Unit: 6( Part : 5)Care of patient with pain (કેર ઓફ પેશન્ટ વીથ પેઇન):

ઇન્ટ્રોડક્શન (introduction):

પેઇન એ એક અનપ્લીઝન્ટ સેન્સરી અને ઇમોશનલ એક્સપીરીયન્સ છે જે એક્ચ્યુઅલ અથવા પોટેન્સીયલ ટીશ્યુસ ડેમેજ માંથી પરિણમે છે તે એક વ્યક્તિનો યુનીક એક્સપીયીયન્સ છે જેનું વર્ણન અથવા સમજાવવું ક્લાઇન્ટ માટે ડિફીકલ્ટ હોય શકે છે અને અન્ય લોકો માટે રેકોગ્નાઇઝ અને અસેસ કરવું ઘણીવાર ડિફીકલ્ટ હોય છે. તે અનપ્લીઝન્ટ ફીલીન્ગ (અપ્રિય સંવેદના) છે, જે એન્ટાયર્લી (સંપૂર્ણપણે) સબ્જેક્ટીવ (વ્યક્તિલક્ષી) છે જે અનુભવી રહેલી વ્યક્તિ તેનું વર્ણન અથવા ઇવાલ્યુએશન કરી શકે છે. પેઇન એ દરેક વ્યક્તિ માટે અલગ અલગ મીનીન્ગ ધરાવે છે, જે એક જ સમયે અમુક પર્શન માટે અલગ હોઇ શકે છે.

મેડીકલ ડેફીનેશન (Medical Defination):

એસી. કાર્પેનિટો માટે(Acc. to Carpenito),“પેઇન ને એવી સ્થિતિ(State) તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે જેમાં ઇન્ડીવીઝ્યુઅલ એક્સપીરીયન્સ (વ્યક્તિગત અનુભવ) થાય છે અને સીવ્યર ડીસ્કંફર્ટ અથવા અનકમ્ફર્ટેબલ સેન્સેસન ની જાણ કરે છે”.

એસી. મર્સ્કી અને બગડલ્ક માટે(Acc. to Merskey & Bugdulk,), “પેઇન એ કોમ્પ્લેક્સ મલ્ટીફેક્ટોરિયલ ઘટના (ફેનોમેના) છે જેમાં સંભવિત તરીકે વાસ્તવિક સાથે અસોસીએટેડ ઇમોશનલ એક્સપીયીયન્સ નો સમાવેશ થાય છે”.

નર્સીન્ગ ડેફીનેશન (Nursing Definition):

Acc. McCaffey માટે, “પેઇન એ છે જે અનુભવી વ્યક્તિ (એક્સપીરીયન્સીન્ગ પર્સન) કહે છે તે છે અને જ્યારે પણ વ્યક્તિ કહે છે ત્યારે તે અસ્તિત્વમાં (એક્સ્ઝીસ્ટીન્ગ) છે”(Acc. to McCaffey, “Pain is whatever the experiencing person says it is and existing whenever the person says it does”).

પેઇન ના ટાઇપ્સ (Types of pain):

પેઇન એ તેના ડ્યુરેશન,લોકેશન અને ઇટીયોલોજી મુજબ કેટેગરાઇઝ (Categarized) કરવામાં આવે છે.

A) પેઇન ના જનરલ ટાઇપ્સ (General types of pain):

1) એક્યુટ પેઇન(Acute pain)
2) ક્રોનીક પેઇન (Chronic pain)

1) એક્યુટ પેઇન(Acute pain) :

એક્યુટ પેઇન એ પેઇન નો એક એપિસોડ છે જે સેકન્ડ થી 6 મહિનાથી ઓછા સમય સુધી ચાલે છે એક્યુટ પેઇન એ ખૂબ જ સામાન્ય ઘટના છે, સામાન્ય રીતે ઓર્ગેનીક ડિસીઝ અથવા ઇન્જરી પ્રેઝન્ટ હોય છે, જો કે હીલીન્ગ પણ તેની સાથે હોઇ શકે છે. જેમ જેમ હીલીન્ગ પ્રોગ્રેસ થાય છે, પેઇન એ ઓછુ થાય છે અને ધીમે ધીમે ડિસઅપીયર(Gradually Disappear)થઇ જાય છે. એક્યુટ પેઇન એ એક્યુટ ઇન્જરી, ડિસીઝ અથવા સર્જીકલ ઇન્ટરવેન્શન ને અનુસરે છે અને તેની તીવ્રતામાં ભિન્નતા(ઇન્ટેન્સીટીમા ડિફરન્સીએશન) અને ટૂંકા સમય માટે, સામાન્ય રીતે 6 મહિનાથી ઓછા સમય સુધી, ઝડપી શરૂઆત થાય છે. એક્યુટ પેઇન એ સામાન્ય રીતે વધેલા મસલ્સ ટેન્સન અને એન્ઝાઇટી સાથે હોય છે.

