તારીખ: ૦૭-૦૯-૨૦૧૯ 🔸

⏩પ્રશ્ન-૧ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

🔸(અ) આરોગ્ય શિક્ષણ આપવાની તકો જણાવો.(03)

કોમ્યુનીટી હેલ્થ પ્રોગ્રામ

• 1. વર્કશોપ્સ અને સેમિનાર: ડાયાબિટીસ, હાઇપરટેન્શન અને માતૃત્વ હેલ્થ જેવા સામાન્ય હેલ્થ મુદ્દાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતી વર્કશોપ્સ અને સેમિનારનું આયોજન.
• 2. હેલ્થ કેમ્પ્સ: આપણા બોલતા હેલ્થ વ્યાવસાયિકો દ્વારા ગ્રામ્ય અને શહેરી વિસ્તારોમાં હેલ્થ કેમ્પ્સનું આયોજન.

શાળાઓ અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ

• 1. પાઠ્યક્રમમાં હેલ્થ એજ્યુકેશન:આપણા માધ્યમની શાળાઓમાં હેલ્થ એજ્યુકેશનને પાઠ્યક્રમમાં સમાવેશ
• 2. જાગૃતિ પ્રોગ્રામ: પોષણ, સ્વચ્છતા અને માનસિક હેલ્થ જેવા વિષયો પર વિદ્યાર્થીઓ અને માતાપિતાને જાગૃત કરતી પ્રોગ્રામ.

ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ્સ

• 1. યુટ્યુબ ચેનલ્સ: આપણા ભાષામાં હેલ્થ સલાહ, ટ્યુટોરિયલ્સ અને માહિતી પ્રદાન કરતી યુટ્યુબ ચેનલો.
• 2. સોશિયલ મીડિયા: ફેસબુક, ઇન્સ્ટાગ્રામ અને વોટ્સએપ જેવા પ્લેટફોર્મ્સ પર હેલ્થ ટીપ્સ, ઇન્ફોગ્રાફિક્સ અને વિડિઓઝ શેર.

છાપેલ મીડિયા

• 1. પેમ્પ્લેટ્સ અને બુકલેટ્સ: ક્લિનિક્સ, હૉસ્પિટલ્સ અને કોમ્યુનીટી કેન્દ્રોમાં આપણા ભાષામાં પેમ્પ્લેટ્સ, બુકલેટ્સ અને પત્રકો વિતરણ.
• 2. સ્થાનિક સમાચારપત્રો: આપણા સમાચારપત્રો અને મેગેઝિન્સમાં હેલ્થ લેખો અને કૉલમ્સ પ્રકાશન.

રેડિયો અને ટેલિવિઝન

• 1. રેડિયો પ્રોગ્રામ્સ: સ્થાનિક રેડિયો સ્ટેશનો પર આપણા ભાષામાં હેલ્થ એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામ.
• 2. ટેલિવિઝન શૉઝ: આપણા ભાષા બોલતા ડૉક્ટરો અને હેલ્થ નિષ્ણાતો દ્વારા ટેલિવિઝન પર હેલ્થ એજ્યુકેશન શો.

ઑનલાઇન કોર્સ અને વેબિનાર્સ

• 1. વેબિનાર્સ: આપણા ભાષામાં હેલ્થ વિષયો પર ઇન્ટરએક્ટિવ વેબિનાર્સ.
• 2. ઑનલાઇન કોર્સ: વિવિધ ઉંમર જૂથો અને હેલ્થ વિષયો માટે આપણા ભાષામાં ઑનલાઇન કોર્સ.

હેલ્થસંભાળ સુવિધાઓ

• 1. હૉસ્પિટલ્સ અને ક્લિનિક્સ: હૉસ્પિટલ્સ અને ક્લિનિક્સમાં આપણા ભાષામાં હેલ્થ એજ્યુકેશન સત્રો અને શૈક્ષણિક સામગ્રી વિતરણ.
• 2. ફાર્મસી: સ્થાનિક ફાર્મસી પર આપણા ભાષામાં હેલ્થ માહિતી અને સલાહ.
• ૩.હોમ વિઝીટ :- ઘર મુલાકાત દરમિયાન

એનજીઓ અને હેલ્થ સંસ્થાઓ

• 1. સહકાર: આપણા બોલતા સમુદાયો માટે એનજીઓ અને હેલ્થ સંસ્થાઓ સાથે હેલ્થ એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામ અમલમાં લાવવા માટે સહકાર.
• 2. વોલન્ટીયર પ્રોગ્રામ્સ: સ્વયંસેવકોને કોમ્યુનીટીને હેલ્થ મુદ્દાઓ અને હેલ્થપ્રદ પ્રથાઓ વિશે શિક્ષિત કરવા માટે જોડાવા.

કોમ્યુનીટી ઘટનાઓ અને તહેવારો

• 1. હેલ્થ સ્ટોલ્સ:સ્થાનિક મેળા અને તહેવારોમાં આપણા ભાષામાં હેલ્થ એજ્યુકેશન સ્ટોલ્સ.
• 2. સાંસ્કૃતિક પ્રોગ્રામ: હેલ્થ એજ્યુકેશનને સાંસ્કૃતિક પ્રોગ્રામ અને ઘટનાઓમાં સમાવેશ.

મોબાઇલ હેલ્થ એકમો

• 1. મોબાઇલ ક્લિનિક્સ: ગ્રામ્ય વિસ્તારો સુધી પહોંચવા માટે મોબાઇલ હેલ્થ એકમો, જે આપણા ભાષામાં હેલ્થ એજ્યુકેશન અને સેવાઓ આપે છે..
• 2. કોમ્યુનીટી સમ્પર્ક: ઘરે ઘરે જઇને કોમ્યુનીટીને હેલ્થ વિશે શિક્ષિત કરવા માટે દરવાજા સુધી જવા.

ટેલિહેલ્થ સેવાઓ

• 1. ટેલિમેડિસિન: આપણા ભાષા બોલતા ડૉક્ટરો સાથે ટેલિહેલ્થ પરામર્શ.
• 2. હોટલાઇન્સ:આપણા ભાષામાં હેલ્થ હોટલાઇન્સ, જે હેલ્થ માહિતી અને સહાયતા પ્રદાન કરે.

આ સ્રોતો અને પ્રોગ્રામ દ્વારા, અમે આપણા કોમ્યુનીટીમાં હેલ્થ જાગૃતતા અને શૈક્ષણિક સ્તર ઉંચો કરી શકીએ.

🔸(બ) સબ સેન્ટરની આરોગ્ય ટીમનું વર્ણન કરો.(0४)

ભારતમાં સબ-સેન્ટર આરોગ્ય સુવિધાઓનું મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. આ સબ-સેન્ટરો ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારોમાં પ્રાથમિક આરોગ્ય સંભાળ પૂરી પાડે છે અને મોટા પાયે આરોગ્ય સેવાને પહોંચાડવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. સબ-સેન્ટરની આરોગ્ય ટીમ સામાન્ય રીતે વિવિધ સભ્યોમાંથી બનેલી હોય છે, જેમાં દરેક સભ્યની સ્પષ્ટ ભૂમિકા અને જવાબદારીઓ હોય છે.

સબ-સેન્ટર આરોગ્ય ટીમની રચના:

Auxiliary Nurse Midwife (ANM):

• ભૂમિકા: ANM સબ-સેન્ટરની મુખ્ય હેલ્થકેર પ્રોફેશનલ છે.
• જવાબદારીઓ:
  • પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવાઓની પૂર્તિ.
  • ગર્ભાવસ્થા અને પ્રસૂતિની દેખરેખ.
  • બાળકોના આરોગ્ય, ઇમ્યુનાઇઝેશન અને પોષણ માટેની સેવાઓ.
  • સામાન્ય બીમારીઓ માટેની પ્રાથમિક સારવાર.
  • ટીબી, મેલેરિયા, લીપ્રસી જેવી રોગોની ઓળખ અને પ્રારંભિક સારવાર.
  • કુટુંબ કલ્યાણ અને પ્રજાસંકુલ સેવાને પ્રોત્સાહન આપવું.

Multi-Purpose Worker (MPW) – પુરુષ:

• ભૂમિકા: ANMને સહાય કરવામાં અને પુરુષ દર્દીઓ માટે ખાસ આરોગ્ય સેવાઓમાં મદદ.
• જવાબદારીઓ:
  • મલેરિયા, TB, અને અન્ય રોગચાળો નિયંત્રણ કાર્યક્રમોમાં સહાય.
  • આરોગ્ય જાગૃતિ અને શિક્ષણ.
  • કુટુંબ કલ્યાણ કાર્યક્રમો માટે સહાયતા.
  • પ્રાથમિક સારવાર અને પૂર્વદર્શન કરવું.

ASHA (Accredited Social Health Activist):

• ભૂમિકા: સમુદાયમાં આરોગ્ય જાગૃતિ લાવવા અને આરોગ્ય સેવાઓ સુધી પહોંચમાં મદદ કરવી.
• જવાબદારીઓ:
  • પ્રાથમિક આરોગ્ય સુવિધાઓ માટે સમુદાય સાથે સંપર્ક કરવો.
  • ગર્ભાવસ્થા, પ્રસૂતિ, અને બાળકના આરોગ્ય માટે માર્ગદર્શન.
  • રોગપ્રતિકારક કાર્યક્રમોમાં સહાયતા.
  • સમુદાયમાં આરોગ્ય વિષયક શિક્ષણ.

આંગણવાડી કાર્યકર્તા (Anganwadi Worker):

• ભૂમિકા: બાળકોના પોષણ અને માતા-બાળક આરોગ્યમાં સહાયતા.
• જવાબદારીઓ:
  • બાળ પોષણ અને વિકાસ કાર્યક્રમો.
  • બાળકોના આરોગ્યની દેખરેખ.
  • માતૃત્વ અને ગર્ભાવસ્થા વિશે જાગૃતિ લાવવી.
  • સ્તનપાન અને માતા-બાળક પોષણ પર માર્ગદર્શન.

સબ-સેન્ટરની કામગીરી:

• પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવા: સામાન્ય રોગોની સારવાર, મહિલા અને બાળ આરોગ્ય, કુટુંબ કલ્યાણ, રોગપ્રતિકારક સેવા.
• પ્રાંતિય કામગીરી: સમુદાયમાં આરોગ્ય સેવા પ્રદાન અને જરૂરી આરોગ્ય વિષયક માહિતી પહોંચાડવી.
• જાગૃતિ અને શિક્ષણ: આરોગ્ય જાગૃતિ અભિયાન અને આરોગ્ય શિક્ષણ કાર્યક્રમો.
• મોનિટરિંગ અને રિપોર્ટિંગ: આરોગ્ય સર્વેલન્સ, રિપોર્ટિંગ અને માહિતીનું ડોક્યુમેન્ટેશન.

