A.N.M.-Community Health Nursing-30/01/2023

🐥 પ્રશ્ન-૧ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

🧡 (૧) પી.એચ.સી નો આર્ગેનાઈઝેશન ચાર્ટ દોરો. 03

🧡 (૨) AV-Aid બનાવતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દાઓ લખો. 04

AV-Aid (Audio-Visual Aid) બનાવતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ:

ઉદ્દેશ્ય સ્પષ્ટતા:

• એવી એડ બનાવતી વખતે જે ઉદ્દશ્ય આપવાનો હોય તે વ્યવસ્થિત સમજાય તે રીતે આપવો જોઈએ તે સ્પષ્ટ હોવો જોઈએ.

સામગ્રીની પસંદગી:

• બનાવતી વખતે અલગ અલગ સામગ્રીનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ જેથી સ્પષ્ટ સમજાવી શકીએ જેમકે વિડીયો ઓડિયો અથવા અલગ અલગ પોસ્ટર દ્વારા સમજાવી શકીએ.

સપાટ અને સંતુલિત ડિઝાઇન:

એવી એડ બનાવતી વખતે સમજદારી પૂર્વક ડિઝાઇન અને રંગો અપનાવવા જોઈએ જેથી કરીને વ્યવસ્થિત રીતે જોઈ શકાય તેમ જ એવી એડ્સનો માપ સાઈઝ વ્યવસ્થિત હોવી જોઈએ જેમકે ગ્રાફિક પોસ્ટર ની સાઈઝ પરફેક્ટ હોવી જોઈએ.

સપષ્ટતા અને વાંચનક્ષમતા:

• એવી એડ બનાવતી વખતે જે હેડિંગ હોય એ અક્ષરોનું કદ મોટું અને સ્પષ્ટ રીતે વાંચી શકાય તેવું હોવું જોઈએ તેમાં યોગ્ય કલર પુરેલા હોવા જોઈએ અલગ અલગ સ્લાઈડમાં અલગ અલગ કલર પુરેલા હોવા જોઈએ જેથી સરળતાથી વાંચી શકાય.

ઑડિઓ ગુણવત્તા:

• .એવી એડ્સ બનાવતી વખતે જો તેમાં ઓડિયો નો ઉપયોગ કરેલો હોય તો તેનો અવાજ સાપ અને સ્પષ્ટ હોવો જોઈએ.

સમયબદ્ધતા:

• એવી એડ બનાવતી વખતે દરેક મુદ્દાઓનો સમય નક્કી કરેલો અથવા સુનિશ્ચિત હોવો જોઈએ તથા થોડા સમયમાં બધા જ મુદ્દાઓ આવરી લે તેઓ હોવો જોઈએ.

પ્રસન્નતા અને રસપ્રદતા:

• એવી એડ ને રસપ્રદ બનાવવા માટે ક્રિએટિવિટી અને ઇનોવેશન નો ઉપયોગ કરો તેની સાથે થોડા મનોરંજન પોઈન્ટ ઉમેરો.

ટેકનિકલ તૈયારી:

• એવી એડ બનાવતી વખતે જે પણ જરૂરી સાધનોનો ઉપયોગ કરવાનો હોય તેની કાર્યક્ષમતા તપાસવી જેમકે પ્રોજેક્ટર સ્પીકર વગેરે.

• જે કોઈપણ એવી એડ્સનું ઉપયોગ કરો એ એવી એડ જે કંઈ પણ સંદેશો આપવાનું હોય એ સંદેશો સ્પષ્ટ રીતે આપી શકે તેવા હોવા જોઈએ.
• એવી એડ બનાવવા માટે ક્લીન સરફેસ અથવા ક્લીન પોસ્ટર નો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. તેમાં કોઈપણ જાતના ચેકચાક અથવા ડાઘ ધબા હોવા ન જોઈએ.

🧡(૩) નેશનલ હેલ્થ પોલિસી વિશે લખો.05

નેશનલ હેલ્થ પોલીસી (NHP):

નેશનલ હેલ્થ પોલિસી એટલે ભારત સરકાર ના સહકારથી મિનિસ્ટ્રી ઓફ હેલ્થ એન્ડ ફેમિલીવેલ ફેર દ્વારા ૧૯૮૩માં આપ પોલિસી બનાવવામાં આવી હતી જેના મુખ્ય હેતુ હેલ્થને અપગ્રેટ કરવાના અને હેલ્થમાં સુધારો લાવવાના હતા.

• મે ૧૯૭૭ માં હેલ્થ ફોર ઓલ બાય ૨૦૦૦ એ.ડી. (૨૦૦૦ની સાલ સુધીમાં સાનું આરોગ્ય એવુ નકકી કરવામાં આવ્યુ હતુ)
• ૧૯૭૮માં યુનિસેફ અને ડબલ્યુ.એચ.ઓ.ની આંતરરાષ્ટ્રીય કોન્ફરન્સ ભરાઈ હતી.અને નવી નેશનલ હેલ્થ સીસ્ટીમ લોંચ કરેલ હતી.
• પ્રાઈમરી હેલ્થ કેર એક એવી સેવા કે જે લોકો સ્વીકારે,ભાગીદાર થાય અને દેશને વધુ આર્થિક બોજો ન પડે તેવી સેવા એ સૈાના આરોગ્યનો સરળ રસ્તો છે તેવું નકકી કરેલ હતુ.
• પ્રાઈમરી હેલ્થ કે૨ના સિધ્ધાંતો ઘડવામાં આવ્યા.
• પ્રથમ નેશનલ હેલ્થ પોલીસી ૧૯૮૩માં અમલમાં આવી.
  દરેક ગોલ નકકી કરવામાં આવ્યા.
• ત્યારબાદ રીવાઈઝડ કરીને નેશનલ હેલ્થ પોલીસી ૨૦૦ર નકકી કરવામાં આવી

ભારતની નેશનલ હેલ્થ પોલિસી (National Health Policy)ના મુખ્ય બિંદુઓ અને ઉદ્દેશો

નેશનલ હેલ્થ પોલિસી 1983

1. મુખ્ય ઉદ્દેશો:
   • દરેક માટે આરોગ્ય સેવાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવી.
   • આરોગ્યમાં સમાનતા લાવવી.
   • પ્રાથમિક આરોગ્ય સંભાળને મજબૂત બનાવવી.
2. મુખ્ય મુદ્દા:
   • પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રો (PHCs) અને સબ-સેન્ટર્સની સ્થાપના.
   • જાતીય અને બાળ આરોગ્ય સેવાઓનું મજબૂતિકરણ.
   • રોગપ્રતિકારક ટીકાકરણ કાર્યક્રમોનું વિસ્તરણ.
   • સંસાધનોની સમાનતા અને પ્રાથમિક આરોગ્ય પર વિશેષ ધ્યાન.

નેશનલ હેલ્થ પોલિસી 2002

1. મુખ્ય ઉદ્દેશો:
   • આરોગ્ય સેવાઓની સમાનતા.
   • ગુણવત્તાવાળા આરોગ્ય સંભાળની પ્રદાનતા.
   • આરોગ્યના ધોરણોને સુધારવું.
2. મુખ્ય મુદ્દા:
   • ખાનગી સેક્ટરની ભૂમિકા વધારવી.
   • સસ્તી અને કિફાયતી આરોગ્ય સેવાઓ પ્રદાન કરવી.
   • રોગ નિરોધક આરોગ્ય સેવાઓ પર ભાર મૂકવો.
   • શિશુ અને માતૃત્વ મૃત્યુદર ઘટાડવા પર ધ્યાન.

નેશનલ હેલ્થ પોલિસી 2017

1. મુખ્ય ઉદ્દેશો:
   • આરોગ્યમાં સર્વસમાવેશી વિકાસ.
   • દરેકને ગુણવત્તાવાળી આરોગ્ય સેવાઓ.
   • રોગ પ્રતિકારક અને કિસાનારોગ નિરોધક સેવાઓને મજબૂત બનાવવી.
2. મુખ્ય મુદ્દા:
   • આરોગ્ય સેવાઓમાં 2.5% GDP રોકાણ.
   • રોગપ્રતિકારક સેવાઓનું મજબૂતિકરણ.
   • ડિજિટલ હેલ્થ ઇનિશિયેટિવ્સ.
   • આરોગ્ય વિભાગમાં સંશોધન અને વિકાસને પ્રોત્સાહન.

નેશનલ હેલ્થ પોલીસી ના હાલ નાં મુખ્ય ટાર્ગેટ

• ૨૦૨૫ સુધીમાં ન્યોનેટલ મોર્ટાલીટી ૧૬/૧૦૦૦ થી નીચો લાવવો.
• ૨૦૨૫ સુધીમાં લાઈફ એકસ્પેકટન્સી …૬૭.૫ થી ૭૦ વર્ષ સુધી લઈ જવી
• ૨૦૨૫ સુધીમાં જન્મદર ને સીંગલ ડીઝીટ માં લાવવો.
• ૨૦૨૫ સુધીમાં ટોટલ ફર્ટિલીટી રેઈટ …૨.૧ સુધી લઈ જવી
• ૨૦૨૫ સુધીમાં અન્ડર ફાઈવ મોર્ટાલીટી રેઈટ …૨૩/૧૦૦૦ સુધી લઈ જવી
• ૨૦૨૦ સુધીમાં મેટરનલ મોર્ટાલીટી રેઈટ … ૧૦૦/ એક લાખ સુધી લઈ જવી.
• ૨૦૨૦ સુધીમાં ઈન્ફન્ટ મોર્ટાલીટી રેઈટ …૨૮/૧૦૦૦ સુધી લઈ જવી.
• ૨૦૨૫ સુધીમાં ૯૦% થી વધુ ન્યુબોર્ન ને એક વર્ષમાં સંપૂર્ણ રસીકરણ કરવુ.
• ૨૦૨૫ સુધીમાં ૯૦% ડીલેવરી સ્કીલ બર્થ એટેન્ડન્ટ મારફતે કરાવવી.
• ૨૦૨૦ સુધીની સાલ સુધીમાં દરેકને સેઈફ વોટર અને સેનીટેશન પુરૂ પાડવુ.