2) ક્રોનીક પેઇન (Chronic pain):

ક્રોનિક પેઇન એ પેઇન નો એપિસોડ છે જે 6 મહિના કે તેથી વધુ સમય સુધી ચાલે છે, તે ઇન્ટરમીટન્ટ (intermittent) અથવા સતત(Continuously) હોય છે. તેની ઓનસેટ એ નબળી રીતે વ્યાખ્યાયિત થઈ શકે છે અને તેને ટ્રીટ કરવું ઘણીવાર ડિફીકલ્ટ હોય છે કારણ કે ઓરીજીન(Origin)નું કારણ અનક્લીયર (Unclear) હોય શકે છે.

B) પેઇન ના સ્પેસીફીક ટાઇપ (Specific Type of pain):

1)નોસીસેપ્ટિવ પેઇન (Nocieceptive pain):

સ્ટીમ્યુલેશન ની નોર્મલ પ્રોસેસ જે નોર્મલ ટીશ્યુસ ને ડેમેજ કરે છે અથવા લાંબા સમય સુધી તેમ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે, સામાન્ય રીતે નોન-ઓપોઇડ્સ અને/અથવા ઓપીઓઇડ્સ પ્રત્યે રીસ્પોન્સીવ હોય છે.

•સોમેટિક પેઇન (Somatic pain):

સોમેટિક પેઇન સોમેટિક નર્વસ સિસ્ટમના સ્ટીમ્યુલેશન ના કારણે થાય છે. તે બોન, જોઇન્ટ્સ, મસલ્સ, સ્કીન અથવા સોફ્ટ ટીશ્યુઝ માંથી અરાઇઝ થાય છે પેશન્ટ આનું વર્ણન શાર્પ ડીફ્યુઝ, દુખાવા અને/અથવા થ્રોબિંગ પેઇન તરીકે કરી શકે છે જે ઇઝીલી લોકેલાઇઝ થય શકે છે.

•વિસેરલ પેઇન(Visceral Pain):

એએનએસ (ANS : Autonomic Nervous System)ના સ્ટીમ્યુલેશન થી વીસેરલ પેઇન થાય છે. વીસેરલ પેઇન એ હાર્ટ, જી.આઇ.ટ્રેક્ટ(GI tract : Gastrointestinal tract) અને જીયુ ટ્રેક્ટ( GU track : genitourinary tract )જેવા વીસેરલ ઓર્ગનમાંથી અરાઇઝ થાય છે. વીસેરલ પેઇન એ ડિફ્યુઝ, પુઅર્લી લોકેલાઇઝ, અસ્પષ્ટ(Vague)અને ડલ પેઇન (Dull pain)હોય છે.

2)રીફર્ડ પેઇન(Referred pain):

રીફર્ડ પેઇન એ એવા એરીયા માં જોવામાં આવે છે જે તેના મૂળ બિંદુ( Point of Origin)થી દૂર હોય છે. માયોકાર્ડિયલ ઇન્ફાર્ક્શન (Myocardial infarction) અથવા હાર્ટ એટેક( Heart Attack)સાથે અસોસીએટેડ પેઇન ને ફ્રીકવન્ટલી નેક, સોલ્ડર અથવા લેફ્ટ આર્મ ને ઓળખવામાં આવે છે.

સાયકોજેનિક પેઇન એ એવુ પેઇન છે જે ફીઝીયોલોજીક ડીસ્ફંક્શન ના બદલે મુખ્યત્વે ઇમોશનલ ફેક્ટર્સ (ભાવનાત્મક પરિબળો)ને કારણે હોવાનું માનવામાં આવે છે. સાયકોજેનિક પેઇન એ એક પ્રકારનુ પેઇન છે જેના માટે કોઇ ફીઝીકલ કોઝ આઇડેન્ટીફાય કરી શકાતું નથી.

4)ફેન્ટમ પેઇન (Phantom pain):

ડેમોન્સ્ટ્રેબલ ફીઝીયોલોજીકલ અથવા પેથોલોજીક સબસ્ટન્સ વિના પેઇન નુ સેન્સેસન ; સામાન્ય રીતે લીમ્બ એમ્પ્યુટેશન પછી જોવા મળે છે. પેઇનફુલ સેન્સેસન ,જે સામાન્ય રીતે ઇન્ટરમીટન્ટ હોય છે, તેને ગોળીબાર(Shooting), છરા મારવા(Stabbing), પ્રિકિંગ(Pricking), સ્ક્વિઝિંગ(Squeezing), ધબકારા(Throbbing)અને બર્નિંગ(Burning) તરીકે ડિસ્ક્રાઇબ કરવામાં આવે છે. ગુમ થયેલ અંગ( મીસીન્ગ લીમ્બ)એ ટ્વીસ્ટ અથવા ખેંચાણ (ક્રેમ્પ) લાગે છે.