સુવિધાઓ:

• મેડિકલ સપ્લાઈઝ: પ્રાથમિક સારવાર માટેની દવાઓ અને સાધનો.
• સ્વચ્છતા: સુરક્ષિત પીવાના પાણી અને સ્વચ્છતા માટેની વ્યવસ્થાઓ.
• ઇમ્યુનાઇઝેશન: રોગપ્રતિકારક ટીકાઓ માટેની વ્યવસ્થા.
• માતૃત્વ અને બાળ સંભાળ: ગર્ભાવસ્થા, પ્રસૂતિ અને બાળકના આરોગ્ય માટેની સેવાઓ.

સબ-સેન્ટર આરોગ્ય ટીમ સબ-સેન્ટરની કામગીરીમાં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે અને પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવાઓને સામાન્ય જનતા સુધી પહોંચાડવામાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપે છે.

🔸(ક) કોમ્યુનિકેશનના ઘટકો જણાવો.(0૫)

કમ્યુનિકેશનના મુખ્ય ઘટકો નીચે પ્રમાણે છે:

સેન્ડર -સંદેશ મોકલનાર (Sender):

• સંદેશ મોકલનાર વ્યક્તિ કે સ્ત્રોત. તે જેણે સંદેશો શરૂ કર્યો હોય છે.

સંદેશ (Message):

• માહિતી કે વિચાર કે જે સંદેશમાં સામેલ હોય છે. સંદેશો વાક્ય, લખાણ, ચિહ્નો, ચિત્રો અથવા અવાજમાં હોઈ શકે છે.

ચેનલ (Channel):

• માધ્યમ કે માર્ગ દ્વારા સંદેશો મોકલવામાં આવે છે. ચેનલ વર્બલ (મૌખિક) અને નોન-વર્બલ (અમૌખિક) હોઈ શકે છે, જેમ કે ટેલિફોન, ઈમેઈલ, ચિઠ્ઠી, સામનો-સામનુ વાતચીત.

રીસીવર (Receiver):

• સંદેશનો સ્વીકાર કરનાર વ્યક્તિ કે જૂથ. તે જે સંદેશને સમજવા અને પ્રતિસાદ આપવા માટે જવાબદાર છે.

પ્રતિસાદ (Feedback):

• પ્રાપ્તિ પછી પ્રેશકને મળતી પ્રતિક્રિયા કે જવાબ. પ્રતિસાદ દ્વારા પ્રેશકને સમજ થાય છે કે સંદેશ યોગ્ય રીતે સમજાયો છે કે નહીં.

કન્ટેક્સ્ટ (Context):

• સંદેશાનું પરિસ્થિતિ અથવા પરિસર કે જેના અંતર્ગત કમ્યુનિકેશન થાય છે. આમાં શારીરિક, સામાજિક, સાંસ્કૃતિક અને મનોવિજ્ઞાનિક પરિપ્રેક્ષ્યનો સમાવેશ થાય છે.

નોઈઝ (Noise):

• તે તત્વો કે અવરોધ કે જે સંદેશાની સ્પષ્ટતા અને સમજણમાં બાધા પાડે છે. Noise શારીરિક, શાબ્દિક, મનોવૈજ્ઞાનિક કે પર્યાવરણીય હોઈ શકે છે.

આ તમામ ઘટકો સંદેશને સચોટ અને અસરકારક રીતે પરિપ્રેષણમાં મદદ કરે છે.

🔸અથવા 🔸

🔸(અ) લર્નિંગના સિધ્ધાંતો લખો(03)

લર્નિંગના સિદ્ધાંતો એ વ્યક્તિગત અથવા સંગઠિત રીતે જ્ઞાન અને કૌશલ્યોને પ્રાપ્ત કરવા અને તેને સુધારવા માટેની મૂળભૂત ધારણાઓ અને નિયમો છે. નીચે કેટલાક મુખ્ય લર્નિંગ સિદ્ધાંતો છે:

1. સક્રિય લર્નિંગ

• વિગત: સક્રિય રીતે ભાગ લેવું, પ્રશ્નો પૂછવા, અને તે જે શીખવાઈ રહી છે તે વિશે ચર્ચા કરવી.
• ઉદાહરણ: પ્રવૃત્તિઓમાં જોડાવા, ચિંતન કરવામાં, અને વિવિધ પરિસ્થિતિઓમાં જ્ઞાનનો ઉપયોગ કરવો.

2. સમાનતા (Relevance)

• વિગત: શીખવાનો સામગ્રી વ્યક્તિની રોજિંદા જીવન અને કાર્ય સાથે સંબંધિત હોવું જોઈએ.
• ઉદાહરણ: શિક્ષણ અથવા તાલીમની સામગ્રી વર્તમાન કામ અથવા જીવન સાથે જોડાયેલી હોય.

3. પ્રેરણા (Motivation)

• વિગત: શીખવાની ઇચ્છા અને ઉત્સાહ બનાવવો.
• ઉદાહરણ: લક્ષ્ય ગોઠવવું, સફળતા માટે પ્રોત્સાહન, અને વ્યક્તિગત હિતોને અનુરૂપ સામગ્રી ઉપલબ્ધ કરવી.

4. ફીડબેક (Feedback)

• વિગત: પ્રગતિ વિશે માહિતી આપવી અને સુધારણા માટે માર્ગદર્શક સૂચનો આપવી.
• ઉદાહરણ: પરીક્ષણ પછી પ્રતિક્રિયા, સૂચનો, અને મૂલ્યાંકન.

5. અનુકરણ (Reinforcement)

• વિગત: યોગ્ય વર્તન અને કામગીરીને પુરસ્કાર આપવો અને અસંમતિને સુધારવું.
• ઉદાહરણ: સારાં પરિણામો માટે પ્રશંસા અથવા ઇનામ, અને ભૂલોને સુધારવા માટે માર્ગદર્શન.

6. એક્સ્પીરીયાન્સલ લર્નિંગ (Experiential Learning)

• વિગત: અનુભવ દ્વારા શીખવું, જ્યાં વ્યક્તિ કોઈ ક્રિયા અથવા કાર્ય દ્વારા લર્નિંગ અનુભવ કરે છે.
• ઉદાહરણ: પ્રોજેક્ટ આધારિત અભ્યાસ, રોલ પ્લે, અને ફીલ્ડ ટ્રિપ્સ.

7. પ્રતિસાદ અને સુધારણા (Reflection and Improvement)

• વિગત: શીખવા પછી વિચારીને અને અભ્યાસના પરિણામોને સુધારવું.
• ઉદાહરણ: શીખ્યા પછી મૂલ્યાંકન, વિષયના વિશે વિચાર કરવો, અને આગળ વધવા માટે પ્લાન બનાવવો.

8. સમજૂતી (Understanding)

• વિગત: જાણકારીને માત્ર યાદ કરવાનો નહીં પરંતુ તે વિષયને સંપૂર્ણ રીતે સમજવું.
• ઉદાહરણ: કઈ રીતે અને કેમ કંઈક કામ કરે છે તે સમજવું.

9. પ્રતિસાદ (Feedback)

• વિગત: શીખવાની પ્રક્રિયામાં સુધારણા માટે પ્રેરણા અને માર્ગદર્શન પ્રાપ્ત કરવું.
• ઉદાહરણ: શિક્ષણ, તાલીમ, અથવા કાર્યકર સ્કોરને આધારે અમલ માટે સૂચનો.

10. અનુક્રમણિકા (Context)

• વિગત: શીખવાના પરિસ્થિતિ અથવા આલેખકિસ્થિતિને સમજવું.
• ઉદાહરણ: શીખવાની સામગ્રીને વ્યવહારિક પરિસ્થિતિઓ સાથે જોડવું.

11. જ્ઞાનનો સંરક્ષણ (Retention)

• વિગત: શીખેલ માહિતી લાંબા ગાળે યાદ રહે તે માટે કৌশલાઓ અને તકનિકી.
• ઉદાહરણ: મિની-ટેસ્ટ, પુનરાવૃત્તિ, અને પ્રેક્ટિસ.

12. વ્યક્તિગત ભિન્નતા (Individual Differences)

• વિગત: દરેક વ્યક્તિની શીખવાની શૈલી અને ગતિ અલગ હોઈ શકે છે.
• ઉદાહરણ: શીખવાની વિવિધ શૈલીઓ (વિઝ્યુઅલ, ઓડિટોરી, કિનેસ્થેટિક) અને લર્નિંગ સ્ટાઇલ્સ માટે વિવિધ અભિગમ.

આ સિદ્ધાંતો શીખવાની પ્રક્રિયાને વધુ અસરકારક અને સૂચિત બનાવવા માટે ઉપયોગી છે અને શીખનારા વ્યક્તિની વ્યક્તિગત જરૂરિયાતોને અનુરૂપ હોય છે.

🔸(બ) રેકોર્ડ અને રિપોર્ટના ફાયદાઓ જણાવો.(04)

રેકોર્ડ અને રિપોર્ટ મેન્ટેન કરવાના અનેક ફાયદા છે, ખાસ કરીને આરોગ્ય સેવા, સામાજિક સેવા, અને અન્ય વ્યવસ્થાપનક્ષેત્રે. અહીં તેમની કેટલીક મુખ્ય ફાયદાઓ નીચે જણાવવામાં આવ્યા છે:

સુધારેલા નિર્ણય લેવાણું:

• આંકડાઓ અને માહિતીના આધારે વધુ સારી રીતે માહિતી પુરાવે ટેકો આપીને વધુ અસરકારક અને અસરકારક નિર્ણય લેવામાં મદદ કરે છે.

ટ્રેકિંગ અને મોનિટરિંગ:

• સેવા પ્રદાનની અસરકારકતા અને કાર્યક્ષમતા પર નજર રાખવી.
• કામગીરી અને લાભાર્થીઓના પ્રગતિની તપાસ.

ગુણવત્તા નિયંત્રણ:

• સધારા અને માર્ગદર્શિકાઓને અનુસરવાની ખાતરી.
• સમસ્યાઓ અથવા અનિયમિતતાઓ ઝડપથી ઓળખી શકાય છે અને યોગ્ય પગલાં લઈ શકાય છે.

પદાધિકારીઓ માટે જવાબદારી:

• કર્મચારીઓ અને સેવા પ્રદાતાઓની જવાબદારી અને પારદર્શકતા સુનિશ્ચિત.
• પ્રદર્શિત કામગીરી અને ફાળવેલ કાર્યનો પદાર્થ મૂલ્યાંકન.