અથવા

🧡 (૧) આરોગ્ય શિક્ષણ આપવાની તકો જણાવો. 03

આરોગ્ય શિક્ષણ આપવાની તકો ઘણી છે, અને તે વિવિધ માધ્યમો અને સ્તરો પર કાર્ય કરી શકાય છે. અહીં કેટલીક મુખ્ય તકો આપેલી છે:

1. શાળાઓ અને કોલેજોમાં આરોગ્ય શિક્ષણ: આ સૌથી મહત્વપૂર્ણ તકોમાંની એક છે, કારણ કે બાળકો અને યુવાનોને આરોગ્યની જાગરૂકતા અને સારા સ્વાસ્થ્ય આચરણો વિશે શિક્ષણ આપવામાં આવે છે.
2. સમુદાય આરોગ્ય કાર્યક્રમો: ગ્રામ્ય અને શહેરી વિસ્તારોમાં આરોગ્ય કેમ્પ, વ્યાખ્યાનો, અને વર્કશોપ દ્વારા આરોગ્ય શિક્ષણ આપવામાં આવે છે. આ કાર્યક્રમો દ્વારા લોકોમાં વિવિધ આરોગ્ય મુદ્દાઓ વિશે જાગૃતિ ફેલાવવામાં આવે છે.
3. હૉસ્પિટલ અને આરોગ્ય કેન્દ્રો: દર્દીઓ અને તેમના પરિવારજનોને આરોગ્ય સંબંધી માહિતી અને માર્ગદર્શન આપવા માટેની સારી તક છે. અહીં આરોગ્ય સંભાળની જરૂરિયાતો અને પોષણના મુદ્દાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકાય છે.
4. સોશિયલ મીડિયા અને ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ્સ: આજના સમયમાં સોશિયલ મીડિયા, બ્લોગ્સ, અને વેબસાઇટ્સ દ્વારા આરોગ્ય શિક્ષણના સંદેશાઓ ઝડપી અને વ્યાપક રીતે ફેલાવી શકાય છે.
5. ટેલિવિઝન અને રેડિયો કાર્યક્રમો: આ મિડિયા પ્લેટફોર્મ્સ આરોગ્ય સંબંધી માહિતીને મોટા પ્રમાણમાં પહોંચાડવા માટે સારો માધ્યમ છે.
6. કમ્યુનિટી હેલ્થ વર્કર્સ (આશા વર્કર્સ): આરોગ્ય કર્મચારીઓ સમુદાય સાથે સીધી રીતે જોડાયેલા હોય છે અને આરોગ્ય શિક્ષણમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે.
7. આ દરેક તક આરોગ્ય શિક્ષણને વધુ અસરકારક અને વ્યાપક બનાવવા માટે ઉપયોગી છે.

🧡(૨) શહેરી સમુદાય અને ગ્રામ્ય સમુદાયની લાક્ષણિકતાઓ લખો-04

શહેરી સમુદાયની લાક્ષણિકતાઓ

1. સામાજિક
   ગામડા કરતા શહેરમાં જનસમુદાયનું પ્રમાણ વધારે હોવાથી આ સમાજમાં અનેક રીતે વિવિધતા જોવા મળે છે લોકો શહેરમાં ઉદ્યોગો અને કારખાનાના આજીવિકા ચલાવે છે.

2.દૂરવર્તી
શહેર સમુદાયમાં ગ્રામ્ય સમુદાય કરતા પરોક્ષ અને સ્વાર્થી સંબંધ જ હોય છે ઉપર ચલી નમ્રતા અને વિનમ જોવા મળે છે.

3.સ્વેચ્ચિક
શહેરમાં વસ્તી વધારાના લીધે વિવિધ પ્રકારના લોકો જોવા મળે છે તે જુદી જુદી એજ. કાસ્ટ. ધર્મ. અથવા વ્યવસાય વાળા લોકો અનેક પ્રકારના મંડળોનું સભ્યો બનતો હોય છે.

4. ગતિશીલતા
   ગામડા કરતા શહેરમાં વધુ સામાજિક ગતિશીલતા જોવા મળે છે જેમ ઉદ્યોગો કારખાના વધતા જાય છે તેમ તેમ લોકોનું વ્યવસાયની નવી તક મળે છે.
5. સ્થાનિક અલગતા
   શહેરમાં ગતિશીલતાને કારણે સ્થાનિક અલગતા જોવા મળે છે જેમ જેમ ઉદ્યોગ કારખાના વધતા જાય છે તેમ તેમ કારખાનામાં માલિક પોતાના જ વિસ્તારમાં મજૂરોને રહેવા માટેની સગવડ કરી આપતા હોય છે.

6.સામાજિક રીત રિવાજો
સાહેબની જિંદગીમાં ઘણો તફાવત જોવા મળે છે ગ્રામ્ય જીવન કરતા રીત રિવાજો પરંપરાઓ રુધિ વો સમુદાય પર ખાસ અસર કરતી નથી જીવનમાં શિસ્તનું અભાવ હોવાથી તેનો ફાયદો સમાજને મળતું નથી. જુદી જુદી મતના લોકો ભેગા થાય છે તેથી માનવ વર્તન અને તેની ટેવો માં પરિવર્તન આવે છે.

ગ્રામ્ય સમુદાયની લાક્ષણિકતાઓ

1. સામાજિક સંબંધો
   ગ્રામ્ય સમુદાયમાં સ્થળ રસના તેમજ જાતિ પ્રમાણેની સમાજ રચના જોવા મળે છે લોકોના સંબંધો એકબીજા સાથે લાગણી ભર્યા અને સહકાર ભર્યા હોય છે.
2. સરકારી યોજનાઓ
   રાષ્ટ્રીય પંચવર્ષીય યોજનાઓ ખાસ કરીને ગ્રામ્ય સમુદાયના વિકાસ માટે પગલા ભરે છે.
3. સામાજિક ગતિશીલતા
   શહેર કરતાં ગામડાઓમાં સામાજિક ગતિશીલતા ઓછી જોવા મળે છે ગામડામાં વાહન વ્યવહાર નો ઓછો વિકાસ થયેલો હોવાથી લોકોને એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ જવામાં તકલીફ પડે છે.
4. સામાજિક અલગતા
   ગ્રામ્ય સમુદાયના વિવિધતા ઓછી જોવા મળે છે લોકો પેઢી દર પેઢી ચાલતા વ્યવસાયમાં જોડાય છે. અને પોતાનું ગુજરાન ચલાવે છે. હાલમાં સમાજમાં શિક્ષણ વધતા વ્યવસાયમાં વિવિધતા જોઈ શકાય છે.
5. સામાજિક રીત રિવાજો
   ગામડામાં લોકો સામાન્ય રીતે પરંપરાગત રીત રિવાજ પ્રમાણે પોતાનું જીવન જીવે છે અને તેમની વિચાર શ્રેણી પ્રમાણે તે મુજબ હોય છે પોતાને સ્વૈચ્છિક માતંવ્ય તેમનું હેતુ નથી સમજ ના નિયમોનું પ્રમાણે વર્તે છે નાતના મુખી કે પંસના નિર્ણયો ઉપર તેમની વિચારચરણીઓ આધાર હોય છે.
6. વસ્તી ગીચતા
   ગામડામાં લોકો એક સાથે રહેતા હોય પણ તેમના લોકોને અલગ હોય છે ગામની શેરીઓ કે બધા વિસ્તાર વર્ગ રચના મુજબ હોય છે વર્ગ રચનાના મુજબ ગામમાં તે લોકોના રહેઠાણ જોવા મળે છે.
7. ખેતીવાડી
   ગામડાનું મુખ્ય વ્યવસાય ખેતી છે ખેતી તેનું પ્રાણ જીવન ગણવામાં આવે છે.
8. કુદરતી સંપત્તિ
   ગ્રામ્ય સમુદાયમાં વધારે ઈશ્વરમાં આસ્થા રાખનાર હોય છે અજ્ઞાનતા હોવાની લીધે ખેતીનો આધાર ઈશ્વર પર રાખે છે વરસાદ સાથે કુદરતનું સાનિધ્ય જોવા મળે છે.
9. કુટુંબ વ્યવસ્થા
   વર્ષોથી ચાલતા આવતા ફેમિલી ની વ્યવસ્થા વાળા સમાજમાં ફેમિલીને વધારે વધુ મહત્વ આપવામાં આવે છે વ્યક્તિનું ભરણપોષણ કુટુંબ કરે છે અને સામાજિક તથા આર્થિક સહાય પૂરી પાડે છે તેથી ફેમિલીના મેમ્બરને ફેમેલીના વડા ની આજ્ઞા પ્રમાણે ચાલવાનું હોય છે.
10. અંતરીક્ષ સંબંધો
    શહેર કરતાં ગામડામાં એકરૂપતા જોવા મળે છે લોકોના સંબંધોમાં એકરૂપતા જોવા મળે છે આવા સંબંધો એકતા ને બળ આપે છે અને તેથી પરસ્પરના સંબંધો વધુ ગાઢ જોવા મળે છે

🧡(૩) સારા કાઉન્સેલરના ગુણધર્મો લખો. 05

સંવેદનશીલતા (Empathy): કાઉન્સેલર ક્લાઈન્ટના લાગણી અને પરિસ્થિતિને સમજવા મટે સંવેદનશીલ હોવો જોઈએ.

