Q-1

a) Define cancer. કેન્સરની વ્યાખ્યા આપો.(02)

કેન્સર એ ડીસીઝ નું ગ્રુપ છે કે જેમાં સેલનો અનકન્ટ્રોલ growth થાય છે અને તે નજીકની tissue માં પણ ઇન્વેસન થાય છે અને આખી બોડી ની સિસ્ટમમાં પણ પ્રસરી શકે છે. કેન્સર એ એવું ડીસીઝ છે કે જેમાં સેલ્સ નું અનકન્ટ્રોલેબલ ગ્રોથ થાય છે અને તેનું મલ્ટિપ્લિકેશન થાય છે તે નજીક ના ઓર્ગન્સ માં પણ જઇ શકે છે અને આખી બોડીમાં પણ પ્રસરી શકે છે. કેન્સરના સેલ એ બોડી માં બ્લડ દ્વારા અને lymphatic સિસ્ટમ દ્વારા સ્પ્રેડ થાય છે. કેન્સર એક ડીઝીઝ નથી પણ 100 જેટલા કેન્સરનો સમૂહ છે.કેન્સર એ બોડીની જે જગ્યા, ઓર્ગન્સ પર હોય અથવા body ના જે પાર્ટ પર હોય તેના નામ પરથી કેન્સરનું નામ આપવામાં આવે છે.

For example:

if cancer start from colon it’s called colon cancer

if cancer start from basal cell of skin its called as a basal cell carcinoma.

b) Enlist warning signs of cancer. કેન્સરના ભયજનક ચિહ્નનો લખો.(04)

Warning sign of cancer(કેન્સરના ભયસૂચક ચિહ્નનો):
CAUTION
1) C:= change in bowel and bladder habbit (બોવેલ અને બ્લાડર હેબીટ મા ચેંજિસ)
2) A:=A sore that does not cure.(ઘાવ કે જે રુજાતો નથી)
3) U:=Unusual bleeding and discharge.(અસામાન્ય બ્લિડીંગ અથવા ડિચ્ચાર્જ)
4) T:=Thickenin of lump in breast or any other parts.(બોડિ ના કોઇ ભાગ મા કે બ્રેસ્ટ મા જાડો લમ્પ જોવા મળવો)
5) l:=Indiagetion and difficulty in swallowing.(ખોરાક પચવા કે ગળવા મા તક્લિફ)
6) O:=Obvious change in mole.(કોઇ મસા આવેલા ફેરફરો)
7) N:=Naging cough and soreness.(વારે વારે ઉધરસ આવવી)

1. Change in bowel and bladder habit .
   Description( વર્ણન ):= નોર્મલ વ્યક્તિમાં bowel ની હેબિટ એ એક થી બે વખત હોય છે.
   તેમાં ચેન્જ થઈને 3 થી પાંચ વખત થઈ જાય છે.
   Bladder:= એક સામાન્ય વ્યક્તિ એ બ્લેડર પાંચ થી છ વખત દિવસમાં પાસ આઉટ કરે છે. તે વધીને 10 થી 20 વખત યુરીન પાસ કરે છે.
   1) urin અને સ્ટુલ ને કન્સીસ્ટન્સી સાઈઝ અને ફ્રિકવન્સી માં ચેન્જ થાય છે. યુરીન અને સ્ટુલ માં બ્લડ પ્રેઝન્ટ હોય છે.
2. A sore that does not cure.
   Description ( વર્ણન ):=
   1):= આમાં ચાંદી એ મોટી જ થતી જાય છે.
   2):= તે એકદમ દુખાવા વાળી હોય છે.
   3):= તેમાંથી લોહી નીકળે છે.
   આમાં બોડીમાં ગમે તે જગ્યા પર ચાંદી પડે અથવા તો અલ્સર થાય તે ક્યારેય પણ રુજાતા નથી તે મટવાના બદલે તેમાં વધારો અને અતિશય વધારો જોવા મળે છે.
3. Unusual bleeding and discharge.
   Description ( વર્ણન )
   1) :=યુરિન અને સ્ટુલ સ્ટુલ માંથી બ્લડ આવે છે.
   2) := બોડી ના ગમે તે જગ્યા પર થી બ્લડ નીકળે છે જેમ કે 1)nipple, 2)penis.
   બોડી ના ગમે તે ભાગમાંથી ગમે તે જગ્યા પરથી બ્લડિંગ અથવા ડિસ્ચાર્જ નીકળે છે આ એક પ્રકારના કેન્સરની સાઇન છે.
4. Thickening of lump and mass in breast or any other parts of the body.
   Description ( વર્ણન ):= જો લંપ અને માસ હોય તો તે ક્યારે પણ ઠીક થતા નથી.
   તેની જગ્યા પર તે વધારે અને વધારે મોટું થાય છે.
   અને તે લંપ અને માસમાં વધારે દુખાવો પણ થાય છે અને એકદમ ગાંઠા જેવું બની જાય છે.
5. Indiagetion and difficulty in swallowing.
   Description ( વર્ણન):= આમાં જે પણ વસ્તુ ખાઈ તેનું પાચન થતું નથી અને તે ને જમવાનું ગળવામાં મુશ્કેલી પડે છે.
   જે વ્યક્તિને કેન્સર થાય છે તેના વોર્નિંગ તરીકે ફૂડ નું રીગર્જિટેશન( પાછું આવવું ) થાય છે.
6. Obvious change in mole.
   Description ( વર્ણન ):= કોઈપણ માસ અને લંપ હોય તો તેની સાઈઝમાં ચેન્જ થાય છે.
   લમ્પ અને માસ ઓછું થવાની જગ્યા પર તે વધારે મોટા થતા જાય છે.
7. Nacrosis,nagging cough and hoarseness.
   જ્યારે પણ કફિંગ એન્ડ Naging થાય છે ત્યારે હોર્સનેસ સાઉન્ડ ફીલ થાય છે.