5) ન્યુરોપેથિક પેઇન (Neuropathic pain):

ન્યુરોપેથિક પેઇન એ પેરિફેરલ નવૅસ અથવા સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમમાં ઇન્જરી અથવા એબનોર્મલ ફંક્શનીન્ગ( Injury to or Abnormal Functioning of peripheral nerves or the Central nervous system) ના કારણે થાય છે. પેરિફેરલ નવૅસ સિસ્ટમને ઇન્જરી થવાથી સ્પોન્ટાનીયસ પેરેસ્થેસિયા, નંબનેસ, મુવમેન્ટ દરમિયાન પેઇન, શરીરના આંશિક રીતે વિકૃત ભાગ (Party denervated body part)ની ટેન્ડરનેસ અને ઇલેક્ટ્રિક શોક, બર્નીન્ગ, ગોળીબાર (શુટીંગ) અથવા ઝણઝણાટ (ટીન્ગલીન્ગ) જેવું પેઇન થઇ શકે છે.

6) સુપરફિશિયલ અથવા ક્યુટેનિયસ પેઇન (Superficial or Cutaneous pain):

ક્યુટેનિયસ પેઇન એ સ્કીનના સ્ટીમ્યુલેશન ના કારણે થાય છે આ પેઇન એ શોર્ટ ડ્યુરેશન માટે અને લોકેલાઇઝ હોય છે

ઇટીઓલોજી અને પ્રીસીપીટેટીંગ ફેક્ટર (Etiology and Precipitating Factor):

• સર્જીકલ અને એક્સિડેન્ટલ ટ્રોમા (Surgical & accidental trauma),
• વિઝ્યુઅલ ડિસઓર્ડર, ઉદાહરણ તરીકે સિકલ સેલ એનિમિયા(Visual disorder, example sickle cell Anemia),
• ઇનોવેટિવ ડાયગ્નોસ્ટીક પ્રોસિજર (Innovative diagnostic procedure),
• એક્સેસિવ પ્રેશર(Excessive pressure)
• કેન્સર(Cancer)
• ઇન્ફ્લામેશન(Inflammation),
• મસ્ક્યુલોસ્કેલેટલ ડિસઓર્ડર (Musculoskeletal disorder),
• ન્યુરોપેથિક અને ડાયાબિટીસ મલાઇટસ (Neuropathic and diabetes mellitus),
• મલ્ટીપલ સીરીઝ તરીકે ઇમ્યુનોડેફીશીયન્સી સીન્ડ્રોમ(Immunodeficiency syndrome as multiple series)
• વિસેરલ ડિસઓર્ડર, ઉદાહરણ તરીકે માયોકાર્ડિયલ ઇન્ફાર્ક્શન (Visceral disorders, example myocardial infarction)

નર્સીન્ગ અસેસમેન્ટ ઓફ પેઇન (Nursing Assessment of Pain):

પેશન્ટના પેઇન ની ક્વોલેટી અને તેની ક્વોન્ટિટી ને ડિટરમાઇન કરવા માટે મલ્ટીપલ પેઇન અસેસમેન્ટ ટૂલ્સ અવેઇલેબલ હોય છે. ક્લિનિકલ ટ્રાયલ્સ અને ઈફેક્ટિવ મેનેજમેન્ટ માટે વેલીડ અને રિલાયેબલ પેઇન અસેસમેન્ટ હોય છે.પેઇન નો નેચર એ ઓબ્જેક્ટીવ મેઝરમેન્ટ ઇમપોસીબલ બનાવે છે.

1) પેઇન હિસ્ટ્રી (Pain history):

પેઇન હિસ્ટ્રી લેતી વખતે, નર્સે ક્લાઇન્ટને તેમના પોતાના શબ્દોમાં વ્યક્ત કરવાની તક પૂરી પાડવી જોઇએ કે તેઓ કેવી રીતે પેઇન અને પરિસ્થિતિને જુએ છે. આનાથી નર્સને ક્લાઇન્ટ એ પેઇન વિશે શું સમજે છે અને એ કેવી રીતે પેઇન સામે કોપીન્ગ કરે છે તે સમજવામાં હેલ્પ કરશે.સીવ્યર પેઇન ધરાવતા પેશન્ટ માટે ઇનીશીયલ પેઇન અસેસમેન્ટમાં ફક્ત થોડા પ્રશ્નો હોઇ શકે છે: પ્રીવ્યસ પેઇન ટ્રીટમેન્ટ અને ઇફેકસટીવનેસ, ક્યારે અને કય ‌એનાલજેસીક મેડીકેશન એ છેલ્લે લેવામાં આવી હતી, અન્ય દવાઓ લેવામાં આવી રહી હતી અને મેડીકેશન ની એલર્જી છે કે નહીં તે અસેસ કરવું.

