Unit:9 management of the high risk Labour

• ઓબસ્ટ્રક્ટેડ લેબર:

ડેફીનેશન

ઓબસ્ટ્રક્ટેડ લેબર એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ એ ગુડ (પ્રોપર્લી) હોવા છતાં પ્રોગ્રેસિવ્લી ડીસેન્ટ થતો ફિટસ નો પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ એ મિકેનિકલ ઓબસ્ટ્રકશન ના કારણે અરેસ્ટ થાય છે તેને “ઓબ્સટ્રકટેડ લેબર” કહેવામાં આવે છે.ઓબસ્ટ્રક્ટેડ લેબર માં ફિટસ ને એડીકયુએટ અમાઉન્ટ માં ઓક્સિજન ન મળવાના કારણે ફીટસ નું ડેથ પણ થય શકે છે

ઇટિયોલોજી

1)ફોલ્ટ ઇન પેસેજ(બર્થ કેનાલ),
2) ફોલ્ટ ઇન પેસેન્જર ( ફિટસ)

1)ફોલ્ટ ઇન પેસેજ(બર્થ કેનાલ):

( a )બોની ,
( b )સોફ્ટ ટીસ્યુ ઓબસ્ટ્રકશન

( a )બોની :

કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ,
સેફેલોપેલ્વિક ડિસપ્રપોર્શન( CPD ) ,
એબનોર્મલ પેલ્વિસ( Ex : એન્ડ્રોઇડ,એન્થ્રોપોઇડ)

( b )સોફ્ટ ટીસ્યુ ઓબસ્ટ્રકશન:

પ્રોલેપ્સ અથવા પ્રિવ્યસ ઓપરેટિવ સ્કેરિંગ ના કારણે થયેલ સર્વાઇકલ ડિસ્ટોશિયા ના કારણે,
સર્વાઇકલ અથવા બ્રોડ લીગામેન્ટ ફાઇબ્રોઇડ,
ઇમ્પેક્ટેડ ઓવેરિયન ટ્યુમર,
રેક્ટમ,બ્લાડર તથા પેલ્વિક બોન માં ટ્યુમર હોવાના કારણે.
બાયકોર્નુંએટેડ યુટ્રસ હોવાના કારણે.
યુટ્રસ માં એબનોર્માલીટીસ હોવાના કારણે.
વજાઇનલ સ્ટેનોલોસીસ હોવાના કારણે.
વજાઇનલ સેપ્ટમ ના કારણે.
રીજીડ પેરિનિયમ હોવાના કારણે.

2) ફોલ્ટ ઇન પેસેન્જર ( ફિટસ):

ટ્રાન્સવર્સ લાઇ,
બ્રો પ્રેઝન્ટેશન,
ફીટસ ની કન્જીનાઇટલ માલફોર્મેશન( Ex : હાઇડ્રોસેફેલસ)ના કારણે,
બિગ બેબી હોવાના કારણે,
ઓક્સીપીટો-પોસ્ટીરીયર પોઝીશન,
કમ્પાઉન્ડ પ્રેઝન્ટેશન,
લોક્ડ ટ્વીન્સ.

ક્લિનિકલ ફિચર્સ:

ઇફેક્ટ ઓન મધર

ઇમીડિયેટ
ઇમીડીયેટ એક્ઝોસન,
ડિહાઇડ્રેશન,
મેટાબોલિક એસિડોસીસ,
જીનાઇટલ સેપ્સીસ,
જીનાઇટેડ ટ્રેકમાં ઇન્જરી થવી,
પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ,
શોક.

રિમોટ
જીનાઇટો યુરિનરી ફિસ્ટ્યુલા/ રેકટો વજાયનલ ફિસ્ટયુલા,
વજાઇનલ એટ્રેસિયા,
સેકન્ડરી એમેનોરિયા.

ઇફેક્ટ ઓન ધ ફિટર્સ
એસફેક્સિયા,
એસિડોસીસ,
ઇન્ટ્રાક્રેનીયલ હેમરેજ,
ઇન્ફેક્શન.

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ

મધર ના એન્ટીનેટલ પિરિયડ સમય દરમિયાન જ ઓબસ્ટ્રક્ટેડ લેબર નુ આઇડેન્ટિફિકેશન કરવું જેના કારણે અર્લી મેઝર્સ લઇ શકાય.

ઇન્ટ્રાનેટલ પિરિયડ સમય દરમિયાન પ્રોપર્લી મધર નુ મોનિટરિંગ કરવું તથા ઓબસ્ટ્રક્ટેડ લેબર નું અર્લી ડિટેક્શન કરવા માટે પાર્ટોગ્રાફ ને પ્રોપર્લી મેઇન્ટેન રાખવો

મધર ને ડિહાઇડ્રેશન, કિટોએસીડોસીસ તથા સેપ્સીસ થતું પ્રિવેન્ટ કરવું તથા મધર નુ હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ મેઇન્ટેઇન રાખવું.

મધર ને ઇન્ટ્રાવિનસ ફ્લુઇડ નુ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરાવવું જેમાં મેઇન્લી Ringer lactate( RL) ફ્લુઇડ પ્રોવાઇડ કરવું, ડિહાઇડ્રેશન અને એસીડોસીસ ને કરેક્ટ કરવા માટે.

મધર ને જો એસિડોસીસ ની કન્ડિશન હોય તો તેને 100 ml of 8.4% સોડિયમ બાયકાર્બોનેટ દ્વારા કરેક્ટ કરવું.

બાયોકેમિકલ મોનિટરિંગ કરવું.જેમ કે,
સિરમ બાયકાર્બોનેટ લેવલ.

મધર ને પ્રોપર્લી એન્ટિબાયોટિક મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી જેમ કે,
500 mg એમ્પીસીલીન એડમિનિસ્ટર કરવું અને ત્યારબાદ 6 અવર્સ ના ઇન્ટરવલમાં રીપીટ કરવું.

બ્લડ સેમ્પલ ને બ્લડ ગ્રુપ માટે તથા ક્રોસ મેચિંગ માટે લેબોરેટરીમાં સેન્ટ કરવા. તથા જો ઓપરેટિવ ઇન્ટરફેરેન્સ પર્ફોર્મ કરવાનું હોય તો બ્લડ બોટલ રેડી રાખવી.

વજાઇનલ સ્વોબ લેવું તથા તેને કલ્ચર અને સેન્સિટીવિટી ટેસ્ટ માટે લેબોરેટરી માં સેન્ટ કરવું.

ઓબસ્ટ્રેટીક લેબર ના‌ મેનેજમેન્ટ માં સેફ ડીલેવરી દ્વારા ઓબસ્ટ્રકશન ને વહેલુ દૂર કરવું. પેશન્ટ ની સેફ ડીલેવરી માટે ઓક્સીટોસીન કે ટ્રાયલ આપવી નહીં.

જો બેબી નું હેડ નીચે હોય અને બેબી લાઇવ હોય તો ફોર્સેપ ડીલેવરી કરાવવી અને ત્યારબાદ યુટેરાઇલ રપ્ચર અને ટેર છે કે નહીં તે જોઇ લેવું.

જો બેબી ડેડ હોય તો ડિસ્ટ્રક્ર્ટીવ ઓપરેશન કરીને ડીલેવરી કરાવવી.

ઓબસ્ટ્રક્ટેડ લેબર માં ઇન્ટર્નલ વર્ઝન ને પરફોર્મ ન કરવું.

જો ઓબ્સ્ટેટ્રિક લેબર નો કેસ એ વહેલો ડિટેક્ટ થાય અને ફીટસ ની કંડીશન સારી હોય તો સિઝેરિયન સેક્શન પરફોર્મ કરવુ.

સિમ્ફાઇસીઓટોમી સિઝેરિયન સેક્શન ના અલ્ટરનેટિવ તરીકે આઉટ લેટ માં કોન્ટ્રાકશન હોય ત્યારે, પેલ્વિક કેવીટી ને વાઇડ કરવા માટે સિમ્ફાઇસીસ પ્યુબીસ મા ઓપનિંગ કરવામા આવે છે.

• માલપોઝીશન:

ડેફીનેશન:

ફિટસ નું ઇન્ટ્રાયુટેરાઇન લાઇફ દરમ્યાન વર્ટે્ક્સ ની ફ્લેક્સડ ઓક્સિપીટો એન્ટિરિયર પોઝિશન સિવાય ની કોઇપણ પોઝિશન ને માલપોઝિશન કહેવામાં આવે છે.

ઓસીપીટો પોસ્ટીરિયર પોઝિશન:

ફિટસ ના વરટે્ક્સ પોઝીશન માં જ્યારે ઓક્સીપુટ એ સેક્રો-ઇલિયાક જોઇન્ટ પર અથવા ડાયરેક્ટલી સેક્રમ ની ઉપર પોસ્ટિરીયર બાજુ એ પ્લેસ થાય છે, તેને ઓસિપિટો – પોસ્ટિરીયર પોઝીશન કહેવામાં આવે છે.

જ્યારે ઓસીપુટ ને રાઇટ સેક્રોઇલિયાક જોઇન્ટ પર પ્લેસ થાય છે, ત્યારે કન્ડિશન ને રાઇટ ઓસીપીટો પોસ્ટિરીયર (R.O.P) પોઝિશન કહેવામાં આવે છે અને જ્યારે લેફ્ટ સેક્રોઇલિયાક જોઇન્ટ ની ઉપર પ્લેસ થાય છે, ત્યારે તેને લેફ્ટ ઓસીપીટો પોસ્ટીરિયર (L.O.P)
પોઝીશન કહેવામાં આવે છે. જ્યારે તે સેક્રમ તરફ પોઇન્ટેડ કરે છે ત્યારે તેને ડાયરેક્ટ ઓસિપિટો પોસ્ટિરીયર પોઝીશન કહેવામાં આવે છે.

ઓકસીપીટો પોસ્ટીરિયર એ ફિટસ નું ઇન્ટ્રાયુટેરાઇન લાઇફ દરમ્યાન વર્ટે્ક્સ નું એબનોર્મલ પ્રેઝન્ટેશન નહીં પરંતુ એબનોર્મલ પોઝીશન અથવા માલપોઝિશન કહેવાય છે જ્યારે વર્ટે્ક્સ પ્રેઝન્ટેશન માં ફીટસ નુ ઓક્સીપુટ એ પેલ્વિસ માં એન્ટીરિયર પોર્શન ના બદલે પોસ્ટિરીયર પોઝીશન માં (સેક્રો ઇલીયાક જોઇન્ટ અથવા ડાયરેક્ટ સેક્રમ ઉપર)હોય તો તે કન્ડિશન ને ઓક્સીપીટો પોસ્ટીરિયર પોઝિશન કહેવામાં આવે છે‌‌.

ઇટિયોલોજી:

મોટાભાગે ઇટિયોલોજી એ સ્પષ્ટ નથી પરંતુ નીચેના જવાબદાર ફેક્ટર્સ છે:

1.પેસેજમાં ફોલ્ટ: એન્ડ્રોઇડ/એન્થ્રોપોઇડ અથવા પ્લેટીપેલોઇડ પેલ્વિસ માં મીડ પેલ્વિસ નું ટ્રાંસવર્સ નેરોવિન્ગ થવું પોસ્ટીરિયર પોઝીશન ની ફેવર કરે છે. આમાં, એન્ટીરિયર પોસ્ટીરિયર ડાયામીટર એ લાર્જર હોય છે, તેથી બ્રીમ ના ટ્રાંસવર્સ ડાયામીટર ને બદલે હેડ એ તેમાં એન્ગેજ થાય છે.

2.પેસેન્જર માં ફોલ્ટ: તેમાં ફ્લેક્સડ હેડ, લાર્જ ફિટસ નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

3.પાવર માં ફોલ્ટ : તેમાં યુટેરાઇન ઇનર્સિયા, લેબર માં એપિડ્યુરલ એનાલજેસિયા એ ઓક્સિપીટો પોસ્ટિરીયર પોઝીશન ની ફેવર કરે છે.

4.કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ : અહીં, ખાસ કરીને એન્ડ્રોઇડ પેલ્વિસ ઓસિપિટો પોસ્ટિરીયર કન્ડિશન તરફ દોરી જાય છે.

5.પ્રિમેચ્યોરિટી: સ્મોલ ફિટસ તેના હેડ ના કોઇપણ પાર્ટ સાથે પેલ્વિક બ્રીમ ના કોઇપણ ડાયામીટર માં હોય શકે છે. તેથી, પ્રિમેચ્યોરિટી ઓસિપિટો – પોસ્ટિરીયર પોઝીશન માટે સંભવિત હોય શકે છે.

પુઅર્લી ફ્લેક્સડ ફ્લેટ સેક્રમ ડિફ્લેક્શન અને ઓસિપિટો-પોસ્ટિરીયર પોઝીશન તરફ દોરી જાય છે.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

એબડોમિનલ એક્ઝામિનેશન,
વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન,
રેડિયોગ્રાફિ.

એબડોમિનલ એક્ઝામિનેશન:
ઇન્સપેક્સન: ઇન્સ્પેક્શન માં અમ્બેલીકસ ની નીચેનું એબડોમન એ ફ્લેટ દેખાય છે.
પાલ્પેસન: ફીટલ લિમ્બ મીડલાઇન ની નજીક સરડતાથી ફિલ થાય છે ફિટલ બેક અને એન્ટિરિયર શોલ્ડર એ મેડલાઇન થી દુર હોય છે. ફિટલ હેડ એ એન્ગેજ હોતું નથી ફૂટ એ પ્રોમિનન્ટ તરીકે હોતું નથી.
અસ્કલસ્ટેશન: F.H.S. ROP માં જમણી બાજુ અને LOP માં ડાબી બાજુએ સાંભળવામાં આવે છે.

વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન,

બેગ ઓફ મેમ્બરેન ની લંબાઇ ઇન્ક્રીઝ થવાના કારણે બેગ ઓફ મેમ્બ્રેન એ રપ્ચર થય શકે છે.

સજાઇટલ સુચર એ પેલ્વિસ ના કોઇપણ ઓબ્લિક ડાયામીટર માં રહે છે.

પોસ્ટિરીયર ફોન્ટાનેલ એ સેક્રોઇલિયાક જોઇન્ટ તરફ ફીલ થાય છે.

ઓક્સિપીટો-એન્ટિરિયર માં વેલ ફ્લેક્સ હેડ હોવાથી પોસ્ટીરિયર ફોન્ટાનેલ એ સરડતાથી થી ફીલ થાય છે જ્યારે ઓક્સિપીટો – પોસ્ટિરીયર માં ડિફ્લેક્સ્ડ હેડ હોવાથી એન્ટીરિયર ફોન્ટાનેલ એ ઇઝીલી રીતે ફિલ થાય છે.
રેડિયોગ્રાફી.

મિકેનિઝમ ઓફ લેબર:

એંગેજમેન્ટ ઓફ હેડ: હેડ રાઇટ ઓક્સીપીટો પોસ્ટીરિયર મા ( ROP) રાઇટ ઓબ્લિક ડાયામીટરમાંથી અને લેફ્ટ ઓક્સિપીટો પોસ્ટિરીયર પોઝીશન માં લેફ્ટ ઓબ્લિક ડાયામીટર માંથી એન્ગેજ થાય છે. હેડ નો એન્ગેજીન્ગ ટ્રાન્સવર્સ ડાયામીટર એ બાયપરાઇટલ ( 9.5 cm)‌અને એન્ટિરિયર-પોસ્ટીરિયર ડાયામીટર સબઓક્સિપીટો – ફ્રન્ટલ(10 cm)અથવા ઓક્સપિટો ફ્રન્ટલ 11.5 cm હોય શકે છે.

ફેવરેબલ સરકમસ્ટંસીસ માં:

1.ફ્લેક્શન: જો સારા યુટેરાઇન કોન્ટ્રેક્શન્સ હોય તો હેડ એ સારી રીતે ફલેક્શન થાય છે અને હેડ એ પેલ્વિક ફ્લોર ના ઉપર ના આવે ત્યાં સુધી ડિસેન્ટ ડાઉન થાય છે.

2.ઇન્ટર્નલ રોટેશન ઓફ હેડ: ઓસીપુટ એ આગળની તરફ 3/8 th સર્કલ(135 ડિગ્રી) જેટલુ રોટેટ થય ક્યુબીસી ની પાછળ આવે છે આ સાથે નેક ટોરધન એ સસ્પેન્ડ રહી શકતું નથી તેથી સોલ્ડર નું આશરે 2/8th સર્કલ જેટલુ રોટેશન થય તે ROP માં રાઇટ ઓબ્લિક અને LOP માં લેફ્ટ ઓબ્લિક ડાયામીટર માં આવે છે.

હજુ પણ નેક પર ટોર્સન નો 1/8 મો પાર્ટ એબાકી છે.

ફિટસ એ ફરધર ડિસેન્ટ ડાઉન થાય છે અને ઓક્સિપીટો એન્ટિરિયર પોઝિશન ની જેમ હેડ એ ડિલિવર થાય છે.

રેસ્ટિટ્યુશન: હેડ ના ઇન્ટર્નલ રોટેશન ની ઓપોઝિટ ડાયરેક્શન માં સર્કલ ના 1/8મા ભાગ ની હદ સુધી રેસ્ટીટ્યુશન ની મુવમેન્ટ છે.

એક્સટર્નલ રોટેશન: એક્સટર્નલ રોટેશન એ સર્કલ ના 1/8મા ભાગ દ્વારા રેસ્ટીટ્યુશન ની સેમ ડાયરેક્શન માં થાય છે કારણ કે સોલ્ડર પેલ્વિસ ના ઓબ્લિક થી એન્ટીરિયર – પોસ્ટીરિયર ડાયામીટર તરફ ફરે છે.

બર્થ ઓફ સોલ્ડર એન્ડ ટ્રંક:
એક્સપલ્ઝન ની પ્રોસેસ એ ઓસિપિટો એન્ટિરિયર પોઝિશન જેવી જ હોય છે.

અનફેવરેબલ સર્કમસ્ટંસીસ:

ઇનકમ્પ્લેટ ફોરવર્ડ રોટેશન/ડિપ ટ્રાન્સવર્ઝ અરેસ્ટ: આ કન્ડિશન માં ઓક્સિપુટ એન્ટીરીયર્લી 1/8 સર્કલ માં રોટેશન થાય છે અને સજાઇટલ સુચર બાયસ્ફીનીયસ ડાયામીટર માં આવે છે. ત્યારબાદ તેનું આગળ રોટેશન થતું નથી.

નોન-રોટેશન: હેડ ના મોડરેટ ડિફ્લેક્શન ના લીધે‌ બન્ને બંને સિન્સીપુટ અને ઓસીપુટ એ એક સાથે પેલ્વિક ફ્લોર ને ટચ કરે છે. તેમજ ઓસિપુટ નુ રોટેશન થતુ નથી.સજાઇટલ સુચર એ ઓબ્લિક ડાયામીટર માં રહે છે. અને આગડની મીકેનીઝમ એ થતી નથી.તે કન્ડિશન ને ઓબ્લીક પોસ્ટીરીયર અરેસ્ટ કહેવામાં આવે છે.

માલરોટેશન: હેડ ના વધારે ડીફ્લેક્શન માં ફર્સ્ટ સિન્સીપુટ એ પેલ્વિક ફ્લોર ને ટચ કરે છે અને તેનું એન્ટિરિયર 1/8 rth ઓફ સર્કલ રોટેશન થવાથી ઓસીપુટ એ સેક્રલ હોલોમાં આવી જાય છે.તે પોઝિશન ને ઓક્સીપીટો સેક્રલ-પોઝીશન કે વર્ટે્ક્સ ની પરસિસ્ટંટન્ટ ઓસીપુટો પોસ્ટીરિયર પોઝિશન ( POP) કહેવાય છે. જો અનુકૂળ પરિસ્થિતિ હોય તો એટલે કે બેબી ની સાઇઝ એ એવરેજ હોય, ગુડ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ અને એડિક્યુએટ પેલ્વિન્સ માં “ફેસ ટુ યુબીસ” ડીલેવરી થાય છે જ્યારે કન્ડિશન એ ઇન ફેવરેબલ હોય ત્યારે અરેસ્ટ થાય છે જેને ઓક્સિપીટો-સેકરલ અરેસ્ટ કહેવામાં આવે છે.

“ફેસ ટુ પ્યુબીસ” ડિલેવરી ની મીકેનીઝમ:

ડિસેન્ટ: જ્યાં સુધી નોઝ નુ રૂટ એ સિમ્ફાઇસિસ પ્યુબીસ પાસે ન આવે ત્યાં સુધી આગળ ડિસેન્ટ થતુ રહે છે.

હેડ નું ફ્લેક્શન થવાથી બ્રો, વર્ટેક્સ અને ઓસીપુટ પેરીનિયમ ઉપર થી બહાર આવે છે અને ફેસ એક્સટેન્શન દ્વારા બોર્ન થાય છે.

રેસ્ટીટ્યુશન: હેડ એ ઇન્ટર્નલ રોટેશન ની વિરુદ્ધ દિશામાં 1/8 સર્કલ જેટલુ રોટેટ થાય છે.અને ફેસ એ ROP માં મધર ની લેફ્ટ થાય અને LOP માં રાઇટ થાય તરફ આવે છે.

એક્સટર્નલ રોટેશન: ઓસીપુટ એ ફરીથી રેસ્ટિટ્યુશન ના ફરધર સેમ ડાયરેક્શનમાં 1/8 સર્કલ જેટલુ રોટેટ થાય છે, અને ફેસ ROP માં લેફ્ટ થાય તરફ અને LOP માં રાઇટ થાય તરફ રહે છે.

પરસિસ્ટન્ટ ઓક્સિપીટો- પોસ્ટિરિયર માં જો તેની જાતે જ ફેસ ટુ પ્યુબીસ ન થાય અને અરેસ્ટમાં જાય તેને ઓક્સિપીટો સેકરલ અરેસ્ટ કહે છે.

મેનેજમેન્ટ:

પ્રિન્સિપલ્સ:

ઓક્સિપીટો પોસ્ટિરીયર પોઝીશન નું અર્લી ડાઇગ્નોસીસ કરવું.

લેબર ના પ્રોગ્રેસ માટે પ્રોપર્લી ઓબ્ઝર્વેશન કરવું.

પેશન્ટને પ્રોપર્લી તથા ટાઇમ્લી ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવી.

ડાયગ્નોસીસ: ફીટલ ની બેક ફ્લેક ઉપર હોવાથી ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ એ સહેલાઇથી લોકેટ થતા નથી. મેમ્બરેન એ વહેલુ રપ્ચર થાય તો ઇન્ટર્નલ એક્ઝામિનેશન કરવી અને એડીક્યુએટ પેલ્વિસ માટે અસેસમેન્ટ કરવું.

અર્લી સિઝેરિયન સેક્શન: પેલ્વિક એ ઇનએડિક્યુએટ હોય, તથા તેની સાથે ઓબ્સ્ટેટ્રિક્સ કોમ્પ્લીકેશન્સ જેમકે પ્રી – એકલેમ્શિયા પોસ્ટ સિઝેરિયન પ્રેગનેન્સી, બિગ બેબી હોય તો સિઝેરિયન સેક્સન કરવાની જરૂરિયાત પડે છે.

ફસ્ટ સ્ટેજ:

અનુકૂળ પરિસ્થિતિ માં નોર્મલ લેબર ની રીતે જ લેબર ને આશિષ્ટ કરવું પરંતુ કેટલીક ચોક્કસ સૂચનાઓને ફોલો કરવી જેમકે પ્રોંલોન્ગ લેબર ની શક્યતા હોવાથી ઇન્ટ્રાવિનસ ઇન્ફ્યુઝન ચાલુ કરવું લેબર નો પ્રોગ્રેસ થાય છે કે નહીં તે જોવું અને વિક પેઇનમાં લેબર ના સ્ટીમ્યુલેશન માટે ઓકસીટોસીન ઇન્ફયુજન સ્ટાર્ટ કરવું.

અનફેવરેબલ સરકમસ્ટંસીસ હોય જેમકે લેબર અરેસ્ટ થાય, ઇનકોર્ડીનેટેડ યુટેરાઇન એક્શન, અને ફીટલ ડીસ્ટ્રેઝ માં સિઝેરિયન સેક્સન કરવામાં આવે છે.

સેકન્ડ સ્ટેજ:

મોટેભાગે ઓક્સિપુટ નું એન્ટિરિયર રોટેશન થવાથી ડીલેવરી તેની જાતે જ અથવા લો ફોર્શેપ કે વેન્ટોસ દ્વારા કરાવવામાં આવે છે.

અનરોટેટેડ અને માલરોટેટેડ:

જો ફીટસ અને મધર ની કન્ડિશન સારી હોય તો કંટીન્યુઅસ મોનિટરિંગ ચાલુ રાખી ઓક્સિપુટ ના એન્ટિરિયર રોટેશન અને ફીટલ હેડ ના ડિસેન્ડ માટે વોચ કરવું. ઓક્સીપીટો સેકરલ પોઝીશન માં સ્પોન્ટાનીયસ ફેસ- ટુ- પ્યુબીસ ડીલેવરી થય શકે છે તે દરમિયાન એપિસોડ કરવી અને પ્રોપર રીતે ડીલેવરી કરાવવી.

અરેસ્ટેડ ઓક્સીપીટો પોસ્ટીરિયર પોઝિશન: આ કન્ડિશનમાં પેશન્ટ ની એબડોમન તથા વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન કરવું. ઓક્સીપીટો ટ્રાન્સવર્ઝ અથવા ઓક્સિપીટો ઓબ્લીક પોઝીશન માં અરેસ્ટ થાય ત્યારે સ્યુટેબલ કેસીસ માં વેક્યુમ એક્સટ્રેક્શન અથવા હેડ નુ મેન્યુઅલી રોટેશન કરી ફોર્સેપ ડીલેવરી કરાવવામાં આવે છે.

અનસ્યુટેબલ કેસીસ માં સિઝેરિયન સેક્સન અને ડેડ બેબી ની ક્રેનીઓટોમી દ્વારા ડીલેવરી કરાવવામાં આવે છે.

ઓક્સિપીટો સેક્રલ અરેસ્ટ: જો હેડ એ એન્ગેજ હોય તો ઓક્સિપુટ એ ઇસ્ચીયલ સ્પાઇન ની નીચે આવે તો અનરોટેટેડ હેડ માં કીલેન્ડ ફોર્સેપ નો ઉપયોગ કરીને ફેસ ટુ પ્યુબીસ ડિલેવરી કરાવવામા આવે છે. જો ઓસીપુટ એ ઇસ્ચિયલસ્પાઇન અથવા તેનાથી ઉપરના લેવલે હોય તો સિઝેરિયન સેક્સન કરાવવામાં આવે છે.

ડિપ ટ્રાન્સવર્ઝ અરેસ્ટ: જો વજાયનલ ડીલેવરી સેફ હોય, તો વેન્ટોસ અથવા હેડ નું મેન્યુઅલી રોટેશન કરી ફોર્સેપ એપ્લિકેશન અથવા ફોર્સેપ થી રોટેશન કરીને
સ્કિલ્ડ ઓબ્સટેટ્રીશિયન દ્વારા ફોર્સેપ ડિલેવરી કરાવવામા આવે છે. જો વજાયલ ડીલેવરી એ સેફ ના હોય તો સિઝેરિયન સેક્સન કરાવવા મા આવે છે.

થર્ડ સ્ટેજ:

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ અટકાવવા માટે પ્રોફાઇલેક્ટિક ઇન્ટ્રાવિનસ અર્ગોમેટરાઇન 0.25 mg એન્ટીરિયર સોલ્ડર ની ડિલેવરી સાથે આપવુ. વજાઇનલ ઓપરેટિવ ડીલેવરી બાદ સર્વિક્સ અને લોવર જીનાઇટલ ટ્રેક ના ઇન્જરી માટે ઓબ્ઝર્વેશન કરવું.

• માલપ્રેઝેન્ટેશન:

માલપ્રેઝન્ટેશન એટલે એવી કન્ડિશન કે જેમાં ફીટસ ના ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન લાઇફ દરમિયાન પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે વર્ટેક્સ સિવાય ના કોઇપણ પ્રેઝન્ટેશન ને માલપ્રેઝન્ટેશન કહેવામાં આવે છે.

બ્રીચ પ્રેઝન્ટેશન,
ફેસ પ્રેઝન્ટેશન,
બ્રો પ્રેઝન્ટેશન,
સોલ્ડર પ્રેઝન્ટેશન,
કમ્પાઉન્ડ પ્રેઝન્ટેશન.

• બ્રીચ પ્રેઝન્ટેશન

ડેફીનેશન

બ્રીચપ્રેઝન્ટેશન એ ફિટસ ની યુટેરાઇન કેવીટી મા એક મોસ્ટ કોમન માલપ્રેઝન્ટેશન છે કે જેમાં ફીટસ ની લાઇ એ લોન્જિટ્યુડીનલ હોય છે પરંતુ પોડેલીકપોલ (બટક્સ) પેલ્વિક બ્રીમ માં પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે હોય છે.

એટીટ્યુટ્સ/ ક્લાસિફિકેશન/ વેરાઇટીસ ઓફ બ્રીચ પ્રેઝન્ટેશન

બ્રીચ પ્રેઝન્ટેશન ના મેઇન્લી બે ટાઇપ પડે છે.

1)કમ્પ્લીટ
(ફ્લેક્સડ બ્રીચ),
2) ઇન્કમ્પ્લિટ
ઇન્કમ્પ્લિટ ના બીજા ત્રણ ટાઇપ પડે છે.

a) બ્રિચ વિથ એક્સટેન્ડેડ લેગ્સ (ફ્રેન્ક બ્રિચ).
b)ફુટલીંગ પ્રેઝન્ટેશન.
C) ની પ્રેઝન્ટેશન

1)કમ્પ્લીટ(ફ્લેક્સડ બ્રીચ),

તેમાં ફુલ ફ્લેક્સન નું નોર્મલ એટીટ્યુડ જળવાય છે કમ્પ્લીટ બ્રિચ માં ફિટસ ના લેગ્સ એ થાય થી વળેલા અને તેના ફીટ એ ની(ઘૂંટણ) થી વળેલા હોય છે તથા ફુટ એ ફિટસ ના બટક્સ સાથે પ્રેઝન્ટ થાય છે.
જેમાં પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે:
2 બટક્સ,
એક્સટરનલ જીનાઇટેલિયા,
એન્ડ 2 ફિટ હોય છે.

2) ઇન્કમ્પ્લિટ

ઇન્કમ્પ્લિટ માં પોડેલીકપોલ માં થાય કે લેગ્સ નું અલગ અલગ ડિગ્રીમાં એક્સટેન્શન જોવા મળે છે.

ઇન્કમ્પ્લિટ ના બીજા ત્રણ ટાઇપ પડે છે.

a) બ્રિચ વિથ એક્સટેન્ડેડ લેગ્સ (ફ્રેન્ક બ્રિચ).
b)ફુટલીંગ પ્રેઝન્ટેશન.
C) ની(ઘૂંટણ) પ્રેઝન્ટેશન

a) બ્રિચ વિથ એક્સટેન્ડેડ લેગ્સ (ફ્રેન્ક બ્રિચ).

આ કન્ડિશનમાં બ્રિચ સાથે ફિટસના લેગ એ એક્સટેન્ડેડ હોય છે એટલે કે ફિટસ ની થાય એ ફિટસ ના ટ્રંક ઉપર વળેલી હોય છે તથા લેગ એ ની (ઘૂંટણ) થી સીધા હોય છે. પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટમાં 2 બટક્સ અને એક્સટર્નલ જિનાયટેલીયા હોય છે.આ કન્ડિશન એ પ્રાઇમીગ્રેવીડા માં વધારે કોમન્લી( 70 %) જોવા મળે છે.

b)ફુટલીંગ પ્રેઝન્ટેશન:

ફુટલીંગ પ્રેઝન્ટેશન માં બંને થાય અને લેગ એ પાર્શિયલી એક્સટેન્ડેડ હોય છે તેમાં એક અથવા બંને લેગ્સ એ પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે હોય છે.

C) ની(ઘૂંટણ) પ્રેઝન્ટેશન:

ની(ઘૂંટણ) પ્રેઝન્ટેશન માં થાઇ એ એક્સટેન્ડેડ પરંતુ ની એ ફ્લેક્સ હોવાથી બ્રિમમાં ની( ઘૂંટણ)પ્રેઝન્ટ થાય છે.

ઇટિયોલોજી

ફોલ્ટ ઇન પેસેન્જર(ફિટસ): તેમા, એક્સટેન્ડેડ લેગ્સ, પ્રિમેચ્યોરિટી,
ટ્વિન્સ,
હાઇડ્રોસેફેલસ,
ડેડ ફીટસ.

ફોલ્ટ ઇન પેસેજ(બર્થ કેનાલ):

પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ,
હાઇડ્રોએમ્નીઓસ,
ઓલિગોહાઇડ્રો એમ્નિઓસ,
યુટ્રસ તથા એબડોમન નો ટોન ઓછો હોવાના કારણે.

મેટરનલ ફેક્ટર
કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ,
પ્લેસેન્ટલ માલફોર્મેશન,
સ્કેન્ટી લાઇકર એમ્ની,
ઓલીગોહાઇડ્રો એમ્ની ઓસ,
યુટેરાઇન એબનોર્માલીટીસ.

ડાયગ્નોસ્ટીક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
ક્લિનિકલ,
સોનોગ્રાફી,
રેડિયોલોજીકલ

ક્લિનિકલ:

ફંડલ ગ્રીપ:

જો ફીટસનો હેડ નો પાર્ટ હોય તો હાર્ડ ગ્લોબલર માસ ફીલ થાય છે.
હેડ બેલોટમેંટ.

લેટરલ ગ્રીપ: એક સાઇટ પર ફીટસ નુ બેક સાઇડ ફીલ થાય છે અને બીજી બાજુ પર ઇરરેગ્યુલર એક્સટ્રીમીટીઝ ફીલ થાય છે.

પેલ્વિક ગ્રીપ:
પેલ્વિક ગ્રીપ માં સોફ્ટ બ્રોડ અને ઇરેગ્યુલર માસ લાઇક સ્ટ્રક્ચર ફિલ થાય છે.

ફીટલ હાર્ટ સાઉન્ડ:
ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ એ અંબેલીકલ આજુબાજુમાં સંભળાય છે.

વજાયનલ એક્ઝામિનેશન પ્રેગનેન્સી સમય દરમિયાન સોફ્ટ અને ઇરરેગ્યુલર પાર્ટ્સ ફેલ્ટ થાય છે.

સોનોગ્રાફી
સોનોગ્રાફી એ ક્લિનિકલ ડાયગ્નોસીસ અને કન્ફર્મ કરવા માટે યુઝ થાય છે.ફિટસ મા કોઇપણ કન્જીનાઇટલ એબનોર્માલીટીસ હોય તો તેનું આઇડેન્ટિફિકેશન કરી શકાય છે.
સોનોગ્રાફી માં ફિટસ નો જેસ્ટેશનલ એજ તેનો એપ્રોક્સિમેટ વેઇટ ને મેઝર કરવામાં આવે છે.

રેડિયોલોજી

રેડિયોલોજી એ ડાયગ્નોસીસ ને કન્ફોર્મ કરવા માટે તથા અને હેડ અને લિમ્બ ની પોઝિશન ને નોટ કરવા માટે કરવામાં આવે છે.

મિકેનિઝમ ઓફ લેબર

ઇન સેક્રો એન્ટીરીયર પોઝીશન

પ્રિન્સિપલ મુવમેન્ટ એ થ્રી પ્લેસીસમાં થાય છે.

1)બટક્સ,
2)સોલ્ડર,
3)હેડ.

1)બટક્સ:

બટક્સ એ પેલ્વિસ ના કોઇપણ એક ઓબ્લિક ડાયામીટર માં એન્ગેજ થાય છે.તેનું એન્ગેજિંગ ડાયામીટર બાય ટ્રોકેન્ટેરીક ( 10 cm) એ સેક્રમ સાથે ઇલિયોપ્યુબીક એમિનન્સ તરફ આવે છે. જ્યારે ડાયામીટર એ પેલ્વિક બ્રીમમાંથી પાસ થાય ત્યારે બ્રિચ પ્રેઝન્ટેશન એંગેજ થાય છે.જ્યાં સુધી એન્ટિરિયર બટક્સ એ પેલ્વિક ફ્લોર ને ટચ ન કરે ત્યાં સુધી તેનું ડિસેન્ડ ડાઉન થતું રહે છે.

ત્યારબાદ એન્ટિરિયર બટક્સ નું ઇન્ટર્નલ રોટેશન 1/8th ઓફ સર્કલ રોટેશન થય સિમ્ફાયસીસ પ્યુબીસ ની પાછળ આવે છે. આ સાથે ટ્રંક ના લેટરલ ફ્લેકશન સાથે ટ્રંકનું ડિસેન્ટ થાય છે. અને એન્ટિરિયર હિપ એ સિમ્ફાયસીસ પ્યુબીસ ની નીચેથી પ્રથમ બહાર આવે છે. ત્યારબાદ પોસ્ટીરીયર હીપ ની ડીલેવરી થાય છે.

તે પછી ટ્રંક અને લોવર લીમ્બ્સ ની ડીલેવરી થાય છે અને રેસ્ટીટ્યુસન થાય છે. તેમાં બટક્સ જે એન્ગેજિંગ ઓબ્લિક ડાયામીટર માં હતું તે પોઝિશનમાં આવે છે.

સોલ્ડર:

બટક્સ અને ટ્રંક ની ડીલેવરી પછી તરત જ પેલ્વિન્સના સેમ ઓબ્લિક ડાયામીટર માં બાયસેક્રોમિયલ ડાયામીટર(12 cm) એન્ગેજ થાય છે. સોલ્ડર નું ઇન્ટર્નલ રોટેશન થયને પેલ્વિક આઉટલેટ ના એન્ટિરિયર-પોસ્ટીરિયર ડાયામીટરમાં આવે છે. તેની સાથે ટ્રંકનું એક્સટર્નલ રોટેશન 1/8th ઓફ સર્કલ થાય છે.

ત્યારબાદ ડિલિવર્ડ ટ્રંક ના એન્ટિરિયર ફ્લેક્સન સાથે પોસ્ટીરીયર સોલ્ડર ની ડીલેવરી પછી એન્ટીરિયર શોલ્ડર ની ડીલેવરી થાય છે.

રેસ્ટિટ્યુશન માં ટ્રંક નું અનટ્વીસ્ટિંગ થય ને લેફ્ટ સેક્રો એન્ટિરિયર(LSA) માં એન્ટિરિયર સોલ્ડર રાઇટ થાય અને રાઇટ સેક્રો એન્ટીરિયર (RSA)માં લેફ્ટ થાય તરફ આવે છે.

ત્યારબાદ ઓક્સીપુટ નું 1/8 th ઓફ સર્કલ એન્ટીરિયર રોટેશન થતા સોલ્ડરનું તે જ ડાયરેક્શનમાં એક્સટર્નલ રોટેશન થાય છે.

હવે ફિટલ ટ્રંક એ ડોરસો એન્ટિરિયર પોઝિશનમાં આવે છે.

હેડ:

હેડનો સબઓક્સીપીટો ફ્રન્ટલ ડાયામીટર એ બટક્સ ઓક્યુપાઇ થયા હતા તેના અપોઝિટ ઓબ્લિક ડાયામીટરમાં અથવા ટ્રાન્સવર્સ ડાયામીટરમાં એન્ગેજ થાય છે.

ડિસેન્ટ સાથે ફ્લેક્સન વધે છે.ઓક્સીપુટ નું આગળની તરફ1/8th અથવા 2/8 th ઓફ સર્કલ ઇન્ટર્નલ રોટેશન થઇને સિમ્ફાયસીસ પ્યુબીસ ની પાછળ આવે છે. આગળ સબઓક્સિપુટ એ સિમ્ફાયસીસ પ્યુબીસ ની નીચે ન આવે ત્યાં સુધી ડિસેન્ડ થતું રહે છે. હેડ નું ફ્લેક્શન થયને ચીન,માઉથ, ફોર હેડ, વર્ટેક્સ, ઓક્સીપુટ એક પછી એક ડિલિવર થાય છે.

મેનેજમેન્ટ ઓફ બ્રીચ ડિલીવરી

બ્રિચ ડીલીવરી માટે આ પ્રમાણે કેસ નું અસેસમેન્ટ કરવું, સ્પેશિયલી પ્રાઇમીગ્રેવીડામાં મધરની ઉંમર, કોમ્પ્લીકેટીંગ ફેક્ટર, બેબીની સાઇઝ, પેલ્વિક કેપેસિટી,.સીટી સ્કેન,
એમ. આર .આઇ અલ્ટ્રાસોનોગ્રાફી એક્ઝામિનેશન વગેરે નું પ્રોપરલી અસેસમેન્ટ કરવું.

બ્રિચ પ્રેઝન્ટેશન હોય ત્યારે બે પદ્ધતિઓ દ્વારા ડીલેવરી પ્લાન કરવામાં આવે છે.

1) ઇલેક્ટીવ સીઝેરિયન સેક્શન,
2) સ્પોન્ટેનિયસ લેબર અને વજાયનલ બ્રિચ ડીલેવરી.

1) ઇલેક્ટીવ સીઝેરિયન સેક્શન:
ઇન્ડિકેશન: બીગબેબી,
હેડ નું હાઇપરએક્સટેન્શન, ફુટલિંગ પ્રેઝન્ટેશન ,અથવા પ્રિ ટર્મ મા વજન એ 1500 ગ્રામ કરતા ઓછો હોય ત્યારે,
ઓબ્સટ્રેટ્રીક અથવા મેડિકલ કોમ્પ્લીકેશનમાં.

2) સ્પોન્ટેનિયસ લેબર અને વજાયનલ બ્રિચ ડીલેવરી:

ઇન્ડિકેશન:
એવરેજ ફીટલ વેઇટ,
ફ્લેક્સડ ફીટલ હેડ,
એડિક્યુટ પેલ્વિસ,
ઓબ્સટ્રેટીક અથવા મેડિકલ કોમ્પ્લિકેશન ના હોય,
ઇમરજન્સી સિઝેરિયન સેક્શન અને કંટીન્યુઅસ લેબર મોનિટરિંગની સગવડતા હોય અનુભવી ઓબસ્ટેટ્રીસિયન ની હાજરી હોય.

મેનેજમેન્ટ ઓફ વજાઇનલ બ્રિચ ડીલેવરી:

ફસ્ટ સ્ટેજ

મેનેજમેન્ટ એ સામાન્ય રીતે નોર્મલ લેબર જેવો જ છે જે સ્પોન્ટેનિયસ લેબર ની શરૂઆત થાય તો વજાયનલ ડીલેવરી ના ચાન્સ વધે છે.પેલ્વિક અસેસમેન્ટ અને મેમ્બરેન રપ્ચર થયા પછી કોર્ડ પ્રોલેપ્સ થવાની શક્યતાઓ હોવાથી વજાયનલ એક્ઝામિનેશન કરવી.

મધરને ઇન્ટ્રા વિનસ લાઇન સ્ટાર્ટ કરી રીંગર લેક્ટેટ ક્ટેડ સોલ્યુશન પ્રોવાઇડ કરવું.

મધર ને ઓરલી ઇન્ટેક કરવા માટે આપવું નહીં.ત્યારબાદ બ્લડ ગ્રુપ અને ક્રોસ મેચિંગ માટે મોકલવું.

ફિટલ ના સ્ટેટસ અને લેબર નો પ્રોગ્રેસ મોનિટર કરવો અને લેબરના ઓગમેન્ટેશન માટે ઓકસીટોસીન ઇન્ફ્યુઝન પ્રોવાઇડ કરી શકાય.

સૌપ્રથમ લેબર વખતે કોય કોમ્પ્લિકેશન હોય, લેબર નો પ્રોગ્રેસ ના થતો હોય, ફિટસ ડિસ્ટ્રેસ હોય, કોડ પ્રેઝન્ટેશન કે પ્રોલ્લેપ્સ હોય તો સિઝેરિયન સેક્શન ઇન્ડિકેટ કરવામાં આવે છે.

સેકન્ડ સ્ટેજ
વજાયનલ બ્રિચ ડીલેવરી ની ત્રણ પદ્ધતિઓ છે:

1) સ્પોન્ટેનિયસ

થોડી મદદ સાથે ફીટસ નું એક્સ્પલઝન થાય છે તે પ્રિફર મેથડ નથી.

2)આસિસ્ટેડ બ્રીચ

તેમાં શરૂઆતથી અંત સુધી ફીટસની ડીલેવરી માં મદદ કરવામાં આવે છે.

3)બ્રિચ એક્સ્ટ્રેકશન

તેમાં ફિટસનો થોડો પાર્ટ અથવા એન્ટાયર બોડી ને ઑબ્સ્ટેટ્રિશિયન્સ દ્વારા ડીલેવરી કરાવવામાં આવે છે.તેમા ફીટસ અને મધર ને ટ્રોમા થતો હોવાથી આ મેથડ નો યુઝ એ ભાગ્યેજ થાય છે .

આસિસ્ટેડ બ્રીચ ડીલેવરી બ્રિચ ડીલેવરી એ સ્કિલ ઓબ્સ્ટ્રેટ્રીયન દ્વારા જ થવી જોઇએ ,
તે માટે એનેસ્થેસિસ્ટ, આસિસ્ટન્ટ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ અને સુચર મટીરીયલ બેબી માટે રીસક્સીટેશન ના સાધનો નિયોનેટોલોજીસ્ટ તૈયાર રાખવા.

સ્ટેપ્સ

જ્યારે ફીટસ નો એન્ટિરિયર બટક એ વિઝીબલ થાય ત્યારે પેશન્ટ ને લેબર ટેબલ ઉપર લેવું અને બટક પેરીનિયમ ને ડિસ્ટેન્ડ કરે ત્યારે પેશન્ટને લીથોટોમી પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી.
ત્યારબાદ એન્ટિસેપ્ટિક ક્લીનીંગ કરી કેથેટર દ્વારા બ્લાડર એમ્પટી કરાવવું.

પેસન્ટ ને પુડેન્ડલ બ્લોક આપવુ. જરૂર પડે ત્યારે એપીઝિયોટોમી એ પેરિનિયમ ડિસ્ટેન્ડ થાય ત્યારે આપવી.

ત્યારબાદ પેશન્ટ ને બિયરિંગ ડાઉન એફોટ્ર્સ લગાડવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

ત્યારબાદ ફ્લેક્સ બ્રિચ માં લેગ સાથે બટક્સ એ સ્લીપ થય ને અંબેલિકલ સુધીની ડીલેવરી ના થાય ત્યાં સુધી ફિટસ ને ટચ કરવું નહીં.

ટ્રંકનું અંબેલીકલ સુધીની ડિલેવરી થયા બાદ અંબેલીકલ કોર્ડ એ નીચેની તરફ એક સાઇડમાં લેવી જો બેક એ પોસ્ટીરીયર સાઇડમાં હોય તો ટ્રંકને રોટેટ કરી એન્ટિરિયર સાઇડ મા લાવવી બેબીને સ્ટરાઇલ ટોવેલ માં વિંટોડવુ તેથી સ્લીપ ના થય જાય અને મેનીપ્યુલેશન માં સરળતા રહે.

ડીલેવરી ઓફ આર્મ્સ

આર્મ નું એક્સટેન્શન ના થય જાય તે માટે આસિસ્ટન્ટ એ પોતાનો હાથ ફંડ્સ ઉપર રાખવો અને યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન દરમિયાન સ્ટેડી પ્રેશર આપવું જ્યારે સ્કેપુલા વિઝિબલ થાય ત્યારે હાથની પોઝિશન નોટ કરવી જ્યારે એક્ઝીલા વિઝીબલ થાય ત્યારે દરેક એલ્બો માં ફિંગરથી સિમ્પલ લોકિંગ દ્વારા એક પછી એક આર્મ ડિલિવર કરાવવો અને તે વખતે બેબીના લેક્સને સ્ટડાયલ ટોવેલથી કવર કરી પકડવા નીચેથી ક્યારેય ખેંચવું નહીં.

ડીલેવરી ઓફ ધ આફ્ટર કમિંગ હેડ

અંબેલીકસ થી માઉથની ડીલેવરી વચ્ચેનો પ્રીફરેબલ સમય પાંચ થી દસ મિનિટનો છે અને તે વધારે ક્રુશિયલ સ્ટ્રેજ છે ફિટસ ની ડીલીવરી માટે નીચેની સામાન્ય પદ્ધતિઓ આપેલી છે:

1)બર્ન માર્સલ મેથડ

આ મેથડ માં બેબી ને તેના પોતાના વેઇટ પર લટકાડવા દેવું અને આસિસ્ટન્ટ ને હાથ વડે ડાઉનવર્ડ અને બેકવર્ડ ડાયરેક્શન માં સુપરાપ્યુબિક પ્રેશર આપવા માટે કહેવું.

તેથી હેડનું વધારે ફલેકશન થાય અને પેલ્વિક કેવીટીમાં ફેવરેબલ ડાયામીટર આવે જ્યારે નેપ ઓફ ધ નેક પ્યુબિક આર્ચ ની નીચે દેખાય ત્યારે બેબીને બે અંકલ્સ વચ્ચે ફિંગર રાખી પકડવી.

ત્યારબાદ સ્ટેડી ટ્રેક્શન રાખી ટ્રંક ને અપવર્ડ અને ફોરવર્ડ ડાયરેક્શન માં રાખવું આ સમય દરમિયાન લેફ્ટ હેન્ડ થી પેરીનિયમ ની પકડવું અને તેના પરથી ફેસ અને બ્રો ને એક પછી એક ડીલેવરી થવા દેવુ મો ની ડીલેવરી પછી તેમાંથી મ્યુકસ શકર વડે સિક્રીશન દુર કરવુ બાકીના હેડ ની ડિલીવરી માટે ટ્રંક ને ડિપ્રેસ કરવુ.

2) ફોરસેપ ડિલીવરી

ફોર્સેપ ડીલેવરી માં બ્રિચ માં આફ્ટર કમિંગ હેડ ની ડીલેવરી માટે હેડ એ પેલ્વિક કેવીટીમાં હોવું જોઈએ તેમાં ઓર્ડિનરી ફોર્સેપ માં Das અથવા સ્પેશિયલી ડિઝાઇન કરેલા piper forcep નો યુઝ કરવામા આવે છે.

3) મલાર ફ્લેકશન શોલ્ડર ટ્રેકશન (મોડિફાઇડ મૌરિસ્યુ અને સ્મેઇલી વેઇટ ટેકનિક):

બેબી ને સુપાઇનેટેડ લેફ્ટ ફોર આર્મ પર રાખીને લિમ્બસ ને બંને બાજુ લટકતા રહેવા દેવા.ડાબા હાથની મિડલ અને ઇન્ડેક્સ ફિંગર ને બંને બાજુ મલારબોન પર મૂકવી. તેનાથી હેડ નું ફ્લેક્શન જળવાઈ રહેશે.

ત્યારબાદ પ્રોનેટેડ રાઇટ હેન્ડ ની રીંગ અને લીટલ ફિંગર્સ બાળકના રાઇટ શોલ્ડર ઇન્ડેક્સ ફિંગર લેફ્ટ સોલ્ડર ઉપર અને મિડલ ફિંગર એ ઓક્સિપીટલ રિજિયન પર મૂકવી.

નેપ ઓફ ધ નેક પ્યુબિક આર્ચ ની નીચે દેખાય નહીં ત્યાં સુધી ડાઉનવર્ડ અને બેકવર્ડ ડાયરેક્શન મા ટ્રેક્શન આપવું. અને ફ્લેક્સન અને જાળવવા માટે આસીસ્ટન્ટે તે વખતે સુપ્રાપ્યુબીક પ્રેશર આપવું.

