mynursingapp.in

PHC-ANM-ઈમ્યુનાઈઝેશન-SYNP

💉 રસીકરણ (Vaccination)

📘 પરિભાષા (Definition):

રસીકરણ એ એવી પ્રક્રિયા છે જેમાં વ્યક્તિના શરીરમાં રોગપ્રતિકારક શક્તિ પેદા કરવા માટે રસી આપવામાં આવે છે, જેથી તે ચેપજનક રોગ સામે રક્ષણ મેળવી શકે.

🔹 English:
Vaccination is the administration of a vaccine to help the immune system develop protection from a disease.

🔍 રસીકરણ અને ઇમ્યુનાઈઝેશન વચ્ચેનો તફાવત:

માપદંડરસીકરણ (Vaccination)ઇમ્યુનાઈઝેશન (Immunization)
અર્થરસી આપવાની પ્રક્રિયારસીના પરિણામે રોગપ્રતિકારકતા મેળવવી
પગલુંપહેલુંઅંતિમ પરિણામ
ઉદાહરણTT રસી આપવીTT થી ટિટેનસ સામે રક્ષણ મળવું

🧬 રસી કેવી રીતે કામ કરે છે? (How Vaccine Works)

  1. રસીમાં જીવાણુ/વાયરસના નાબૂદ કરેલા ભાગો હોય છે.
  2. રસી શરીરમાં દાખલ કરવાથી રોગજનકનો અભ્યાસ થાય છે.
  3. શરીર એન્ટીબોડી બનાવે છે.
  4. ભવિષ્યમાં એ જ રોગજનક સામે તત્કાળ રક્ષણ મળે છે.

🧪 રસીનું પ્રકાર મુજબ વર્ગીકરણ (Types of Vaccines):

પ્રકારઉદાહરણલક્ષણો
Live attenuatedBCG, MMR, OPVજીવિત પણ કમજોર જીવાણુ
Inactivated (Killed)IPV, Rabiesમરણેલા જીવાણુ, સલામત
ToxoidTT, DTબેક્ટેરિયાના ઝેરને નાબૂદ કરેલું
Subunit/ConjugateHep B, Hib, HPVમાત્ર રોગજનકના ભાગો
mRNA vaccinePfizer, ModernamRNAના આધાર પર

📦 રસીકરણની પદ્ધતિઓ (Routes of Administration):

Routeઉદાહરણ
IntramuscularDPT, Hep B
SubcutaneousMeasles, BCG
OralOPV, Rotavirus
IntradermalBCG

👶 લાભાર્થીઓ (Beneficiaries):

  • 0 થી 1 વર્ષના બાળકો
  • 1 થી 5 વર્ષના બાળકો
  • 10 થી 16 વર્ષના કિશોરો
  • ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ

🎯 રસીકરણના ફાયદા (Benefits of Vaccination):

✅ રોગોથી બચાવ
✅ સંક્રમણની સાંકળ તોડવી
✅ સમુદાય સ્તરે રોગ રોકાથામ
✅ બાળમૃત્યુ ઘટાડવી
✅ આરોગ્ય ખર્ચમાં ઘટાડો

🟨 Golden One-Liners (Revision માટે):

  • 💉 BCG = TB માટે જીવિત રસી
  • 🧪 TT = ટૉક્સોઇડ રસી
  • 🦠 Hepatitis B = Subunit vaccine
  • 👶 OPV = Oral અને Live vaccine
  • 🌈 Mission Indradhanush = 90% રસીકરણ આવરણ

📝 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: BCG રસી કયા રોગ માટે આપવામાં આવે છે?
A. ટિટેનસ
B. ટ્યુબરક્યુલોસિસ
C. મીજલ્સ
D. પોલિયો
ઉત્તર: B: ટ્યુબરક્યુલોસિસ

પ્ર.2: “TT” રસી કઈ પ્રકારની છે?
A. જીવિત રસી
B. મરણેલી રસી
C. ટૉક્સોઇડ રસી
D. મિશ્ર રસી
ઉત્તર: C: ટૉક્સોઇડ રસી

પ્ર.3: OPV શું છે?
A. Injected killed vaccine
B. Oral killed vaccine
C. Oral live vaccine
D. Subunit vaccine
ઉત્તર: C: Oral live vaccine

પ્ર.4: Pentavalent રસી કઈ રોગો સામે રક્ષણ આપે છે?
A. TB, Polio, Measles
B. DPT, Hepatitis B, Hib
C. Typhoid, Hep A, DPT
D. Only Polio
ઉત્તર: B: DPT, Hepatitis B, Hib

💉 સર્વજ્ઞ રસીકરણ કાર્યક્રમ (Universal Immunization Programme – UIP)

Universal Immunization Programme (UIP) એ ભારત સરકાર દ્વારા ચલાવવામાં આવતો રાષ્ટ્રીય સ્તરનો રસીકરણ કાર્યક્રમ છે, જે 0 થી 16 વર્ષના બાળકો અને ગર્ભવતી મહિલાઓને રોગોથી બચાવ માટે રસી આપે છે.

📅 શરુઆત વર્ષ:
➤ 1985 (National Immunization Programme → UIP)

📍 વ્યાપકતા:
➤ દેશના તમામ જિલ્લાઓમાં લાગુ

🎯 ઉદ્દેશ:
➤ બાળમૃત્યુ દર ઘટાડવો અને ટાળવાય તેવા રોગો સામે રક્ષણ આપવું

🧬 હેતુઓ (Objectives):

1️⃣ તમામ બાળકોને તમામ આવશ્યક રસી આપવી
2️⃣ માતાના રોગોથી બાળને થતા ચેપથી બચાવ
3️⃣ બાળકોમાં વૃદ્ધિ અને વિકાસ માટે આરોગ્યદાયક શરુઆત
4️⃣ રોગોથી અટકાવેલ હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવાની ઘટાવટ
5️⃣ રાષ્ટ્રીય આરોગ્ય લક્ષ્યાંકોમાં યોગદાન આપવું

💠 UIP હેઠળ આપવામાં આવતી રસી (As of Now – 12 Vaccines):

ક્રમાંકરોગરસીનું નામ
1.ટી.બી. (TB)BCG
2.પોલિયોOPV + IPV
3.ડિફ્થેરિયાPentavalent/DPT
4.ટેટનસPentavalent/DPT, TT
5.કૂકલખાંસી (Pertussis)Pentavalent/DPT
6.હેપેટાઇટીસ BPentavalent
7.હેમોફિલસ ઇન્ફ્લુએન્ઝા B (Hib)Pentavalent
8.રૂબેલાMR (Measles-Rubella)
9.મીજલ્સ (ખમસી)MR Vaccine
10.રોટાવાયરસ ડાયરિયાRotavirus vaccine
11.ન્યુમોકોકલ રોગોPCV (Pneumococcal Conjugate Vaccine)
12.જાપાની ઇન્ફ્લામેશન (JE)JE Vaccine (Selected endemic areas only)

👶 લક્ષિત લાભાર્થીઓ (Target Beneficiaries):

  • 0 થી 1 વર્ષનાં બાળક
  • 1 થી 5 વર્ષનાં બાળક
  • 10 થી 16 વર્ષનાં કિશોરો (ટીટી રસી માટે)
  • ગર્ભવતી મહિલાઓ (TT/TD રસી)

🗓️ રસીકરણનું સમયપત્રક (Immunization Schedule – Simplified):

ઉંમરરસી
જન્મેBCG, OPV-0, Hepatitis B-0
6, 10, 14 સપ્તાહPentavalent (DPT+Hep B+Hib), OPV, Rotavirus, PCV
9 મહિનોMR-1, JE-1 (select areas)
16-24 મહિનોMR-2, DPT b1, OPV b1, JE-2
5 વર્ષDPT booster-2
10 વર્ષTT/TD
16 વર્ષTT/TD

📦 રસી આપવાની રીત (Route of Administration):

