mynursingapp.in

PHC-ANM-કોલ્ડચેઈન-SYNP

❄️ કોલ્ડ ચેઈન (Cold Chain)

📘 પરિભાષા (Definition):

કોલ્ડ ચેઈન એ એવી વિજ્ઞાનસંચાલિત વ્યવસ્થા છે, જેમાં રસી/તાપસંવેદનશીલ દવાઓને નિર્ધારિત તાપમાને (2°C – 8°C) સાચવવા માટે ભંડાર, પરિવહન અને વહનનો સમાવેશ થાય છે.

🔹 English:
Cold Chain is a temperature-controlled supply chain that includes storage and transportation of vaccines at recommended temperatures from manufacturer to beneficiary.

🎯 ઉદ્દેશો (Objectives of Cold Chain):

1️⃣ રસીની અસરકારકતા જાળવી રાખવી
2️⃣ તાપમાનથી સંવેદનશીલ રસીને નુકસાનથી બચાવવી
3️⃣ રસીકરણ કાર્યક્રમની વિશ્વસનીયતા જાળવવી

🧊 કોલ્ડ ચેઈનના મુખ્ય તત્વો (Components of Cold Chain):

તત્વકાર્ય
1️⃣ રસી (Vaccine)મુખ્ય પદાર્થ — જેનું ગુણધર્મ જાળવવું જરૂરી છે
2️⃣ માનવબળ (Manpower)તાલીમપ્રાપ્ત ANM, LHVs, Cold Chain Handler
3️⃣ યંત્ર/ઉપકરણો (Equipment)ILR, DF, VC, Cold box, Vaccine carrier, Ice packs
4️⃣ તાપમાન નિયંત્રણ (Temperature Monitoring)Vaccine vial monitor (VVM), thermometer, data logger

🧪 રસી સાચવવાનો તાપમાન (Storage Temperature):

રસીનો પ્રકારસાચવવાનો તાપમાન
BCG, DPT, OPV, Hep B, Pentavalent+2°C to +8°C
Freeze-sensitives (TT, Hep B)Never < 0°C
Lyophilized Vaccines (BCG, MR)Cool but not frozen
COVID-19 mRNA Vaccines (Pfizer)-70°C (ULF) (where applicable)

🧊 કોલ્ડ ચેઈન સાધનો (Cold Chain Equipment):

સાધનઉપયોગ
ILR (Ice Lined Refrigerator)લાંબા સમય માટે રસી સાચવવી (2°C – 8°C)
Deep Freezer (DF)Ice Packs બનાવવા માટે (-15°C થી -25°C)
Cold BoxOutreach સત્રમાં રસી લઈ જવા માટે
Vaccine CarrierField-level transportation માટે (ટૂંકા અંતર)
Ice Packsતાપમાન જાળવવા માટે
VVM (Vaccine Vial Monitor)રસી પર ચોટેલો લેબલ – Overheat થયું કે નહિ બતાવે છે

🟣 VVM (Vaccine Vial Monitor):

  • ⏺️ રંગ બદલાય છે: ઘાટો અંદરનો વર્તુળ = નષ્ટ થેલી રસી
  • ✅ હળવો કેન્દ્ર અને ઘાટો બાહ્ય રીંગ = સલામત
  • ❌ બંને સમાન રંગ = ઉપયોગ ના કરવો

🔧 તાપમાન મોનીટરીંગ સાધનો:

  • 🌡️ Stem thermometer (ILR, DF માટે)
  • 📊 Digital thermometer
  • 📋 Temperature Log Book – દરરોજ બે વખત તાપમાન નોંધવો ફરજિયાત
  • 🔌 Power backup system (Inverter/Generator)

🟨 Golden One-Liners (Revision માટે):

  • ❄️ Cold Chain = +2°C to +8°C પર રસી સાચવવાનું નેટવર્ક
  • 🔌 ILR = લાંબા સમય માટે રસી સાચવવાનું મુખ્ય સાધન
  • 📦 Vaccine Carrier = ટૂંકા અંતર માટે વપરાય છે
  • 🔄 Ice Pack = Freezerમાં તૈયાર થાય છે, VCC/Outreach માટે
  • 🎯 VVM = રસી ખરાબ છે કે નહિ તેની દ્રષ્ટિએ સૌથી અસરકારક ટૂલ છે