ત્યારબાદ બાળકને અપવાર્ડ અને ફોરવર્ડ ડાયરેક્શન માં મધરના એબડોમન તરફ લય જવાથી ફેસ, બ્રો ડિલિવર થશે અને છેલ્લે ટ્રંક ને ડિપ્રેશ કરી ઓક્સિપુટ અને વર્ટેક્સ ડિલિવર થશે.

બેબી ની ડીલેવરી બાદ એસ્ફાક્સિયા હોય તો તેનું ઇમીડિયેટ્લી રિસસીટેસન કરવું.

• ફેસ પ્રેઝન્ટેશન:

ફેસ પ્રેઝન્ટેશન‌ એ ફિટસ ની યુટેરાઇન કેવીટી માં માલપ્રેઝન્ટેશન હોય છે જેમા ફીટસ ની લાઇ એ લોન્જિટ્યુડીનલ હોય છે પરન્તુ ચીન સાથે ફેસ એ પ્રેઝેન્ટીન્ગ પાર્ટ તરીકે હોય છે જ્યારે હેડ એ કમ્પ્લીટ્લી એક્સટેન્સન ના એટીટ્યુડ માં આવેલું છે.

ઇટિયોલોજી:

પેસેજમાં ફોલ્ટ: પેલ્વિસ નું ઇનલેટ કોન્ટરેક્શન એ ઇમ્પોરટન્ટ હોય છે.

પેસેન્જરમાં ફોલ્ટ:
લાર્જ ફિટસ, મલ્ટીપારા માં પેન્ડ્યુલસ એબડોમન
ફેસ પરેઝેન્ટેશન ની ફેવર કરે છે.
માલફોર્મડ ફિટસ 15% ઇન્સિડન્સ બનાવે છે.
એનેનસેફલી સામાન્ય રીતે ફેસ પરેઝેન્ટેશન માં હોય છે.

યુટ્રસ ની લેટરલ ઓબ્લીક્લી સ્પેસિયલી ને જો તે બાજુ તરફ નિર્દેશિત કરવામાં આવે છે જેની તરફ ઓસિપુટ આવેલું છે.

કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ લગભગ 40% કેસોમાં અસોસિયેટેડ હોય છે.

ફ્લેટ પેલ્વિસ ફેસ ની પ્રેઝેન્ટેશન ની ફેવર કરે છે.

ફેસ પ્રેઝન્ટેશન ની ઇટિયોલોજી એ સ્પસ્ટ નથી પરન્તુ અસોસિયેટેડ ફેક્ટર્સ જેમ કે, મલ્ટીપારા, કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ, ફ્લેટ પેલ્વીસ, પેલ્વિક ટ્યુમર અને ફીટલ ફેક્ટર માં કન્જીનાઇટલ માલફોર્મેશન, કન્જીનાઇટલ ગોઇટર, નેક ની આજુબાજુમાં કોર્ડ ટ્વીસ્ટીન્ગ, નેક ના મસલ્સ માં એક્સટેન્સર ગ્રુપ નો ટોન વધવાથી ફેસ પ્રેઝન્ટેશન જોવા મળે છે.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન

હિસ્ટ્રી ટેકિંગ,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
ડાયગ્નોસિસ એ ક્યારેક લેટ પ્રેગ્નન્સી તથા લેબર પહેલા કરવામાં આવે છે.
ફિટલ પ્રેઝન્ટેશન તથા ફિટલ એનોમાલિસ ને આઇડેન્ટીફાઇ કરવા માટે અલ્ટ્રાસાઉન્ડ.
ક્લિનિકલી રીતે વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન એ ફેસ પ્રેઝન્ટેશન ને કન્ફોર્મ કરવામાં મદદ કરે છે.
એબડોમિનલ ફાઇન્ડિંગ:
ઇન્સપેક્શન : S સેપ સ્પાઇન ના કારણે ફ્લેન્ક્સ નું બલ્જિંગ દેખાતું નથી.
પાલ્પેશન:
મેન્ટો એન્ટિરિયર:
લેટરલ ગ્રીપ: ફિટલ લિમ્બ્સ આગળની તરફ થાય છે ફ્લેન્ક બેક બાજુ અને પાલ્પેટ કરવામાં તકલીફ પડે છે.
પેલ્વિક ગ્રીપ: માથું એ મોટું હોવાથી એન્ગેજ થતું નથી, જે સાઇડ માં બેક હોય તે બાજુમાં સેફેલીક પ્રોમીનન્સી હોય, અને હેડ તથા બેક વચ્ચેનો ગ્રુવ ઉપસેલો હોતો નથી.

અસ્કલ્સ્ટેશન: ફીટલ હાર્ટ સાઉન્ડ આગળ ની તરફ ની ચેસ્ટ વોલ ઉપર લીમ્સ બાજુ સંભળાય છે.

વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન: વજાયનલ એક્ઝામિનેશન એ ધીમેથી કરવી, કારણ કે આંખ ને ઇન્જરી થય શકે છે માઉથ માં હાર્ડ એલ્વિઓલર માર્જિન, નોઝ મલાર એમિનન્સ,સુપ્રા ઓર્બીટલ રિજીસ અને મેન્ટમ પાલ્પેટ થાય છે.

સોનોગ્રાફી: ડાયગ્નોસીસ ના કન્ફોર્મેશન, ફીટલ ની સાઇઝ અને કંજીનાઇટલ એનોમાલિસ જોવા માટે સોનોગ્રાફી કરવામાં આવે છે.

મિકેનિઝમ ઓફ લેબર:

પોઝિશન: મેન્ટોએન્ટિરિયર ( 60-80%,L.M.A/R.M.A.).

પ્રિન્સિપલ મુવમેન્ટ: ઓસીપીટો એન્ટિરિયર પોઝિશન પ્રમાણે પ્રિન્સિપલ મુવમેન્ટ થાય છે પરંતુ ફ્લક્સન ના બદલે એક્સટેન્શન વધવાથી હેડની ડીલેવરી એક્સટેન્શન ના બદલે ફ્લેકશન દ્વારા થાય છે.

એંગેજમેન્ટ: પેલ્વિસ ના ઓબ્લિક ડાયામીટર માં હેડ નું એંગેજમેન્ટ મેન્ટમ નું એક ઇલીયોપ્યુબિક એમિનન્સ અને ગ્લાબેલા ના અપોઝિટ સેક્રો – ઇલીયાક જોઇન્ટ સાથેના રિલેશન માં રાઇટ મા L.M.A. અને લેફ્ટ માં R.M.A. થાય છે. ફુલ્લી એક્સટેન્ડેડ હેડ માં સબ મેન્ટો – બ્રેગ્મેટીક 9.5 cm અથવા પાર્શિયલી એક્સટેન્ડેડ હેડમાં સબમેન્ટો-વર્ટીકલ 11.5 સેન્ટીમીટર એંગેજીંગ ડાયામીટર બને છે.

ડિસેન્ટ: જ્યાં સુધી ચીન એ પેલ્વિક ફ્લોર ને ટચ ના કરે ત્યાં સુધી ડિસેન્ટ સાથે હેડ નું એક્સટેન્શન વધે છે.

ઇન્ટર્નલ રોટેશન: આગળ ની ચીન નું 1/8th સર્કલ ઇન્ટર્નલ રોટેશન થતા મેન્ટમ એ ઇન્ફાઇસીસ પ્યુબીસ ની આગળ પાછળ આવે છે અને જ્યાં સુધી સબમેન્ટેમ ક્યુબીક આર્ચ ની નીચે ના આવે ત્યાં સુધી કંટીન્યુઅસ ડિસેન્ટ થાય છે.

ડિલેવરી ઓફ હેડ: હેડ ચીન ફેસ, બ્રો, વર્ટેક્સ છેલ્લે ઓસીપુટ તે રીતે એક પછી એક ફ્લેક્શન દ્વારા ડિલિવર થાય છે.
સબમેન્ટો-વર્ટીકલ ડાયામીટર 11.5 cm વલ્વલ આઉટલેટ ને ડિસ્ટેન્ડ કરે છે.
ઇન્ટર્નલ રોટેશન ની ઓપોઝિટ ડાયરેક્શન માં 1/8th સર્કલ જેટલુ રેસ્ટીટ્યુશન થાય છે.
ત્યારબાદ રેસ્ટીટ્યુશન ની સેમ સાઇડ માં 1/8th સર્કલ એક્સટર્નલ રોટેશન થતા ફેસ L.M.A. માં લેફ્ટ થાય અને R. M.A. માં રાઇટ થાઇ તરફ આવે છે ત્યારબાદ એન્ટિરિયર શોલ્ડર પછી પોસ્ટીરિયર શોલ્ડર ની ડીલેવરી અને ટ્રંક એ લેટરલ ફ્લેશન દ્વારા ડીલેવર થાય છે.

મેનેજમેન્ટ:

વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન દ્વારા અથવા ફર્સ્ટ સ્ટેજ માં પ્રોલોન્ગ 12 અવર્સ સુધી સોફ્ટ પ્રેઝન્ટેશન દર્શાવતા પેશન્ટ એ લેવલ ટુ કેર માટે રિફર કરવામાં આવે છે.

ફસ્ટ સ્ટેજ માં, ફેસ પ્રેઝન્ટેશન નુ ડાયગ્નોસુસ એ એબડોમીનલ અને વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન દ્વારા કરવામાં આવે છે.

ફિટલ સાઇઝ, માલફોર્મેશન અને પેલ્વિસ ની સાઇઝ અસેસ કરવામાં આવે છે.

પાર્ટોગ્રાફ ને પ્રોપર્લી મેઇન્ટેન કરવામાં આવે છે.

પ્રોલેપ્સ કોર્ડ ને એક્સક્લુડ રાખવા માટે જ્યારે મેમ્બરેન એ રપ્ચર થય જાય ત્યારે વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન કરવામાં આવે છે. એક્ઝામીનેશન દરમિયાન આઇસ ને ઇન્ફેક્શન કે ઇન્જરી ન થાય તેની કાળજી લેવી જોઇએ.

સેફાલિક ડિસપ્રપોર્સન અથવા હાઇ રિસ્ક પ્રેગ્નન્સી ના કિસ્સામાં-સિઝેરિયન સેક્શન કરવામાં આવે છે.

થર્ડ સ્ટેજ નું એક્ટિવલી રીતે મેનેજમેન્ટ કરવામાં આવે છે.

નિયોનેટ ને કેરફૂલી તથા પ્રોપર્લી રિતે કેર કરવામાં આવે છે.

થ્રોટ ને પ્રોપર્લી સક્ડ કરવામાં આવે છે.

પ્રોપર્લી ઓક્સિજન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

• બ્રો પ્રેઝન્ટેશન:

“બ્રો પ્રેઝન્ટેશન એ સેફાલિક પ્રેઝન્ટેશન ની સૌથી રેર કન્ડિશન છે જ્યાં પ્રેઝેન્ટીન્ગ પાર્ટ તરીકે બ્રો હોય છે અને હેડ નું એટીટ્યુડ એ ફેસ ના પ્રેઝન્ટેશન માટે જરૂરી એક્સટેન્શન ની ડિગ્રીથી શોર્ટ હોય છે, એટલે કે હેડ એ ફુલ ફ્લેક્શન અને ફુલ એક્સ્ટેન્શન્સ ની વચ્ચે આવેલું હોય છે”.બ્રો પ્રેઝન્ટેશનમાં, “ફિટસ નું હેડ એ એ પેલ્વિક બ્રીમ માં ફ્રન્ટલ બોન સાથે એક્સટેન્ડેડ હોય છે. પ્રેઝેન્ટીન્ગ પાર્ટ એ એન્ટીરિયર ફોન્ટાનેલ અને ઓર્બીટલ રિજીસ દ્વારા બાઉન્ડેડ હોય છે”.

ઇટિયોલોજી:

પેસેજમાં ફોલ્ટ: પેલ્વિસ નું ઇનલેટ કોન્ટરેક્શન એ ઇમ્પોરટન્ટ હોય છે.

પેસેન્જર માં ફોલ્ટ:
લાર્જ ફિટસ, મલ્ટીપારા માં પેન્ડ્યુલસ એબડોમન
ફેસ પરેઝેન્ટેશન ની ફેવર કરે છે.
માલફોર્મડ ફિટસ 15% ઇન્સિડન્સ બનાવે છે.
એનેનસેફલી સામાન્ય રીતે ફેસ પરેઝેન્ટેશન માં હોય છે.

યુટ્રસ ની લેટરલ ઓબ્લીક્લી સ્પેસિયલી ને જો તે બાજુ તરફ નિર્દેશિત કરવામાં આવે છે જેની તરફ ઓસિપુટ આવેલું છે.

કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ લગભગ 40% કેસોમાં અસોસિયેટેડ હોય છે.

ફ્લેટ પેલ્વિસ ફેસ ની પ્રેઝેન્ટેશન ની ફેવર કરે છે.

ફેસ પ્રેઝન્ટેશન ની ઇટિયોલોજી એ સ્પસ્ટ નથી પરન્તુ અસોસિયેટેડ ફેક્ટર્સ જેમ કે, મલ્ટીપારા, કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ, ફ્લેટ પેલ્વીસ, પેલ્વિક ટ્યુમર અને ફીટલ ફેક્ટર માં કન્જીનાઇટલ માલફોર્મેશન, કન્જીનાઇટલ ગોઇટર, નેક ની આજુબાજુમાં કોર્ડ ટ્વીસ્ટીન્ગ, નેક ના મસલ્સ માં એક્સટેન્સર ગ્રુપ નો ટોન વધવાથી ફેસ પ્રેઝન્ટેશન જોવા મળે છે.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન

હિસ્ટ્રી ટેકિંગ,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
ડાયગ્નોસિસ એ ક્યારેક લેટ પ્રેગ્નન્સી તથા લેબર પહેલા કરવામાં આવે છે.
ફિટલ પ્રેઝન્ટેશન તથા ફિટલ એનોમાલિસ ને આઇડેન્ટીફાઇ કરવા માટે અલ્ટ્રાસાઉન્ડ.
ક્લિનિકલી રીતે વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન એ બ્રો પ્રેઝન્ટેશન ને કન્ફોર્મ કરવામાં મદદ કરે છે.

વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન: વજાયનલ એક્ઝામિનેશન એ ધીમેથી કરવી, કારણ કે આંખ ને ઇન્જરી થય શકે છે માઉથ માં હાર્ડ એલ્વિઓલર માર્જિન, નોઝ મલાર એમિનન્સ,સુપ્રા ઓર્બીટલ રિજીસ અને મેન્ટમ પાલ્પેટ થાય છે.

સોનોગ્રાફી: ડાયગ્નોસીસ ના કન્ફોર્મેશન, ફીટલ ની સાઇઝ અને કંજીનાઇટલ એનોમાલિસ જોવા માટે સોનોગ્રાફી કરવામાં આવે છે.

મિકેનિઝમ ઓફ લેબર:

એંગેજમેન્ટ ડાયામીટર એ ઓબ્લીક ડાયામીટર થ્રુ બ્રો ના એન્ટિરિયર અથવા પોસ્ટીરિયર સાથે ડાયામીટર દ્વારા થાય છે.

હેડ નુ એન્ગેજમેન્ટ એ મેન્ટોવર્ટિકલ ડાયામીટર દ્વારા થાય છે.

નોર્મલ પેલ્વિસ સાથે એવરેજ સાઇઝ ના બેબી માં લેબર ની કોઇ મીકેનીઝમ નથી.

બ્રો એ પેલ્વિક ફ્લોર ને ટચ કરે ત્યાં સુધી ડિસેન્ટ ડાઉન થાય છે.

ઇન્ટર્નલ રોટેશન તથા ડિસેન્ટ ડાઉન થાય ત્યા સુધી સુધી નોઝ ની હિન્જ એ સિમ્ફાઇસિસ પ્યુબીસ સુધી આવે છે.

બ્રો અને વર્ટે્ક્સ એ ફેસ ને ડિલીવર્ડ કરવા માટે એક્સટેન્સન દ્વારા ફોલો કરવામા આવે છે.

પોસ્ટીરિયર બ્રો પોઝિશન માં કોઇ મીકેનીઝમ હોતી નથી.

મેનેજમેન્ટ:

ફેસ પ્રેઝન્ટેશન માં પેશન્ટ ને લેવલ 2 ની કેર માટે પેશન્ટ ને રિફર કરવામાં આવે છે.

જો પેશન્ટ ને પરસિસ્ટન્ટ બ્રો પ્રેઝન્ટેશન હોય તો સિઝેરિયન સેક્સન એ ટ્રીટમેન્ટ ઓફ ચોઇસ તરીકે ગણવામાં આવે છે.

મેન્યુઅલ કરેક્શન રેરલી કરવામાં આવે છે.

જો લેબર એ ઓબ્સ્ટ્રેક્ટેડ હોય અને બેબી એ ડેડ હોય તો ક્રેનિયોટોમી કરવામાં આવે છે.

ફસ્ટ સ્ટેજ માં, ફેસ પ્રેઝન્ટેશન નુ ડાયગ્નોસીસ એ એબડોમીનલ અને વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન દ્વારા કરવામાં આવે છે.

ફિટલ સાઇઝ, માલફોર્મેશન અને પેલ્વિસ ની સાઇઝ અસેસ કરવામાં આવે છે.

પાર્ટોગ્રાફ ને પ્રોપર્લી મેઇન્ટેન કરવામાં આવે છે.

પ્રોલેપ્સ કોર્ડ ને એક્સક્લુડ રાખવા માટે જ્યારે મેમ્બરેન એ રપ્ચર થય જાય ત્યારે વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન કરવામાં આવે છે. એક્ઝામીનેશન દરમિયાન આઇસ ને ઇન્ફેક્શન કે ઇન્જરી ન થાય તેની કાળજી લેવી જોઇએ.

સેફાલિક ડિસપ્રપોર્સન અથવા હાઇ રિસ્ક પ્રેગ્નન્સી ના કિસ્સામાં-સિઝેરિયન સેક્શન કરવામાં આવે છે.

થર્ડ સ્ટેજ નું એક્ટિવલી રીતે મેનેજમેન્ટ કરવામાં આવે છે.

નિયોનેટ ને કેરફૂલી તથા પ્રોપર્લી રિતે કેર કરવામાં આવે છે.

થ્રોટ ને પ્રોપર્લી સક્ડ કરવામાં આવે છે.

ચાઇલ્ડ ને પ્રોપર્લી ઓક્સિજન પ્રોવાઇડ કરવામા આવે છે.

• ટ્રાન્સવર્સ લાઇ:

“જ્યારે ફિટસ ની લોન્ગ એક્સિસ એ મધર સ્પાઇન ની અથવા સેન્ટ્રલાઇઝ યુટ્રસ ની એક્સિસ પર લંબરૂપ હોય છે ત્યારે તેને ટ્રાઇવર્સ લાઇ કહેવામાં આવે છે”.ટ્રાન્સવર્સ લાઇ એ ઓબ્સ્ટ્રેક્ટીક માં એક સિરિયસ કોમ્પ્લીકેશન્સ છે.ટ્રાન્સવર્સ લાઇ માં ફિટસ નો લોન્ગ એક્સિસ એ મધર ની ક્રોશ માં હોય છે. અને સોલ્ડર એ સામાન્ય રીતે પ્રેઝેન્ટીન્ગ પાર્ટ તરીકે હોય છે.ફિટસ એ તેની બેક સાથે મધર ની ફ્રન્ટ અથવા સ્પાઇન સાથે લાઇ હોય છે. આ પોઝીશન એ ડોર્સો-એન્ટીરિયર અને ડોર્સો-પોસ્ટીરિયર હોય છે.

ઇટિયોલોજી:

મલ્ટીપારીટી: લેક્સ તથા પેન્ડ્યુલર એબડોમન,‌ઇમપરફેક્ટ યુટેરાઇન ટોન,એક્સટ્રીમ યુટેરાઇન ઓબ્લીસીટી.
પ્રીમેચ્યોરિટી,
ટ્વિન્સ,
હાઇડ્રોએમ્નીઓસ,
કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ,
પ્લાસેન્ટા પ્રિવ્યા,
પેલ્વિક ટ્યુમર,
કન્જીનાઇટલ માલફોર્મેશન ઓફ ધ યુટ્રસ,
ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન ડેથ.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
એબડોમીનલ એક્ઝામિનેશન:
ઇન્સપેક્સન: યુટ્રસ એ બ્રોડર તથા એસિમેટ્રીકલ લાગે છે અને પીયર ફોર્મ સેપ એ મેઇન્ટેઇન થતો નથી.
પાલ્પેસન: ફન્ડલ‌ હાઇટ એ એમેનોરિયા ના પિરિયડ કરતા ઓછી જોવા મળે છે.
ફન્ડલ ગ્રીપ: ફિટલ પોલ એ પાલ્પેબલ હોતુ નથી.
લેટરલ ગ્રીપ: સોફ્ટ, બ્રોડ અને ઇરરેગ્યુલર બ્રીચ મીડલાઇન ની એક બાજુ એ ફેલ્ટ થાય છે અને બીજી બાજુ સ્મૂથ, હાર્ડ અને ગોબ્યુલર હેડ એ ફેલ્ટ થાય છે. માથું સામાન્ય રીતે એક ઇલીયાક ફોસા પર લોવર લેવલ પર‌ પ્લેસ થાય છે.

બેક નો ભાગ ડોર્સો-એન્ટીરિયર્લી ભાગમાં લોન્ગ એક્સિસ પર એન્ટીરિયર્લી રીતે ફેલ્ટ થાય છે અથવા ઇરરેગ્યુલર સ્મોલ પાર્ટ્સ ડોર્સો-પોસ્ટીરિયર્લી ભાગ માં એન્ટીરિયર્લી ફેલ્ટ થાય છે.

પેલ્વિક ગ્રીપ: યુટ્રસ નો લોવર પોલ એ એમ્પટી થાય છે.

અસ્કલ્ટેશન: F.H.S. ડોર્સો એન્ટીરિયર પોઝીશન માં અમ્બેલીકસ ની નીચે ખૂબ જ ઇઝીલી રિતે સાંભળવામાં આવે છે. ડોર્સો-પોસ્ટીરિયર્લી, F.H.S. હાયર લેવલ પર લોકેટેડ હોય છે.

સોનાર/એક્સ-રે
અલ્ટ્રાસોનોગ્રાફી/રેડિયોગ્રાફી ડાયગ્નોસીસ નુ કન્ફોર્મેશન કરે છે.

વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન:

પ્રેઝેન્ટીન્ગ ભાગ એટલો હાઇ હોય છે કે તેને યોગ્ય રીતે ઓળખી શકાતો નથી પરંતુ કેટલાક સોફ્ટ પાર્ટ ને ફેલ્ટ કરી શકાય છે.

સોલ્ડર ને પાલ્પેશન દ્વારા આઇડેન્ટીફાય કરવામાં આવે છે
જેમ કે:
એક્રોમિઅન પ્રોસેસ
સ્કેપુલા
ક્લેવિકલ
એક્ઝિલા
ચેસ્ટ વોલ ની રિબ્સ.

મેનેજમેન્ટ:

એન્ટીનેટલ કેર દરમિયાન, ટ્રાંસવર્સ લાઇ હોવા નું આઇડેન્ટીફાઇ થતી વુમન ને 34 વિક સુધીમાં લેવલ II કેર માટે રિફર કરવામાં આવે છે.

લેવલ II એન્ટીનેટલ ક્લિનિક માં, ડાયગ્નોસિસ નુ ક્લિનિકલી કન્ફોર્મેશન થાય છે અને તેની ઇટીઓલોજી જોવામાં આવે છે.

36 વિક સુધી દર 2 વિકે અને પછી ટર્મ સુધી વિક્લી ક્વાલિટી એન્ટીનેટલ કેર આપવામાં આવે છે.તેણી ને 38મા વિક થી જ હોસ્પિટલ માં એડમીટ કરવામાં આવે છે.

બ્રીચ પ્રેઝન્ટેશન ની જેમ એક્સટર્નલ સેફાલિક વર્ઝન 37 વિક પછી અર્લી લેબર (20%) સુધી કરવામાં આવે છે.

પ્રેગ્નન્સી ના એન્ડ માં (39-40 વિક્સ), સિઝેરિયન સેક્સન કરવામાં આવે છે.

જો તે ટ્રાન્સવર્સ લાઇ હોય અને મેમ્બ્રેન એ રપ્ચર થતા પહેલા સોલ્ડર પ્રેઝન્ટેશન સાથે હોય તો એક્સટર્નલ સેફાલિક વર્ઝન કરવું. જો સક્સેસફુલ થાય, તો એ.આર.એમ.( A.R.M.) કરવુ‌. પછી વર્ટે્ક્સ વજાઇનલ ડિલિવરી કરાવવી. જો ECV ફેઇલ જાય, તો સિઝેરિયન સેક્સન દ્વારા ડિલિવરી કરવામાં આવે છે.

હાઇ રિસ્ક ફેક્ટર્સ, એટલે કે પ્લેસેન્ટા પ્રિવ્યા, યુટેરાઇન ડિફોર્મીટિ વગેરે સાથેના કેસીસ માં સિઝેરિયન સેક્સન કરવામાં આવે છે.

સાઇમલટેનીયસલી ટ્રાન્સવર્સ લાઇ માં મધર ને લેવલ II કેર હોસ્પિટલમાં રીફર કરવામાં આવે છે.

જો ફિટસ એ લાઇવ હોય, હાથ પરોલેપ્સ કે વગર મેચ્યોર હોય, ઓરિફિસ કમ્પ્લીટ્લી અથવા ઇન્કમ્પ્લીટ્લી રીતે ડાયલેટ હોય તો સિઝેરિયન સેક્સન કરવામા આવે છે.

જો ફિટસ એ ડેથ થયેલુ હોય તો સિઝેરીયન સેક્સન કરવામાં આવે છે.

જો ફિટસ એ સ્મોલ, ડેડ, તથા ડિફોર્મ હોય તો એક્સટર્નલ પોડેલીક વર્ઝન કરાવવામા આવે છે અને બ્રીચ ડિલેવરી કરાવવામા આવે છે.

ક્યારેક ડિકેપીટેશન તથા એવિઝરેશન પણ કરવામાં આવે છે.ત્યારબાદ 3rd સ્ટેજ નુ એક્ટીવ્લી મેનેજ કરવામા આવે છે.

• અનસ્ટેબલ લાઇ:

“અનસ્ટેબલ લાઇ” એ એવી કન્ડિશન છે કે જ્યાં ફિટસ એ યુટેરાઇન કેવિટી ની અંદર સ્ટેબલ રહેતું નથી‌. “આ એવી કન્ડિશન છે કે જ્યાં ફિટસ નુ પ્રેઝન્ટેશન એ પ્રેગ્નેન્સિ ના 36 મા વિક પછી પણ કન્ટીન્યૂઅસલી ચેન્જ થતું રહે છે જ્યારે તે યુટેરાઇન કેવિટી માં સ્ટેબલ થવું જોઇએ.” આ વર્ડ નો યુઝ એ ત્યારે થાય છે.

જ્યારે ફિટસ એ યુટેરાઇન કેવિટી માં કન્ટીન્યુઅસલી સ્ટેબલ પોઝિશન માં ન હોય અને વારંવાર પોઝીશન માં ચેન્જીસ આવે છે, જે લેબર પ્રોસેસ ને કોમ્પ્લીકેટેડ બનાવી શકે છે. અનસ્ટેબલ લાઇ એ ડિલેવરી દરમિયાન ડિફીકલ્ટીસ અરાઇઝ કરી શકે છે, કારણ કે ફિટસ એ સ્મુથલી રિતે બર્થ માટે ઓપ્ટીમલ પોઝીશન માં હોતુ નથી. ફિટસ ની અનસ્ટેબલ લાઇ હોય ત્યારે સેફ ડિલિવરી કરાવવા માટે તેને કેરફુલી મોનીટરીંગ અને મેનેજમેન્ટ કરવાની જરૂરિયાત પડે છે.

ઇટિયોલોજી:

એક્સેસિવ એમ્નિઅટિક ફ્લુઇડ (પોલિહાઇડ્રેમનીઓસ),
ઇનએડિક્યુએટ એમ્નિઅટિક ફ્લુઇડ
(ઓલિગોહાઇડ્રેમનીઓસ),
એબનોર્મલ ફિટલ પ્રેઝન્ટેશન ,
મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સી,
યુટેરાઇન એનોમાલીસ,
એબનોર્મલ યુટેરાઇન ટોન,
યુટેરાઇન કેવિટી ના એબનોર્મલ સેપ ના કારણે,
પેલ્વિક સાઇઝ અને સેપ ના કારણે,
પ્લેસેન્ટલ એબ્નોર્માલિટીસ ના કારણે,
ફિટસ ની એક્ટીવિટી ઇન્ક્રીઝ થવાના કારણે,
ગ્રાન્ડ મલ્ટીપારા સાથે યુટેરાઇન ટોન એ ઓછો થવો તથા પેન્ડ્યુલસ એબડોમન ના કારણે,
કોન્ટેક્ટેડ પેલ્વિસ ના કારણે,
પેલ્વિક ટ્યુમર ના કારણે,
મલ્ટીગ્રેવીડા ના કારણે યુટેરાઇન કેવીટી નો મસલ્સ ટોન એ રિડ્યુસ થવાના કારણે.

લક્ષણો તથા ચિહ્નો:

એબનોર્મલ ફિટલ પોઝીશન,
ફિટલ લાઇ મા ફ્રિકવન્ટ ચેન્જીસ થવી.
ફિટલ પોઝીશન ને પાલ્પેટ કરવામાં ડિફીકલ્ટીઝ થવી.
અનયુઝવલ તથા એબનોર્મલ ફિટલ હાર્ટ રેટ પેટર્ન થવી.
મેટર્નલ ડિસ્કમ્ફર્ટ તથા એબનોર્મલ યુટેરાઇન કાઉન્ટર.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ ઇમેજીન્ગ,
ફિટલ હાર્ટ રેટ મોનીટરીંગ,
એબડોમીનલ પાલ્પેશન,
મેટર્નલ હિસ્ટ્રી રિવ્યુ,
પેલ્વિક એક્ઝામીનેશન.

મેનેજમેન્ટ:

એન્ટિનેટલ પિરિયડ ના વિઝીટ દરમ્યાન મધર ના પ્રેઝન્ટેશન તથા લાઇ ને પ્રોપર્લી ચેક કરવી.

જો કોન્ટ્રાઇન્ડિકેટેડ ના હોય તો એક્સટર્નલ સેફેલીક વર્ઝન કરાવવામા આવે છે.

પેશન્ટ ને 38 વિક્સ ની પ્રેગ્નન્સી દરમિયાન જ હોસ્પિટલ માં એડમિટ કરવા જોઇએ.

પેશન્ટ ના પ્રોપર્લી ઇન્વેસ્ટિગેશન કરાવવા.

આને એક્સક્લુડ રાખવા આવે છે:
પ્લેસેન્ટા પ્રિવિયા.
કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ.
ફિટસ ની કન્જીનાઇટલ માલફોર્મેશન (સોનોગ્રાફી કરાવવા મા આવે છે).
કોમ્પલીકેટીન્ગ ફેક્ટર્સ ની પ્રેઝન્સ માં (ઉપર મુજબ), ઇલેક્ટીવ સિઝેરિયન સેક્સન કરવામાં આવે છે.

કોમ્પલિકેટેડ ફેક્ટર્સ ની એબસન્સ માં, પેશન્ટ ને ઇન્ડક્શન માટે મૂકવામાં આવે છે અને પછી ECV (એક્સટર્નલ સેફાલિક વર્ઝન) કરવામાં આવે છે. જો જરૂરી હોય તો, ઓક્સિટોસિન ડ્રીપ સ્ટાર્ટ કરવામાં આવે છે.

1 અવર પછી, કોર્ડ પ્રેઝન્ટેશન ને એક્સક્લુડ રાખવા માટે ઇન્ટર્નલ એક્ઝામિનેશન કરવામાં આવે છે અને પછી LRM (લો રપ્ચર ઓફ મેમ્બ્રેન) કરવામાં આવે છે.

• કમ્પાઉન્ડ પ્રેઝન્ટેશન:

જ્યારે ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન લાઇફ દરમિયાન પ્રેઝેન્ટિંગ પાર્ટ ની સાથે એક અથવા વધારે ફિટસ એક્સ્ટ્રીમિટીસ એ પ્રેઝન્ટ હોય તેને કમ્પાઉન્ડ પ્રેઝન્ટેશન કહેવામાં આવે છે.જ્યારે હેડ ની બાજુમાં હેન્ડ અથવા ફુટ અથવા બંને ના પ્રેઝેન્સ દ્વારા સેફાલિક પ્રેઝન્ટેશન એ કોમ્પ્લીકેટેડ હોય ત્યારે અથવા બ્રીચ ની બાજુમાં એક અથવા બંને હેન્ડ્સ એ પ્રેઝન્સ હોય તેને કમ્પાઉન્ડ પ્રેઝન્ટેશન કહેવામાં આવે છે.કમ્પાઉન્ડ પ્રેઝન્ટેશન માં હેડ સાથે હેન્ડ એ કોમન પ્રેઝન્ટેશન છે.

ઇટિયોલોજી:

એક્સેસિવ એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ ના કારણે (પોલીહાઇડ્રોએમ્નીઓસ),
મલ્ટીપલ જેસ્ટેશન ના કારણે,
યુટેરાઇન એનોમાલીસ,
એબનોર્મલ ફિટલ‌ પ્રેઝન્ટેશન,
ફિટલ હાયપરએક્ટિવિટી,
ઇનએડિક્યુએટ યુટેરાઇન ટોન,
પ્રીમેચ્યોરિટી,
કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ,
પેલ્વિક ટ્યુમર,
મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સી,
પ્રીમેચ્યોર અથવા અર્લી ROM સાથે હાઇ હેડ,
હાઇડ્રેમનીઓસ

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

એબનોર્મલ ફિટલ પ્રેઝન્ટેશન થવું.
લેબર પ્રોગ્રેસન ડિફિકલ્ટ તથા એબનોર્મલ થવું.
મેટર્નલ ડીસકમ્ફર્ટ ઇન્ક્રીઝ થવું.
ફીટલ હાર્ટ રેટ ( FHR ) ઇર રેગ્યુલર થવા.
કોમ્પલીકેટેડ ડિલેવરી અથવા એન્ગેજમેન્ટ મા‌ ડિફીકલ્ટીઝ થવી.
ફીટલ હેન્ડ તથા આર્મ પ્રેઝન્ટેશન.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
એબડોમિનલ પાલ્પેશન,
ફિટલ હાર્ટ રેટ મોનિટરિંગ,
પેલ્વિક એક્ઝામીનેશન.

મેનેજમેન્ટ:

અલ્ટ્રાસાઉન્ડ દ્વારા ફીટ્સ ની પોઝિશન ને પ્રોપર્લી અસેસ કરવામાં આવે છે.

ફિટસ ના પાર્ટસ ની પ્રોપર્લી રિપોઝિશનિંગ માટે મેન્યુઅલી રોટેશન કરવામાં આવે છે.

મધર ના ડીશકમ્ફર્ટ ને રીલીવ કરવા માટે પ્રોપર્લી સપોર્ટિવ કેર પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે

કમ્પાઉન્ડ પ્રેઝન્ટેશન માં સામાન્ય રીતે સિઝેરિયન સેક્સન ને પ્રિફર ગણવામાં આવે છે.

જો ડેડ ફીટસ હોય તો ડિસ્ટ્રક્ટીવ ઓપરેશન માટે એડવાઇઝ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવેલ છે.

કમ્પાઉન્ડ પ્રેઝન્ટેશન માં ફોર્સેપ તથા વજાઇનલ ડીલેવરી પણ કરવામાં આવે છે પરંતુ તે સામાન્ય રીતે હાઇરિસ્ક ગણવામાં આવે છે.

• કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ:

કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ એટલે એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં ફિમેલ બોની પેલ્વિસ એ સેપ અને સાઇઝ માં સફીસિયન્ટ એબનોર્મલ હોય છે જેના કારણે નોર્મલ સાઇઝ બેબી માં પણ વજાઇનલ ડિલિવરી એ ડિફીકલ્ટ રહે છે. એટલે કે,લેબર ની નોર્મલ મીકેનીઝમ માં ચેન્જીસ થાય છે. જેને કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ કહેવામાં આવે છે. ફીમેલ બોની પેલ્વિસ ને ઇનલેટ ના સેપ મુજબ ચાર સાઇઝ માં વિભાજીત કરવામાં આવે છે.

1.ગાઇનેકોઇડ પેલ્વિસ (રાઉન્ડ સેપ)( 50%),
2.એન્થ્રોપોઇડ પેલ્વિસ (ઓવલ સેપ)( 25%),
3.એન્ડ્રોઇડ પેલ્વિસ (હાર્ટ સેપ)( 20 %),
4.પ્લેટીપેલોઇડ પેલ્વિસ (કિડની સેપ)( 5 %).

ઇટિયોલોજી:

ડેવલોપમેન્ટલ ફેક્ટર: તેમા‌ હેરેડીટરી અથવા કન્જીનાઇટલ ફેક્ટર્સ ના કારણે હોય શકે છે.
જેમ કે,
નીગેલ્સ પેલ્વીસ,
રોબર્ટ પેલ્વીસ.
રેસીયલ ફેક્ટર,
ન્યુટ્રીશનલ ફેક્ટર: પુઅર ન્યુટ્રીશન/માલન્યુટ્રિશન ના કારણે સ્મોલ પેલ્વિસ ની કન્ડિશન અરાઇઝ થાય છે.
હોર્મોનલ ફેક્ટર: એકસેસિવ એન્ડ્રોજન સિક્રીસન થવાના કારણે એન્ડ્રોઇડ પેલ્વિસ ની કન્ડિશન અરાઇઝ થાય છે.
મેટાબોલિક ફેક્ટર્સ: જેમ કે રિકેટ્સ તથા ઓસ્ટીઓમાલ્સીયા.
ટ્રોમા,ડિસીઝ ઓફ બોન ઓર ટ્યુમર: ફ્રેક્ચર, ટ્યુમર્સ, ટ્યુબરક્યુલર આર્થરાઇટિસ,કાઇફોસીસ, સ્કોલિયોસીસ,સ્પોન્ડાયલોલીથીયાસીસ, કોક્સીજીયલ ડિફોર્મીટી,પોલીયોમાયેલાઇટીસ,હિપ જોઇન્ટ ડિસિઝ.

ડિગ્રી ઓફ કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ:

1.માયનર ડિગ્રી અથવા માઇનર ડિસ્પ્રપોર્શન: અહીં ટ્રુ કોન્જ્યુગેટેડ 9-10 સે.મી. વજાઇનલ ડિલિવરી શક્ય છે.

2.મોડરેટ ડિગ્રી અથવા માઇનર ડિસ્પ્રપોર્શન: અહીં ટ્રુ કોન્જ્યુગેટેડ 8-9 સે.મી. ટ્રાયલ લેબર એ ટ્રાય થય શકે છે. અને જો ફેઇલ જાય તો સિઝેરીયન સેક્સન કરાવવા મા આવે છે.

3.સિવ્યર ડિગ્રી ઓર સિવ્યર ડિસ્પ્રપોર્શન: અહીં ટ્રુ કોન્જ્યુગેટેડ 6 સે.મી. કરતા ઓછુ હોય છે. સિઝેરીયન સેક્સન કરાવવા જ પ્રીફર ગણવામાં આવે છે.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

ડિફીકલ્ટ લેબર,
એબનોર્મલ ફિટલ પ્રેઝન્ટેશન,
મેટર્નલ પેલ્વિક પેઇન,
ફ્રીક્વન્ટ યુરિનરી ટ્રેક ઇન્ફેક્શન,
બેક પેઇન.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
ઇમેજિન્ગ સ્ટડીસ જેમ કે,
X ray,
પેલ્વિક અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
કોમ્પ્યુટેડ ટોમોગ્રાફી સ્કેન( CT scan),
મેગ્નેટીક રેઝોનન્સ ઇમેજીન્ગ ( MRI ),
પેલ્વીમેટ્રી,
ક્લિનીકલ પેલ્વિક અસેસમેન્ટ.

કોન્ટ્રેકટેડ પેલ્વિસ નું મેનેજમેન્ટ:

કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ નું મેનેજમેન્ટ, જે પેલ્વિસ ને રિફર કરે છે જે એબ્નોર્મલી રીતે સ્મોલ હોય તથા તેનો એબનોર્મલ શેપ હોય છે જે ચાઇલ્ડ ના બર્થ ને ડિફીકલ્ટ બનાવી શકે છે, લેબર અને ડિલીવરી સમય દરમિયાન મધર અને ચાઇલ્ડ બંનેની સેફ્ટી ને એન્સ્યોર કરવા માટે કેરફુલી અસેસમેન્ટ અને ઇન્ટરવેન્સન ની જરૂર છે.

1) ડાયગ્નોસીસ એન્ડ અસેસમેન્ટ:

પેલ્વીમેટ્રી
પેલ્વીમેટ્રી માં પેલ્વિસ ના ડાયમેન્શન તથા તેના શેપ ને અશેસ કરવા માટે પેલ્વિસ નું મેઝરમેન્ટ કરવામાં આવે છે.આ મેઝરમેન્ટ એ ક્લિનિકલી રીતે (એક્સટરનલ મેઝરમેન્ટ) અથવા રેડિયોલોજિકલ રીતે (એક્સ-રે, એમ.આર.આઇ) કરી શકાય છે.

મધર ની કમ્પ્લીટ હિસ્ટ્રી લેવી મધરની કમ્પ્લીટ્લી હિસ્ટ્રી લેવી જેમાં પ્રિવિયસલી મધર ને ડીલેવરી સમયે અથવા સિઝેરિયન ડીલેવરી સમયે કોઇપણ ડિફીકલ્ટીઝ અરાઇઝ થયેલી છે કે નહીં તે અસેસ કરવા માટે.

ક્લિનિકલ ઇવાલ્યુએશન મધર નું કમ્પલીટલી ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન કરવું જેમાં મોસ્ટલી પેલ્વિક મેઝરમેન્ટ કરવું જેના કારણે કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ ની કન્ડિશન છે કે નહીં તે પ્રોપરલી અસેસ કરી શકાય.

2) એન્ટિનેટલ કેર:

અર્લી ડિટેકશન

પ્રેગ્નેન્સી ના અર્લી પિરિયડ દરમિયાન રુટીન્લી એન્ટીનેટલ ચેકઅપ દ્વારા અથવા તો અલ્ટ્રાસાઉન્ડ એક્ઝામિનેશન દ્વારા કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ નું અર્લી આઇડેન્ટિફિકેશન કરવું.

કન્સલ્ટેશન

વુમન ને જો હાઇરિસ્ક પ્રેગ્નન્સી હોય તો તેને ઑબ્સ્ટેટ્રિશિયન્સ સ્પેશિયાલિસ્ટ પાસે અને તેમના કોમ્પ્રાહેંસીવ મેનેજમેન્ટ માટે પેરીનેટોલોજિસ્ટ પાસે રીફર કરવું.

3) લેબર મેનેજમેન્ટ:

કંટીન્યુઅસ મોનિટરિંગ

લેબર દરમિયાન મેટરનલ તથા ફિટલ કંડીશન ને ક્લોઝલી મોનિટરિંગ કરવું જેમા, ફીટલ હાર્ટ રેટ નું પ્રોપરલી મોનિટરિંગ કરવું તથા મેટરનલ વાઇટલ સાઇન નું પ્રોપરલી અસેસમેન્ટ કરવું.

લેબર પ્રોગ્રેસ

લેબર પ્રોસેસ ને કંટીન્યુઅસલી અસેસ કરવું જો લેબર એ સ્લો હોય અથવા અરેસ્ટ હોય તો તે સેફેલોપેલ્વિક ડીસપ્રપોર્શન ની કન્ડિશન ઇન્ડિકેટ કરે છે.

પોઝીશનિંગ

મધર ને પ્રોપર પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી કે જે લેબર પ્રોગ્રેસ માટે ઓપ્ટિમલ પેલ્વિક ડાયમેન્શન પ્રોવાઇડ કરે.

4) ઇન્ટરવેન્શન ડ્યુરિંગ લેબર:

આર્ટિફિશિયલ રપ્ચર ઓફ મેમ્બરેન

જો મેમ્બરેન એ ઇન્ટેક હોય અને લેબરનું સ્લોલી પ્રોગ્રેસન થતું હોય તો આર્ટિફિશ્યલી રપ્ચર ઓફ મેમ્બરેન કરી લેબરના પ્રોગ્રેસ ને ઇમ્પ્રુવ કરી શકાય.

ઓક્સિટોસિન ઇન્ફ્યુઝન

કોન્ટ્રાકશન ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે ઓક્સિટોસિન ઇન્ફ્યુઝન પ્રોવાઇડ કરવું અને તેની સાથે ફિટસ અને યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન નું કન્ટીન્યુઅસલી મોનીટરીંગ કરતું રહેવું.

ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ ડિલિવરી:

જો બાળક તકલીફ માં હોય અને વજાયનલ ડિલેવરી શક્ય હોય તો વેક્યૂમ એક્સટ્રક્શન અથવા ફોર્સેપ્સ ડિલિવરી કરી શકાય.

5) સિઝેરિયન સેક્શન:

ઇન્ડિકેશન

જ્યારે વજાઇનલ ડીલેવરી ઇમ્પોસિબલ હોય ત્યારે સિઝેરિયન સેક્શન પરફોર્મ કરવામાં આવે છે જેના કારણે ફિટસ અને મધર થતી કોઇપણ કોમ્પ્લિકેશન ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

ટાઇમિંગ

જ્યારે વજાઇનલ ડીલેવરી ઇમ્પોસિબલ હોય ત્યારે ટાઇમ્લી સિઝેરિયન સેક્શન કરવાનું ડિસિઝન લેવું અગત્યનું છે જેના કારણે ફિટસ તથા મધર ને થતી કોમ્પ્લિકેશન ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

6) પોસ્ટપાર્ટમ કેર:

મેટરનલ મોનિટરિંગ

પોસ્ટપાર્ટમ પિરિયડ દરમિયાન મધર ને ક્લોઝલી મોનિટરિંગ કરવું જેના કારણે પોસ્ટ પાર્ટમ પિરિયડ દરમિયાન થતી કોઇપણ કોમ્પ્લીકેશન જેમ કે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ જેવી કન્ડિશન ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

નીયોનેટલ કેર

ન્યુબોર્ન ના બર્થ પછી તેને ઇમિડિએટલી ન્યુબોર્ન કેર પ્રોવાઇડ કરવી સ્પેસિયલી જ્યારે કોઇ પણ કોમ્પ્લિકેટેડ લેબર ની કન્ડિશન અરાઇઝ થય હોય તેવી કન્ડિશન માં ઇમિડિએટલી ન્યુબોર્ન કેર પ્રોવાઇડ કરવી જેના કારણે ન્યુબોર્ન એ પ્રોપરલી વેલ્બીંગ છે તે એન્સ્યોર કરી શકાય .

7) કાઉન્સેલિંગ એન્ડ એજ્યુકેશન:

એજ્યુકેશન

મધર તથા તેના ફેમિલી મેમ્બર્સ ને મધર ની કન્ડિશન તથા તે અરાઇઝ થવા માટેના કોઝ અને ઇન્ટરવેશન માટેની કમ્પ્લીટ ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરી તેમને એજ્યુકેટ કરવા.

ફ્યુચર પ્રેગનેન્સી પ્લાનિંગ

ફ્યુચર પ્રેગ્નેન્સિ અને ડિલિવરી ઓપ્સન્સ પર કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ ની ઇફેક્ટ નુ ડિસ્કસન કરવુ.

8) મલ્ટીડિસિપ્લિનરી એપ્રોચીસ:

ટીમ કોલાબોરેશન

જ્યારે વધારે પડતી કોમ્પ્લીકેટેડ કન્ડિશન થઇ હોય ત્યારે ઑબ્સ્ટેટ્રિશિયન્સ, મિડવાઇવ્સ,એનેસ્થેસિસ્ટ,નિયોનેટોલોજીસ્ટ આ બધા જ સ્પેશિયાલિસ્ટ અવેઇલેબલ હોવા જોઇએ.

9) સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ:

કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ ની કન્ડિશન એ વુમન માટે સ્ટ્રેસફુલનેસ તથા ઇમોશનલી ચેલેન્જ કરે તેવું હોય છે તેથી મધર તથા ફેમિલી મેમ્બર્સ ને પ્રોપરલી સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

આમ, કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ ના કારણે મધર તથા ચાઇલ્ડ ને થતી કોમ્પ્લીકેશન ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તેનું પ્રોપર મેનેજમેન્ટ કરવુ અગત્ય નું રહે છે.

• સેફેલો પેલ્વિક ડિસપ્રપોર્શન (CPD):

ડેફીનેશન:

ફીટસ અને પેલ્વિસ ની સાઇઝ વચ્ચે નું નોર્મલ પ્રપોર્શન એ ડિસ્ટર્બ થાય છે તેને સેફેલો પેલ્વિક ડિસ્પ્રપોર્શન (CPD) કહેવામા આવે છે. ફિટલ હેડ તથા મેટર્નલ પેલ્વિસ ના રિલેશન માં ડિસ્પારિટી (ઇનઇક્વાલિટી) થાય તો આ કન્ડિશન ને સેફેલો પેલ્વિક ડિસ્પ્રપોર્શન (CPD) કહેવામા આવે છે.ડિસ્પ્રપોર્શન માં ક્યાં તો એવરેજ સાઇઝ બેબી સાથે સ્મોલ પેલ્વિસ અથવા બિગ બેબી સાથે નોર્મલ સાઇઝ પેલ્વિસ અથવા બંનેનું કોમ્બિનેશન પણ હોય શકે છે.
સેફેલો પેલ્વિક ડિસ્પ્રપોર્શન (CPD)માં,
1.સ્મોલ પેલ્વિસ સાથે એવરેજ સાઇઝ બેબી.
2.બીગ બેબી સાથે નોર્મલ સાઇઝ બેબી.
3.ધ કોમ્બીનેશન ઓફ બોથ ફેક્ટર.

ઇટિયોલોજી:

લાર્જ બેબી:
હેરેડીટરી ફેક્ટર,
ડાયાબિટીસ,
પોસ્ટમેચ્યોરિટી,
મલ્ટીપારિટી.
એબનોર્મલ ફિટલ પોઝીશન.
કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વીસ.
એબ્નોર્મલી સેપ્ડ પેલ્વિસ.
ફિટલ મેક્રોસોમિયા,
એબનોર્મલ ફિટલ પ્રેઝન્ટેશન,
હાઇડ્રોસેફેલસ,
પેલ્વિક એબનોર્માલિટી,
નેચરલી સ્મોલ પેલ્વિસ,
પ્રિવ્યસ પેલ્વિક સર્જરી,
ઇનઇફેક્ટીવ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન,
પ્રોલોન્ગ લેબર,
જીનેટીક ફેક્ટર.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

ડિફીકલ્ટ લેબર,
પ્રોલોન્ગ લેબર,
ઓબસ્ટ્રેટેડ લેબર,
એબનોર્મલ ફિટલ પ્રેઝન્ટેશન,
ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ,
એબનોર્મલ ફિટલ પ્રેઝન્ટેશન,
મેટર્નલ પેલ્વિક પેઇન,
ફ્રીક્વન્ટ યુરિનરી ટ્રેક ઇન્ફેક્શન,
બેક પેઇન.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
ઇમેજિન્ગ સ્ટડીસ જેમ કે,
X ray,
પેલ્વિક અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
કોમ્પ્યુટેડ ટોમોગ્રાફી સ્કેન( CT scan),
મેગ્નેટીક રેઝોનન્સ ઇમેજીન્ગ ( MRI ),
પેલ્વીમેટ્રી,
ક્લિનીકલ પેલ્વિક અસેસમેન્ટ.