• અવાજમાં ફેર પડે છે.
• અવાજ એ જાડો થાય છે.
• કફ માં લોહી નીકળે છે.
• આ બધી સાઇન એ કેન્સરની વોર્નિંગ સાઇન છે.

c) Describe treatment modalities of cancer. કેન્સરની ઉપચાર પધ્ધતિઓ વર્ણવો.(06)

કૅન્સર માટેની વિવિધ treatment પદ્ધતિઓ નીચે આપેલી છે:

કૅન્સર treatment ની પદ્ધતિઓ (Treatment Modalities for Cancer):

1. સર્જરી (Surgery):

•    – Procedure(પ્રોસીઝર): સર્જરી(surgery)થી કૅન્સરના ટ્યુમરને દૂર કરવું.
•    – Purpose(પર્પઝ): ટ્યુમરને સંપૂર્ણ અથવા આંશિક રીતે દૂર કરીને કૅન્સર ફેલાવાને રોકવું.

2. રેડીએશનથેરાપી (Radiation Therapy):

•    – Procedure(પ્રોસીઝર): ઉચ્ચ-ઊર્જા કિરણોનો ઉપયોગ કરીને કૅન્સર સેલને નષ્ટ કરવું.
•    – Purpose(પર્પઝ): ટ્યુમરની આકારમાં ઘટાડો અને કૅન્સર સેલને નષ્ટ કરવી.

3. કેમોથેરાપી (Chemotherapy):

•    – Procedure(પ્રોસીઝર): મેડીસીન દ્વારા કૅન્સર સેલને વધતી અટકાવવી અથવા નષ્ટ કરવી.
•    – Purpose(પર્પઝ): કૅન્સર સેલને ફેલાવા અટકાવવી અને તેમને નષ્ટ કરવી.

4. હૉર્મોન થેરાપી (Hormone Therapy):

•    – Procedure(પ્રોસીઝર): કૅન્સરના વિકાસ માટે જરૂરી હોર્મોનને અવરોધ કરવું.
•    – Purpose(પર્પઝ): હૉર્મોનલ સંવેદનશીલ ટ્યુમરોના વિકાસને નિયંત્રિત કરવી.

5. ઇમ્યુનોથેરાપી (Immunotherapy):

•    – Procedure(પ્રોસીઝર): શરીરનું ઈમ્યુન સીસ્ટમ મજબૂત બનાવવાનું કે કૅન્સર સામે લડવાની ક્ષમતા વધારવું.
•    – Purpose(પર્પઝ): ઈમ્યુન સીસ્ટમને કૅન્સર સેલને ઓળખી અને નષ્ટ કરવા માટે પ્રેરિત કરવું.