2) Location (લોકેશન):

નર્સોએ એ સુનિશ્ચિત કરવાની જરૂર છે કે ક્લાઇન્ટ એ જ્યારે પેઇન અનુભવે છે. બોડી અને બોડીના પાટ્સ નો રેખાંકનો દર્શાવતો પેઇન ચાર્ટ એ પેઇન નું લોકેશન નક્કી કરવાનું એક સાધન છે. ક્લાઇન્ટ એ ડ્રોઇંગ પર પેઇન નું લોકેશન ચિહ્નિત કરે છે.

3) ઇન્ટેન્સીટી (intensity):

પેઇન એ સબજેક્ટીવ એક્સપીરીયન્સ છે, નર્સે યાદ રાખવું જોઇએ કે પેઇન ના અસ્તિત્વ(એક્ઝીસ્ટન્સ) અને તીવ્રતાનો(ઇન્ટેન્સીટી) સૌથી ઇમ્પોર્ટન્ટ ઇન્ડીકેટર એ પેઇન માટે ક્લાઇન્ટ નો રિપોર્ટ છે. પેશન્ટ ના પેઇન એક્સપીરીયન્સ ની ક્વોલીટી અને ક્વોન્ટીટી નક્કી કરવા માટે મલ્ટીપલ પેઇન અસેસમેન્ટ ટુલ્સ અવેઇલેબલ છે. ક્લાઇન્ટ માટે પેઇન ની ઇન્ટેન્સીટી રેટ નક્કી કરવા માટે પેઇન ની ઇન્ટેન્સીટી ના સ્કેલ ઝડપી અને ઇફેક્ટીવ મેથડ છે. આ સ્કેલ નો ઉપયોગ રીટન (Written) અથવા વર્બલ (Verbal) ફોમ માં થઇ શકે છે.

4)પ્રેસીપીટેટીન્ગ ફેક્ટર્સ (Precipitating Factors):

ફીઝીકલ અને ઇમોશનલ સ્ટ્રેસર્સ પણ પેઇન ને ઉત્તેજિત કરી શકે છે. ઇમોશનલ ટેન્શન વારંવાર માઇગ્રેન હેડેક લાવે છે. ઇન્ટેન્સ ફીયર અથવા ફીઝીકલ એક્ઝર્સન એન્જાઇના નું કારણ બની શકે છે. એક્સ્ટ્રીમ કોલ્ડ અથવા હીટ અને હ્યુમીડીટી (ભેજ) જેવા એન્વાયરમેન્ટલ ફેક્ટર્સ અમુક પ્રકારના પેઇન ને અફેક્ટ કરી શકે છે.

5)પાસ્ટ પેઇન એક્સપીરીયન્સ (Past pain Experience) :

પ્રિવ્યસ પેઇન એક્સપિરિયન્સ ક્લાઇન્ટ ની પેઇન પ્રત્યે સેન્સીટીવીટી માં ફેરફાર કરે છે. લોકો જેમણે પર્સનલી રીતે પેઇન નો અનુભવ કર્યો હોય અથવા જેઓ નજીકના વ્યક્તિની પેઇન ના સંપર્કમાં આવ્યા હોય તેઓને પેઇનનો અનુભવ ન કરેલો હોય તેવા લોકો કરતાં ઘણી વાર અપેક્ષિત પેઇન (Anticipated pain)નો ભય રહે છે.

6)ફીઝીકલ એક્ઝામીનેશન (Physical Examination):

ક્લાઇન્ટની પેઇન પ્રત્યેના ફિઝિયોલોજીકલ અને બિહેવ્યરલ રિસ્પોન્સ ને ડિટરમાઇન કરવા માટે નર્સ એ ક્લાઇન્ટના વાઇટલ સાઇન અસેસ કરવા અને ક્લાઇન્ટ ના સ્કીન કલર માં ચેન્જીસ થયેલો છે કે કેમ, ડ્રાઇનેસ, ડાયાફોરેસીસ,ફેશિયલ એક્સપ્રેશન અને બોડી જેસ્ચર્સ ને ઓબ્ઝર્વ કરવું કે જે પેઇન,‌ ડિસ્કમ્ફર્ટ અને એન્ઝાઇટી ને રીફ્લેક્ટ કરે છે.

7) ફિઝિયોલોજીક રિસ્પોન્સ (physiologic Response):

પેશન્ટ નું પેઇન એ એક્યુટ અથવા ક્રોનિક છે તે મુજબ ફિઝિયોલોજીકલ રિસ્પોન્સ ડિફરન્ટ હોય છે એક્યુટ પેઇન એ સીમ્પેથેટિક નર્વસ સિસ્ટમને સ્ટીમ્યુલેટ કરે છે અને તેના કારણે બ્લડ પ્રેશર, પલ્સ રેટ, અને રેસ્પીરેટ્રી રેટ ઇન્ક્રીઝ થાય છે તથા પેશન્ટ એ પેલર(Pallor) જોવા મળે છે અને ડાયાફોરેસીસ અને પ્યુપીલ નું ડાયલેટેશન થાય છે.