  • 💉 Intramuscular: DPT, Hepatitis B, Pentavalent
  • 💧 Oral: OPV, Rotavirus
  • 💉 Subcutaneous: Measles/MR, JE, BCG

🏆 સફળતા અને ખાસ નોંધપાત્ર મુદ્દા:

  • Mission Indradhanush (2014): જે વિસ્તારમાં રસીકરણ ઓછું છે ત્યાં વધારાનો પ્રયાસ
  • Intensified Mission Indradhanush (IMI): વધુ ઝડપથી 90% રસીકરણ આવરી લેવું
  • 100% ફ્રી ઓફ કોસ્ટ રસીકરણ (Free Vaccines)
  • Cold Chain System: 2°C – 8°C સુધી રસી સાચવાય છે

🟨 Golden One Liners (Revision માટે):

  • 🧒 UIP 1985માં શરૂ થયું હતું
  • 💉 UIPમાં 12 રસી આપવામાં આવે છે
  • 📅 Mission Indradhanush શરૂ થયું 2014માં
  • 🧪 Pentavalent = DPT + Hep B + Hib
  • 🏥 UIPનો ઉદ્દેશ બાળકોને રોગમુક્ત બનાવવો છે

📝 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: યુનિર્વસલ ઈમ્યુનાઈઝેશન કાર્યક્રમ ક્યારે શરૂ થયો હતો?
A. 1978
B. 1985
C. 1992
D. 2005

ઉત્તર: B: 1985

પ્ર.2: Pentavalent રસીમાં કયા રોગોની સામે રક્ષણ મળે છે?
A. TB, Measles, Polio
B. DPT, Hepatitis B, Hib
C. JE, Rubella, Rotavirus
D. Only DPT

ઉત્તર: B: DPT, Hepatitis B, Hib

પ્ર.3: Mission Indradhanush નો ઉદ્દેશ શું છે?
A. માત્ર બાળકો માટે ખાનગી રસીકરણ
B. ફળદ્રુપતા વધારવી
C. ઓછું આવરી લેવામાં આવેલ વિસ્તારોમાં રસીકરણ વધારવું
D. માત્ર માતાઓ માટે રસીકરણ

ઉત્તર: C: ઓછું આવરી લેવામાં આવેલ વિસ્તારોમાં રસીકરણ વધારવુ

💉 રસીકરણના પ્રકારો (Types of Vaccination)

રસીકરણ (Vaccination) કેટલાય માપદંડ પર આધાર રાખીને વિવિધ પ્રકારમાં વર્ગીકૃત થાય છે:

🔷 1. રસીના ઘટકોના આધારે (Based on Vaccine Composition):

પ્રકારસમજાવટઉદાહરણ
1. Live Attenuated Vaccineજીવિત પણ કમજોર થયેલા વાયરસ/જીવાણુBCG, MMR, OPV, JE
2. Inactivated (Killed) Vaccineમરી ગયેલા વાયરસ/બેક્ટેરિયાIPV, Rabies, Hepatitis A
3. Toxoid Vaccineબેક્ટેરિયાના ઝેર (toxins) ની નાબૂદ કરેલી versionTT (Tetanus toxoid), DT
4. Subunit/Conjugate Vaccineરોગજનકના ચોક્કસ ભાગો (protein, sugar)Hepatitis B, Hib, HPV
5. mRNA Vaccine (નવી ટેક્નોલોજી)RNA થી એન્ટીજન બનાવવાનું સૂચન આપે છેPfizer, Moderna (COVID-19)
6. Vector-based Vaccineઅન્ય વાયરસના માધ્યમથી એન્ટીજન પહોંચાડે છેCovishield, Sputnik-V

🔶 2. કાર્યની દૃષ્ટિએ (Based on Purpose):

પ્રકારઅર્થઉદાહરણ
1. Prophylactic Vaccineરોગ થવાનો પૂર્વે બચાવBCG, DPT, OPV
2. Therapeutic Vaccineરોગ થયા પછી સારવારમાં ઉપયોગCancer vaccines, Rabies post-bite Ig

🔵 3. પ્રતિસાદના આધારે (Based on Immunity Type):

પ્રકારઅર્થઉદાહરણ
1. Active Immunizationશરીર પોતે એન્ટીબોડી બનાવેMeasles, Hep B, DPT
2. Passive Immunizationતૈયાર એન્ટીબોડી આપવામાં આવેRabies Ig, Tetanus Ig

🧪 4. દેવવાનું માધ્યમ (Based on Route of Administration):

Routeઅર્થઉદાહરણ
Oralમોઢા દ્વારાOPV, Rotavirus
Intramuscularસ્નાયુમાંDPT, Hepatitis B
Subcutaneousચામડીની નીચેMeasles, MR
Intradermalચામડીની અંદરBCG

🟨 Revision માટે Golden One-Liners:

  • 💉 BCG = Live attenuated vaccine (TB માટે)
  • 🦠 Rabies = Killed vaccine
  • 🧬 TT = Toxoid vaccine
  • 🔬 Hepatitis B = Subunit vaccine
  • 🧾 mRNA vaccine = Genetic instruction for antigen production

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: નીચે પૈકી કઈ “ટૉક્સોઇડ રસી” છે?
A. BCG
B. TT
C. OPV
D. IPV
ઉત્તર: B: TT

પ્ર.2: “Hepatitis B” રસી કઈ પ્રકારની છે?
A. Live vaccine
B. Killed vaccine
C. Subunit vaccine
D. Toxoid vaccine
ઉત્તર: C: Subunit vaccine

પ્ર.3: “Covishield” કઈ પ્રકારની રસી છે?
A. mRNA vaccine
B. Vector-based vaccine
C. Subunit vaccine
D. Killed vaccine
ઉત્તર: B: Vector-based vaccine

પ્ર.4: “Passive Immunization” ક્યારે આપવામાં આવે છે?
A. રોગ પહેલેથી થયો હોય ત્યારે તાત્કાલિક રક્ષણ માટે
B. લાંબા ગાળાનો બચાવ મેળવવો હોય ત્યારે
C. રોગના ઈનક્યુબેશન પિરિયડ દરમિયાન
D. રસીનો અભાવ હોય ત્યારે
ઉત્તર: A: રોગ પહેલેથી થયો હોય ત્યારે તાત્કાલિક રક્ષણ માટે

💉 UIP હેઠળની 12 રસી (Vaccines under Universal Immunization Programme)

📅 UIP શરૂ થયું: 1985
🎯 લક્ષ્ય: દરેક બાળક અને ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને ટાળવાઈ શકે એવા રોગો સામે રક્ષણ આપવું.
👶 લાભાર્થીઓ: 0-5 વર્ષના બાળકો, 10-16 વર્ષની કિશોરીઓ, અને ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ

📦 UIP હેઠળની 12 રસી અને રોગો

ક્રમરસીનું નામરોગ (જે સામે રક્ષણ આપે છે)
1️⃣BCGક્ષયરોગ (TB)
2️⃣Oral Polio Vaccine (OPV)પોલિયો
3️⃣Inactivated Polio Vaccine (IPV)પોલિયો
4️⃣DPTડિફ્થેરિયા, કોળખાંસી, ટિટેનસ
5️⃣Hepatitis Bહેપેટાઇટીસ B
6️⃣PentavalentDPT + Hepatitis B + Hib (3 રોગો સાથે)
7️⃣Measles-Rubella (MR)મીજલ્સ (ખમસી), રૂબેલા
8️⃣Haemophilus influenzae type b (Hib)ન્યુમોનિયા, મેનિન્જાઈટિસ
9️⃣Rotavirus Vaccineરોટાવાયરસથી થતો ડાયરીયા
🔟Pneumococcal Conjugate Vaccine (PCV)ન્યુમોકોકલ રોગો – ન્યુમોનિયા, કાનનો રોગ
1️⃣1️⃣Japanese Encephalitis (JE) (મર્યાદિત જિલ્લાઓમાં)જાપાની એનસેફેલાઈટિસ
1️⃣2️⃣Tetanus Toxoid (TT/TD)ટિટેનસ (ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ અને કિશોરીઓ માટે)

🟩 વિશેષ નોંધો:

  • Pentavalent રસી = DPT + Hep B + Hib
  • JE રસી માત્ર એન્ડેમિક (ચેપગ્રસ્ત) વિસ્તારોમાં જ આપવામાં આવે છે.
  • TT/TD રસી ગર્ભાવસ્થામાં 2 ડોઝ આપવામાં આવે છે.
  • MR રસી હવે Measles અને Rubella બંને માટે જોડાયેલી છે.