6. ટાર્ગેટેડ થેરાપી (Targeted Therapy):

•    – Procedure(પ્રોસીઝર): ખાસ જનદોષ અથવા પ્રોટીનને લક્ષિત કરીને કૅન્સર સેલને નષ્ટ કરવું.
•    – Purpose(પર્પઝ): ખાસ ટ્યુમર માર્કર્સ અથવા જનદોષને લક્ષિત કરવું, જેથી સ્વસ્થ સેલને ઓછું નુકસાન થાય.

7. સ્ટેમ સેલ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ (Stem Cell Transplant):

•    – Procedure(પ્રોસીઝર): પેશન્ટની હાડમારીમાં રહેલા સ્ટેમ સેલ્સને બદલી નવું.
•    – Purpose(પર્પઝ): કેમોથેરાપી અથવા કિરણોથી નષ્ટ થયેલા હાડમારીના સેલને પુનઃસ્થાપિત કરવું.

8. ફોટોથેરાપી (Phototherapy):

•    – Procedure(પ્રોસીઝર): ખાસ પ્રકારના પ્રકાશનો ઉપયોગ કરીને ટ્યુમરને નષ્ટ કરવું.
•    – Purpose(પર્પઝ): ટ્યુમરના સેલને પ્રકાશ સાથે અસરકારક રીતે નષ્ટ કરવું.

9. લેઝર થેરાપી (Laser Therapy):

•    – Procedure(પ્રોસીઝર): લેઝર કિરણોનો ઉપયોગ કરીને કૅન્સર ટ્યુમરને નષ્ટ કરવું.
•    – Purpose(પર્પઝ): ચોક્કસ ટ્યુમરને લક્ષિત કરીને નષ્ટ કરવું.

10. ક્લિનિકલ ટ્રાયલ્સ (Clinical Trials):

•     – Procedure(પ્રોસીઝર): નવા ઉપચારો અને મેડીસીનની પરીક્ષણ માટે ભાગ લેવું.
•     – Purpose(પર્પઝ): નવા અને અપુણાં treatment માટે પ્રાયોગિક તાલીમ.

કૅન્સર treatmentના આ વિવિધ માર્ગો રોગની તીવ્રતા, પ્રકાર, અને પેશન્ટની શારીરિક સ્થિતિને આધારે પસંદ કરવામાં આવે છે.

OR

a) What is myocardial infarction? માયોકાર્ડિયલ ઇન્ફ્રાકશન્સન એટલે શું?(02)

• આ એક પ્રકારની મેડિકલ ઈમરજન્સી છે. જેમા હાર્ટને બ્લડ સપ્લાય કરતી કોરોનરી આટ્રીમા બ્લોકેજ આવવાના કારણે હાર્ટના માયોકાર્ડીયમ ના મસલ્સને બ્લડ સપ્લાય ન મળવાના કારણે તેનુ પરમેનેન્ટ ડેમેજ થાય તે કન્ડિશનને માયો માયોકાર્ડિયલ ઇન્ફ્રાકશન્સન કહેવામા આવે છે.

• આમા આર્ટરી મા બ્લોકેજ આવવાનુ કારણ એ થ્રોમ્બસ ફોર્મેશન તથા એથેરોસક્લેરોસિસ ની કન્ડિશન હોય છે. જેથી માયોકાર્ડિયમ ને ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ સપ્લાય મળતી નથી અને તેના મસલ્સ ટિસ્યૂ નેક્રોસ થાય છે.

આ કન્ડિશનને હાર્ટ એટેક તરીકે પણ ઓળખવામા આવે છે. તે મોર્ટાલીટી નુ એક અગત્યનુ કારણ પણ છે.

b) Write down signs and symptoms of myocardial infraction. માયોકાર્ડિયલ ઇન્ફ્રાક્શન્સન ના ચિહ્નનો અને લક્ષણો જણાવો.(04)

• આ કન્ડિશનમા માયોકાર્ડિયમને પૂરતુ ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ ન મળવાના કારણે ઇસ્ચેમિક પેઇન એ મુખ્યત્વે જોવા મળે છે.
• તેમા ચેસ્ટના વચ્ચેના ભાગે એટલેકે રીટ્રોસ્ટર્નલ ચેસ્ટ પેઇન અથવા તો ચેસ્ટ હેવીનેશ જોવા મળે છે.
• આ પેઇન એ ખૂબ જ હેવી હોય છે અને તે લેફ્ટ સાઈડના જો (jaw) અને આર્મ બાજુએ રેડિયેટ પણ થતુ હોય છે.