મેનેજમેન્ટ:

મધર ની કમ્પ્લીટ હિસ્ટ્રી લેવી મધરની કમ્પ્લીટ્લી હિસ્ટ્રી લેવી જેમાં પ્રિવિયસલી મધર ને ડીલેવરી સમયે અથવા સિઝેરિયન ડીલેવરી સમયે કોઇપણ ડિફીકલ્ટીઝ અરાઇઝ થયેલી છે કે નહીં તે અસેસ કરવા માટે.

ક્લિનિકલ ઇવાલ્યુએશન મધર નું કમ્પલીટલી ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન કરવું જેમાં મોસ્ટલી પેલ્વિક મેઝરમેન્ટ કરવું જેના કારણે કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ ની કન્ડિશન છે કે નહીં તે પ્રોપરલી અસેસ કરી શકાય.

પેલ્વીમેટ્રી
પેલ્વીમેટ્રી માં પેલ્વિસ ના ડાયમેન્શન તથા તેના શેપ ને અશેસ કરવા માટે પેલ્વિસ નું મેઝરમેન્ટ કરવામાં આવે છે.આ મેઝરમેન્ટ એ ક્લિનિકલી રીતે (એક્સટરનલ મેઝરમેન્ટ) અથવા રેડિયોલોજિકલ રીતે (એક્સ-રે, એમ.આર.આઇ) કરી શકાય છે.

એન્ટિનેટલ કેર:

અર્લી ડિટેકશન
પ્રેગ્નેન્સી ના અર્લી પિરિયડ દરમિયાન રુટીન્લી એન્ટીનેટલ ચેકઅપ દ્વારા અથવા તો અલ્ટ્રાસાઉન્ડ એક્ઝામિનેશન દ્વારા સેફેલો પેલ્વિસ ડિસ્પ્રપોર્શન નું અર્લી આઇડેન્ટિફિકેશન કરવું.

કન્સલ્ટેશન
વુમન ને જો હાઇરિસ્ક પ્રેગ્નન્સી હોય તો તેને ઑબ્સ્ટેટ્રિશિયન્સ સ્પેશિયાલિસ્ટ પાસે અને તેમના કોમ્પ્રાહેંસીવ મેનેજમેન્ટ માટે પેરીનેટોલોજિસ્ટ પાસે રીફર કરવું.

લેબર મેનેજમેન્ટ:

કંટીન્યુઅસ મોનિટરિંગ
લેબર દરમિયાન મેટરનલ તથા ફિટલ કંડીશન ને ક્લોઝલી મોનિટરિંગ કરવું જેમા, ફીટલ હાર્ટ રેટ નું પ્રોપરલી મોનિટરિંગ કરવું તથા મેટરનલ વાઇટલ સાઇન નું પ્રોપર્લી અસેસમેન્ટ કરવું.

લેબર પ્રોગ્રેસ
લેબર પ્રોસેસ ને કંટીન્યુઅસલી અસેસ કરવું જો લેબર એ સ્લો હોય અથવા અરેસ્ટ હોય તો તે સેફેલોપેલ્વિક ડીસપ્રપોર્શન ની કન્ડિશન ઇન્ડિકેટ કરે છે.

પોઝીશનિંગ
મધર ને પ્રોપર પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી કે જે લેબર પ્રોગ્રેસ માટે ઓપ્ટિમલ પેલ્વિક ડાયમેન્શન પ્રોવાઇડ કરે.

ઇન્ટરવેન્શન ડ્યુરિંગ લેબર:

આર્ટિફિશિયલ રપ્ચર ઓફ મેમ્બરેન
જો મેમ્બરેન એ ઇન્ટેક હોય અને લેબરનું સ્લોલી પ્રોગ્રેસન થતું હોય તો આર્ટિફિશ્યલી રપ્ચર ઓફ મેમ્બરેન કરી લેબરના પ્રોગ્રેસ ને ઇમ્પ્રુવ કરી શકાય.

ઓક્સિટોસિન ઇન્ફ્યુઝન
કોન્ટ્રાકશન ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે ઓક્સિટોસિન ઇન્ફ્યુઝન પ્રોવાઇડ કરવું અને તેની સાથે ફિટસ ની કન્ડિશન અને યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન નું કન્ટીન્યુઅસલી મોનીટરીંગ કરતું રહેવું.

ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ ડિલિવરી:
જો બાળક તકલીફ માં હોય અને વજાયનલ ડિલેવરી શક્ય હોય તો વેક્યૂમ એક્સટ્રક્શન અથવા ફોર્સેપ્સ ડિલિવરી કરી શકાય.

સિઝેરિયન સેક્શન:

ઇન્ડિકેશન
જ્યારે વજાઇનલ ડીલેવરી ઇમ્પોસિબલ હોય ત્યારે સિઝેરિયન સેક્શન પરફોર્મ કરવામાં આવે છે જેના કારણે ફિટસ અને મધર થતી કોઇપણ કોમ્પ્લિકેશન ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

ટાઇમિંગ
જ્યારે વજાઇનલ ડીલેવરી ઇમ્પોસિબલ હોય ત્યારે ટાઇમ્લી સિઝેરિયન સેક્શન કરવાનું ડિસિઝન લેવું અગત્યનું છે જેના કારણે ફિટસ તથા મધર ને થતી કોમ્પ્લિકેશન ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

પોસ્ટપાર્ટમ કેર:

મેટરનલ મોનિટરિંગ
પોસ્ટપાર્ટમ પિરિયડ દરમિયાન મધર નુ ક્લોઝલી મોનિટરિંગ કરવું જેના કારણે પોસ્ટ પાર્ટમ પિરિયડ દરમિયાન થતી કોઇપણ કોમ્પ્લીકેશન જેમ કે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ જેવી કન્ડિશન ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

નીયોનેટલ કેર
ન્યુબોર્ન ના બર્થ પછી તેને ઇમિડિએટલી ન્યુબોર્ન કેર પ્રોવાઇડ કરવી સ્પેસિયલી જ્યારે કોઇ પણ કોમ્પ્લિકેટેડ લેબર ની કન્ડિશન અરાઇઝ થય હોય તેવી કન્ડિશન માં ઇમિડિએટલી ન્યુબોર્ન કેર પ્રોવાઇડ કરવી જેના કારણે ન્યુબોર્ન એ પ્રોપરલી વેલ્બીંગ છે તે એન્સ્યોર કરી શકાય .

કાઉન્સેલિંગ એન્ડ એજ્યુકેશન:

એજ્યુકેશન
મધર તથા તેના ફેમિલી મેમ્બર્સ ને મધર ની કન્ડિશન તથા તે અરાઇઝ થવા માટેના કોઝ અને ઇન્ટરવેશન માટેની કમ્પ્લીટ ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરી તેમને એજ્યુકેટ કરવા.

ફ્યુચર પ્રેગનેન્સી પ્લાનિંગ
ફ્યુચર પ્રેગ્નેન્સિ અને ડિલિવરી ઓપ્સન્સ પર કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ ની ઇફેક્ટ નુ ડિસ્કસન કરવુ.

મલ્ટીડિસિપ્લિનરી એપ્રોચીસ:

ટીમ કોલાબોરેશન
જ્યારે વધારે પડતી કોમ્પ્લીકેટેડ કન્ડિશન થઇ હોય ત્યારે ઑબ્સ્ટેટ્રિશિયન્સ, મિડવાઇવ્સ,એનેસ્થેસિસ્ટ,નિયોનેટોલોજીસ્ટ આ બધા જ સ્પેશિયાલિસ્ટ અવેઇલેબલ હોવા જોઇએ.

સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ:
સેફેલો પેલ્વિસ ડિસ્પ્રપોર્શન ની કન્ડિશન એ વુમન માટે સ્ટ્રેસફુલનેસ તથા ઇમોશનલી ચેલેન્જ કરે તેવું હોય છે તેથી મધર તથા ફેમિલી મેમ્બર્સ ને પ્રોપર્લી સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

આમ, સેફેલો પેલ્વિસ ડિસ્પ્રપોર્શન ના કારણે મધર તથા ચાઇલ્ડ ને થતી કોમ્પ્લીકેશન ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તેનું પ્રોપર મેનેજમેન્ટ કરવુ અગત્ય નું રહે છે.

• એબનોર્મલ યુટેરાઇન એક્શન્સ:

નોર્મલ યુટેરાઇન એક્શન:

નોર્મલ લેબર માં કોઓર્ડીનેટેડ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ સાથે સર્વિક્સ નું પ્રોગ્રેસિવ્લી ડાયલેટેશન થાય છે અને ફિટલ હેડ એ ડિસેન્ટ ડાઉન થાય છે અને છેલ્લે સક્સેસફુલ વજાઇનલ ડીલેવરી થાય છે. યુટ્રશ ની પોલારિટી એટલે એટલે યુટ્રસ નો અપર સેગ્મેન્ટ એ કોન્ટ્રાક્ટ થાય અને લોવર સેગ્મેન્ટ એ રિલેક્સ થાય છે. નોર્મલી યુટ્રસ ના બંને અપર સાઇડ ઉપર પેશમેકર આવેલા હોય છે જેના કારણે યુટેરાઇન કોન્ટ્રેક્શન્સ એ પ્રોપર રીતે થય શકે છે

હવે,એબનોર્મલ યુટેરાઇન એક્શન્સ એટલે એવી કન્ડિશન કે જેમાં યુટેરાઇન મસલ્સ નુ કોન્ટ્રાક્શન એ લેબર સમય દરમિયાન તેની નોર્મલ ફ્રિક્વન્સી,ડ્યુરેશન, ઇન્ટેન્સિટી, તથા પેટર્ન માં કોઇ ચેન્જીસ થતું હોય તો આ કન્ડિશન ને એબનોર્મલ યુટેરાઇન એક્શન્સ કહેવામાં આવે છે.આ કોન્ટ્રાક્શન ના કારણે ઇનઇફેક્ટીવ લેબર, પ્રોલોન્ગ લેબર ની કન્ડિશન અરાઇઝ થય શકે છે.જ્યારે યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ ની નોર્મલ પેટર્ન માં કોઇપણ ડેવીયેશન થાય તો તેના કારણે લેબર ના પ્રોગ્રેસ માં પણ અફેક્ટ થાય છે જેને એબનોર્મલ યુટેરાઇન એક્શન્સ કહેવામાં આવે છે. જ્યારે કોન્ટ્રેક્શન્સ ની નોર્મલ પેટર્ન માં કોઇપણ ચેન્જીસ થાય અને તે લેબર ની નોર્મલ પેટર્ન ને અફેક્ટ કરે તેને એબનોર્મલ યુટેરાઇન એક્શન કહેવામાં આવે છે.

ટાઇપ ઓફ ધ એબનોર્મલ યુટેરાઇન એક્શન્સ:

1.હાઇપોટોનીક યુટેરાઇન એક્શન,
2.હાઇપર ટોનિક યુટેરાઇન એક્શન,
3.અન-કોઓર્ડીનેટેડ યુટેરાઇન એક્શન,
4.ડિસફન્ક્શનલ યુટેરાઇન એક્શન,
5.પ્રોલોન્ગ યુટેરાઇન એક્શન.

1.હાઇપોટોનીક યુટેરાઇન એક્શન,
2.હાઇપર ટોનિક યુટેરાઇન એક્શન,
3.અન-કોઓર્ડીનેટેડ યુટેરાઇન એક્શન,
4.ડિસફન્ક્શનલ યુટેરાઇન એક્શન,
5.પ્રોલોન્ગ યુટેરાઇન એક્શન.

1.હાઇપોટોનીક યુટેરાઇન એક્શન: તેમા વીક તથા અને ઇનફ્રિક્વન્ટ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન હોય છે જેના કારણે ઇફેક્ટીવ સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન થય શકતું નથી.

2.હાઇપર ટોનિક યુટેરાઇન એક્શન: તેમાં સ્ટ્રોંગ તથા ફ્રિકવન્ટ્લી યુટોરાઇન કોન્ટ્રેક્શન થાય છે.જેના કારણે યુટેરાઇન ફટીગ તથા લેબર પ્રોસેસ એ ઇન એડીક્યુએટ પ્રોગ્રેસ થાય છે.

3.ઇન-કોઓર્ડીનેટેડ યુટેરાઇન એક્શન: તેમાં ડિશ ઓર્ગેનાઇઝ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન થાય‌ છે કે જેમાં યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન ની રેગ્યુલર પેટર્ન એ ફોલો થતી નથી. જેના કારણે ઇન ઇફેક્ટિવ લેબર પ્રોગ્રેશન ની કન્ડિશન અરાઇઝ થાય છે.

4.ડિસફન્ક્શનલ યુટેરાઇન એક્શન: ડિસફન્ક્શનલ યુટેરાઇન એક્શન માં હાઇપોટોનીક તથા હાઇપરટોનીક યુટેરાઇન એક્શન નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે. જેના કારણે ઇફેક્ટિવ લેબર પ્રોસેસ એ થય શકતી નથી.

5.પ્રોલોન્ગ યુટેરાઇન એક્શન: તેમાં યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્સન્સ એ લોંગ ડ્યુરેશન સુધી જોવા મળે છે જેના કારણે ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ તથા યુટેરાઇન રપ્ચર થવાની કન્ડિશન પણ થય શકે છે.

ઇટિયોલોજી:

યુટેરાઇન મસલ્સ ફટિગ,
હોર્મોનલ ઇમ્બેલેન્સ (Ex : ઓક્સીટોસિન),
યુટેરાઇન એબ્નોર્માલિટી (Ex: ફાઇબ્રોઇડ, કન્જીનાઇટલ એનોમાલીસ),
ફિટલ ફેક્ટર( મેક્રોસોમીયા, એબનોર્મલ પ્રેઝન્ટેશન),
ઇનએડિક્યુએટ મેટર્નલ પેલ્વિક સાઇઝ,
મેડિકેશન ઇફેક્ટ
(એનાલજેસીક,એનેસ્થેટીક)
ડિહાઇડ્રેશન, ઇલેક્ટ્રોલાઇટ ઇમ્બેલેન્સ,
પ્રિવ્યસ યુટેરાઇન સર્જરી(સ્કારિન્ગ,‌એધેસન્સ),
ઇમોશનલ સ્ટ્રેસ એન્ડ એન્ઝાયટી,
ઇન્ફેક્શન તથા ઇન્ફ્લામેટ્રી કન્ડિશન( કોરીયોએમ્નીઓનાઇટીસ),
મલ્ટીપલ જેસ્ટેશન( ટ્વીન્સ),
મેટર્નલ હેલ્થ કન્ડિશન(દા.ત. ડાયાબિટીસ,હાઇપરટેન્શન),
ન્યુટ્રીશનલ ડેફિશિયન્સી (એસેન્સીયલ વિટામિન તથા મીનરલ્સ એ ઇન એડીક્યુએટ અમાઉન્ટમા હોવાના કારણે).
એલ્ડર્લી પ્રાઇમી ગ્રેવીડા,
પ્રોલોન્ગ્ડ પ્રેગ્નન્સી,
ફાઇબ્રોઇડ્સ,
ઇમોશનલ ફેક્ટર,
કન્સ્ટિટ્યૂશનલ ફેક્ટર,
કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ,
માલપ્રેઝન્ટેશન,
ડ્રગ્સ જેમ કે,સિડેટીવ્સ, એનાલજેસીક,અને ઓક્સિટોસીન્સ નો ઇમ્પ્રોપર યુઝ કરવાના કારણે,
વજાઇનલ ડિલેવરી નો પ્રીમેચ્યોર અટેમ્પ્ટ અને લાઇટ એનેસ્થેસિયા માં ઇન્સટ્રુમેન્ટલ વજાઇનલ ડિલેવરી ના કારણે.
મધર ની એડવાન્સ એજ ના કારણે,
પ્રોલોન્ગ પ્રેગ્નન્સી.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

પ્રોલોન્ગ લેબર થવુ.
ઇનઇફેક્ટિવ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન્સ,
વિક તથા ઇનફ્રિક્વન્ટ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન્સ,
ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ,
ફિટલ હાર્ટ રેટ ની પેટર્નમાં ચેન્જીસ થવા,
મેટર્નલ ડિશકમ્ફર્ટ તથા પેઇન થવું,
ફેઇલ્યોર ટુ પ્રોગ્રેસ લેબર એન્ડ સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન,

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી ટેકિંગ,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
ફિટલ મોનીટરીંગ,
યુટેરાઇન મોનીટરીંગ,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
લેબોરેટરી ટેસ્ટ

મેનેજમેન્ટ:

અસેસમેન્ટ એન્ડ મોનીટરિંગ:

કંટીન્યુઅસ ફિટલ મોનિટરિંગ:

ફીટસ નું કંટીન્યુઅસલી મોનિટરિંગ કરવું. ફીટસ ની વેલબીન્ગ ને અસેસ કરવું. ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ ના કોઇપણ સાઇન તથા સીમટોમ્સ છે કે કેમ તે પ્રોપર્લી અસેસ કરવું.

રેગ્યુલરલી મેટરનલ અસેસમેન્ટ: મધર ના વાઇટલ સાઇન પ્રોપર્લી મોનિટરિંગ કરવા તથા યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન ને અસેસ કરવુ. મધર ના સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન ની કન્ડિશન ને પ્રોપર્લી અસેસમેન્ટ કરવું.

ડ્યુરિન્ગ લેબર સપોર્ટ:

હાઇડ્રેશન: મધર ને ડિહાઇડ્રેશન ની કન્ડિશન ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે એડીક્યુએટ અમાઉન્ટ માં વોટર ઇન્ટેક કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી. જે યુટેરાઇન ફંકશન ને અફેક્ટ કરવામાં અગત્ય નો ભાગ ભજવે છે.

પેઇન મેનેજમેન્ટ: મધર ના પેઇન ને રીલીવ કરવા માટે એડીક્યુએટ અમાઉન્ટ માં કામ તથા કમ્ફર્ટેબલ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું તથા મધર ને એપિડ્યુરલ અનાલજેસિયા પ્રોવાઇડ કરવું. જેના કારણે લેબર દરમિયાન થતા ડિસ્કમ્ફર્ટ ને દૂર કરી શકાય.

પોઝિશનિંગ તથા મોબિલિટી:

એન્કરેજ મેટર્નલ મુવમેન્ટ: મધર ને પ્રોપર્લી વોકિન્ગ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી. જેના કારણે યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્સન્સ પ્રોપર્લી થય શકે. અને ઇઝીલી રીતે ડીલેવરી થય શકે.

મેડિકેશન:

ઓક્સિટોસિન એડમિનિસ્ટ્રેશન: જ્યારે યુરાઇન કોન્ટ્રેક્શન એ સ્લો હોય, હાઇપોટોનીક અથવા ઇનઇફેક્ટીવ હોય ત્યારે ઓક્સિટોસીન ને એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું જોઇએ જેના કારણે યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન ની ફ્રીકવન્સી ઇન્ક્રીઝ થય શકે.

ટોકોલાઇટીક: જ્યારે યુટેરાઇન એક્શન એ હાઇપર ટોનિક હોય ત્યારે ટોકોલાઇટીક મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.

મિકેનિકલ ઇન્ટરવેન્શન:

એમ્નીઓટોમી: લેબર પ્રોગ્રેસ ને એન્હાન્સ કરવા માટે જ્યારે લેબર એ ઇન્ટેક્ટ હોય ત્યારે આર્ટિફિશિયલ રપ્ચર ઓફ મેમ્બરેન કરવું.

સર્જીકલ ઇન્ટરવેન્શન:

સિઝેરિયન ડીલેવરી: જો લેબર પ્રોસેસ એ ફેઇલ્યોર થયેલી હોય તો અને ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ ની કન્ડિશન હોય તો સિઝેરિયન ડીલેવરી કરવાની જરૂરિયાત રહે છે.

પોસ્ટપાર્ટમ કેર:

મોનીટરીંગ ફોર રિકવરી:
ડીલેવરી થયા પછી કોઇપણ કોમ્પ્લીકેશન્સ છે કે કેમ તે પ્રોપર્લી અસેસ કરવું.

કાઉન્સેલીન્ગ: ફ્યુચર પ્રેગ્નન્સી માટે સપોર્ટ તથા ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરવુ. એબનોર્મલ યુટેરાઇન એક્શન્સ ના પોટેન્સીયલ રિસ્ક વિશે અસેસમેન્ટ કરવું.

• યુટેરાઇન હાઇપોટોનીયા/યુટેરાઇન ઇનર્સિયા:

યુટેરાઇન હાઇપોટોનીયા કન્ડિશન ને યુટેરાઇન ઇનર્સિયા પણ કહેવામા આવે છે જેમાં યુટેરાઇન કેવિટી ના મસલ્સ ફાઇબર્સ માં લો અથવા પુઅર ટોન નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે. આનાથી યુટેરાઇન કેવિટી નુ વિક કોન્ટ્રાક્શન થાય છે જે ઇનફ્રિક્વન્ટ હોય છે અને વધારે પેઇન થતુ નથી. તેથી, સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન એ સ્લોલી થાય છે અને લેબર પ્રોસેસ એ સામાન્ય રીતે પ્રોલોન્ગ સમય સુધી ચાલે છે.યુટેરાઇન ઇનર્શિયા એ કોમન ટાઇપ નું યુટેરાઇન ડિસ્ફંકશન છે પરંતુ ઓછું સિરિયસ છે તે લેબર ની શરૂઆત માં અથવા પાછળથી થાય છે.

યુટેરાઇન ઇનર્સિયા માં યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન ની નોર્મલ પેટર્ન ઓછા અમાઉન્ટ માં જળવાય રહે છે.અને કોન્ટ્રાક્શન દરમિયાન ઇન્ટ્રાયુટેરાઇન પ્રેશર એ 25 mm of Hg થી નીચે રહે છે. કોન્ટ્રેક્શન ની ઇન્ટેન્સિટી અને ડ્યુરેશન ઘટે છે અને બે કોન્ટ્રેક્શન્સ વચ્ચે રિલેક્સેશન તથા ઇન્ટર્વલ વધે છે.

ટાઇપ્સ ઓફ યુટેરાઇન ઇનર્સિયા:

યુટેરાઇન ઇનર્સિયા ના સામાન્ય રીતે બે ટાઇપ પડે છે:

1.પ્રાઇમરી યુટેરાઇન ઇનર્શિયા
2.સેકન્ડરી યુટેરાઇન ઇનર્શિયા.

1.પ્રાઇમરી યુટેરાઇન ઇનર્શિયા: પ્રાઇમરી યુટેરાઇન ઇનર્શિયા એ સામાન્ય રીતે જ્યારે લેબર ની શરૂઆત ના સમય દરમિયાન (ઓનસેટ) યુટ્રસ એ ઇફેક્ટિવ્લી રીતે કોન્ટ્રેક્શન થય શકતું ન હોય ત્યારે પ્રાઇમરી યુટેરાઇન ઇનર્શિયા ની કન્ડિશન અરાઇઝ થાય છે. જે સામાન્ય રીતે મેટર્નલ ફટીગ ના કારણે તથા હોર્મોનલ ઇમ્બેલેન્સ ના કારણે આ કન્ડિશન થય શકે છે.

2.સેકન્ડરી યુટેરાઇન ઇનર્શિયા: આ ટાઇપ એ સામાન્ય રીતે ઇનિશિયલ ઇફેક્ટિવ કોન્ટ્રાકશન્સ ની શરૂઆત થયા પછી અરાઇઝ થાય છે.જે સામાન્ય રીતે વિક હોય છે અને તે મેટર્નલ એક્ઝોસ્ટ, ફીટલ પોઝીશનમાં ઇસ્યુ તથા ઓબસ્ટ્રક્શન્સ ના કારણે થય શકે છે.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

કોન્ટ્રેક્શન સમય દરમિયાન ઓછા પ્રમાણ માં પેઇન ફિલ થાય.
યુટ્રસ એ ઓછું હાર્ડ થાય અને પેઇન ના પીક લેવલ એ પણ યુટેરાઇન વોલ એ ફિલ થાય.
કોન્ટ્રેક્શન પછી યુટ્રસ એ નોર્મલ થાય છે.
ફિટર હાર્ટ સાઉન્ડ( FHS ) એ નોર્મલ હોય અને ફીટલ પાર્ટ્સ એ સારી રીતે પાલ્પેબલ હોય છે.
યુટેરાઇન કોન્ટ્રેક્શન્સ ની ઇન્ટેન્સિટી એ ડીમીનાઇઝ્ડ હોય છે.
યુટેરાઇન કોન્ટ્રેક્શન્સ નો ડ્યુરેશન એ શોર્ટ હોય છે.
કોન્ટ્રાક્ટન્સ વચ્ચે સારા પ્રમાણ માં રિલેક્સેશન થાય છે.
ઇન્ટરવલ એ ઇન્ક્રીઝ થાય છે.
લેબર ના યુટેરાઇન કોન્ટ્રેક્શન્સ ની જનરલ પેટર્ન મેઇન્ટેઇન કરવામા આવે છે.
મેમ્બરે ઇન્ટેક હોય છે અને પુઅર સર્વાઇકલ ડાયલિટેશન તથા તેની સાથે કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વીસ, માલપોઝીશન,ડિફ્લેક્સ્ડ હેડ અથવા માં પ્રેઝન્ટેશન ના એવીડન્સ પણ જોવા મળે છે.

ડાયગ્નોસ્ટીક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,

ડાયગ્નોસીસ એ સામાન્ય રિતે ક્લિનિકલ ફિચર્સ અને અસોસીએટેડ ફેક્ટર્સ પરથી કરવામાં આવે છે જેમ કે:
કોન્ટરેક્ટેડ પેલ્વિસ,
માલપોઝીશન,
ડિફ્લેક્સ્ડ હેડ,
માલપ્રેઝન્ટેશન વગેરે.
પેલ્વિક એક્ઝામિનેશન,
અલ્ટ્રા સાઉન્ડ,
મેટર્નલ હિસ્ટ્રી રીવ્યુ,
લેબર પ્રોગ્રેસ મોનિટરિંગ,
લેબોરેટરી ટેસ્ટ.

મેનેજમેન્ટ:

મધરને પ્રોપર્લી લેફ્ટ લેટરલ પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી અને સુપાઇન પોઝીશન એવોઇડ કરવા માટે મધર ને એડવાઇઝ આપવી.

મધર ની કન્ડિશન નું કેરફૂલી ઇવાલ્યુએશન કરવું.

પેશન્ટ એ લેબર માં છે કે કેમ તે પ્રોપર્લી અસેસ કરવું.

એબડોમીનલ તથા પેલ્વિક એક્ઝામિનેશન દ્વારા સેફેલો પેલ્વિક ડિસ્પ્રપોર્શન અથવા માલ પ્રેઝન્ટેશન ની કન્ડિશન છે કે કેમ તે પ્રોપર્લી અસેસ કરવું.

બ્લાડર એમ્પટી માટે પ્રોપર્લી કેથેટરાઇઝેશન કરવું.

હાઇડ્રેશન ને મેઇન્ટેઇન કરવા માટે પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી I.v.લાઇન સ્ટાર્ટ કરવી.

પેશન્ટ ના પેઇન ને રિલીવ કરવા માટે ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલરર્લી ( I.M.)પેથીડીન પ્રોવાઇડ કરવું.

કોન્ટ્રાક્ટન્સ ને ઇન્ક્રીઝ કરાવવા માટે આર્ટિફિશિયલ રપ્ચર ઓફ મેમ્બરેન( ARM ) કરવું તથા ઓક્સિટોસિન ના ડ્રીપ સ્ટાર્ટ કરવા.

જો ઓક્સિટોસીન ના ડ્રીપ સ્ટાર્ટ કર્યા બાદ પણ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ એ ઇન્ક્રીઝ થતા ન હોય તો સિઝેરિયન સેક્સન પ્રીફર કરવામાં આવે છે.

નીચેના કેસીસ માં સિઝેરિયન સેક્સન ને પ્લાન કરવામાં આવે છે જેમ કે કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ, માલ પ્રેઝન્ટેશન તથા ફિટલ અને મેટરનલ ડિસ્ટ્રેઝ ની કન્ડિશન માં સિઝેરિયન સેક્સન કરવામાં આવે છે.

વજાઇનલ ડીલેવરી માં પેશન્ટ નો મોરલ સપોર્ટ ઇન્ક્રીઝ કરવો તથા પેશન્ટ નું પોસ્ચર એ ચેન્જ કરવું જેમાં સુપાઇન પોઝિશન અવોઇડ કરવી તથા મધરલને પ્રોપર્લી બ્લાડર એમ્પટી કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી તથા જો એમ્પટી કરવામાં અસક્ષમ હોય તો કેથેટરાઇઝેશન કરવું તથા વુમન ને ઇન્ટ્રા વિનસ ફ્લુઇડ પ્રોવાઇડ કરવું અને એનાલજેસિક્સ પ્રોવાઇડ કરવી.

ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ ( FHS ) ને કંટીન્યુઅસલી મોનિટરિંગ કરવા.

મધર ની કન્ડિશન ને કંટીન્યુઅસલી મોનિટરિંગ કરવી.

ડીલેવરી થયા પછી મધર ની તથા બેબી ની કન્ડિશન ને પ્રોપર્લી અસેસ કરવી.

ડીલેવરી થયા પછી મધર ને પ્રોપર્લી રીએશ્યોરન્સ પ્રોવાઇડ કરવો.

મધર ને પ્રોપર્લી કામ અને ક્વાઇટ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું તથા પ્રોપર્લી રેસ્ટ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

• ઇનકોઓર્ડિનેટેડ યુટેરાઇન એક્શન/ એબનોર્મલ પોલારીટી:

ઇનકોઓર્ડિનેટેડ યુટેરાઇન એક્શન દરમિયાન યુટેરાઇન કેવિટી ના ઇરરેગ્યુલર, ઇન ઇફેક્ટિવ અથવા પુઅર્લી રીતે કોઓર્ડિનેટેડ કોન્ટ્રાક્શન્સ કહેવામાં આવે છે. જે નોર્મલ કોન્ટ્રાક્શન્સ થી અપોઝીટ જે રિધેમીક હોય છે અને સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન અને ફિટસ ના ડિસેન્ટ ડાઉન થવામાં મદદ કરે છે, યુટ્રસ ના ઇનકોર્ડીનેટેડ યુટેરાઇન એક્શન ના કારણે પ્રોલોન્ગ લેબર અને કોમ્પ્લીકેશન્સ થય શકે છે.

આ કન્ડિશન એ હોર્મોનલ ઇમ્બેલેન્સ, મેટર્નલ સ્ટ્રેસ અથવા પ્રિવ્યસ યુટેરાઇન સર્જરી જેવા ફેક્ટર્સ ના કારણે થય શકે છે. ઇનકોઓર્ડિનેટેડ યુટેરાઇન એક્શન એ એબનોર્મલ યુટેરાઇન એક્સન નો એક પ્રકાર છે જે ત્યારે થાય છે જ્યારે યુટેરાઇન કેવિટી ના અપર અને લોવર પાર્ટ એ કોઓર્ડિનેટેડ રિતે વર્ક કરી શકતા નથી. જેના કારણે લોન્ગ, ડિફીકલ્ટ અને પ્રોલોન્ગ લેબર ની કન્ડિશન થય શકે છે.

આ ઇન કોઓર્ડીનેટેડ યુટોરાઇન એક્શન એ મોટાભાગે લેબર ના એક્ટિવ સ્ટેજ માં જોવા મળે છે તેમાં સ્પાસ્ટીક લોવર યુટેરાઇન સેગ્મેન્ટ, કોલીકી યુટ્રસ, એસિમેટ્રીકલ યુટેરાઇન કોન્સ્ટ્રાક્શન, કોન્સ્ટ્રાક્ટીન્ગ રીંગ, જનરલાઇઝ્ડ ટોનીક કોન્ટ્રાક્શન ઓફ યુટ્રસ, સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસીયા જેવી કન્ડિશન ના કારણે યુટ્રસ માં હાયપર ટોનિક સ્ટેટ એ અરાઇઝ થાય છે જેને ઇનકોઓર્ડીનેટેડ યુટેરાઇન એક્શન્સ કહેવામાં આવે છે.

ઇટિયોલોજી:

હોર્મોનલ ઇમબેલેન્સ થવાના કારણે,
યુટેરાઇન કેવીટી ની સ્ટ્રકચરલ એબનોર્માલિટી ના કારણે,
પેલ્વિક શેપ તથા સાઇઝ માં એબ્નોર્માલિટી થવાના કારણે,
મેટર્નલ ફેક્ટર જેમકે, સ્ટ્રેસ,ફટીગ,એન્ઝાયટી, એ કોન્ટ્રાક્શન ની પેટર્ન ને અફેક્ટ કરે છે.
પ્રિવ્યસ સર્જરી જેમ કે,સિઝેરિયન સેક્સન અથવા માયોમેક્ટોમી માંથી ના કારણે સ્કાર નું ફોર્મેશન થવાના કારણે.
મેડિકેશન: યુટેરોનીક તથા અધર મેડીકેશન નો ઓવરયુઝ કરવાના કારણે.
ફિટસ માલપોઝીશન ના કારણે: જે લેબર પ્રોગ્રેસ એ અફેક્ટ કરે છે.
ફિટલ પોઝીશન: ફિટસ નુ માલ પ્રેઝન્ટેશન એ લેબર પ્રોસેસ ને અફેક્ટ કરે છે.
મલ્ટીપલ જેસ્ટેશન ના કારણે.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

ઇરરેગ્યુલર યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન,
ઇનઇફેક્ટિવ લેબર પ્રોગ્રેસન થવું,
પ્રોલોન્ગ લેબર,
ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ,
મેટર્નલ ડિસ્કમ્ફર્ટ થવું,
યુટેરાઇન ટોન ઇન્ક્રીઝ થવું,
લેબર પ્રોગ્રેસ એ ફેઇલ્યોર થવી.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
સર્વાઇકલ એક્ઝામિનેશન,
ફિટલ હાર્ટ રેટ મોનિટરિંગ,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
પેલ્વિક એક્ઝામીનેશન,
લેબોરેટરી ટેસ્ટ,
બીસોપ સ્કોર અસેસમેન્ટ.

મેનેજમેન્ટ:

મધર ને પ્રોપર્લી પોઝીશન પ્રોવાઇડ કરવી.

મધર ની કન્ડિશન નું કેરફૂલી ઇવાલ્યુએશન કરવું.

પેશન્ટ એ લેબર માં છે કે કેમ તે પ્રોપર્લી અસેસ કરવું.

એબડોમીનલ તથા પેલ્વિક એક્ઝામિનેશન દ્વારા સેફેલો પેલ્વિક ડિસ્પ્રપોર્શન અથવા માલ પ્રેઝન્ટેશન ની કન્ડિશન છે કે કેમ તે પ્રોપર્લી અસેસ કરવું.

બ્લાડર એમ્પટી માટે પ્રોપર્લી કેથેટરાઇઝેશન કરવું.

હાઇડ્રેશન ને મેઇન્ટેઇન કરવા માટે પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી I.v.લાઇન સ્ટાર્ટ કરવી.

પેશન્ટ ના પેઇન ને રિલીવ કરવા માટે ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલરર્લી ( I.M.)પેથીડીન પ્રોવાઇડ કરવું.

કોન્ટ્રાક્ટન્સ ને ઇન્ક્રીઝ કરાવવા માટે આર્ટિફિશિયલ રપ્ચર ઓફ મેમ્બરેન( ARM ) કરવું તથા ઓક્સિટોસિન ના ડ્રીપ સ્ટાર્ટ કરવા.

જો ઓક્સિટોસીન ના ડ્રીપ સ્ટાર્ટ કર્યા બાદ પણ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ એ ઇન્ક્રીઝ થતા ન હોય તો સિઝેરિયન સેક્સન પ્રીફર કરવામાં આવે છે.

નીચેના કેસીસ માં સિઝેરિયન સેક્સન ને પ્લાન કરવામાં આવે છે જેમ કે કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ, માલ પ્રેઝન્ટેશન તથા ફિટલ અને મેટરનલ ડિસ્ટ્રેઝ ની કન્ડિશન માં સિઝેરિયન સેક્સન કરવામાં આવે છે.

વજાઇનલ ડીલેવરી માં પેશન્ટ નો મોરલ સપોર્ટ ઇન્ક્રીઝ કરવો તથા પેશન્ટ નું પોસ્ચર એ ચેન્જ કરવું જેમાં સુપાઇન પોઝિશન અવોઇડ કરવી તથા મધર ને પ્રોપર્લી બ્લાડર એમ્પટી કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી તથા જો એમ્પટી કરવામાં અસક્ષમ હોય તો કેથેટરાઇઝેશન કરવું તથા વુમન ને ઇન્ટ્રા વિનસ ફ્લુઇડ પ્રોવાઇડ કરવું અને એનાલજેસિક્સ પ્રોવાઇડ કરવી.

ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ ( FHS ) ને કંટીન્યુઅસલી મોનિટરિંગ કરવા.

મધર ની કન્ડિશન ને કંટીન્યુઅસલી મોનિટરિંગ કરવી.

ડીલેવરી થયા પછી મધર ની તથા બેબી ની કન્ડિશન ને પ્રોપર્લી અસેસ કરવી.

ડીલેવરી થયા પછી મધર ને પ્રોપર્લી રીએશ્યોરન્સ પ્રોવાઇડ કરવો.

મધર ને પ્રોપર્લી કામ અને ક્વાઇટ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું તથા પ્રોપર્લી રેસ્ટ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

• ટાઇપ્સ ઓફ ઇનકોઓર્ડીનેટેડ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન:

ઇનકોઓર્ડીનેટેડ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન‌્સ ના નીચે મુજબ ના ટાઇપ પડે છે જેમ કે,

1)સ્પાસ્ટિક લોવર સેગમેન્ટ,
2)કોન્સ્ટ્રીક્શન રિંગ અથવા કોન્ટ્રાક્શન રિંગ અથવા શ્રોડરિસ રિંગ,
3)સર્વાઇકલ ડિસ્ટોશિયા,
4)જનરલાઇઝ્ડ ટોનીક કોન્ટ્રાક્શન or યુટેરાઇન ટીટેની,
5)ટોનીક યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન એન્ડ રીટ્રેક્શન or બેન્ડલ્સ રિંગ.

• સ્પાસ્ટિક લોવર સેગમેન્ટ:

ઇનકોઓર્ડીનેટેડ યુટેરાઇન કોન્ટ્રેક્શન ના સ્પાસ્ટીક લોવર સેગમેન્ટ આ ટાઇપ મા ફંડલ ડોમીન્સ ઓછું અને રિવર્સ પોલારીટી થાય છે. પેશમેકર એ પ્રોપર્લી રીધમ માં વર્ક કરતું નથી અને લોવર સેગમેન્ટ ના કોન્ટ્રાક્ટન્સ સ્ટ્રોંગ બને છે. તેમાં બે કોન્ટ્રાક્ટન્સ વચ્ચે ઇનએડીક્યુએટ રિલેક્સેસન થાય છે. અને બેઝલ ટોન એ 20 mm Hg થી ઉપર રેઇઝ્ડ થાય છે. તેમજ ફીટલ ડિસ્ટ્રેસ થાય છે.

કેરેક્ટેરાઇસ્ટિક ઓફ સ્પાસ્ટિક લોવર સેગમેન્ટ:

1)ફંડલ ડોમીન્સ:ઓછું હોય,
2) પોલારીટી:રિવર્સ થાય,
3)બે કોન્ટ્રાક્ટન્સ વચ્ચે: ઇનએડીક્યુએટ રિલેક્સેસન,
4)બેઝલ ટોન એ: 20 mm Hg થી ઉપર રેઇઝ્ડ થાય.

ઇટિયોલોજી:

યુટેરાઇન મસલ્સ ફટીગ: પ્રોલોન્ગ તથા એક્સેસિવ કોન્ટ્રેક્શન ના લીધે સ્પાઝમ થઇ શકે.
મેટરનલ ફેક્ટર: કન્ડિશન્સ જેમકે ડીહાઇડ્રેશન,ઇલેક્ટ્રોલાઇટ ઇમ્બેલેન્સ તથા ફટીગ.
ફીટલ ફેક્ટર: લાર્જ ફીટલ સાઇઝ અથવા એબનોર્મલ પ્રેઝન્ટેશન એ પ્રેશર ઇન્ક્રીઝ કરી શકે છે.
પેલ્વિક એબનોર્માલિટી: પેલ્વિક ની એબનોર્માંલીટી અથવા કોન્ટ્રાક્ટન્સ ના લીધે પ્રેશર ઇન્ક્રીઝ થય શકે.
હોર્મોનલ ઇન્ફ્લુએન્સીસ: ઓક્સિટોસિન તથા બીજા હોર્મોન્સ ના ઇમબેલેન્સ થવાના કારણે યુટરાઇન ટોન ને અફેક્ટ કરી શકે છે.
સાયકોલોજીકલ ફેક્ટર: સ્ટ્રેસ તથા એન્ઝાઇટી થવાના કારણે મસલ્સ ટેન્સન ઇન્ક્રીઝ થય શકે છે.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

અસહ્ય પેઇન થાય છે જે બેક માં રીફર્ડ થાય છે.
થાકને કારણે ડિહાઇડ્રેશન.
યુરીન નું રીટેન્શન થવાના કારણે બ્લાડર ડિસ્ટેન્ડેડ થાય.
સ્ટમક અને બોવેલ એ ડિસ્ટેન્ડેડ થાય.
યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન્સ પહેલા અને વધુ સમય સુધી રહેતા પેઇન સાથે એબડોમન માં યુટેરાઇન કેવીટી ની એક્સેસીવ હાર્ડનીન્ગ થાય.
કોન્ટ્રાક્સન્સ એ પાસ થયા પછી પણ યુટ્રસ એ ટેન્ડર અને ટેન્સ બને છે.
ફિટલ પાર્ટ્સ એ પાલ્પેટ કરવા ડીફીકલ્ટ બને છે.
સર્વિક્સ જાડું અને ઓડિમેટસ અને પડદા ની જેમ લટકી જાય છે.
કેપટ સ્યુસેડેનિયમ ની વિવિધ ડિગ્રી થય શકે.
સર્વિક્સ એ એપ્રોપ્રિએટલી ડાયલેટ થય શકતું નથી.
ફીટસ માં કોન્ટ્રાક્સન્સ વચ્ચે ઇમપરફેક્ટ રિલેક્સેશન થવાના કારણે રિસ્ક જોવા મળે છે. તથા પ્લેસેન્ટલ ઇનસફિશિયન્સી ના કારણે ડિસ્ટ્રેઝ પણ થઇ શકે છે.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
ડાયગ્નોસીસ એ સામાન્ય રીતે ક્લિનિકલ સાઇન તથા સીમટોમ્સ ઉપર થી કરવામાં આવે છે.
પેશન્ટ ને અસહ્ય પેઇન થાય છે જ્યા બેક નુ પણ ઇન્વોલ્વમેન્ટ કરવામાં થય શકે છે.
કીટોએસિડોસિસ અને ડિહાઇડ્રેશન ના પણ એવિડન્સ જોવા મળે છે.
બ્લાડર એ ફ્રીકવન્ટલી ડિસ્ટેન્ડેડ થાય છે.યુરીન નું રિટેન્સન થાય અને સ્ટમક નું ડિસ્ટેન્સન થાય તથા ગટ એ વિઝીબલ હોય છે.
બીયર ડાઉન ના પ્રિમેચ્યોર્લી અટેમ્પ્ટ કરવામા આવે છે.
એબડોમનને પાલ્પેટ કરતા:
યુટ્રસ એ ટેન્ડર ફિલ થાય,
જેન્ટલી મેનીપ્યુલેશન યુટેરાઇન કેવિટી ના હાર્ડનીન્ગ ને પેઇન સાથે સ્ટિમ્યુલેટ કરે છે જે આગળ યુટેરાઇન કોન્ટરાક્શન્સ ને સ્ટાર્ટ કરે છે.
ફીટલ પાર્ટ્સ ને પાલ્પેટ કરવા ડીફીકલ્ટ બને છે.
ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ એ અર્લી અપીયર થાય છે.
ઇન્ટર્નલ એક્ઝામિનેશન દરમિયાન: સર્વિક્સ જે થીક, એડીમેટસ છે, પડદાની જેમ લુઝલી રીતે લટકે છે અને પ્રેઝેન્ટીન્ગ પાર્ટ પર સારી રીતે એપ્લાય થતુ નથી.
સર્વિક્સ નુ ઇનએપ્રોપ્રિએટ ડાયલેશન થાય છે.
મેમ્બરેન ની એબશન્સ જોવા મળે છે.
મેકોનિયમ સ્ટેઇન્ડ લિકર હોઇ શકે છે.

મેનેજમેન્ટ:

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવા માટે મધર નું કેરફૂલી ઇવાલ્યુએશન કરવું.

પેશન્ટ ને ઇન્ટ્રા વિનસ લાઇન સ્ટાર્ટ કરવી. ત્યારબાદ રીંગર લેક્ટેટ(RL)સોલ્યુશન નું રેપિડ ઇન્ફ્યુઝન કરી પેશન્ટ ની ડીહાઇડ્રેશન તથા કિટોએસિડોસીસ ની કન્ડિશન ને કરેક્ટ કરવી.

પેશન્ટ ને પેઇન ની કન્ડિશન હોય તો પ્રિસ્ક્રાઇબ પ્રમાણે મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.

મધર તથા ફિટસ ની જનરલ કન્ડિશન ને પ્રોપર્લી અસેસ કરવી.

ફિટલ હાર્ટ રેટ (FHR)ને કંટીન્યુઅસલી મોનીટરીંગ કરવા તથા કોઇપણ ચેન્જીસ જોવા મળે તો તેનું ઇમિડીયેટ રિપોર્ટિંગ કરવું.

વુમન ને પ્રોપર્લી સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

જો માલપ્રેઝન્ટેશન, કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ, મેટર્નલ ડિસ્ટ્રેસ, ફિટલ ડિસ્ટ્રેસ વગેરે જેવી કન્ડિશન હોય તો અર્જન્ટ સીઝેરિયન સેક્શન કરાવવા માટે પેશન્ટ ને ઇન્ફોર્મ કરવું.

સિઝેરિયન સેક્સન પહેલા મધર ની ડીહાઇડ્રેશન તથા કિટો એસિડોસિસ ની કન્ડિશન ને કરેક્ટ કરવા માટે રેપિડ 5% ડેક્સ્ટ્રોઝ ઇન્ફ્યુઝન કરવું.

કન્ઝર્વેટીવ એપ્રોચીસ માં,

મધર ને એડીક્યુએટ રેસ્ટ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

Inj સાથે તેણી ને સિડેટ કરવી જેમકે Inj. પેથિડિન 100 mg + Inj. સ્પેરાઇન 50 mg I/M.

જો પ્રીફરેબલ હોય તો એપીડ્યુરલ એનાલ જેસીયા પ્રોવાઇડ કરવું.

મધર નુ 5% ડેક્સ્ટ્રોઝ ડ્રિપ દ્વારા તેનું ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ પ્રોપર્લી મેઇન્ટેન રાખવું.

ફિટસ ને કેરફૂલી વોચ કરવું.
ઓક્સિટોસિન ડ્રીપ અવોઇડ કરવી.

વુમન ને પ્રોપર્લી સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો અને પ્રોપર્લી રેકોર્ડ તથા રિપોર્ટ કરવું.

• કોન્સ્ટ્રીક્શન રિંગ અથવા કોન્ટ્રાક્શન રિંગ અથવા શ્રોડરિસ રિંગ:

કોન્સ્ટ્રીક્શન રિંગ એ એક ઇનકોઓર્ડીનેટેડ યુટેરાઇન એક્સન નું ફોર્મ છે કે જ્યાં યુટેરાઇન મસલ્સ ના લોકેલાઇઝ સ્પાઝમ ના કારણે અને યુટ્રસ ના અપર અને લોવર પાર્ટ ના જંકશન પર લેબર ના 1લા, 2જા અને 3જા સ્ટેજ દરમિયાન કોન્સ્ટ્રીક્શન રિંગ નું ફોર્મેશન થાય છે.યુટ્રસ ના સર્ક્યુલર મસલ્સ ફાઇબર્સ ની રીંગ નું લોકેલાઇઝ સ્પાસ્ટીક નુ કોન્ટ્રાક્શન્સ થાય છે. ફિટસ ના કોન્સ્ટ્રીક્ટેડ પાર્ટ ની અરાઉન્ડ માં યુટ્રસ ના અપર અને લોવર પાર્ટ ના જન્કશન પર કોન્સ્ટ્રીક્શન રિંગ સિચ્યુએટેડ હોય છે.જેમ કે, વર્ટે્ક્સ પ્રેઝન્ટેશન માં નેક ના પાર્ટ માં જોવા મળે છે.

લોકેશન ઓફ રીંગ:

કોન્સટ્રિક્શન રીંગ એ યુટ્રસ ના અપર અને લોવર સેગ્મેન્ટ ના જંકશન ની આજુબાજુ ફિટસ ના કોન્સ્ટ્રીક્ટેડ પાર્ટ ઉપર અને જે સેફાલીક પ્રેઝન્ટેશન માં નેક ની અરાઉન્ડ માં હોય છે.

તે લેબર ના બધા સ્ટેજ માં જોવા મળી શકે છે.
તે સામાન્ય રીતે ઉલટાવી શકાય તેવું(રિવર્સીબલ)અને કમ્પ્લીટ છે.

ઇટીયોલોજી:

એક્ઝેક્ટલી કોઝ એ અનનોન છે.
પરંતુ એસોસિએટેડ ઇટિયોલોજીમાં,
માલપ્રેઝન્ટેશન,
માલપોઝીશન,
રફ્લી તથા રીપીટેડ ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન મેનીપ્યુલેશન ના કારણે,
યુટેરાઇન સ્ટીમ્યુલન્ટ નો ઇમ પ્રોપર યુઝ કરવાના કારણે જેમ કે ઓક્સિટોસિન ઇન્ફ્યુઝન.
પ્રી-મેચ્યોર રપ્ચર ઓફ મેમ્બ્રેન ના કારણે.
લાઇટ એનેસ્થેસિયા માં ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ ડીલેવરી નો પ્રીમેચ્યોર અટેમ્પ્ટ કરવાના કારણે.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,

કોન્સટ્રીક્શન્સ રિંગ વારંવાર કોલિકી યુટ્રસ ની પહેલા હોય છે અને પેશન્ટ એ સામાન્ય રીતે પ્રાઇમીગ્રેવિડા હોય છે.

વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન કરીને અને યુટેરાઇન કેવિટી ની અંદર ઇન્ટ્રોડ્યુસ કરેલા હેન્ડ દ્વારા ફિલ કરીને તેનું ડાયગ્નોસીસ થાય છે.

તે સસ્પેક્ટેડ હોય છે જ્યારે કોઇ કારણ વગર 2જો સ્ટેજ લાંબા સમય સુધી ચાલે છે.

3જા સ્ટેજ માં, તે રિટેઇન્ડ પ્લેસેન્ટા અને પોસ્ટપાર્ટમ હેમરેજ સાથે યુટેરાઇન કોન્ટ્રેક્શન નું કારણ બની શકે છે.

રીંગ એ એબડોમન ઉપર ફીલ થતી નથી અને હાઇપરટોનીક સ્ટેટ ના કારણે ફિટસ એ રિસ્ક માં મુકાય છે પરંતુ યુટ્રસ એ રપ્ચર થતું નથી તે સિઝેરિયન સેક્સન માં ફર્સ્ટ સ્ટેજ, ફોર્સેપ એપ્લિકેશન માં સેકન્ડ સ્ટેજ અને થર્ડ સ્ટેજ દરમિયાન મેન્યુઅલ રિમુવલ(અવર ગ્લાસ કોન્ટ્રાક્શન) માં જોવા મળે છે.