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: ILR નો ઉપયોગ શે માટે થાય છે?
A. Ice Pack બનાવવા
B. રસી પહોંચાડવા
C. રસી લાંબા સમય માટે સાચવવા
D. રસી ઉકાળવા
ઉત્તર: C: રસી લાંબા સમય માટે સાચવવા

પ્ર.2: Vaccine Carrier મુખ્યત્વે ક્યા માટે વપરાય છે?
A. Deep Freezing માટે
B. Outreach Immunization માટે
C. માવજત માટે
D. માત્ર COVID માટે
ઉત્તર: B: Outreach Immunization માટે

પ્ર.3: Cold Chain માટે યોગ્ય તાપમાન રેન્જ શું છે?
A. -20°C થી -10°C
B. 0°C થી 2°C
C. +2°C થી +8°C
D. +10°C થી +15°C
ઉત્તર: C: +2°C થી +8°C

પ્ર.4: VVM નું મુખ્ય કાર્ય શું છે?
A. તાપમાન ઘટાડવું
B. રસીનો ઉત્પાદન તારીખ બતાવવી
C. રસી ઓવરહિટ થઈ છે કે નહિ તે દર્શાવવી
D. દૂધના પાવડરનું પ્રમાણ બતાવવું
ઉત્તર: C: રસી ઓવરહિટ થઈ છે કે નહિ તે દર્શાવવી

🧊 ILR (આઇસ લાઇન્ડ રેફ્રિજરેટર) નું અંદરનું લેઆઉટ

(Ice Lined Refrigerator – Internal Layout)

🧰 ILR શું છે?

ILR એટલે એવા રેફ્રિજરેટર જેની અંદર બાજુઓમાં બરફના લાઇન હોય છે, જેવી વીજળી જાય તો પણ રસી માટે 2°C – 8°Cનું તાપમાન જળવાય.

🔹 મુખ્ય લેઆઉટ માર્ગદર્શિકા (ILR Layout Guidelines):

📦 ILR એક chest-type ફ્રિજ હોય છે – ઊભું નહિ પણ ખોલીને ઉપરથી વાપરાય છે.

🗂️ ILR નું અંદર કેટલાય પાર્ટિશનોમાં વહેંચાયેલું હોય છે:

સ્તરશું રાખવુંશું ના રાખવું
🔝 ઉપરી સ્તર (Top Layer)Freeze sensitive રસી: TT, Hepatitis B, DPT, Pentavalentક્યારેય Ice Packs નથી રાખવાના
🔄 મધ્યમ સ્તર (Middle Layer)Measles, MR, JE, IPV જેવી રસીMedicines અથવા ફળ/ખોરાક નહિ
🔚 સાઇડ પાર્ટ (Side slots)Vaccine Crates ગોઠવોરસીનો સીધો સંપર્ક ભીંત સાથે નહિ થવો જોઈએ
🔽 તળિયું (Bottom Layer)કશું નહિ મૂકવું – થાળીઓ/વેઈટ મુકવી નહિઆ સ્થાનથી ઠંડી આવતી હોવાથી અવરોધ નહિ આવવો જોઈએ

🚫 ILR માં કરવી નય તેવી ભૂલો:

  • ❌ રસી સીધી તાપમાનની પટ્ટી સાથે ચોંટાડી રાખવી
  • ❌ બરફ, પાણી, પલાસટીક થેલી ન મુકવી
  • ❌ Household food/drinks ILR માં મૂકવા નહિ
  • ❌ VVM દેખાતું રહે એ રીતે રસી ગોઠવો – ઢાંકી દેવી નહિ
  • ❌ Bottomમાં રસી રાખવી નહિ (because it may freeze)

🧪 ILR તાપમાન મોનિટરિંગ:

  • 🌡️ તાપમાન દરરોજ 2 વખત નોંધવો (સવાર-સાંજ)
  • 📋 તાપમાન રેન્જ: +2°C થી +8°C
  • 🔌 વીજળી ન હોય તો પણ ILR 10–12 કલાક સુધી રસીને ઠંડી રાખી શકે છે
  • 📘 Temperature Log Book જાળવવો ફરજિયાત છે