8) ડેઇલી પેઇન ડાયરી (Daily pain Diary):

ડેઇલી પેઇન ડાયરી એ ક્લાઇન્ટ એ નર્સને ફેક્ટર્સ ને આઇડેન્ટીફાઇ કરવામા હેલ્પ કરી શકે છે.પેઇન સાથે અસોસીએટેડ ફેક્ટર્સ ક્લાઇન્ટ એ વિવિધ માહિતી રેકોર્ડ કરે છે જેમ કે પેઇન ની ઓનસેટનો ટાઇમ, પેઇન ની એક્ટીવીટી,પેઇન સંબંધિત કન્ડિશન અથવા બીહેવ્યરમાં પેઇન ની ઇન્ટેન્સીટી નું લેવલ, એનાલજેસીક મેડીકેશનનો યુઝ અથવા અન્ય રીલીફ મેઝર્સ, પેઇનનું ડ્યુરેશન, રીલીફ એક્ટીવીટી માં સ્પેન્ડ ટાઇમ વગેરે.

Management of Pain (પેઇન નુ મેનેજમેન્ટ) :

ઇન્ટ્રોડક્શન (Introduction):

Pain (પેઇન) એ બોડીમાં થતા કોઇપણ પ્રકારના tissue damage (ટિશ્યુ ડેમેજ) અથવા emotional distress (ઈમોશનલ ડિસ્ટ્રેસ) ના પરિણામે અનુભવાતી અસહ્ય અનુભૂતિ છે. Pain management (પેઇન મેનેજમેન્ટ) માટે ફાર્માકોલોજીકલ (દવાઓ દ્વારા) અને નૉન-ફાર્માકોલોજીકલ (દવાઓ વગરના) બંને પ્રકારના મેનેજમેન્ટ ઉપયોગમાં લેવાય છે.

Non-Pharmacologic Pain Relief Measures (નૉન-ફાર્માકોલોજીક પેઇન રિલીફ મેજર્સ):

1.Physical Methods (ફિઝીકલ મેથડ્સ)

a. Cold Therapy (કોલ્ડ થેરાપી):

આ પદ્ધતિમાં ice packs (આઇસ પૅક્સ) અથવા cold compresses (કોલ્ડ કોમ્પ્રેસેસ) વાપરવામાં આવે છે. તે vasoconstriction (વેઝોકન્સ્ટ્રિક્શન) કરે છે અને swelling (સ્વેલિંગ) તથા inflammation (ઇન્ફ્લામેશન) રિડ્યુઝ કરે છે, જેને કારણે પેઇન માં રાહત મળે છે.

b. Heat Therapy (હીટ થેરાપી):

હોટ પૅક્સ અથવા હોટ વોટર બોટલ વડે blood circulation (બ્લડ સર્ક્યુલેશન) સુધારવામાં આવે છે, જેના કારણે muscle relaxation (મસલ રિલેક્સેશન) થાય છે અને પેઇન ઘટે છે.

c. Massage Therapy (મસાજ થેરાપી):

બોડી ના પેઇન થતા ભાગ પર પ્રેસર અથવા ફ્રીક્શન આપવાથી endorphins (એન્ડોર્ફિન્સ) નામનુ natural painkillers (નૅચરલ પેઇનકિલર્સ) એ રિલીઝ થાય છે, જે પેઇન ઘટાડે છે.

d. Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation – TENS (ટ્રાન્સક્યુટેનિયસ ઇલેક્ટ્રિકલ નર્વ સ્ટિમ્યુલેશન):

આ એક electronic device (ઇલેક્ટ્રોનિક ડિવાઇસ) છે, જે સ્કીન નીચેના nerves (નર્વ્સ) પર electrical impulses (ઇલેક્ટ્રિકલ ઈમ્પલ્સેસ) મોકલીને પેઇન સિગ્નલ્સને બ્લોક કરે છે.

2.Psychological Methods (સાયકોલોજીકલ મેથડ્સ)

a. Relaxation Techniques (રિલેક્સેશન ટેકનિક્સ):

Guided imagery (ગાઈડેડ ઇમેજરી), deep breathing (ડીપ બ્રીથિંગ) અને progressive muscle relaxation (પ્રોગ્રેસિવ મસલ રિલેક્સેશન) જેવી પદ્ધતિઓ stress hormones (સ્ટ્રેસ હોર્મોન્સ) ઘટાડે છે અને પેઇન ને મેનેજ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.

b. Cognitive Behavioral Therapy – CBT (કૉગ્નિટિવ બિહેવ્યરલ થેરાપી):

આ એક talk therapy (ટોક થેરાપી) છે, જેમાં પેશન્ટ એ પોતાની નકારાત્મક વિચારો અને વર્તનને ઓળખીને તેને પોઝિટિવ વિચારોમાં ફેરવે છે, જેના લીધે પેઇનનો અનુભવ ઘટે છે.

c.Distraction (ડિસ્ટ્રેક્શન):

TV જોવું, મ્યૂઝિક સાંભળવું, પુસ્તક વાંચવું વગેરે ધ્યાને ભટકાવતાં સાધનો પેઇન પરના ફોકસને દૂર કરે છે.