મેનેજમેન્ટ:

ચાઇલ્ડ ને કોઇપણ માલ પ્રેઝન્ટેશન તથા માલપોઝિશન અથવા ડીસ્પ્રપોર્શન ની કન્ડિશન છે કે કેમ તે પ્રોપર્લી અસેસ કરવું.

પેશન્ટ ને એનાલજેસીક જેમ કે,પેથીડીન અને એન્ટીસ્પાઝમોડીક જેમ કે, હ્યોસિન પ્રોવાઇડ કરવી.

ટ્રીટમેન્ટ એ સામાન્ય રીતે લેબર ના સ્ટેજ ઉપર આધાર રાખે છે.

1st સ્ટેજ:

1st સ્ટેજ માં, યુટેરાઇન કેવીટી ને ઓપન કર્યા પછી C.S. દરમિયાન ડાયગ્નોસીસ કરવામાં આવે છે. તેથી, બેબી ને જન્મ આપવા માટે રિંગ ને વર્ટીકલી રીતે કટ કરવી પડી શકે છે.

2nd સ્ટેજ:

લેબર માં સેકન્ડ સ્ટેજ દરમ્યાન ફોર્સેપ નું કરેક્ટલી તથા જ્યુડીસિયસ્લી એપ્લિકેશન કરવા છતાં પણ હેડ નું ડીલીવર એ ફેઇલ્યોર થાય તો તેના કારણે કોન્સ્ટ્રીક્શન રિંગ નું સસ્પીસિયન્સ એ અરાઇઝ થાય છે.

ફોર્સેપ્સ બ્લેડ ને રિમૂવ કર્યા પછી રિંગ ને પાલ્પેટીન્ગ દ્વારા કન્ફોર્મેશન કરવામાં આવે છે.

આ સ્ટેજ માં પણ, સિઝેરિયન સેક્સન કરવામાં આવે છે.અન્યથા ફોર્સેપ્સ ને ફરીથી એપ્લાય કરવામાં આવે છે.

ફોર્સેપ્સ એપ્લાય કર્યા પછી,1000 એડ્રીનાલીન હાઇડ્રો ક્લોરાઇડ માંથી 1 માંથી 0.5 ml સબક્યુટેનીયસ રીતે આપવામાં આવે છે.

અલ્ટરનેટીવ્લી રીતે, એમીલ નાઇટ્રેટ ના 2 કેપ્સ્યુલ્સ તોડી ને ઇન્હેલ કરવામા આવે છે.

જો આમાંથી કોઇ પણ મેઝર્સ એ રિંગ ને રિલેક્સ કરવામાં ફેઇલ્યોર જાય, તો પેશન્ટ ને ફોર્સેપ ડિલિવરી કમ્પ્લીટ કરવા માટે જનરલ એનેસ્થેસિયા પ્રોવાઇડ કરવામાં આવી શકે છે.

3rd સ્ટેજ:

મેન્યુઅલ રિમૂવલ કરવાના અટેમ્પ્ટ દરમિયાન ડાયગ્નોસીસ કરવામાં આવે છે.

એનેસ્થેસિયા ના પ્લાન ને ડિપ બનાવવું એ સામાન્ય રીતે ઇફેક્ટીવ હોય છે.

અલ્ટરનેટીવ્લી રીતે એડ્રેનાલિન/એમિલ નાઇટ્રેટ આપવામાં આવી શકે છે.

• સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસીયા:

સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસિયા એ એવી કન્ડિશન છે જ્યારે સ્ટ્રોંગ,‌રેગ્યુલર યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ એ પ્રેઝન્ટ હોવા છતા પણ પ્રોપર રિઝનેબલ ટાઇમ માં સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન થવામાં ફેઇલ્યોર થાય જેના કારણે લેબર પ્રોસેસ માં ડિફીકલ્ટી થય શકે છે,જે કન્ડિશન ને સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસિયા કહેવામાં આવે છે.ઇનએફિશિયન્ટ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન્સ, માલપ્રેઝન્ટેશન, માલપોઝીશન, અને સર્વિક્સ માં સ્પાઝમ ના લીધે સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન માં પ્રોપર્લી પ્રોગ્રેશ થતો નથી, તેને સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસીયા કહે છે.

ટાઇપ્સ ઓફ સર્વાઇકલ ડિસ્ટેન્સન:

સામાન્ય રીતે સર્વાઇકલ ડિસ્ટોશિયા ના બે ટાઇપ પડે છે જેમ કે,

1) પ્રાઇમરી સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસિયા,
2) સેકન્ડરી સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસિયા.

1) પ્રાઇમરી સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસિયા: પ્રાઇમરી સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસિયા એ સામાન્ય રીતે ફર્સ્ટ ચાઇલ્ડ બર્થ ના સમયે થાય છે કે જેમાં યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન ની નોર્મલ પેટર્ન એ મેઇન્ટેઇન હોય છે પરંતુ એક્સટર્નલ ઓરિફીસ એ ડાયલેટ થવામાં ફેઇલ્યોર થાય છે.
પ્રાઇમરી સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસિયા મા,
સર્વિક્સ એ ખુબ થીન થાય છે અને હેડ એ પ્રોપર્લી એપ્લાઇ થય શકે છે.
ઇનીસિયલી યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ એ સારા હોય છે પરંતુ અલ્ટીમેટ્લી તે ઇન ઇફેક્ટિવ બને છે.
એન્ટિરિયર લીપ માં એડીમાં થાય છે.
તેમાં ડિલિવરી એન્ટીરિયર લીપ ના એવલ્સન દ્વારા અથવા સર્વિક્સ ના એન્યુલર ડિટેચમેન્ટ દ્વારા એકમ્પલીસ્ડ થય શકે છે.

2) સેકન્ડરી સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસિયા: સેકન્ડરી સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસિયા એ સામાન્ય રિતે પ્રિવ્યસ ઓપરેશન અથવા ડિલિવરી ની અસર થી સર્વિક્સ ના સ્કાર અથવા રિજીડિટી, સર્વાઇકલ કેન્સર ના કારણે થાય છે.

લક્ષણો તથા ચિહ્નો:

પ્રોલોંગ લેબર,
ગુડ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ હોવા છતા સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન થવામાં ફેઇલ્યોર થાય,
ઇનઇફેક્ટિવ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન્સ,
એબનોર્મલ ફિટલ પોઝિશનિંગ,
મેટર્નલ ડીશકમ્ફર્ટ જેમ કે,પેલ્વિસ માં પેઇન તથા પ્રેશર ઇન્ક્રીઝ થવું.
ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ થવું.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
પેલ્વિક એક્ઝામિનેશન,
ફિટલ મોનીટરીંગ,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
લેબોરેટરી ટેસ્ટ,
બીસોપ્સ સ્કોર અસેસમેન્ટ.

ટ્રીટમેન્ટ:

સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસિયા સાથે કોમ્પ્લીકેશન્સ હોય,તો સિઝેરિયન સેક્શન કરવામાં આવે છે.

જો હેડ લો ડાઉન હોય અને થીન રિમ સર્વિક્સ ની પાછળ હોય,તો રિમ ને મેન્યુઅલી વેન્ટોસ કરીને કોન્ટ્રેક્શન્સ અથવા ટ્રેક્શન દરમ્યાન ઉપર ખસેડવી અથવા સર્વિક્સ એ થીન હોય, પરંતુ હાફ ડાયલેટેડ હોય, તો દુહરસેન્સ ઇન્સીઝન 2 અને 10 o’clock પોઝીશન માં મૂકી ફોર્સેપ કે વેન્ટોસ એક્સટ્રેક્શન કરાવવુ.

જો સર્વિક્સ એ ફાઇબ્રોસીસ ના કારણે સ્ટેનોસિસ થયેલ હોય અને રિઝનેબલ ટાઇમ માં પ્રોપર્લી ડાયલેટ થવામા ફેઇલ્યોર હોય અને વજાઇનલ ડીલેવરી એ ફેઇલ જાય તો સિઝેરિયન સેક્શન કરવામાં આવે છે.

જો સર્વિક્સ નું ઓબસ્ટ્રક્શન્સ હોય તો સિઝેરિયન સેકસન એ પ્રિફર મેથડ કહેવામાં આવે છે.

પેશન્ટ ને એનાલજેસીક જેમકે પેથીડીન અને એન્ટી સ્પાઝમોડિક જેમકે હ્યોસીન મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.

જો સર્વિક્સ એ પ્રોપર્લી ડાયલેટેડ હોય નહીં અને ફીટલ ડિસ્ટ્રેઝ ની કન્ડિશન હોય તથા ફીટલ હેડ એ પ્રોપર્લી રીતે એન્ગેજ થયેલું ન હોય તો સિઝેરિયન સેક્શન કરવામાં આવે છે.

• જનરલાઇઝ્ડ ટોનીક કોન્ટ્રાક્શન or યુટેરાઇન ટીટેની:

જનરલાઇઝ્ડ ટોનીક કોન્ટ્રાક્શન નો અર્થ યુટેરાઇન ટેટેની છે જે અત્યંત લાંબા સમય સુધી (પ્રોલોન્ગ સમય સુધી) યુટેરાઇન કોન્ટ્રેક્શન્સ દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે. આ કન્ડિશન માં, ઇન્ટર્નલ OS ના લેવલ સુધી એન્ટાયર યુટેરાઇન કેવીટી માં રિટ્રેક્શન થાય છે.

એક્ટિવ અપર યુટેરાઇન સેગ્મેન્ટ અને પેસીવ લોવર યુટેરાઇન સેગ્મેન્ટ વચ્ચે કોઇ ફિઝીયોલોજીકલ ડિફરન્સીએસન હોતુ નથી.

જ્યારે યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ એ બંધ થઇ જાય છે, ત્યારે આખું યુટ્રસ યુટેરાઇન કેવિટી ની અંદર ફિટસ ને હોલ્ડિંગ રાખે ને મસ્ક્યુલર સ્પાઝમ (ટોનિક) માંથી માંથી પસાર થાય છે.
યુટેરાઇન ટેટની ફિટસ ના એક્ટિવ રીટેન્શન નું કારણ બને છે.

ઇટિયોલોજી:

યુટ્રસ ના પાવરફુલ કોન્ટ્રેક્શન્સ દ્વારા ઓબસ્ટ્રક્શન્સ ને દૂર કરવામાં ફેઇલ્યોર થવાનાં કારણે.

આર્ટીફિસીયલ ડિલિવરી પર રીપીટેડ અનસક્સેસફુલ અટેમ્પ્ટ ને કારણે ઇરીટેશન થવાના કારણે.

ઓક્સિટોસિન ડ્રગ્સ નું ઇમ્પ્રોપર યુઝ કરવાના કારણે.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

સિવ્યર અને કંટીન્યુઅસ પેઇન થવું.
યુટેરાઇન એ ટેન્સ, હાર્ડ,તથા સ્મોલ સાઇઝ નુ થવું.
ફિટલ પાટ્સ એ પ્રોપર્લી ફીલ ના થવું.
ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ એ ઓડિબલ ન હોવું.
વજાઇનલ એક્ઝામીનેસન દરમિયાન હેડ એ ઓબ્ઝ્વ્ડ થાય છે.
વજાઇના એ એડિમાટોસ થાય છે.
ડિહાઇડ્રેશન અને કીટોએસીડોસીસ થવું.
એબડોમીનલ એક્ઝામિનેશન માં યુટ્રસ એ સ્મોલર સાઇઝ ની, ટેન્સ એન્ડ ટેન્ડર ફીલ થાય છે.
F.H.S.એ ઓડીબલ ના હોવું.
વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન:
વજાઇના એ ડ્રાય અને એડીમાટોસ થવું.

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ:

પેશન્ટ નો I.v.ઇન્ફ્યુઝન દ્વારા ડિહાઇડ્રેશન ને કરેક્ટ એન્ડ કિટોએસીડોસીસ ને કરેક્ટ કરવું.

ઇન્ફેક્શન ને કન્ટ્રોલ કરવા માટે એન્ટીબાયોટીક પ્રોવાઇડ કરવું.

પેઇન ને રિલીવ કરવા માટે સિડેટીવ પ્રોવાઇડ કરવું.

જો ઓબસ્ટ્રક્શન્સ એ સસ્પેક્ટેડ હોય તો સિઝેરીય સેક્સન કરવામાં આવે છે.

પેસન્ટ ને ડિપ સીડેસન એ ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલરર્લી મોર્ફીન એ 15 mg અથવા પેથીડીન ડ્રીપ પ્રોવાઇડ કરવી. એટલે કે 200 mg એ 500 ml 5% ડેક્સ્ટ્રોઝ માં 50-60 ડ્રોપ રેટ પર મિનિટ પ્રોવાઇડ કરવું.

પેશન્ટ ને એડિક્યુએટ રેસ્ટ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

પેશન્ટ ને રેસ્ટ આપવામાં આવે છે, જ્યારે સ્પોન્ટાનીયસ ડિલિવરી શક્ય હોય અથવા જો કોઇ ઓબસ્ટ્રક્શન્સ ન હોય તો સ્પોન્ટાનીયસ ડિલેવરી એ કરાવવા મા આવે છે.

• ટોનિક યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ એન્ડ રિટ્રેક્શન ઓર બેન્ડલ્સ રિન્ગ:

બેન્ડ્લ્સ રિંગ એ સામાન્ય રીતે રિટ્રેક્શન રીન્ગ માટે એપ્લાય કરવામા આવે છે કે જે સામાન્ય રીતે એબડોમન ઉપર વિઝીબલ હોય છે.બેન્ડ્લ્સ રિંગ મા‌ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ એ ઓબસ્ટ્રક્ટેડ લેબર ના કારણે થાય છે. આ ટ્રાન્સવર્સ ગ્રુવ હોય(ડિપ્રેસ્ડ રિજ)છે કે સામાન્ય રીતે અંબેલીકસ અને સિમ્ફાઇસિસ પ્યુબીસ ના વચ્ચે આવે છે.જે સામાન્ય રીતે અપર યુટેરાઇન સેગ્મેન્ટ અને લોવર યુટેરાઇન સેગ્મેન્ટ સાથે કોરિસ્પોન્ડીન્ગ (અનુરૂપ) હોય છે, જે સામાન્ય રીતે એબડોમન ઉપર વિઝીબલ હોય છે.જે સામાન્ય રીતે ઓબસ્ટ્રક્ટેડ લેબર તથા ડિફીકલ્ટ લેબર ની કન્ડિશન અરાઇઝ કરી શકે છે.બેન્ડ્લ્સ રિંગ એ સામાન્ય રીતે યુટ્રસ ના બે સેગ્મેન્ટ ની વચ્ચે એબનોર્મલ જન્કશન આવેલુ હોય છે.જે સામાન્ય રીતે ઓબ્સ્ટ્રેક્ટેડ લેબર ની લેટ સાઇન કહેવામાં આવે છે.

રીંગ નુ ફોર્મેશન એ કેવી રીતે થાય છે:

એમાં યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્સન્સ ની ઇન્ટેન્સિટી, ડ્યુરેશન તથા ફ્રિકવન્સી માં ગ્રેજ્યુઅલી વધારો જોવા મળે છે.

તેમાં રિલેક્સેશન ફેઝ એ ઓછો જોવા મળે છે અને અલ્ટીમેટ્લી ટોનિક કોન્ટ્રેક્શન નુ સ્ટેટ એ ડેવલોપ થાય છે.

તેમાં રિટ્રેક્શન એ સામાન્ય રીતે કંટીન્યુઅસ રહે છે.

1st સ્ટેજ માં સર્કમફેરન્સિયલ ડાયલેટેશન દ્વારા પહેલેથી જ થીન થય ગયેલો લોવર ભાગ લંબાય છે અને અપર સેગ્મેન્ટ માંથી ડ્રાઇવન થતાં ફિટસ ને સમાવવા માટે પ્રોગ્રેસિવ્લી થીન થતો જાય છે.

એક્ટિવ અપર સેગ્મેન્ટ અને ડિસ્ટેન્ડેડ લોવર સેગ્મેન્ટ વચ્ચે યુટ્રસ માં સર્ક્યુલર ગ્રુવ નુ ફોર્મેશન થાય છે, જેને પેથોલોજીકલ રીટ્રેક્શન રીંગ (બેન્ડલ્સ રીંગ) કહેવાય છે.

પ્રાઇમિગ્રેવિડા માં, ઓબ્સ્ટ્રક્શન ના રિસ્પોન્સ માં વધુ પાછું રિટ્રેક્શન થવાનું બંધ થય જાય છે અને લેબર એ યુટ્રસ ના એક્સહોસ્ટ થવાના કારણે સ્થિર થાય છે.

મલ્ટિપારા માં, પ્રોગ્રેસીવ સર્કમ ફેરેન્સીયલ ડાયલેટેશન અને લોવર સેગમેન્ટ ના થીનીન્ગ થવા સાથે યુટેરાઇન રીટ્રેક્શન એ કંટીન્યુઅસલી સ્ટાર્ટ રહે છે.

બેન્ડલ્સ રીંગ એ અમ્બેલીકસ ની નજીક અને નજીક જતી રહે છે અને છેવટે લોવર સેગ્મેન્ટ એ રપ્ચર થય જાય છે.

પેથોફિઝિયોલોજી: તેમાં ધીમે ધીમે યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન્સ ની ઇન્ટેન્સિટી,ડ્યુરેશન અને ફ્રિકવન્સી વધતા રિલેક્સેશન ફેસ ઓછો થાય છે અને અંતે ટોનિક કોન્ટ્રેક્શન ઉદભવે છે છતાં પણ રીટ્રેક્શન તો રહે જ છે અપર સેગ્મેન્ટ માંથી આવતા ફિટસ ને જગ્યા આપવા લોવર સેગ્મેન્ટ ની લંબાઇ વધે છે અને તે પાતળું થાય છે તેથી એક્ટિવ અપર સેગ્મેન્ટ અને ડિસ્ટન્ડેડ લોવર‌ સેગ્મેન્ટ ની વચ્ચે યુટ્રસ ની ફરતે ગોળાકાર ખાંચ બને છે જેને પેથોલોજીકલ રીટ્રેક્શન રિંગ કે બેન્ડલ્સ રીંગ કહે છે જો તે વધારે થાય તો ફીટસ એ લાઇફ થ્રીએટેનિંગ કન્ડિશન માં મુકાય છે અને ક્યારેક ડેથ પણ થય શકે છે.
પ્રાઇમી ગ્રેવિડા માં આગળ રીટ્રેક્શન એ ઓબ્સ્ટ્રક્શન ના કારણે બંધ થતા લેબર એ સ્ટોપ થાય છે અને યુટેરાઇન એક્ઝોસન થાય છે ત્યારબાદ કોન્ટ્રાક્સન્સ ફરીથી સ્ટાર્ટ થાય છે જ્યારે મલ્ટીપારા માં રીટ્રેક્શન કંટીન્યુ રહેતા પ્રોગ્રેસિવ લોવર સેગ્મેન્ટ નું કંટીન્યુઅસલી ડાયલેટેશન અને થીનીન્ગ થતું જાય છે તેથી બેન્ડેલ્સ રીંગ એ અંબેલીકસ ની નજીક જતી રહે છે અને અંતે લોવર સેગમેન્ટ એ રપ્ચર થાય છે

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

પેશન્ટ ને કંટીન્યુઅસ પેઇન અને ડીસકંફર્ટ થતાં તે રેસ્ટલેસ થાય,
પેશન્ટ એ એક્ઝોસ્ટ જોવા મળે,
તે સાથે કીટોએસિડોસીસ ના ફિચર્સ પણ જોવા મળે છે.
હાઇપરટોનિક કોન્ટ્રેક્શન્સ એ જોવા મળે છે અને મેટરનલ પલ્સ અને ટેમ્પરેચર એ ઇન્ક્રીઝ થાય છે.
એબડોમીનલ પાલ્પેશન: અપર સેગ્મેન્ટ એ હાર્ડ અને ટેન્ડર તથા લોવર સેગ્મેન્ટ એ ડીસ્ટેન્ડેડ અને ટેન્ડર થાય છે અને ફીટલ હાર્ટ સાઉન્ડ(FHS)મોટે ભાગે એબ્સન્ટ હોય છે.
ફિટલ પાર્ટ્સ એ પ્રોપર્લી રીતે ડિફાઇન્ડ થય શકતા નથી.
વજાયનલ એક્ઝામિનેશન: લોવર સેગ્મેન્ટ એ પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ ના ફોર્સ ના લીધે વધારે પ્રેસ થય ગયું હોય, રીંગ એ ફીલ થતી નથી અને ઓબ્સ્ટ્રેક્ટેડ લેબર ના ફીચર્સ જોવા મળે છે વજાય ના એ ડ્રાય, હોટ હોય અને તેમાં ઓફેન્સીવ ડીસ્ચાર્જ, સર્વિક્સ નું ફુલી ડાયલેટેશન અને મેમ્બરેન એ એબસન્સ જોવા મળે છે.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
ફિટલ મોનિટરિંગ,
પેલ્વિક એક્ઝામિનેશન,
કાર્ડીઓટોકોગ્રાફી (CTG),
બ્લડ ટેસ્ટ,
રેરલી એનાટોમિકલ એબ્નોર્માલીટીસ ને આઇડેન્ટીફાય કરવા માટે M.R.I.

મેનેજમેન્ટ:

સપોર્ટીવ થેરાપી:

તેમાં સામાન્ય રીતે inj.morphine 15 mg I.M.પ્રોવાઇડ‌ કરવામાં આવે છે.

5% ડેક્સ્ટ્રોઝ ડ્રીપ શરૂ કરવામાં આવે છે.

Inj. એમ્પીસિલિન 500 mg I/M આપવામાં આવે છે.

કિટો-એસિડોસિસ ની ટ્રીટમેન્ટ 5% ડેક્સ્ટ્રોઝ અને રીંગર લેક્ટેટ સોલ્યુશન એ I/V ઇન્ફ્યુઝન દ્વારા કરવામાં આવે છે.

ડીફીનિટીવ ટ્રીટમેન્ટ:

યુટેરાઇન રપ્ચર ની પ્રેઝન્સ ને રુલ આઉટ કરવું.

કોઇપણ પ્રકારનું ઓબ્સ્ટ્રક્શન હોય તો મધર ને મિનિમમ હેઝાર્ડ્સ થાય તે પ્રમાણે ઓબ્સ્ટ્રક્શન ને રિલીવ કરવું.

જો ફીટસ એ ડેડ થયેલું હોય અથવા ડેડ થયેલી કન્ડિશન માં હોય તો ડીલેવરી કરાવવા નો અટેમ્પ્ટ ન કરવો.

ક્યારેય ઇન્ટર્નલ વર્ઝન કરવું નહીં.

વજાઇનલ ડીલેવરી થયા પછી યુટ્રસ ને રૂટીન્લી એક્સપ્લોર કરવું જેના કારણે રપ્ચર થયેલું છે કે કેમ તે આઇડેન્ટિફાય થય શકે.

અમુક કંડીશન માં સિઝેરિયન સેક્શન એ ઇન્ડિકેટેડ હોય છે.

પેશન્ટ ને રીંગર લેક્ટેટ સોલ્યુશન નું ઇન્ફ્યુઝન કરી તેની ડિહાઇડ્રેશન તથા કીટોએસિડોસીસ ની કન્ડિશન ને કરેક્ટ કરવી.

પેશન્ટ ને પેઇન થતું હોય તો તેના પેઇન ની કન્ડિશન ને રિલીવ કરવા માટે પ્રોપર્લી પેઇનરિલીવર/ એનાલજેસીક મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી એન્ટિબાયોટિક મેડિકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.

પ્રિવેન્શન: લેબર નું પાર્ટોગ્રાફીક મેનેજમેન્ટ કરવું માલપ્રેઝન્ટેશન,સેફેલોપેલ્વિક ડિસપ્રપોર્સન માટે અર્લી ડાયગ્નોસીસ કરી સિઝેરિયન સેક્સન કરાવવું.

• કોન્સ્ટ્રીક્શન રિંગ/ કોન્ટ્રાક્શન રિંગ અને રિટ્રેક્સન રિંગ / બેન્ડલ્સ રીંગ વચ્ચે નો તફાવત:

કોન્સ્ટ્રીક્શન રિંગ/ કોન્ટ્રાક્શન રિંગ:

1.નેચર: કોન્સ્ટ્રીક્શન રિન્ગ એ લોકેલાઇઝ ઇન્કોઓર્ડિનેટ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન ના લીધે થાય છે.

2.કોઝ: યુટ્રસ માં ઇરીટેબીટી થાય છે.

3.સિચ્યુએશન: કોઇપણ જગ્યા એ પરન્તુ મોટેભાગે અપર અને લોવર સેગ્મેન્ટ ના જન્કશન ના ઉપર અને પછી પોઝીશન બદલાતી નથી.

4.યુટ્રસ: એબનોર્મલ પોલારિટી જોવા મળે છે.

5.એબડોમીનલ એક્ઝામિનેશન:
યુટ્રસ: નોર્મલ,
F.H.S.: પ્રેઝેન્ટ,
ફિટલ પાર્ટ: સરડતાથી પાલ્પેટ થાય,
રિન્ગ: ફિલ ના થાય.
રાઉન્ડ લીગામેન્ટ: ફિલ ન થાય.

6.વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન: લોવર સેગ્મેન્ટ એ પ્રેઝેન્ટીન્ગ પાર્ટ થી દબાતુ નથી.
રિન્ગ એ હેડ ઉપર ફિલ થાય છે.
ઓબ્સ્ટ્રેક્ટેડ લેબર ના ફિચર્સ એ‌ એબસન્ટ હોય.

7.રિઝલ્ટ: મેટર્નલ એક્ઝોસ્ટન અને ફીટલ એનોક્ઝીયા લેટ ફિચર છે અને યુટ્રસ એ રપ્ચર થતું નથી.

8.ટ્રીટમેન્ટ: રિન્ગ ને રિલેક્સ કરી ને ડિલીવરી કરાવવી અથવા સિઝેરીયન ડિલેવરી કરાવવી જરુર પડે, તો રીન્ગ કટ કરવી.

રિટ્રેક્શન રીંગ/ બેન્ડલ્સ રીંગ:

1.નેચર રિટ્રેક્શન રિન્ગ ટોનીક યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્સન્સ અને રિટ્રેક્સન નું અંતિમ પરીણામ છે.

2.કોઝ: ઓબ્સ્ટ્રેક્ટેડ લેબર થાય છે.

3.સિચ્યુએશન: હંમેશા અપર અને લોબર સેગ્મેન્ટ નાં જન્કશન ઉપર થાય પછી ધીમે ધીમે ઉપર તરફ જાય છે.

4.યુટ્રસ: નોર્મલ પોલારીટી જોવા મળે છે.

5.એબડોમિનલ એક્ઝામિનેશન:
યુટ્રસ: ટેન્સ અને ટેન્ડર હોય.
F.H.S.: મોટે ભાગે એબ્સન્ટ હોય છે.
ફીટલ પાર્ટ: ઇઝીલી રીતે પાલ્પેટ થતું નથી.
રિન્ગ: ગ્રુવ ઉપર ત્રાસી ફીલ થાય છે.
રાઉન્ડલીગામેન્ટ: સખત અને ટેન્ડર હોય છે.

વજાયનલ એક્ઝામિનેશન: લોવર સેગમેન્ટ પ્રેઝન્ટીન્ગ પાર્ટી થી દબાઇ છે.
રીંગ એ વજાઇનલી ફીલ થતી નથી.
કોબસ્ટ્રક્ટેડ લેબર ના ફીચર્સ પ્રેઝન્ટ હોય છે.

રિઝલ્ટ: મેટર્નલ એક્ઝોસન્સ, સેપ્સીસ,ફિટલ એનોક્ઝિયા જોવા મળે છે. સામાન્ય રીતે મલ્ટીગ્રેવીડા માં યુટ્રસ એ રપ્ચર થાય છે.

ટ્રીટમેન્ટ: રપ્ચર યુટ્રસ ના હોય તો સિઝેરિયન ડીલેવરી કરાવવી.

• પ્રિમેચ્યોર રપ્ચર ઓફ મેમ્બ્રેન્સ (PROM):

પ્રેગ્નેન્સી ના 28મા વિક પછી, પરંતુ લેબર ની શરૂઆત પહેલાં કોઇપણ સમયે મેમ્બ્રેન એ સ્પોન્ટાનીયસ્લી રપ્ચર થાય તો તે કન્ડિશન ને પ્રિમેચ્યોર રપ્ચર ઓફ મેમ્બ્રેન્સ (PROM) કહેવામાં આવે છે.
જ્યારે મેમ્બ્રેન નું રપ્ચર 37 વિક પછી પરંતુ લેબર ની શરૂઆત પહેલા રપ્ચર થાય તેને ટર્મ PROM કહેવામાં આવે‌ છે.
જો 37 વિક કમ્પ્લીટેડ થયા પહેલા થાય છે, ત્યારે તેને પ્રીટર્મ (PROM) કહેવામાં આવે છે.અને જ્યારે મેમ્બ્રેન એ ડિલેવરી પહેલાં 24 અવર્સ થી વધારે રપ્ચર રહે તેને પ્રોલોન્ગ રપ્ચર ઓફ મેમ્બ્રેન કહે છે.
તે સર્વાઇકલ ઇનકમ્પીટન્સી, વજાઇનલ કેનાલ ની પેથોજેનિસિટી અને કોરિઓએમ્નીઓનાઇટિસ સાથે અસોસીએટેડ હોય છે.

ઇટિયોલોજી:

તેનું એક્ઝેટ કોષ અનનોન છે,
શક્ય કારણો માં મેમ્બ્રેન ની ફ્રાયેબીલીટી,
ઓછી ટેન્સિલ સ્ટ્રેન્થ,
પોલીહાઇડ્રોએમ્નીઓસ,
સર્વાઇકલ ઇન્કમ્પીટેન્સી,
મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સી,
ઇન્ફેક્શન,
ઓછી સર્વાઇકલ લેન્થ,
લો BMI,
પ્રી ટર્મ લેબર ની હિસ્ટ્રી હોવાના કારણે,
પોલીહાઇડ્રોએમ્નીઓસ,
મલ્ટીપલ પ્રેગનેન્સી,
ફ્રેજાઇલ મેમ્બરેન ના કારણે,
ઇન્ફેક્શન ના કારણે જેમ કે, યુરીનરી ટ્રેક ઇન્ફેક્શન તથા લોવર જીનાઇટલ ટ્રેક ઇન્ફેક્શન ના કારણે,

લક્ષણો તથા ચિહ્નો:

વજાઇનલ ડિસ્ચાર્જ:
વજાઇનલ કેનાલ માંથી વોટરી ડિસ્ચાર્જ એસ્કેપ થવું.
એમ્નિઅટિક ફ્લુઇડ નું અચાનક રિલીઝ થવું, જેને ઘણીવાર “ગશ” અથવા સતત લીક તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે.
કોન્ટ્રાક્શન: રેગ્યુલર યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ થવું.
ફિટલ મોનીટરીંગ: હાર્ટ રેટ માં ચેન્જીસ થવા.
ઇન્ફેક્શન જેવા સિમ્પટોમ્સ જોવા મળે જેમ કે,
ફિવર,
હાર્ટ રેટ ઇન્ક્રીઝ થવા,
ફાઉલ સ્મેલિંગ એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ,
સર્વાઇકલ ચેન્જ: જેમ કે એક્ઝામીનેશન માં સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન તથા એફેસમેન્ટ થવું.

રિસ્ક ઓફ પ્રી મેચ્યોર રપ્ચર ઓફ મેમ્બરેન:

પ્રીટર્મ લેબર,
મધર અને ન્યુબોર્ન બેબી માં સિસ્ટેમીક ઇન્ફેક્શન થવું,
ઓલીગોહાઇડ્રોએમ્નીઓસ જે સામાન્ય રીતે ફિટલ પ્રોબ્લેમ ના કારણે થય શકે છે જેમ કે,પલ્મોનરી હાઇપોપ્લેસિયા.
કોર્ડ પ્રોલેપ્સ,
પ્રેમેચ્યોરિટી ના કારણે માલ પ્રેઝન્ટેશન,
એન્ટિ પાર્ટમ હેમરેજ,
લોંગ ટાઈમ સુધી હોસ્પિટલાઇઝેશન ના કારણે મધર માં સાયકોલોકોલોજીકલ ટ્રોમા થવો.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
સ્પેક્યુલમ એક્ઝામિનેશન,
વજાઇના માથી વોટરી ડિસ્ચાર્જ આવવું,
ફ્લુઇડ નું એક્ઝામિનેશન કરતાં, PH >6,
અલ્ટ્રાસોનોગ્રાફી.
કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ,
યુરીનએનાલાઇસીસ,
હાઇ વજાઇનલ સ્વોબ ફોર કલ્ચર,
અલ્ટ્રાસોનોગ્રાફી.

મેનેજમેન્ટ:

સૌપ્રથમ એસેપ્ટિક પ્રીકોસન સાથે સ્પેક્યુલમ એક્ઝામિનેશન કરવું. તેમજ ડાયગ્નોસીસ ની સાથે કોર્ડ પ્રોલેપ્સ માટે અને એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ નો કલર ચેક કરવો.

વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન કરવું નહીં.

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી બેડ રેસ્ટ આપી.સ્ટરાઇલ વલ્વલ પેડ પ્રોવાઇડ કરવું.

ડેન્જર:

સ્ટાર્ટ લેબર ડ્યુ ટુ પ્રીમેચ્યોર રપ્ચર ઓફ મેમ્બ્રેન.
એસેન્ડિન્ગ ઇન્ફેક્શન ના વધારે પ્રમાણમાં ચાન્સીસ રહે છે.
કોર્ડ પ્રોલેપ્સ ના ઇન્સીડેન્સ વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.
લાઇકર એ કંટીન્યુઅસ એસ્કેપ થવાના કારણે ડ્રાય લેબર ની કન્ડિશન જોવા મળે છે.
ફિટલ પલ્મોનરી હાઇપોપ્લેસિયા એ થ્રેટ અને ઓલીગોહાઇડ્રોએમ્નીઓસ સાથે અસોસીએટેડ હોય છે.

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ:

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી હોસ્પિટલમાં ટ્રાન્સફર કરવા.

પેશન્ટ ની કમ્પ્લીટ્લી હિસ્ટ્રી કલેક્ટ કરવી.

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી બેડ રેસ્ટ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

પ્રોપર્લી કેર તથા પ્રીકોસન્સ સાથે ઓબ્સ્ટેટ્રિક્સ એક્ઝામિનેશન કરવું.

સ્ટરાઇલ ટેકનિક ને મેઇન્ટેન રાખી પ્રોપર્લી વજાયનલ એક્ઝામિનેશન કરવું.

સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન તથા એફેસમેન્ટ નુ પ્રોપર્લી ઓબ્ઝર્વેશન કરવું.

ઇન્ટ્રાસર્વિકલ સ્વેબ બેક્ટેરિયા ના ગ્રામ સ્ટેઇન, કલ્ચર અને સેન્સીટીવિટી ટેસ્ટ માટે લેવામાં આવે છે.

અલ્ટ્રાસોનિક ગાઇડન્સ માં એબડોમીનલ એમ્નીઓસિન્ટેસીસ કરી અને ત્યારબાદ લાઇકર એમ્ની નું સેમ્પલ કલેક્ટ કરવામાં આવે છે જેના કારણે બેક્ટેરિયલ કલ્ચર અને સેન્સિટિવિટી ટેસ્ટ થઇ શકે.

દર 6 અવર.લી ફિટલ મોનિટરિંગ કરવામાં આવે છે.

દર ચાર કલાકે પેશન્ટના વાઇટલ સાઇન ચેક કરવામાં આવે છે સ્પેશિયલી પલ્સ અને ટેમ્પરેચર નું મોનિટરિંગ કરવામાં આવે છે.

એન્ટિબાયોટિક્સ જેમ કે એમ્પીસિલિન 500 mg અથવા સેફાલોસ્પોરિન
500 mg 6 અવર્લી x 6 દિવસ સુધી આપવામાં આવે છે. અલ્ટરનેટીવ્લી, એરિથ્રોમાસીન થેરાપી આપવામાં આવે છે અને મેટ્રોનીડાઝોલ નો યુઝ એ કરન્ટ્લી 1 વિક માટે થાય છે.

ડાયગ્નોસીસ નું કન્ફોર્મેશન થયા બાદ મેનેજમેન્ટ એ સામાન્ય રીતે નીચેના ફેક્ટર્સ ઉપર આધારિત હોય છે જેમ કે,
જેસ્ટેશનલ એજ,
વુમન એ લેબર માં છે કે કેમ,
કોઇ પણ સેપ્સીસ,
તથા ફિટલ સર્વાઇવલ રેટ, વગેરે.

ટર્મ PROM: 90% ટકા કેસિસમાં સ્પોન્ટેનિયસ લેબર રપ્ચરના 24 અવર્સ માં સ્ટાર્ટ થઇ જાય છે અને તે સમય દરમિયાન અને ઇન્ફેક્શન માટે અસેસમેન્ટ કરવું તથા કેર પ્રોવાઇડ કરવી જો લેબર એ સ્ટાર્ટ ન થયું હોય તો ઇન્ડક્શન કરવું અને કોમ્પ્લિકેશન માં સિઝેરિયન સેક્શન કરવામાં આવે છે.

પ્રીટર્મ PROM: પ્રીમેચ્યોરિટી નું રિસ્ક હોવાથી પેશન્ટ ને વેલ ઇક્વીપ્ડ હોસ્પિટલ માં ફિટસ ઇન યુટ્રો હોય તો વેલ ઇક્વીપ્ડ હોસ્પિટલ માં ટ્રાન્સફર કરવું.

જો પ્રેગનેન્સી 34 વિક્સ કે તેનાથી વધારે હોય અને લેબર એ 48 અવર્સ માં સ્ટાર્ટ ન થાય તો ઇન્ડક્શન અને ઓબસ્ટેટિક કોમ્પ્લિકેશન માં સિઝેરિયન સેક્શન કરવામાં આવે છે.

જો પ્રેગનેન્સી 34 વિક્સ કરતા ઓછી હોય મેટર્નલ અને ફીટલ ઇન્ડિકેશન્સ ના હોય તો કન્ઝર્વેટીવ ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી એન્ટિબાયોટિક તથા સ્ટીરોઇડ મેડિકેશન આપવામાં આવે છે.

• પ્રેસીપીટેટ લેબરઃ

પ્રેસીપીટેટ લેબર ને “રેપીડ લેબર” તથા “રેપીડ ચાઇલ્ડબર્થ ” કહેવામા આવે છે.પ્રેસીપીટેટ લેબર એટલે કે એબનોર્મલ રેપીડ લેબર કહેવામા આવે છે કે જેમાં લેબર ના ફર્સ્ટ અને સેકન્ડ સ્ટેજ નું ટોટલ ડ્યુરેશન બે અવર્સ કરતા ઓછું હોય છે. તેના કારણે રેપિડ્લી તથા સ્પોંટેનિયસલી ઇન્ફન્ટ નું એક્સપલ્ઝન થાય છે.તે કોમન્લી મલ્ટીપારા વુમન માં જોવા મળે છે.મલ્ટીપારા સાથે રિલેક્સડ પેલ્વિક કે પેરીનીયલ ફ્લોર હોય, મલ્ટીપારા સાથે સાથે યુઝવલી સ્ટ્રોંગ, ફોર્સફૂલ કોન્ટ્રાકશન હોય તથા લેબર દરમિયાન પેઇનફૂલ સેન્સેસન ફિલ ના થાય તેના કારણે ઇમિડીયેટ બર્થ ની જાણ થતી નથી જેના કારણે પ્રેસિપ્રીટેટ લેબર જોવા મળે છે.

ઇટિયોલોજી:

યુટેરાઇન હાઇપરટોનીસીટી,
મલ્ટીપારેટી,
એબનોર્મલ ફિટલ પ્રેઝન્ટેશન,
ફેવરેબલ પેલ્વિક સ્ટ્રક્ચર,
હોર્મોનલ ફેક્ટર,
પ્રિવ્યસ રેપિડ લેબર ના કારણે,

રિસ્ક ઓફ ધ પ્રીમેચ્યોયર રપ્ચર ઓફ મેમ્બ્રેન:

મેટર્નલ રિસ્ક: જેમા,
સર્વિક્સ, વજાઇના અને પેરીનીયમ નુ એક્સટેન્સીવ લેસરેશન્સ થવું.
P.P.H(પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ).
ઇન્વર્ઝન,
ઇન્ફેક્શન.

ફિટલ રિસ્ક:
ઇન્ટ્રાક્રેનીયલ સ્ટ્રેસ,
હેમરેજ,
બેબી ને સિરિયસ ઇન્જરી થવી.
કોર્ડ માથી બ્લિડિંગ થવું.
સ્કલ પર સીધો માર પડી શકે છે.

મેનેજમેન્ટ:

જો પેશન્ટ માં પ્રેસીપીટેટ લેબર ની પ્રિવ્યસ હિસ્ટ્રી હોય તો પહેલા જ હોસ્પિટલ માં એડમિટ કરવું.

લેબર દરમિયાન યુટેરાઇન કોન્ટરાક્શન્સ ને મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ દ્વારા ઓછા કરવા.

ઓક્સિટોસિન ઓગ્મેન્ટેશન કરવું નહીં.

ઇલેક્ટીવ ઇન્ડક્શન લેબર માટે મેમ્બ્રેન નું લો રપ્ચર કરવું.

લીબ્રરલ એપિઝીયોટોમી પ્રોવાઇડ કરવી અને હેડ ની ડીલેવરી ને કંટ્રોલ કરવી.

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ:

સૌપ્રથમ પેશન્ટ એ લેબર રૂમમાં આવે એટલે ઇમીડીએટ્લી પ્રેસિપિટેડ ડીલેવરી ની સિચ્યુએશન માટે અસેસ કરવું.

અધર હેલ્પ માટે કોલ કરવો અને પેશન્ટ ને એકલા મુકવું નહીં.

ડિલેવરી માટે સ્ટરાઇલ ઓબ્સ્ટેટ્રિક્સ અથવા પ્રેસીપીટેટ ડિલેવરી પેક રેડી કરવું.

પેશન્ટ ને કન્ડિશન ની ઇન્ફોર્મેશન અને સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

લીબ્રલ એપીઝીયોટોમી આપવી અને હેડ ની ડીલેવરી કંટ્રોલ કરવી.

નેક ની આજુબાજુમાં માં અંમ્બેલીકલ કોર્ડ માટે ચેક કરવું.

જો કોર્ડ એ લુઝ હોય તો,‌ઉચકી ને કાઢી લેવો અને ટાઇટ કોર્ડ ને બે વખત ક્લેમ્પ કરી બે ક્લેમ્પ ની વચ્ચેની કટ કરવો. ત્યારબાદ સોલ્ડર ની કન્ટ્રોલ્ડ ડિલેવરી કરાવવી.

ડીલેવરી થયા પછી મધર ને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી.લેગ ને એક્સટેન્ડ કરવા ફર્સ્ટ કલાક માં ફન્ડસ એ દર 10-15 મીનીટ ચેક કરવું અને જો ફન્ડસ એ સોફ્ટ કે બોગી હોય તો મસાજ કરવી.

ડિલેવરી અને પ્લેસેન્ટા ના એક્ઝામિનેશન નો રેકોર્ડ કરવો.મધર અને બેબી ની કન્ડિશન નો રેકોર્ડ કરવો અને કોઇ એબ્નોર્માલિટીસ હોય તો ઓબસ્ટેટ્રીસિયન ને જાણ કરી તેની ટ્રીટમેન્ટ માટેના મેઝર્સ લેવા.

• પ્રોલોન્ગ લેબર:

જ્યારે લેબર ના ફર્સ્ટ એન્ડ સેકન્ડ સ્ટેજ નો કંબાઇન ડ્યુરેસન જ્યારે 18 અવર્સ કરતા વધારે થાય તો તેને પ્રોલોન્ગ લેબર કહેવામાં આવે છે.ઓછામાં ઓછા ચાર hours ના ઓબ્ઝર્વેશન માં સર્વાઇકલ ડાયલેટેસન રેટ < 1 cm/ hr અને પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ નું ડિસેન્ટ એ <1 cm/ hr હોય તેને પ્રોલોંગ લેબર કહે છે.

ઇટિયોલોજી:

ફોલ્ટ ઇન પાવર:
એબનોર્મલ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન જેમ કે,
યુટેરાઇન ઇનર્શિયા,
બીયર ડાઉન ના કરી શકે,
એપીડ્યુરલ એનાલજેસીયા,
કોન્સ્ટ્રીક્શન રીંગ.

ફોલ્ટ ઇન પેસેજ:
કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વિસ,
સર્વાઇકલ ડિસ્ટોસીયા,
પેલ્વિક ટ્યુમર,
ફુલ બ્લાડર તથા રેક્ટમ ના કારણે,
સેફેલો પેલ્વિક ડિસ્પ્રપોર્શન,
એન્ડ્રોઇડ પેલ્વિસ,
પેલ્વિકફ્લોર અથવા પેરીનિયમ નું સ્પાઝમ કે ઓલ્ડ સ્કાર ના લીધે રઝીસ્ટન્સ.

પેસેન્જર:
માલપોઝીશન,
માલપ્રેઝન્ટેશન,
બીગ બેબી,
ફીટસ ની કન્જીનાઇટલ એનોમાલિસ,
બિગ બેબી,
ડિફ્લેક્સ હેડ.

અધર કોઝ: એનાલ જેસીક તથા સિડેટીવ્સ નું અર્લી એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવાના કારણે

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

લેબર નો ડ્યુરેશન એક્સટેન્ડેડ થવો.
વીક તથા ઇનએડીકયુએટ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ થવા.
સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન ડીલે થવું.
ફીટલ હાર્ટ રેટ(FHR)માં ચેન્જીસ થવા.
મેટર્નલ ફટિગ તથા એક્ઝોસન થવું.
પેલ્વિક ટીશ્યુસ ઉપર પ્રોલોન્ગ પ્રેશર આવવાના કારણે પેઇન તથા ડિસ્કમ્ફર્ટ થવું.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
પ્રોલોંગ લેબર એ ડાયગ્નોસીસ થતું નથી પરંતુ એબ્નોર્માલિટી નું નું નિદર્શન કરે છે. તેના કારણે ને આઇડેન્ટીફાય કરવા માટે એબડોમીનલ એક્ઝામિનેશન તથા વજાયનલ એક્ઝામિનેશન કરવામાં આવે છે.
તેનું ડાયગ્નોસીસ કરવા માટે પાર્ટોગ્રાફિક એનાલાઇસીસ કરવામાં આવે છે, એટલે કે જો સર્વાઇકલ ડાયલેટેશન નો રેટ એ નલીપરામાં 1 સેમી/કલાક થી ઓછો અને મલ્ટીપારામાં 1.5 સેમી/કલાક થી ઓછો હોય તો તેને એબનોર્મલ ગણવામાં આવે છે.
હેડ નું સ્લોલી ડિસેન્ટ ડાઉન થાય છે.
પેલ્વીક અસેસમેન્ટ,
રેડિયોગ્રાફી,
CT scan,
M.R.I. દ્વારા ઇન્ટ્રાનેટલ ઇમેજિંગ.
સેકન્ડ સ્ટેજ એ પ્રોલોન્ગ ત્યારે કહેવામાં આવે છે જ્યારે પ્રાઇમીગ્રેવિડા મા‌ તે 2 અવર કરતા વધારે સમય સુધી રહે જ્યારે મલ્ટીગ્રેવિડા મા 1 અવર્સ કરતા વધારે સમય સુધી રહે છે.

ડેન્જર:

ફીટલ ડેન્જર:
હાઇપોક્ઝીયા,
ઇન્ટ્રાયુટેરાઇન ઇન્ફેક્શન,
ઇન્ટ્રાક્રેનીયલ સ્ટ્રેસ/હેમરેજ,
ઓપરેટીવ ડીલેવરી ના ઇન્સિડન્સ ઇન્ક્રીઝ થવા,

મેટર્નલ ડેન્જર:
ડિસ્ટ્રેઝ,
પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ,
ટ્રોમા ટૂ જીનાઇટલ ટ્રેક,
ઓપરેટિવ ડીલેવરી ના ઇન્સિડન્સ ઇન્ક્રીઝ થવા,
પર્પેરિયલ સેપ્સીસ,
સબઇનવોલ્યુશન.

મેનેજમેન્ટ:

પ્રોલોંગ લેબર નું કારણ આઇડેન્ટીફાય કરવું અને તેની મધર અને ફિટસ ઉપર થતી ઇફેક્ટ ને આઇડેન્ટીફાય કરવી.

ફર્સ્ટ સ્ટેજ ડિલે: વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન કરી ફિટલ નું પ્રેઝન્ટેશન, પોઝીશન તથા સ્ટેશન ને આઇડેન્ટીફાય કરવું.

જો યુટેરાઇન એક્ટિવિટી ઓછી હોય તો એમ્નીઓટોમી, ઓક્સિટોસીન ઇન્ફ્યુઝન અને એનાજેસીક પ્રોવાઇડ કરવી.

માલપ્રેઝન્ટેશન,માલપોઝીશન, બીગ બેબી તથા સેફેલોપેલ્વિક ડિસ્પ્રપોર્શન ની કન્ડિશન માં સિઝેરિયન સેક્સન કરવામાં આવે છે.

સેકન્ડ સ્ટેજ ડીલે: જો ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ( FHS ) સારા હોય તો એક્સપેક્ટન્ટ મેનેજમેન્ટ અને વજાયનલ ડીલેવરી અથવા આસિસ્ટેડ કે સિઝેરિયન ડીલેવરી મા વજાઇનલ ( ફોર્સેપ, વેન્ટોસ) કે સિઝેરીયન ડિલેવરી કરાવવામાં આવે છે.

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ:

મધર ને પ્રોપર્લી સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

પ્રોલોંગ લેબર થવા માટેના ફેક્ટર્સ ને અર્લી આઇડેન્ટીફાય કરી તથા તેનું અર્લી ડિટેકશન કરી પ્રોપર્લી ટ્રીટમેન્ટ કરવી.

પાર્ટોગ્રાફ ને પ્રોપર્લી મેઇન્ટેન કરવું. જેના કારણે તે પ્રોલોન્ગ લેબર ની કન્ડિશન ને અર્લી આઇડેન્ટીફાય કરી શકે છે.

જો પ્રિસ્ક્રાઇબ કરેલું હોય તો મધર ને પ્રોપર્લી સીડેશન પ્રોવાઇડ કરવું જેના કારણે તે પ્રોપર્લી રેસ્ટ લય શકે.

મધર નું ન્યુટ્રિશનલ સ્ટેટસ પ્રોપર્લી મેઇન્ટેન કરવું.

મધર ને પ્રોપર્લી ઇન્ટ્રા વિનસ જેમકે રીંગર લેક્ટેટ ( RL )
સોલ્યુશન પ્રોવાઇડ કરી તેના હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ ને મેઇન્ટેન કરવું તથા કીટોએસીડોસીસ ની કન્ડિશન ને ટ્રીટ કરવી.

પેશન્ટ ના વાઇટલ સાઇસ ને પ્રોપર્લી મેઇન્ટેન કરવું જેમ કે, બ્લ્ડ પ્રેસર તથા પલ્સ વગેરે.

યુરિન માં એસિટોન પ્રેઝન્ટ છે કે કેમ તે આઇડેન્ટિફાય કરવા માટે યુરીન ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.