📦 ILRમાં રસી ગોઠવવાની શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિ (Vaccine Placement Order):

સ્તરરસીનું નામ
ટોચTT, Hepatitis B, DPT, Pentavalent
મધ્યBCG (lyophilized), MR, JE, IPV
તળિયુંખાલી રાખવું (no vaccine placement)

🟨 Golden One-Liners (Revision માટે):

  • 🧊 ILR = Ice Lined Refrigerator = +2°C to +8°C temperature maintain
  • 🚫 ILRના તળિયે રસી રાખવી નહિ – તે ફ્રીઝ થઈ શકે છે
  • ❌ ILR માં ક્યારેય Ice Pack કે ખોરાક મૂકી શકાય નહિ
  • 🧾 Vaccine Crate = Side wall થી દૂર રાખવી
  • 📋 માપદંડ મુજબ દરરોજ તાપમાન લખવું ફરજિયાત છે

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: ILR નો તળિયો ખાલી કેમ રાખવો જોઈએ?
A. વધુ રસી મૂકવા માટે
B. પાંજરા માટે
C. ફ્રીઝ થવાથી રસી નષ્ટ થાય એ અટકાવવા માટે
D. સાફસફાઈ માટે
ઉત્તર: C: ફ્રીઝ થવાથી રસી નષ્ટ થાય એ અટકાવવા માટે

પ્ર.2: ILR માં કઈ વસ્તુ ક્યારેય રાખવી ન જોઈએ?
A. TT રસી
B. Ice pack
C. Pentavalent
D. Measles
ઉત્તર: B: Ice pack

પ્ર.3: ILRમાં તાપમાન કેટલો હોવો જોઈએ?
A. -5°C થી 0°C
B. 0°C થી 5°C
C. +2°C થી +8°C
D. +10°C થી +15°C
ઉત્તર: C: +2°C થી +8°C

🧾 VVM (Vaccine Vial Monitor) – સ્ટેજીસ (Stages)

📘 પરિભાષા (Definition):

VVM એ રસીની બોટલ પર લાગેલું એક ખાસ રંગબેરંગી લેબલ હોય છે, જે બતાવે છે કે રસી ખૂબ ઉંચા તાપમાને આવવાથી ખરાબ તો નથી થઈ ગઈ ને?

📍 VVM રસીની ગરમીના history દર્શાવે છે
📍 તે માત્ર એક વખત ગરમ થઈ જાય પછી થતું રંગ બદલાવ બતાવે છે

🎯 મુખ્ય હેતુ (Purpose of VVM):

  • રસી વાપરવા લાયક છે કે નહિ, તેની દૃશ્યે ઓળખ
  • ફીલ્ડ લેવલ પર નર્સો માટે સરળ દિશાનિર્દેશ
  • ઊંચા તાપમાને જાળવવામાં નિષ્ફળ રસીઓને તત્કાળ છાંટવાની સુવિધા

🔵 VVM નું બનેલું હોય છે બે ભાગમાંથી:

ભાગવર્ણન
🔘 અંદરનો વર્તુળ (Inner square)રંગ ઘટાડે છે ગરમી પડવાથી
🟤 બાહ્ય રીંગ (Outer circle)સ્થિર રહે છે, રંગ બદલાતો નથી

🧬 VVM ની 4 સ્ટેજીસ (VVM Stages):

સ્ટેજવર્ણનઅર્થવાપરવી?
🟢 Stage 1અંદરનો વર્તુળ બહુ હળવો, બાહ્ય રીંગ કરતાં હળવોરસી બાકીથી નવી છે✅ વાપરવી
🔵 Stage 2અંદરનો વર્તુળ થોડો ઘાટો થયો છે પણ હજુ રીંગ કરતાં હળવોથોડી ગરમી મળી છે પણ સલામત✅ વાપરવી
🟠 Stage 3અંદરનો વર્તુળ અને રીંગ સમાન રંગનારસી ગરમીથી બગડી ગઈ❌ વાપરવી નહિ
🔴 Stage 4અંદરનો વર્તુળ, રીંગ કરતાં વધારે ઘાટોખૂબ ઊંચું તાપમાન મળ્યું છે❌ નષ્ટ કરવી (discard)