સક્રિય સાંભળવું (Active Listening): ક્લાઈન્ટના શબ્દો અને ભાવનાઓને ધ્યાનથી સાંભળવું, અને તેમને પ્રત્યાઘાત આપવું.

નિષ્પક્ષતા (Non-Judgmental Attitude): કાઉન્સેલરે કોઈ પણ પ્રકારના પૂર્વગ્રહ વિના ક્લાઈન્ટની વાતો સાંભળવી જોઈએ.

ગુપ્તતાનું પાલન (Confidentiality): ક્લાઈન્ટની માહિતી ગુપ્ત રાખવી.

સબળતા (Competence): કાઉન્સેલરે પોતાના ક્ષેત્રમાં યોગ્ય તાલીમ અને જ્ઞાન ધરાવવું જોઈએ.

અનુકૂળ વાતાવરણ (Safe Environment): કાઉન્સેલિંગ માટે સુરક્ષિત અને અનુકૂળ વાતાવરણ ઊભું કરવું.

સ્પષ્ટતા (Clarity): કાઉન્સેલર પોતાના વિચારો અને સલાહ સ્પષ્ટ અને સરળ રીતે રજૂ કરવી.

સમાનતા (Equality): તમામ ક્લાઈન્ટ સાથે સમાન અને સંમાનીય વ્યવહાર કરવો.

પ્રોત્સાહન (Encouragement): ક્લાઈન્ટને પોતાનો માર્ગ શોધવામાં અને સ્વસ્થ નિર્ણયો લેવામાં પ્રોત્સાહિત કરવું.

ટકાવારી (Patience): કાઉન્સેલરે ધીરજ સાથે ક્લાઈન્ટને સમય અને તક આપવી, જેથી તેઓ ખુલ્લી રીતે વાત કરી શકે.

આ ગુણધર્મો એક સારા કાઉન્સેલરને અસરકારક અને વિશ્વાસપાત્ર બનાવે છે, જે ક્લાઈન્ટને પોતાની સમસ્યાઓ સાથે જડવા અને ઉકેલવા માટે મદદ કરે છે.

🐥 (પ્રશ્ન-૨) નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

🧡 (1) સંદર્ભ સેવા એટલે શું? તેમા એ.એન.એમ ની ભૂમિકા જણાવો. 08

Definition :: – સંદર્ભ સેવા એટલે કોઈપણ દર્દી અથવા વ્યક્તિને વધારે સારવાર માટે એક જગ્યાએથી અથવા સબ સેન્ટર અથવા phc થી આગળ રીફર નોટ લખી મોકલવામાં આવે તેને સંદર્ભ સેવા કહેવામાં આવે છે.

1. પેશન્ટને રીફર કરવામાં મદદ કરવી.
2. રીફર નોટ પ્રમાણે જરૂરી માર્ગદર્શન આપવું.
3. સીરીયસ પેશન્ટ માટે ઝડપથી વાહનની વ્યવસ્થા થાય તેવા પ્રયત્નો
4. બની શકે તો હોસ્પીટલનાં વાહનની વ્યવસ્થા કરવી.
5. પેશન્ટ તથા તેના સગાને સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ આપવો.
6. રીફર નોટની બે કોપી કરવી એક પેશન્ટ અથવા તેનાં સગાને આપવી અને એક સગાની સહિ કરાવી રેકોડ માં રાખવી.
7. પેશન્ટને ટ્રાન્સફર કરે ત્યારે બેડથી એમ્બ્યુલન્સ સુધી પહોંચાડવામાં મદદ
8. પેશન્ટને જો હોસ્પીટલનું વાહન મળી શકે તેમ ન હોય તો અન્ય કઇ જગ્યાએથી મળી શકે તે બાબત બરાબર સમજાવવી તેમજ મેળવવા માટે પ્રયત્ન કરવા.
9. રીફર કરેલ જગ્યાએ સમય મળે ત્યારે Follow – Up કરવુ.
10. જરૂર પડે ત્યારે યોગ્ય સારવારની મદદ માટે ગાઇડન્સ આપવુ.

આ રીતે, નર્સ રેફરલ સિસ્ટમમાં એક મહત્વપૂર્ણ કડી છે જે દર્દીની સંભાળ અને સારવારને સુનિશ્ચિત બનાવે છે.

આ ઉપરાંત,

એ.એન.એમ (સહાયક નર્સ મિડવાઇફ) સંદર્ભ સેવા (Referral Service)માં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા નિભાવતી હોય છે. તેમના કાર્યો નીચે મુજબ છે:

1. પ્રાથમિક આરોગ્ય ચકાસણી (Primary Health Screening): એ.એન.એમ દર્દીની પ્રાથમિક આરોગ્ય ચકાસણી કરે છે, જેમાં મૂલ્યાંકન કરે છે કે દર્દીને વિશેષ નિષ્ણાતની જરૂર છે કે કેમ.
2. રોગ નિદાન અને દસ્તાવેજીકરણ (Diagnosis and Documentation): તેઓ રોગનિદાન અને દસ્તાવેજીકરણ માટે જરૂરી તમામ વિગતો સાચવે છે, જેથી વિશેષ નિષ્ણાતને પુરતી માહિતી મળી શકે.
3. રૂપરેખા તૈયાર કરે છે (Preparing the Outline): દર્દીની રોગનિદાન અને સારવારની રૂપરેખા તૈયાર કરે છે અને તેને વિશેષ નિષ્ણાત સુધી પહોંચાડે છે.
4. સૂચના અને માર્ગદર્શન (Providing Instructions and Guidance): એ.એન.એમ દર્દી અને તેમના પરિવારને રેફરલ પ્રક્રિયા વિશે માહિતી આપે છે અને કેવી રીતે અને ક્યાં જવું છે તે અંગે માર્ગદર્શન આપે છે.
5. ટ્રાન્સપોર્ટેશનની વ્યવસ્થા (Arranging Transportation): જરૂર પડે ત્યારે, એ.એન.એમ રોગીને હૉસ્પિટલ અથવા ક્લિનિક સુધી પહોંચાડવા માટે ટ્રાન્સપોર્ટેશનની વ્યવસ્થા કરે છે.
6. ફોલોઅપ કાળજી (Follow-up Care): દર્દીની રેફરલ પછીની સ્થિતિ ચકાસે છે અને જે જરૂરી હોય તે સલાહ અને સેવા આપે છે.
7. સંપર્કનું માધ્યમ (Acting as a Liaison): એ.એન.એમ દર્દી અને વિશેષ નિષ્ણાત વચ્ચે સંપર્કનું માધ્યમ બને છે, જેથી બંને વચ્ચે સુવ્યવસ્થિત સંચાર રહે.
8. સાહાયિક સેવા પ્રદાન (Providing Auxiliary Services): જ્યારે દર્દીને કોઈ અન્ય સેવા જરૂરી હોય, જેમ કે લેબ ટેસ્ટ અથવા દવાઓ, ત્યારે એ.એન.એમ આ સેવાઓની વ્યવસ્થા કરે છે.

આ રીતે, એ.એન.એમ સંદર્ભ સેવા પ્રદાન કરવા માટે જરૂરી તમામ પગલાં લે છે, જેથી દરદીને યોગ્ય અને સમયસર કાળજી મળી શકે.

🧡 (૨) ગ્રામ પંચાયતના કાર્યો લખો.-04

ગ્રામપંચાયતની કામગીરી
* ગામના આરોગ્ય અને સ્વચ્છતાની કાળજી લેવી-ગ્રામ પંચાયતે ગામના લોકોના આરોગ્ય અને સ્વચ્છતા ની કાળજી રાખવી જોઈએ જેથી લોકોનું હેલ્થ સ્ટેટસ ઉચુ લાવી શકાય અને કમ્યુનિકેશન રોગોથી બચાવી શકાય.
* પીવા માટે શુદ્ધ પાણી પૂરું પાડવું-ગ્રામ પંચાયતે ગામના લોકોને પીવા માટેનું શુદ્ધ પાણી પૂરું પાડવું જોઈએ જેથી કરી વોટર બોન્ડ અથવા દૂષિત પાણીથી થતા રોગોને અટકાવી શકાય.
* ડ્રેનેજ અને સ્ટ્રીટ લાઈટ, રસ્તાનું બાંધકામ પૂરું પાડવું-ગ્રામ પંચાયતે ગામમાં સારી ડ્રેનેજ સિસ્ટમ અને રસ્તાઓનું બાંધકામ પાકુ કરાવવું જોઈએ તેમજ તેમજ રસ્તા ઉપર સ્ટ્રીટ લાઈટની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ.
* આવાસ-ગ્રામ પંચાયતે ગામમાં રહેતા લોકો માટે સારા એવા આવાસની વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ.
* ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગની સ્થાપના-ગ્રામ પંચાયતે ગામમાં નાના નાના ગૃહ ઉદ્યોગ અથવા તો ગ્રામ ઉદ્યોગ ની સ્થાપના કરવી જોઈએ જેથી લોકોને કામ કરવાની તક મળી શકે..
* પ્રાથમિક શિક્ષણ પૂરું પાડવું-ગ્રામ પંચાયતે પ્રાથમિક શિક્ષણ પૂરું પાડવું જોઈએ એજ્યુકેશન માં વધારો કરવો જોઈએ.