લેબર પ્રોગ્રેસ, ઓરીફીસ ડાયલેટેશન,વાઇટલ સાઇન સ્પેસિયલી બ્લડ પ્રેશર, તથા સ્કિન કલર ને પ્રોપર્લી ચેક કરી તેનું રેકોર્ડ કરવું.

• ઇન્ડક્શન ઓફ લેબર:

ઇન્ડક્શન ઓફ લેબર એટલે કે ફિટસ ના વાયેબિલીટી ના પિરિયડ પછી તથા સ્પોન્ટેનિયસ લેબર પ્રોસેસ એ સ્ટાર્ટ થતા પહેલા સામાન્ય રીતે આર્ટિફિશ્યલી યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ નું ઇનિશિયેશન (સ્ટાર્ટ) કરાવવામાં આવે જેમાં મેડિકલ, સર્જીકલ અથવા બંને કંબાઇન મેથડ થી વજાઇનલ ડીલેવરી માટે યુટેરાઇન કોન્ટરાક્શન્સ ની શરૂઆત કરવામાં આવે તેને ઇન્ડક્શન ઓફ લેબર કહેવામાં આવે છે.

લેબર ના ઇન્ડક્શન નો હેતુ:

ઇન્ડક્શન ત્યારે કરવામાં આવે છે જ્યારે પ્રેગ્નેન્સી ને કન્ટીન્યુએશન રાખવાથી મધર અથવા ફિટસ ના હેલ્થ ને રિસ્ક થય શકે છે.‌ તેથી બંનેની સલામતી માટેના કેસીસ માં, ઇન્ડક્શન સૂચવવામાં આવે છે.

ઇન્ડીકેશન્સ ઓફ ઇન્ડક્શન ઓફ લેબર:

જ્યારે ચાઇલ્ડ બર્થ ની નોર્મલ ફિઝિયોલોજીકલ પ્રોસેસ માં કોઇપણ ડેવીયેશન હોય ત્યારે ઇન્ડકશન ઓફ લેબર ની જરૂરિયાત રહે છે.

મેટર્નલ ઇન્ડીકેશન:

પ્રોલોંગ પ્રેગ્નેન્સી,
પ્રી-એક્લેમ્પસિયા તથા એક્લેમ્પસિયા,
મેટર્નલ મેડિકલ કોમ્પ્લીકેશન્સ જેમકે, ડાયાબીટીસ મલાઇટસ, ક્રોનિક રીનલ ફેઇલ્યોર, કાર્ડીયાક ડીસીઝ, હાઇપરટેન્શન, કોલેસ્ટેસીસ,પોસ્ટમેચ્યોરિટી, ઇન્ટ્રાયુટેરાઇન ડેથ,
ઇન્ટ્રાયુટેરાઇન ગ્રોથ રીટાર્ડેશન,
APH સ્પેસિયલી એબ્રપ્સીયો પ્લેસેન્ટા,
મેટર્નલ ડિસ્ટ્રેઝ સાથે એસોસીએટેડ પોલીહાઇડ્રોએમ્નીઓસ,
ઓલીગોહાઇડ્રોએમ્નીઓસ,
ઇન્ટ્રાયુટેરાઇન ડેથ ની પ્રિવ્યસ હિસ્ટ્રી હોવાના કારણે,
પ્રી મેચ્યોર રપ્ચર ઓફ મેમ્બ્રેન,
ફિટસ મા કન્જીનાઇટલ એનો માલિસ ના કારણે.

ફિટલ ઇન્ડિકેશન:

ક્રોનીક પ્લેસેન્ટલ ઇનસફીસીયન્સી ના કારણે ઇન્ટ્રાયુટેરાઇન ગ્રોથ રીટાર્ડેશન (IUGR),
ઇન્ટ્રાયુટેરાઇન ફિટલ‌ ડેથ,
Rh-આઇસોઇમ્યુનાઇઝેશન,
અનસ્ટેબલ લાઇ,
ફીટસ ની કન્જીનાઇટલ, માલફોર્મેશન થવાના કારણે.

કોન્ટ્રાઇન્ડીકેશન્સ:

કોન્ટ્રાક્ટેડ પેલ્વીસ,
સેફેલોપેલ્વિક ડિસ્પ્રપોર્શન (CPD),
માલપ્રેઝન્ટેશન,
પ્રીવ્યસ ક્લાસીકલ સીઝેરિયન સેક્શન કે હીસ્ટેરોટોમી,
વજાઇનલ બ્લીડિંગ,
વાઝા પ્રિવ્યા,
પ્લેસેન્ટા પ્રિવ્યા,
એક્ટિવ જીનાઇટલ હર્પીસ ઇન્ફેક્શન,
હાઇ રિસ્ક પ્રેગ્નેન્સી, હાર્ટ ડિસીઝ,પેલ્વિક ટ્યુમર,
એલ્ડર્લી પ્રાઇમી ગ્રેવીડા સાથે ઓબ્સ્ટેટ્રિક્સ તથા મેડિકલ કોમ્પ્લીકેશન્સ,
અંબેલિકલ કોર્ડ પ્રોલેપ્સ,
અથવા કોર્ડ પ્રેઝન્ટેશન,
સર્વાઇકલ કાર્સીનોમાં,
HIV- પોઝીટીવ વુમન કે જે હાઇલી એક્ટિવ એન્ટીરેટ્રો વાઇરલ થેરાપી લેતા હોય નહીં
સર્વાઇકલ કાર્શીનોમાં.

ઇન્ડક્શન ઓફ લેબર ના કારણે થતા રિસ્ક:

મધર:
સાઇકોલોજીકલ અપસેટ,
પ્રોલોંગ લેબર ની ટેન્ડેન્સી,
એનાલજેસીક્સ ની જરુરીયાત ઇન્ક્રીઝ થાય,
ઓપરેટીવ ઇન્ટરફેરેન્સ,
મોર્બીડીટી.

ફિટસ:

આઇટ્રોજેનિક પ્રીમેચ્યોરીટી,
હાઇપોક્ઝીયા,
યુટેરાઇન ડિસ્ફન્કશન,
પ્રોટોન્ગ લેબર,
ઓપરેટીવ ડિલેવરી.

મેથડ ઓફ ઇન્ડકશન ઓફ લેબર:

1.મેડિકલ,
2.સર્જીકલ,
3.કમ્બાઇન્ડ.

મેડીકલ :
મેડીકલ ઇન્ડક્શન માટે પ્રોસ્ટાગ્લિડેન્ટીન્સ PGE2(પ્રો સ્ટાગ્લેન્ડીન),PGE1 (મીઝોસ્ટોલ),ઓક્સીટોસીન કે મીફીપ્રીસ્ટોન નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

મેડીકલ ઇન્ડક્શન માટે પ્રોસ્ટાગ્લિડેન્ટીન્સ(PGE2): લોકલી કન્ટીગ્યુઅસ સેલ્સ ઉપર અસર કરે છે.તેથી બાયોમેટ્રિયલ કોન્ટ્રાક્શન થાય છે.પરન્તુ (PGE2) સર્વાઇવલ રાઇપનીન્ગ જ્યારે PGF2 માયોમેટ્રિયલ કોન્ટ્રાક્શન્સ માટે જવાબદાર છે. PGE2 ડિનોપ્રોસ્ટોન ઇન્ટ્રાસર્વાઇકલ એપ્લીકેશન સર્વાઇકલ રાઇપનીન્ગ નો યુઝ થાય છે.તે 6 અવર્સ પછી રીપીટ થાય,3 થી 4 ડોઝીસ જરૂર પડે તો‌ મુકી શકાય છે.એપ્લીકેશન પછી પેશન્ટ એ 30 મીનીટ બેડ માં રહેવું અને તેની યુટેરાઇન એક્ટીવિટી અને ફિટલ હાર્ટ રેટ મોનિટરિંગ કરવા.

મીઝોપ્રોસ્ટોલ(PGE1): હાલમાં ટ્રાન્સવજાઇનલ અથવા ઓરલી વપરાય છે.25 mg વજાઇનલી દર‌ ચાર કલાકે સર્વાઇકલ રાઇપનીન્ગ અને લેબર ઇન્ડક્શન માટે યુઝ થાય છે.ટોટલ 6-8 ડોઝ આપી શકાય છે.

ઓક્સીટોસીન: એન્ડોજીનીયસ યુટેરોટોનીક છે. તે યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન ને સ્ટીમ્યુલેટ કરે છે. સર્વિક્સ એ રાઇપ હોય ત્યારે વધારે ઇફેક્ટિવ હોય છે તે ઇન્ટ્રાવિનસ ઇન્ફ્યુઝન માં આપવામાં આવે છે.

મીફીપ્રીસ્ટોન: તે પ્રોજેસ્ટેરોન રિસેપ્ટર એન્ટાગોનીસ્ટ છે અને પ્રોજેસ્ટેરોન અને ગ્લુકોકોર્ટીકોઇડ રીસેપ્ટર્સ ને બ્લોક કરે છે. વજાઇનલી સર્વાઇકલ રીપેનીન્ગ અને લેબર ઇન્ડક્શન માટે યુઝ થાય છે.

સર્જીકલ ઇન્ડક્શન:

1) આર્ટિફિશ્યલ રપ્ચર ઓફ મેમ્બ્રેન (ARM),
2)સ્ટ્રિપિંગ ધ મેમ્બરેન

લો રપ્ચર ઓફ મેમ્બ્રેન (LRM):

પ્રોસીઝર: પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ ની નીચેનું અને ઇન્ટર્નલ OS ઉપર નું મેમ્બરેન રપ્ચર કરીને થોડાક પ્રમાણ માં એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ ને ડ્રેઇન કરવામાં આવે છે. તે લેબર રૂમ અથવા ઓપરેશન થિયેટર માં ફૂલ એસેપ્ટીક પ્રીકોશન્સ સાથે બ્લાડર એમ્પટી કરાવી લીથોટોમી પોઝીશન આપી લોંગ કોચર ફોર્સેપ અથવા એમ્નીઓન હુક દ્વારા કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ સ્ટરાઇલ વલ્વલ પેડ મૂકી એન્ટિબાયોટિક્સ આપવામાં આવે છે. મેમ્બ્રેન રપ્ચર કર્યા બાદ એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ નો કલર, સર્વિક્સ નું સ્ટેશન, કોર્ડ પ્રોલેપ્સ અને ફીટલ હાર્ટ રેટ માટે અસેસ કરવું જોઇએ.

ઇન્ડિકેશન્સ: એન્ટી પાર્ટમ હેમરેજ(APH),
હાઇડ્રોએમ્નીઓસ, સિવ્યર પ્રીએક્લેમ્પ્શિયા, એક્લેમ્પસીયા.

કોન્ટ્રાઇન્ડીકેશન્સ: ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન ફિટલ ડેથ, મેટર્નલ AIDS, જીનાઇટલ એક્ટિવ હર્પીસ ઇન્ફેક્શન.

એડવાન્ટેજીસ:
પ્રી-એક્લેમ્પ્શિયા અને એક્લેમ્પસીયા મા બ્લડપ્રેશર ઓછું થાય,
હાઇડ્રોએમ્નીઓસ માં મેટર્નલ ડિસ્ટ્રેઝ રિડ્યુસ થાય,
લીકરએમ્ની નુ અસેસમેન્ટ થય શકે,
ઇન્ટર્નલ ફિટલ મોનિટરિંગ થય શકે,
યુટેરાઇન કેવીટી અસેસ થાય,
ફિટલ સ્કાલ્પ માથી બ્લડ સેમ્પલ લેવાય,
ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન પ્રેસર મેઝર કરવા માટે કેથેટર મુકવા,
એન્ટિ પાર્ટમ હેમરેજ (APH)માં બ્લિડિંગ કન્ટ્રોલ થાય અને
એબ્રપ્સીયો પ્લેસેન્ટા અને ઇનીસીયેશન લેબર માં ટેન્સન ઘટે છે.

રિસ્ક: કોર્ડ પ્રોલેપ્સ, એમ્નિઓટીક ફ્લુઇડ એ વધારે પ્રમાણમાં એસ્કેપ થાય, પ્લે સેન્ટલ એબ્રપ્શન, ઇન્જરી ઓમ્નીઓનાઇટિસ વગેરે.

સ્ટ્રીપીન્ગ ધ મેમ્બરેન્સ: આ પ્રોસીઝર સર્વાઇકલ રીપેનીન્ગ, ARM પહેલાં અને લેબર ના ઇન્ડક્શન માટે ઉપયોગી છે. સર્વીક્સ અને લોવર યુટેરાઇન સેગ્મેન્ટ ની વોલ ઉપર થી કોરીયોએમ્નીઓટીક મેમ્બ્રેન ના ડિજિટલ સેપ્રેશન ને સ્ટ્રીપનીન્ગ ઓફ ધ મેમ્બ્રેન કહે છે. તેનાથી મેમ્બ્રેન અને ડેસીડ્યુઆ માંથી એન્ડોજીનીયસ પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડીન એ રિલીઝ થાય છે. આ મેથડ એ સિમ્પલ સેફ અને બેનિફિશિયલ હોય છે તેના ક્રાઇટેરિયામાં ફિટલ હેડ સર્વિક્સ ઉપર એપ્લાય થયેલું તથા સર્વીક્સ એક્ઝામિનર ની ફિંગર જાય તેટલું ડાયલેટ હોવું જોઇએ.

મિકેનિકલ: ડાયલેટર
લેબર ઇન્ડક્શન અને સર્વાઇવલ રાઇપનીન્ગ માટે મેમ્બરેન એ ડેસિડ્યુઆ માંથી પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડીન રિલીઝ કરે છે.

ટ્રાન્સસર્વાઇકલ બલુન કેથેટર( ફોલીસ કેથેટર): દ્વારા એક્સ્ટ્રા એમ્નીઓટીક સલાઇન ઇન્ફ્યુઝન સર્વાઇકલ રીપેરીંગ માટે કરવામાં આવે છે.

કંબાઇન મેથડ: આ મેથડ માં મેડિકલ અને સર્જીકલ બન્ને મેથડ નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તેના ફાયદાઓ માં સિંગલ પ્રોસિઝર કરતાં વધારે ઇફેક્ટિવ, ઇન્ડક્શન-ડિલીવરી નું અંતર ઘટે તેથી ઇન્ફેક્શન ઘટે અને ઓબ્ઝર્વેશન નો પિરીયડ ઘટે છે.

• ડીસ્ટોસીયા:

ડીસ્ટોસીયા એ ડિફીકલ્ટ લેબર અથવા ડિફીકલ્ટ ચાઇલ્ડ‌ બર્થ ની કન્ડિશન છે કે જેમાં લેબર પ્રોસેસ એ સ્લોલી અને લેબર સાથે અસોસીયેટેડ પ્રોગ્રેસ એ સ્લો તથા ફેઇલ્યોર થાય છે.

આ ડીસ્ટોસિયા ની કન્ડિશન એ સામાન્ય રીતે,
પેસેજ માં એબનોર્લીટી,
પેસેન્જર માં એબનોર્માલિટી,
તથા પાવર માં એબનોર્માલિટી ના કારણે તથા આ બધા ફેક્ટર્સ ના કોમ્બિનેશન સાથે એસોસિયેટેડ હોય છે.

• ફિટલ મેક્રોસોમીયા:

ફિટલ મેક્રોસોમીયા ને જનરલાઇઝ્ડ ફિટલ એન્લાર્જમેંટ કહેવામાં આવે છે. જ્યારે ફીટલ નો બર્થ-વેઇટ એ સામાન્ય રીતે 4 કિલોગ્રામ kg(4000 gm) તથા તેના કરતા વધારે હોય તો આ કન્ડિશન ને ફિટલ મેક્રોસોમિયા કહેવામાં આવે છે.

ઇટિયોલોજી:

હેરેડીટરી,
મેટર્નલ ડાયાબિટીસ મલાઇટસ,
જેસ્ટેશનલ ડાયાબિટીસ મેલાઇટસ,
ઓબેસીટી,
સાઇઝ ઓફ પેરેન્ટ્સ,
પોસ્ટમેચ્યોરિટી,
મલ્ટીપારિટી,
પ્રોલોન્ગ પ્રેગ્નન્સી,
મેટર્નલ એજ,
મેલ ફીટસ.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

પ્રોલોંગ લેબર,
વિક તથા ઇનફ્રિક્વન્ટ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન્સ,
ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ,
મેટર્નલ ફટીગ,
એબનોર્મલ ફિટલ પ્રેઝન્ટેશન.
પેલ્વિક ડિસ્કમ્ફર્ટ,
સર્વાઇકલ સ્વેલિન્ગ તથા એડીમાં.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
પેલ્વિક એક્ઝામીનેશન,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
ફિટલ હાર્ટ રેટ મોનિટરિંગ,
એમ્નીઓટોમી,
બ્લડ ટેસ્ટ.

મેનેજમેન્ટ:

મોનીટરીંગ:
ફિટસ નું રેગ્યુલરલી અસેસમેન્ટ કરવું તથા અલ્ટ્રાસાઉન્ડ દ્વારા ફિટસ ના ગ્રોથ અને વેલબિન્ગ ને રેગ્યુલરલી મોનીટરીંગ કરવું.

મેટર્નલ મેનેજમેન્ટ:
બ્લડ ગ્લુકોઝ કંટ્રોલ: જે મધર ને જેસ્ટેશનલ ડાયાબિટીસ ની કન્ડિશન હોય તેમના બ્લડ ગ્લુકોઝ લેવલ ને પ્રોપર્લી મેઇન્ટેન રાખવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

ન્યુટ્રિશનલ ગાઇડન્સ:
મધર ને પ્રેગ્નન્સી સમય દરમિયાન વેર બેલેન્સ ડાયટ ઇન્ટેક કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી. તથા વેઇટ ના મેનેજમેન્ટ માટે એડવાઇઝ આપવી.

ડીલેવરી પ્લાનિંગ:
વજાઇનલ ડિલેવરી: જો ફીટસ એ મેનેજેબલ સાઇઝ નુ હોય અને કરેક્ટલી પોઝિશન હોય તો ટ્રાયેલ લેબર માટે અટેમ્પ્ટ કરવામા આવે છે.

સિઝેરિયન સેક્શન:
જો ફીટસ એ લાર્જ સાઇઝ નું હોય તો વજાઇનલ ડીલેવરી એ ઇમ્પોસિબલ હોય તો સિઝેરિયન સેક્સન માટે પેશન્ટ ને એડવાઇઝ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

ઇન્ટ્રાપાર્ટમ મોનિટરિંગ:
ફિટસ ડિસ્ટ્રેઝ ના કોઇપણ સાઇન તથા સીમટોમ્સ છે કે કેમ તે મોનિટરિંગ કરવા માટે ઇન્ટ્રાપાર્ટમ પિરિયડ સમય દરમિયાન કંટીન્યુ અસલી મોનિટરિંગ કરવું.

પોસ્ટ પાર્ટમ કેર:
ડીલેવરી થયા બાદ મધર તથા ફિટસ ની કન્ડિશન ને કન્ટિન્યુઅસલી મોનિટરિંગ કરવું તથા કોઇ પણ કોમ્પ્લિકેશન્સ જેમ કે ન્યુબોર્ન માં હાયપોગ્લાઇસેમિયા ની કન્ડિશન છે કે કેમ તે પ્રોપર્લી મોનિટરિંગ કરવું.

મલ્ટીડિસિપ્લિનરી એપ્રોચીસ:
કોમ્પ્રાહેન્સીવ કેર માટે ઓબસ્ટેટ્રિસીયન સાથે, એન્ડોક્રીનોલોજીસ્ટ, ન્યુટ્રીઓનીસ્ટ, તથા પિડીયાટ્રીશીયન સાથે પ્રોપર્લી કોલાબોરેશન કરવું.

• હાઇડ્રોસેફેલસ:

હાઇડ્રોસેફેલસ એ એક ગ્રીક વર્ડ છે કે જેમા હાઇડ્રૉ મીનિંગ “વોટર” એન્ડ સેફેલસ મીનિંગ “હેડ” હાઇડ્રોસેફેલસ એ એક એબનોર્મલ કન્ડિશન છે કે જેમાં સેરેબ્રો સ્પાઇનલ
ફ્લુઇડ(CSF) નુ વેન્ટ્રીક્યુલર સિસ્ટમ તથા સબએરેક્નોઇડ સ્પેસ માં એબનોર્મલી એક્યુમ્યુલેશન થાય છે.તેના કારણે સ્કલ ની ઇનસાઇડ મા પ્રેસર ઇન્ક્રીઝ થાય છે. આ હાઇડ્રોસેફેલસ ની કન્ડિશન એ સામાન્ય રીતે SCF પથવે મા ઓબ્સટ્રકસન થવાના કારણે સેરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ નુ પ્રોડક્શન તથા એબ્ઝોર્બસન માં ઇમબેલેન્સ થવાના કારણે જોવા મળે છે. તેના કારણે સેરેબ્રલ વેન્ટ્રીક્લ્સ નુ ડાયલેટેશન થાય, હેડ નુ એનલાર્જમેન્ટ થાય , કોગ્નિટિવ ઇમ્પેરમેન્ટ,સિઝર તથા બીજી ન્યુરોલોજીકલ પ્રોબ્લેમ્સ જોવા મળે છે.

C.S.F પથવે

સેરેબ્રો સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ એ અલ્ટ્રા ફિલ્ટરેશન તથા એક્ટિવ સિક્રીશન દ્વારા વેન્ટ્રિકલ્સ ના કોરોઇડ પ્લેક્સર્સ માંથી સિક્રિટ થાય છે.

લેટરલ વેન્ટ્રીક્લ્સ માંથી સેરેબ્રોસ્પાઇનલ એ ફોરામીના ઓફ મોનરો માથી થર્ડ વેન્ટ્રિકલ માં પાસ થાય છે.

આ થર્ડ વેન્ટ્રિકલ્સ માંથી સરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ એ સેરેબ્રલ એક્વેડક્ટ (એક્વેડક્ટ ઓફ સાલ્વિઅસ) વેન્ટ્રીક્લ્સ માંથી ફોર્થ વેન્ટ્રીક્લ્સ મા પાસ થાય છે.

ત્યારબાદ સેરેબ્રો સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ એ ફોરામીના લુસ્ચકા તથા ફોરામીન મેગેન્ડી દ્વારા બેઝલ સિસ્ટરનૅસ તથા સબએરેકનોઇડ સ્પેસ માં પાસ થાય છે. સેરેબ્રો સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ એ વિનસ ચેનલ અને સાઇનસ મા એરેક્નોઇડ વિલાઇ દ્વારા એબ્સોર્બ થાય છે.લગભગ one hour માં 20ml જેટલું સેરાબ્રો સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ એ સિક્રિટ થાય છે.તથા 500ml / day.સેરેબ્રો સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ નું ટોટલ અમાઉન્ટ એ 100 થી 150 ml જેટલુ હોય છે.

ઇટીયોલોજી:

હાઇડ્રો સેફેલસ ની કન્ડિશન એ મુખ્યત્વે કંજીનાઇટલ હાઇડ્રોસેફેલસ, તથા એક્વાયર્ડ હાઇડ્રોસેફેલસ આમ બે ટાઇપ હોય છે.

1)કંજીનાઇટલ હાઇડ્રોસેફેલસ:
ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન લાઇફ દરમિયાન ઇન્ફેક્શનના કારણે જેમ કે,
STORCH(સિફિલસ, ટોક્સોપ્લાઝમોસિસ, રુબેલા, સાયટોમેગાલો વાઇરસ, હર્પીસ વાઇરસ.),
કંજીનાઇટલ બ્રેઇન ટ્યુમર ના કારણે કે જે સેરેબ્રો સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ ના ફ્લો ને ઓબસ્ટ્રકશન કરે છે.
બર્થ સમયે માલફોર્મેશન
ના કારણે,
ઇન્ટ્રા ક્રેનિઅલ હેમરેજ ના કારણે,
ડક્ટ નું સ્ટેનોસિસ તથા માલડેવલોપમેન્ટ થવાના કારણે,
એરેકનોઇડ વિલાઇ નુ
માલડેવલોપમેન્ટ થવાના કારણે,
બ્રેઇન સ્ટેમ તથા સેરેબેલમ નું ફોરામીન મેગ્નમમાંથી ડિસ્પ્લેસમેન્ટ થવાના કારણે (આર્નોલ્ડચિરી માલફોર્મેશન),
જીનેટીક ફેક્ટરના કારણે.

2) એક્વાયર્ડ હાઇડ્રોસેફેલસ:
બ્રેઇન ના ઇન્ફેક્શન થવાના કારણે જેમ કે,
મેનેન્જાઇટીસ, એનસેફેલાઇટિસ.
ટ્રોમા ના કારણે જેમ કે, બર્થ ટ્રોમાં, હેડ ઇંજરી ,ઇન્ટ્રાક્રેનીયલ હેમરેજ.
નીઓપ્લાઝમ જેમકે, ટ્યુબરક્યુલોમા, સબડ્યુરલ હિમેટોમા તથા એબ્સેસ, ગ્લીઓમાસ, એપેન્ડાયમોમા, એસ્ટ્રોસાયટોમા, કોરોઇડ પ્લેક્સર્સ પેપીલોમા,સ્યુડોટ્યુમર સેરેબ્રી.
કેમિકલ ના કારણે જેમ કે હાઇપરવિટામીનોસિસ A.
કનેક્ટીવટીશ્યુસ ડીસઓર્ડર જેમકે,હુરલર સિન્ડ્રોમ, એકોન્ડ્રોપ્લેસિયા,
ડિજનરેટીવ એટ્રોફી ઓફ બ્રેઇન,
આર્ટીરીઓવીનસ માલફોર્મેશન, સપ્ચરડ એન્યુરિઝમ.

3) કોમ્યુનિકેટીંગ હાઇડ્રોસેફેલસ:
બેક્ટેરિયલ મેનેન્જાઇટીસ,
મેલિગન્ટ મેનેન્જાઇટીસ,
હેમરેજ,
ઇન્ક્રીઝ વિનસ પ્રેશર.

4) નોનકોમ્યુનિકેટીંગ હાઇડ્રોસેફેલસ:
કંજીનાઇટલ કોઝ ના કારણે,
એક્વાયર્ડ કોઝ ના કારણે.

હાઇડ્રોસેફેલોસ ના ટાઇપ:

હાઇડ્રોસેફેલસ ના ટોટલ ચાર ટાઇપ પડે છે.

1) કંજીનાઇટલ હાઇડ્રોસેફેલસ ,

2) એક્વાયર્ડ હાઇડ્રોસેફેલસ ,

3) કોમ્યુનિકેટીંગ હાઇડ્રોસેફેલસ,

4) નોનકોમ્યુનિકેટીંગ હાઇડ્રોસેફેલસ.

1) કંજીનાઇટલ હાઇડ્રોસેફેલસ :
કંજીનાઇટલ હાઇડ્રોસેફેલસ એ બર્થ સમયે જ પ્રેઝન્ટ હોય છે. અને તે સામાન્ય રીતે ફિટલ ડેવલોપમેન્ટ સમય દરમિયાન કોઇ એન્વાયરમેન્ટલ ફેક્ટર તથા જીનેટીક ફેક્ટર ના કારણે થાય છે.

2) એક્વાયર્ડ હાઇડ્રોસેફેલસ:
એક્વાયર્ડ હાઇડ્રોસેફેલસ એ બર્થ ટાઇમ પર ડેવલોપ થાય છે. તથા ત્યારબાદ પણ ડેવલોપ થાય છે. આ એક્વાયર્ડ હાઇડ્રોસેફેલસ એ કોઇપણ બર્થ ઇન્જરી ના કારણે તથા બર્થ ટ્રોમા ના કારણે થાય છે.

3) કોમ્યુનિકેટીંગ હાઇડ્રોસેફેલસ:
કોમ્યુનિકેટીંગ હાઇડ્રોસેફેલસ મા વેન્ટ્રીક્યુલર સિસ્ટમ,બેઝલ સિસ્ટર્નૅસ, તથા સ્પાઇનલ સબએરેક્નોઇડ સ્પેસ મા બ્લોકેજ હોતી નથી. આ કોમ્યુનિકેટીંગ હાઇડ્રોસિફેલેસ માં સેરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ(CSF)નુ એક્સેસીવ પ્રોડક્શન થાય છે તથા સેરેબ્રો સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ( CSF)નું એડિકયુટેડ એબ્સોપ્શન થતું નથી તેના કારણે બ્રેઇન માં ફ્લુઇડ એ એક્યુમ્યુલેશન થાય છે જે હાઇડ્રોસેફેલોસ ક્રિએટ કરવા માટે જવાબદાર હોય છે.

4) નોનકોમ્યુનિકેટીંગ હાઇડ્રોસેફેલસ:
આ નોનકોમ્યુનિકેટીંગ હાઇડ્રોસેફેલસ મા કોઇપણ વેન્ટ્રીક્યુલર સિસ્ટમ(સામાન્ય રીતે ઇક્વીડક્ટ , ફોરામીના લુસ્ચકા તથા મેગેન્ડી) માં ઓબસ્ટ્રકશન હોવાના કારણે જોવા મળે છે આ ઓબસ્ટ્રકશન એ સામાન્ય રીતે પાર્શિયલ, ઇન્ટરમીટન્ટ તથા કમ્પલીટ પણ હોય શકે છે. આ ઓબસ્ટ્રકશન એ સામાન્ય રીતે ઇન્ફ્લામેશન તથા ઓબ્સ્ટ્રેકટીવ લિઝન્સ ના કારણે ડેવલોપ થાય છે. આ બ્લોકેજ થવાના કારણે બ્રેઇન ની અંદર માં સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ નો ફ્લો ઇમ્પેઇરડ થાય છે. તેના કારણે બ્રેઇન માં ફ્લુઇડ નુ એક્યુમ્યુલેશન થાય છે જે હાઇડ્રોસેફેલસ ની કન્ડિશન ક્રિએટ કરે છે.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

બ્રેઇન ના વેન્ટ્રીકલ્સ માં સેરેબ્રો સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ નું એક્યુમ્યુલેશન થવું.
હેડ નું એક્સેસિવ એન્લાજર્મેન્ટ થવું.
સાઇની સ્કલ થવુ.
હેડના એન્લાર્જમેન્ટ થવાના કારણે ક્રેનિયલ સુચર્સ સેપરેટ થવા.
ફોન્ટાનેલ્સ એ બલ્જીંગ થવા,
સ્કાલ્પ એ સાઇનીંગ તથા વેઇન એ ડાયલેટ થવી.
સ્કલ ના પરકશન કરવાથી ” cracked pot ” જેવો રેઝોનન્સ થવો ( macewen’s sign).
સનસેટ સાઇન (આઇરીસ ના અબોવ વિઝીબલ સ્કલેરા) જોવા મળવા.
હેડ ની સાપેક્ષે તેનું ફેસ એ નાનું દેખાવુ.
ઇન્ટ્રાક્રેનીયલ પ્રેશર ઇન્ક્રીઝ થવું.
હેમીપ્લેજિયા થવું.
ક્રાઇ એ કર્કશ થવી.
ઘણી વખત પેપીલોએડીમાં થવું.
સ્પાસ્ટીસીટી થવી.
એટેક્સિયા.
યુરીનરી ઇનકન્ટિનન્સી થવું.
મેન્ટલ ફંકશન પ્રોગ્રેસિવલી ડિટોરિયેશન થવુ.
નોઝીયા.
વોમીટીંગ.
રેસ્ટલેસનેસ.
ઇરિટેબીલિટી.
ઇરરેગ્યુલર તથા ડિક્રિઝ રેસ્પીરેશન થવુ.
પલ્સ એ ડિક્રિઝ થવા.
કન્વલ્ઝન આવવી.
થાક લાગવો.
સ્ટુપર તથા કોમા .
હેડએક.
લેથાર્જી.
એપથી.
પર્સનાલિટી મા ચેન્જીસ થવી.
ઇરિટેબીલિટી થવી.
કન્ફ્યુઝન.
વિઝ્યુઅલ પ્રોબ્લેમ થવી.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝીકલી એક્ઝામીનેશન,
એન્ટીનેટલી: સોનોગ્રાફી
હેડ સરકમફ્રેરન્સ નું મેઝરીંગ કરવું.
ક્રેનીયલ અલ્ટ્રાસોનોગ્રાફી.
એક્સ રે.
સીટી સ્કેન.
એમ.આર.આઇ.
ન્યુરોલોજીકલ એક્ઝામિનેશન.
વેન્ટ્રીક્યુલોગ્રાફી.
ન્યુમોએનસેફેલોગ્રાફી.
ઇન્ટ્રાક્રેનીયલ પ્રેસર મોનિટરિંગ.
ન્યુરો સાયકોલોજીકલ અસેસમેન્ટ.
જિનેટિક ટેસ્ટિંગ.
ઇન્ટ્રા ક્રેનીયલ પ્રેસર મોનિટરિંગ.

મેનેજમેન્ટ:

બ્રીચ પ્રેઝન્ટેશન માં, એન્ટીરિયર વજાઇનલ વોલ ને સુરક્ષિત કરતી લેફ્ટ હેન્ડ ની બે આંગળીઓના ગાઇડેન્સ હેઠળ પેર્ફોરેટર અથવા સાર્પ પોઇન્ટેડ સિઝર નો ઉપયોગ કરીને સબ-ઓસિપિટલ રિજીયન ને પરફોરેટીન્ગ કરીને અરેસ્ટેડ થયેલા હેડ ને ડિકમ્પ્રેસ કરી શકાય છે. માથાના ડિકમ્પ્રેશન ની અન્ય મેથડ્સ છે:

સ્પાઇનલ કેનાલ ને ઓપન કરવા માટે સર્વાઇકલ રિજીયન માં લેમિનેક્ટોમી કરવી.

પરોસીઝર દરમિયાન એન્ટીરિયર વજાઇનલ વોલ બે લેન્ડન્સ રિટ્રેક્ટર દ્વારા પાછી ખેંચવામાં આવે છે.

યુટ્રસ ના ડ્રેસિંગ ફોર્સેપ્સ અથવા ડ્રુ-સ્મિથ કેથેટર ને ફ્લુઇડ (દા.ત. ઓપન સ્પિના બિફિડા) ડ્રેઇન કરવા માટે વેન્ટ્રિકલ માં ઓપન સ્પાઇનલ કેનાલ દ્વારા પુસ્ડ કરવામાં આવે છે.

જો હાઇડ્રોસેફેલોસ ની કન્ડિશન એ માઇલ્ડ તથા સ્ટેબલ હોય તો હેલ્થકેર પર્સનલ્સ દ્વારા ચાઇલ્ડ નુ કંટીન્યુઅસલી મોનિટરિંગ કરવુ.તેમા ચાઇલ્ડ નુ હેડ સરકમફ્રેરન્સ,ડેવલોપમેન્ટલ માઇલ્ડસ્ટોન વગેરે નુ કન્ટીન્યુઅસલી મોનિટરિંગ કરવુ.

ચાઇલ્ડ ને જો માઇલ્ડ સિમ્ટોમ્સ હોય તો તેના સિમ્ટોમ્સ ને રિડયુસ કરવા માટે એડીક્યુએટ મેડિકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.

કાર્બોનિક એનહાઇડ્રેસ ઇન્હીબીટર, એસીટાઝોલામાઇડ (ડાયમોક્સ)એ CSF ના પ્રોડક્શન ને રીડ્યુઝ કરવા માટે યુઝ થાય છે.

ચાઇલ્ડ ને ઓરલ ગ્લીસરોલ તથા આઇસોરબીટ એ ઇન્ક્રીઝ ઇન્ટ્રાક્રેનીયલ પ્રેશર ને રિડ્યુસ કરવા માટે યુઝ થાય છે.

જો ચાઇલ્ડ ને કોઇપણ ઓબસ્ટ્રકશન ના કારણે હાઇડ્રોસેફેલસ ની કન્ડિશન થઇ હોય તો સર્જીકલ મેનેજમેન્ટ કરવાની જરૂરિયાત રહે છે.

સેરેબ્રો સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ ના પ્રેશર ને મેઇન્ટેન રાખવા માટે લંબર પંક્ચર પરફોર્મ કરવી.

હાઇડ્રોસેફેલસ ની કન્ડિશન ને ટ્રીટ કરવા માટે મોસ્ટ કોમન મેથડ એ સન્ટ પ્લેસમેન્ટ છે.( સન્ટ એ થીન ટ્યુબ છે કે જેને બ્રેઇન માં ઇમ્પ્લાન્ટ કરવામાં આવે છે આ ટ્યુબ ને બોડી ના અધર પાર્ટ્સમાં પહોંચાડવામાં આવે છે અને સેરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ ના પથવે ને ડાઇવર્ટ કરવામાં આવે છે. જેમ કે એબડોમીનલ કેવીટી.)

એન્ડોસ્કોપિક થર્ડ વેન્ટ્રિક્યુલોઓસ્ટોમી (ETV)એ અમુક કેસિસ જેમ કે નોન કોમ્યુનિકેશન હાઇડ્રોસેફેલસ કે જેમાં ઓબસ્ટ્રકશન ના કારણે હાઇડ્રોસેફેલસ કન્ડિશન અરાઇઝ થય હોય તેવી કન્ડિશન માં એન્ડોસ્કોપિક થર્ડ વેન્ટ્રિક્યુલોઓસ્ટોમી પરફોર્મ કરવામાં આવે છે આ પ્રોસિઝરમાં થર્ડ વેન્ટ્રિકલ માં હોલનું ફોર્મેશન કરવામાં આવે છે એ જેના લીધે સેલેબ્રોસ્પાઇનલ fluid ના પથવે નું ઓબસ્ટ્રકશન થયું હોય તે બાયપાસ થય જાય છે અને સબએરેકનોઇડ સ્પેસમાં જઇ શકે છે કે જ્યાં તેનું એબ્ઝોબસન થાય છે.

શન્ટ પ્રોસીઝર ના ટાઇપ:

1) વેન્ટ્રીક્યુલો પેરીટોનિયલ શન્ટ: આ પ્રોસીઝર માં શન્ટ કેથેટર ના એક પાર્ટ ને બ્રેઇન માં લેટરલ વેન્ટ્રીક્લ્સ ના એન્ટીરિયર પાટૅ મા ઇન્સર્ટ કરવામાં આવે છે જ્યારે શન્ટ નો બીજો એન્ડ એ પેરીટોનિયલ કેવીટી ના સ્કિન ની અંદર માં ઇન્સર્ટ કરવામાં આવે છે. અને સેરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ ના પથવે ને વેન્ટ્રીક્લ્સ માંથી પેરીટોનિયલ કેવીટી મા ડાઇવર્ટ કરવામાં આવે છે.

2) વેન્ટરીક્યુલો પ્લુરલ શન્ટ( VPL ): આ શન્ટ એ વેન્ટ્રીક્યુલો પેરિટોનિયલ શન્ટ ની સિમિલર જ હોય છે કે જેમાં શન્ટ કેથેટર ના એક એન્ડ ને વેન્ટ્રીક્લ્સ માં ઇન્સર્ટ કરવામાં આવે છે અને શન્ટ કેથેટર ના બીજા એન્ડ ને પ્લુરલ કેવીટી( અરાઉન્ડ ધ લંગ્સ) માં ઇન્સર્ટ કરવામાં આવે છે. આ શન્ટ ના કારણે સેરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ એ પ્લુરલ કેવીટીમાં જાય છે અને ત્યાં તેનું એબ્ઝોબસન થાય છે.

3)વેન્ટ્રીક્યુલો એટ્રીયલ શન્ટ: વેન્ટ્રીક્યુલો એટ્રીયલ શન્ટ મા સેરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ ને કલેક્ટ કરવા માટે શન્ટ કેથેટર ના ડીસ્ટલ એન્ડ ને બ્રેઇનના એક વેન્ટ્રીક્લ માં ઇન્સર્ટ કરી ત્યારબાદ શન્ટ કેથેટર ના બીજા એન્ડ ને હાર્ટના એટ્રીયમ માં જુગ્યુલર વેઇન દ્વારા ઇન્સર્ટ કરવામાં આવે છે. આ શન્ટ પ્રોસિઝર કરવાના કારણે સેરેબ્રો સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ ના પથવે ને બ્લડ સ્ટ્રીમ માં એન્ટર કરવામાં આવે છે જ્યાં તેનું એબ્ઝોબસન થાય છે.

4) લંબો પેરીટોનિયલ શન્ટ: લંબો પેરીટોનિયલ શન્ટ મા સેરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ ને લંબર સબએરેક્નોઇડ સ્પેસ(લોવર સ્પાઇન) માથી પેરીટોનિયલ કેવીટી મા ડાઇવર્ટ કરવા મા આવે છે. કે જેના કારણે સેરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ એ એબડોમીનલ કેવીટી મા એબ્ઝોબસન થય શકે.

5) વેન્ટ્રીક્યુલો યુરેટર શન્ટ:
આ ટાઇપ નો શન્ટ એ સામાન્ય રીતે ઓલ્ર્ડર ચિલ્ડ્રન માં યુઝ કરવામાં આવે છે જે સામાન્ય રીતે બધા જ ટાઇપ ના શન્ટ એ ફેઇલ્યોર થાય ત્યારે આ શન્ટ કરવામાં આવે છે જેમાં વેન્ટ્રીક્લ્સ માંથી યુરેટર માં સેરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ ને ડાઇવર્ટ કરવામાં આવે છે.

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ:

પ્રી ઓપરેટિવ નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ

ચાઇલ્ડ નું પ્રોપર્લી તથા કંટીન્યુઅસલી અસેસમેન્ટ કરવું જેમા બેઝલાઇન હેલ્થ સ્ટેટસ,વાઇટલ સાઇન, ન્યુરોલોજિકલ સ્ટેટસ તથા ચાઇલ્ડ નું હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ અસેસ કરવું.

ચાઇલ્ડ ના ઇન્ટ્રાક્રેનીયલ પ્રેસર નું કંટીન્યુઅસલી મોનિટર કરવું.

ચાઇલ્ડ ના હેડ સરકમફ્રેરન્સ નુ કંટીન્યુઅસલી મેઝર કરવું.

ચાઇલ્ડ ના ફોન્ટાનેલ્સ ને પાલ્પેટ કરવું તેમાં કોઇપણ ઇન્ટરા ક્રેનીયલ પ્રેસર ઇન્ક્રીઝ થયેલ છે કે નહીં તે અસેસ કરવા માટે.

ચાઇલ્ડ ના પ્યુપીલરી રિસ્પોન્સ તથા તેના કંસિયસનેસ લેવલ ને અસેસ કરવું.

ચાઇલ્ડ ના વાઇટલ સાઇન ને કંટીન્યુઅસલી મોનિટર કરવા.

ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી કામ અને ક્વાઇટ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.

ચાઇલ્ડ ને નોઝોકોમીયલ ઇન્ફેક્શન માંથી પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તેને હેન્ડલ કરતી સમયે એસેપ્ટિક ટેકનીક મેઇન્ટેન રાખવી.

ચાઇલ્ડ ની પોઝીશન કંટીન્યુઅસલી ચેન્જ કરતું રહેવું.

ચાઇલ્ડ નું ન્યુટ્રીશન સ્ટેટસ પ્રોપર્લી મેઇન્ટેઇન રાખવું.

ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ઇન્ટ્રા વિનસ ફ્લુઇડ પ્રોવાઇડ કરવું.

ચાઇલ્ડ ને નીલ પર ઓરલ( Nil Per Oral) રાખવું.

ચાઇલ્ડ નો ઇન્ટેક આઉટપુટ ચાર્ટ કંટીન્યુઅસલી મોનિટર કરવો.

ચાઇલ્ડ ની પ્રોપરલી કેર માટે અધર હેલ્થ કેર પર્સનલ સાથે પ્રોપરલી કોલાબોરેશન કરવું.

ચાઇલ્ડ તથા તેના ફેમિલી મેમ્બર્સ માટે સર્જરી એ એક સ્ટ્રેસફુલ કન્ડિશન છે તેથી તેના વિશે ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ્સ ને પ્રોપરલી એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું તથા તેને સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ્સ ને પ્રોપરલી એશ્યોરન્સ તથા ઇમોશનલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

પોસ્ટ ઓપરેટિંવ મેનેજમેન્ટ:

ચાઇલ્ડ ની સર્જરી થયા બાદ તેને કંટીન્યુઅસલી તથા ક્લોઝલી મોનિટરિંગ કરવું.

ચાઇલ્ડ ના વાઇટલ સાઇન દર પંદર થી વીસ મિનિટે ફ્રીકવન્ટલી મોનિટરિંગ કરવા.

ચાઇલ્ડ ના ન્યુરોલોજીકલ સ્ટેટસ ને પ્રોપરલી મોનિટરિંગ કરવું.

ચાઇલ્ડ ની જો બોડી ટેમ્પરેચર માં અલ્ટ્રેશન હોય તો તેનું ફ્રિકવંટલી મોનિટરિંગ કરવું.

ચાઇલ્ડ ને નોન ઓપરેટિવ સાઇટ પર પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી જેના કારણે શન્ટ પર પ્રેશર આવતુ પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

સર્જરી થયા પછી સામાન્ય રીતે ચાઇલ્ડ ને 24 કલાક સુધી બેડ પર ફ્લેટ પોઝીશન પ્રોવાઇડ કરવી.

ચાઇલ્ડ ના ફોટાનેલ્સ ને અસેસ કરવા જો ડિપ્રેશ્ડ હોય તો ઇમિએટલી નોટિસ્ડ કરવું.

જો ચાઇલ્ડ ને પેઇન થતું હોય તો તેને રિલીવ કરવા માટે એનાલજેસીક મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.

ચાઇલ્ડ ને સર્જરી પછી કોઇપણ કોમ્પ્લીકેશન છે કે નહીં તે અસે કરવું.

ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ફ્લુઇડ પ્રોવાઇડ કરવુ તથા તેનું હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ મેઇન્ટેન રાખવું. ચાઇલ્ડ ના ઇન્ટેક આઉટપુટ ચાર્ટ ને કંટીન્યુઅસલી મોનિટર કરવા. તથા ચાઇલ્ડ નું ઇલેક્ટ્રોલાઇટ લેવલ કંટીન્યુઅસલી મેઇન્ટેન રાખવુ.

ચાઇલ્ડ ને સર્જીકલ સાઇડ પ્રોપર્લી એસેપ્ટીક ટેક્નિક મેઇન્ટેન રાખી ડ્રેસીંગ પ્રોવાઇડ કરવું.

ચાઇલ્ડ તથા તેના ફેમિલી મેમ્બર્સ ને પ્રોપર્લી સપોર્ટ તથા એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવુ.

• શોલ્ડર ડિસ્ટોસીયા:

લેબર દરમિયાન સોલ્ડર ની ડિલિવરી માં આવતી ડિફીકલ્ટીસ ની વાઇડ રેન્જ ને વર્ણવવા માટે શોલ્ડર ડિસ્ટોસિયા શબ્દ ને ડિફાઇન કરવામાં આવેલો છે. કે જેમા, લેબર પ્રોસેસ દરમિયાન ફીટસ નુ હેડ એ ડીલેવર્ડ થઇ જાય છે પરંતુ તેના શોલ્ડર એ મધર ના પેલ્વિક બોન માં સ્ટક થવાના કારણે ડીલેવરી માં ડીફીકલ્ટી અરાઇઝ થાય છે એટલે કે ફિટસ ના શોલ્ડર એ ડિલિવર થઇ શકતા નથી તો આ કન્ડિશન ને શોલ્ડર ડિસ્ટોસિયા કહેવામાં આવે છે

સોલ્ડર ડિસ્ટોસીયા એ એક ઇમરજન્સી છે કે જેમાં ચાઇલ્ડ ના બર્થ દરમિયાન હેડ ની ડીલેવરી થયા બાદ તેનો શોલ્ડર એ મધર ના પેલ્વિક બોન ની પાછળ સ્ટક થઇ જાય છે. તેના કારણે મધર અને બેબી બંનેમાં કોમ્પ્લિકેશન્સ અરાઇઝ થય શકે છે.જેમાં પોટેન્સિયલ નર્વ ડેમેજ અથવા ચાઇલ્ડ મા ફ્રેકચર અને મધર મા હેમરેજ નું રિસ્ક ઇન્ક્રીઝ થય શકે છે.
સોલ્ડર ના ડિસ્ટોસિયા માં, પ્રોબ્લેમ એ પેલ્વિક ઇનલેટ માં રહે છે.
એન્ટિરિયર સોલ્ડર એ સિમ્ફિસિસ પ્યુબિસ ની ઉપર રહે છે.
જ્યારે પોસ્ટિરીયર સોલ્ડર એ સેક્રલ પ્રોમોન્ટરી માં રહેલો હોય છે.

ઇટિયોલોજી:

મેક્રોસોમીયા,
એબનોર્મલ ફિટલ પ્રેઝન્ટેશન,
નેરો પેલ્વિક શેપ અથવા ડિફોરમીટીસ,
મેટર્નલ ઓબેસિટી,
ડાયાબિટીસ મલાઇટસ, (જેસ્ટેસનલ અથવા પ્રી એક્ઝિસ્ટિંગ)
પ્રિવ્યસ સોલ્ડર ડિસ્ટોસીયા,
રેપીડ લેબર,
લેબર નો સેકન્ડ સ્ટેજ પ્રોલોન્ગ થવાના કારણે,
ઇન્ડક્શન ઓફ લેબર,
આસિસ્ટેડ ડિલેવરી(ફોર્સેપ અથવા વેક્યુમ એક્સટ્રેક્શન).

પ્રીડિસ્પોઝીન્ગ ફેક્ટર્સ:

ફિટલ મેક્રોસોમીયા(ફીટસ નો વેઇટ એ બર્થ સમયે 4 kg (4000 gm) કરતા વધારે હોવું),
મેટર્નલ ડાયાબિટીસ મલાઇટસ,
ઓબેસીટી,
મીડપેલ્વિક ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ ડીલેવરી,
પોસ્ટ મેચ્યોરિટી,
મલ્ટીપારીટી,
એનેન્સેફેલી,
ફિટસ એસાઇટીસ,
મેટર્નલ એજ એ 35 years કરતા પણ વધારે હોવી.
ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ,
શોર્ટ કોર્ડ અથવા કોર્ડ એ નેક ની અરાઉન્ડ માં ટાઇટ્લી લુપ થવી.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

ટર્ટલ સાઇન: એ ચાઇલ્ડ બર્થ દરમિયાન જોવા મળતી ઘટના નો ઇન્વોલ્વમેન્ટ કરે છે જ્યાં, ફિટસ ના હેડ ની ડિલિવરી પછી, તે બોડી ને ડિલીવરી કરવાનું સ્ટાર્ટ રાખવા ને બદલે પેરીનિયમ તરફ પાછું રિટ્રેક્ટ થાય છે. આ કન્ડિશન એ પોટેન્સિયલ સોલ્ડર ડિસ્ટોસિયા ની કન્ડિશન ઇન્ડિકેટ કરે છે, જે સૂચવે છે કે સોલ્ડર એ પેલ્વિક બોન ની પાછળ સ્ટક થયેલા હોય છે.
લેબર નો સેકન્ડ સ્ટેજ પ્રોલોન્ગ થવો.
મેટર્નલ પેરીનીયલ પ્રેસર તથા ડિસ્કંફર્ટ એ ઇન્ક્રીઝ થાય છે.
ફિટલ હાર્ટ રેટ માં ચેન્જીસ જોવા મળે છે,જેમ કે બ્રેડીકાર્ડીયા.
સોલ્ડર ડિલેવરી માં ડિલે થવું.
ન્યુબોર્ન માં બ્રેકીયલ પ્લેક્સીસ ના ઇન્જરી થવા ના રિસ્ક ઇન્ક્રીઝ થાય છે.
ન્યુ બોર્ન માં પોટેન્સિયલ ક્લેવિક્યુલર અથવા હ્યુમરલ ફ્રેક્ચર થય શકે છે.
મેટર્નલ હેમરેજ.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
ફિટલ હાર્ટ રેટ મોનિટરિંગ,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
પેલ્વીક એક્ઝામિનેશન,
X ray,
M.R.I.