🧪 રસી આપવાની રીત (Route of Administration):

રસીમાર્ગ (Route)
BCG, MR, JESubcutaneous
DPT, Pentavalent, Hep B, PCVIntramuscular
OPV, RotavirusOral
IPVIntramuscular
TT/TDIntramuscular

🟨 Golden One-Liners (Revision માટે):

  • 🧒 UIP હેઠળ 12 રસી આપવામાં આવે છે.
  • 💉 Pentavalent = DPT + Hep B + Hib (3 in 1)
  • 🌾 JE રસી કાળઝાળ વિસ્તારોમાં આપવામાં આવે છે.
  • 📅 UIP ભારતમાં 1985થી ચાલુ છે.
  • 🛡️ TT રસી માતા અને ભણતર યુગના કિશોરો માટે જરૂરી છે.

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: Pentavalent રસી નીચેના કેટલા રોગો સામે રક્ષણ આપે છે?
A. 2
B. 3
C. 4
D. 5
ઉત્તર: B: 3 (DPT, Hepatitis B, Hib)

પ્ર.2: JE રસી કયા માટે આપવામાં આવે છે?
A. ટિટેનસ
B. મીજલ્સ
C. Japanese Encephalitis
D. પોલિયો
ઉત્તર: C: Japanese Encephalitis

પ્ર.3: MR રસી કયા રોગો સામે રક્ષણ આપે છે?
A. મીજલ્સ અને હેપ B
B. મીજલ્સ અને રૂબેલા
C. ટિટેનસ અને પોલિયો
D. BCG અને Hib
ઉત્તર: B: મીજલ્સ અને રૂબેલા

પ્ર.4: UIP હેઠળ કઈ રસી માત્ર ચેપગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં જ આપવામાં આવે છે?
A. MR
B. JE
C. OPV
D. BCG
ઉત્તર: B: JE

🧬 ઈમ્યુનોગ્લોબ્યુલીન (Immunoglobulin)

📘 પરિભાષા (Definition):

ઈમ્યુનોગ્લોબ્યુલીન એ એવા ખાસ પ્રકારના પ્રોટીન (એન્ટીબોડી) છે, જે શરીરમાં ચેપજનક રોગજનકો સામે રોગપ્રતિકારક પ્રતિક્રિયા આપે છે.

🔹 English:
Immunoglobulins are specialized glycoproteins (antibodies) produced by B-lymphocytes that help in identifying and neutralizing pathogens like bacteria and viruses.

🧪 મુખ્ય પ્રકારો (Types of Immunoglobulins):

પ્રકારપૂરું નામમુખ્ય કાર્ય
IgGImmunoglobulin Gસૌથી વધુ પ્રમાણમાં, લાંબા ગાળાનું રક્ષણ, માઁથી બાળકમાં જાય છે
IgAImmunoglobulin Aલાળ, આંસુ, સ્તનપાન, શ્વાસનળી – સ્થાનિક રક્ષણ આપે છે
IgMImmunoglobulin Mચેપની શરૂઆતમાં પ્રથમ બને છે, મોટા કદનું છે
IgEImmunoglobulin Eએલર્જી અને પરજીવી સામે રક્ષણ
IgDImmunoglobulin DB-Cell પર જોવા મળે છે, વિભિન્ન કાર્ય

💉 ઇન્જેક્શન રૂપે અપાતી ઈમ્યુનોગ્લોબ્યુલીન – (Passive Immunization):

🔹 Passive immunity માટે ઈમ્યુનોગ્લોબ્યુલીન તૈયાર કરવામાં આવે છે અને શરીરમાં સીધી એન્ટીબોડી આપી દેવામાં આવે છે.
🔸 સામાન્ય રીતે, નીચેના પ્રકારની ઈમ્યુનોગ્લોબ્યુલીન ઇન્જેક્શન રૂપે આપવામાં આવે છે:

નામઉપયોગ
Tetanus Immunoglobulin (TIG)ટિટેનસ ચેપ સામે તાત્કાલિક રક્ષણ
Rabies Immunoglobulin (RIG)કુતરાના કાટ પછી રેબીસ સામે તાત્કાલિક રક્ષણ
Hepatitis B Immunoglobulin (HBIG)હેપેટાઈટીસ B વિરસથી સંભવિત ચેપ સામે
Varicella Zoster Ig (VZIG)Chickenpox સંભવિત સંક્રમણ માટે
Anti-D IgRh incompatibility અટકાવવા (Rh-ve માતા અને Rh+ બાળકના કેસમાં)

🟢 Passive Immunization Vs Active Immunization:

માપદંડPassive ImmunizationActive Immunization
એન્ટીબોડી કોણ આપે છે?બહારથી આપવામાં આવે છેશરીર પોતે બનાવે છે
અસર શરૂ થવાનો સમયતરતધીમો
અસરની અવધિટૂંકીલાંબી
ઉદાહરણRabies Ig, Tetanus IgBCG, DPT, Measles

🟨 Golden One-Liners (Revision માટે):

  • 💉 IgG = સૌથી વધુ પ્રમાણમાં હાજર હોય છે.
  • 🍼 IgA = સ્તનપાનમાં મળે છે.
  • ⚠️ IgE = એલર્જી માટે જવાબદાર હોય છે.
  • 🧪 Rabies Ig = Passive Immunity માટે ઉપયોગ થાય છે.
  • ⏳ Passive immunity = તાત્કાલિક પરંતુ ટૂંકા ગાળાનું રક્ષણ.

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: નીચેનામાંથી કઈ ઈમ્યુનોગ્લોબ્યુલીન એલર્જી માટે જવાબદાર છે?
A. IgA
B. IgG
C. IgE
D. IgM
ઉત્તર: C: IgE

પ્ર.2: કઈ ઈમ્યુનોગ્લોબ્યુલીન સ્તનપાનના દૂધમાં મળે છે?
A. IgM
B. IgA
C. IgE
D. IgD
ઉત્તર: B: IgA

પ્ર.3: Passive immunization માટે કઈ ઈમ્યુનોગ્લોબ્યુલીન આપવામાં આવે છે?
A. BCG
B. DPT
C. Rabies Ig
D. Hepatitis B Vaccine
ઉત્તર: C: Rabies Ig

પ્ર.4: IgG વિશે સાચું વાક્ય કયું છે?
A. માત્ર બાળકમાં જોવા મળે છે
B. તાત્કાલિક અસર કરે છે
C. તે શરીરમાં સૌથી વધુ પ્રમાણમાં હોય છે
D. એલર્જી માટે જવાબદાર છે
ઉત્તર: C: તે શરીરમાં સૌથી વધુ પ્રમાણમાં હોય છે

⚔️ એન્ટીજેન vs એન્ટીબોડી (Antigen vs Antibody)

ક્રમપાસુંએન્ટીજેન (Antigen)એન્ટીબોડી (Antibody)
1️⃣અર્થએ વિદેશી પદાર્થ કે જીવાણુ, જે શરીરમાં રોગપ્રતિકારક પ્રતિક્રિયા ઉભી કરે છેએ પ્રોટીન છે જે એન્ટીજેન સામે રક્ષણ આપવા માટે શરીર બનાવે છે
2️⃣પ્રકૃતિપરદેશી, હાનીકારક પદાર્થરક્ષણાત્મક પ્રોટીન
3️⃣ઉત્પત્તિશરીરમાં બહારથી આવે છે (બેક્ટેરિયા, વાયરસ, પરજીવી)શરીરના B-lymphocytes (Plasma Cells) દ્વારા બને છે
4️⃣કાર્યરોગપ્રતિકારક તંત્રને ઉત્તેજિત કરે છેએન્ટીજેનને ઓળખી તેને નિષ્ક્રિય કરે છે
5️⃣સ્થળચેપજનક જીવાણુ કે વાયરસના ભાગ તરીકે હોય છેલોહીમાં અને શરીરનાં પ્રવાહી ભાગોમાં હોય છે
6️⃣ઉદાહરણBacteria, Virus, Toxins, PollenIgG, IgA, IgM, IgE, IgD

📘 પરિભાષાઓ (Definitions):

🔹 એન્ટીજેન:
એવો પદાર્થ કે જે શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે અને રોગપ્રતિકારક તંત્ર દ્વારા એન્ટીબોડી બનાવવાનું કામ કરાવે છે.