વિમર્શ અને ભવિષ્યવાણી:

• ભૂતકાળના આંકડાઓ અને રિપોર્ટના આધારે ભવિષ્યના રुझાનો અનુમાન.
• ભવિષ્યની માંગ અને વિકાસ માટે યોજના.

પ્રશિક્ષણ અને વિકાસ:

• કર્મચારીઓ અને તાલીમાર્થીઓને તાલીમ આપવા માટે સાચી અને તાજેતરની માહિતી ઉપલબ્ધ.
• કર્મચારીઓની ભૂલો અને યોગ્યતાઓને શોધવામાં મદદ કરે છે.

શોધખોળ અને નિષ્કર્ષો:

• આરોગ્ય અને સમાજસેવા ક્ષેત્રે સંશોધન માટે આધારભૂત ડેટા પૂરો પાડવો.
• નીતિ અને કાર્યક્રમો બનાવતી વખતે આધારભૂત સૂચનો.

ફંડિંગ અને ગ્રાન્ટ:

• દાતાઓ અને ફંડિંગ એજન્સીઓના માનેતીમતા માટે જરૂરી પ્રમાણભૂત રિપોર્ટ અને આંકડા ઉપલબ્ધ કરાવવું.
• પ્રોજેક્ટના પરિણામોને પ્રમાણિત કરવા માટે સચોટ માહિતી.

કાયદેસર અને નીતિગત આવશ્યકતાઓ:

• કાયદેસર અને નિયમનકારી માળખાના અનુસરણમાં મદદ.
• કાયદેસરની તપાસ અથવા ઓડિટ માટે યોગ્ય ડોક્યુમેન્ટેશન ઉપલબ્ધ કરવું.

સંચાર અને માહિતી વહેંચણ:

• ટીમોમાં અને અન્ય સ્ટેકહોલ્ડર્સ સાથે અસરકારક રીતે માહિતી વહેંચવા.
• પેશન્ટ અને ગ્રાહકો સાથે સંચારને સુગમ બનાવવા.

સંતોષકારક રેકોર્ડ મેન્ટેન અને રિપોર્ટિંગ વ્યવસ્થાઓ આરોગ્ય સેવાઓ, સામાજિક સેવાનો વ્યવસ્થાપન, અને વ્યવસાયિક કામગીરીમાં સુદૃઢતા અને કાર્યક્ષમતાને વધારે છે.

🔸(ક) સામાજીક પરીવર્તન લાવવામાં એ.એન.એમ.ની ભૂમિકા સમજાવો.(05)

ANM (Auxiliary Nurse Midwife) એટલે કે સહાયક નર્સ મિડવાઇફ, સમાજમાં આરોગ્ય અને કલ્યાણ માટે મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. તેમના કામનો વ્યાપક અસરગ્રસ્ત વિસ્તાર છે, જેમાં સામાજિક પરિવર્તન લાવવાનું મુખ્ય હેતુ છે. ANM ની ભૂમિકા નીચે મુજબ સમજાવી શકાય છે:

1. માતા અને બાળકની આરોગ્યસુવિધા: ANM માતા અને બાળ આરોગ્યમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. તેઓ ગર્ભવતી સ્ત્રીઓની જાચ અને નિરિક્ષણ કરે છે, સલામત પ્રસૂતિ સુનિશ્ચિત કરે છે, અને જન્મ પછીના સમયગાળામાં માતા અને બાળકની દેખરેખ રાખે છે.
2. રસીકરણ કાર્યક્રમો: ANM સામાજિક સ્તરે રસીકરણ અભિયાન ચલાવે છે. તે બાળકો અને ગર્ભવતી મહિલાઓને રસી આપવાની જવાબદારી ઉઠાવે છે, જેના કારણે આરોગ્યમાં સુધારો થાય છે અને રોગચાળાઓને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ મળે છે.
3. આરોગ્ય જાગૃતિ: ANM આરોગ્ય શિક્ષણ અને જાગૃતિ ફેલાવે છે. તેઓ લોકોમાં સ્વચ્છતા, પોષણ અને સ્વાસ્થ્ય પ્રત્યેની જાગૃતિ લાવે છે. આ પ્રભાવથી લોકોમાં આરોગ્ય પ્રત્યેનો દૃષ્ટિકોણ બદલાય છે.
4. બાળકો અને મહિલાઓનું સુશિક્ષણ: ANM મહિલાઓ અને બાળકોને આરોગ્ય અને શિક્ષણની આવશ્યકતા વિશે માર્ગદર્શન આપે છે. તેઓ કિશોરીઓને યૌવન અને પ્રજનન આરોગ્ય વિશે માર્ગદર્શન આપે છે.
5. ગ્રામ્ય આરોગ્ય સેવાનું સુધારણ: ANM ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં પ્રાથમિક આરોગ્યસેવાઓ પહોંચાડે છે. તેઓ આરોગ્યકર્મીઓની ફોસ્ટર તરીકે કામ કરે છે, જેનાથી ગ્રામ્ય અને પછાત વિસ્તારોમાં પણ આરોગ્યસેવાઓ ઉપલબ્ધ થાય છે.
6. અભ્યાસક્રમો અને તાલીમ: ANM વિવિધ આરોગ્યકક્ષાઓ માટે તાલીમ આપવાનું કામ કરે છે, જેમ કે હાઇજન, કુટુંબ નિયોજન, અને પોષણ વગેરે.

ANM ની આ કાર્યો અને જવાબદારીઓના કારણે તે સમાજમાં આરોગ્યસુધારણા અને સકારાત્મક પરિવર્તન લાવવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.

⏩પ્રશ્ન-૨ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

🔸(અ) સંદર્ભ સેવા એટલે શું? તેમાં એ.એન.એમ.ની ભૂમિકા જણાવો. (08)

સંદર્ભ સેવા (Referral Service) એ આરોગ્ય સેવાનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે, જેમાં પાયાની આરોગ્ય સેવાઓથી વધુ વિશેષતાવાળી કે વિકલ્પ સેવાઓ માટે દર્દીનો સંદર્ભ આપવો થાય છે. આ સેવા મુખ્ય રીતે શિખણ અથવા સારવાર માટે જરૂરી ઉચ્ચ સ્તરનાં આરોગ્ય સંચાલન અને વિશેષતાઓને ઉપલબ્ધ કરાવવાનું કામ કરે છે.

સંદર્ભ સેવાનું ઉદ્દેશ:

1. વિશેષજ્ઞ સેવા: જ્યારે પ્રાથમિક આરોગ્ય કેબલ સેન્ટર (PHC) અથવા સબ-સેન્ટર દ્વારા આપવામાં આવતી સેવાઓ કમી પડતી હોય, ત્યારે દર્દીને વધુ વિશેષતા અને વિશેષજ્ઞોની સેવામાં મોકલવો.
2. જરૂરી સારવાર: કટોકટીના કિસ્સામાં અથવા લંબાઈયુક્ત મેડિકલ કૉન્ડિશન્સ માટે સારવાર માટે વધારાના સંસાધનો ઉપલબ્ધ કરાવવું.
3. સહાય અને સમર્થન: દર્દી અને પરિવારને વધુ જટિલ ચિંતાઓ અને સારવાર માટે માર્ગદર્શન આપવું.

એ.એન.એમ. (ANM) ની ભૂમિકા:

Auxiliary Nurse Midwife (ANM), જે સામાન્ય રીતે સબ-સેન્ટર પર કામ કરતી હોય છે, સંદર્ભ સેવા પ્રદાનમાં અગત્યની ભૂમિકા ભજવે છે:

આરોગ્ય મૂલ્યાંકન:

• ANM દર્દીનું આરોગ્ય મૂલ્યાંકન કરે છે અને તે જરૂરીયાત મુજબ અન્ય સાતત્ય આરોગ્ય સંસ્થાઓ માટે સંદર્ભ આપે છે.

પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવાઓ:

• ANM પ્રાથમિક સારવાર પૂરી પાડે છે અને જે દર્દીઓને વધુ વિશેષ તબીબી સારવારની જરૂર હોય, તેમને સબ-સેન્ટર, પી.એચ.સી. અથવા હોસ્પિટલ માટે સંદર્ભ આપે છે.

જરૂરી માહિતી અને માર્ગદર્શન:

• ANM દર્દી અને તેમના પરિવારને સંદર્ભ કેન્દ્ર માટેની પ્રક્રિયા, વિધિ, અને જરૂરી દસ્તાવેજો વિશે માહિતી આપે છે.

સમાધાન અને સંકલન:

• ANM દસ્તાવેજીકરણ અને આસ્થાનો સંકલન કરે છે, જેથી કરીને દર્દીને સારવાર માટે સરળતાથી મંચ મળશે.

પરીક્ષણ અને નિરીક્ષણ:

• ANM એ સારવાર માટેના પ્રાથમિક પરીક્ષણો કરે છે અને ખાસ ધ્યાન રાખે છે કે દર્દી યોગ્ય સમયે વૈશેષજ્ઞ સેવા મેળવવું.

સંદર્ભ માટેની તૈયારી:

• ANM સંબંધિત આરોગ્ય સેવાઓ માટે દર્દી માટે જરૂરી બિન-તબીબી સમાનતાઓ, જેમ કે ડાયગ્નોસ્ટિક પરીક્ષણો અને સારવારની તૈયારી કરે છે.

સંદર્ભ સેવા યોગ્ય અને સમયસર આરોગ્ય સેવાઓને ઉપલબ્ધ કરાવવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે, અને ANM એ આ સેવા માટે અભિન્ન અંગ છે. ANM ની કાર્યક્ષમતા અને સંયમ આરોગ્ય પ્રણાળી દરમિયાન નિર્ધારિત સારવાર અને કામગીરીને સુનિશ્ચિત કરવામાં સહાય કરે છે.

🔸અથવા 🔸

🔸(અ) નેશનલ મેલેરિયા કંટ્રોલ પ્રોગ્રામમાં એ.એન.એમ. ની જવાબદારીઓ જણાવો.(0८)

નેશનલ મેલેરિયા કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ (National Malaria Control Program – NMCP) એ મેલેરિયાને નિયંત્રિત કરવા માટે શરૂ કરવામાં આવેલ એક મહત્વપૂર્ણ રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમ છે. આ કાર્યક્રમનો હેતુ મેલેરિયાના કેસો ઘટાડવા, મૃત્યુ ઘટાડવા, અને આ બીમારીને સંપૂર્ણપણે દૂર કરવાની દિશામાં કામ કરવાનો છે. આ કાર્યક્રમના અમલમાં ANM (Auxiliary Nurse Midwife) મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.