🧪 વપરાશની દિશા (Key Rule):

🔎 “IF INNER SQUARE IS LIGHTER THAN OUTER RING = USE IT”
🔎 “IF INNER SQUARE IS SAME OR DARKER = DO NOT USE IT”

🛑 VVM વિશે ધ્યાનમાં રાખવાની વાતો:

  • દરેક રસીની બોટલ પર VVM હોવું ફરજિયાત છે
  • VVM ક્યારેય ઢાંકવી ન જોઈએ – તે જોવાય તેવી રીતે રસી રાખવી
  • રસી ઓપન કર્યા પછી VVM તાત્કાલિક ચેક કરો
  • BCG જેવા લાયોફિલાઇઝ્ડ રસી માટે પણ લાગુ પડે છે

🟨 Golden One-Liners (Revision માટે):

  • 🎯 VVM = રસીની ગરમીના ઇતિહાસ બતાવતું લેબલ
  • 🟢 VVM Stage 1 અને 2 = રસી વાપરવી યોગ્ય છે
  • 🔴 VVM Stage 3 અને 4 = રસી નષ્ટ કરવી જોઈએ
  • 👁️‍🗨️ VVM ક્યારેય ઢાંકવી નહિ – દૃશ્યે જોવાય તેવી રીતે રાખવી જોઈએ

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: VVM નું પૂરુ નામ શું છે?
A. Vaccine Visual Mark
B. Vaccine Vial Monitor
C. Verified Vial Monitor
D. Visual Vaccine Marker
ઉત્તર: B: Vaccine Vial Monitor

પ્ર.2: કઈ VVM Stage સુધી રસી વાપરી શકાય છે?
A. Stage 1 અને 2
B. Stage 2 અને 3
C. Stage 3 અને 4
D. Stage 1 અને 4
ઉત્તર: A: Stage 1 અને 2

પ્ર.3: VVM Stage 4 બતાવે છે કે:
A. રસી તાજી છે
B. રસી થોડું ગરમ થઈ છે
C. રસી બચાવવાની છે
D. રસી બગડી ગઈ છે
ઉત્તર: D: રસી બગડી ગઈ છે

પ્ર.4: જો અંદરનો વર્તુળ અને બહારનો રીંગ સમાન રંગના હોય તો શું કરશો?
A. વાપરી લેશો
B. 2°C પર સ્ટોર કરી લેશો
C. discard (નષ્ટ) કરો
D. Freeze કરો
ઉત્તર: C: discard (નષ્ટ) કરો

💉 વેક્સીન અને કોલ્ડ ચેઈન (Vaccine & Cold Chain)

📘 વેક્સીન (Vaccine):

વેક્સીન એ એક બાયોલોજિકલ પદાર્થ છે, જે શરીરમાં રોગપ્રતિકારકતા (Immunity) પેદા કરવા માટે આપવામાં આવે છે, જેથી ચેપજનક રોગોથી રક્ષણ મળે.

🧊 કોલ્ડ ચેઈન (Cold Chain):

કોલ્ડ ચેઈન એ તાપમાન-નિયંત્રિત સંગ્રહ અને પરિવહનની વ્યવસ્થા છે, જે રસીઓને +2°C થી +8°C ના દરજજાના તાપમાને સાચવીને સરહદ સુધી પહોંચાડે છે.

🔹 વેક્સીન અને કોલ્ડ ચેઈન વચ્ચે સંબંધ:

પાસુંવેક્સીનકોલ્ડ ચેઈન
અર્થરોગપ્રતિકારક પદાર્થતેને સાચવવાનું તાપમાન નિયંત્રિત નેટવર્ક
હેતુરોગ સામે સુરક્ષારસીને અસરકારક રાખવી
ઊલંગન થાય તોરસી બગડી શકેરસી અસરહીન બને
ઉદાહરણBCG, DPT, MR, OPVILR, DF, VC, Cold Box, Ice Packs