🔹 એન્ટીબોડી:
શરીરના B કોષો દ્વારા બનાવવામાં આવતું વિશિષ્ટ પ્રોટીન કે જે એન્ટીજેનને ઓળખી તેને નષ્ટ કરે છે.

🧪 યાદ રાખવાની ટિપ્સ (Trick Mnemonics):

🧠 “ANTI-gen = Enemy”
🧠 “ANTI-body = Bodyguard”

👉 એન્ટીજેન = દુશ્મન
👉 એન્ટીબોડી = રક્ષા કરનાર

🟨 Golden One-Liners:

  • 🧬 એન્ટીજેન = શરીરમાં પ્રવેશનાર વિદેશી પદાર્થ
  • 🦠 એન્ટીબોડી = એન્ટીજેન સામે રક્ષણ આપતું પ્રોટીન
  • 💉 રસી = એન્ટીજેનનું જ સ્વરૂપ હોય છે
  • 🔬 IgG, IgA, IgM = એન્ટીબોડીના પ્રકારો છે
  • 🧪 B-Lymphocyte = એન્ટીબોડી બનાવે છે

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: એન્ટીબોડી કયા કોષથી બનાવાય છે?
A. T-કોષ
B. Red Blood Cells
C. B-Lymphocyte
D. Platelet
ઉત્તર: C: B-Lymphocyte

પ્ર.2: નીચે પૈકી કયો એન્ટીજેન છે?
A. IgG
B. White blood cell
C. Virus
D. Hemoglobin
ઉત્તર: C: Virus

પ્ર.3: એન્ટીબોડીનું મુખ્ય કાર્ય શું છે?
A. ઊર્જા આપવી
B. રક્તમાં ઓક્સિજન વહેંચવી
C. ચેપજનક પદાર્થ સામે રક્ષણ આપવું
D. પાચનક્રિયામાં સહાય કરવી
ઉત્તર: C: ચેપજનક પદાર્થ સામે રક્ષણ આપવું

પ્ર.4: એન્ટીજેન કેટલા પ્રકારના હોઈ શકે છે?
A. માત્ર એક
B. બે
C. અનેક પ્રકારના (બેક્ટેરિયા, વાયરસ, પરજીવી વગેરે)
D. એન્ટીબોડી જેવા જ હોય છે
ઉત્તર: C: અનેક પ્રકારના (બેક્ટેરિયા, વાયરસ, પરજીવી વગેરે)

🧬 એન્ટીબોડીના પ્રકારો (Types of Antibodies)

અથવા
ઇમ્યુનોગ્લોબ્યુલીનના પ્રકારો (Types of Immunoglobulins)

✳️ B-Lymphocytes દ્વારા ઉત્પાદિત હોય છે
✳️ કુલ 5 મુખ્ય પ્રકારો હોય છે: IgG, IgA, IgM, IgE, IgD

📦 1. IgG – Immunoglobulin G

  • ✅ શરીરમાં સૌથી વધુ પ્રમાણમાં (75-80%) હાજર
  • ✅ પ્લેસેન્ટામાંથી પસાર થતું એકમાત્ર એન્ટીબોડી
  • ✅ લાંબા ગાળાનું રોગપ્રતિકારકતા આપે છે
  • ✅ રોગના પુનરાગમન સામે બચાવે છે
    🔍 ઉદાહરણ: Hepatitis B Ig, Rabies Ig

🍼 2. IgA – Immunoglobulin A

  • ✅ શ્વસન, પાચન, યુરિનરી માર્ગમાં મુખ્ય રક્ષણ આપે છે
  • ✅ લાળ, આંસુ, નાક, શ્લેષ્મા, સ્તનપાનમાં જોવા મળે છે
  • ✅ નવા જન્મેલા શિશુને આંશિક રક્ષણ આપે છે
    🔍 સ્થાન: છાતીનું દૂધ, શ્વાસ નળી, આંતરડાં

🧪 3. IgM – Immunoglobulin M

  • ✅ ચેપની શરૂઆતમાં બનાવાય છે
  • ✅ સૌથી મોટું કદ ધરાવતું એન્ટીબોડી
  • ✅ તાત્કાલિક પ્રતિક્રિયા માટે જવાબદાર
    🔍 Detection Test માટે ઉપયોગી – e.g. Dengue IgM Test

⚠️ 4. IgE – Immunoglobulin E

  • ✅ એલર્જીક પ્રતિક્રિયામાં મહત્વપૂર્ણ
  • ✅ પરજીવી (worms) સામે રક્ષણ આપે છે
  • ✅ અસ્થમા, ડસ્ટ એલર્જી વગેરેમાં વધારો જોવા મળે
    🔍 Raised in: Allergy, Anaphylaxis

🔬 5. IgD – Immunoglobulin D

  • ✅ સૌથી ઓછું સંખ્યાંમાં
  • ✅ B-Lymphocyte ના સપાટી પર જોવા મળે
  • ✅ ચોક્કસ કાર્ય હજુ પણ સંશોધન હેઠળ છે

🟨 Golden One-Liners (Revision માટે):

  • 🧬 IgG = સૌથી વધુ પ્રમાણમાં, પ્લેસેન્ટા પાસ થાય છે
  • 🍼 IgA = સ્તનપાન, શ્વાસનળી અને લાળમાં જોવા મળે છે
  • ⚡ IgM = Infection ના શરૂઆતમાં સૌથી પહેલા બને છે
  • 🤧 IgE = Allergy અને Worms માટે જવાબદાર છે
  • 🔍 IgD = B-cells પર હાજર હોય છે

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: શરીરમાં સૌથી વધુ પ્રમાણમાં કયું એન્ટીબોડી જોવા મળે છે?
A. IgA
B. IgG
C. IgM
D. IgE
ઉત્તર: B: IgG

પ્ર.2: કયું એન્ટીબોડી “એલર્જી” માટે જવાબદાર છે?
A. IgG
B. IgM
C. IgE
D. IgA
ઉત્તર: C: IgE

પ્ર.3: IgA મુખ્યત્વે કયા પ્રવાહીમાં જોવા મળે છે?
A. લોહીમાં
B. પેશાબમાં
C. લાળ, આંસુ, સ્તનપાનમાં
D. હાડકાંમાં
ઉત્તર: C: લાળ, આંસુ, સ્તનપાનમાં

પ્ર.4: IgM એ કઈ સ્થિતિમાં સૌથી પહેલા દેખાય છે?
A. રોગની પુનરાવૃતિ સમયે
B. રોગની શરૂઆતમાં
C. ફૂલની એલર્જી સમયે
D. ડાયાબિટીસ વખતે
ઉત્તર: B: રોગની શરૂઆતમાં

પ્ર.5: કયું એન્ટીબોડી પ્લેસેન્ટામાંથી પસાર થાય છે અને બાળકને રક્ષણ આપે છે?
A. IgA
B. IgM
C. IgG
D. IgE
ઉત્તર: C: IgG

🧬 પ્રાથમિક અને દ્વિતીય રોગપ્રતિક્રિયા

(Primary vs Secondary Immune Response)

📘 પરિભાષા (Definitions):

🔹 પ્રાથમિક રોગપ્રતિક્રિયા (Primary immune response):
જ્યારે કોઈ એન્ટીજેન પહેલીવાર શરીરમાં પ્રવેશે ત્યારે શરીર દ્વારા જે ધીમી અને ધીરેજ રોગપ્રતિક્રિયા થાય છે તેને પ્રાથમિક પ્રતિસાદ કહેવામાં આવે છે.