ANM ની જવાબદારીઓ:

લોકજાગૃતિ (Awareness Generation):

• ANM મેલેરિયા વિશે ગ્રામ્ય અને શહેરી વિસ્તારોમાં લોકોમાં જાગૃતિ લાવવા માટે કામ કરે છે. તેઓ મેલેરિયાના લક્ષણો, તેમાંની સારવાર અને નિવારણના માર્ગો વિશે સમજણ ફેલાવે છે.

કેસની ઓળખ (Case Identification):

• ANM સ્થળ પર જઇને મેલેરિયાના લક્ષણો ધરાવતાં દર્દીઓની ઓળખ કરે છે. જો કોઈને તાવ, શરદી, માથાનો દુખાવો, અને એના જેવા લક્ષણો જણાય તો તેઓ દર્દીઓને તપાસ માટે પ્રેરિત કરે છે.

રક્ત પરીક્ષણ (Blood Testing):

• ANM નિશ્ચિત સ્થળે રક્તનું નમૂના (Blood Smear) લે છે અને તેનું પરીક્ષણ કરે છે. તેઓએ મેલેરિયા પેરાસાઇટની હાજરી માટે રક્તના સ્લાઇડ્સ તૈયાર કરવાની અને તેને મેલેરિયા લેબોરેટરી સુધી પહોંચાડવાની જવાબદારી છે.

મેલેરિયા સારવાર (Malaria Treatment):

• ANM મેલેરિયાના પોઝિટિવ કેસોને યોગ્ય અને સમયસર સારવાર આપવા માટે જવાબદાર છે. તેઓ આયુષ્માન ભારત, આરોગ્ય કેન્દ્રો, અને સ્થાનિક આરોગ્ય સહાયકોની મદદથી મેલેરિયાના દર્દીઓની દવાઓ પહોંચાડે છે અને સારવારની સફળતા પર નજર રાખે છે.

નિર્વાહક પ્રવૃત્તિઓ (Preventive Measures):

• ANM મેલેરિયા નિવારણ માટેની પ્રવૃત્તિઓ, જેમ કે મચ્છરદાની, મચ્છર કીટકનાશકોનું છંટકાવ અને અન્ય નિવારક પગલાં અમલમાં મૂકવાની જવાબદાર છે.

રિપોર્ટિંગ અને મોનિટરિંગ (Reporting and Monitoring):

• ANM મેલેરિયાના કેસોની જાણ અને મોનિટરિંગ માટે રિપોર્ટ્સ તૈયાર કરે છે અને તે ઉચ્ચ અધિકારીઓને પહોંચાડે છે. તેઓએ દર મહિને કેસોની જાણ કરવા અને પ્રોગ્રામની અસરકારકતા માટેના આંકડા સાચવવાની જવાબદારી છે.

ફોલોઅપ (Follow-Up):

• ANM મેલેરિયાના દર્દીઓના પગલાંઓની નિગરાણી કરે છે અને સારવાર પછીના પરિણામોને જાળવે છે. આમાં દર્દીઓને સમયસર તમામ દવાઓ લેવા પ્રેરિત કરવું અને બળતરાના કોઈપણ લક્ષણો દેખાવા પર તાત્કાલિક સારવાર આપવી શામેલ છે.

સંયુક્ત પ્રવૃત્તિઓ (Collaborative Activities):

• ANM અન્ય આરોગ્ય કર્મચારીઓ સાથે મેલેરિયા નિયંત્રણ માટે સંયુક્ત રીતે કામ કરે છે, જેમ કે પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રના મેડિકલ અધિકારીઓ, ASHA વર્કર્સ, અને NGO સાથે.

મેલેરિયા કંટ્રોલ માટેના પગલા

1. મચ્છર નિયંત્રણ (Vector Control):
   • ઇનડોર રેસિદ્યુલ સ્પ્રેઇંગ (Indoor Residual Spraying – IRS): ઘરમાં અને આસપાસના વિસ્તારોમાં મચ્છરનાશક દવાઓનો છંટકાવ કરવો, જેથી મચ્છરોના વસવાટની જગ્યા નાશ પામે.
   • લાર્વિસાઇડલ સ્પ્રેઇંગ (Larvicidal Spraying): મચ્છરના લાર્વાને નાશ કરવા માટેના મચ્છરનાશક દવાઓનો છંટકાવ પાણીના સ્ત્રોતોમાં કરવામાં આવે છે.
   • નીટ મચ્છરદાની (Insecticide-Treated Nets – ITNs): મચ્છરના ટકાઉ ઉપાય માટે મચ્છરદાનીનો ઉપયોગ કરવાનો સૂચન કરવામાં આવે છે.
2. વિભાગીય દેખરેખ (Surveillance and Monitoring):
   • મેલેરિયાના કેસોનો દેખરેખ: મેલેરિયાના લક્ષણો ધરાવતા લોકોની પહેચાન અને સારવાર જરૂરી છે.
   • વેક્ટર દેખરેખ: મચ્છરના પ્રજનન સ્થળોની ચકાસણી અને નિયંત્રણ.
3. લક્ષણ આધારે સારવાર (Prompt Diagnosis and Treatment):
   • લક્ષણ આધારે મેલેરિયાનો ઝડપી નિદાન અને તુરંત સારવાર: મેલેરિયાના લક્ષણો દેખાતા જ વિલંબ વિના રક્ત પરીક્ષણ અને જરૂરી દવાઓ દ્વારા સારવાર.
4. પ્રજાજન જાગૃતિ (Community Awareness):
   • જાગૃતિ અભિયાન: મેલેરિયાની માહિતી અને મચ્છર નિયંત્રણ માટે જાગૃતિ અભિયાન ચલાવવું.
   • લોકોની ભાગીદારી: મચ્છરના પ્રજનન સ્થળો નાશ કરવા માટેની પ્રવૃત્તિઓમાં લોકોની ભાગીદારી જરુરી છે.
5. પ્રિવેન્ટિવ ઉપાય (Preventive Measures):
   • કેમોપ્રોફિલેક્સિસ: મેલેરિયાના પ્રભાવિત વિસ્તારોમાં રહેતા લોકો અને પ્રવાસીઓને એન્ટિમેલેરિયા દવાઓ આપવી.
   • એન્ટી મેલેરિયલ વેક્સિન: ટકાકારણ દ્વારા મેલેરિયાને રોકવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવે છે.

મેલેરિયા નિયંત્રણનો મહત્વ

મેલેરિયા નિયંત્રણ દેશની આરોગ્ય વ્યવસ્થા અને સમુદાય માટે મહત્ત્વનું છે. તેના કારણે લોકોના આરોગ્યમાં સુધારો થાય છે અને મૃત્યુદર ઘટે છે.

મેલેરિયાના નિયંત્રણ માટે સારું આરોગ્ય નીતિ, સમુદાય સહભાગીતા અને યોગ્ય સારવારની ઉપલબ્ધતા મહત્વની છે.

🔸(બ) ગ્રામ પંચાયતના કાર્યો લખો.(0४)

• પંચાયતની બેઠડો સમયસર બોલાવવી
• બેઠકોનું સંચાલન કરવા બૈઠકોમાં અધ્યકા. સ્થાન લેવુ
• બેઠડો માં ઉપસ્થિત પ્રશ્નીનું નિરાકરણ કરવુ
• દર મહિને ઓછામાં બોછી એક સામાન્ય બેઠક બોલાવવી.
• સમિતિઓની સમયાંતરે બેડકો યોજવી (3 મહિને એક વાર)
• ફરજી યાત ગ્રામસભા બોલાવવી
• સભ્યોના કામકાજ પર દેખરેખ રાખવી
• સભ્યિોના રાજીનામા મંજૂર કરવા
• પંચાયતના લીધેલા હપ્તા સમયસર ભરવા
• પંચાયતના ઓડિર રીયોટના જવાબ આપવા
• તલાટી કમ મંત્રી પાસે અંદાજપટાને તૈયાર કરાવવું
• 15 DEC પહેલા અંદાજપટાને તાલુકા પંચાયતમાં મોકલી આપવું
• 31 માર્ચ પહેલા અંદાજપરાને ગ્રામ પંચાયતમાથી મજૂર કરાવવું
• ગ્રામ પંચાયતની જાહેર મિલકતોનું સંચાલન અને દેખરેખ રાખવી –
• ગેરકાયદેસર દબાણ દૂર કરવું
• રાજ્ય અને ત્ કેન્દ્ર સરકારની યોજનાઓનું અસરકારક • અમલી કરણ કરાવવું.
• ગ્રામ પંચાયતના તમામ રેકોર્ડ નિભાવવા
• બૈઠકો તથા ગમસભાઓનો અહેવાલ તૈયાર કરી તાલુકા પંચાયતને મોકલવો
• લગ્નની નોંધણી કરવી
• પંચાયતના મિલકતની દેખરેખ રાખાવી

⏩પ્રશ્ન-૩ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો. (કોઈપણ બે) (6×2=12)

🔸(અ) સર્વે એટલે શું? હેલ્થ સર્વે કરવાની પધ્ધતિઓ લખો.

સર્વે (Survey) એટલે પ્રાથમિક માહિતી એકત્ર કરવાની એક પદ્ધતિ, જેના માધ્યમથી વિશાળ સમુદાય અથવા જનસંખ્યા વિષે માહિતી મેળવવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ સામાજિક, આરોગ્ય, આર્થિક, રાજકીય અને અન્ય ક્ષેત્રોમાં કરવામાં આવે છે. હેલ્થ સર્વે એ ખાસ કરીને આરોગ્ય સંબંધિત માહિતી એકત્ર કરવા માટે કરવામાં આવે છે.

હેલ્થ સર્વે કરવાની કેટલીક મુખ્ય પદ્ધતિઓ નીચે મુજબ છે:

પ્રશ્નાવલી (Questionnaire):

• એક સંગ્રહ છે જે અલગ અલગ પ્રશ્નો ધરાવે છે, જેની મદદથી માહિતી એકત્ર કરવામાં આવે છે.
• પ્રશ્નો બંધ (ક્લોઝડ-એન્ડેડ) અથવા ખુલ્લા (ઓપન-એન્ડેડ) હોઈ શકે છે.
• પ્રશ્નાવલી લેખિત અથવા ઇલેક્ટ્રોનિક માધ્યમોથી પૂરી કરી શકાય છે.