ગ્રામ પંચાયતે ગામની વસ્તી ગણતરી માંદગીનું અને મરણનો રેકોર્ડ રાખવો જોઈએ.
આ સિવાય અન્ય કાર્યો નીચે મુજબ છે .

• પંચાયતની બેઠડો સમયસર બોલાવવી
• બેઠકોનું સંચાલન કરવા બૈઠકોમાં અધ્યકા. સ્થાન લેવુ
• બેઠકો માં ઉપસ્થિત પ્રશ્નીનું નિરાકરણ કરવુ
• દર મહિને ઓછામાં બોછી એક સામાન્ય બેઠક બોલાવવી. સમિતિઓની સમયાંતરે બેડકો યોજવી (3-મહિને એક વાર)
• ફરજી યાત ગ્રામસભા બોલાવવી
• સભ્યોના કામકાજ પર દેખરેખ રાખવી

અથવા
🧡 (૧) ગ્રામ્ય સમુદાય અને શહેરી સમુદાય વચ્ચેનો તફાવત જણાવો.-08

જીઓગ્રાફી અને લોકલ પ્રત્યાવર્તન:

• ગ્રામ્ય સમુદાય: નાના ગામડાઓ, ખેતરો, અને ખેતિવાડી ક્ષેત્રો પર આધાર રાખે છે. ત્યાં વ્યાપક પ્રમાણમાં કુદરતી ખૂણાઓ હોય છે.
• શહેરી સમુદાય: મોટાં શહેરો, મેટ્રોપોલિટન ક્ષેત્રો, અને આધુનિક ઇમારતો ધરાવે છે. અહીં વ્યાપક પ્રમાણમાં કંક્રીટના બનેલાં માળખાં હોય છે.

જાહેર સુવિધાઓ:

• ગ્રામ્ય સમુદાય: મર્યાદિત પ્રમાણમાં પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવા, શિક્ષણ સંસ્થાઓ, અને ટ્રાન્સપોર્ટેશન સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ હોય છે.
• શહેરી સમુદાય: ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળી આરોગ્ય સેવા, આધુનિક શિક્ષણ સંસ્થાઓ, ટ્રાન્સપોર્ટેશન સુવિધાઓ, અને અન્ય સામાજિક સેવાઓ ઉપલબ્ધ હોય છે.

આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ:

• ગ્રામ્ય સમુદાય: મુખ્યત્વે કૃષિ, પશુપાલન, અને હસ્તકલા પર આધાર રાખે છે.
• શહેરી સમુદાય: વિવિધ વ્યવસાયો, ઉદ્યોગો, સેવા ક્ષેત્રો, અને ટેક્નોલોજી આધારિત રોજગાર ઉપર આધાર રાખે છે.

લાઇફસ્ટાઇલ:

• ગ્રામ્ય સમુદાય: જીવનશૈલી મર્યાદિત, સિમ્પલ, અને પરંપરાગત હોય છે. લોકો વચ્ચે સામાજિક સંબંધો નજીકના અને મજબૂત હોય છે.
• શહેરી સમુદાય: જીવનશૈલી ઝડપી, વધુ જટિલ, અને આધુનિક હોય છે. લોકો વચ્ચે સામાજિક સંબંધો વધુ વ્યાવસાયિક અને દૂરના હોઈ શકે છે.

આવાસ અને વસતિ:

• ગ્રામ્ય સમુદાય: લોકોને મોટા વિસ્તાર ધરાવતાં ઘર હોય છે અને જગ્યા પુષ્કળ હોય છે.
• શહેરી સમુદાય: ટૂંકી જગ્યા, ઘનવસ્તુ અને ઊંચી ઇમારતોમાં રહેવું પડે છે.

સાંસ્કૃતિક અને સામાજિક જીવન:

• ગ્રામ્ય સમુદાય: પરંપરાગત ઉત્સવો, રિવાજો, અને રાષ્ટ્રીય તહેવારોની ઉજવણી મજબૂત રીતે થાય છે.
• શહેરી સમુદાય: વિવિધ સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ અને વૈશ્વિક રુચિઓ સાથે અનુકૂલન.

પરિવહન અને અવગમન:

• ગ્રામ્ય સમુદાય: મર્યાદિત વાહન વ્યવહાર અને અવગમન સુવિધાઓ.
• શહેરી સમુદાય: પ્રચલિત જાહેર પરિવહન, મેટ્રો, બસ, અને વિવિધ પ્રકારના વાહન વ્યવહાર.

આ તફાવતોને કારણે ગ્રામ્ય અને શહેરી સમુદાયોમાં જીવનશૈલી, સંસ્કૃતિ, અને આરોગ્ય સેવાઓ સહિત અનેક બાબતોમાં બહુફેર જોવા મળે છે.

🧡 (૨) ટીમ લીડરના કાર્યો જણાવો.-04

ટીમ લીડરના કાર્યો

• ટીમ લીડરનું કાર્ય હેતુઓ હાંસલ કરવા માટે જૂથને વ્યવસ્થિત રાખવાનું છે ટીમના સભ્યોમાં ટીમ ભાવના જાળવવી અને જૂથ ની નૈતિકતાને પ્રોત્સાહન આપવું.
• દરેક સમયે સભ્યો વચ્ચે સહકાર અને સંકલન જાળવવું ટીમના દરેક સભ્યને તેમના જ્ઞાન, કૌશલ્ય અને લાયકાતનો ઉપયોગ કરવાની તક પૂરી પાડવી
• જરૂરિયાતો અનુસાર યોગ્ય નિર્ણય લેવો ટીમ અને તેના સભ્યોની ગરિમા અને સન્માન જાળવવું સમસ્યાઓનું નિરાકરણ
• ઉચ્ચ અધિકારીઓ અથવા સંસ્થાઓને યોગ્ય સમયે જાણ કરવી.

એ ઉપરાંતના કાર્યો નીચે મુજબ છે.

• માતા અને બાળ આરોગ્ય સેવાઓ
• કુટુંબ આયોજન
• રસીકરણ સેવાઓ
• ચેપી રોગોનું નિયંત્રણ
• નિવારક, પ્રમોટિવ અને ઉપચારાત્મક સેવાઓ પ્રદાન કરવા
• શાળા આરોગ્ય સેવાઓની જોગવાઈ
• પોષણ પર શિક્ષણ
• પર્યાવરણીય સ્વચ્છતા પર શિક્ષણ પ્રદાન કરો
• રેકોર્ડ અને અહેવાલો જાળવવા
• પ્રયોગશાળા તપાસ અને કાર્યવાહી હાથ ધરવી દા.ત. HB%, VDRI., મેલેરિયા, TB અને રક્તપિત્ત પરીક્ષણ, વગેરે.
• મહત્વપૂર્ણ ઘટનાઓની નોંધણી
• ક્ષેત્રની મુલાકાતો અને સર્વેક્ષણો હાથ ધરવા
• ચેપી રોગો વિશે અહેવાલો તૈયાર કરવા
• નિયંત્રણ સેવાઓ પૂરી પાડવા માટે
• આરોગ્ય કર્મચારીઓને કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવા અને કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવા માટે માર્ગદર્શન આપવું
• ફોલો અપ અને રેફરલ સેવાઓ
• જૂથ બેઠક યોજવી
• પુરવઠો અને સાધનોની જાળવણી પ્રવૃત્તિઓ સહકાર
• ટીમ અને ગ્રામ્ય વ્યક્તિઓ વચ્ચે આરોગ્ય કર્મચારીઓની તાલીમ, એટલે કે VHG, મંચ અને વિદ્યાર્થી નર્સ
• સબસેન્ટર, પીએચસી અને જિલ્લા કક્ષાએ વહીવટ.

🐥 (પ્રશ્ન-૩ ) નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો. (કોઈપણ બે) 6×2=12

🧡 (1) ભારતની આરોગ્ય સમસ્યાઓ જણાવો.