મેનેજમેન્ટ:

મેનેજમેન્ટ દરમિયાન કરવું જોઇએ:

વધારાની મદદ માટે કૉલ કરવો.
ઇન્ફન્ટ નું માઉથ અને નોઝ ને ક્લિયર કરવું.
મેટર્નલ થાઇ ને એબડક્ટ કરવી તથા તેને સાર્પલી રીતે એબડોમન તરફ ફ્લેક્સ્ડ કરવી.
જો અર્લીયર મીડિયોલેટરલ એપીઝીયોટોમી ન કરેલી હોય તો વાઇડ મીડીયોલેટરલ એપીઝીયોટોમી પર્ફોર્મ કરવી.

મેનેજમેન્ટ દરમિયાન ન કરવું જોઇએ:

સોલ્ડર ડિસ્ટોસીયા ની કન્ડિશન હોય તો પેનીક થવું નહીં.
બેબી ના હેડ ઉપર ટ્રેક્સન એપ્લાય કરવું નહીં.
ફન્ડલ પ્રેસર એપ્લાય કરવું નહીં.

સ્ટેપ – I: ફિટસ ના હેડ અને નેક ને પકડવામાં આવે છે અને પોસ્ટીરિયર પોઝિશન માં ખસેડવામાં આવે છે અને ફિટસ ની ચેસ્ટ તરફ સુપ્રાપ્યુબિક પ્રેશર અપ્લાય કરવામાં આવે છે.

સ્ટેપ – II રોબર્ટ્સ મેન્યુઅર: તેમાં મધર ની થાય નું એબડક્શન છે અને તેમા મધર ના એબડોમન પર થાય ને સાર્પલી ફ્લેક્સ્ડ કરવામાં આવે છે.

સ્ટેપ-III વુડ્સ મેન્યુઅર: તેમાં પોસ્ટિરિયર વજાઇના માં બે ફિંગર્સ ને ઇન્સર્ટ કરી ત્યારબાદ પોસ્ટીરિયર સોલ્ડર ને એન્ટિરિયર તરફ રોટેટ કરવામાં આવે છે.

સ્ટેપ: IV ડિલીવરી ઓફ પોસ્ટીરિયર આર્મ:
પોસ્ટીરિયર આર્મ નું લોકેશન આઇડેન્ટીફાય કરવું.
સેક્રમ ના હોલો માં હેન્ડ નું ડાયરેક્ટીન્ગ કરવું.
વ્રિસ્ટ અને ફોરઆર્મ ને ગ્રાસ્પ કરવું અને સ્પ્લિન્ટ કરવું.
ચેસ્ટ ઉપર સ્વિપીન્ગ કરવું અને હેન્ડ ની ડિલિવરી કરાવવી.
પોસ્ટિરીયર આર્મ ની ડિલેવરી કરાવવી.

સ્ટેપ: V ક્લીડોટોમી: તેમાં સોલ્ડર ના ગર્થ ને રીડયુઝ કરવામાં આવે છે. તથા એક અને બંને એક ક્લેવીકલ્સ ને કટ કરવામાં આવે છે.

ઝવેનેલ્લીસ મેન્યુઅર: જેનો યુઝ એ ચાઇલ્ડ બર્થ દરમિયાન સોલ્ડર ડિસ્ટોસિયા ના અમુક કેસો ને મેનેજ કરવા માટે થાય છે. જેમાં હેડ એ બહાર આવ્યા પછી જ્યારે ફિટસ ના સોલ્ડર એ સ્ટક થય જાય છે, ત્યારે આ મેન્યુઅર માં ફિટસ ના હેડ ને બર્થ કેનાલ માં પાછું પુસ્ડ માં આવે છે જેથી કોર્ડ પરના પ્રેશર ને દૂર કરવામાં આવે અને પછી સિઝેરિયન સેક્સન દ્વારા ડિલિવરી કરવામાં આવે છે.

ઓબ્સટેટ્રીકલ એમર્જન્સીસ:

• કોર્ડ પ્રોલેપ્સ:

કોર્ડ પ્રોલેપ્સ એ એવી કન્ડિશન છે જ્યારે લેબર દરમિયાન ફિટસ ના પ્રેઝેન્ટીન્ગ પાર્ટ ની આગળ અમ્બેલીકલ કોર્ડ એ સ્લિપ થય જાય છે, અને‌ તેમાં મેમ્બરેન એ ઇન્ટેક્ટ હોતી નથી.જેના કારણે કોર્ડ નુ કમ્પ્રેસન થય શકે છે અને ફિટસ ના બ્લડ ફ્લો અને ઓક્સિજન ના સપ્લાઇ માં ઇમ્પેઇરમેન્ટ થય શકે છે, જેના કારણે ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ નું રિસ્ક એ ઇન્ક્રીઝ કરે છે. કોર્ડ પ્રોલેપ્સ ને ઓબ્સ્ટેટ્રિક્લ એમરજન્સી ગણવામાં આવે છે અને ફિટસ ની સેફ્ટી ને એન્સ્યોર કરવા માટે ઘણીવાર ઇમીડિયેટ્લી ઇન્ટરવેન્શન ની જરૂર પડે છે, જેમ કે મધર ને પ્રોપર્લી પોઝીશન પ્રોવાઇડ કરવી અથવા સિઝેરિયન ડિલિવરી કરવી.

જ્યારે અંમ્બેલીકલ કોર્ડ એ ફીટસ ના પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ ની આગળ આવી જાય છે અને પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે અંમ્બેલીકલ કોર્ડ હોય છે પરંતુ તેમાં મેમ્બરેન એ ઇન્ટેક્ટ હોતી નથી અને તેના કારણે બર્થ કેનાલ માંથી પાસ થતી વખતે કોર્ડ માં રહેલું સર્ક્યુલેટિંગ બ્લડ તથા ઓક્સિજન સપ્લાય એ કે ક્લેમ્પડ ઓફ થઇ જાય છે તેને કોર્ડ પ્રોલેપ્સ કહેવામાં આવે છે તેને એક ઓબસ્ટેટ્રીકલ એમર્જન્સી કહેવામાં આવે છે.

કોર્ડ પ્રેઝન્ટેશન: કોર્ડ પ્રેઝન્ટેશન એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં ફીટસ ના પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ ની આગળ એટલે કે પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે અમ્બેલિકલ કોર્ડ એ પ્રેઝન્ટ હોય છે અને સાથે તેમાં મેમ્બરેન પણ ઇન્ટેક્ટ હોય છે આમ, પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે અમ્બેલીકલ કોર્ડ હોય તો આ કન્ડિશન ને કોર્ડ પ્રેઝન્ટેશન કહેવામાં આવે છે.

કોર્ડ પ્રોલેપ્સ ના ટાઇપ્સ:

કોર્ડ પ્રોલેપ્સ ના સામાન્ય રીતે 3 ટાઇપ્સ પડે છે.

1)ઓકલ્ટ પ્રોલેપ્સ,
2)કોર્ડ પ્રેઝેન્ટેશન,
3)કોર્ડ પ્રોલેપ્સ.

1)ઓકલ્ટ પ્રોલેપ્સ: તેમાં અંમ્બેલીકલ કોર્ડ એ કમ્પ્રેસ્ડ થાય છે.પરન્તુ વજાઇના થ્રુ પાલ્પેબલ તથા વિઝીબલ હોતી નથી.તે જ્યારે ફિટલ હાર્ટ રેટ મોનિટરિંગ માં ચેન્જીસ થાય ત્યારે ડિટેક્ટ થય શકે છે.
કોર્ડ એ પ્રેઝેન્ટીન્ગ ની સાઇડ મા આવી જાય છે.પરન્તુ ઇન્ટર્નલ એક્ઝામિનેશન માં ફિન્ગર દ્વારા ફિલ થતો નથી.

2)કોર્ડ પ્રેઝેન્ટેશન: કોર્ડ પ્રેઝન્ટેશન એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં ફીટસ ના પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ ની આગળ એટલે કે પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે અમ્બેલિકલ કોર્ડ એ પ્રેઝન્ટ હોય છે અને સાથે તેમાં મેમ્બરેન પણ ઇન્ટેક્ટ હોય છે આમ, પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે અમ્બેલીકલ કોર્ડ હોય તો આ કન્ડિશન ને કોર્ડ પ્રેઝન્ટેશન કહેવામાં આવે છે.

3)કોર્ડ પ્રોલેપ્સ: જ્યારે અંમ્બેલીકલ કોર્ડ એ ફીટસ ના પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ ની આગળ આવી જાય છે અને પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે અંમ્બેલીકલ કોર્ડ હોય છે પરંતુ તેમાં મેમ્બરેન એ ઇન્ટેક્ટ હોતી નથી અને તેના કારણે બર્થ કેનાલ માંથી પાસ થતી વખતે કોર્ડ માં રહેલું સર્ક્યુલેટિંગ બ્લડ તથા ઓક્સિજન સપ્લાય એ કે ક્લેમ્પડ ઓફ થઇ જાય છે તેને કોર્ડ પ્રોલેપ્સ કહેવામાં આવે છે.

ઇટિયોલોજી:

માલપ્રેઝન્ટેશન,
કોન્ટ્રેક્ટેડ પેલ્વિસ,
પ્રીમેચ્યોરિટી,
લો બર્થ વેઇટ<2.5kg,
ફિટલ કન્જીનાઇટલ એનોમાલીસ
ટ્વિન્સ,
હાઇડ્રોએમ્નીઓસ,
માઇનર ડિગ્રી પ્લેસેન્ટા પ્રિવ્યા,
લો રપ્ચર ઓફ મેમ્બ્રેન,
હેડ નું મેન્યુઅલી રોટેશન,
વર્ઝન,
ઇન્ડક્શન,
લોન્ગ કોર્ડ(100 cm કરતા પણ વધુ લોન્ગ કોર્ડ હોવી),
ફિટલ હેડ ના એબનોર્મલ પ્રેઝન્ટેશન તથા પોઝિશન ના કારણે, જેમ કે,
બ્રીચ પ્રેઝન્ટેશન,
ફેસ તથા બ્રો પ્રેઝન્ટેશન,
સોલ્ડર પ્રેઝન્ટેશન,
ઓક્સીપીટો પોસ્ટીરિયર પોઝિશન,
હાઇહેડ,
પોલીહાઇડ્રોએમ્નીઓસ,
મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સી.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન,
1)ઓકલ્ટ પ્રોલેપ્સ: ડાયગ્નોસ્સીસ કરવું ડિફીકલ્ટ હોય છે.જો ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ ( FHS )ની પેટર્ન માં સતત વેરીયેબલ ડિસલરેશન આવે, તો ઓકલ્ટ પ્રોલેપ્સ હોય શકે છે.
2) કોર્ડ પ્રેઝન્ટેશન: ઇન્ટેક્ટ મેમ્બ્રેન માંથી કોર્ડ નું પલ્સેસન ફિલ થાય છે.
3)‌કોર્ડ પ્રોલેપ્સ: કોર્ડ એ ડાયરેક્ટ ફિલ થાય, અને જો ફિટસ એ લાઇવ હોય,તો કોર્ડ માં પલ્સેસન આવે.ઘણી વખતે કોર્ડ માં પલ્સેસન આવે નહીં પરંતુ ફિટસ એ લાઇવ હોઇ શકે છે.
ફિટસ એ ડેથ ડિક્લેર થતા U.S.G.‌અને અસ્કલ્સ્ટેશન દ્વારા કન્ફોર્મ કરવુ.

મેનેજમેન્ટ:

મેનેજમેન્ટ એ સામાન્ય રીતે બેબી એ લાઇવ છે કે ડેથ તેના ઉપર ડિપેન્ડ કરે છે.

જો બેબી એ ડેડ હોય તો તેનું કન્ફોર્મેશન એ અલ્ટ્રાસાઉન્ડ દ્વારા કરવું તથા સ્પોન્ટેનિયસ ડિલેવરી માટે વેઇટ કરવું.

જો બેબી એ લાઇવ હોય તો અને વજાઇનલ ડીલેવરી એ પોસીબલ હોય તો તેને ફોર્સેપ તથા વેન્ટોસ દ્વારા ડિલિવરી કરાવવી.

જો વજાઇનલ ડીલેવરી એ પોસીબલ ના હોય તો,
ફસ્ટ એઇડ મેનેજમેન્ટ એ કોર્ડ માં પ્રેશર એ મીનીમાઇઝ કરીને તથા ઓક્સિટોસિન ના ઇન્ફ્યુઝન ને સ્ટોપ કરી ને કરવામા આવે છે.

મેમ્બ્રેન રપ્ચર થયા પછી દરેક કેસીસ માં કોર્ડ પ્રોલેપ્સ માટે જોઇ લેવું.

સર્જીકલ ઇન્ડક્શન: એમ્નીઓટોમી પહેલાં અને પછી કોર્ડ એક્સીડન્ટ માટે જોવું અને શક્ય હોય, તો એમ્નીઓટોમી ઓપરેશન થીયેટરમાં માં સિઝેરીયન સેક્સન ની તૈયારી કરવી.

કોર્ડ પ્રેઝન્ટેશન એ ડાયગ્નોસીસ થયાં પછી જો ઇમીડિયેટ્લી ડિલિવરી એ શક્ય ન હોય તો પેશન્ટ ને સિઝેરીયન સેક્સન માટે તૈયાર કરવું.અને ત્યાં સુધી એક્ઝાગરેટેડ સિમ્સ લેટરલ પોઝીશન આપવી.ભાગ્યે જ સર્વિક્સ એ 7-8 cm ડાયલેટ હોય, ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ ના હોય તો વોચ રાખી ફોર્સેપ તથા બ્રીચ ડિલેવરી કરાવવી.

કોર્ડ પ્રોલેપ્સ: પહેલા બેબી એ લાઇવ છે કે ડેડ તે પ્રોપર્લી અસેસ કરવું.મેચ્યોરિટી અને સર્વાઇવલ ડાયલેટેશન જોવું.

જો બેબી એ લાઇવ હોય તો સિઝેરીયન સેક્સન એ બેસ્ટ મેથડ છે.સિઝેરીયન માટે પ્રીપેર કરતા પહેલા નોર્મલ સલાઇન 400 થી 750 ml કેથેટર દ્વારા બ્લાડર માં ઇન્સર્ટ કરી બ્લાડર ફુલ કરવું અને સિઝેરિયન ડીલેવરી પહેલા બ્લાડર એમ્પટી કરવું.

જો ઇમીડિયેટ્લી સેફ વજાયનલ ડીલેવરી શક્ય હોય તો વર્ટે્ક્સ પ્રેઝન્ટેશન માં ફોર્સેપ ડીલેવરી અને બ્રિચ પ્રેઝન્ટેશન માં બ્રિચ એક્સ્ટ્રેક્શન કરાવવું જો બેબી એ ડેથ હોય તો ડાયગ્નોસ્સીસ એ કન્ફોર્મેશન થાય પછી સ્પોન્ટાનીયસ ડિલેવરી માટે વેઇટ કરવું.

વજાયનલ એક્ઝામિનેશન માં મિડવાઇફ ને કોર્ડ પ્રોલેપ્સ ની શક્યતા લાગે તો ઇમીડિએટલી સુપરવાઇઝર ને જાણ કરવી.

કોર્ડ પ્રોબ્લેમ નું ડાયગ્નોસીસ થયા પછી ઇમીડીએટ્લી એક્સન લેવી.

મધર તથા તેના ફેમિલી મેમ્બર્સ ને ઇમિડીએટલી એક્શન માટે જાણ કરવી જેમકે સિઝેરિયન સેક્સન.

જો સેફ વજાયનલ ડીલેવરી એ શક્ય ના હોય તો ફર્સ્ટ એઇડ માં કોર્ડ ઉપર ઓછા માં ઓછું પ્રેશર આવે તે માટે કરવું તથા ઇન્ટ્રા વિનસ ફ્લુઇડ અને ઓક્સિજન પ્રોવાઇડ કરવુ.

જો કોર્ડ એ વજાઇના ની બહાર હોય તો વાર્મ નોર્મલ સલાઇનવાળા ગોઝ થી કવર કરી ગ્લોવ્ડ હેન્ડ દ્વારા ધીમેથી રિપ્લેસ કરવી.

પેશન્ટ ને એક્ઝાગ્રેટેડ અને એલીવેટેડ પોઝીશન આપવી. અને હીપ નીચે પીલો રાખવો અથવા ની-ચેસ્ટ કે ટ્રેન્ડેલેન બર્ગ પોઝિશન આપવી અને સિઝેરીયન સેક્સન માટે મોકલવું.

મેનેજમેન્ટ ના સ્ટેપ્સ માં પેશન્ટ અને ઓબ્સ્ટેટ્રિશીયન ને પ્રોપર્લી હેલ્પ કરવી.

ફીટસ ની કન્ડિશન નુ કેરફૂલી મોનિટરિંગ કરવું.

ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ(F.H.S.)ને પ્રોપર્લી રેકોર્ડિંગ કરવા અને દરેક એક્શન નો પ્રોપર્લી રેકોર્ડ મેઇન્ટેન રાખવો.

• એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ એમ્બોલિઝમ:

એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ એમ્બોલિઝમ એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં કોન્ટ્રેક્ટીન્ગ યુટ્રસ નાં પ્રેસર થી એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ નું એક્સિડેન્ટલ ઇન્ફ્યુઝ એ મધર ની બ્લડસ્ટ્રીમ માં અથવા મેટર્નલ સર્ક્યુલેશન મા યુટ્રસ કે પ્લેસેન્ટલ સાઇટ માંથી થાય છે.આ કન્ડિશન એ સામાન્ય રીતે મધર માટે ફેટલ હોય શકે છે, કારણ કે ડેબ્રીસ ધરાવતું એમ્નીઓટિક ફ્લુઇડ એ પલ્મોનરી આર્ટરીયોલ્સ માં ડિપોઝિટ થાય છે અને તે પલ્મોનરી એમ્બોલીઝમ ના સિમ્પટોમ્સ પ્રોડ્યુસ કરે છે.આ કન્ડિશન એ લેબર દરમિયાન ડેથ પામતી મધર માં આ કોમન કોઝ છે.

ઇટિયોલોજી:

મેંમ્બ્રેન માં ડિફેક્ટ હોય,
મેમ્બરેન રપ્ચર થયા પછી અથવા પ્લેસેન્ટા નું પ્રીમેચ્યોર સેપ્રેશન(એબ્રપ્સીયો પ્લેસેન્ટા),
રેપિડ કે પ્રેસીપીટેટ લેબર,
મલ્ટીપારીટી,
એડવાન્સ મેટર્નલ એજ,
ડ્રગ,
મેનીપ્યુલેસન માં યુટેરાઇન ટ્રોમા થવાના કારણે,
સિઝેરીયન સેક્સન દરમિયાન.

લક્ષણો તથા ચિહ્નો:

મેટર્નલ રેસ્પીરેટરી ડિસ્ટ્રેઝ ની એકાએક શરૂઆત થવી જેમકે,
સિવ્યર ડિસ્પ્નીયા તથા સાયનોસીસ,
ચેસ્ટ પેઇન,
કફિંગ સાથે ફ્રોધી પીન્ક સ્પુટમ,
પ્રો-ફાઉન્ડ હાઇપોશન અને ટેકીકાર્ડીયા,
બ્લડ લોસ ના પ્રમાણ કરતાં વધારે શોક,
વોમીટીંગ,
રેસ્ટલેસનેસ અને એન્ઝાઇટી,
કન્વલ્ઝન,
સિઝર્સ,
હાર્ટ ફેઇલ્યોર,
પલ્મોનરી એડીમાં,
ફિટલ બ્રેડીકાર્ડીયા,
જો ડીલેવરી થય ન હોય તો ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ ની કન્ડિશન થઇ શકે છે,
જો ઇમીડીયેટલી ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ ન કરવામાં આવે તો મેટર્નલ અથવા ફિટલ ડેથ એ થોડી જ મિનિટમાં થય શકે છે
કોમ્પ્લિકેશન માં ડિસેમીનેટેડ ઇન્ટ્રાવાસ્ક્યુલર કોઓગ્યુલેશન (DIC)થય શકે છે.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
બ્લડ ગેસ એનાલાઇસીસ,
કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ (CBC),
કોગ્યુલેશન પ્રોફાઇલ,
ફાઇબ્રીનોજન,
આરટેરિયલ બ્લડ ગેસીસ,
ઇલેક્ટ્રોલાઇટ લેવલ મોનીટરીંગ ,
ઇમેજિંગ સ્ટડીઝ (ચેસ્ટ એક્સરે),
ઇલેક્ટ્રોકાર્ડિયોગ્રામ,
ઇકોકાર્ડિયોગ્રામ,
MRI (જો વધારે ઇવાલ્યુએશન ની જરૂરીયાત હોય તો),
સિરમ ટ્રીપ્ટેસ,
સર્વાઇકલ હિસ્ટોપેથોલોજી.

મેનેજમેન્ટ:

મેડિકલ હેલ્પ માટે કોલ કરવો અને પેશન્ટ ને ઇમિડીએટલી ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવી.

પેશન્ટ ની લાઇફ ને મેઇન્ટેઇન કરવા માટે ઇમિડીયટલી એમરજન્સી અથવા રિસસીટેટીવ મેઝર્સ સ્ટાર્ટ કરવા.

ફેસ માસ્ક દ્વારા ઓક્સિજન 8- 10 liter / minute અથવા રીસેસિટેશન બેગ દ્વારા 100% ઓક્સિજન આપવો અને ઇમિડીએટલી રિસસીટેશન માં આસિસ્ટ કરવુ.

ઇન્ટ્યુબેશન અને મિકેનિકલ વેન્ટિલેશન માટે પેશન્ટ ને પ્રિપેર કરવા.

વોલ્યુમ રિપ્લેસમેન્ટ માટે ઇન્ટ્રા વિનસ ક્રિસ્ટેલોઇડ(Ringer’s) અથવા કોલોઇડ્સ (હેમાસેલ) અને ફ્રેસ ફ્રોઝન પ્લાઝમા ( FFP), પ્લેટલેટ કોન્સન્ટ્રેટ્સ, પેક્ડ રેડ બ્લડ સેલ અને ઓટો ટ્રાન્સફયુઝન (પેશન્ટ નું પોતાનું બ્લડ એ ઓપરેટેડ એરિયામાંથી કલેક્ટ કરીને આપવું) કરવું.

રેસ્પીરેટ્રી ડિસ્ટ્રેઝ માટે એમિનો ફાઇલીન અને ડિસેમીનેટેડ ઇન્ટ્રાવાસ્ક્યુલર કોગ્યુલેશન (DIC) ની એક્યુટ કન્ડિશન માં હિપેરીન ઇન્સ્ટ્રક્શન મુજબ આપવું.

મેટર્નલ અને ફીટલ કન્ડિશન ને પ્રોપર્લી મોનિટર કરવી.

ઇન્ડ્વેલીંગ યુરીનરી કેથેટર મૂકી અવર્લી યુરીન આઉટપુટ મોનિટરિંગ કરવું.

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી સાઇડ લાઇનિંગ પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી.

જ્યારે મધર ની કન્ડિશન એ સ્ટેબિલાઇઝ થાય ત્યારે એમરજન્સી બર્થ માટે પ્રિપેરેશન કરવી.

પ્રોપર્લી રેકોર્ડ તથા રિપોર્ટ મોનિટરિંગ કરવો.

મધર અને ફેમિલી મેમ્બર ને રિએર્સ્યોરન્સ તથા ઇમોશનલ સપોર્ટ પ્રો-વાઇડ કરવો.

કોમ્પ્લીકેશન્સ ઓફ એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ એમ્બોલિઝમ:

ડિસેમીનેટેડ ઇન્ટ્રા વાસ્ક્યુલર.
કાર્ડિયોપલ્મોનરી કોલેપ્સ.
કોએગ્યુલેશન.
એક્યુટ રીનલ ફેલ્યોર.
એટોનીક યુટ્રસ.
હાઇપોટેન્શન.
ફિટલ ડિસ્ટ્રેસ/ડેથ.

• ઓબ્સટેટ્રીક શોક:

ઓબ્સટેટ્રીક શોક એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં મધર ની સર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમ ની ઇન એબિલિટી ના કારણે બોડી ને જરૂરિયાત હોય એવા ઓક્સીજન તથા ન્યુટ્રીયંટ્સ ને મેળવવામાં અને વેસ્ટ સબસ્ટન્સ ને રીમુવ કરવામાં ડીફીકલ્ટીઝ આવે છે તથા સર્ક્યુલેશન એ ઇનએડીક્યુએટ અમાઉન્ટ માં થવાથી ટિશ્યૂ પરફ્યુઝન પુઅર થાય છે તેથી જનરલાઇઝ્ડ સેલ્યુલર હાયપોક્સિયા થાય છે આ કન્ડિશન ને શોક કહેવામાં આવે છે.

શોક એ એવી કન્ડિશન છે જે સર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમ દ્વારા ટિશ્યુસ ની રિક્વાયરમેન્ટ મુજબ ઓક્સિજન અને ન્યુટ્રીઅન્ટ્સ ને પ્રોવાઇડ કરવામાં ઇનએબિલિટી ના કારણે અરાઇઝ થય શકે છે./શોક એ સામાન્ય રીતે એવું સ્ટેટ છે કે જેમાં ટીશ્યુ પરફ્યુઝન એ કોમ્પ્રોમાઇઝ થવાના કારણે સેલ્યુલર હાયપોક્સિયા નું કારણ બને છે અને તેને એક્યુટ હાયપોપર્ફ્યુઝન દ્વારા ઇનીસીયેટેડ સિન્ડ્રોમ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે જેના કારણે ટીશ્યુહાયપોક્સિયા ની કન્ડિશન થય શકે છે. અને વાઇટલ ઓર્ગન ડિસ્ફન્કશન ની કન્ડિશન અરાઇઝ થય શકે છે.શોક એ સામાન્ય રીતે સિસ્ટેમીક ડિસઓર્ડર છે કે જે મલ્ટિપલ ઓર્ગન સિસ્ટમ્સ ને અફેક્ટ કરી શકે છે.

ક્લાસિફીકેશન/ઇટિયોલોજી ઓફ શોક:

1.હાઇપોવોલેમિક શોક: તેમાં સર્ક્યુલેટરી બ્લડ વોલ્યુમ ઘટે છે તે હેમરેજીક અથવા નોનહેમરેજીક હોઇ શકે છે.
પોસ્ટ પાર્ટમ/ પોસ્ટ એબોર્ટલ હેમરેજ,
એક્ટોપીક પ્રેગ્નેન્સી,
પ્લેસેન્ટા પ્રિવ્યા,
એબ્રપ્સીયો પ્લેસેંટા,
રપ્ચર યુટ્રસ, અને ઓબ્સ્ટ્રેટિક સર્જરી ના કારણે હેમરેજીક શોક થાય છે.
નોઝિયા, વોમીટીંગ, ડાયયુરેસીસ, સુપાઇન હાઇપોટેન્સિવ સિન્ડ્રોમ, અને એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ ઝડપથી રીમુવ કરવામાં આવે તો ક્લુડ લોસ થવાથી નોન હેમરેજિક શોક થાય છે.

2.સેપ્ટિક શોક(એન્ડોટોક્સિક શોક): સેપ્ટીક એબોર્શન, કોરીયોઆમ્નોનીટીસ,પાયલોનેફ્રીટીસ, પોસ્ટપાર્ટમ એન્ડોમેટ્રાઇટિસ,થવાથી પેશન્ટ એ સેપ્ટીક શોક માં જાય છે.

3.કાર્ડીઓજેનીક શોક: માયોકાર્ડિયલ ઇન્ફ્રાક્શન, કાર્ડીયાક અરેસ્ટ, કાર્ડીયાક ટેમ્પોનેટ માં કાર્ડીઓજેનીક શોક જોવા મળે છે.

4.એક્સ્ટ્રા કાર્ડીયાક શોક: પલ્મોનરી એમ્બોલીઝમ, એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ એમ્બોલિઝમ, એનાફાઇલેક્સીક ડ્રગ, ન્યુરોજેનીક, કેમિકલ ઇન્જરી વગેરે ના કારણો શોક માટે જવાબદાર હોય છે.

એન્ટિપાર્ટમ કોઝ:
એબ્રપ્સિયો પ્લેસેન્ટા,
પ્લેસેન્ટા પ્રિવ્યા,
ટ્રોમા.

પોસ્ટપાર્ટમ કોઝ:
રિટેઇન્ડ પ્લેસેન્ટા,
એટોનિક યુટ્રસ,
રપ્ચર યુટ્રસ,
કોઓગ્યુલોપથી,
લેસરેશન

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

ગ્રેયીસ બ્લુ/ પેલ સ્કિન,
કોલ્ડ અને ક્લેમી સ્કિન,
સિવરીન્ગ,
પરર્સ્પીરેશન,
ડ્રાયમાઉથ,
પાયરેક્સિયા,
સબ-નોર્મલ ટેમ્પરેચર,
રેપીડ તથા વિક પલ્સ,
સ્લો બાઉન્ડીન્ગ પલ્સ,
રેપીડ બ્રીધીન્ગ પરન્તુ મધર ની કન્ડિશન એ ખરાબ થતા બ્રીધિન્ગ એ ડિપ,સ્લો અને છેલ્લે અનકન્સિયસ થાય છે.
બ્લડપ્રેશર એ શરુઆતમા નોર્મલ ત્યારબાદ લો હોય, પરન્તુ 40% વોલ્યુમ એ લોસ થતા રેકોર્ડ થતું નથી.
યુરિન આઉટપુટ એ ડિક્રીઝ થાય છે.

મેનેજમેન્ટ:

શોક ના ચિન્હો નું અર્લી ડાઇગ્નોસીસ કરી પેશન્ટ ને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી. Ex:‌ સુપાઇન હાઇપોટેન્સિવ સિન્ડ્રોમ માં લેટરલ પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી.

રિસસીટેટીવ મેઝર્સ ઇમીડિયેટ્લી સ્ટાર્ટ કરવા તથા એઇર વે ને મેઇન્ટેઇન કરવો તથા ફુટ એન્ડ ને રેઇઝ્ડ કરવો.

પેશન્ટ ને 6-8 liter/min ઓક્સિજન પ્રોવાઇડ કરવુ.

પેશન્ટ ની એસીડોસીસ ની કન્ડિશન ને કરેક્ટ કરવી.

હેમરેજીક શોક માં બ્લિડિંગ ને સ્ટોપ કરવું.

ફ્લુઇડ રિપ્લેસ કરવા માટે I.V. ઇન્ફ્યુઝન અને ટ્રાન્સફ્યુઝન પ્રોવાઇડ કરી વોલ્યુમ એક્સપાન્ડ કરવું.Ex : બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન, ક્રીસ્ટેલોઇડ માં નોર્મલ સલાઇન,કોલોઇડ માં હેમાસીલ, વગેરે પ્રોવાઇડ કરવું.

કાર્ડિયાક એફિસીયન્સી ને ચેક કરવી અને સર્ક્યુલેટરી ઓવરલોડ તથા કાર્ડિયાક ફેઇલ્યોર ને થતુ પ્રીવેન્ટ કરવું.

મેડિકેશન મા, એન્ટીબાયોટીક્સ, વાઝોડાયલેટર,ડાયયુરેટીક્સ,કોર્ટીકોસ્ટીરોઇડ,અને સેપ્ટીક શોક માં નોર્મલ બ્લડ ગ્લુકોઝ ને જાડવવા ઇન્સ્યુલીન એ એસ પર ઇન્સટ્રક્સન પ્રોવાઇડ કરવું

જો શોક એ સાઇકોલોજીકલ સ્ટ્રેસ ના કારણે હોય તો સપોર્ટ, એન્કરેજમેન્ટ, અને ઇમોશનલ સિક્યોરિટી પ્રોવાઇડ કરવી.

પેશન્ટ ના ફેમિલી મેમ્બર્સ ને પ્રોપર્લી સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

મધર ના વાઇટલ સાઇન અને ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ ( FHS )એ દર 15 મીનીટ પર ચેક કરવા તથા તેનું પ્રોપર્લી રેકોર્ડિંગ કરવું.

પેશન્ટ ના ઇન્ટેક આઉટપુટ તથા બીજા રેકોર્ડિંગ ને પ્રોપર્લી મેઇન્ટેન કરવા..

• વાસા પ્રિવિયા:

વાસા પ્રિવિયા એ એક ઓબ્સ્ટેટ્રિક્સ કોમ્પ્લીકેશન્સ છે કે જેમાં ફિટલ બ્લ્ડ વેસલ્સ એ યુટ્રસ ના ઇન્ટર્નલ ઓરિફીસ ના ક્રોસ અથવા નજીક માંથી પાસ આઉટ થતી હોય છે‌ તથા પ્રેઝેન્ટીન્ગ પાર્ટ ના ફ્રન્ટ માં હોય છે.જ્યારે સપોર્ટીન્ગ મેમ્બ્રેન એ રપ્ચર થય જાય છે ત્યારે આ વેસેલ્સ એ રપ્ચર થવાનું રિસ્ક રહે છે કારણ કે તે અંમ્બેલીકલ કોર્ડ અથવા પ્લેસેન્ટલ ટીશ્યુસ દ્વારા અનસપોર્ટેડ હોય છે. આ કોમ્પ્લિકેશન્સ એ લેબર દરમિયાન અને ડીલેવરી સમય દરમિયાન અરાઇઝ થય શકે છે..

ઇટિયોલોજી:

લો લાઇન્ગ પ્લેસેન્ટા તે પ્રિવિયસ મિસ્કેરેજ અને D અને C (ડાયલેટેશન અને ક્યુરેટેજ) ના પરિણામે યુટ્રસ ના સ્કાર ને કારણે હોઇ શકે છે.

એબનોર્મલી રીતે અથવા અનયુઝવલી રીતે ફોર્મ થયેલ પ્લેસેન્ટા તે બાયલોબ્ડ પ્લેસેન્ટા અથવા સ્યુસેન્ચુરેટ – લો પ્લેસેન્ટા હોઇ શકે છે.
ઇન-વિટ્રો ફર્ટિલાઇઝેશન પ્રેગ્નેન્સીસ અને મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સી (ટ્વિન્સ એન્ડ ટ્રીપ્લેટ્સ).
વેલામેન્ટસ ઇન્સર્ટેશન ઓફ‌ અંમ્બેલીકલ કોર્ડ ના કારણે.

રિસ્ક ફેક્ટર્સ ઓફ વાસા પ્રીવિયા:

પ્લેસેંટા પ્રીવિયા,
વેલામેન્ટસ ઇન્સર્ટેશન ઓફ‌ અંમ્બેલીકલ કોર્ડ,
મલ્ટીલોબ્ડ પ્લેસેંટા,
મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સી.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

પેઇનલેસ વજાઇનલ બ્લિડિંગ (2nd એન્ડ 3rd ટ્રાઇમેસ્ટર).
ડાર્કર રેડ કલર બ્લડ (કેમ કે બેબી નું બ્લડ એ ડાર્ક કલર નું હોય છે,બ્રાઇટ રેડ બ્લડ એટલે મધર નું બ્લડ હોય).
ફિટલ બ્રેડીકાર્ડિયા.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
અલ્ટ્રાસોનોગ્રાફી:
કલર ડોપ્લર સાથેના કોમ્બિનેશન માં ટ્રાન્સવજાઇનલ સોનોગ્રાફી પ્રેગ્નન્સી ના 16મા વિક ની શરૂઆતમાં વાસા પ્રિવિયા ને ડિટેક્ટ કરવામાં હેલ્પ કરે છે.
ટ્રાયેડ સાઇન ને નોટ કરીને:
પેઇનલેસ વજાઇનલ બ્લિડિંગ,
મેમ્બ્રેન રપ્ચર,
ફિટલ બ્રેડીકાર્ડીયા અથવા ડેથ.

ટ્રીટમેન્ટ:

જો બ્લડવેસલ્સ એ રપ્ચર થય જાય તો મેડિકલ કેર ની રેપીડ એક્સેસ ની ખાતરી કરવા માટે 3rd ટરાઇમેસ્ટર માં મધર ને હોસ્પિટલાઇઝ કરવું.

પ્રેગ્નન્સી ના 35 વિક ની આસપાસ સિઝેરિયન સેક્સન પર્ફોર્મ કરવામાં આવે.

સિઝેરિયન સેક્સન દ્વારા હેલ્થી ડિલિવરી એ ફોલો કરવાની એકમાત્ર ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન છે. એમરજન્સી ને અવોઇડ કરવા માટે સિઝેરિયન સેક્સન નું આયોજન શક્ય તેટલું વહેલું કરવું જોઇએ અને પ્રિમેચ્યોરિટી સંબંધિત સમસ્યાઓ ને રોકવા માટે પૂરતું મોડું થવું જોઇએ. સામાન્ય રીતે 35-36 વિક માં જો માતા કોઇપણ રિસ્ક વિના નોર્મલ હોય સિઝેરિયન સેક્સન નુ રિકમેન્ડેશન કરવામાં આવે છે.

• રપ્ચર ઓફ‌ ધ યુટ્રસ:

પ્રેગનેન્સી સમય દરમિયાન કોઇપણ સમયે યુટેરાઇન વોલ ના કન્ટીન્યુએશન માં બ્રેકડાઉન થાય તો આ કન્ડિશન ને રપ્ચર ઓફ‌ ધ યુટ્રસ કહેવામાં આવે છે. આ એક ઓબ્સ્ટેટ્રિક એમરજન્સી છે જે લેબર સમય દરમિયાન થાય છે, ક્યારેક લેટ પ્રેગ્નન્સી સમય દરમિયાન થાય છે.

પ્રેગ્નન્સી સમય દરમિયાન 28 વિક્સ પછી યુટેરાઇન વોલ (એન્ડોમેટ્રિયમ, માયોમેટ્રીયમ, અને સિરોસા)ની કન્ટીન્યુએશન માં બ્રેકડાઉન થાય છે.તેને રપ્ચર ઓફ ધ યુટ્રસ કહેવામાં આવે છે. જેમાં અર્લી મન્થ માં થતા સ્મોલ રપ્ચર ને પર્ફોરેશન કહે છે.

ટાઇપ્સ ઓફ યુટેરાઇન રપ્ચર:

1.કમ્પ્લીટ રપ્ચર,
2.ઇનકમ્પ્લીટ રપ્ચર.

1.કમ્પ્લીટ રપ્ચર:
કમ્પ્લીટ રપ્ચર‌ એટલે યુટ્રસ ને તેના પેરીટોનિયલ કવરિન્ગ સાથે યુટ્રસ નુ અચાનક રપ્ચર થવું એવું કહેવામાં આવે છે.તે મોટેભાગે અપર સેગ્મેન્ટ માં સ્કાર છૂટો થવાથી તથા ઓબ્સ્ટેટ્રિક્સ અને નોન-ઓબસ્ટ્ક્ટીવ ટાઇપ ના સ્પોન્ટાનિયસ રપ્ચર માં થાય છે.કમ્પ્લીટ રપ્ચર માં ફિટસ પ્લેસેન્ટા સાથે અથવા પ્લેસેન્ટા વિના યુટ્રસ માંથી બહાર આવી જાય છે.

2.ઇનકમ્પ્લીટ રપ્ચર: ઇન કમ્પ્લીટ રપ્ચર માં પેરિટોનીયમ એ ઇન્ટેક્ટ હોય છે એટલે કે તેમાં પેરિટોનીયમ મેમ્બ્રેન નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ હોતું નથી અને તેમાં મોટે ભાગે લોવર સેગ્મેન્ટ સ્કાર/સર્વાઇકલ ટેર નું એક્સટેન્સન થવાથી થાય છે. તેમાં ફિટસ અને પ્લેસેન્ટા એ યુટેરાઇન કેવીટી ની અંદર રહે છે. અથવા ફિટસ ના પાર્ટ્સ એ બ્રોડ લીગામેન્ટ ની વચ્ચેના લેયર્સ માં ઓક્યુપાય થાય છે.

ઇટિયોલોજી:

સ્પોન્ટેનીયસ રપ્ચર,
સ્કાર રપ્ચર,
આઇટ્રોજેનિક/ટ્રોમેટીક રપ્ચર.

સ્પોન્ટેનીયસ રપ્ચર:
ડાયલેટેશન એન્ડ ક્યુરેટેજ ઓપરેશન અથવા મેન્યુઅલ રિમૂવલ ઓફ પ્લેસેન્ટા થી યુટેરાઇન વોલ ને પહેલા ડેમેજ થયેલું હોય,
ગ્રાન્ડ મલ્ટીપારા,
યુટ્રસ માં કન્જીનાઇટલ માલફોર્મેશન હોય, તો પ્રેગ્નન્સી સમય દરમિયાન સ્પોન્ટાનીયસ રપ્ચર થાય છે.તે મોટાભાગે લાસ્ટ ટ્રાઇમેસ્ટર દરમ્યાન થાય છે.
લેબર દરમિયાન ઓબ્સ્ટ્રેક્ટેડ લેબર(ઓબ્સ્ટ્રેક્ટીવ રપ્ચર)અને ગ્રાન્ડ મલ્ટીપારા (નોન-ઓબસ્ટ્રક્ટીવ રપ્ચર) ના કારણે યુટ્રસ એ રપ્ચર થય શકે છે.

સ્કાર રપ્ચર:
પ્રેગનેન્સી અને લેબર દરમિયાન ક્લાસિકલ સિઝેરિયન અથવા હિસ્ટેરોટોમી ના કારણે યુટ્રસ એ રપ્ચર થાય છે.

આઇટ્રોજેનિક/ટ્રોમેટીક રપ્ચર:
ઓક્સિટોસિન,
પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડિન,
ફોર્સીબલ એક્સટર્નલ વર્ઝન,
એબડોમન ઉપર વાગવાથી,
ઇન્ટર્નલ પોડેલીક વર્ઝન,
મેન્યુઅલ રિમુવલ ઓફ પ્લેસેન્ટા,
ફોર્સેપ કે બ્રીચ એક્સટ્રેક્શન,
ઓક્સિટોસિન અને ડિસ્ટ્રિક્ટિવ ઓપરેશન ના કારણે એ યુટ્રસ રપ્ચર થાય છે.

વોર્નિંગ સાઇન ઓફ રપ્ચર યુટ્રસ:

રાઇટ સાઇડ પર ઇન્ટરમીટન્ટ પેઇન કારણ કે યુટ્રસ એ તેની એક્સિસ પર ફરે છે અને રાઇટ સાઇડ પર ઝુકે છે.
લોવર એબડોમીનલ પેઇન.
પલ્સ રેટ એ 100/મીનીટ કરતા ઓછા થવા.
શોક ના ચાન્સીસ ઇન્ક્રીઝ થવા.
આ કેસીસ માં, જ્યારે એબડોમન ને ઓપન કરવામા આવે છે, ત્યારે બાળક ડેડ હોવાનું જાણવા મળે છે.
વજાયનલ બ્લીડિંગ‌.
ડલ એબડોમિનલ પેઇન.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

એક્યુટ એબડોમીનલ પેઇન,
એબડોમન માં સડન અને સીવ્યર પેઇન થવું.
વજાઇનલ બ્લિડિંગ.
પ્રોફ્યૂસ અને સડન વજાઇનલ બ્લીડિંગ થવું.
ફિટલ હાર્ટ રેટ ડિક્રીઝ થવા.
ફિટલ મુવમેન્ટ ડિક્રીસ અથવા એબસંટ થવી.
હાયપોટેન્શન (બ્લડ લોસ થવાના કારણે લો બ્લડ પ્રેશર થવું).
ટેકીકાર્ડીયા(શોક ના કારણે મધર ના હાર્ટ રેટ ઇન્ક્રીઝ થવા).
સાઇન ઓફ શોક જેમકે,પેલર, ડાયાફોરેસીસ,એન્ડ કન્ફ્યુઝન વગેરે.
ફિટલ બોડી પાર્ટ્સ પાલ્પેબલ થવા.
એબડોમીનલ ટેન્ડરનેસ થવી.
યુટેરાઇન ટોન માં ચેન્જીસ થવા જેમ કે, યુટેરાઇન હાઇપરટોનીસીટી અથવા હાઇપોટોનીસીટી થવું.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
ફીટલ હાર્ટ રેટ મોનિટરિંગ,
લેબોરેટરી ટેસ્ટ,
કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ ટેસ્ટ,
CT સ્કેન,
MRI(મેગ્નેટિક રેઝોનન્સ ઇમેજીંગ),
લેપ્રોટોમી.

મેનેજમેન્ટ:

પ્રેગ્નેટ વુમન ને પ્રોપર્લી એન્ટિનેટલ કેર પ્રોવાઇડ કરવી.

ઓબસ્ટરક્ટેડ લેબર, પ્રિવ્યસ સિઝેરિયન સેક્સન, હિસ્ટરોટોમી, માયોમેક્ટોમી અને ગ્રાન્ડ મલ્ટિપારા, વગેરે ના કેસોની સ્ક્રીનીંગ કરવું તથા તેમને લેવલ II કેર માટે રિફર કરવામાં આવે છે.

જો પેશન્ટ એ સિવ્યર હોય તો રિસસિટેશન કરવામાં આવે છે. તે લાઇફ સેવિન્ગ હોય છે.
જેમ કે,
a.Inj. મોર્ફિન સલ્ફેટ 15 mg I.M આપવામાં આવે છે.
b.ઇન્ફ્યુઝન 5% ડેક્સ્ટ્રોઝ અને રિંગર લેક્ટેટ શરૂ થાય છે.
c ઇમીડિયેટ્લી ટરાન્સફ્યુઝન માટે બ્લડ નું અરેન્જમેન્ટ કરવામાં આવે છે.

પેશન્ટ ને એન્ટિબાયોટિક્સ આપવામાં આવે છે જેમ કે:

Inj. cefotaxime 1g I/V × 6 અવર્લી.
Inj. જેન્ટામિસિન 80 g I/M × 8 અવર્લી.

પેશન્ટ ના પલ્સ અને બ્લડ પ્રેશર 15 મિનિટે ચેક કરવા.

પેશન્ટ અને તેના હસબન્ડ ને હિસ્ટરેક્ટોમી અને સ્ટરિલાઇઝેશના ની શક્યતા વિશે જાણ કરવી જોઇએ અને તેમની કનસન્ટ મેળવવી જોઇએ.

પેશન્ટ ને લેપ્રોટોમી માટે તૈયાર કરવામાં આવે છે.

ઇમીડિયેટ અને ક્વિક લેપ્રોટોમી એ સામાન્ય એનેસ્થેસિયા હેઠળ લોન્જિટ્યુડીનલ ઇનસીઝન દ્વારા કરવામાં આવે છે.

જો પેશન્ટ ની કન્ડિશન લો હોય તો ક્વિક્લી સબટોટલ હિસ્ટેરેક્ટોમી કરવી.

જ્યારે પેશન્ટ ની કન્ડિશન એ પરમીટ આપે છે અને ત્યાં કોલપોરેક્સિસ હોય છે, ત્યારે કમ્પલીટ્લી હિસ્ટરેક્ટોમી કરવામાં આવે છે.

ક્લિનિકલ કન્ડિશન ના આધારે, કાં તો રિસુસિટેશન પછી લેપ્રોટોમી કરવામાં આવે છે અથવા એક્યુટ કન્ડિશન માં રિસસિટેશન અને લેપ્રોટોમી એકસાથે કરવાની હોય છે.

લેપ્રોટોમી પછી, હિસ્ટરેક્ટોમી એ યુટ્રસ ના રપ્ચર માટેની સર્જરી છે સિવાય કે તેને પ્રિઝર્વ કરવા માટે નું પૂરતું કારણ હોય.

સ્કાર રપ્ચર ના કેસીસ માં જ્યાં માર્જિન સાફ હોય ત્યાં રિપેર કરવામાં આવે છે.

ડિઝાયર્ડ નમ્બર માં બાળકો ધરાવતા ક્લીન કટ સ્કાર રપ્ચર પેશન્ટ માં રિપેઇર અને સ્ટરીલાઇઝેશન કરવામાં આવે છે.

જો હોસ્પિટલ ની બહાર રપ્ચર થાય તો પેશન્ટ ને ઇમિડીએટલી જ મોટી હોસ્પિટલમાં ખસેડવામાં આવે છે.

પેશન્ટ ને કુલ અને કમ્ફર્ટેબલ રાખવામાં આવે છે.

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી પેઇન રીલીવીંગ ડ્રગ પ્રોવાઇડ કરવી જેમકે,
પેથીડીન (100 mg)

જો ઉપર જણાવેલ સ્ટરાઇલ સોલ્યુશન એ અવેઇલેબલ ન હોય તો, બેડ માં ફુટ ને રેઇઝ કરીને અને ઇન્ટ્રાવિનસ ઇન્ફ્યુઝન માં સલાઇન અથવા ગ્લુકોઝ-સલાઇન અથવા ટેપ વોટર ને રેક્ટલ ઇન્ફ્યુઝન આપી ને શોક ની ટ્રીટમેન્ટ કરવામાં આવે છે.

નર્સિંગ ઇન્ટરવેશન:

હાઇ રિસ્ક મધર ની ફરજિયાત હોસ્પિટલ ડીલેવરી કરાવવી.

મેટર્નલ શોક અથવા ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ એ મીડવાઇફ માટે ચેતવણી ની‌ નીશાની છે.

મધર ના વાઇટલ સાઇન અને ફિટલ‌ હાર્ટ સાઉન્ડ ( F.H.S.) મોનિટરિંગ કરવા.

મધર ને નીલ બાઇ માઉથ રાખવા.

કમ્પ્લીટ કે ઇન્કમ્પલીટ રપ્ચર ના ચિન્હો માં ડોક્ટર ને કોલ કરવો.

કમ્યુનીટી માં મધર ને વેલ ઇક્વિપ્ડ હોસ્પિટલ માં સાથે રહી ટ્રાન્સફર કરવી.

મધર ના રિસસીટેશન,મેડિકલ અને સર્જીકલ મેનેજમેન્ટ માં મદદ કરવી‌.

મધર, હસબન્ડ તથા ફેમિલી મેમ્બર્સ ને રીએન્સ્યોરન્સ પ્રોવાઇડ કરવો.

• પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ( PPH ):

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ એ એવી કન્ડિશન છે કે જે બેબી ના બર્થ પછી થી લય પર્પેરિયલ પિરિયડ (આફ્ટર બર્થ ઓફ બેબી અપ ટૂ 6 વીક નો પિરીયડ)ના એન્ડ સુધી જીનાઇટલ ટ્રેક માંથી એક્સેસિવ અમાઉન્ટ મા બ્લીડિંગ થાય કે જે મધરની જનરલ કન્ડિશન ને એડવર્સલી અફેક્ટ કરે છે,જેમાં એવિડન્સ તરીકે પલ્સ રેટ ઇન્ક્રીઝ થાય અને બ્લડપ્રેશર એ ફોલડાઉન થાય છે. તો આ કન્ડિશન ને પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ( PPH ) કહેવામાં આવે છે.

જો વજાઇનલ ડીલેવરી પછી 500 ml અથવા તેના કરતા વધારે,સિઝેરિયન સેક્શન પછી 1000 ml અથવા તેના કરતા વધારે,
અને ,
જો સિઝેરિયન હિસ્ટેરેક્ટોમી પછી 1500 ml અથવા તેના કરતાં વધારે બ્લડ લોસ થાય તો આ કન્ડિશન ને પોસ્ટ પાર્ટમહેમરેજ (PPH) કહેવામાં આવે છે.

ટાઇપ્સ ઓફ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ( PPH).

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ના મેઇન્લી બે ટાઇપ પડે છે:

1) પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ,
2) સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ.

1) પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ: બેબી ના બર્થ પછી 24 અવર્સ માં થતા બ્લીડિંગ ને પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ કહેવામાં આવે છે તે મોટેભાગે ડીલેવરી પછી પહેલી બે કલાકમાં થાય છે.તેના બીજા બે ટાઇપ પડે છે:
a)થર્ડ સ્ટેજ હેમરેજ
b)ટ્રુ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ

a)થર્ડ સ્ટેજ હેમરેજ:
થર્ડ સ્ટેજ હેમરેજ એ પ્લેસેન્ટા ના એક્સપલ્ઝન થયા પહેલા જોવા મળે છે.

b)ટ્રુ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ: ટ્રુ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ એ પ્લેસેન્ટા ના એક્સપલ્ઝન થયા પછી 24 અવર્સ માં થાય છે.

2) સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ: બેબી ના બર્થ થયા પછીના 24 અવર્સ પછીથી લઇ પરપેરિયલ પિરિયડ (6 વિક્સ સુધીમાં થતા) બ્લીડિંગ ને ડીલે પરપેરિયલ હેમરેજ, લેટ પરપેરિયલ હેમરેજ અથવા સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ કહેવામાં આવે છે.

• ઇટિયોલોજી ઓફ પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

1) એટોનીક યુટ્રસ(ટોન),
2) ટ્ર્રોમેટિક(ટ્રોમા),
3) રીટેઇન્ડ ટીશ્યુસ(ટીશ્યુસ),
4) બ્લડ કોઓગ્યુલેશન ડિસઓર્ડર(થ્રોમ્બીન).

1) એટોનીક યુટ્રસ: 80% જેટલા પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ એ એટોનીક યુટ્રસ ના કારણે થાય છે.તેમાં પ્લેસેન્ટા સેપરેટ થયા પછી યુટેરાઇન સાઇનસ ફાટે છે તેના કારણે યુટેરાઇન મસલ્સ નુ પ્રોપરલી કોન્ટ્રાકશન અને રીટ્રેક્શન નહીં થવાથી બિલ્ડીંગ સતત ચાલુ રહે છે જેના કારણે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજની કન્ડિશન થય શકે છે.તે નીચેની કન્ડિશન માં જોવા મળે છે:
ગ્રાન્ડમલ્ટીપારા,
મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સી,
હાઇડ્રોએમ્નીઓસ,
લાર્જ બેબી માં યુટ્રસ નું ઓવર ડિસ્ટેન્શન થવાથી,
માલન્યુટ્રીશન અને એનીમિયા,
એન્ટીપાર્ટમ હેમરેજ, પ્રોલોંગ લેબર,
એનેસ્થેશિયા,
લેબરના ઇન્ડક્શન અથવા ઓગ્મેન્ટેશન માટે ઓકસીટોસીન નો યુઝ કર્યો હોય,
યુટ્રસ ના માલફોર્મેશન ના લીધે,
યુટેરાઇન ફાઇબ્રોઇડ,
લેબર ના થર્ડ સ્ટેજ નું પ્રોપરલી મેનેજ ન કરેલું હોય,
રિટેઇન્ડ પ્લેસેન્ટા

2) ટ્ર્રોમેટિક: 20% જેટલા પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ( PPH ) એ ઓપરેટિવ ડીલેવરી ડીલેવરી પછી જીનાઇટલ ટ્રેક માં ટ્રોમાં થવાથી બ્લિડિંગ થાય છે અને તેમાં સર્વિક્સ, વજાઇના , પેરિનીયમ,પેરાયુરેથ્રલ રિજિયન નું ઇનવોલ્વમેન્ટ થાય છે અને યુટ્રસ એ રપ્ચર થાય છે.

3) રીટેઇન્ડ ટીશ્યુસ: પ્લેસેન્ટા ના બીટ્સ તથા બ્લડ ક્લોટ યુટ્રસ માં રહી જવાના કારણે પોસ્ટપાર્ટમ હેમરેજ ની કન્ડિશન થય શકે છે.

4) બ્લડ કોઓગ્યુલેશન ડિસઓર્ડર: એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા, જોન્ડીસ, થ્રોમ્બોસાઇટોપેનીક પર્પ્યુરા, HELLP સિન્ડ્રોમ,ઇન્ટરા યુટેરાઇન ડેથ ઓર સેપ્સિસ.

સાઇન અને સિમ્પટોમ્સ ઓફ પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

વજાઇનલ બ્લીડિંગ એ મોટેભાગે બહારની બાજુ દેખાય છે.
બ્લડ લોસના કારણે અસર એ પ્રિ ડીલેવરી હિમોગ્લોબિન લેવલ, હાઇપરવોલેમિયા ની ડિગ્રી, તથા બ્લડ લોસ થવાની ઝડપ પર આધારિત છે.

મધર ના વાઇટલ્સ એટલે કે બ્લડ પ્રેશરમાં ચેન્જીસ એ 20 થી 25% જેટલું બ્લડ વોલ્યુમ લોસ થયા પછી જોવા મળે છે. ભાગ્યે જ રેપીડ બ્લડ લોસ થવાથી થોડી મિનિટોમાં ડેથ થાય છે.

પર એબડોમન યુટ્રસ:

ટ્ર્રોમેટિક હેમરેજ મા કોન્ટ્રેક્ટેડ અને એટોનીક હેમરેજ મા ફ્લેબી અને મસાજ કરવાથી હાર્ડ થાય છે.

મેનેજમેન્ટ ઓફ પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ મેટર્નલ મોર્બીડીટી અને મોર્ટાલીટી માટે નું એક મોટું કારણ છે તેને હંમેશા અટકાવી શકાતુ નથી પરંતુ તેના રિસ્ક ફેક્ટર ને ઓળખીને તેના ઇન્સિડન્સ ઓછા કરી શકાય છે.

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ને અટકાવવાના મેઝર્સ:

એન્ટિનેટલ:
વુમન નું હેલ્થ સ્ટેટસ સુધારી એનિમિયા ના થાય તે માટેના પ્રયત્નો કરવા.

હાઇ રિસ્ક મલ્ટીપારા ની ડીલેવરી વેલ ઇક્વિપ્ડ હોસ્પિટલમાં કરાવવી.

દરેક પેશન્ટ નું બ્લડ ગ્રુપ કરાવી રાખવું.

પ્રિવિયસ સિઝેરિયન ડીલેવરી નું અલ્ટ્રા સોનોગ્રાફી કે એમ. આર. આઇ. દ્વારા પ્લેસન્ટા નું લોકેશન જોય લેવું તેથી પ્લેસેન્ટા એક્રીટા ડિટેક્ટ થય શકે.

મોરબીડ એધરેન્ટ પ્લેસેંટા માં ડીલેવરી એ સિનીયર ઓબસ્ટેટ્રીસિયન પાસે કરાવવી.

ઇન્ટ્રાનેટલ:

થર્ડ સ્ટેજ ના એક્ટિવ મેનેજમેન્ટ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ આશરે 60% જેટલું ઓછું કરી શકાય છે.

ઓક્સિટોસિન વડે લેબર નું ઇન્ડક્શન કે ઓગ્મેંટેશન કર્યું હોય તો ડીલેવરી પછી પણ ઓક્સિટોસિન ઇન્ફ્યુઝન એટલીસ્ટ વન અવર માટે આપવુ.

ડિફિકલ્ટ લેબર અથવા ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ ડીલેવરી માં ડીલેવરી પછી યુટેરો વજાઇનલકેનાલ ટ્રોમા માટે જોઇ લેવી.

ડીલેવરી પછી આશરે બે કલાક ઓબ્ઝર્વેશન કરવુ જેમા યુટ્રસ એ હાર્ડ અને કોન્ટ્રાક્ટેડ છે કે નહીં તે ચેક કર્યા પછી જ વોર્ડમાં મોકલવું.

ફોર્સેપ, વેન્ટોસ કે બ્રિચ ડીલેવરીમાં લોકલ કે એપીડ્યુરલ એનેસ્થેસિયા આપવુ.

સિઝેરિયન સેક્શન માં પ્લેસેન્ટા નું સ્પોન્ટેનિયસ સેપરેસન અને ડીલેવરી કરાવવી.

ડીલેવરી પછી પ્લેસન્ટા અને મેમ્બરેન નુ એક્ઝામિનેશન કરવુ.

એન્ટિનેટલ મેનેજમેન્ટ:

પેશન્ટ ના હેલ્થ સ્ટેટ્સ ને અસેસ કરવું સ્પેશ્યલી પેશન્ટ નું હિમોગ્લોબિન લેવલ પ્રોપરલી મેઇન્ટેન રાખવું.

હિમોગ્લોબિન લેવલ એ પ્રોપર મેઇન્ટેન હોય તો તેના લીધે બ્લડ લોસ ના કારણે કોઇ પણ કોમ્પ્લિકેશન થતી પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

જે મધર એ હાઇ રિસ્ક હોય તેને વેલ ઇક્વીપ્ડ હોસ્પિટલ માં ટ્રાન્સફર કરવી.

ઇન્ટ્રાનેટલ મેનેજમેન્ટ:

ઇન્ટ્રાનેટલ પિરિયડ દરમિયાન સિડેટીવ તથા એનાલજેસીક ડ્રગ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવી.

હાસ્ટી ડીલેવરી અવોઇડ કરવી બેબી નુ હેડ ડિલીવર થયા.પછી તેનું ટ્રક એ ડિલિવર થતા એટ લીસ્ટ 2 થી 3 મિનિટ જેટલો સમય લાગે છે.

હાઇ રિસ્ક પેશન્ટમાં થર્ડ સ્ટેજ નું કેર ફૂલી મેનેજ કરવું.

પ્લેસેન્ટા ની ડીલીવરી થયા બાદ પ્લેસેન્ટા એ કમ્પ્લીટ ડિલીવર થયેલી છે કે નહીં તેનું પ્રોપરલી અસેસમેન્ટ કરવું તથા પ્લેસેન્ટા ના કોઇ બીટ્સએ યુટ્રસ માં રિટેઇન્ડ થયેલા છે કે નહીં તે અસેસ કરવું.

ઇન્જેક્શન ઓક્સિટોશન એ 10 unit / IM અથવા જો 20-40 Unit હોય તો ઓક્સિટોસિન ને 1000 ml નોર્મલ સલાઇન અથવા રીંગર લેક્ટેટ સોલ્યુશનમાં એડ કરી ઇન્ફ્યુઝન કરવું.

યુટેરોવજાઇનલ કેનાલ ને એક્સપ્લોરેશન કરી નોટ કરવું કે ડિફિકલ્ટ લેબર અથવા ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ ડીલેવરી ના કારણે કોઇ પણ પ્રકારનું ટ્રોમાં થયેલ છે કે નહીં.

પેશન્ટ ની ડીલેવરી થયા પછી એટલીસ્ટ બે અવર્સ માટે ઓબ્ઝર્વેશનમાં રાખવું.

તે સમય દરમ્યાન મધરના કન્ટિન્યુઅસલી વાઇટલ સાઇન નોટ કરતુ રહેવું.

એક્સ્ટ્રા હેલ્થ માટે હેલ્થ કેર પર્સનલને કોલ કરવો.

બે લાર્જ ગોઝની ઇન્ટ્રા વિનસ કેન્યુલા એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવી.

બ્લડને બ્લડ ગ્રુપ માટે તથા ક્રોસ મેચિંગ માટે લેબોરેટરીમાં સેન્ડ કરવા.

મધર ને એડીક્યુએટ અમાઉન્ટમાં ઇન્ટ્રા વિનસ ફ્લુઇડ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું.

મધર ના વાઇટલ સાઇન પ્રોપરલી નોટ કરવા.

જો એટોનીક યુટ્રસ ના કારણે બ્લિડિંગ થતું હોય તો ફિંગર ટિપ્સ દ્વારા ફન્ડસ ને જેન્ટલી રબ કરવું.

જો સોફ્ટ અને રિલેક્સડ હોય તો સર્ક્યુલર મોશનમાં ફંડસ ની જેન્ટલી મસાજ કરવી જેના કારણે બ્લડ ક્લોટ્સ એ પ્રોપરલી રીમુવ થઈ શકે.

જો પેસેન્ટા ના બીટ્સ કે ક્લોટ એ યુટેરાઇન કેવીટીમાં રીટેઇન્ડ થયેલા હોય તો તેને પ્રોપરલી રીમુવ કરવા.

ઇન્જેક્શન ઓક્સિટોસિન ને ફરધર રીપીટ કરવું.

યુટ્રસ ને તેના ટોનમાં રિટર્ન લાવવા માટે મિથાઇલ PGF2 ને ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલરલી અથવા ટ્રાન્સએબડોમીનલી માયોમેટ્રીયમ માં એડમિનિસ્ટર કરવું અને જરૂરિયાત પ્રમાણે રીપીટ કરવું.

જો યુટ્રસ એ હજુ પણ એટોનીક હોય તો બાય મેન્યુઅલ કમ્પ્રેશન કરવું.

બાય મેન્યુઅલ કમ્પ્રેશન માં પ્લેસેન્ટલ સાઇડ પર પ્રેશર અપ્લાય કરવું જેના કારણે બ્લીડિંગ કંટ્રોલ થય શકે.

ટાઇટ ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન પેકિંગ એ જનરલ એનેસ્થેશિયા માં કરવું જેના કારણે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ને કંટ્રોલ કરી શકાય.

જો ઉપરના મેઝર્સ ફેઇલ જાય તો લાસ્ટ ઓપ્શન મા હિસ્ટેરેક્ટોમી કરવામાં આવે છે.

જનરલ સ્ટેપ્સ ફોર મેનેજમેન્ટ ઓફ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

ઇન્ટ્રા વિનસ થેરાપી સ્ટાર્ટ કરવી,

મધર ને પ્રોપર્લી કેથેટરાઇઝ કરવું.

જો જરૂરિયાત હોય તો બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન સ્ટાર્ટ કરવું.

પ્લેસેન્ટા એ પ્રોપરલી ડીલેવરી થયેલી છે કે નહીં તે નોટ કરવું અને જો પ્લેસ્ન્ટા એ ડિલિવર ન થય હોય તો તે સેપરેટ છે કે અનસેપ્રેટ તે પ્રોપરલી અસેસ કરવું.

જો પ્લેસેન્ટા એ સેપરેટ ન થયેલી હોય તો બાયમેન્યુઅલીટા પ્લેસન્ટા ને રીમુવ કરવું.

જો પ્લેસેન્ટા એ અનડિલીવર્ડ હોય પરંતુ સેપરેટેડ હોય તો એસેસ કરવું કે પેશન્ટા એ યુટેરાઇન કેવીટીમાં કઇ જગ્યા પર પ્રેઝન્ટ છે. એટલે કે યુટેરાઇન કેવીટીના લોવર સેગમેન્ટ માં પ્રેઝન્ટ છે સર્વિક્સ ના પાર્ટમાં કે વજાયના પર પ્રેઝન્ટ છે તે અસેસ કરવું.

જો પ્લેસેન્ટા એ યુટેરાઇન કેવિટી ના લોવર સેગમેન્ટ માં પ્રેઝન્ટ હોય તો તેને કંટ્રોલ કોર્ડ ટ્રેક્શન દ્વારા રીમુવ કરવું.

જો કંટ્રોલ કોલ્ડ ટ્રેકશન ફેઇલ્યોર થાય તો બાયમેન્યુઅલ કમ્પ્રેશન કરવું અને જો તે પણ ફેઇલ જાય તો લાસ્ટમાં હિસ્ટેરેક્ટોમી પરફોર્મ કરવી.

જો સેપરેટ થયેલી પ્લેસેન્ટા એ સર્વિક્સ કે વજાઇના પર હોય તો તેને ગ્રાસ્પ કરી અને રીમુવ કરવી જો તે ફેઇલ જાય તો બાયમેન્યુઅલ કમ્પ્રેશન દ્વારા પ્લેસેન્ટા રીમુવ કરવી અને તે પણ ન થાય તો લાસ્ટમાં હિસ્ટેરેક્ટોમી પરફોર્મ કરવી.

જો પ્લેસેન્ટા એ ડીલીવર્ડ થાય તો યુટેરાઇન કેવીટીમાં રહેલા રિટેઇન્ડ બીટ્સ ઓફ પ્લેસેન્ટા ને પ્રોપરલી રીમુવ કરવા.

જો પેસેન્ટા ના ક્લોટ્સ એ રીમુવ ન થય શકતા હોય તો ઇન્જેક્શન સિન્ટોસીન 40 IU ઇન્ટરનેશનલ યુનિટ 1 Liter ઇન્ટરા વિનર્સ ઇન્ફયુજન પ્રોવાઇડ કરવું. જેના કારણે પેશન્ટાના ક્લોટ્સ એ રિમુવ થય શકે.

ત્યારબાદ મધરના કમ્પ્લીટ્લી વાઇટલ સાઇન અસેસ કરવા.

મધર ને પ્રોપર્લી કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી તથા તેને પ્રોપરલી રેસ્ટ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

મધર ને પ્રોપર્લી રિએશ્યોરન્સ પ્રોવાઇડ કરવો.

2) સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:
બેબીના બર્થ થયા પછીના 24 અવર્સ પછીથી લઇ પરપેરિયલ પિરિયડ (6 વિક્સ સુધીમાં થતા) બ્લીડિંગ ને ડીલે પરપેરિયલ હેમરેજ, લેટ પરપેરિયલ હેમરેજ અથવા સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ કહેવામાં આવે છે. તેમાં બિલ્ડિંગ એ મોટેભાગે 8 થી 14 દિવસ દરમિયાન થઈ શકે છે.

ઇટિયોલોજી ઓફ સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

કોટીલોડોન અથવા મેમ્બરેન ના બીટ્સ એ યુટેરાઇન કેવીટી મા અંદર રહી ગયા હોય તો તેના કારણે,
ઇન્ફેક્શન થવાના કારણે,
એન્ડોમેટ્રાઇટીસ ના કારણે,
પ્લેસેન્ટલ સાઇટ સબઇન્વોલ્યુશન હોય તો તેના કારણે,
સિઝેરિયન સેક્શન ના વુંડ ના કારણે,
ઇસ્ટ્રોજન થેરાપી ના કારણે,
સર્વિક્સ કાર્સીનોમા ના કારણે,
પ્લેસેન્ટલ પોલીપ્સ ના કારણે,
પર્પેરિયલ ઇનવર્ઝન ઓફ યુટ્રસ થવાના કારણે,

સાઇન એન્ડ સિમ્ટોમ્સ ઓફ સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

હેવી લોકીયા ડિસ્ચાર્જ થવું તે બ્રાઇટ રેડ કલરનું જોવા મળવું,
લોકિયલ ડિસ્ચાર્જ ઓફેન્સિવ હોવું,
ફીવર આવવો,
પલ્સ રેટ હાય થવા,
સબઇન્વોલ્યુશન ઓફ યુટ્રસ થવું,
એનીમિયા,
સેપ્સીસ,

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ ઓફ સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

બ્લડ કેટલા પ્રમાણમાં લોસ થયું તેનું પ્રોપરલી અસેસમેન્ટ કરવું.

પેશન્ટને પ્રોપરલી બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન પ્રોવાઇડ કરવું.

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ના કોઝ ને પ્રોપરલી આઇડેન્ટીફાય કરવું.

પેશન્ટને 10 unit inj.oxytocin ને IM(ઇન્ટ્રાસ્લ્યુલર)અથવા જો ઇન્ટ્રા વિનસલી(IV) પ્રોવાઇડ કરવું હોય તો 20 unit ઓક્સિટોશન ને 500 ml નોર્મલ સલાઇન અથવા રીંગરેક્ટેડ સોલ્યુશનમાં એડ કરી પેશન્ટને ઇન્ફ્યુઝન પ્રોવાઇડ કરવું જેના કારણે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

પેશન્ટને પ્રોપરલી એન્ટિબાયોટિક મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.

પેશન્ટ ને કમ્પલીટલી બેડરેસ્ટ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

જો પેશન્ટને કોઇપણ રિટેઇન બીટ્સ ઓફ પ્લેસેન્ટા હોય તો તેને પ્રોપરલી રીમુવ કરવા.

જો પેશન્ટ ને માઇનર અમાઉન્ટમાં પણ બ્લીડિંગ થતું હોય તો તેને ઇગ્નોર કરવું નહીં કારણકે તે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ના એલારામ સીમટોન્સ તરીકે હોય શકે છે.

સ્પંજ હોલ્ડિંગ,ઓવમ ફોરસેપ અથવા જેન્ટલ ક્યુરેટેજ દ્વારા રિટેઇન્ડ થયેલી પ્રોડક્ટને પ્રોપરલી રીમુવ કરવી.

જો બ્લીડિંગ એ સર્વાઇકો વજાનલ કેનાલમાં ટ્રોમા ના કારણે હોય તો તેને હીમોસ્ટેટિક સુચર દ્વારા કંટ્રોલ કરવું.

જો પેશન્ટની ડીલેવરી એ અનહાઇજનીક એન્વાયરમેન્ટમાં થયેલી હોય તો પેશન્ટને એન્ટી ટીટેનસ સિરમ તથા એન્ટી ગેશગેંગરીન સીરમ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું.

જો પેશન્ટ એ એનીમેક હોય તો બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન પ્રોવાઇડ કરવું.

પેશન્ટ ના વાઇટલ સાઇન પ્રોપરલી મોનિટર કરવા જેમાં વાઇટલ સાઇન એ દર ચાર કલાકે શરૂઆતમાં મોનિટર કરવા ત્યારબાદ આખા દિવસ દરમિયાન બે વખત વાઇટલ સાઇન ને પ્રોપરલી મોનિટર કરવા.

પેશન્ટને ફેરસ ગ્લુકોનેટ( 300 mg TDS) અથવા ફેરસ સલ્ફેટ( 200 mg TDS) ઓરલી પ્રોવાઇડ કરવી.

પેશન્ટને પ્રોપરલી ફોલિક એસિડ ( 5 mg )મેડીટેશન પ્રોવાઇડ કરવી.

મધર ને પ્રોપરલી કામ તથા કમ્ફર્ટેબલ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવુ.

મધર ને પ્રોપરલી ફોલોઅપ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

જનરલ મેનેજમેન્ટ ઓફ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ એ મેટરનલ મોર્બીડીટી અને મોર્ટાલીટી માટેનું એક મોટું કારણ છે તેથી કોમ્પ્લીકેશન ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે પ્રોપરલી તથા ઇફેક્ટીવ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ને મેનેજ કરવું એ અગત્યનું રહે છે.

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ના મેનેજમેન્ટ માં સિસ્ટેમીક એપ્રોચિસ નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે જેમાં બ્લીડિંગ ને કંટ્રોલ કરવુ, મધરને સ્ટેબિલાઇઝ કરવી તથા પોસ્ટ પાર્ટમહેમરેજ થવા માટેના કોઝ ને આઇડેન્ટિફાય કરવું વગેરે નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

1) ઇમિડીયેટ એક્શન:

અર્લી રેકોગ્નિશન
પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ થવા માટેના સાઇન તથા સીમટોમ્સ નું અર્લી આઇડેન્ટિફિકેશન કરવું જેમ કે એક્સેસિવ બ્લીડિંગ થવું( જો વજાઇનલ ડીલેવરી હોય તો 500 ml તથા સિઝેરિયન સેક્શન કરેલું હોય તો 1000 ml કરતાં વધારે બ્લડ લોસ થવુ), ટેકીકાર્ડિયા, હાઇપોટેન્શન, પેલનેશ તથા શોકના સાઇન છે કે કેમ તે આઇડેન્ટિફાય કરવુ.

કોલ ફોર હેલ્પ
સિનિયર ઓબ્સ્ટ્રેટ્રીયન, એનેસ્થેસિયોલોજીસ્ટ તથા બીજા નેસેસરી હેલ્થ કેર પર્સનલ ને પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજના મેનેજમેન્ટ માં આસિસ્ટ કરવા માટે નોટીફાઇ કરવું.

અસેસમેન્ટ

ક્વોન્ટીટી ઓફ બ્લડ લોસ
કેટલા અમાઉન્ટ માં બ્લડ લોસ થયું છે તેનું પ્રોપરલી અસેસમેન્ટ કરવું.

ક્લિનિકલ અસેસમેન્ટ
યુટેરાઇન ટોન,સાઇઝ અને ટ્રોમા ના કોઇપણ સાઇન માટે તથા રિટેઇન્ડ પ્રોડક્ટ એ પ્રેઝન્ટ છે કે કેમ તે અસેસ કરવા માટે ફોકસડ ક્લિનિકલ એક્ઝામિનેશન કરવું.

એસ્ટાબ્લીસ ઇન્ટ્રા વિનસ( IV )એક્સેસ
પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ થયું હોય તેવી વુમનમાં રેપિડ ફ્લુઇડ નુ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવા માટે તથા મેડીકેશન ને એડમિનિસ્ટર કરવા માટે લાર્જ સાઇઝની ઇન્ટ્રા વિનસ( IV ) એક્સેસ કરવી.

ઓક્સિજન એડમિનિસ્ટ્રેશન
ટીશ્યુ ઓક્સિજીનેશન મેઇન્ટેન રાખવા માટે સપ્લીમેન્ટરી ઓક્સિજન પ્રોવાઇડ કરવું.

2) ફાર્માકોલોજિકલ મેનેજમેન્ટ

યુટેરોટોનેક મેડિકેશન
યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન ને સ્ટીમ્યુલેટ કરવા માટે તથા બ્લીડિંગ ને કંટ્રોલ કરવા માટે યુટેરોટોનિક એજન્ટ એ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું.

ઓક્સિટોસિન
ઓક્સિટોસિન એ ફર્સ્ટ લાઇન એજન્ટ છે જેમાં bolus dose એ 10 થી 40 યુનિટ ઇન 1 liter ઓફ ક્રિસ્ટેલોઇડ સોલ્યુશન મા એડ કરી 10 થી 30 મિનિટ માટે ઇન્ફ્યુઝન પ્રોવાઇડ કરવું.
ફોલોવ્ડ બાય
ઇન્ફ્યુઝન ઓફ 40 unit ઇન 1 liter ઓફ IV ફ્લુઇડ ઓવર 4-6 અવર્સ માટે.

મિઝોપ્રોસ્ટોલ
જો ઓક્સિટોસિન અવેઇલેબલ ન હોય તો 800 mcg રેક્ટલી અને 600 ઓરલી એડમિનિસ્ટર કરવુ.

3) નોન ફાર્મેકોલોજીકલ મેનેજમેન્ટ:

યુટેરાઇન મસાજ
યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન ને એનહાન્સ કરવા માટે તથા બ્લીડિંગ ને કંટ્રોલ કરવા માટે જેન્ટલી રીતે યુટેરાઇન ફંડસ પર મસાજ કરવી.

બલુન ટેમ્પોનેડ
પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ માં યુટરેટોનીક ડ્રગ આપ્યા પછી તથા યુટેરાઇન મસાજ કર્યા પછી પણ કંટીન્યુઅસ્લી બ્લીડિંગ થતું હોય તો બલૂન ટેમ્પોનેટ(બેકરી બલૂન એન્ડ ફોલિસ કેથેટર) નો યુઝ કરવો જેના દ્વારા યુટેરાઇન વોલ ની અગેઇન્સ માં પ્રેશર અપ્લાય કરવું જેના કારણે હિમોસ્ટેસિસ ને એચીવ કરી બ્લીડિંગ ને કંટ્રોલ કરી શકાય.

4) સર્જીકલ ઇન્ટરવેશન

મેન્યુઅલી રિમુવલ ઓફ પ્લાસેન્ટા
જો યુટેરાઇન કેવીટી માં પ્લેસેન્ટલ ટિસ્યુસ હોય એવું લાગે ત્યારે એનેસ્થેસિયા પ્રોવાઇડ કરી પ્લેસેન્ટા ને મેન્યુઅલી રિમૂવ કરવું.

કમ્પ્રેશન સુચર્સ
યુટ્રસ ને મિકેનિકલી કમ્પ્રેસ કરવા માટે તથા બ્લીડિંગ ને કંટ્રોલ કરવા માટે યુટેરાઇન કમ્પ્રેસન સુચર્સ ને એપ્લાય કરવા.

યુટેરાઇન આર્ટરી લાઇગેશન
અમુક કેસીસમાં યુટ્રસ સુધી બ્લડ ફ્લો ને રીડયુઝ કરવા માટે સર્જીકલ ઓપ્શન તરીકે યુટેરાઇન આર્ટરી લાઇગેશન ને પરફોર્મ કરવામાં આવે છે.

હિસ્ટેરેક્ટોમી
જ્યારે બીજા કોઇપણ મેઝર્સ દ્વારા બ્લીડિંગ એ કંટ્રોલ થતું ન હોય તથા પેશન્ટની કન્ડિશન એ બગડતી જતી હોય ત્યારે એમર્જન્સી મેઝર્સ તરીકે હિસ્ટેરેક્ટોમી પરફોર્મ કરવામાં આવે છે.

5) સપોર્ટીવ કેર એન્ડ મોનીટરિંગ:

ફ્લ્યુઇડ એડમિનિસ્ટ્રેશન
પેશન્ટ ના ટીશ્યુ પરફ્યુઝન ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે એડીક્યુએટ ઇન્ટ્રા વિનસ ફ્લુઇડ એ પેશન્ટ ને એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું જેમા ઉદાહરણ તરીકે:
Normal saline
Or Ringer lactate solution.

બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન
જ્યારે એક્સેસીવ અમાઉન્ટ મા બ્લીડિંગ થયું હોય ત્યારે પેશન્ટની નીડ પ્રમાણે તેમને બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન પ્રોવાઇડ કરવું.

મોનિટરિંગ
પેશન્ટ ના વાઇટલ સાઇન, યુરિન આઉટપુટ,તથા કંસિયસનેસ લેવલ ને કંટીન્યુઅસલી મોનીટરીંગ કરતું રહેવું.

ટ્રીટમેન્ટ ના રિસ્પોન્સ ને અસેસ કરવા માટે હિમેટોલોજીકલ તથા બાયોકેમિકલ ટેસ્ટ ને રીપીટ કરવા.

સાઇકોલોજિકલ સપોર્ટ
પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ( PPH) એ એક ટ્ર્રોમેટિક કન્ડિશન છે તેથી પેશન્ટ તથા તેના ફેમિલી મેમ્બર્સ ને પ્રોપરલી સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

6) પ્રીવેન્શન

એન્ટિનેટલ કેર
એન્ટીનેટલ પિરિયડ દરમિયાન પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ થવાના રિસ્ક ફેક્ટર્સ હોય તેમનું અર્લી આઇડેન્ટિફિકેશન કરવું જેના લીધે તેમનું અર્લી મેનેજમેન્ટ થઇ શકે અને કોમ્પ્લીકેશન ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

એક્ટિવ મેનેજમેન્ટ ઓફ થર્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબર
પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજવની કન્ડિશનને થતી પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તથા યુટેરાઇન એટોની ના રિસ્ક ને રિડ્યુસ કરવા માટે પ્રોફાઇલેક્ટીક યુટેરોટોનીક મેડીકેશન નો યુઝ કરવો.

સ્કિલ બર્થ અટેન્ડન્સ ઓબ્સટ્રેટીકલ એમર્જન્સી ને ઇમિડીએટલી રેકોગ્નાઇઝ કરી તેને મેનેજ કરવા માટે ટ્રેઇન પર્સનલ એ અવેલેબલ હોવા જોઇએ.

7) ફોલોઅપ એન્ડ ડોક્યુમેન્ટેશન:
પોસ્ટ મેનેજમેન્ટ કેર
પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી ફોલોઅપ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી જેના કારણે રિકવરી ને મોનિટર કરી શકાય જો પેશન્ટ ને એનીમિયા ની કન્ડિશન હોય તો તેને પણ અસેસ કરી શકાય.

ડોક્યુમેન્ટેશન
થયેલી ઇવેન્ટ ને વિશે, તેના માટે પરફોર્મ કરેલા ઇન્ટરવેશન માટે ,તથા ટ્રીટમેન્ટ પ્રત્યે નો પેશન્ટનો રિસ્પોન્સ વગેરેનું પ્રોપરલી ડોક્યુમેન્ટેશન કરવું.

આમ,ચાઇલ્ડ બર્થ પછી વુમનમાં થતી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ જેવી કન્ડિશન ના કારણે થતા કોમ્પ્લીકેશન્સ ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ નું પ્રોપરલી મેનેજમેન્ટ કરવું અગત્યનું રહે છે.

• એટોનિક યુટ્રસ:

એટોનિક યુટ્રસ એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં,યુટ્રસ એ ચાઇલ્ડ બર્થ દરમિયાન નોર્મલ સ્ટ્રેન્થ,ડ્યુરેશન અને ઇન્ટર્વલ સાથે કોન્ટ્રેક્ટ કરવામાં ફેઇલ્યોર જાય છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો યુટ્રસ એ વિક પડી જાય છે અને નોર્મલ ટોન નો અભાવ હોય છે. તે પ્રેગનેન્સી ના થર્ડ સ્ટેજ ની સિરિયસ કોમ્પ્લિકેશન ના કારણે અરાઇઝ થય શકે છે.યુટ્રસ એ વિધાઉટ ટોન એન્ડ જે PPH નું કોઝ હોય છે. જેમાં યુટ્રસ એ રિલેક્સ થાય છે.

રિસ્ક ફેક્ટર્સ ઓર કોઝ ઓફ એટોનિક યુટ્રસ:

પ્લાસેન્ટા પ્રિવ્યા ઓર એબ્રપ્સીયો પ્લેસેન્ટા,
રિટેઇન્ડ પ્લેસેન્ટા,
ઇનકમ્પ્લીટ સેપ્રેશન ઓફ પ્લેસેન્ટા,
ફુલ બ્લાડર હોવાના કારણે,
હાઇ પારીટી ના કારણે,
મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સીસ,
પોલીહાઇડ્રોએમ્નીઓસ,
લાર્જ બેબી હોવાનાં કારણે,
પ્રોલોન્ગ લેબર હોવાના કારણે,
એનીમીક મધર ના કારણે.

લક્ષણો તથા ચિહ્નો:

એક્સેસિવ બ્લીડિંગ,
ઇન્ક્રીઝ હાર્ટ રેટ,
લો બ્લડ પ્રેશર,
યુટેરાઇન એન્લાર્જમેન્ટ,
પેલ્વિક પેઇન તથા ડિસ્કમ્ફર્ટ થવું,
શોક ના સાઇન જોવા મડવા.

ડાયગ્નોસ્ટીક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
વાઇટલ સાઇન મોનિટરિંગ,
હિમોગ્લોબીન તથા હિમાટોક્રિટ લેવલ અસેસમેન્ટ,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
બાયમેન્યુઅલ એક્ઝામિનેશન,
બ્લડ કોઓગ્યુલેશન ટેસ્ટ.

મેનેજમેન્ટ:

1.યુટેરાઇન મસાજ:

યુટેરાઇન મસાજ એ એટોની યુટ્રસ ના મેનેજમેન્ટ માટે નું ફર્સ્ટ સ્ટેપ છે. યુટેરાઇન મસાજ એ જ્યાં સુધી યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્ટ એ કન્ટીન્યુ સ્ટાર્ટ ના‌ થાય ત્યા સુધી કરવામાં આવે છે.

2.ફાર્માકોલોજીકલ થેરાપી:

ઓક્સિટોસિન: આ રિધેમીક કોન્ટ્રાક્શન‌ ની શરૂઆત કરે છે.

યુટ્રસ, એ સ્પાઇરલ આર્ટરી ને કમ્પ્રેસન કરે છે જે બ્લિડિંગ ને પ્રિવેન્ટ કરવામાં હેલ્પ કરે છે.

મેથાઇલર્ગોમેટ્રીન:
હાયપરટેન્શન જેવી તેની આડઅસરો ને કારણે તેનો ઉપયોગ થતો નથી.

કાર્બોપ્રોસ્ટ નો ઉપયોગ એવા કિસ્સાઓમાં થય શકે છે જ્યાં ઓક્સીટોસિન નો ઉપયોગ કરી શકાતો નથી. પ્રોસ્ટાગ્લાન્ડિન ક્યારેય ઇન્ટ્રાવિનસલી આપવામાં આવતું નથી કારણ કે આ ફેટલ સાબિત થય શકે છે.

જો જરૂરિયાત હોય તો બ્લડ નું અરેન્જમેન્ટ કરવું અને બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન પ્રોવાઇડ કરવું.

જો હજી પણ બ્લિડિંગ એ કન્ટીન્યુ હોય તો :

કમ્પલીટનેસ માટે પ્લેસેન્ટા ને એક્ઝામાઇન કરવું.

જો પ્લેસેન્ટા માં કેટલાક મીસીન્ગ ફ્રેગ્મેન્ટ્સ હોય જેમ કે મેટર્નલ સરફેસ ના પાર્ટ ની ગેરહાજરી તો પ્રોપર્લી બાકી ના પ્લેસેન્ટલ ટીસ્યુસ ને રિમૂવ કરવી.

ક્લોટીન્ગ સ્ટેટસ ને પ્રોપર્લી અસેસ કરવું જો ક્લોટ એ 7 મીનીટ પછી પણ ફોર્મ ના થાય તો અથવા સોફ્ટ ક્લોટ એ ઇઝીલી બ્રેક ડાઉન થાય તો તે કોએગ્યુલોપથી ની કન્ડિશન સુચવે છે. જેને ઇમીડિયેટ્લી મેનેજમેન્ટ કરવી જોઇએ.

જો ઉપર પ્રમાણે મેઝર્સ એ લીધા બાદ પણ બ્લીડિંગ એ કંટીન્યુઅસલી થતું હોય તો નીચેના પોઇન્ટ્સ ને ફોલો કરવા.

જ્યાં સુધી બ્લીડિંગ એ સ્ટોપ ના થાય ત્યાં અને યુટ્રસ એ કોન્ટ્રાક્ટ થવાનું સ્ટાર્ટ ન થાય ત્યાં સુધી બાય મેન્યુઅલ કમ્પ્રેશન પર્ફોર્મ કરવું.

અલ્ટરનેટીવ્લી રીતે એઓર્ટા ને કમ્પ્રેસ કરવી.

જો હજુ પણ કન્ટીન્યૂઅસલી બ્લિડિંગ થતુ હોય, તો યુટ્રસ અથવા યુટેરો-ઓવેરીયન આર્ટરી નું લાઇગેશન કરવું.

જો લાઇગેશન પછી પણ બ્લીડિંગ એ સ્ટોપ ન થાય તો સબટોટલ હિસ્ટરેક્ટોમી કરવું.

• ઇન્જરીસ ટુ ધ બર્થ કેનાલ

બર્થ કેનાલ એટલે કે જે કોઇપણ સ્ટ્રકચર એ બર્થ કેનાલ નું ફોર્મેશન કરે છે તેમાં ડ્યુરિંગ ડિલિવરી, ડ્યુરિન્ગ લેબર અથવા ચાઇલ્ડ બર્થ સમય દરમિયાન તે સ્ટ્રક્ચર્સ માં ઇંજરી થાય તો તેને બર્થ કેનાલ ઇંજરી કહેવામાં આવે છે ચાઇલ્ડ બર્થ સમય દરમિયાન જે જીનાઇટલ ટ્રેક માં ઇંજરી એ કોમન્લી થતી હોય છે આ ઇન્જરી માં,

વલ્વા મા ઇન્જરી
પેરીનિયમ ની ઇન્જરી
વજાઇના માં ઇન્જરી
સર્વિક્સ માં ઇન્જરી
પેલ્વિકહેમેટોમા
રપ્ચર ઓફ ધ યુટ્રસ
વિસેરલ ઇન્જરી જેમાં,બ્લાડર,રેક્ટમ તથા યુરેથ્રા નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

ઇન્જરીસ ટુ વલ્વા:

ચાઇલ્ડ બર્થ સમય દરમિયાન તથા લેબર સમય દરમિયાન જો વલ્વામાં ઇન્જરી થાય તો આ કન્ડિશન ને ઇન્જરીસ ટુ ધ વલ્વા કહેવામાં આવે છે.

તેમાં કોમન સાઇટ માં,
પોસ્ટીરિયરલી વલ્વલ સ્કિન લેસરેશન,
લેબિયા માઇનોરા ના ઇનર-આસ્પેક્ટ પર પેરા-યુરેથ્રલ ટિયર નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

ઇન્જરી ટુ ધ પેરીનિયમ:

પેરીનિયમ ઇન્જરી એ સામાન્ય રીતે લેબર ના સેકન્ડસ્ટેજ ના મિસ મેનેજમેન્ટ થવાના કારણે થય શકે છે.

ઇટિયોલોજી:

કારણો આ હોઇ શકે છે:

આના કારણે પેરીનિયમનું વધુ પડતું સ્ટ્રેચીન્ગ:
લાર્જ બેબી
ફેસ ટુ પ્યુબીસ આર્ચ
શોલ્ડર ડિલિવરી (પોસ્ટીરિયરલી વન)
ફોર્સેપ્સ ડિલિવરી

પેરીનિયમ નું રેપિડ સ્ટ્રેચિંગ થવાના કારણે:

યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન સમય દરમિયાન હેડ ની રેપિડ ડીલેવરી થવાના કારણે.
પ્રેસીપીટેટ લેબર.
બ્રિચ ડીલેવરી થવાના કારણે.

ઇનઇલાસ્ટિક પેરિનિયમ અને એલ્ડર્લી પ્રાઇમી ગ્રેવીડા સમય દરમિયાન રિજીડ પેરીનીયમ ના કારણે.
પ્રીવિયશ ઓપરેશન દરમિયાન સ્કાર નું ફોર્મેશન થવાના કારણે.
Ex: એપીસીયોટોમી અથવા પેરીનીયોરાફી,
વલ્વલ ઇડીમા.

ડિગ્રી ઓફ પેરેનિયલ ટેર:

પેરીનેલ ટીયરની ડિગ્રી

પેરીનેલ ટીયર ત્રણ ડિગ્રી છે:

1 St ડિગ્રી: તેમાં
લેસરેશન નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે, જેમાં હાઇમેન, ફોરચેટ, વજાઇના નો લોવર પાર્ટ અને પેરીનેલ સ્કિન નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે પરંતુ પેરીનેલ બોડી એ ઇન્ટેક્ટ રહે છે.

2nd ડિગ્રી: તેમાં લેસરેશન માં પોસ્ટીરિયર વજાઇનલ વોલ ના લેસરેશન નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.તથા પેરીનીયલ બોડી ના જુદીજુદી ડિગ્રી ના ટેર નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.તથા એનલ
સ્ફિન્ક્ટર એ બાદ થાય છે.

3rd ડિગ્રી(કંમ્પલીટ): તેમાં પોસ્ટીરિયર વજાઇનલ વોલ ના મેજર લેસરેશન નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે તથા પેરિનિયમ બોડી ના ટેર નું પણ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય તથા એનાલ સ્ફિન્ક્ટર નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે તથા તેમાં એનલ કેનાલ નું ઇનવોલ્વમેન્ટ થય શકે અથવા ન પણ થય શકે તથા ક્યારેક રેક્ટમ નું પણ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થય શકે.

મેનેજમેન્ટ:

પ્લેસેન્ટા ના ડિલિવરી પછી રિસેન્ટ ટેર ને તરત જ રીપેર કરાવવું જોઇએ કારણ કે આ ઇન્ફેક્શન ની શક્યતા ઘટાડે છે અને બ્લ્ડ લોસ થતું મીનીમાઇસ કરે છે.

જો વુન્ડ એ ડિલે થાય છે, એટલે કે 24 કલાક થી વધુ પછી રિપેઇર કરવામાં આવે છે.

જો કે 24 કલાકથી વધુ ડિલે થાય તો 3 મહિના પછી કમ્પલીટ્લી ટેર નું રિપેઇર કરવું જોઇએ.

3ર્ડ ડિગ્રી ના ટેર માટે ગુડ લાઇટ એક્સપોઝર, એનેસ્થેટીસ્ટ સહિત ની પર્યાપ્ત સહાય અને જરૂરી ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ ની જરૂર પડે છે.

રિપેર એ લિથોટોમી પોઝીશન માં કરવામાં આવે છે. વજાઇના, વલ્વા અને પેરીનેલ રિજીયન ને એન્ટિસેપ્ટિક ડેટોલ સોલ્યુશન થી સ્વેબ કરવામાં આવે છે.

પેરિનિયલ સ્કીન, વજાઇનલ મ્યુકોઝા, તથા ટેર ની અરાઉન્ડ માં રહેલા પેરેનિયમ મસલ્સ ને 1%લિગ્નોકેઇન હાઇડ્રોક્લોરાઇડ (10-20 મિલી.) વડે ઇનફિલ્ટર્ડ કરવામાં આવે છે.

કમ્પ્લીટ પેરીનિયલ ટેયર માં, રેક્ટમ અને એનલ કેનાલ માં કવ્ડ અથવા ટ્રોમેટીક નીડલ નો ઉપયોગ કરીને ઇન્ટરપ્ટેડ સ્ટીચીસ વડે ક્રોમિક કેટગટ નંબર 00 વડે ઉપરથી નીચેની તરફ સૌપ્રથમ ક્લોઝ કરવામાં આવે છે, અને નોટ એ લ્યુમેન ની અંદર પ્લેસ કરવામાં આવે છે.

મસલ્સ ની વોલ અને પેરારેક્ટલ ફેસિયા ને પછી ફરીથી ટ્રોમેટીક નીડલ નો ઉપયોગ કરી ને ઇન્ટરપ્ટેડ સ્ટીચીસ દ્વારા સુચર્સ કરવામાં આવે છે.

એલિસ ફોર્સેપ્સ દ્વારા ખુલ્લા કરાયેલા સ્ફિન્ક્ટર એનિઇ એક્સટર્નસ ના ટોર્ન એન્ડ ને 0′ ક્રોમિક કેટગટ નંબર નો ઉપયોગ કરીને અન્ય ઇન્ટરપ્ટેડ સુચર્સ દ્વારા પૂરક આઠ સ્ટીચ ની આકૃતિ સાથે પુનઃરચના કરવામાં આવે છે. ‘
આમ, 3rd ડિગ્રી પેરીનિયલ ટીયર 2nd ડિગ્રી માં કન્વર્ટ થાય છે.
જો ટેર એ ઇનકમ્પ્લીટ હોય, તો વજાઇનલ મ્યુકોઝા ને પહેલા સુચર કરવા જોઇએ. ફર્સ્ટ સુચર એ ટેર ની અપેક્સ પર અથવા તેની ઉપર મૂકવામાં આવે છે.

વજાઇનલ ના ની વોલ એ ક્રોમિક કેટગટ નંબર સાથે ઇન્ટરપ્ટેડ સુચર્સ દ્વારા એપ્લાય થાય છે. ‘0’ કવ્ડ રાઉન્ડ બોડી ની નીડલ નો ઉપયોગ કરીને ઉપર થી નીચેની તરફ ફોરચેટ સુધી પહોંચે ત્યાં સુધી.

આગળ પેરીનિયલ મસલ્સ નું રિપેઇર એ નં.0 કેટગટ નો ઉપયોગ કરીને ઇન્ટરપ્ટેડ સુચર દ્વારા કરવામાં આવે છે.

કટીંગ નીડલ નો યુઝ કરીને પેરીનીયલ સ્કીન ક્રોમિક કેટગટ અથવા નાયલોન સિલિકોન ગટ વડે લગાવવામાં આવે છે.

સુચરીન્ગ પછી,પેરીનીયલ સ્કીન ની ડેઇલી કેર કરવામાં આવે છે.

દરેક વખતે યુરીનેશન અને ડિફીકેશન પછી ઘા ને સાફ અને ડ્રાય રાખવા માટે ડ્રેસિંગ કરવું જોઇએ. ડ્રેસિંગ એન્ટિસેપ્ટિક સોલ્યુશન માં પલાળેલા કોટન ના સ્વેબ સાથે સ્વેબિંગ દ્વારા કરવામાં આવે છે અને ત્યારબાદ એન્ટિસેપ્ટિક પાવડર અથવા મલમ લગાવવામાં આવે છે. (ફ્યુરાસિન અથવા નિયોસ્પોરિન).

પેઇન ને રિલીફ કરવા માટે, મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ કોમ્પ્રેસ અથવા ઇન્ફ્રા રેડ હીટ નો ઉપયોગ કરી શકાય છે. જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે એનાલજેસિક મેડીકેશન આપી શકાય છે.

24 અવર્સ પછી પેશન્ટ ને બેડ માંથી બહાર જવાની છૂટ હોય છે.

પેશન્ટ ને બીજા દિવસથી દૂધ, બ્રેડ, ઈંડા, બિસ્કીટ, માછલી, મીઠાઇ ઓ વગેરેનો સમાવેશ થતો લો રેસીડ્યુઅલ ડાયટ આપવામાં આવે છે.

પેશન્ટ ને મિલ્ક ઓફ મેગ્નેશિયા 8 ml દિવસમાં બે વાર બીજા દિવસે શરૂ કરીને અને ત્રીજા દિવસે 15 ml સુધી વધારી ને આપવામાં આવે છે.

જો મિલ્ક ઓફ મેગ્નેશિયા સાથે પણ પેશન્ટ એ સ્ટૂલ પસાર કરવામાં ફેઇલ્યોર જાય તો પેશન્ટ ને કમ્પાઉન્ડ એનિમા (ઓલિવ તેલ, પ્રવાહી પેરાફિન, ગ્લિસરીન અને નોર્મલ સ્વાઇન) આપવામાં આવે છે.

5-7 દિવસ માટે, આ ઇન્ટેસ્ટાઇનલ એન્ટિસેપ્ટિક્સ માંથી એક ચાલુ રાખવાની છે અથવા ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવ્યા મુજબ, એટલે કે:

Tab. Neomycin 250 mg દિવસમાં ચાર વખત.
Cap. Sulphathiazole 1 mg BD દરરોજ.
Tab. મેટ્રોનીડાઝોલ 2 ગોળીઓ દિવસમાં ચાર વખત.
Tab. Sulphaguanidine 2 ગોળી દિવસ માં ચાર વખત.

• વજાયનલ ટેર:

પેરીનિયમ અથવા સર્વિક્સ ની ઇન્વોલ્વમેન્ટ વિના આઇસોલેટેડ વજાઇનલ ટેર/લેસેરેશન સામાન્ય રીતે ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ અથવા મેનિપ્યુલેટિવ ડિલિવરી પછી જોવા મળે છે. આ કેસીસ માં, ટેર એ એક્સટેન્સીવ હોય છે અને ઘણીવાર બ્રીસ્ક હેમરેજ સાથે અસોસીએટેડ હોય છે. ટેર એ કોઇપણ ડાયરેક્શન માં એક્સટેન્ડેડ થય શકે છે કાં તો સુપરફીસીયલ રીતે લીમીટેડ હોય અથવા પેરાવજાઇનલ ટીશ્યુસ માં ડિપલી હોય શકે છે.

ટ્રીટમેન્ટ અને નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ

બ્રીસ્ક હેમરેજ સાથે સંકળાયેલા ટેર ને ગુડ લાઇટ સાથે જનરલ એનેસ્થેસિયા હેઠળ એક્સપ્લોરેશન ની જરૂર પડે છે.

ટેર એ સામાન્ય રીતે ઇન્ટરપ્ટેડ તથા કન્ટીન્યૂઅસ સુચર્સ સાથે ક્રોમીક કેટગટ નં.0 નો યુઝ કરી રીપેઇર કરવામાં આવે છે.

સ્યુચર ઉપરાંત વ્યાપક લેસેરેશન ના કેસીસ માં, ગ્લિસરીન અને એક્રિફ્લેવિન થી પલાળેલા રોલર ગૉઝ દ્વારા ઇન્ટ્રાવજાઇનલ પ્લગિંગ દ્વારા હિમોસ્ટેસિસ એચીવ કરી શકાય છે.
પ્લગ ને 24 કલાક પછી દૂર કરવું જોઇએ.