ઈન્ટરવ્યુ (Interview):

• આ પદ્ધતિમાં સર્વેક્ષણકર્તા અને પ્રતિભાવક (responder) વચ્ચે મૌખિક સંવાદ થાય છે.
• સંરચિત (Structured), અર્ધ-સંરચિત (Semi-structured), અથવા અવ્યવસ્થિત (Unstructured) સક્ષાત્કાર હોઈ શકે છે.
• તાજેતરમાં, ફોન અથવા વિડીયો કોલ દ્વારા સક્ષાત્કાર પણ લોકપ્રિય બન્યા છે.

પ્રત્યક્ષ નિરીક્ષણ (Direct Observation):

• આ પદ્ધતિમાં સર્વેક્ષણકર્તા પાત્રકાર્ય સ્થાને જઇને વર્તન અને પરિસ્થિતિઓનું નિરીક્ષણ કરે છે.
• નોટ્સ અને રેકોર્ડિંગ્સ કરીને માહિતી એકત્ર કરે છે.
• આ પદ્ધતિ મુખ્યત્વે વ્યવહારક અને વર્તન માટે વપરાય છે.

ફોકસ ગ્રુપ ચર્ચા (Focus Group Discussion):

• સામાન્ય રીતે 6-12 લોકોનો ગ્રુપ જમા થાય છે અને એક ચોક્કસ વિષય પર ચર્ચા કરે છે.
• માડરેટર (Moderator) ચર્ચાનું નેતૃત્વ કરે છે અને ચર્ચામાંથી મહત્વપૂર્ણ માહિતી એકત્ર કરે છે.
• આ પદ્ધતિ ખાસ કરીને ગુણાત્મક માહિતી માટે વપરાય છે.

હેલ્થ રેકોર્ડ અને ડેટાબેઝ:

• હોસ્પિટલ રેકોર્ડ્સ, ક્લિનિક ડેટાબેઝ, અને અન્ય આરોગ્યસંસ્થા ડેટાબેઝમાંથી માહિતી એકત્ર કરવામાં આવે છે.
• આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ મૌલિક માહિતી માટે થાય છે, જેનાથી વિશ્લેષણ અને રિપોર્ટ બનાવવા સરળ બને છે.

મેલ સર્વે (Mail Survey):

• પોસ્ટલ સેવા દ્વારા પ્રશ્નાવલીઓ પ્રતિભાવકને મોકલવામાં આવે છે.
• પ્રતિભાવકોએ ભરીને પુનઃમોકલ કરવી પડે છે.
• આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ વિશાળ વિસ્તાર માટે થાય છે, પરંતુ આ પદ્ધતિમાં પ્રતિસાદનો દર ઓછો હોઈ શકે છે.

ઇન્ટરનેટ સર્વે (Internet Survey):

• ઓનલાઇન પ્લેટફોર્મ્સ (જેમ કે ગૂગલ ફોર્મ્સ, સર્વે મંકી)નો ઉપયોગ કરીને પ્રશ્નાવલીઓ પૂરી કરવી.
• આ પદ્ધતિ ઝડપી અને આર્થિક છે, અને વિશાળ પ્રમાણમાં ડેટા એકત્ર કરવા માટે સક્ષમ છે.

ટેલિફોનિક સર્વે (Telephonic Survey):

• ફોન દ્વારા પ્રતિભાવકોને સંપર્ક કરવામાં આવે છે અને પ્રશ્નો પૂછવામાં આવે છે.
• આ પદ્ધતિ સરળ અને ઝડપી છે, પરંતુ તે વ્યક્તિગત સંવાદ કરતા ઓછું વ્યાપક હોઈ શકે છે.

હેલ્થ સર્વે પદ્ધતિઓનો યોગ્ય ઉપયોગ આરોગ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ માહિતી એકત્ર કરવા અને નીતિ બનાવવામાં મદદરૂપ છે.

🔸(બ) મમતા દિવસનું કાર્ય આયોજન તમે કેવી રીતે કરશો?

મમતા દિવસ એ માતા અને બાળકની આરોગ્ય સંભાળ માટેનું એક વિશિષ્ટ દિવસ હોય છે, જે દરમિયાન આરોગ્યકર્મીઓ ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં গিয়ে ગર્ભવતી મહિલાઓ, સ્તનપાન કરાવતી માતાઓ અને બાળકો માટે વિવિધ આરોગ્ય સેવાઓ પ્રદાન કરે છે. મમતા દિવસના કાર્ય આયોજન માટેની પદ્ધતિઓ નીચે મુજબ છે:

મમતા દિવસનું કાર્ય આયોજન

લક્ષ્ય સમુદાય અને સ્થળની ઓળખ:

• ગામ, વાડી, કે અન્ય સ્થળની પસંદગી કરવી જ્યાં મમતા દિવસનું આયોજન થશે.
• લક્ષ્ય સમુદાયની માહિતી એકત્ર કરવી, જેમ કે ગર્ભવતી મહિલાઓ, સ્તનપાન કરાવતી માતાઓ અને બાળકો.

ટીમની રચના:

• ANM, ASHA વર્કર્સ, ANMs, મિડવાઇફ, અને અન્ય આરોગ્યકર્મીઓની ટીમ બનાવવી.
• ટીમના દરેક સભ્યની જવાબદારીઓ નિર્ધારિત કરવી.

સામગ્રી અને સાધનોની વ્યવસ્થા:

• આવશ્યક દવાઓ, વિટામિન્સ, રસી, ટૂર્નિકિટ્સ, માપવાના સાધનો, પ્રાથમિક સારવાર કીટ વગેરે જેવી સામગ્રી તૈયાર કરવી.
• જરૂરી ફોર્મ્સ, રેકોર્ડ પત્રો અને પ્રદર્શનો માટેના ચાર્ટ્સ તૈયાર રાખવા.

પ્રમોશન અને જાગૃતિ:

• મમતા દિવસ વિશે જાગૃતિ ફેલાવવા માટે ગામમાં જાહેરાતો કરવી.
• સમુદાયના નાગરિકોને મમતા દિવસ વિશે માહિતી આપવી અને ભાગ લેવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવું.
• ASHA વર્કર્સ દ્વારા ઘેરઘેર માહિતી આપવી.

સ્થળની તૈયારી:

• આયોજિત સ્થળને યોગ્ય રીતે સજ્જ કરવું, જેમાં આરામદાયક બેઠકો, પીવાના પાણી અને સ્વચ્છતાની વ્યવસ્થા હોય.
• જરૂરી છેક-અપ બિથકો (સપ્ટિંગ ટેબલ) ની વ્યવસ્થા કરવી.

કામકાજની યાદી (Agenda) તૈયાર કરવી:

• વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ માટે સમયસૂચિ બનાવવી, જેમ કે ચકાસણી, રસીકરણ, કાઉન્સેલિંગ, વગેરે.
• તમામ પ્રવૃત્તિઓના સમયગાળા અને ક્રમની યાદી બનાવવી.

સેવાઓ:

• ગર્ભાવસ્થા ચકાસણી: ગર્ભવતી મહિલાઓની આરોગ્ય ચકાસણી, હિમોગ્લોબિન પરીક્ષણ, પોષણ અને આરોગ્ય સલાહો.
• જન્મ પછીની સંભાળ: માતા અને નવજાત બાળકોની ચકાસણી, સ્તનપાન સલાહો, અને પીણાની વ્યવસ્થા.
• રસીકરણ: બાળકો અને ગર્ભવતી મહિલાઓ માટે જરૂરી રસી આપવી.
• કુટુંબ નિયોજન: કુટુંબ નિયોજન વિશે માહિતી અને સલાહો આપવી.
• અન્ય સેવાઓ: પોષણ, સફાઈ અને અન્ય આરોગ્ય સેવાઓ વિશે જાગૃતિ અને શિક્ષણ.

રેકોર્ડિંગ અને રિપોર્ટિંગ:

• તમામ ઉપચાર અને સેવાઓનું સચોટ રેકોર્ડિંગ કરવું.
• દરેક દર્દી માટે ફાઈલ્સ અને રિપોર્ટ્સ તૈયાર કરવી.

મુલ્યાંકન અને ફોલો-અપ:

• મમતા દિવસ પછી ઓવરઓલ મૂલ્યાંકન કરવું.
• જરૂરી ફોલો-અપ અપોઈન્ટમેન્ટ્સ નક્કી કરવી.
• લોકોને આવશ્યક દવાઓ અને નિરિક્ષણ માટે સમયસર કૉન્ટેક્ટ કરવો.

આ આયોજનથી મમતા દિવસને સફળ બનાવવા અને સમાજમાં માતા અને બાળ આરોગ્ય સુધારવામાં મદદરૂપ થાય છે.

🔸(ક) શહેરી સમુદાય અને ગ્રામીણ સમુદાયની લાક્ષણિકતાઓ જણાવો.

Characteristics of Urban Community શહેરી સમુદાયની લાક્ષાણીકતાઓ :

• સામાજીક વૈવિધ્ય જોવા મળે છે દરેક સમાજના લોકો હોય છે.
• સ્વૈચ્છીક મંતવ્યો હોય છે.સૌ પોત પોતાની જીંદગી જીવતા હોય છે.

• સામાજીક ગતીશીલતા વધુ જોવા મળે છે. લોકોનો વિકાસ ઝડપથી થાય છે.
  સ્થાનીક અલગતા જોવા મળે છે.જયા અમીર રહેતા હોય ત્યાં અમીરો જ રહી શકે છે.
• શહેરી અનુકરણ વધતુ જાય છે. રીત રીવાજો પરંપરા ભુલાતી જાય છે.
  વિભકત કુટુબો જોવા મળે છે

Characteristics of Rural Community ગ્રામ્ય સમુદાયની લાક્ષાણીકતાઓ :

• સામાજીક વૈવિધ્યતા ઓછી જોવા મળે છે એક જ સમાજના લોકો હોય છે.
• નિકટવર્તી સમાજ હોય છે.નજીકના સગાઓ સાથે રહેતા હોય છે.
• મંતવ્યોમાં સામ્યતા હોય છે.દરેક વ્યકિત દરેકનું અને ગામનું વિચારતી હોય છે.મુખી કહે તેમ કરે છે.
• સામાજીક ગતીશીલતા ઓછી જોવા મળે છે.લોકોનો વિકાસ ઝડપથી થતો નથી. સ્થાનીક અલગતા જોવા મળતી નથી. દરેક લોકો પોતાની જાતી મુજબ રહી શકે છે.
• રીત રીવાજો પરંપરા અને સંસ્કૃતિનું જતન કરે છે.
• વ્યકિત કરતા કુટુબ વધુ પ્રભાવિત જોવા મળે છે.
  સામાજીક એકતા જોવા મળે છે

🔸(ડ) પ્રેરણા એટલે શું? પ્રેરણાના પગથિયાં સમજાવો.