🔹 દ્વિતીય રોગપ્રતિક્રિયા (Secondary immune response):
એજ એન્ટીજેન શરીરમાં બીજી વખત પ્રવેશે ત્યારે જે ઝડપી, વધુ મજબૂત અને અસરકારક રોગપ્રતિક્રિયા થાય છે તેને દ્વિતીય પ્રતિસાદ કહેવામાં આવે છે.

📊 તફાવત (Comparison Table):

પાસુંપ્રાથમિક પ્રતિસાદદ્વિતીય પ્રતિસાદ
1️⃣પ્રથમ exposuresબીજું exposures
2️⃣ધીમું શરૂ થાય છે (7–14 દિવસ)ઝડપી શરૂ થાય છે (1–3 દિવસ)
3️⃣IgM એન્ટીબોડી પહેલું બને છેIgG એન્ટીબોડી વધુ પ્રમાણમાં બને છે
4️⃣એન્ટીબોડી ઓછા સમય માટે રહે છેએન્ટીબોડી લાંબા સમય માટે રહે છે
5️⃣કમજોર પ્રતિસાદશક્તિશાળી પ્રતિસાદ
6️⃣મેમોરી કોષો ન હોવાના કારણેમેમોરી કોષો હાજર હોવાથી ઝડપથી જવાબ આપે છે
7️⃣રસીકરણ પછીનું પહેલું ડોઝBooster dose થી પ્રવર્તે છે

🎯 ઉદાહરણ:

  • 💉 પ્રાથમિક: પ્રથમ વખત TT રસી આપવી
  • 💉 દ્વિતીય: TT રસીનો Booster dose મળવી

🧠 Revision Mnemonic:

🔹 1st Exposure = IgM = Slow = Primary
🔹 2nd Exposure = IgG = Fast = Secondary

🟨 Golden One-Liners:

  • ⏳ Primary response slow, secondary response fast.
  • 💉 IgM dominates in primary, IgG dominates in secondary.
  • 🧬 Memory cells are only formed after primary exposure.
  • 🔄 Booster doses cause strong secondary response.

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: કઈ એન્ટીબોડી “પ્રાથમિક રોગપ્રતિક્રિયા”માં સૌથી પહેલા બને છે?
A. IgA
B. IgG
C. IgM
D. IgE
ઉત્તર: C: IgM

પ્ર.2: દ્વિતીય રોગપ્રતિક્રિયા કેમ ઝડપી હોય છે?
A. વધુ IgM છે
B. ટીસેલ્સ નથી
C. મેમોરી કોષો હાજર હોય છે
D. એન્ટીજેન નબળો હોય છે
ઉત્તર: C: મેમોરી કોષો હાજર હોય છે

પ્ર.3: Booster dose આપવાથી કઈ પ્રકારની રોગપ્રતિક્રિયા થાય છે?
A. પ્રાથમિક
B. દ્વિતીય
C. તૃતીય
D. શૂન્ય
ઉત્તર: B: દ્વિતીય

પ્ર.4: IgG સૌથી વધુ ક્યારે બને છે?
A. પ્રથમ exposure
B. બીજું exposure
C. દરેક exposure
D. ફક્ત એલર્જીમાં
ઉત્તર: B: બીજું exposure

💉 રસીકરણની રિએક્શન્સ (Vaccination Reactions)

📘 પરિભાષા (Definition):

રસીકરણ પછી શરીરમાં કેટલીક સામાન્ય કે અસામાન્ય પ્રતિક્રિયાઓ (side effects) જોવા મળી શકે છે, જેને રસી રિએક્શન કહેવામાં આવે છે.

🔹 રસીકરણ પછી જોવા મળતી રિએક્શન્સના મુખ્ય પ્રકારો:

પ્રકારલક્ષણોઉદાહરણ
1️⃣ સામાન્ય (Mild/Common)તાવ, લાલાશ, દુખાવું, સાંધાનો દુખાવોBCG પછી હાથ પર ફોળો, OPV પછી જઠરાંત્ર અસમરસતા
2️⃣ માધ્યમ (Moderate)ઊંચો તાવ, ચામડીની એલર્જી, ઉલટીMR, DPT થી તાવ 24-48 કલાકમાં
3️⃣ ગંભીર (Severe/Serious)એન્ફિલેક્સિસ, કબજાશક્તિ (Convulsions), શ્વાસની તકલીફTT, DPT થી દુર્લભ પણ ગંભીર પ્રતિક્રિયા
4️⃣ અત્યંત ગંભીર (Anaphylactic reaction)તરત પડવું, નળીઓ સ્નિગ્ધ થવી, શ્વાસ બંધ થવોમિનિટોમાં જીવનઘાતક થઈ શકે છે

🧪 BCG સ્પષ્ટ રિએક્શન:

  • રસી આપ્યા પછી 2-3 સપ્તાહે શરીરે લાલ ફોળો
  • ફોળો ફાટી નીચો પણ બની શકે
  • લાંબા સમય સુધી તકલીફ ના આવે તો સામાન્ય માનવામાં આવે

💡 જટિલતા (Complications) ઓછી છે, પરંતુ આ અવસ્થાઓમાં ખાસ ધ્યાન રાખવું:

  • ગુમસુમ થવું
  • સતત રડવું
  • ઊંચો તાવ 102°F થી વધુ
  • શ્વાસ લેવામાં તકલીફ
  • કબજાશક્તિ (Fits)

🩺 નર્સિંગ જવાબદારીઓ (Nursing Responsibilities):

✅ રસી આપ્યા પહેલાં લક્ષણો તપાસવા
✅ બાળકોના પિતૃઓને સજાગ કરવાં
✅ રસી આપ્યા પછી બાળકને ઓછામાં ઓછા 30 મિનિટ સુધી ઓબ્ઝર્વ કરવો
✅ Anaphylaxis Kit તત્પર રાખવી
✅ રિએક્શન થાય તો તાત્કાલિક સારવાર આપવા માટે તૈયારી રાખવી
✅ AEFI (Adverse Events Following Immunization) રિપોર્ટિંગ કરવું

🧠 AEFI (AEFI – રસીકરણ પછીની પ્રતિકૂળ ઘટના):

AEFI એટલે રસી આપ્યા પછી થતી કોઈ પણ અનિચ્છનીય પ્રતિક્રિયા.
➡️ તે સામાન્ય હોય શકે છે અથવા ગંભીર પણ.