ભારતની આરોગ્ય સમસ્યાઓ વિસ્તૃત અને વિવિધ છે. અહીં કેટલીક મુખ્ય આરોગ્ય સમસ્યાઓનો ઉલ્લેખ છે:

• ચેપી રોગો
• બિનચેપી રોગ
• પોષક સમસ્યાઓ
• તબીબી સંભાળ સમસ્યાઓ
• વસ્તી સમસ્યાઓ

ચેપી રોગો (કોમ્યુંનીકેબલ ડીસીઝ):

• ટ્યુબરક્યુલોસિસ (ક્ષય): ભારતમાં ટ્યુબરક્યુલોસિસના કેસો ઉંચા પ્રમાણમાં છે.
• મેલેરિયા: ખાસ કરીને આદિવાસી અને ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં મેલેરિયાની અસર જોવા મળે છે.
• ડેન્ગી અને ચિકનગુનિયા: મચ્છરો દ્વારા ફેલાતા આ રોગો દર વર્ષે મોસમી પીડામાં વધારો કરે છે.
• હેપેટાઈટિસ: હેપેટાઈટિસ B અને C વાયરસના કેસો મોટાપાયે જોવા મળે છે.

બિન-ચેપી રોગો (Non-communicable diseases):

• હૃદયરોગ અને સ્ટ્રોક: જીવનશૈલી અને આહારની ખરાબ આદતોને કારણે હૃદયરોગના કેસો વધે છે.
• ડાયાબિટીસ: ભારતમાં મીઠાશની બીમારીના કેસો વધતા જોવા મળે છે.
• કૅન્સર: ખાસ કરીને ફેફસા, સ્તન, મોઢાના અને ગળાના કૅન્સરના કેસોમાં વૃદ્ધિ.

પોષણની અછત:

• પોષણ તત્વોની અછત: ખાસ કરીને લોહી (આયર્ન), વિટામિન A અને Dની અછત.
• મલન્યૂટ્રિશન: બાળકોમાં અયોગ્ય પોષણથી વધેલી મલન્યૂટ્રિશનની સમસ્યાઓ.
• ઓવરનેટ્રિશન: શહેરોમાં વધતા જતા સ્થૂલતા અને તેનાથી જોડાયેલી બીમારીઓ.

માનસિક આરોગ્ય:

• ડિપ્રેશન અને ચિંતા: વધતી જતી માનસિક તણાવ અને ચિંતા.
• સુસાઇડ રેટ્સ: માનસિક આરોગ્ય સમસ્યાઓને કારણે આંકડામાં વધારો.

માતૃ અને શિશુ આરોગ્ય:

• ઉચ્ચ માતૃમૃત્યુ દર: ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં માતૃમૃત્યુ દર હજી પણ ઉંચો છે.
• શિશુ મૃત્યુ દર: નવીનતમ આરોગ્ય સેવાઓની ઉપલબ્ધિ ન હોવાને કારણે.

પ્રદૂષણ અને પર્યાવરણીય રોગો:

• એર પોલ્યુશન: શહેરી વિસ્તારોમાં વાયુ પ્રદૂષણના કારણે શ્વાસ સંબંધિત સમસ્યાઓ.
• જળ પ્રદૂષણ: અસુદ્ધ પાણીથી ફેલાતા રોગો જેમ કે ડાયરીયા, હેપેટાઈટિસ A.

સ્વચ્છતા અને સ્વચ્છ પાણી:

• અપૂર્ણ સ્વચ્છતા સુવિધાઓ: ઘણી જગ્યાએ પાયાની સ્વચ્છતા સુવિધાઓનો અભાવ.
• પીવાના પાણીની ગુણવત્તા: શુદ્ધ પીવાનું પાણી પૂરૂં પાડવાની સમસ્યા.

હેલ્થ કેર ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર:

• અપવ્યવસ્થિત આરોગ્ય સેવામાંટ: આરોગ્ય સુવિધાઓ અને હેલ્થકેર પ્રોફેશનલ્સની અછત.
• અથડાયેલા આરોગ્ય કેન્દ્રો: ઘણી જગ્યાએ આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં પુરી સગવડ નથી.

આયુષ્માન અને આરોગ્ય બિમા:

• આરોગ્ય બિમાની અધૂરતા: આરોગ્ય બિમાની પૂરી ઉપાદયકતા ન હોવાને કારણે.

આ તમામ સમસ્યાઓ એકબીજાને પરિપૂર્ણ કરે છે અને તમામ માટે ઉત્તમ આરોગ્ય સેવા ઉપલબ્ધ કરાવવા માટે સંસ્થાકીય અને સામાજિક સ્તરે પ્રયાસો કરવાનું જરૂરી છે.

🧡 (ર) હેલ્થ એટલે શું? હેલ્થના ડાયમેનશન્સ જણાવી કોઈ એક વિશે સમજાવો.

“હેલ્થ એ એવી પરિસ્થતિ છે કે જેમાં શારીરિક, માનસિક અને સામાજિક રીતે તેમજ આધ્યાત્મિક રીતે તંદુરસ્ત હોય તેમજ તેનામાં કોઈપણ રોગ કે ખોડખાંપણ ન હોય તેને હેલ્થ કહેવાય. તેમજ વ્યકિત આર્થિક ઉપાર્જન માટે સક્ષમ હોવ તેને હેલ્થ કહેવાય છે.” by WHO

“Health as dynamic state of Physical Mental Social and Spiritual well being and not merely absence of disease or deformity ” In 1990 by WHO

આરોગ્યને ત્રણ રીતે જોવામાં આવે છે. જેમ કે ફિઝીકલ, મેન્ટલી, સોશિયલી આ ત્રણે હેલ્થનો ઉપયોગ કરી વ્યક્તિ આરોગ્યપ્રદ જીવન જીવી શકે છે આ તેના મુખ્ય પાસાઓ છે. પરંતુ આ ઉપરાંત ઘણા બધા જુદા જુદા ડાયમેન્સન નો સમાવેશ થાય છે.

ફીઝીકલ હેલ્થ (શારીરિક)

• મેન્ટલ હેલ્થ (માનસિક)
• સોશિયલ હેલ્થ (સામાજિક)
• આઘ્યાત્મિક હેલ્થ

આ ઉપરાંત નીચેના ડાયમેન્શનનો પણ સામાવેશ થાય છે.

• ઈમોશનલ હેલ્થ
• વોકેશનલ હેલ્થ
• ઈન્ટલેકચ્યુલ ડાયમેન્શન
• ઓકયુપેશનલ ડાયમેન્શન
• એન્વાર્યમેન્ટલ ડાયમેન્શન
• ફાયનાન્સીયલ ડાયમેન્શન
• એજયુકેશનલ ડાયમેન્શન
• ઈકોનોમીકલ ડાયમેન્શન
• કલ્ચરલ ડાયમેન્શન
• ન્યુટ્રીશનલ ડાયમેન્શન

મેન્ટલ હેલ્થ (માનસિક) :

વ્યકિત શારીરીક રીતે તંદુરસ્ત હોય ત્યારે મેન્ટલ હેલ્થી રહી શકે છે.

• વ્યકિત પોતાની જાતે સલામતી અનુભવી શકે.
• દરેક પરિસ્થિતિમાં પોતાની જાતને આરામ દાયક પોઝિશનમાં અનુભવી શકે.
• દરેક વસ્તુમાં બેલેન્સ જાળવી શકે તેને મેન્ટલ હેલ્થ કહી શકાય.
• દરેકની સાથે હળી મળીને રહી શકે છે.
• દરેક વાતાવરણમાં એડજેસ્ટ થઈ શકે છે.
• સારૂ મિત્રમંડળ ધરાવતો હોય છે.
• હકારાત્મક વિચારો ધરાવતો હોય છે.

🧡 ( ૩) કુંટુંબના કાર્યો લખો.

કુટુંબએ સામાજીક અને પાયાનું એકમ હોવાથી તે એકબીજા દરેક સભ્યોની જરૂરીયાત પૂર્ણ કરે છે તેના કાર્યો નીચે મુજબ છે.

• બાયોલોજીકલ ફંકશન
• સાયકોલોજીકલ ફંકશન
• એજયુકેશનલ ફંકશન
• પ્રોટેકટીવ ફંકશન
• રીક્રિએશનલ ફંકશન
• રીલીજીઅસ ફંકશન
• મેઈન્ટેનન્સ સ્ટેટસ ફંકશન
• કલ્ચરલ ફંકશન
• સોશીયોલોજીકલ ફંકશન
• ઈકોનોમીકલ ફંકશન

• બાયોલોજીકલ ફંકશન
• વ્યકિતની શારીરીક જરૂરીયાતો પુરી કરે છે.
• ખોરાકની વ્યવસ્થા પુરી પાડે છે.
• જીવન જરૂરીયાતની તમામ ચીજવસ્તુઓ પુરી પાડે છે.
• કુટુંબના સભ્યોનું રક્ષણ કરે છે.
• જાતિય જીવન માણવા માટેની અનુમતિ આપે છે.
• સમાજમાં જાતિય સંબધોનું નિયમન કરે છે.
• બાળ ઉછેર અને વારસો ચલાવવામાં મદદરૂપ થાય છે.

સાયકોલોજીકલ ફંક્શન :

• લાગણીના સંબધો જાળવે છે.
• એકબીજાની હાજરીમાં માનસીક સુરક્ષા અનુભવે છે. લાગણી, હુંફ અને પ્રેમભર્યા સંબધો જાળવે છે.

પ્રોટેકટીવ ફંકશનઃ

• આશાઓ, ઈચ્છાઓ અને રસનું રક્ષણ કરે છે.
• સારી આરોગ્યની ટેવો લાવવાનું કામ કરે છે.
• શારીરીક, માનસીક, આધ્યાત્મીક અને સામાજીક રીતે રક્ષણ પુરૂ પાડે છે.