પ્રેરણા એટલે શું?

પ્રેરણા (Motivation)

• એ એવી આંતરિક અથવા બાહ્ય પ્રેરક શક્તિ છે, જે વ્યક્તિને કોઈ ખાસ હેતુ કે લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રયત્નશીલ બનાવે છે. આ પ્રવૃત્તિઓને શરૂ કરવા, દિશામાં વાળવા અને નિયમિત રાખવા માટે પ્રેરણા જરૂરી છે. પ્રેરણા વ્યક્તિના વર્તન, વિચારો અને લાગણીઓને અસર કરે છે અને તેનો લક્ષ્ય સિદ્ધિ પર પ્રભાવ પાડે છે.

પ્રેરણાના પગથિયાં (Steps of Motivation)

આવશ્યકતાઓની ઓળખ (Need Identification):

• આ પ્રથમ પગથિયું છે, જેમાં વ્યક્તિ પોતાના જીવનની જરૂરિયાતો અને આશાઓને ઓળખે છે. આ જરૂરિયાતો શારીરિક, માનસિક, સામાજિક, અથવા આર્થિક હોઈ શકે છે.

લક્ષ્યની નિર્દેશ (Goal Setting):

• જરૂરિયાતો ઓળખ્યા પછી, વ્યક્તિ તેના લક્ષ્યો નિર્ધારીત કરે છે, જેના દ્વારા તે પોતાની જરૂરિયાતો પૂરી કરી શકે.

સંકલ્પ અથવા ઇચ્છા (Drive or Desire):

• લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે વ્યક્તિમાં જાગૃત થતી ઇચ્છા કે શંકલ્પ, તે પ્રેરણા માટેનો એક મહત્વનો તત્વ છે. આ ઇચ્છા વ્યક્તિને આગળ વધવા માટે પ્રેરણા આપે છે.

પ્રવૃત્તિઓની પસંદગી (Selection of Actions):

• ઇચ્છા પછી, વ્યક્તિ વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાંથી એક પસંદ કરે છે, જે તેને તેના લક્ષ્ય તરફ લઈ જવી મદદરૂપ થાય છે.

પ્રયાસ (Effort):

• પસંદ કરેલી પ્રવૃત્તિઓને આદરવા માટે વ્યક્તિ કસોટી કરે છે અને તેના લક્ષ્યને પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રયાસ કરે છે.

લક્ષ્યની સિદ્ધિ (Achievement of Goal):

• આ અંતિમ પગથિયું છે, જેમાં વ્યક્તિ તેના લક્ષ્યને સિદ્ધ કરે છે અને તેને પ્રેરણા માટેના પગથિયાંઓનો સંપૂર્ણ અનુભવ થાય છે.

• આ દરેક પગથિયું એકબીજાથી જોડાયેલ છે અને તે પ્રેરણાની સમગ્ર પ્રક્રિયા દરમ્યાન વ્યક્તિને એક દિશામાં આગળ વધારવાનું કામ કરે છે.

⏩પ્રશ્ન-૪ ટૂંક નોંધ લખો. (કોઈ પણ ત્રણ)3×4=12

🔸(અ) સહભાગી નકશાંકનનું મહત્વ

સહભાગી નકશાંકનનું મહત્વ (Importance of Participatory Mapping)

સહભાગી નકશાંકન (Participatory Mapping) એ એક પ્રક્રિયા છે જેમાં સ્થાનિક સમુદાયો, stakeholders, અને વિધિયોચિત નિષ્ણાતો સાથે મળીને કોઈ વિશિષ્ટ વિસ્તારનો નકશો તૈયાર કરે છે. આ નકશાંકનમાં લોકોની ભાગીદારી અભિગમ મહત્વપૂર્ણ છે, અને તે જગ્યા સંબંધિત માહિતી અને જાણકારીને શેર કરવાનો એક શક્તિશાળી ઉપાય છે.

સહભાગી નકશાંકનનું મહત્વ:

સમુદાયનો સમાવેશ (Community Involvement):

• સહભાગી નકશાંકન દ્વારા સમુદાયના સભ્યોની સીધી ભાગીદારી થાય છે, જે તેમને પ્રોજેક્ટ અથવા સંકલનના નિર્ણય લેવા માટે સક્ષમ બનાવે છે.
• નકશાંકન પ્રક્રિયામાં સમુદાયના લોકો પોતાના અનુભવો, સ્થળ જ્ઞાન, અને વિવિધ સમસ્યાઓને શેર કરી શકે છે, જે વ્યાપક અને સચોટ નકશા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

સ્થાનિક જ્ઞાન અને અનુભવોનો ઉપયોગ (Utilization of Local Knowledge):

• સ્થાનિક લોકોના જ્ઞાન અને અનુભવોનો ઉપયોગ કરીને વધુ ચોકસાઇ અને પ્રામાણિકતા સાથે નકશા તૈયાર થાય છે.
• એવા વિસ્તારો અને સંસાધનો જે વિધિયોચિત નકશામાં કદાચ નોંધાય ન હોય તે પણ સહભાગી નકશાંકનમાં સરળતાથી ચિહ્નિત થઈ શકે છે.

આરોગ્ય, શિક્ષણ અને સામાજિક સેવા વિસ્તારોમાં ઉકેલ લાવવાનો પ્રયાસ (Problem-Solving in Health, Education, and Social Services):

• નકશાંકનનો ઉપયોગ આરોગ્ય સેવાઓની ઉપલબ્ધતા, પાણીના સ્ત્રોતો, શાળા અને અન્ય સામાજિક સુવિધાઓના વિતરણને વધુ સમજીને સંસ્થાઓ અને સરકારે સુવિધાઓમાં સુધારો કરવા માટે કરી શકાય છે.

નિયમન અને આયોજનમાં સહકાર (Support in Planning and Governance):

• સહભાગી નકશાંકન સ્થાનિક સરકારો અને સંસ્થાઓને સારી રીતે યોજવા અને વિસ્તારોના વિકાસ માટે મૂલ્યવાન માહિતી પૂરી પાડે છે.
• આ નકશા દ્વારા સમસ્યાઓને ઓળખવા અને વિકાસ માટે યોગ્ય મસૂદો તૈયાર કરવા સહાય મળે છે.

વિસંવાદ અને પરિવર્તનનું નિયંત્રણ (Conflict Resolution and Change Management):

• વિવાદિત વિસ્તારો અથવા જમીન સંબંધી પ્રશ્નોમાં સહભાગી નકશાંકન મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે, કારણ કે તે સમુદાયને પોતાના દાવાઓને રજૂ કરવા માટેનું મંચ આપે છે.
• પરિવર્તનની પ્રક્રિયા દરમિયાન લોકોને જાગૃત રાખવું અને તેમના અભિગમોને સમાવવામાં સહભાગી નકશાંકન મદદરૂપ થાય છે.

પ્રજાસત્તાક અને ઉત્કર્ષ (Democratization and Empowerment):

• સહભાગી નકશાંકનથી લોકોને તેમના જ્ઞાન અને મત માટે મૂલ્યવાન મહેસૂસ થાય છે, જે તેમનો આત્મવિશ્વાસ અને સામાજિક જાગૃતિ વધારવામાં સહાય કરે છે.
• નકશાંકન માટેની તકનીકી શિક્ષણ અને જ્ઞાન વિસ્તૃત થાય છે, જેનાથી લોકો વધારે જાગૃત અને સક્ષમ બને છે.

સહભાગી નકશાંકન, જ્યારે યોગ્ય રીતે અને વ્યાપક સહભાગિતાથી કરવામાં આવે છે, ત્યારે તે સમુદાય વિકાસ, સંચાલન અને આર્થિક નીતિમાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે.

🔸(બ) કુટુંબના કાર્યો

કુટુંબના કાર્યો સમજાવવા માટે, અહીં કેટલાક મુખ્ય પરિપ્રેક્ષ્યો છે:

1. સંબંધો તરીકે સંગઠિત હોવા: આદર્શ કુટુંબ સંબંધોનો આધાર હોવાથી, દરેક સભ્ય વચ્ચે સંબંધમાં સુરક્ષા અને સહયોગ હોવું જરૂરી છે.
2. કામની દરમિયાનની સંતુલિતતા: ઘરને અને કામને સમય આપી, કાર્ય અને આનંદની સંતુલિત પ્રવૃત્તિ મૂકવી.
3. ક્રિયાત્મક પાત્ર અને કાર્યો: ઘરના કાર્યક્રમોમાં સભ્યોની ભાગીદારી અને પ્રોક્સીમિટી સાથે સંબંધની સાથે જોડાઈ રહેવી.
4. સમય વ્યવસ્થા: સમયનો યોગ્ય રીતે વ્યવસ્થા કરીને પરિવારને સમયસાથે બધા મહત્વના કાર્યો કરવાની પ્રોત્સાહના આપવી.
5. સામૂહિક ઉત્સવ અને ઉત્સાહ: બધા મહત્વના ઉત્સવો અને સમય વખતે પરિવારને આવાજણી કરીને ઉત્સાહિત કરવો.
6. સહયોગ અને સહાનુભૂતિ: દરેક સભ્ય પરિવારના અન્ય સભ્યની જરૂરિયાતો અને માનસિક સ્થિતિ સમજવા અને સમર્થન આપવામાં સમર્થ હોવાનું જરૂરી છે.

આ રીતે, સામાજિક અને ભાવનાત્મક આધારે કુટુંબનો સંઘટન સ્થાપિત કરવામાં સહાય મળે છે.

🔸(ક) એ.વી. એઇડ઼ બનાવતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દાઓ

AV-Aid (Audio-Visual Aid) બનાવતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ:

ઉદ્દેશ્ય સ્પષ્ટતા:

• AV-Aidનો હેતુ અને લક્ષ્ય પ્રેક્ષકો સ્પષ્ટ રીતે વ્યાખ્યાયિત કરો.

સામગ્રીની પસંદગી:

• વિષય સાથે સંકળાયેલા અને સ્પષ્ટ રીતે સમજાય તેવા વિડિઓઝ, ઑડિઓઝ, અને છબીઓનો ઉપયોગ કરો.

સપાટ અને સંતુલિત ડિઝાઇન:

• સાધનોનો અભરખું ઉપયોગ ટાળો અને સમજદાર ડિઝાઇન અને રંગો અપનાવો.
• ટેક્સ્ટ, ગ્રાફિક્સ, અને અન્યો વચ્ચે સારો સંતુલન રાખો.