📦 રસી સ્ટોરેજ માટે તાપમાન જરૂરીયાતો:

રસીનું નામસાચવવાનો તાપમાનફ્રીઝ થવાની સંભાવના
BCG, MR, Measles+2°C to +8°Cહા (Lyophilized)
DPT, TT, Hep B, Pentavalent+2°C to +8°C❌ ક્યારેય ફ્રીઝ નહિ કરવી
OPV+2°C to +8°C (DF માં પણ)ઠીક
PCV, Rotavirus+2°C to +8°C❌ ફ્રીઝ નહિ કરવી

🧰 મુખ્ય કોલ્ડ ચેઈન સાધનો (Main Cold Chain Equipment):

સાધનઉપયોગ
ILRરસી લાંબા સમય સુધી +2°C થી +8°C માં રાખવી
DF (Deep Freezer)Ice Pack તૈયાર કરવા માટે (-15°C)
Cold BoxOutreach સત્રમાં રસી લઈ જવા માટે
Vaccine Carrierટૂંકા અંતર માટે
Ice Packsતાપમાન જાળવવા માટે
VVM (Vaccine Vial Monitor)રસી ખરાબ થઈ છે કે નહિ બતાવે છે

🔬 Vaccine Vial Monitor (VVM):

  • રંગબેરંગી લેબલ – રસી ગરમીથી બગડી છે કે નહિ બતાવે
  • 4 તબક્કાઓ:
    🟢 Stage 1-2 = વાપરવી
    🔴 Stage 3-4 = નષ્ટ કરવી

📋 Vaccine + Cold Chain Best Practices:

✅ VVM હંમેશા તપાસો
✅ ILR નું તાપમાન દરરોજ 2 વખત નોંધો
✅ રસીના લોટ નં. અને તારીખો નોંધો
✅ Outreach Immunization માટે Cold Box/VC સાથે Ice Packs નો ઉપયોગ કરો
❌ રસી ક્યારેય ફ્રીઝ ન થવી જોઈએ (TT, Hep B વગેરે)
❌ ILR ના તળિયે રસી ના રાખવી

🟨 Golden One-Liners (Revision):

  • ❄️ Cold Chain = +2°C થી +8°C વચ્ચે રસી સાચવવાની વ્યવસ્થા
  • 💉 Freeze sensitive vaccines = TT, Hep B, DPT
  • 📦 VVM = રસી ખરાબ છે કે નહિ તે બતાવતું લેબલ
  • 🧊 ILR = મુખ્ય સંગ્રહ સાધન છે રસી માટે
  • ✅ Vaccine ની અસરકારકતા = સાચા તાપમાને સાચવવા પર આધાર રાખે છે

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: TT રસીનું સાચું તાપમાન શું હોવું જોઈએ?
A. -5°C
B. 0°C
C. +2°C to +8°C
D. +10°C
ઉત્તર: C: +2°C to +8°C

પ્ર.2: VVM શું બતાવે છે?
A. રસીના બેચ નંબર
B. રસીનો ઉત્પાદન વર્ષ
C. રસી ઓવરહિટ થઈ છે કે નહિ
D. રસીની કિંમત
ઉત્તર: C: રસી ઓવરહિટ થઈ છે કે નહિ

પ્ર.3: Cold Chain સાધનમાં કયું મુખ્ય સાધન છે?
A. Deep Freezer
B. ILR
C. Refrigerator
D. Thermos
ઉત્તર: B: ILR

પ્ર.4: કઈ રસી ક્યારેય ફ્રીઝ ન થવી જોઈએ?
A. OPV
B. MR
C. TT
D. BCG
ઉત્તર: C: TT

📘 કોલ્ડ ચેઈન તાલીમ મોડ્યુલ (Cold Chain Training Module)

🧊 1. કોલ્ડ ચેઈન શું છે?

કોલ્ડ ચેઈન એ તાપમાન-નિયંત્રિત સપ્લાય ચેઈન છે, જે રસી અને અન્ય તાપમાન સંવેદનશીલ દવાઓને નિર્ધારિત તાપમાને (સામાન્ય રીતે +2°C થી +8°C) સાચવવા અને પરિવહન કરવા માટેની વ્યવસ્થા છે.