એજયુકેશનલ ફંકશન:

• ઘર એ બાળક માટેની પહેલી શિક્ષણ સંસ્થા છે.
• માતાએ બાળકની પ્રથમ શિક્ષક છે.
• પ્રાથમિક શિક્ષણ, સંસ્કારો અને જીવનના મુલ્યો ઘરેથી જ શીખે છે.
• વ્યકિતગત વિકાસ અને વ્યકિતત્વ ખીલાવવાની સંપૂર્ણ પ્રક્રિયા અહિથી શરૂ થાય છે . –

રિક્રિએશનલ ફંકશન :

• કુટુંબ પોતાના સભ્યોને હકારાત્મક મનોરંજન પુરૂ પાડે છે.
• દાદા દાદીની વાર્તાઓ બાળકો માટે અનમોલ હોય છે.
• વડીલો તથા અન્ય વ્યકિતઓ તમામને ગમ્મત સાથે જ્ઞાન આપે છે.

રીલીજીઅસ ફંકશન :

• કુટુંબ એ દરેક સભ્યોને ધાર્મિક અને આધ્યાત્મીક બનાવે છે.
• મેડીટેશન, શ્રધ્ધા, લાગણી અને વિશ્વાસ શીખવે છે. સારી વિચારધારઓ આપવામાં મદદરૂપ બને છે.

મેન્ટેઈનન્સ ફંકશન :

• કુટુંબની સામાજીક વેલ્યુ મુજબનું જીવન જીવતા બાળકને શીખવે છે.
• બાળક ઈમાનદારી, સચ્ચાઈ અને આદર્શ વ્યકિત બને તેવું ઘડતર કરે છે.
• સમાજમાં માન મોભો જાળવવા માટેનો સાચો રસ્તો બતાવે છે.

કલ્ચરલ ફંકશન :

• આ સામાજીક સંસ્કૃતિને જીવંત રાખવામાં મદદરૂપ થાય છે. • પરંપરાઓ, સારી માન્યતાઓ અને માન સન્માનનો ભાવ શીખવે છે.

સોશીયલ ફંકશન :

• સમાજમાં નિશ્ચીત સ્થાન આપવામાં મદદરૂપ થાય છે. સામાજીક નિયંત્રણો શીખી શકે છે.
• સામાજીક અધિકારો નું રક્ષણ કરે છે.

ઈકોનોમીકલ ફંકશન :

• સરખા ભાગે કામની વહેચણી કરી આર્થિક ઉપાજન કરે છે.
• પુરૂષ અને સ્ત્રીઓનુ માન જાળવી કામ કાજની વહેચણી કરે છે.
• દરેકના આર્થિક હીત જાળવવામાં મદદરૂપ થાય છે.
• માંદગીના સમયે સાથે રહે છે.
• સારી રીતે અને સાદગીપૂર્વક જીવન જીવતા શીખવે છે.

🐥 (પ્રશ્ન-૪) ટુંક નોંધ લખો. (કોઈપણ ત્રણ)-12

🧡(૧) ડબલ્યુ.એચ.ઓ WHO
7 એપ્રિલ 1948ના રોજ ડબલ્યુ એસો ની સ્થાપના થઈ તેનું મુખ્ય મથક સ્વિઝરલેન્ડ આવેલું જેનીવા છે ત્યાંર થી 7મી એપ્રિલે વિશ્વ આરોગ્ય દિન તરીકે ઉજવવામાં આવે છે આ માટે સમગ્ર વિશ્વમાં પડતી કોઈપણ એક આરોગ્ય સમસ્યા પસંદ કરવામાં આવે છે અને દર વર્ષે નવું થીમ એ સૂત્ર બહાર પાડવામાં આવે છે

વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (World Health Organization, WHO) વિશે કેટલીક મહત્વની વિગતો:

• સ્થાપના: WHOની સ્થાપના 7 એપ્રિલ, 1948ના રોજ થઈ હતી. આ તારીખે દર વર્ષે વર્લ્ડ હેલ્થ ડે (World Health Day) ઉજવાય છે.
• મુખ્ય ઉદેશ્ય: વૈશ્વિક આરોગ્યને પ્રોત્સાહન આપવું, બીમારીઓના પ્રસારને રોકવું, આરોગ્ય સંબંધી માહિતી અને અભ્યાસને પ્રોત્સાહન આપવું.

મુખ્ય કાર્યકલાક્ષમતા

સ્વાસ્થ્ય નીતિઓનું માર્ગદર્શન:

• વૈશ્વિક આરોગ્ય ધોરણો અને નિયમો ગોઠવવા.
• આરોગ્ય સંબંધિત નીતિ અને પ્રોગ્રામ્સ બનાવવામાં દેશોને સહાયતા.

આરોગ્ય સંશોધન:

• વૈશ્વિક આરોગ્ય મુદ્દાઓ પર સંશોધન અને ડેટા સંકલન.
• આરોગ્યની પ્રવૃત્તિઓ માટે વૈશ્વિક માપદંડો ગોઠવવા.

રોગપ્રતિકારક અને પ્રારંભિક ચેતવણી:

• વૈશ્વિક રોગચાળો અને બીમારીઓના નગરણીનું નિયંત્રણ.
• રોગચાળો કે બીમારીઓ ફાટી નીકળતી હોય તો અસરકારક પ્રતિસાદ આપી સહાયતા.

અન્ય આરોગ્ય કાર્યક્રમો:

• રોગ નિરોધક કાર્યક્રમો (જેમ કે HIV/AIDS, મલેરિયા, અને TB).
• માતૃત્વ અને બાળ આરોગ્યમાં સુધાર.
• માનસિક આરોગ્ય અને વૈશ્વિક આરોગ્ય કાર્યક્રમો.

મુખ્ય કાર્યક્રમો અને પહેલો

• Universal Health Coverage (UHC): દરેકને જરૂરિયાત અને ક્ષમતા અનુસાર આરોગ્ય સેવાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવી.
• International Health Regulations (IHR): વૈશ્વિક આરોગ્ય સુરક્ષા અને રોગચાળાની પ્રતિક્રિયા માટેના નિયમો.
• Immunization: રોગપ્રતિકારક ટીકાકરણ કાર્યક્રમો.
• Health Emergencies: આરોગ્ય આપત્તિઓનો જવાબ આપવો અને રાહત કામગીરી.

સંચાલન અને માળખું

• મુખ્યાલય: જિનેવા, સ્વિટ્ઝર્લેન્ડ.
• સંચાલન બોર્ડ: WHOની વર્લ્ડ હેલ્થ અસેમ્બલી અને કાર્યકારી બોર્ડ.
• સભ્ય દેશો: 194 સભ્ય દેશો WHOના સભ્ય છે.

મહત્વપૂર્ણ સિદ્ધિઓ

• Smallpox Eradication: 1980માં, WHOએ ચામડીરોગ (smallpox)ને પુર્ણ રીતે નાબૂદ કર્યું.
• Global Polio Eradication Initiative: પોલિયો વિમુક્તતા માટેના પ્રયાસો.
• Tobacco Control: ધૂમ્રપાન નિયંત્રણ માટેના કાર્યક્રમો અને નીતિઓ.

WHO વૈશ્વિક આરોગ્ય માટે માર્ગદર્શક છે અને વૈશ્વિક આરોગ્ય સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે સતત કાર્યરત છે.

🧡 (૨) આશા ASHA :

અધિકૃત કરેલ સામાજિક આરોગ્ય કાર્યકર (એક્રિડેટેડ સોશ્યિલ હેલ્થ એકિટવીસ્ટ)

• લાયકાત : 10 – Pass (સંજોગોવસાત 6 કે 8 ખાસ સુધી લઈ શકાય)
• વાતચીત અને નેતાગીરીના ગુન હોવા જોઈએ.
• VHSN – વિલેઝ હેલ્થ સેનીટેશન એન્ડ ન્યુટ્રીશન કમીટી (ગ્રામિણ આરોગ્ય સેનિટેશન એન્ડ પોષણ સમિતિ)
• GSS (ગ્રામ સંજીવની સમિતિ) પ્રમુખ – આશા
• લગ્ન કરેલ અને વિધવા બહેનને પ્રાથમિકતા

ગ્રામ્ય લેવલે 1000 ની વસ્તીએ 1 ASHAની નિમણૂક કરવી.

ભારતમાં ASHA (Accredited Social Health Activist) પ્રોગ્રામ હેલ્થકેર સિસ્ટમમાં મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. ASHA કાર્યકર્તાઓ આરોગ્ય સેવાઓ અને જાગૃતિ વધારવામાં મૂલ્યવાન યોગદાન આપે છે. આ કાર્યક્રમ અને તેની ભૂમિકા વિશે કેટલીક મહત્વપૂર્ણ વિગતો:

• શરુઆત: 2005 માં રાષ્ટ્રીય ગ્રામ્ય આરોગ્ય મિશન (National Rural Health Mission – NRHM) ના ભાગરૂપે.
• મુખ્ય ઉદ્દેશ: ગ્રામ્ય અને પ્રાથમિક સ્તરે આરોગ્ય સેવાઓને મજબૂત બનાવવી.