સપષ્ટતા અને વાંચનક્ષમતા:

• ફૉન્ટનું કદ મોટું અને સ્પષ્ટ રાખો જેથી બધાને સરળતાથી વાંચી શકાય.
• પોશ્ટર્સ અને સ્લાઇડમાં વાંચનક્ષમતા માટે યોગ્ય રંગો અને કોન્ટ્રાસ્ટ વાપરો.

વિઝ્યુલ્સનો ગુણવત્તાવાળો ઉપયોગ:

• ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળી અને રિલેવન્ટ છબીઓ અને વિડિઓઝ વાપરો.
• વિઝ્યુલ્સ સરળ અને સમજી શકાય તેવા હોવા જોઈએ.

ઑડિઓ ગુણવત્તા:

• સ્પષ્ટ અને સાફ સાઉન્ડ અસરો અને અવાજોનો ઉપયોગ કરો.
• પાયલામાં અવાજ સમાન સ્તરનો અને અવરોધ રહિત હોવો જોઈએ.

સમયબદ્ધતા:

• AV-Aid વધારે લાંબો ન હોય તે સુનિશ્ચિત કરો.
• તમામ મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ નાનામાં નાનાં સમયગાળામાં આવરી લો.

પ્રસન્નતા અને રસપ્રદતા:

• વિષયને રસપ્રદ બનાવવા માટે ક્રિએટિવિટી અને ઇનોવેશનનો ઉપયોગ કરો.
• હાસ્ય અને વિડિઓઝ જેવી મનોરંજક તત્વો ઉમેરો.

ફીડબેક અને પરીક્ષણ:

• પ્રારંભિક પ્રેક્ષકો અથવા સહકારીઓને પ્રસ્તુતિ બતાવો અને તેમનો પ્રતિસાદ મેળવો.
• ફાઇનલ પ્રસ્તુતિ માટે સુધારા કરો.

ટેકનિકલ તૈયારી:

• જરૂરી સાધનો જેમ કે પ્રોજેક્ટર, સ્પીકર્સ, અને કમ્પ્યુટર્સની સુસજ્જતા અને કાર્યક્ષમતા તપાસો.
• પાવર પોઇન્ટ સ્લાઇડ્સ અથવા વિડિઓઝ યોગ્ય રીતે કાર્ય કરી રહ્યા છે કે નહીં તે ચકાસો.

બેકઅપ તૈયાર રાખો:

• પ્રસ્તુતિની ડુપ્લિકેટ કોપી સાથે બેકઅપ સાધનો પણ રાખો.

આ તમામ મુદ્દાઓ ધ્યાનમાં રાખીને, તમે એક અસરકારક અને વ્યાવસાયિક AV-Aid તૈયાર કરી શકો છો.

🔸(S) પ્રાઈમરી હેલ્થ કેરના સિધ્ધાંતો

• પ્રાઈમરી હેલ્થ કેર (Primary Health Care, PHC) એ આરોગ્ય સેવાને વ્યાપક અને સર્વસામાન્ય રીતે ઉપલબ્ધ બનાવવાના દ્રષ્ટિભંગ સાથે રચવામાં આવેલી છે. ભારતમાં પ્રાઈમરી હેલ્થ કેરના કેટલાક મુખ્ય સિદ્ધાંતો છે:

1. સામાન્યતા અને સુલભતા (Universality and Accessibility)

• સિદ્ધાંત: આરોગ્ય સેવાઓને દરેક માટે ઉપલબ્ધ કરવું, ખાસ કરીને દૂરના અને નબળા વિસ્તારોમાં.
• લક્ષ્ય: દરેક વ્યક્તિ, ગરીબ કે અમીર, અશ્વાસિત આરોગ્ય સેવાઓનો લાભ લેવા યોગ્ય છે.

2. સમુદાયની સહભાગીતા (Community Participation)

• સિદ્ધાંત: સમુદાયના લોકોની સહભાગીતા અને જાગૃતિને મહત્વ આપવી.
• લક્ષ્ય: આરોગ્ય સેવાઓ માટે સમુદાયની જરૂરિયાતોને અને ઇચ્છાઓને માન્ય કરવી અને તેમને આરોગ્ય કાર્યક્રમોમાં સામેલ કરવો.

3. સ્વાસ્થ્ય તથા આરોગ્યમાં આગળવખર (Preventive and Promotive Care)

• સિદ્ધાંત: બીમારીઓને રોકવા અને આરોગ્યને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વ્યાપક અભિગમ.
• લક્ષ્ય: ટીકાકરણ, સ્વચ્છતા, પોષણ, અને સ્વાસ્થ્ય જાગૃતિ અભિયાન દ્વારા બીમારીઓના અટકાવા માટે પ્રયાસો.

4. પ્રાથમિક સારવાર (Primary Care)

• સિદ્ધાંત: સામાન્ય, પ્રવૃત્તિ અને ઝટપટ સારવાર સાથે આરોગ્ય સંભાળ પ્રદાન કરવો.
• લક્ષ્ય: બધી તબકકાની આરોગ્ય સમસ્યાઓને પ્રાથમિક સ્તરે નિકાલ લાવવો, જેમાં કોમન રોગો, ટોળાની સમસ્યાઓ, અને સામાન્ય સારવારનો સમાવેશ થાય છે.

5. કુટુંબની આરોગ્ય સંભાળ (Family Health Care)

• સિદ્ધાંત: કુટુંબની આરોગ્ય સેવાઓને મહત્વ આપવું, જેમાં માતૃત્વ, શિશુ આરોગ્ય અને કુટુંબ કલ્યાણનો સમાવેશ થાય છે.
• લક્ષ્ય: માતા અને બાળક માટે આરોગ્ય સેવાઓ અને સમુદાય માટે સંપૂર્ણ કુટુંબ આધારિત સ્થીતિ.

6. સામાજિક અને આર્થિક દ્રષ્ટિ (Social and Economic Considerations)

• સિદ્ધાંત: આરોગ્ય સેવાઓને ઔષધિ, સામાજિક અને આર્થિક દ્રષ્ટિથી સસ્તું અને ઉપલબ્ધ બનાવવું.
• લક્ષ્ય: આરોગ્ય સેવાઓમાં ઉંચા ખર્ચ અને ઔષધિનો અભાવ દૂર કરવો અને દરેક માટે આરોગ્ય સક્ષમતા વધારવી.

7. સામાન્ય સેવાના માળખું (Integrated Service Delivery)

• સિદ્ધાંત: વિવિધ આરોગ્ય સેવાઓ, જેમ કે મનસ્વાસ્થ્ય, દંતચિકિત્સા, અને પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવાઓને સંકલિત કરવાનો પ્રયાસ.
• લક્ષ્ય: બધા આરોગ્ય સેવાનો સરળ અને સતત પ્રદાન કરવો, જે દર્દી માટે સરળતા અને સુવિધા લાવવી.

8. પ્રતિસાદ અને સંશોધન (Feedback and Adaptation)

• સિદ્ધાંત: આરોગ્ય સેવાઓ અને નીતિઓમાં પ્રતિસાદ મેળવવો અને તેના આધારે સુધારા કરવાં.
• લક્ષ્ય: સામુહિક અને વ્યક્તિગત પ્રતિસાદને ધ્યાનમાં રાખીને આરોગ્ય સેવાઓમાં સુધારો લાવવો.

9. ધારણાત્મક સિદ્ધાંતો (Holistic Approach)

• સિદ્ધાંત: વ્યક્તિગત આરોગ્ય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતાં સમગ્ર શરીર, માનસિક, અને સામાજિક આરોગ્ય પર ધ્યાન આપવું.
• લક્ષ્ય: આરોગ્ય સેવાઓના વ્યાપક દૃષ્ટિકોણ દ્વારા વ્યક્તિની સંપૂર્ણ સુખાકારી માટે સંભાળ.

પ્રાઈમરી હેલ્થ કેર એ આરોગ્ય સેવાઓ માટે એક મહત્વપૂર્ણ માળખું છે, જે દેશવ્યાપી આરોગ્ય હેતુઓ અને શિક્ષણ માટે પ્રાથમિક રીતે કામ કરે છે.

🔸(ઇ) રેડક્રોસ સોસાયટીના કાર્યો

• રેડ ક્રોસ સોસાયટી (Red Cross Society) એ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે માનવતાના કાર્યમાં લાગેલી એક સંસ્થા છે, જે દુખી અને પીડીત લોકોને મદદ અને રાહત પહોંચાડે છે. તે નેચરલ ડિઝાસ્ટર, યુદ્ધ, અને આરોગ્ય સંબંધિત ઇમરજન્સી જેવી પરિસ્થિતિઓમાં માનવીય સહાય પૂરી પાડે છે. અહીં રેડ ક્રોસ સોસાયટીના મુખ્ય કાર્યો અને કાર્યક્ષેત્રો દર્શાવવામાં આવ્યા છે:

રેડ ક્રોસ સોસાયટીના મુખ્ય કાર્યો

આપત્તિ રાહત અને પુનર્વસન:

• કુદરતી આફતો (જેમકે ભૂકંપ, વાવાઝોડા, પૂર) સમયે તાત્કાલિક રાહત પહોંચાડવી.
• આશ્રય, ખોરાક, પાણી, અને તબીબી સેવાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવી.
• આપત્તિગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં પુનર્વસન કામગીરી.

આરોગ્ય અને તબીબી સેવાઓ:

• બિલકુલ કે ઓછા ખર્ચે આરોગ્ય સેવાઓ પ્રદાન.
• રક્તદાન શિબિરો અને બ્લડ બેન્કસ ચલાવવી.
• સામુદાયિક આરોગ્ય પ્રોગ્રામ્સ, જેમકે ટીકા અભિયાન, માતૃત્વ અને બાળ આરોગ્ય સેવાઓ.

આપત્તિ તૈયારી:

• આપત્તિ પ્રતિસાદ માટે લોકપ્રશિક્ષણ અને તાલીમ કાર્યક્રમો.
• આપત્તિ પૂર્વે તૈયારીના આયોજન અને વ્યવસ્થાનો સંચાલન.

માનવતાવાદી સહાયતા:

• યુદ્ધગ્રસ્ત વિસ્તાર અને શરણાર્થીઓને મદદ.
• વિદ્રોહ અને સામાજિક અશાંતિના સમયે માનવતાવાદી સહાયતા પૂરી પાડવી.
• ગુમ થયેલા લોકોના પુનર્મિલન માટે પ્રયાસો.

શિક્ષણ અને તાલીમ:

• ફર્સ્ટ એઈડ અને પ્રાથમિક તબીબી સારવારની તાલીમ.
• પ્રાથમિક અને દૈનિક જીવનમાં આરોગ્યલક્ષી જાગૃતિ અભિયાન.