🟨 Golden One-Liners (Revision માટે):

  • 🌡️ DPT પછી સૌથી સામાન્ય રિએક્શન = તાવ અનેInjection site પર દુખાવું
  • 😷 Anaphylaxis = જીવલેણ રિએક્શન
  • 🧪 BCG = Injection site પર ફોળો બને તે સામાન્ય છે
  • ⏱️ રસી આપ્યા પછી બાળકને 30 મિનિટ સુધી ઓબ્ઝર્વ કરવો જરૂરી છે
  • 📋 AEFI રિપોર્ટિંગ એ દરેક આરોગ્ય કર્મીનું ફરજભાન છે

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: BCG રસી પછી શું સામાન્ય રિએક્શન હોય છે?
A. કબજાશક્તિ
B. ઊંચો તાવ
C. Injection site પર ફોળો
D. શ્વાસની તકલીફ
ઉત્તર: C: Injection site પર ફોળો

પ્ર.2: Anaphylactic reaction ક્યાં પ્રકારની પ્રતિક્રિયા છે?
A. સામાન્ય
B. મધ્યમ
C. ગંભીર
D. અતિ ગંભીર
ઉત્તર: D: અતિ ગંભીર

પ્ર.3: રસી આપ્યા પછી બાળકને કેટલો સમય ઓબ્ઝર્વ કરવો જોઈએ?
A. 10 મિનિટ
B. 20 મિનિટ
C. 30 મિનિટ
D. 1 કલાક
ઉત્તર: C: 30 મિનિટ

પ્ર.4: DPT રસી પછી સૌથી સામાન્ય લક્ષણ કયું છે?
A. ઉલટી
B. Injection site દુખાવું અને તાવ
C. કબજાશક્તિ
D. ફેફસાની બળતરા
ઉત્તર: B: Injection site દુખાવું અને તાવ

⚠️ AEFI – રસીકરણ પછીની પ્રતિકૂળ ઘટના

(Adverse Events Following Immunization)

📘 પરિભાષા (Definition):

AEFI એટલે રસી આપ્યા પછી થતી કોઈ પણ અનિચ્છનીય ઘટના કે રોગલક્ષણ કે ગંભીર સ્થિતિ જે સ્વાસ્થ્યને નુકસાન કરે છે.
→ તેનો કારણ રસી, રસી આપવાની પદ્ધતિ કે વ્યકિતની તંદુરસ્તી સાથે જોડાયેલો હોઈ શકે છે.

📊 AEFI ના 5 મુખ્ય પ્રકારો (Types of AEFI):

ક્રમપ્રકારઅર્થ/સ્પષ્ટીકરણ
1️⃣રસી સંબંધિત (Vaccine Product Related Reaction)રસીના ઘટકોના કારણે થાય, જેમ કે DPT પછી Injection site દુખાવું
2️⃣રસી અપવાની ક્ષતિ (Program Error)સ્ટોરેજ, ગંદકાઈ, સાચવણીમાં ભૂલથી થતી પ્રતિક્રિયા
3️⃣સંજોગવશાત (Coincidental)રસી સાથે સંબંધ ન હોય છતાં તે સમયે બીજું રોગ સર્જાય
4️⃣રોગપ્રતિક્રિયા સંબંધિત (Immunization Anxiety-related Reaction)સ્યુડોસાયનોપ્સ, ઉલટી, ધબકારા – વ્યકિતના ડર/તણાવથી થાય
5️⃣અજ્ઞાત કારણ (Unknown)કોઈ સ્પષ્ટ કારણ ન જાણી શકાય તેવા કેસ

🔴 AEFI ના સામાન્ય ઉદાહરણો (Common Examples):

  • DPT પછી Injection site પર લાલાશ, તાવ
  • BCG પછી ફોળો
  • TT પછી Allergy અથવા શ્વાસ લેવામાં તકલીફ
  • OPV પછી ઉલટી
  • JE/MMR પછી ઊંચો તાવ
  • Anaphylaxis (અત્યંત ગંભીર)

⚕️ AEFI Management & Reporting:

📋 નર્સિંગ જવાબદારીઓ:

1️⃣ રસી આપ્યા પછી 30 મિનિટ સુધી બાળકને ઓબ્ઝર્વ કરવો
2️⃣ Anaphylaxis emergency kit તૈયાર રાખવી
3️⃣ જો કોઈ ગંભીર લક્ષણ દેખાય તો તરત ડોક્ટર/મેડિકલ ઓફિસર ને જાણ કરવી
4️⃣ AEFI রিপোর্ট ફોર્મ ભરવું અને સેંટિનલ સેન્ટર/CMOને મોકલવું
5️⃣ પરિવારને સમજાવવું કે કઈ રિએક્શન સામાન્ય છે અને કઈ ગંભીર

🧰 Anaphylaxis Emergency Kit માં શું હોવું જોઈએ?

  • Inj. Adrenaline (1:1000)
  • Inj. Hydrocortisone
  • Inj. Avil (Chlorpheniramine)
  • Oxygen, AMBU Bag
  • Syringes, IV sets
  • BP Monitor

🟨 Golden One-Liners (Revision માટે):

  • 💉 AEFI = રસી પછી થતી અનિચ્છનીય ઘટના
  • ⚠️ Anaphylaxis = સૌથી ગંભીર AEFI પ્રતિક્રિયા
  • 🛡️ 30 મિનિટ સુધી ઓબ્ઝર્વેશન જરૂરી છે
  • 📝 AEFI ફોર્મ ફરજિયાત રીતે ભરવું પડે છે
  • ❌ Program Error = રસી અપવાની ભૂલથી થતી અસર

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: AEFI નો પૂરું નામ શું છે?
A. After Every Full Immunization
B. Adverse Effects Following Immunization
C. Adverse Events Following Immunization
D. Advanced Event Following Immunity
ઉત્તર: C: Adverse Events Following Immunization

પ્ર.2: Anaphylaxis કઈ પ્રકારની AEFI છે?
A. સામાન્ય
B. Coincidental
C. અતિ ગંભીર
D. Anxiety related
ઉત્તર: C: અતિ ગંભીર

પ્ર.3: AEFI ના કેટલા મુખ્ય પ્રકારો હોય છે?
A. 3
B. 4
C. 5
D. 2
ઉત્તર: C: 5

પ્ર.4: Program error એટલે શું?
A. શરીરનો પ્રતિક્રિયા તંત્ર
B. રસીના ઘટકોથી થતા લક્ષણો
C. રસી આપવાની ભૂલથી થતી અસર
D. મજબૂત રોગપ્રતિક્રિયા
ઉત્તર: C: રસી આપવાની ભૂલથી થતી અસર

📋 AEFI Surveillance Guidelines (AEFI નિયંત્રણ અને દેખરેખ માર્ગદર્શિકા)

(AEFI દેખરેખ માર્ગદર્શિકા)

📘 પરિભાષા (Definition):

AEFI Surveillance એ એક એવી સંગઠિત પ્રણાલી છે, જે રસીકરણ પછીના પ્રતિકૂળ ઘટનાઓ (AEFI) નું નિરીક્ષણ, નોંધણી, તપાસ, અને નિવારણ સુનિશ્ચિત કરે છે.

🎯 મુખ્ય હેતુઓ (Objectives):

1️⃣ રસીકરણ પછી થતી અનિચ્છનીય ઘટનાઓનું વહેલું પતાવટ કરવી
2️⃣ ગંભીર અને જીવલેણ પ્રતિક્રિયાઓના કારણ શોધવા
3️⃣ લોકોને રસીની સલામતી વિશે વિશ્વાસ આપવો
4️⃣ રસીકરણ કાર્યક્રમમાં વિશ્વસનીયતા જાળવવી
5️⃣ રસી અને એના સંચાલન સંબંધિત ભૂલો શોધી સુધારણા કરવી

📊 AEFI Surveillance ની કામગીરીની મુખ્ય ચરણો (Steps):

ચરણવિગત
1️⃣ Detection (ખોજ)અપ્રત્યક્ષ/પ્રત્યક્ષ રીતે રસી પછી રિએક્શન જણાય
2️⃣ Notification (જાણકારી)24 કલાકમાં નજીકના આરોગ્ય કેન્દ્ર/મેડિકલ ઓફિસરને જાણ
3️⃣ Reporting (રિપોર્ટિંગ)ફોર્મ ભરવું: Case Reporting Format (CRF) અને Line List Format
4️⃣ Investigation (તપાસ)તબીબી તપાસ, રસીનો લોટ નંબર, સ્ટોરેજ, ટેમ્પરેચર વગેરે તપાસવું
5️⃣ Causality Assessment (કારણ નિર્ધારણ)રસીની જવાબદારી છે કે નહીં તે નિર્ધારણ કરવું
6️⃣ Feedback & Action (પ્રતિસાદ અને પગલાં)પ્રાથમિક આરોગ્ય અધિકારી, WHO-UNICEF, અને RI ટીમને જાણ કરવી