ASHAની ભૂમિકા અને જવાબદારીઓ

જાગૃતિ અને શિક્ષણ:

• સ્ત્રીઓ, બાળકો અને પરિવારને આરોગ્ય, સ્વચ્છતા અને પોષણ વિશે જાગૃત કરવી.
• ગર્ભાવસ્થા, પ્રસૂતિ અને બચ્ચાના આરોગ્ય માટે જરૂરી માહિતી આપવી.

પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવાઓ:

• રોગચાળો અને બીમારીઓના પ્રારંભિક લક્ષણોને ઓળખવી અને જાણ કરવી.
• પ્રાથમિક સારવાર અને પહેલી મદદ પ્રદાન કરવી.
• માતૃત્વ અને શિશુ આરોગ્યની દેખરેખ રાખવી.

સર્વેલન્સ અને રિપોર્ટિંગ:

• આરોગ્ય સંબંધિત માહિતીનું એકત્રિકરણ અને રિપોર્ટિંગ.
• રોગચાળો કે બીમારીઓના કેસોનું નોંધણી અને સંચાલન.

કમ્યુનિટી એક્ટિવિઝમ:

• આરોગ્ય કાર્યક્રમો અને ઇમ્યુનાઇઝેશન ડ્રાઇવ્સ માટે સમુદાયને ગોઠવવું.
• કુટુંબ કલ્યાણ અને પ્રજાસંકુલ સારવાર માટે જાગૃતિ લાવવી.

તાલીમ અને સહાયતા

• તાલીમ: ASHA કાર્યકર્તાઓને પ્રાથમિક આરોગ્ય, માતૃત્વ અને બાળ સંભાળ, અને બીમારીઓની ઓળખ માટે યોગ્ય તાલીમ આપવામાં આવે છે.
• સહાયતા: ASHA કાર્યકર્તાઓને આરોગ્ય વિભાગ તરફથી નિયમિત માર્ગદર્શન અને સહાયતા આપવામાં આવે છે.

મહત્વ અને સિદ્ધિઓ

• માતા અને બાળકના આરોગ્યમાં સુધારો: ASHA કાર્યકર્તાઓએ માતૃત્વ મૃત્યુદર અને શિશુ મૃત્યુદર ઘટાડવામાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપ્યું છે.
• રસીકરણ: રોગપ્રતિકારક ટીકાકરણ ડ્રાઇવ્સમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે.
• સમુદાયનો વિશ્વાસ: ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં ASHA કાર્યકર્તાઓને લોકોમાં વિશાળ માન્યતા અને વિશ્વાસ મળ્યો છે.

ASHA પ્રોગ્રામ આરોગ્ય સેવાઓને દોરીને દરખાસ્ત પ્રદાન કરનાર એ મહત્વપૂર્ણ હિસ્સો છે, જે દરેકના આરોગ્ય અને કલ્યાણ માટે મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપે છે.

🧡 (૩) હોમ વિઝિટના સિધ્ધાંતો

• હોમ વિઝીટના સિદ્ધાંતો સમુદાયની પાયાની જરૂરિયાતને અનુલક્ષીને હોમ વિઝીટનું આયોજન કરવું
• હોમ વિઝીટ વખતે લોકોની લાગણી અને જરૂરિયાત ધ્યાનમાં રાખવું
• કુટુંબ સાથે સંબંધ સ્થાપવા પછી ઘર અને તેના વાતાવરણ વિશે માહિતી મેળવવી જોઈએ અને એ વખતે બીજી વ્યક્તિના દ્રષ્ટિકોને સમજવું જરૂરી છે કારણ કે દરેક વ્યક્તિનું દ્રષ્ટિકોણ અલગ અલગ હોય છે
• આપણને જે વિષયની ચર્ચા કરીએ તે વૈજ્ઞાનિક રીતે ચોક્કસ હોવું જોઈએ
• કોઈપણ નર્સિંગ પ્રોસિજર કરતી વખતે સુરક્ષિત અને કૌશલ્યનો ઉપયોગ કરવો અને ટેકનિકનો ઉપયોગ કરવો
• આપણે એરિયામાં જે એજન્સી હોય તેના નીતિ નિયમો અને સેવાઓની જાણકારી હોવી જોઈએ
• સમુદાયના સ્ત્રોતની જાણકારી હોવી જોઈએ તેમજ તેનું અને સમજણથી ઉપયોગ કરવો જોઈએ
• સમુદાયની હકીકતને પહેલા જાણવી જરૂરી છે સમુદાય બનતા બનાવોને જાણવા જરૂરી છે
• હોમ વિઝિટમાં વ્યક્તિ અને કુટુંબ સાથેનું નર્સિંગ કેર પ્લાન બનાવવો અને તેમાં કામગીરીનું સમાવેશ કરવો
• પોતાનું પરીક્ષણ કરવું સ્વમૂલ્યાંકન કરવું કનેક્ટિવ વર્ક કરવું
• દરેક વિઝીટ વખતે કરેલા કાર્યનું રેકોર્ડિંગ ડાયરીમાં રેકોર્ડ કરવું તેમજ કાર્ડમાં પણ રેકોર્ડિંગ કરવું
• દરેક કરેલા કાર્યના નિરીક્ષણ કરાવવું કુટુંબ સાથેનો વહેવાર મનવતા ભર્યો હોવો જોઈએ જેથી કરીને કુટુંબના સભ્યો વિશ્વાસ કરી સંપ્રદાન કરી શકશે

🧡 (૪) જનની સુરક્ષા યોજના

જનની સુરક્ષા યોજના (JSY) એ ભારત સરકાર દ્વારા શરૂ કરવામાં આવેલી રાષ્ટ્રીય સ્તરની સ્વાસ્થ્ય યોજના છે, જેનો મુખ્ય હેતુ ગર્ભાવસ્થા અને પ્રસુતિ દરમિયાન માતાઓના આરોગ્યમાં સુધારો લાવવાનો છે. આ યોજના ખાસ કરીને ગ્રામ્ય અને પછાત વિસ્તારોની ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ માટે છે, જેઓ સમર્પિત આરોગ્ય સેવાઓનો લાભ મેળવી શકે.

મુખ્ય લક્ષ્યો:

1. મરણદર ઘટાડવો: ગર્ભાવસ્થા અને પ્રસુતિ દરમિયાન માતા અને બાળકના મરણદર ઘટાડવાનો હેતુ.
2. આરોગ્ય સેવાઓ સુલભ કરવી: ગર્ભાવસ્થા અને પ્રસુતિ દરમિયાન યોગ્ય આરોગ્ય સેવાઓ સરળતાથી ઉપલબ્ધ કરવી.
3. સત્વરે આરોગ્ય સહાય: ગુણવત્તાયુક્ત આરોગ્ય સેવાઓ માટે વિમુક્ત અને ગરીબ પરિવારની માતાઓને આર્થિક સહાય પૂરું પાડવી.

લાભાર્થીઓ:

• આર્થિક રીતે પછાત અને નબળા વર્ગની સ્ત્રીઓ.
• SC/ST સમાજની સ્ત્રીઓ.
• BPL (Below Poverty Line) કાર્ડ ધરાવતી સ્ત્રીઓ.
• આ યોજના હેઠળ 19 વર્ષથી વધુ ઉંમરના બે બાળકો સુધીની ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને સહાય મળી શકે છે.

સહાય રકમ:

• સહાયની રકમનો જથ્થો કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારના નિયમો પ્રમાણે અલગ અલગ હોઈ શકે છે. સામાન્ય રીતે, ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં પ્રસુતિ માટે વધુ સહાય આપવામાં આવે છે.

પાત્રતા:

• ગુરશાળા અને નિસર્ગશાળા કેર માટે જાહેર આરોગ્ય કેન્દ્રો અથવા માન્યતા પ્રાપ્ત ખાનગી આરોગ્ય સંસ્થાઓમાં નોંધણી કરાવવી જરૂરી છે.
• ગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન ઓછામાં ઓછા ત્રણ વખત આરોગ્ય તપાસ કરાવવી જરૂરી છે.
• પ્રસુતિ આરોગ્ય કેન્દ્રમાં કરાવવી જરૂરી છે.

જનની સુરક્ષા યોજના સાવચેતતા અને સારાં સ્વાસ્થ્ય સુવિધાઓ પૂરી પાડીને માતૃત્વને સુરક્ષિત અને આનંદમય બનાવવાનું લક્ષ્ય ધરાવે છે.

🧡 (૫) ડોટ્સ

ડોટ્સ (DOTS), જેનો અર્થ “Directly Observed Treatment, Short-course” છે, ક્ષય રોગ (ટીબીને) નિયંત્રિત કરવાની વૈશ્વિક રીતે માન્ય રીત છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (WHO) દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલ આ પદ્ધતિ તે વિશ્વના ઘણા દેશોમાં સફળતાપૂર્વક અપનાવવામાં આવી છે.

મુખ્ય તત્વો:

દ્વારા નિરીક્ષિત સારવાર (Direct Observation): આ પદ્ધતિ હેઠળ, આરોગ્ય કાર્યકર અથવા તાલીમબદ્ધ સ્વયંસેવક દર્દીને દરેક ખુરાકે દવાની ખુરાક લેતા નિહાળી શકે છે. આ કારણે દર્દી દવાઓ નિયમિત અને યોગ્ય સમયે લે છે.