લોહીનું દાન:

• રક્તદાન શિબિરોનું આયોજન અને રક્ત સંગ્રહણ.
• લોહીના સરવાળા અને જથ્થાબંધ વિતરણ માટે બ્લડ બેન્કની વ્યવસ્થા.

રેડ ક્રોસ સોસાયટીના કાર્યક્ષેત્રો

આપત્તિ નિવારણ અને પ્રતિસાદ:

• આપત્તિ પ્રારંભે તરત જ પ્રતિસાદ આપવો.
• પુનઃસ્થાપન અને પુનઃપ્રતિષ્ઠા માટે કાર્ય કરવું.

આરોગ્ય સેવાઓ:

• નિઃશુલ્ક આરોગ્ય સેવાના કેન્દ્રો.
• જનમાસિક આરોગ્ય શિબિરો.

માનવતાવાદી સહાયતા:

• જરૂરિયાતમંદો માટે જીવન જરૂરીયાતની ચીજવસ્તુઓ પહોંચાડવી.
• દુઃખી અને પીડીતો માટે માનવતાવાદી સેવા.

શરણાર્થી અને વિસ્થાપિત લોકો માટે સહાય:

• શરણાર્થી કેમ્પોનું આયોજન અને સંચાલન.
• વિસ્થાપિત લોકોના પુનર્વસન માટે સહાયતા.

રેડ ક્રોસના મંત્ર

• માનવતા: લોકોની પીડા અને મુશ્કેલીમાં રાહત અને મદદ.
• નિષ્પક્ષતા: કોઈ જાત, ધર્મ, રાજનીતિ કે અભિપ્રાયને ધ્યાને લીધા વિના સેવા.
• તટસ્થતા: કોઈપણ પક્ષ માટે નો ઉપયોગ અથવા પક્ષપાત વિના કાર્ય.
• સ્વયંસેવા: સેવાઓ માટે સ્વયંસેવકોની પ્રેરણા.
• એકતા: દરેક દેશમાં માત્ર એક જ રેડ ક્રોસ સોસાયટી.
• વિશ્વવ્યાપકતા: રેડ ક્રોસ એક વૈશ્વિક સંસ્થા છે અને વિશ્વભરમાં તેની હાજરી છે.

રેડ ક્રોસ સોસાયટીનો વ્યાપ

• રેડ ક્રોસ સોસાયટી દુનિયાભરમાં કાર્યરત છે અને વિવિધ દેશોમાં તેની શાખાઓ છે. આ શાખાઓ સ્થાનિક જરૂરિયાતો અને પરિસ્થિતિઓ અનુસાર કામ કરે છે, પરંતુ તેમનો મૌલિક ઉદ્દેશ માનવતાવાદી સેવાઓ પૂરી પાડવાનો હોય છે.

પરિણામ

• રેડ ક્રોસ સોસાયટી માનવતાવાદી કાર્યમાં પોતાની મૂલ્યવાન સેવા આપી રહી છે. તે નિસ્વાર્થ સેવાનો એક પ્રતીક છે અને વિવિધ પરિસ્થિતિઓમાં દુઃખી અને પીડીત લોકો માટે આશા અને સહાયતા પૂરી પાડે છે.

⏩પ્રશ્ન-૫ વ્યાખ્યાઓ લખો (કોઈ પણ છ)6×2=12

🔸(૧) કોમ્યુનીટી હેલ્થ નર્સિંગ

• કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સિંગ (Community Health Nursing) એટલે કે સમુદાય આરોગ્ય નર્સિંગ એક એવી શાખા છે, જેમાં નર્સો સમુદાયના સ્વાસ્થ્ય અને આરોગ્ય સુધારણા માટે કામ કરે છે. આ ક્ષેત્રમાં નર્સો વ્યક્તિગત, પરિવાર અને સમુદાય સ્તરે આરોગ્ય સેવાઓ પ્રદાન કરે છે. તેમની મુખ્ય જવાબદારીઓમાં શામેલ છે:

🔸(ર) રોલપ્લે

• રોલ પ્લે (Role Play) એ શૈક્ષણિક, થેરાપ્યુટિક, અને વ્યવસાયિક સંદર્ભોમાં ઉપયોગમાં લેવાતી એક પદ્ધતિ છે, જ્યાં વ્યક્તિઓ નિર્ધારિત પાત્રો (Roles)ને ભજવે છે અને વિચારણા, વ્યવહાર, અને લાગણીઓનું અભ્યાસ કરે છે.

🔸(૩) કાઉન્સિલ

• કાઉન્સિલિંગ એ માનસિક સમસ્યાઓ અને સંકટો સાથે જોડાયેલ વ્યક્તિગત અને આર્થિક સમસ્યાઓ માટે સહાય અને સંવાદનાત્મક પ્રક્રિયા છે. આ પ્રક્રિયામાં, વ્યક્તિ સામાજિક પ્રશ્નો, જીવનમાં બેકાબૂ અને માનસિક સમસ્યાઓની સ્થિતિને સારવાર કરવા માટે સહાય અને માર્ગદર્શન પ્રાપ્ત કરે છે. કાઉન્સિલર્સ વ્યક્તિગત અને અન્ય સંસ્થાઓની સલાહને સામાજિક અને માનસિક સમસ્યાઓની સ્થિતિને સુધારવામાં મદદ કરે છે. આ પ્રક્રિયાઓ સામાજિક, માનસિક, અને પરિવારિક સમસ્યાઓની સારવારમાં મદદગાર બનતા છે. કાઉન્સિલિંગ સમયે વ્યક્તિગત વિશેષતાઓ, મૂલ્યો, મનઃસંકલ્પો, ભાવનાઓ, અને અન્ય માનસિક પરિસ્થિતિઓ પર વિચાર કરવામાં મદદ કરે છે.કાઉન્સિલિંગ પ્રક્રિયાઓ આધારિત છે પર નિમ્નલિખિત સિદ્ધાંતો પર:

🔸(૪) ટીમ:

• ટીમ (Team) એ એવી વ્યક્તિઓનો સમૂહ છે જે એક સંયુક્ત ઉદ્દેશ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે સાથે મળીને કામ કરે છે. ટીમના સભ્યોના વિવિધ કુશળતા અને તજજ્ઞતાઓ સાથે તેઓ એકબીજાને સહકાર અને સમર્થન આપે છે. ટીમનો મુખ્ય ઉદ્દેશ સહકાર દ્વારા ઉન્નત પરિણામો મેળવવાનો હોય છે, જ્યાં દરેક સભ્ય પોતપોતાની ભૂમિકા નિભાવે છે અને સંયુક્ત પ્રયત્નોથી કાર્યને સફળ બનાવે છે.

🔸(૫) લીડર

• “લીડર” એ એવો વ્યક્તિ છે જે વ્યક્તિગત, સામૂહિક, અથવા સંગઠન માટે દિશા, માર્ગદર્શન અને પ્રેરણા પૂરી પાડે છે. સચોટ અને અસરકારક નેતૃત્વનો અર્થ માત્ર સંસ્થાને મોખરે લાવવાની કળા જ નહીં, પરંતુ સમાજના દરેક સ્તરે ઉચ્ચ મોરલ અને આદર્શોના પાલન થકી લોકોના જીવનમાં ફેરફાર લાવવો પણ છે.

🔸(૭) કુટુંબ

• “કુટુંબ” (Family) એ સમાજનો મહત્વપૂર્ણ એકમ છે, જેની વ્યાખ્યા સમય અને સંદર્ભ અનુસાર બદલાય છે. કુટુંબમાં સામાન્ય રીતે સાથે રહેતા અને પરસ્પર સંબંધિત લોકોનો સમૂહ શામેલ હોય છે. આ લોકો જીવવાવિહારમાં એકબીજાને લાગણી, સહારો, અને સંબંધીક રીતે જોડાયેલા હોય છે. કુટુંબના મુખ્ય પાસાં નીચે મુજબ છે:

🔸(૮) મેરેજ (લગ્ન)

• મેરેજ (Marriage) એ એક સરકારી, ધાર્મિક, અથવા સામાજિક સંસ્થાને માન્ય એક પ્રકારનું બાંધી શકાય તેવું બંધન છે, જેમાં બે વ્યક્તિઓ હકીકતમાં જીવન સાથે જોડાયેલા રહે છે.

⏩પ્રશ્ન-૬ (અ) ખાલી જગ્યા પૂરો.05

(૧) એ.આર.આઈ કંટ્રોલ માટે…….. ટેબલેટ વપરાય છે. કોટ્રીમેક્સાઝોલ (Cotrimoxazole)

(૨) ફ્લેસ કાર્ડનો ઉપયોગ વધુમાં વધુ ………..સુધીના ગ્રૂપમાં કરી શકાય છે. 20-25

(૩) હાલમાં પાંચગુણી રસીનું નામ…… છે. પેન્ટાવેલેન્ટ

(૪) ઓ આર એસ(ORS) ની સાથે ……… ની ટેબલેટ અપાય છે. ઝીંક (Zinc)

(૫) કૃમિની સારવાર માટે …………..ઝોલ દવાનો ઉપયોગ થાય છે. આલ્બેન્ડાઝોલ (Albendazole)

⏩(બ) નીચેના વિધાનો ખરાં છે કે ખોટાં તે જણાવો.05

(૧) સોશીયલ લર્નિંગમાં બાળક બીજાનું અનુકરણ કરીને શીખે છે.✅

(૨) ફ્લેશકાર્ડએ સસ્તામાં સસ્તું એ.વી. એઇડ છે.✅

(૩) શારીરિક આરોગ્ય અને માનસિક આરોગ્યએ એક બીજા સાથે સબંધ ધરાવતા નથી. ❌

(૪) આરોગ્ય શિક્ષણ માત્ર જુથમાં જ આપી શકાય છે.❌

(૫) વારંવાર વિઝીટ કરવાથી દર્દીને તમારા કાર્ય માટે વિશ્વાસ બંધાય છે. ✅

⏩(ક) પૂર્ણ રૂપ લખો. 05

1 VVM-વેક્સીન વાયલ મોનીટર

2 ART- એન્ટી રીટ્રોવાઈરલ થેરાપી

3.CARE- કોઓપરેટીવ ફોર આસીસ્ટન્સ ફોર રીલીફ એવેરીવ્હેર ((Cooperative for Assistance and Relief Everywhere,)

4..IEC- ઇન્ફોર્મેશન એજ્યુકેશન કોમ્યુનીકેશન

5.INC- ઇન્ડિયન નર્સિંગ કાઉન્સિલ