3.Complementary Therapies (કમ્પ્લિમેન્ટ્રી થેરાપીઝ)

a.Acupuncture (એક્યુપન્કચર):

ચીનની ટ્રેડીશનલ ટ્રીટમેન્ટ મેથડ કે, જેમાં શરીરના ચોક્કસ પોઇન્ટ્સ પર નીડલ્સ ને ઇન્સર્ટ કરી પેઇન ઘટાડવામાં આવે છે. તે nervous system (નર્વસ સિસ્ટમ) ને ઉત્તેજિત કરે છે.

b. Chiropractic Therapy (કાયરોપ્રેક્ટિક થેરાપી):

શરીરના spine (સ્પાઈન) ને સ્ટ્રોન્ગ કરવા માટે હાથ વડે થેરાપી આપવામાં આવે છે, ખાસ કરીને back pain (બેક પેઇન) અને neck pain (નેક પેઇન) માટે ઉપયોગી છે.

c. Yoga and Meditation (યોગા એન્ડ મેડિટેશન):

યોગાસન અને ધ્યાન (Meditation) પેઇન કંન્ટ્રોલ માટે ખૂબ જ અસરકારક છે, તે sympathetic nervous system (સિમ્પેથેટિક નર્વસ સિસ્ટમ) ની એક્ટિવિટી ઘટાડે છે અને Parasympathetic nervous system (પેરાસિમ્પેથેટિક નર્વસ સિસ્ટમ) ને સક્રિય કરે છે.

4.Lifestyle Modification (લાઇફસ્ટાઇલ મોડિફિકેશન)

Proper Sleep (પ્રોપર સ્લીપ): પૂરતી ઊંઘ શરીરને આરામ આપે છે અને પેઇન ને કંન્ટ્રોલ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.

Balanced Diet (બેલેન્સ્ડ ડાયેટ): ન્યુટ્રીશીયસ ડાયટ એ બોડીમાં સપોર્ટિવ રિકવરી પ્રોસેસ ને પ્રમોટ કરે છે.

Regular Exercise (રેગ્યુલર એક્સરસાઇઝ): બ્લડ નું અમાઉન્ટ વધે છે અને endorphins (એન્ડોર્ફિન્સ) રિલીઝ થાય છે, જે પેઇનને ઘટાડે છે.

Non-pharmacologic pain relief measures (નૉન-ફાર્માકોલોજીક પેઇન રિલીફ મેઝર્સ) પેશન્ટ ને મેડીકેશન ના સાઇડ ઇફેક્ટ્સ વગર પેઇન માં રાહત આપે છે. તે holistic (હોલિસ્ટિક) અને evidence-based (એવિડેન્સ-બેઝ્ડ) મેથડ પર આધારિત છે. પેશન્ટ ની જરૂરિયાત અનુસાર યોગ્ય મેથડ નું સીલેક્ટીવ પ્લાનીન્ગ કરવામાં આવે તો લાંબા ગાળાના પેઇન મેનેજમેન્ટ માટે ખૂબ જ બેનીફીશીયલ સાબિત થાય છે.

Pharmacologic Pain Relief Measures for Patient (ફાર્માકોલોજીક પેઇન રીલીફ મેઝર્સ ):

ઇન્ટ્રોડક્શન(introduction):

ફાર્માકોલોજીક પેઇન રીલીફ મેઝર્સ (Pharmacologic Pain Relief Measures) એ એવી ફાર્માકોલોજીકલ મેઝર્સ છે જેમાં પેશન્ટને પેઇન (pain)થી રાહત આપવાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય મેડીકેશન દ્વારા એચીવ થાય છે. આ મેડીકેશન એ નર્વસ સિસ્ટમ (nervous system) પર અફેક્ટ કરે છે, પેઇન સેન્સેશન (pain sensation) ને બ્લોક (block) કરે છે અથવા તેનું પ્રપોર્શન રિડ્યુસ કરી પેશન્ટને કમ્ફર્ટ આપે છે. આવા ઉપાયો સ્ટાન્ડર્ડાઇઝ, સાઇન્ટીફીક અને કંટ્રોલ્ડ (controlled) મેનર્સ થી અપાય છે, જેથી પેશન્ટને ફીઝીકલ તથા મેન્ટલ પીસ (Peace) મળે.

1.એનાલજેસિક્સ(Analgesics – ઍનાલજેસિક્સ)

એવી મેડીકેશન કે જે પેઇન રિડ્યુઝ કરે છે અને પેશન્ટને કોન્શિયસ (conscious) રાખે છે.