નિયમિત અને નિશ્ચિત દવા (Regular and Fixed Drug Schedule): ટીબીના સારવાર માટે યોગ્ય દવાઓ અને તેમની માત્રા નક્કી કરવી.

નિઃશુલ્ક સારવાર (Free Treatment): દર્દીઓને આ સારવાર સરકારી આરોગ્ય કેન્દ્રો અને સંસ્થાઓ દ્વારા મફતમાં પૂરી પાડવામાં આવે છે.

લક્ષ્યમુખી પદ્ધતિ (Targeted Approach): ડોટ્સ પદ્ધતિમાં છમાસિક (six-month) સારવારનો કાર્યક્રમ છે, જેમાં આરોગ્ય સેવાઓ સરળતાથી ઉપલબ્ધ થાય છે.

પ્રમાણિત મોનિટરિંગ (Standardized Monitoring): દર્દી અને તેની સારવારના પરિણામોને નોંધવા અને અનુસરીત રાખવા માટે પ્રમાણિત પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ.

ડોટ્સના લાભ:

• ઉચ્ચ સફળતા દર: ડોટ્સની પદ્ધતિની ઉપયોગિતા અને પરિણામો પાછળનું મોખરું કારણ તેનું 85% થી વધુ સફળતા દર છે.
• રોગ નિહાળવાનો પ્રતિસાદ: આ પદ્ધતિ અંતર્ગત દર્દીને નિયંત્રણમાં રાખવાથી દવાના પ્રતિકારની સમસ્યાઓ ઓછી થાય છે.
• સ્વાસ્થ્ય કાર્યકરો સાથે સંપર્ક: દર્દીને આરોગ્ય કાર્યકરો સાથે નિયમિત સંપર્કમાં રહેવું પડતા, તેઓ આરોગ્ય સંબંધિત અન્ય માહિતી અને માર્ગદર્શન મેળવી શકે છે.

ડોટ્સ પદ્ધતિની સફળતાનો મુખ્ય ભાગ તેનો સરળ ઉપયોગ, અસરકારક મોનિટરિંગ અને સરકારો અને સંસ્થાઓનું સહયોગ છે. આ પદ્ધતિ ક્ષય રોગની સારવાર અને નિયંત્રણ માટે એક મક્કમ ઉકેલ પ્રદાન કરે છે

🐥 (પ્રશ્ન-૫) વ્યાખ્યા લખો. (કોઈપણ છ) 12

🧡 (૧) કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સિંગ -“કોમ્યુનીટી એટલે એવા પ્રકારનું આર્ટ અને સાયન્સ છે કે ઓર્ગેનાઈઝ એજન્સી મારફતે રોગનો અટકાવ કરવામાં આવે છે. લોકોનું જીવન ધોરણ સુધારવામાં આવે અને શારીરિક તંદુરસ્તી વધારો કરવામાં આવે (જેમ કે એન્વાયરમેન્ટ સેનીટેશન) વ્યક્તિગત આરગ્ય વિશેનું એજયુકેશન જેમાં વહેલી તકે નિદાન કરી પ્રિવેન્ટીવ, કયુરેટીવ અને પ્રમોટીવ સારવાર આપી શકાય જેને કોમ્યુનીટી હેલ્થ કહેવાય છે..

🧡 (૨) કોમ્યુનિકેશન-કોમ્યુનિકેશનએ એક એવી પ્રક્રિયા છે. જેના દ્વારા બે કે વધુ વ્યક્તિઓ એકબીજાના વિચારોની આપલે કે વહેંચણી કરે છે. જેને કોમ્યુનિકેશન કહેવામાં આવે છે. “

🧡 (૩) હોમ વિઝિટ-હોમ વિઝીટ એટલે કે નકકી કરેલા અને ફાળવેલ ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં ઘરે ઘરે કરી કરીને અને દરેક વ્યક્તિના આરોગ્યની ચકાસણી કરીને રોગોની સારવાર આપવી તેમજ રોગોના નિયંત્રણ તેની અટકાયત અને આરોગ્યના સ્તરને ઉંચુ લાવવા માટે જે પગલાઓ લેવા અને આરોગ્ય શિક્ષણ ઘરમાં જ પુરુ પાડવામાં આવે તેને હોમ વિઝીટ કહેવાય છે, .

🧡 (૪) લીડર-નેતા લોકો ઉપર પ્રભાવ પાડવાની એક રીત છે. અને કલા પણ છે. જેના દ્વારા કાર્યકરો ધ્યેયને સિદ્ધ કરવા માટે સ્વેચ્છા એ અને ઉત્સાહ પૂર્વક પ્રયાસો કરતા થાય. આપણે એને નેતૃત્વ કહીએ છીએ.

🧡 (5) ઇન્ડિકેટર્સ -આરોગ્યની સેવાઓની ગુણાત્મક(Qualitative) અને જથ્થાત્મક (Quantitative) રીતે અસર જાણવા માટે વપરાતા વિવિધ માપદંડોને હેલ્થ ઈન્ડીકેટર (Health Indicator) કહેવાય છે.અથવા બીજી રીતે કહીએ તો કોમ્યુનીટીનું હેલ્થ સ્ટેટસ જાણવા માટે ઉપયોગમાં આવતા ઈન્ડીકેટરને હેલ્થ ઈન્ડીકેટર (Health Indicator) કહેવાય છે.

આ એક એવું સુચક કે નિર્દેશક છે કે જેના વડે કોમ્યુનીટીનું હેલ્થ સ્ટેટસ જાણી શકાય છે.આરોગ્યની સેવાઓની અસરો તથા તેના પરિણામ અંગેની માહીતી જાણી શકાય છે.

🧡6) પ્રાયમરી મેડીકલ કેર–“પ્રાયમરી હેલ્થ કેર એટલે પાવાની સેવાઓ દરેક વ્યક્તિઓ મેળવે, પોતે સ્વીકારે, પોતે તેમાં ભાગ લે તેમજ સમાજ અને દેશને પોષથ તેવી કિંમતે મળી શકે તેવી સેવાઓને પ્રાયમરી હેલ્થ કેર કહેવાય છે.”

🧡(૭) કાઉન્સીલીંગ–“લાભાર્થીને પોતાની લાગણીઓની રજૂઆત કરવા તેમજ પોતાનો નિર્ણય જાતે લેવાનો આત્મવિશ્વાસ કેળવે તેવું વાતાવરણ તૈયાર કરવાની પ્રક્રિયાને સમપરામર્શ (કાઉન્સીલીંગ) કહેવામાં આવે છે.”

🐥 પ્રશ્ન-૬ (અ) નીચેના માંથી સાચો જવાબ લખો. 05

(૧) ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં જન્મની નોંધણી અહી કરવામાં આવે છે.

(અ) જિલ્લા પંચાયત

(બ) ગ્રામ પંચાયત

(ક) નગરપાલિકા

(ડ) તાલુકા પંચાયત

(૨) ડબલ્યુ.એચ.ઓ નું હેડકવોટર અહી છે.

(અ) દિલ્હી

(બ) જીનિવા

(ક) અમેરીકા

(૩) એક આંગણવાડી વર્કરે આટલી વસ્તીએ હોય છે

(અ) ૫૦૦૦

(બ ) ૨০০০

(ક)3000

(ડ) ৭০০০

(૪) વિશ્વ આરોગ્ય દિવસની ઉજવણી આ દિવસે કરવામાં આવે છે

(અ) ૭ ડિસેમ્બર

(બ) ૭ એપ્રિલ

(ક) ૧ ડિસેમ્બર

(ડ) ૧ એપ્રિલ

(૫) બીસીજીની રસી આ જગ્યા પર મુકવામાં આવે છે

(અ) ઈન્ટ્રા ડર્મલ

(બ) સબકયુટેનસ

(ક) મસલ્સમાં

(ડ) વેઈનમાં

🐥 (બ) ખાલી જગ્યા પુરો. 05

(૧) ટીબી ના રોગમાં__…………સારવાર અપાય છે. (DOTS-ડોટ્સ)

(૨) પીએચસી ના હેલ્થ ટીમના લીડર__……….હોય છે. મેડીકલ ઓફિસર (Medical officer)

(૩) ગ્રામ્ય કક્ષાએ પ્રથમ સંદર્ભ સેવા તરીકે_………છે. A.N.M / P.H.C

(૪) એક પ્રાયમરી હેલ્થ સેન્ટર સામાન્ય વિસ્તારમાં………….._વસ્તીએ હોય છે. 30000

( ૫) વર્લ્ડ ટીબી ડે__……….ના રોજ ઉજવવામાં આવે છે. 24 માર્ચ

(ક) નીચેના વિધાનો ખરા છે કે ખોટા તે જણાવો. 05

(૧) ઓરીની રસી સાથે વિટામીન-એ નો પ્રથમ ડોઝ ૧ લાખ આઈ.યુ આપવામાં આવે છે. ✅

(૨) સોશિયલ લર્નિગમાં બાળક બીજાનું અનુકરણ કરીને શીખે છે. ✅

(૩) ફલેશકાર્ડ એ સસ્તામાં સસ્તુ AV-Aid છે.✅

(૪) શારીરિક આરોગ્ય અને માનસિક આરોગ્ય એક બીજા સાથે સંબંધ ધરાવતા નથી.✅

( ૫) આરોગ્ય શિક્ષણ માત્ર જૂથમાંજ આપી શકાય છે. ❌