🧾 AEFI નોંધણી માટેના ફોર્મ:

ફોર્મ નામઉપયોગ
CRF (Case Reporting Form)AEFI ની પ્રાથમિક વિગતો માટે
Line List Formatએકથી વધુ કેસ માટે સંક્ષિપ્ત માહિતી
Preliminary Investigation Formમાળખાકીય તપાસ માટે
Detailed Case Investigation Form (DCIF)ગંભીર/અજ્ઞાત કેસ માટે
Causality Assessment Formરસી જવાબદાર છે કે નહીં તે જાણવા માટે

📅 AEFI રિપોર્ટિંગ ટાઈમલાઇન (Reporting Timelines):

કેસ પ્રકારરિપોર્ટ સમયગાળો
Severe/Serious AEFI24 કલાકની અંદર CRF મોકલવો
Minor AEFIમાસિક રિપોર્ટમાં દાખલ કરવો
Death following vaccination24 કલાકમાં તાત્કાલિક વિગત મોકલવી

🛑 High Priority AEFI: (અતિ મહત્વપૂર્ણ રિપોર્ટેબલ ઘટનાઓ)

  • 🧪 Anaphylaxis
  • 🧠 Encephalopathy
  • 💀 Death after immunization
  • 🧊 Injection site abscess
  • 🤒 Seizures
  • 📉 Hypotonic Hyporesponsive Episode (HHE)

🛠️ AEFI Surveillance Committee: (ચોક્કસ સમિતિઓ)

સમિતિસ્તર
DTFI – District Task Force for Immunizationજિલ્લા સ્તર
AEFI Investigation Teamબ્લોક/તાલુકા સ્તર
State AEFI Committeeરાજ્ય સ્તર
National AEFI Committeeરાષ્ટ્રીય સ્તર (MOHFW, WHO, UNICEF)

🟨 Golden One-Liners (Revision માટે):

  • 📅 AEFI રિપોર્ટ 24 કલાકમાં CRF સાથે મોકલવો જરૂરી છે
  • 🧠 Anaphylaxis અને Death = Serious AEFI
  • 📝 Causality Assessment એ મુખ્ય તબક્કો છે
  • 🔬 DCIF = Detailed Case Investigation Form
  • 🛡️ AEFI Surveillance = રસીની સલામતી માટે મહત્વપૂર્ણ તંત્ર

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: AEFI Surveillance નો મુખ્ય હેતુ શું છે?
A. રસીના ઉત્પાદકની માહિતી લેવી
B. Only vaccination schedule updates
C. રસી પછી થતી પ્રતિકૂળ ઘટનાઓનું નિરીક્ષણ અને નિવારણ
D. વેક્સીનની કિંમત તપાસવી
ઉત્તર: C: રસી પછી થતી પ્રતિકૂળ ઘટનાઓનું નિરીક્ષણ અને નિવારણ

પ્ર.2: Serious AEFI નું રિપોર્ટ કેટલા કલાકમાં મોકલવું પડે?
A. 48 કલાકમાં
B. 7 દિવસમાં
C. 24 કલાકમાં
D. 72 કલાકમાં
ઉત્તર: C: 24 કલાકમાં

પ્ર.3: Causality Assessment માટે કયો ફોર્મ ભરાય છે?
A. CRF
B. Line List
C. DCIF
D. Causality Assessment Form
ઉત્તર: D: Causality Assessment Form

પ્ર.4: National AEFI Committeeનું કાર્ય શું છે?
A. રસીની ખરીદી
B. તબીબી સારવાર આપવી
C. AEFI ના ગંભીર કેસોની સમીક્ષા અને નિર્ણય
D. બાળકોના વિટામિન આપી નાખવું
ઉત્તર: C: AEFI ના ગંભીર કેસોની સમીક્ષા અને નિર્ણય

📋 CRF (Case Reporting Form) / AEFI ફોર્મ ભરવાની સ્ટેપ્સ

CRF = Case Reporting Form → જ્યારે કોઈ પણ AEFI (Adverse Event Following Immunization) થાય ત્યારે આ ફોર્મ 24 કલાકની અંદર ભરવું જરૂરી છે.

✅ CRF ફોર્મ ભરવાની મુખ્ય વિગતો અને સ્ટેપ્સ:

🔷 1. આધારભૂત માહિતી (Identification Details):

  • 📅 તારીખ અને સમય: AEFI શરૂ થયાની તારીખ અને સમય લખો
  • 🆔 ફોર્મ નં: દિગ્દર્શન મુજબ Unique CRF નંબર આપો
  • 📍 જગ્યા: AEFI નોંધાયેલું આરોગ્ય કેન્દ્ર / સબસેન્ટર / હસ્પિટલનું નામ
  • 🏡 સરનામું: દર્દીનું પૂરું સરનામું (ગામ/તાલુકો/જિલ્લો)

🔷 2. દર્દી વિશે માહિતી (Patient Information):

  • 👶 નામ અને ઉંમર
  • 👩 જાતિ (પુરુષ/સ્ત્રી)
  • 🧾 ઓળખપત્ર નંબર (અહીં હોય તો આધાર/મમતા ID)
  • 📞 મોબાઈલ નંબર / સંપર્ક સાધન

🔷 3. રસીકરણની માહિતી (Vaccination Details):

  • 📌 કઈ રસી અપાઈ? (જેમ કે: BCG, DPT, MR, TT…)
  • 🔢 રસીનો લોટ નંબર (Batch Number)
  • 🗓️ રસી આપ્યાની તારીખ
  • ⏰ કઈ વાર (Dose): 1st / 2nd / Booster
  • 📍 કયા સ્થળે અપાઈ: SC, PHC, Outreach etc.
  • 💉 રસી આપવાનો માર્ગ: IM, SC, Oral…

🔷 4. AEFI ની વિગત (Details of Reaction):

  • 📅 પ્રથમ લક્ષણ ક્યારે આવ્યું?
  • 🕒 રસી આપ્યા પછી કેટલા સમયમાં લક્ષણ દેખાયું? (જેમ કે 30 મિનિટ, 2 કલાક…)
  • ⚠️ કઈ પ્રકારની પ્રતિક્રિયા થઈ?
    (તાવ, ફોળો, ઉલટી, Fits, Anaphylaxis, શ્વાસની તકલીફ…)
  • ⛑️ સારવાર આપાઈ કે નહિ? કઈ સારવાર મળી?
  • 🏥 હોસ્પિટલમાં દાખલ કરાવ્યા કે નહિ?