ટાઇપ(Type):

ઓપીઓઇડ્સ (Opioids – ઓપીઓઇડ્સ):

ઓપિયોઇડ એનાલજેસીક્સ વિવિધ ભાગોમાં સાઇનેપ્ટિક ટ્રાન્સમિશન પર વર્ક કરે છે.સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમ નેચરલ ઓપીયોઇડ રીસેપ્ટર્સ સાથે જોડાઈને તેઓ પેઇન પરસેપ્શન ના એસેન્ડીન્ગ પથવે ને ઇન્હીબીટ કરે છે અને ડીસેન્ડીન્ગ પથવે ને એક્ટીવેટ કરે છે. નાર્કોટિક્સ એનાલજેસીક મેડીકેશન એ માત્ર ડૉક્ટરના પ્રિસ્ક્રિપ્શન પર જ અવેઇલેબલ છે અને તેનો યુઝ વધુ સિવ્યર પેઇન માટે થાય છે, જેમ કે કેન્સરની પેઇન.
ઉદાહરણ: મોર્ફિન (Morphine – મોર્ફિન), પેથીડીન (Pethidine – પેથીડીન), ફેંટાનીલ (Fentanyl – ફેંટાનીલ)

નૉન-ઓપીઓઇડ્સ (Non-Opioids – નોન-ઓપીઓઇડ્સ):

માઇલ્ડ અથવા મોડરેટ પેઇન માટે યુઝ થાય છે.નોનઓપિયોઇડ એનાલજેસીક મેડીકેશનમાં કોમન ઓવર-ધ-કાઉન્ટર મેડીકેશન્સ નો સમાવેશ થાય છે જેમ કે એસ્પિરિન, એસેટામિનોફેન (ટાયલેનોલ),ઇબુપ્રોફેન (Ibuprofen – ઇબૂપ્રોફેન) (એડવિલ), પિરોક્સિકમ અને કેટોરોલેક. ડેમેજ ટીશ્યુસ એ એન્ઝાઇમ રિલીઝ કરે છે જે લોકલ પેઇન રીસેપ્ટર્સ ને સ્ટીમ્યુલેટ કરે છે. નોન-ઓપીયોઇડ એનાલજેસીક્સ એ એન્ઝાઇમ્સમાં ઇન્ટરફેર કરે છે અને ઇન્ફ્લામેશન અને પેઇન ને રિડ્યુસ કરે છે. આ મોટાભાગે માઇલ્ડ અથવા મોડરેટ પેઇન માટે યુઝ થાય છે, પરંતુ આ ક્લાસ માં કેટલીક પ્રિસ્ક્રિપ્શન-સ્ટ્રેન્થ ની મેડીકેશન્સ છે.

ઉદાહરણ: પેરાસિટામોલ (Paracetamol – પેરાસિટામોલ), ઇબૂપ્રોફેન (Ibuprofen – ઇબૂપ્રોફેન)

2.સેડેટિવ્સ અને ટ્રેન્ક્વિલાઇઝર્સ (Sedatives and Tranquilizers – સેડેટિવ્સ ઍન્ડ ટ્રેન્ક્વિલાઇઝર્સ) :

આ દવાઓ પેશન્ટના મનની સ્થિતિ શાંત કરે છે, ચિંતાને ઘટાડે છે અને પેઇનના અનુભવને ટોલરન્ટ બનાવે છે.

ઉદાહરણ: ડાયઝેપામ (Diazepam – ડાયઝેપામ), લોરાઝેપેમ (Lorazepam – લોરાઝેપામ)

3.એનેસ્થેટિક્સ (Anesthetics – ઍનેસ્થેટિક્સ):

એવી મેડીકેશન કે જે પેઇનને કમ્પ્લીટ્લી રીતે બ્લોક કરે છે અને ક્યારેક પેશન્ટને અનકન્શિયસ (unconscious) પણ બનાવે છે.

સબટાઇપ(Subtype):

A.લોકલ એનેસ્થેશિયા (Local Anesthesia – લોકલ ઍનેસ્થેશિયા)

બોડી ના નક્કી કરેલા નાના પાર્ટ ને સુન(Numb) કરવા માટે ઉપયોગ થાય છે.
ઉદાહરણ: લિડોકેઇન (Lidocaine – લિડોકેઇન), બુપિવાકેઈન (Bupivacaine – બુપિવાકેઈન)

B.રીજીયોનલ એનેસ્થેશિયા (Regional Anesthesia – રીજીયોનલ ઍનેસ્થેશિયા)

બોડીના લાર્જ એરીયામાં પેઇન ને બ્લોક કરવા માટે યુઝ થાય છે.