🏢 2. કોલ્ડ ચેઈન સાધનો અને તેમની ક્ષમતા:

સાધનઉપયોગક્ષમતા
Walk-in Cold Room (WICR)રાજ્ય/જિલ્લા સ્તરે રસીનો મોટો જથ્થો સાચવવો20,000 થી 50,000 વાયલ
Ice Lined Refrigerator (ILR)PHC/CHC સ્તરે રસી સાચવવી100-400 લિટર (~5,000-15,000 વાયલ)
Deep Freezer (DF)Ice Packs તૈયાર કરવા માટે100-300 લિટર
Cold BoxOutreach સત્રમાં રસી લઈ જવા માટે5.0 થી 25.0 લિટર
Vaccine Carrier (VC)ટૂંકા અંતર માટે રસી લઈ જવા0.1 થી 5.0 લિટર

🧪 3. રસીના સાચવવાના તાપમાનની જરૂરિયાત:

રસીનું નામસાચવવાનો તાપમાનનોંધ
BCG, MR, Measles+2°C to +8°CLyophilized રસી
DPT, TT, Hepatitis B, Pentavalent+2°C to +8°Cક્યારેય ફ્રીઝ ન કરવી
OPV+2°C to +8°C (DF માં પણ)ઠીક

🧰 4. કોલ્ડ ચેઈન સાધનોના ઉપયોગ માટેના સૂચનો:

  • ILR: રસી લાંબા સમય સુધી +2°C થી +8°C માં રાખવી.
  • DF: Ice Pack તૈયાર કરવા માટે -15°C થી -25°C તાપમાને રાખવી.
  • Cold Box: Outreach Immunization માટે, 24–48 કલાક સુધી તાપમાન જાળવી શકે.
  • Vaccine Carrier: ટૂંકા અંતર માટે, 12–24 કલાક સુધી તાપમાન જાળવી શકે.

📋 5. તાલીમના મુખ્ય મુદ્દા:

  • VVM (Vaccine Vial Monitor): રસી ખરાબ થઈ છે કે નહિ તે બતાવતું લેબલ.
  • Ice Packs: DF માં -20°C સુધી સ્ટોર થાય; VC અને Cold Box માં વપરાય છે.
  • તાપમાન મોનીટરીંગ: દરરોજ 2 વખત તાપમાન નોંધવું ફરજિયાત છે.
  • રસીનું ગોઠવણી: ILR માં રસીની યોગ્ય ગોઠવણી જાળવવી.

🟨 6. Golden One-Liners:

  • Cold Chain = +2°C થી +8°C વચ્ચે રસી સાચવવાની વ્યવસ્થા.
  • Freeze sensitive vaccines = TT, Hep B, DPT.
  • VVM = રસી ખરાબ છે કે નહિ તે બતાવતું લેબલ.
  • ILR = મુખ્ય સંગ્રહ સાધન છે રસી માટે.
  • Vaccine ની અસરકારકતા = સાચા તાપમાને સાચવવા પર આધાર રાખે છે.

📚 7. MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: TT રસીનું સાચું તાપમાન શું હોવું જોઈએ?
A. -5°C
B. 0°C
C. +2°C to +8°C
D. +10°C
ઉત્તર: C: +2°C to +8°C

પ્ર.2: VVM શું બતાવે છે?
A. રસીના બેચ નંબર
B. રસીનો ઉત્પાદન વર્ષ
C. રસી ઓવરહિટ થઈ છે કે નહિ
D. રસીની કિંમત
ઉત્તર: C: રસી ઓવરહિટ થઈ છે કે નહિ

પ્ર.3: Cold Box માં તાપમાન કેટલી કલાક સુધી જાળવી શકાય છે?
A. 6 કલાક
B. 12 કલાક
C. 24–48 કલાક
D. 72 કલાક
ઉત્તર: C: 24–48 કલાક

પ્ર.4: TT રસીને ક્યાં સ્ટોર કરવી જોઈએ?
A. Deep Freezer
B. Vaccine Carrier
C. ILR
D. BCG Box
ઉત્તર: C: ILR

Published By
Categorized as Uncategorised