🔷 5. તપાસ માટે માહિતી (Investigation Info):

  • 🌡️ રસીનો સ્ટોરેજ ટેમ્પરેચર સરખો હતો કે નહિ?
  • 🧊 કુલ્ચેન મેન્ટેન થઈ હતી કે નહિ?
  • 👩‍⚕️ કોના દ્વારા રસી અપાઈ? તેનું નામ અને Designation
  • 💉 Injection site કોણું હતું? લેફ્ટ/રાઈટ થાઈ / છાતી વગેરે

🔷 6. રિપોર્ટ કરનારની માહિતી (Reporter Information):

  • 🙍‍♀️ નામ: જે વ્યક્તિ ફોર્મ ભરે છે
  • 🏥 પદવિ: ANM / Staff Nurse / MO / DEO
  • 📞 સંપર્ક નંબર
  • ✍️ સહી અને તારીખ

📌 વિશેષ સૂચનાઓ:

  • ✅ ફોર્મ સ્પષ્ટ લખાણમાં ભરો
  • ✅ તમામ મુખ્ય કોલમ ખાલી ન રાખો
  • ✅ ફોર્મની નકલ જાતે રાખો
  • 📤 24 કલાકની અંદર બ્લોક/તાલુકા કે જિલ્લા RI ઓફિસમાં મોકલવું ફરજિયાત છે

🟨 Golden One-Liners (Revision):

  • 📅 AEFI serious હોય તો CRF ફોર્મ 24 કલાકમાં ભરીને રિપોર્ટ કરવો જરૂરી છે
  • 🖋️ CRF ફોર્મમાં: દર્દી, રસી, લક્ષણ, સારવાર – આ ચાર મુખ્ય માહિતી ફરજિયાત છે
  • 🧊 રસીનો બેચ નંબર અને સ્ટોરેજ સ્થિતિ દાખલ કરવી જરૂરી છે
  • 📞 Reporter નું નામ અને સંપર્ક નંબર ફરજિયાત લખવો

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: CRF ફોર્મ શું માટે વપરાય છે?
A. રસી ખરીદ માટે
B. રસી આપવાની સૂચિ માટે
C. AEFI નો કેસ નોંધવા માટે
D. વેક્સીન સ્ટોર માટે
ઉત્તર: C: AEFI નો કેસ નોંધવા માટે

પ્ર.2: Serious AEFI માટે CRF ફોર્મ કેટલી ઘંટામાં રિપોર્ટ કરવું પડે?
A. 48 કલાક
B. 72 કલાક
C. 24 કલાક
D. 7 દિવસ
ઉત્તર: C: 24 કલાક

પ્ર.3: CRF ફોર્મમાં કઈ માહિતી ફરજિયાત હોય છે?
A. દર્દીનું જન્મસ્થળ
B. દર્દીનો પીનકોડ
C. રસીનું નામ અને બેચ નંબર
D. રસીના ઉત્પાદકનું સરનામું
ઉત્તર: C: રસીનું નામ અને બેચ નંબર

⚠️ AEFI Management SOP (Standard Operating Procedure)

અર્થ:
AEFIના કેસ આવે ત્યારે આરોગ્ય કર્મીઓ માટે પગલાંવાર કાર્યવાહી કરવાની માન્ય માર્ગદર્શિકા એટલે SOP.

🎯 હેતુ (Purpose of AEFI SOP):

1️⃣ રસીકરણ પછી થતી અસાધારણ ઘટનાઓનો ઝડપી નિયંત્રણ
2️⃣ દર્દીને તાત્કાલિક યોગ્ય સારવાર આપવી
3️⃣ રસીના તત્વો, સ્ટોરેજ, પ્રક્રિયાની ચકાસણી
4️⃣ CMHO, WHO, UNICEF ને દ્રুত જાણ
5️⃣ AEFI Surveillance અને Community trust જાળવવો

📑 AEFI SOP – પગલાંવાર પ્રક્રિયા:

🟥 Step 1: AEFI ની ઓળખ અને તરત કામગીરી (Identification & Initial Action)

  • 👁️‍🗨️ બાળકોમાં તાવ, ફિટ્સ, શ્વાસની તકલીફ, શૂન્ય ચેતના કે લાલાશ દેખાય તો તરત સૂચિત રીતે તપાસો
  • ⏱️ 30 મિનિટ સુધી ઓબ્ઝર્વ કરો (Post-Vaccination Observation)
  • ⚠️ Serious AEFI = તાત્કાલિક Referral + Reporting

🟧 Step 2: તાત્કાલિક સારવાર (Emergency Management)

🧰 Anaphylaxis Treatment Protocol:

તબક્કોકાર્યવાહી
1️⃣Inj. Adrenaline 1:1000, IM, 0.5 ml, Thighમાં આપો
2️⃣Inj. Hydrocortisone, Inj. Avil આપો (ડોક્ટરની સુપરવિઝન હેઠળ)
3️⃣Oxygen Therapy (mask/ambu bag)
4️⃣Maintain IV Line – Fluids આપો
5️⃣CPR જો જરૂર પડે તો

🛑 AEFI માટે Training પ્રાપ્ત કર્મીઓ દ્વારા જ સારવાર આપવી.

🟨 Step 3: ફોર્મ ભરવી અને જાણ કરવી (Documentation & Notification)

  • 📄 CRF Form (Case Reporting Format) 24 કલાકની અંદર ભરો
  • 🧾 Detailed Case Investigation Form (DCIF) serious કે unknown કેસ માટે
  • 📞 CMHO, Taluka MOIC, District Immunization Officerને તાત્કાલિક જાણ કરો
  • 📋 Line-list registerમાં એન્ટ્રી ફરજિયાત

🟩 Step 4: કેસની તપાસ અને તપાસ ફાઈલ તૈયાર કરવી (Case Investigation File)

  • 📦 વેક્સીન બેચ, વાઈલ નંબર, સ્ટોરેજ સ્થિતિ, કૂલ ચેઈન જાળવવા ચેકલિસ્ટ
  • 📌 રસી આપનાર, Injection site, કઈ syringe/needle વાપરાઈ એ નોંધો
  • 📷 ફોટા કે supporting materials જોડો

🟦 Step 5: Causality Assessment (કારણ નિર્ધારણ)

  • 📊 State AEFI Committee / District Team દ્વારા નિર્ધારણ થાય
  • 📤 રિપોર્ટ NIC ફોર્મેટમાં અપલોડ કરવો
  • 🧬 અહેવાલ Immunization Division, MOHFW, WHO/UNICEF ને મોકલવો

🟨 High-Risk AEFI – Field Staff માટે તરત ઓળખવા જેવી ઘટનાઓ:

  • 😨 Anaphylaxis
  • 🧠 Encephalopathy
  • 💀 Death after vaccination
  • 🧊 Abscess at injection site
  • 😵 Fits or convulsions
  • 🩸 Severe allergic reaction

📦 AEFI Emergency Kit (વધુમાં રાખવાની વસ્તુઓ):

  • Inj. Adrenaline (1:1000), Inj. Avil, Inj. Hydrocortisone
  • Oxygen cylinder + mask
  • AMBU bag
  • IV set, Syringes, Normal Saline
  • BP apparatus
  • CPR Board (જ્યાં ઉપલબ્ધ હોય ત્યાં)

🟨 Golden One-Liners (Revision માટે):

  • 🛡️ AEFI SOP = Rapid Action + Documentation + Reporting
  • 💉 Anaphylaxis = Inj. Adrenaline 0.5 ml IM તાત્કાલિક આપવું જોઈએ
  • 📅 CRF Reporting 24 કલાકની અંદર ફરજિયાત છે
  • 📞 Serious AEFI હોવા પર CMHO અને RI Officer ને જાણ કરવી જરૂરી છે
  • 🧾 DCIF Form = Serious અથવા Death કેસ માટે

📚 MCQs (ગુજરાતીમાં):

પ્ર.1: Anaphylaxis માટે Inj. Adrenaline કઈ માત્રામાં આપવામાં આવે છે?
A. 1 ml IV
B. 0.5 ml IM
C. 0.1 ml SC
D. 5 ml Oral
ઉત્તર: B: 0.5 ml IM

પ્ર.2: AEFI SOP મુજબ, Serious AEFI માટે કયું ફોર્મ ફરજિયાત છે?
A. Beneficiary Card
B. Mamta Card
C. CRF Form
D. OPD Slip
ઉત્તર: C: CRF Form

પ્ર.3: Causality Assessment કોણ કરે છે?
A. ANM
B. ASHA
C. State/District AEFI Committee
D. Parents
ઉત્તર: C: State/District AEFI Committee

પ્ર.4: AEFI માટે કેટલી મિનિટ સુધી બાળકને ઓબ્ઝર્વ કરવું જોઈએ?
A. 10 મિનિટ
B. 20 મિનિટ
C. 30 મિનિટ
D. 1 કલાક
ઉત્તર: C: 30 મિનિટ

Published By
Categorized as Uncategorised