એપિડ્યૂરલ એનલજેસિયા (Epidural Analgesia – એપિડ્યૂરલ ઍનલજેસિયા):

તેનો ઉપયોગ ઇમીડીયેટ પેઇન થી રિલીફ આપવા માટે વધુ સામાન્ય રીતે કરવામાં આવે છે પોસ્ટ ઓપરેટિવ પેઇન, ખાસ કરીને થોરાસિક, એબડોમન, ઓર્થોપેડિક,વાસ્ક્યુલર સર્જરી, લેબર અને ડિલિવરી પેઇન અને ક્રોનિક પેઇન સિચ્યુએશન માટે. Epidural analgesia એ સ્પાઇનલ એપિડ્યુરલ સ્પેસમાં એડમિનિસ્ટ્રેશન થાય છે. ડૉક્ટર એનલજેસિયાની રિક્વાયરમેન્ટ હોય તેવા વિસ્તારની નજીકના વર્ટેબ્રલ ઇન્ટરસ્પેસના લેયર માં બ્લન્ટ ટીપ નીડલ ઇન્સર્ટ કરે છે.એપિડ્યૂરલ એનલજેસિયા એ ચાઇલ્ડ બર્થ દરમિયાન ખુબજ ઇફેક્ટીવ હોય છે.

સ્પાઇનલ એનેસ્થેશિયા (Spinal Anesthesia – સ્પાઇનલ ઍનેસ્થેશિયા):
પેઇન માટે ફાસ્ટ અને પાવરફુલ ઇફેક્ટ હોય છે.

C. જનરલ એનેસ્થેશિયા (General Anesthesia : જનરલ ઍનેસ્થેશિયા)

પેશન્ટને કમ્પ્લીટ્લી રીતે અનકંસિયસ બનાવી મેજર સર્જરી માટે પ્રીપેઇર કરે છે.

ઉદાહરણ: થાઇઓપેન્ટલ (Thiopental – થાઇઓપેન્ટલ), પ્રોપોફોલ (Propofol – પ્રોપોફોલ)

4.નર્વ બ્લોક્સ (Nerve Blocks – નર્વ બ્લોક્સ)

આ મેથડ માં એનસ્થેટિક્સ (anesthetics) મેડીકેશન ને નર્વ્સની આસપાસ આપી પેઇન સેન્સેસન ને બ્લોક કરવામાં આવે છે.

ઉદાહરણ: પ્યુડેન્ડલ નર્વ બ્લોક (Pudendal Nerve Block – પ્યુડેન્ડલ નર્વ બ્લોક)

5.પેશન્ટ કન્ટ્રોલ્ડ એનાલજેસિયા (Patient Controlled Analgesia – પેશન્ટ કન્ટ્રોલ્ડ ઍનાલજેસિયા)

આ મેથડ માં પેશન્ટ પોતે મેડીકેશન આપવાનું કંટ્રોલ રાખે છે.પંપ (pump) દ્વારા ઓપીઓઇડ્સ જેવી મેડીકેશન કંટ્રોલ અમાઉન્ટ માં પેશન્ટ ને પોતાની જરૂરિયાત પ્રમાણે આપી શકે છે.
આ મેથડ ખાસ કરીને ઓપરેશન પછીના પેઇન મેનેજમેન્ટ માટે ઉપયોગી છે.

6) પ્લેસીબો રિસ્પોન્સ (Placebo Response):

પ્લેસીબો શબ્દ લેટિન શબ્દ પરથી આવ્યો છે જેનો અર્થ થાય છે “હું કૃપા કરીશ (I shall please)”. તેમાં એક ઇનએક્ટીવ સબસ્ટન્સ નો સમાવેશ થાય છે જે ઘણીવાર પર્સન ની ડ્રગ ની ડિમાન્ડ ને સેટીસ્ફાઇ કરવા માટે આપવામાં આવે છે. પ્લેસીબો ના ગુણધર્મોથી અજાણ વ્યક્તિ, તે પેઇન રીલીફ માટે ઇફેક્ટીવ હોવાનું શોધી શકે છે. પ્લેસીબો એન્ઝાઇટી ને રિડ્યુઝ કરે છે. (A placebo is an inactive substance or treatment given to a patient, mainly to please them or to satisfy their expectation of treatment, even though it has no therapeutic effect).

પેશન્ટ માટે ફાર્માકોલોજીક પેઇન રિલીફ મેઝર્સ (Pharmacologic Pain Relief Measures for Patient) એ પેઇન મેનેજમેન્ટ માટે સાઇન્ટીફીક રીતે સંકલિત, ઇફેક્ટીવ અને સેફ રીત છે. યોગ્ય મેડીકેશન અને યોગ્ય મેથડ ની ચોઇસ એ પેશન્ટની ફીઝીકલ કન્ડિશન, પેઇનનું લેવલ અને હેલ્થ હીસ્ટ્રી ના આધારે કરવો જોઇએ.આ ઉપાયો પેશન્ટને આરામ, સુખદ અનુભવ અને ક્વિક રીકવરી તરફ લઇ જાય છે.