કલ્પોરેક્સિસ:

વજાઇનલ વોલ્ટ ના રપ્ચર ને કલ્પોરેક્સિસ કહેવામાં આવે છે.

ટાઇપ્સ:

1.પ્રાઇમરી : જ્યાં માત્ર વોલ્ટ એ ઇન્વોલ્વમેન્ટ હોય છે.

2.સેકન્ડરી: જ્યારે તે સર્વાઇકલ ટેર (સામાન્ય) સાથે અસોસીયેટેડ હોય છે.

જ્યારે પેરીટેઓનિયમ ઓપન કરવામાં આવે ત્યારે તે કમ્પલીટ કહેવાય છે.

ટ્રીટમેન્ટ:

જો ટેર એ સર્વિક્સ ના એક્સેસીબલ પાર્ટ સહિત વોલ્ટ સુધી મર્યાદિત હોય, તો રિપેર એ નીચેથી કરવામાં આવે છે.

જો સર્વાઇકલ ટેર એ લોવર સેગ્મેન્ટ માં અથવા યુટેરાઇન વેસલ્સ ની મેજર બ્રાન્ચીસ સુધી હાઇઅપ સુધી એક્સટેન્ડ થાય છે. ડેમેજ પછી લેપ્રોટોમી એકસાથે રિસુસિટિવ મેઝર્સ સાથે કરવામાં આવે છે.

• સર્વાઇકલ ટેર:

ફર્સ્ટ ડિલિવરી દરમિયાન, સર્વાઇકલ ટેર ની માઇનર ડિગ્રી અનિવાર્ય હોય છે. એક્સટેન્સીવ ઇન્જરી એ રેરલી હોય છે.સર્વાઇકલ ટેર એ સર્વિક્સ માં લેસરેશન અથવા ઇજા નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ કરે છે, જે યુટ્રસ નો નીચેનો ભાગ છે જે વજાઇના સાથે જોડાય છે. આ ચાઇલ્ડ બર્થ દરમિયાન થય શકે છે, ખાસ કરીને જો પ્રોલોન્ગ લેબર હોય અથવા જો સિગ્નીફીકન્ટ પ્રેશર હોય ત્યારે થય શકે છે.

સર્વાઇકલ ટેર એ સિવ્યારિટી માં બદલાઇ શકે છે, જેમાં નાના લેસરેશન થી લઇને વધુ વ્યાપક લેસેરેશન્સ સુધીના હોય છે જેને મેડિકલ ઇન્ટરવેન્શન ની જરૂર પડી શકે છે. સિમ્પટોમ્સ માં બ્લિડિંગ, પેઇન અને યુરિનેશન માં ડિફીકલ્ટીસ અથવા ઇન્ટેસ્ટાઇનલ મુવમેન્ટ મા ડિફીકલ્ટીસ હોઇ શકે છે. કોમ્પ્લીકેશન્સ ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે યોગ્ય અસેસમેન્ટ અને કેર એ અગત્યની હોય છે.

ઇટિયોલોજી:

પ્રોલોંગ લેબર પ્રોસેસ થવાના કારણે,
ફોર્સેપ અથવા વેક્યુમ એક્સપ્રેસનના કારણે,
લાર્જ ફીટલ સાઇઝ ના કારણે,
મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સી ના કારણે,
એબનોર્મલ ફિટલ પોઝીશન ના કારણે,
પ્રિવ્યસ સર્વાઇકલ સર્જરી થવાના કારણે,
રિજીડ સર્વિક્સ ના કારણે,
સ્ટ્રોંગ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્સન્સ ના કારણે.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

વજાયનલ બિલ્ડિંગ,
પેલ્વિક પેઇન,
એબનોર્મલ ડિસ્ચાર્જ,
બોવેલ મુવમેન્ટ તથા યુરિનેશન માં ડિફીકલ્ટીસ થવી.
વિઝીબલ ટેર જોવા મડવો.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
સ્પેક્યુલમ એક્ઝામિનેશન,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
કલ્પોસ્કોપી,
લેબોરેટરી ટેસ્ટ.

ડેન્જર:

અર્લી ડેન્જર,
લેટ ડેન્જર

અર્લી ડેન્જર:
ડિપ સર્વાઇકલ ટેર થવાના કારણે મેજર બ્લડ વેસેલ્સ નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે જેના કારણે સિવ્યર પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ની કન્ડિશન થય શકે છે.
પેલ્વીક સેલ્યુલાઇટિસ.
થ્રોમ્બોફ્લેબાઇટિસ.

લેટ ડેન્જર:
એક્ટ્રોપીઓન,
સર્વાઇકલ ઇન્કમ્પીટેન્સી વીથ મીડ ટ્રાઇમેસ્ટર એબોર્શન.

મેનેજમેન્ટ:

પ્લેસેન્ટા ના ડિલિવરી પછી તરત જ બ્લીડિંગ સાથે સંકળાયેલ સર્વાઇકલ ડિપ ટેર ને રિપેઇર કરવું જોઇએ.

ગુડ લાઇટ સાથે લિથોટોમી પોઝીશન માં જનરલ એનેસ્થેસિયા હેઠળ રિપેઇર કરવું જોઇએ.

આમાં,ટોર્ન સર્વિક્સ ના એન્ટીરિયર અને પોસ્ટીરિયર માર્જીન ને સ્પન્જ હોલ્ડિંગ ફોર્સેપ્સ દ્વારા ગ્રાસ્પ કરવામાં આવે છે.

આસિસ્ટન્સ એ ફંડસ ને જેન્ટલી રિતે ડાઉનવર્ડ પુશ કરે છે. આ ઇફેક્ટીવ સુચરીન્ગ માટે ટેર ને વધારે એક્સેસીબલ બનાવે છે.

સૌથી પહેલા અપેક્સ ને આઇડેન્ટીફાય કરવાની હોય છે અને ફર્સ્ટ વર્ટિકલ મેટ્રસ એ સુચર કરીને કવ્ડ રાઉન્ડ બોડી નીડલ અને ક્રોમિક કેટગટ નંબર ‘0’ નો ઉપયોગ કરીને એપેક્સની બરાબર ઉપર મૂકવામાં આવે છે. સર્વિક્સવની વોલ થીકનેસ લેવામાં આવે છે.

બ્લિડિંગ એ ઇમીડિયેટ્લી સ્ટોપ થય જાય છે.

બાકીના ટેર ને રિપેર કરવા માટે સિમીલર મેટ્રસ સ્યુચર દ્વારા કરવામાં આવે છે. (આ સ્યુચર્સ એ એજીસ ના રોલિંગ ને પ્રિવેન્ટ કરે છે).

જો સર્વાઇકલ ટેર ની કન્ડિશન હોય તો, વુમન ને લીથોટોમી પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી.

જનરલ એનેસ્થેશિયા પ્રોવાઇડ કરી ટેર ને પ્રોપર્લી રિપેર કરવું.

લોકલ એરિયા ને એક્સપોઝ કરી પ્રોપર્લી ક્લીન કરવું.

સર્વિક્સ ના એન્ટિરિયર અને પોસ્ટીરીયર માર્જિન ને સ્પન્જ હોલ્ડિંગ ફોર્સેપ દ્વારા પ્રોપર્લી ગ્રાસ્પ કરવું.

આસિસ્ટન્ટ ને ફંડસ ને નીચે કરવા માટે કહેવુ. જેના કારણે, ટેર એ વધુ એક્સીસીબલ રહે છે અને સુચર્સ એ ઇફેક્ટીવ્લી રીતે કરી શકાય છે.

અપેક્સ ને આઇડેન્ટીફાય કરવું અને રાઉન્ડ બોડી નીડલ નો ઉપયોગ કરીને ક્રોમિક કેટગટ નંબર O સાથે ટોચની ઉપર ફર્સ્ટ વર્ટીકલ મેટ્રસ દ્વારા સુચરીન્ગ કરવું. ખાતરી કરવી કે તમે સર્વિક્સ ની એન્ટાયર થીકનેસ લીધેલી છે.

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ:

વુમન ની કન્ડિશન ને પ્રોપર્લી અસેસ કરવી.

વુમન ના વાઇટલ સાઇન પ્રોપર્લી ચેક કરવા.

કેટલા અમાઉન્ટ માં બ્લડ લોસ થયેલો છે તે પ્રોપર્લી ચેક કરવું.

ઓબ્સ્ટેટ્રિશીયન ને ઇન્ફોર્મ કરી અને ટેરને ઇમિડીએટલી રીપેર કરવામાં આસિસ્ટ પ્રોવાઇડ કરવી.

રીપેર કરતી સમયે પ્રોપર્લી એસેપ્ટિક ટેકનીક મેઇન્ટેન રાખવી.

ટેસ્ટ ડોઝ પ્રોવાઇડ કર્યા બાદ પ્રોપર્લી એન્ટિબાયોટિક મેડિકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.

વુમન તથા તેના ફેમિલી મેમ્બર્સ ને પ્રોપર્લી સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

વુમન ને પ્રોપર્લી કામ અને એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.

• પેલ્વિકહિમેટોમાં

પેલ્વિકહિમેટોમાં એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં પેલ્વિક પેરીટોનિયમ અને પેરીનીયલ સ્કીન માં વચ્ચે ગમેતેજગ્યા ઉપર બ્લડ નું કલેક્શન થાય તો આ કન્ડિશન ને પેલ્વીકહિમેટોમા કહેવામાં આવે છે.

એનાટોમીકલ ટાઇપ:

હેમેટોમા પર આધાર રાખીને, પછી ભલે તે લિવેટર એનિ, ની નીચે અથવા અબોવ પ્રેઝન્ટ હોય કે તેને કહેવામાં આવે છે:

1.ઇન્ફ્રાલેવેટર હેમેટોમા (કોમન)
2.સુપ્રાલેવેટર હેમેટોમા (રેરલી)

1.ઇન્ફ્રાલેવેટર હેમેટોમા (કોમન): મોસ્ટ કોમન એ વલ્વલ હેમેટોમા છે. વલ્વલ હેમેટોમા એ વલ્વા અને વજાઇ ના કનેક્ટીવ ટિશ્યુસ માં કનસિલ્ડ ટ્રોમેટીક હેમરેજ નું એક ફોર્મ છે.

ઇટિયોલોજી:

તે આના કારણે થય શકે છે:

વજાઇના અથવા પેરીનેલ ટેર અથવા એપિસિઓટોમી વુન્ડ જેવા રિપેઇર દરમિયાન ઇમ્પ્રોપર હિમોસ્ટેસિસ ના કારણે.

અપેક્સ ઓફ ટેર સુચરીન્ગ કરતી વખતે પ્રીકોસન્સ રાખવામાં ફેઇલ્યોર થવાનાં કારણે.

વજાઇનલ વોલ ને સુચરીન્ગ કરતી વખતે ડેડ સ્પેસ ને નાબૂદ કરવામાં ફેઇલ્યોર થવાનાં કારણે.

પેરાવેજીનલ વીનસ પ્લેક્સસ નું રપ્ચર ક્યાં તો સ્પોન્ટાનીયસ્લી અથવા પછી ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ ડિલિવરી ના કારણે
સબક્યુટેનીયસ વેઇન્સ નું રપ્ચર થવાના કારણે.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

પેરિનિયલ રિજીયન માં પરસિસ્ટન્ટ અને સિવ્યર પેઇન થવું.
જ્યારે ઇસ્કિયો-રેક્ટલ ફોસા માં એક્સટેન્શન થાય છે ત્યારે રેક્ટમ ટેનીસમસ અથવા બેરિંગ ડાઉન એફટર્સ હોઇ શકે છે.
યુરીન નું રીટેન્શન પણ થય શકે છે.
સાઇન ઓફ પેલ્વિક હિમેટોમાં:

વેરિયેબલ ડિગ્રી ઓફ શોક.
લોકલ એક્ઝામીનેશન માં, વલ્વા પર એક ટેન્સ સ્વેલીન્ગ હોઇ શકે છે જે રંગમાં ડસ્કી પરપલ અને ટચ કરવાથી ટેન્ડર ફિલ થાય છે.

ટ્રીટમેન્ટ:

જનરલ એનેસ્થેસિયા પ્રોવાઇડ કરી ઓપરેશન થિયેટર ની અંદર હિમેટોમા નુ અર્લી ડિટેક્શન કરવું.

બધી જ પ્રોસિઝર પ્રોપર્લી એસેપ્ટિક પ્રીકોસન્સ મેઇન્ટેન રાખી પરફોર્મ કરવી.

તેજ સમયે રીસસીટેટીવ મેઝર્સ લેવામાં આવે છે.

વુન્ડ ને ફરીથી રિઓપન કરવામાં આવે છે અથવા સામાન્ય રીતે ઇન્ટ્રોઇટસ ની નજીક મેક્સીમલ ડિસ્ટેન્સન ની રેખા સાથે ચીરો બનાવવામાં આવે છે.

બ્લડ ક્લોટ ને સ્કુપ આઉટ કરવામા આવે છે અને બ્લિડિંગ પોઇન્ટ ને સિક્યોર કરવામાં આવે છે.

સામાન્ય રીતે, સુચર્સ ની નજીક ઉઝીન્ગ થતી સરફેસ દેખાય છે અને તે જગ્યાએ રબર ડ્રેઇન 24 કલાક માટે રાખી શકાય છે.

પ્રોફીલેક્ટીક રીતે, એન્ટિબાયોટિક્સ આપવામાં આવે છે અથવા હેમેટોમા નું ડ્રેઇનેજ એ જનરલ એનેસ્થેસિયા હેઠળ કરવામાં આવે છે. પેઇન ને મેનેજ કરવા માટે એનાલજેસીક મેડિકેશન પ્રોવાઇડ કરવા મા આવે છે.

સુપ્રાલેવેટર હિમેટોમા:

આ હિમેટોમા નો એક રેર ટાઇપ છે અને સામાન્ય રીતે જોવા મળતો નથી.

ઇટિયોલોજી:

સુપ્રાલેવેટર હેમેટોમા ના કારણો છે:

સર્વાઇકલ લેસરેશન અથવા પ્રાઇમીરલી કોલપોરેક્સિસ (વોલ્ટ રપ્ચર)
લોવરયુટેરાઇન સેગ્મેન્ટ રપ્ચર

વોલ્ટ ની બાજુમાં પેરાવેજીનલ વેનસ પ્લેક્સસ નું સ્પોન્ટાનીયસ રપ્ચર.

ડાયગ્નોસીસ:

ડાયગ્નોસીસ એ સામાન્ય રીતે લેટ થાય છે (જેમ કે પેઇન, વજાઇનલ બ્લિડિંગ એ લેટ દેખાય છે).

ડિલિવરી પછી, અન-એક્સપ્લેઇન શોક અને ઇન્ટર્નલ હેમરેજના ફિચર્સ એ શંકા ને વધારે છે.

એબડોમીનલ ની એક્ઝામિનેશન પર: ઇન્ગ્વીનલ લિગામેન્ટ ઉપર સ્વેલીન્ગ હોઇ છે જે યુટ્રસ ને લેટરલ સાઇડ એ કોન્ટેક્ટ કરવા પુશીન્ગ કરે છે.

વજાયનલ એક્ઝામિનેશન તપાસ દર્શાવે છે:
બલ્જ દ્વારા વજાઇનલ કેનાલ નું ઓક્લુઝન.
ફોર્નિક્સ દ્વારા બોગી સ્વેલીન્ગ બેલ્ટ થવું.

મેનેજમેન્ટ:

જો શોક ની કન્ડિશન હોય તો તેને ઇમિડિયેટલી ટ્રીટ કરવી.

લેપ્રોટોમી માટે પ્રોપર્લી અરેન્જમેન્ટ કરવું.

બ્રોડ લીગામેન્ટ પેરીટોનિયમ ની એન્ટીરિયર લિફ છે તે ઇનસીઝ્ડ કરવામાં આવે છે અને બ્લડ ને બહાર સ્કુપ્ડ આઉટ કરવામા આવે છે.

જો વિઝીબલ હોય તો બ્લિડિંગ પોઇન્ટ ને સિક્યોરલી રિતે લાઇગેટ કરવામાં આવે છે.

યુટેરાઇન ડેમેજ ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે, રેન્ડમ બ્લાઇન્ડ સુચર્સ ને એપ્લાઇ કરવું જોઇએ નહીં.

જો ઉઝીન્ગ એ કન્ટીન્યુઅસલી હોય તો ઇન્ટર્નલ iliac આર્ટરી ના એન્ટીરિયર ડિવીઝન ને ટાઇ કરવામાં આવે છે.

• રપ્ચર ઓફ‌ ધ યુટ્રસ:

પ્રેગનેન્સી સમય દરમિયાન કોઇપણ સમયે યુટેરાઇન વોલ ના કન્ટીન્યુએશન માં બ્રેકડાઉન થાય તો આ કન્ડિશન ને રપ્ચર ઓફ‌ ધ યુટ્રસ કહેવામાં આવે છે. આ એક ઓબ્સ્ટેટ્રિક એમરજન્સી છે જે લેબર સમય દરમિયાન થાય છે, ક્યારેક લેટ પ્રેગ્નન્સી સમય દરમિયાન થાય છે.
પ્રેગ્નન્સી સમય દરમિયાન 28 વિક્સ પછી યુટેરાઇન વોલ (એન્ડોમેટ્રિયમ, માયોમેટ્રીયમ, અને સિરોસા)ની કન્ટીન્યુએશન માં બ્રેકડાઉન થાય છે.તેને રપ્ચર ઓફ ધ યુટ્રસ કહેવામાં આવે છે. જેમાં અર્લી મન્થ માં થતા સ્મોલ રપ્ચર ને પર્ફોરેશન કહે છે.

ટાઇપ્સ ઓફ યુટેરાઇન રપ્ચર:

1.કમ્પ્લીટ રપ્ચર,
2.ઇનકમ્પ્લીટ રપ્ચર.

1.કમ્પ્લીટ રપ્ચર:
કમ્પ્લીટ રપ્ચર‌ એટલે યુટ્રસ ને તેના પેરીટોનિયલ કવરિન્ગ સાથે યુટ્રસ નુ અચાનક રપ્ચર થવું એવું કહેવામાં આવે છે.તે મોટેભાગે અપર સેગ્મેન્ટ માં સ્કાર છૂટો થવાથી તથા ઓબ્સ્ટેટ્રિક્સ અને નોન-ઓબસ્ટ્ક્ટીવ ટાઇપ ના સ્પોન્ટાનિયસ રપ્ચર માં થાય છે.કમ્પ્લીટ રપ્ચર માં ફિટસ પ્લેસેન્ટા સાથે અથવા પ્લેસેન્ટા વિના યુટ્રસ માંથી બહાર આવી જાય છે.

2.ઇનકમ્પ્લીટ રપ્ચર: ઇન કમ્પ્લીટ રપ્ચર માં પેરિટોનીયમ એ ઇન્ટેક્ટ હોય છે એટલે કે તેમાં પેરિટોનીયમ મેમ્બ્રેન નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ હોતું નથી અને તેમાં મોટે ભાગે લોવર સેગ્મેન્ટ સ્કાર/સર્વાઇકલ ટેર નું એક્સટેન્સન થવાથી થાય છે. તેમાં ફિટસ અને પ્લેસેન્ટા એ યુટેરાઇન કેવીટી ની અંદર રહે છે. અથવા ફિટસ ના પાર્ટ્સ એ બ્રોડ લીગામેન્ટ ની વચ્ચેના લેયર્સ માં ઓક્યુપાય થાય છે.

ઇટિયોલોજી:

સ્પોન્ટેનીયસ રપ્ચર,
સ્કાર રપ્ચર,
આઇટ્રોજેનિક/ટ્રોમેટીક રપ્ચર.

સ્પોન્ટેનીયસ રપ્ચર:
ડાયલેટેશન એન્ડ ક્યુરેટેજ ઓપરેશન અથવા મેન્યુઅલ રિમૂવલ ઓફ પ્લેસેન્ટા થી યુટેરાઇન વોલ ને પહેલા ડેમેજ થયેલું હોય,
ગ્રાન્ડ મલ્ટીપારા,
યુટ્રસ માં કન્જીનાઇટલ માલફોર્મેશન હોય, તો પ્રેગ્નન્સી સમય દરમિયાન સ્પોન્ટાનીયસ રપ્ચર થાય છે.તે મોટાભાગે લાસ્ટ ટ્રાઇમેસ્ટર દરમ્યાન થાય છે.
લેબર દરમિયાન ઓબ્સ્ટ્રેક્ટેડ લેબર(ઓબ્સ્ટ્રેક્ટીવ રપ્ચર)અને ગ્રાન્ડ મલ્ટીપારા (નોન-ઓબસ્ટ્રક્ટીવ રપ્ચર) ના કારણે યુટ્રસ એ રપ્ચર થય શકે છે.

સ્કાર રપ્ચર:
પ્રેગનેન્સી અને લેબર દરમિયાન ક્લાસિકલ સિઝેરિયન અથવા હિસ્ટેરોટોમી ના કારણે યુટ્રસ એ રપ્ચર થાય છે.

આઇટ્રોજેનિક/ટ્રોમેટીક રપ્ચર:
ઓક્સિટોસિન,
પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડિન,
ફોર્સીબલ એક્સટર્નલ વર્ઝન,
એબડોમન ઉપર વાગવાથી,
ઇન્ટર્નલ પોડેલીક વર્ઝન,
મેન્યુઅલ રિમુવલ ઓફ પ્લેસેન્ટા,
ફોર્સેપ કે બ્રીચ એક્સટ્રેક્શન,
ઓક્સિટોસિન અને ડિસ્ટ્રિક્ટિવ ઓપરેશન ના કારણે એ યુટ્રસ રપ્ચર થાય છે.

વોર્નિંગ સાઇન ઓફ રપ્ચર યુટ્રસ:

રાઇટ સાઇડ પર ઇન્ટરમીટન્ટ પેઇન કારણ કે યુટ્રસ એ તેની એક્સિસ પર ફરે છે અને રાઇટ સાઇડ પર ઝુકે છે.
લોવર એબડોમીનલ પેઇન.
પલ્સ રેટ એ 100/મીનીટ કરતા ઓછા થવા.
શોક ના ચાન્સીસ ઇન્ક્રીઝ થવા.
આ કેસીસ માં, જ્યારે એબડોમન ને ઓપન કરવામા આવે છે, ત્યારે બાળક ડેડ હોવાનું જાણવા મળે છે.
વજાયનલ બ્લીડિંગ‌.
ડલ એબડોમિનલ પેઇન.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

એક્યુટ એબડોમીનલ પેઇન,
એબડોમન માં સડન અને સીવ્યર પેઇન થવું.
વજાઇનલ બ્લિડિંગ.
પ્રોફ્યૂસ અને સડન વજાઇનલ બ્લીડિંગ થવું.
ફિટલ હાર્ટ રેટ ડિક્રીઝ થવા.
ફિટલ મુવમેન્ટ ડિક્રીસ અથવા એબસંટ થવી.
હાયપોટેન્શન (બ્લડ લોસ થવાના કારણે લો બ્લડ પ્રેશર થવું).
ટેકીકાર્ડીયા(શોક ના કારણે મધર ના હાર્ટ રેટ ઇન્ક્રીઝ થવા).
સાઇન ઓફ શોક જેમકે,પેલર, ડાયાફોરેસીસ,એન્ડ કન્ફ્યુઝન વગેરે.
ફિટલ બોડી પાર્ટ્સ પાલ્પેબલ થવા.
એબડોમીનલ ટેન્ડરનેસ થવી.
યુટેરાઇન ટોન માં ચેન્જીસ થવા જેમ કે, યુટેરાઇન હાઇપરટોનીસીટી અથવા હાઇપોટોનીસીટી થવું.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
અલ્ટ્રાસાઉન્ડ,
ફીટલ હાર્ટ રેટ મોનિટરિંગ,
લેબોરેટરી ટેસ્ટ,
કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ ટેસ્ટ,
CT સ્કેન,
MRI(મેગ્નેટિક રેઝોનન્સ ઇમેજીંગ),
લેપ્રોટોમી.

મેનેજમેન્ટ:

પ્રેગ્નેટ વુમન ને પ્રોપર્લી એન્ટિનેટલ કેર પ્રોવાઇડ કરવી.

ઓબસ્ટરક્ટેડ લેબર, પ્રિવ્યસ સિઝેરિયન સેક્સન, હિસ્ટરોટોમી, માયોમેક્ટોમી અને ગ્રાન્ડ મલ્ટિપારા, વગેરે ના કેસોની સ્ક્રીનીંગ કરવું તથા તેમને લેવલ II કેર માટે રિફર કરવામાં આવે છે.

જો પેશન્ટ એ સિવ્યર હોય તો રિસસિટેશન કરવામાં આવે છે. તે લાઇફ સેવિન્ગ હોય છે.
જેમ કે,
a.Inj. મોર્ફિન સલ્ફેટ 15 mg I.M આપવામાં આવે છે.
b.ઇન્ફ્યુઝન 5% ડેક્સ્ટ્રોઝ અને રિંગર લેક્ટેટ શરૂ થાય છે.
c ઇમીડિયેટ્લી ટરાન્સફ્યુઝન માટે બ્લડ નું અરેન્જમેન્ટ કરવામાં આવે છે.

પેશન્ટ ને એન્ટિબાયોટિક્સ આપવામાં આવે છે જેમ કે:

Inj. cefotaxime 1g I/V × 6 અવર્લી.
Inj. જેન્ટામિસિન 80 g I/M × 8 અવર્લી.

પેશન્ટ ના પલ્સ અને બ્લડ પ્રેશર 15 મિનિટે ચેક કરવા.

પેશન્ટ અને તેના હસબન્ડ ને હિસ્ટરેક્ટોમી અને સ્ટરિલાઇઝેશના ની શક્યતા વિશે જાણ કરવી જોઇએ અને તેમની કનસન્ટ મેળવવી જોઇએ.

પેશન્ટ ને લેપ્રોટોમી માટે તૈયાર કરવામાં આવે છે.

ઇમીડિયેટ અને ક્વિક લેપ્રોટોમી એ સામાન્ય એનેસ્થેસિયા હેઠળ લોન્જિટ્યુડીનલ ઇનસીઝન દ્વારા કરવામાં આવે છે.

જો પેશન્ટ ની કન્ડિશન લો હોય તો ક્વિક્લી સબટોટલ હિસ્ટેરેક્ટોમી કરવી.

જ્યારે પેશન્ટ ની કન્ડિશન એ પરમીટ આપે છે અને ત્યાં કોલપોરેક્સિસ હોય છે, ત્યારે કમ્પલીટ્લી હિસ્ટરેક્ટોમી કરવામાં આવે છે.

ક્લિનિકલ કન્ડિશન ના આધારે, કાં તો રિસુસિટેશન પછી લેપ્રોટોમી કરવામાં આવે છે અથવા એક્યુટ કન્ડિશન માં રિસસિટેશન અને લેપ્રોટોમી એકસાથે કરવાની હોય છે.

લેપ્રોટોમી પછી, હિસ્ટરેક્ટોમી એ યુટ્રસ ના રપ્ચર માટેની સર્જરી છે સિવાય કે તેને પ્રિઝર્વ કરવા માટે નું પૂરતું કારણ હોય.

સ્કાર રપ્ચર ના કેસીસ માં જ્યાં માર્જિન સાફ હોય ત્યાં રિપેર કરવામાં આવે છે.

ડિઝાયર્ડ નમ્બર માં બાળકો ધરાવતા ક્લીન કટ સ્કાર રપ્ચર પેશન્ટ માં રિપેઇર અને સ્ટરીલાઇઝેશન કરવામાં આવે છે.

જો હોસ્પિટલ ની બહાર રપ્ચર થાય તો પેશન્ટ ને ઇમિડીએટલી જ મોટી હોસ્પિટલમાં ખસેડવામાં આવે છે.

પેશન્ટ ને કુલ અને કમ્ફર્ટેબલ રાખવામાં આવે છે.

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી પેઇન રીલીવીંગ ડ્રગ પ્રોવાઇડ કરવી જેમકે,
પેથીડીન (100 mg)

જો ઉપર જણાવેલ સ્ટરાઇલ સોલ્યુશન એ અવેઇલેબલ ન હોય તો, બેડ માં ફુટ ને રેઇઝ કરીને અને ઇન્ટ્રાવિનસ ઇન્ફ્યુઝન માં સલાઇન અથવા ગ્લુકોઝ-સલાઇન અથવા ટેપ વોટર ને રેક્ટલ ઇન્ફ્યુઝન આપી ને શોક ની ટ્રીટમેન્ટ કરવામાં આવે છે.

નર્સિંગ ઇન્ટરવેશન:

હાઇ રિસ્ક મધર ની ફરજિયાત હોસ્પિટલ ડીલેવરી કરાવવી.

મેટર્નલ શોક અથવા ફિટલ ડિસ્ટ્રેઝ એ મીડવાઇફ માટે ચેતવણી ની‌ નીશાની છે.

મધર ના વાઇટલ સાઇન અને ફિટલ‌ હાર્ટ સાઉન્ડ ( F.H.S.) મોનિટરિંગ કરવા.

મધર ને નીલ બાઇ માઉથ રાખવા.

કમ્પ્લીટ કે ઇન્કમ્પલીટ રપ્ચર ના ચિન્હો માં ડોક્ટર ને કોલ કરવો.

કમ્યુનીટી માં મધર ને વેલ ઇક્વિપ્ડ હોસ્પિટલ માં સાથે રહી ટ્રાન્સફર કરવી.

મધર ના રિસસીટેશન,મેડિકલ અને સર્જીકલ મેનેજમેન્ટ માં મદદ કરવી‌.

મધર, હસબન્ડ તથા ફેમિલી મેમ્બર્સ ને રીએન્સ્યોરન્સ પ્રોવાઇડ કરવો.

• અધર ઓર્ગન જ્યા વિસેરલ ઇન્જરી :

વિસેરલ ઇન્જરી જેમાં,
બ્લાડર,
રેક્ટમ,
યુરેથ્રા.

બ્લાડર કોઝ:
ટ્રોમા,
સ્લગીન્ગ ફિસ્ટ્યુલા

ટ્રોમા: તે આના કારણે હોઇ શકે છે:
ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ વજાઇનલ ડિલિવરી જેમ કે ડિસ્ટ્રક્ટીવ ઓપરેશન અથવા ફોર્સેપ્સ ડિલિવરી ખાસ કરીને કિલેન્ડ ફોર્સેપ્સ સાથે.

એબડોમીનલ ઓપરેટીવ પ્રોસીઝર્સ જેમ કે , રપ્ચર યુટ્રસ માટે હિસ્ટેરેક્ટોમી અથવા સિઝેરિયન સેક્સન જેવી એબડોમીનલ ની ઓપરેટિવ પ્રોસીઝર.

સ્લોફિંગ ફિસ્ટુલા:
ડેવલોપીન્ગ કન્ટ્રીસ માં આ ધીમે ધીમે રેરલી બની રહ્યું છે.

તે ઓબ્સ્ટ્રેક્ટેડ લેબર માં હેડ અને સિમ્ફિસિસ પ્યુબિસ વચ્ચે ના બ્લાડર પર લાંબા સમય સુધી કમ્પ્રેશન ની ઇફેક્ટ થી પરિણમે છે.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝીકલી એક્ઝામીનેશન,

ડાયગ્નોસીસ એ આના દ્વારા કરવામાં આવે છે:

ઑપરેટિવ ડિલિવરી પછી તરત જ યુરીન નું ડ્રિબલીન્ગ.

સિઝેરિયન સેક્સન અથવા હિસ્ટરેક્ટોમી પછી બ્લડ સ્ટેઇન્ડ યુરીન પાસ થવું .
માર્જિન ઓઝિંગ સરફેસ સાથે ક્લિન કટ.

સ્લોફિંગ ફિસ્ટુલામાં:

પ્રોલોન્ગ લેબર ની હિસ્ટ્રી
વિવિધ ઇન્ટર્વલ પછી યુરીન નું ડ્રિબલીન્ગ થાય છે
ડિલિવરી પછી (5-7 દિવસ).
માર્જિન ડેવિટાલાઇઝ્ડ અને નેક્રોસ્ડ થવાના કારણે.
ટીસ્યુસ ના ચન્ક એ મીસીન્ગ થાય છે.

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ:

ટ્રોમેટીક ફિસ્ટ્યુલા મા ઇમિડીયેટ્લી લોકલ રીપેઇર પ્રિફરેબલ હોય છે.

ફેવરેબલ કન્ડિશન માં , સેલ્ફ-રિટેઇનિંગ કેથેટર ને ઇન્ટ્રોડ્યુસ કરવામાં આવે છે અને તેને 10-14 દિવસ અથવા તેનાથી વધુ સમય માટે રાખવામાં આવે છે.

યુરીનરી એન્ટિસેપ્ટિક્સ પર આવે છે.

પેશન્ટ ને દરરોજ બ્લાડર વોશ કરવા માટે એડવાઇસ આપવામાં આવે છે (30 ml થી વધુ નહીં). લોશન એક્રિફ્લેવિનેલિન 10,000 સાથે પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

ફેવરેબલ કન્ડિશન માં, ફિસ્ટ્યુલા એ સ્પોન્ટાનીયસ્લી ક્લોઝ થઇ શકે છે. જો તે ફેઇલ્યોર જાય, તો 3 મહિના પછી રિપેઇર કરવાનું રહેશે.

સ્લોફિંગ ફિસ્ટુલા માં, રિપેઇર નો પ્રયાસ ન કરવો જોઇએ તેના બદલે સ્વ-રિટેઇનિંગ કેથેટર મૂકવામાં આવે છે.

રિપેઇર એ 3 મન્થ પછી કરવાનું છે.

• રિટેઇન્ડ પ્લેસેન્ટા

રિટેઇન્ડ પ્લેસેન્ટા એટલે કે એવી કન્ડિશન કે જેમાં લેબર ના 3rd સ્ટેજ દરમિયાન એટલે કે બેબી ના બર્થ થયા પછી પણ 30 મિનિટ સુધી પ્લેસેન્ટા એ એક્સપેલ આઉટ થયેલું હોતું નથી એટલે કે યુટેરાઇન કેવીટી માં જ રિટેઇન્ડ(હોલ્ડ)થયેલું હોય છે આ કન્ડિશન ને રીટેઇન્ડ પ્લેસેન્ટા કહેવામાં આવે છે.

ઇટિયોલોજી:

રિટેઇન્ડ પ્લેસેન્ટા ના કારણો છે:

પ્લેસેન્ટા કમ્પ્લીટ્લી સેપરેટ થઇ ગયું છે પરંતુ પુઅર વોલ્યુન્ટરી એક્સપલ્ઝીવ એફટર્સ ને કારણે ખાસ કરીને એક્સહોસ્ટીવ અને પ્રોલોન્ગ લેબર ને કારણે પ્લેસેન્ટા એ રિટેઇન્ડ થયેલું રહે છે.
યુટેરાઇન એટોનીસીટી ના કારણે સિમ્પલ એધરન્ટ પ્લેસેન્ટા :
ગ્રાન્ડ મલ્ટીપારા,
ઓવર ડિસ્ટેન્સન ઓફ યુટ્રસ,
પ્રોંલોન્ગ લેબર ની કન્ડિશન ના કારણે,
યુટેરાઇન માલફોર્મેશન,
બીગર પ્લેસેન્ટલ સર્ફેસ ના કારણે.
પ્લેસેન્ટા પાર્શિયલ/કમ્પ્લીટ્લી સેપરેશન થવું એ નીચેના કારણે રિટેઇન્ડ થયેલ પ્લેસેન્ટા થય શકે છે:
કોન્સ્ટ્રક્શન રિંગ (અવર-ગ્લાસ કોન્સ્ટ્રીક્શન), અવર ગ્લાસ કોન્સ્ટ્રક્શન લેબર ના 3rd સ્ટેજ ના મીસમેનેજમેન્ટ થવાના ના કારણે જોવા મળે છે, એટલે કે યુટ્રસ સાથે ફિડલીન્ગ અથવા યુટ્રસ ની ઓવરઝેલસ મસાજ ના કારણે.
મોરબીડ એધરેન્ટ પ્લેસેન્ટા: પાર્સીયલી અથવા રેરલી કમ્પ્લીટ.
પ્લેસેન્ટા એ સેપરેટ થયા પહેલા તેને એક્સપેલ કરવા માટેની ફોલ્ટી ટેકનીક ના કારણે.
ફુલ બ્લાડર ના કારણે એડીક્યુએટ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન્સ અને રિટ્રેક્શન એ સ્ટોપ થાય છે જેના કારણે પ્લેસેન્ટા ના એક્સપલ્ઝન માં ડિફીકલ્ટીઝ અરાઇઝ થઇ શકે છે.
અધર કોઝ જેમ કે,
પુઅર વોલ્યુન્ટરી એક્સપલ્ઝીવ એફટર્સ,
એટોનીક યુટ્રસ: ગ્રાન્ડ મલ્ટીપારા, ઓવર ડિસ્ટેન્સન ઓફ યુટ્રસ, પ્રોલોંગ લેબર, યુટેરાઇન માલફોર્મેશન ના કારણે, બીગ પ્લેસેન્ટલ સરફેસ એરિયા ના કારણે.
મોરબીડ એધરન્ટ પ્લેસેન્ટા: પાર્શિયલ અથવા રેરલી,કમ્પ્લીટ.
કોન્સ્ટ્રીક્શન રિંગ (અવર- ગ્લાસ કોન્સ્ટ્રક્શન ના કારણે).
પ્લેસેન્ટા ની ડીલેવરી એ સમય પહેલા કરાવવા નો પ્રયત્ન કરવાના કારણે.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ,
યુટેરાઇન એટોની,
ફાઉલ સ્મેલિંગ વજાયનલ ડિસ્ચાર્જ,
એબડોમીનલ પેઇન અને ટેન્ડરનેસ,
પ્રોલોંગ સમય સુધી લોકીયા ની કન્ડિશન પ્રેઝેન્ટ હોવી.
બ્લડ લોસ થવાના કારણે એનીમિયા ના સિમ્પટોમ્સ જોવા મળવા જેમકે, ફટીગ, વિકનેસ તથા પેલર.

ડેન્જર:

હેમરેજ,
શોક,
પર્પેરિયલ સેપ્સિસ,
રિસ્ક ઓફ રિકરન્સ ઇન નેક્સ્ટ પ્રેગ્નન્સી.

મેનેજમેન્ટ:

પ્લેસેન્ટા ની ડીલેવરી માટેના સમયમાં બ્લીડિંગ માટે કમ્પ્લીટ્લી ઓબ્ઝર્વેશન કરવું.

જો બ્લાડર એ ફૂલ હોય તો તેને કેથેટર દ્વારા એમ્પટી કરાવવું.

જો આ પિરિયડ દરમિયાન બ્લીડિંગ થાય તો થર્ડ સ્ટેજ હેમરેજ પ્રમાણે મેનેજ કરવું.

જો પ્લેસેન્ટા એ સેપરેટેડ હોય તો કંટ્રોલ્ડ કોર્ડ ટ્રેકશન થી તેને રીમુવ કરવી.

મધર ના વાઇટલ સાઇન પ્રોપર્લી નોટ કરવા.

જો પ્લેસેન્ટા એ અન-સેપરેટેડ હોય અને યુટેરાઇન કેવીટી માં રિટેઇન્ડ થયેલી હોય તો તેને મેન્યુઅલી રીમુવ કરવી.

જો રિટેઇન્ડ પ્લેસેન્ટા સાથે કોમ્પ્લીકેશન્સ હોય, તો તેની ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવી અને પ્લેસેંટા મેન્યુઅલી રીમુવ કરવી.

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી કામ અને કમ્ફર્ટેબલ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવુ.

• ઇન્વર્ઝન ઓફ યુટ્રસ

ઇન્વર્ઝન ઓફ યુટ્રસ એ રેરલી જોવા મળતું થર્ડ સ્ટેજ નું સીરીયસ કોમ્પ્લીકેસન છે, જેમાં યુટ્રસ એ ઇનસાઇડ થી બહાર ની તરફ થોડું અથવા કમ્પ્લીટ્લી પ્રોટ્રુડ થાય છે તેને ઇન્વર્ઝન ઓફ યુટ્રસ કહેવામાં આવે છે.ઇન્વર્ઝન એ ઘણી વખત યુટ્રસ ના‌‌ ફંડસ માં ડિમ્પલ થી સ્ટાર્ટ થાય છે અને યુટ્રસ એ કમ્પ્લીટ્લી બહાર ની તરફ ઇન્વર્ઝન ન થાય‌ ત્યાં સુધી કન્ટીન્યુ સ્ટાર્ટ રહે છે. તેનો ઇન્સીડન્સ એ આશરે 20,000 ડિલેવરી મા 1 હોય છે.

યુટ્રસ ના પ્યુરપેરલ ઇન્વર્ઝન ની ડિગ્રી

યુટ્રસ નું ઇન્વર્ઝન ત્રણ ડિગ્રી હોય છે જેમ કે:

1.ફર્સ્ટ ડિગ્રી
2.સેકન્ડ ડિગ્રી
3.થર્ડ ડિગ્રી

1.ફર્સ્ટ ડિગ્રી: ફર્સ્ટ ડિગ્રીમાં, ડિપ્રેસ્ડ ફંડસ ઇન્ટર્નલ ઓરિફીસ સુધી પહોંચે છે અથવા ફંડસ માં ડિમ્પલીન્ગ પડે છે.

2.સેકન્ડ ડિગ્રી: આમાં, યુટ્રસ નું બોડી એ ઇન્ટર્નલ ઓરિફીસ ના લેવલ સુધી ઇન્વર્ટેડ હોય છે. ફંડસ એ એક્સટર્નલ ઓરિફીસ દ્વારા વજાઇના માં પ્રોટ્રુડ થાય છે. ફર્સ્ટ અને સેકન્ડ ડિગ્રી માં ઇનકમ્પ્લીટ ઇન્વર્ઝન હોય છે

3.થર્ડ ડિગ્રી(કમ્પલીટ્લી ઇન્વર્ઝન):
આ સ્ટેજ માં યુટ્રસ અને સર્વિંક્સ એ કમ્પ્લીટ્લી ઇન્વર્ટેડ થાય છે.
ફંડ્સ એ વજાઇનલ ઇન્ટ્રોઇટસ ની આઉટ સાઇડ માં પ્રોટ્રુડ થાય છે.
તેમાં એડવાન્સ 3rd ડિગ્રી માં વજાઇના નું ઇન્વર્ઝન થાય છે.
એન્ડોમેટ્રીયમ એ પ્લેસેન્ટા સાથે અથવા વિધાઉટ વલ્વા ની આઉટસાઇડ માં વિઝીબલ હોય છે.

ઇટિયોલોજી:

સ્પોન્ટાનીયસ(40%),
ઇન્ડ્યુસ્ડ (60%).

સ્પોન્ટાનીયસ(40%): યુટ્રસ નું સ્પોન્ટેનિયસ ઇન્વર્ઝન એ રેરલી હોય છે પરંતુ જો પ્રેઝેન્ટ હોય, તો તે સ્નિઝીન્ગ, કફીન્ગ અથવા બેરિંગ ડાઉન એફટ્સ ના કેસીસ માં જેમ ઇન્ટ્રા-એબડોમન ના પ્રેશર માં શાર્પ રેઇઝ સાથે અસોસીએટેડ ફંડસ પર પ્લેસેન્ટલ સાઇટ ની લોકલ ટોની ને કારણે હોઇ શકે છે. તે કેટલીકવાર આ સાથે લિન્ક્ડ થયેલું છે જેમ કે:
શોર્ટ કોર્ડ,
પ્લેસેન્ટા એક્રીટા,
પ્લેસેન્ટા નું ફન્ડલ અટેચમેન્ટ.

ઇન્ડ્યુસ્ડ (60%):

લેબર ના 3rd સ્ટેજ મીસમેનેજમેન્ટ થવાથી‌ યુટ્રસ માં ઇન્વર્ઝન જોવા મળે છે.
જ્યારે યુટ્રસ એ એટોનીક હોય ત્યારે કોર્ડ એ ખેચવાથી (પુલ કરવાથી).
એટોનિક યુટ્રસ પર ઇમ્પ્રોપર ક્રેડની.
મેન્યુઅલ રિમૂવલ માં પ્લેસેન્ટા નું ઇમ્પ્રોપર/ફોલ્ટી ટેકનિક નો યુઝ કરવાના કારણે છે.
ડિલિવરી દરમિયાન ફંડસ પર શોર્ટ કોર્ડ ના પુલીન્ગ કરવા ના કારણે.
યુટ્રસ પર ડાઉનવર્ડ પ્રેશર ના કારણે પ્લેસેન્ટા નું ફોર્સ્ડ એક્સપલ્ઝન થવાના કારણે.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

બેરિંગ ડાઉન સેન્સેશન સાથે એક્યુટ લોવર એબડોમીનલ પેઇન થવું.
શોક,
એબડોમીનલ એક્ઝામિનેશન મા ફન્ડસ નું કપીન્ગ કે ડિમ્પલીન્ગ થવું.
બાયમેન્યુઅલ એક્ઝામિનેશન માં કમ્પ્લીટ ડિગ્રી હોય ત્યારે પીયર સેપ,રેડિસ પર્પલ કલર માસ વલ્વા ની બહાર જોવા મળે જે સોનોગ્રાફી દ્વારા ડાયગ્નોસીસ થય શકે છે.
ઇન્વર્ઝન એ સામાન્ય રીતે 3rd સ્ટેજ લેબર ના કારણે થય શકે.
એક્યુટ ઇન્વર્ઝન માં બ્લડ લોસ થવાના કારણે શોક ની કન્ડિશન પણ અરાઇઝ થઇ શકે છે.
ક્રોનિક ઇન્વર્ઝન ના સિમ્પટોમ્સ માં,
પરસિસ્ટન્ટ વજાયનલ બ્લડિંગ,
પેલ્વિક પેઇન,
વજાઇના માથી કંઇક નીચે પ્રોટ્રુડ થવું.
યુરિન પાસ કરવા માં ડીફીકલ્ટી થવી.

સાઇન:

શોક ના એવિડન્સ થઇ શકે છે.
માઇલ્ડ થી મોડરેડ ડિગ્રી માં એનિમિયા ની કન્ડિશન થઇ શકે છે.
ફર્સ્ટ ડિગ્રી ઇન્વર્ઝન માં ફંડ્સ નું કપિંગ હોય છે.
બાયમેન્યુઅલ એક્ઝામિનેશન માં યુટેરાઇન કેવીટી ની અંદર ફન્ડસ નું પ્રોટ્રુઝન દર્શાવે છે.

2nd ડિગ્રીમાં, ફન્ડસ બાયમેન્યુઅલી રીતે ફેલ્ટ થય શકતું નથી.
સોફ્ટ બ્લીડિન્ગ સર્ફેસ સાથેની રાઉન્ડ અને ફિર્મ સ્વેલિન્ગ એ વજાઇના માં સર્વિક્સ એ બહાર પ્રોટ્રુડ થતું ફેલ્ટ થાય છે અને સ્વેલિન્ગ એ ઘણીવાર પ્લેસેન્ટા થી કવર થયેલુ રહે છે.

3rd ડિગ્રીમાં, પર એબડોમીનલ ફંડસ એ ફેલ્ટ થય શકતું નથી. માસ એ વલ્વા ની બહાર પ્રોટ્રુડ થાય છે.

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ:

આ કન્ડિશન માં થર્ડ સ્ટેજ નું પ્રોપર્લી મેનેજમેન્ટ કરવું અગત્ય નું રહે છે જેના કારણે કોમ્પ્લિકેશન્સ ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

પેશન્ટ ને શોક ની કન્ડિશન માંથી પ્રિવેન્ટ કરવા માટે ઇન્ટ્રા વિનસ ફ્લુઇડ જેમકે રિન્ગર લેક્ટેટ સોલ્યુશન પ્રોવાઇડ કરવું.

પેશન્ટ માંટે પ્રોપર્લી બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન અરેન્જ કરવું.

રિસેન્ટ કેસીસ માં ઇમિડીયેટ ટ્રીટમેન્ટ એ જનરલ એનેસ્થેસિયા ની અંદર યુટ્રસ ને રિપ્લેસમેન્ટ કરવું.

પેશન્ટ ને inj.રેટ્રોડ્રિન IV 15 મિનિટ માટે પ્રોવાઇડ કરવું.

સર્વિક્સ ની નજીક પડેલા યુટ્રસ ના ભાગ ને પહેલા અંદર પુસ્ડ કરવુ જોઇએ અને ત્યારબાદ ફંડસ નો ભાગ એ પુસ્ડ કરવો જોઇએ.

જો પ્લેસેન્ટા હજી પણ એધરન્ટ રહે , તો તેને મેન્યુઅલ રિપ્લેસમેન્ટ પહેલાં દૂર કરવી જોઇએ નહીં સિવાય કે પ્લેસેન્ટા નો મોટો ભાગ મેન્યુઅલ રિપ્લેસમેન્ટ માં ઇન્ટરફેરેન્સ કરે.

રિપ્લેસમેન્ટ પછી, જ્યારે Methergin 0.2 mg ઇન્ટ્રાવિનસલી આપવામાં આવે ત્યારે હેન્ડ ને યુટ્રસ ની ઇનસાઇટ રાખવામાં આવે છે.

Inj. ઓક્સિટોસિન એ I.v. ડ્રીપ માં પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે જેના કારણે ઇન્વર્ઝન ને રિકરન્સ થતું પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન પ્રોવાઇડ કરવું.

જો શોક ના સિમ્પટોમ્સ જોવા મળે તો પેશન્ટ ના ફુટ એન્ડ ને રેઇઝ્ડ કરવું.

પેશન્ટ ને જનરલ એનેસ્થેશિયા પ્રોવાઇડ કરી યુટ્રસ ને રિપ્લેસમેન્ટ કરવું.

વજાઇનલ હેમરેજ ની કન્ડિશન ને ટાઇટ ગોઝ પ્લગિંગ દ્વારા કંટ્રોલ્ડ કરવું.

જ્યારે યુટ્રસ એ હજુ પણ ઇન્વર્ટેડ હોય ત્યારે ઓક્સીટોસિન પ્રોવાઇડ કરવું ન જોઇએ.

જો રિસેન્ટ કેસ એ થોડા દિવસો પછી આવ્યો હોય, તો શક્ય તેટલી વહેલી તકે મેન્યુઅલ રિપ્લેસમેન્ટ નો અટેમ્પ્ટ કરવામાં આવે છે.

જો તે ફેઇલ્યોર જાય, તો સુલિવાન ની હાઇડ્રોસ્ટેટિક મેથડ જનરલ એનેસ્થેસિયા હેઠળ કરવામાં આવે છે.

યુટ્રસ ને વજાઇના ની અંદર પુસ્ડ કરવામાં આવે છે.

પોસ્ટીરિયર વજાઇનલ વોલ માં ડૂચ નોઝલ રાખીને એન્ટિસેપ્ટિક સોલ્યુશન સાથે વજાઇનલ ડૂચ આપવામાં આવે છે અને ડચ ને બહાર નીકળતા અટકાવવામાં આવે છે.

Inj. ઓક્સીટોસિન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

જો ક્રોનિક કેસ હોય તો એબડોમન દીઠ હોલ્ટેન ની મેથડ દ્વારા રિંગ ના પાછળ ના ભાગ ને ઇન્સિઝન અથવા વજાઇન દીઠ સ્પિનેલી ની પદ્ધતિ દ્વારા રિંગ ના આગળ ના ભાગ ને કાપવાની ઑપરેટિવ ટ્રિટમેન્ટ ની એડવાઇસ આપવામાં આવે છે.