• આ કન્ડિશનમા નોસિયા તથા વોમીટીંગ પણ જોવા મળે છે.
• સીમ્પેથેટિક નર્વસ સિસ્ટમના સ્ટીમ્યુલેશન ના કારણે પ્રોફયુઝ સ્વેટિંગ એટલે કે ડાયાફોરેસીસ પણ જોવા મળે છે અને સ્કિન એ કોલ્ડ અને કલેમી જોવા મળે છે.

• કાર્ડીયાક આઉટપુટમા ઘટાડો થવાના લીધે હાઇપોટેન્શન અને ટેકીકાર્ડીયા પણ જોવા મળે છે.
• વ્યક્તિમા શોક ની પરિસ્થિતિ જોવા મળે છે અને બ્રિધિંગ ડિફીકલ્ટી કે શોર્ટનેસ ઓફ બ્રીધ પણ જોવા મળે છે.

• વ્યક્તિમા એન્ઝાઈટી, પાલ્પીટેશન અને હેડેક પણ જોવા મળે છે.
  આ કન્ડિશનમા કાર્ડીયાક એરિધમિયા પણ જોવા મળે છે.
• આ ખૂબ જ સિવીયર મેડિકલ ઇમરજન્સીની કન્ડિશન છે. સમયસર ટ્રીટમેન્ટ ન મળવાના કારણે વ્યક્તિનુ ડેથ પણ થઈ શકે છે.

c) Describe medical and nursing management of myocardial infraction. માયોકાર્ડિયલ ઇન્ફ્રાક્શન્સન નું મેડિકલ અને નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ વર્ણવો.(06)

• આ એક ઇમર્જન્સી મેડિકલ કન્ડિશન છે. જેમા તાત્કાલિક મેનેજમેન્ટ કરવામા આવે છે.
• માયોકાર્ડિયમ ની ઓક્સિજન ડિમાન્ડ ઘટાડવા માટે વ્યક્તિને રેસ્ટ આપવો તેમજ ઓક્સિજન થેરાપી સ્ટાર્ટ કરવી.

• વ્યક્તિને ઈમોશનલ સપોર્ટ આપવો અને એન્ઝાઇટી રીડયુઝ કરવાના પ્રયત્નો કરવા.
• નાઇટ્રોગ્લિસેરાઇડ્સ મેડિસિન્સ આપવાથી દર્દીને પેઇન મા રાહત અનુભવાય છે.
• પેઈન મેનેજમેન્ટ માટે મોરફિન પણ આપવામા આવે છે.

• વ્યક્તિની જનરલ કન્ડિશન તેમજ તેનુ કાર્ડીયાક ફંક્શન નુ રેગ્યુલર મોનીટરિંગ કરવુ જોઈએ અને કોમ્પ્લિકેશન માટે ઓબ્ઝર્વ કરતા રહેવુ જોઈએ.
• પેશન્ટનુ હિમોડાયનેમિક સ્ટેટસ મોનીટર કરવુ તેમજ તેના યુરિન આઉટપુટને પણ મોનિટર કરવામા આવે છે.

• ઇમર્જન્સી કન્ડિશનમા ડોક્ટર ઓર્ડર મુજબ થ્રોમ્બોલાઇટીક થેરાપી, બ્લડ થીનર મેડિસિન્સ આપવી જોઈએ.
• દર્દીનુ કોન્સીયસનેસ લેવલ મોનિટર કરવુ, તેનુ ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ મોનિટર કરવુ અને જનરલ કન્ડિશન ઓબ્ઝર્વ કરતા રહેવી.

• દર્દીને જરૂરિયાત મુજબ અને ડોક્ટર ઓર્ડર મુજબ સ્ટૂલ સોફ્ટનર્સ અને સેડેટિવ્સ મેડિસિન્સ પણ આપવામા આવે છે.
• દર્દીને તેની લાઇફ સ્ટાઇલ મોડીફીકેશન બાબતે ડાએટ, એક્સરસાઇઝ, નોન ફાર્મેકોલોજીકલ મેનેજમેન્ટ આ તમામ બાબત વિશે હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવુ.

• દર્દીને તેના રિસ્ક ફેક્ટર્સ મીનીમાઇઝ કરવા માટે સલાહ આપવી.
  મેડિસિન સમયસર લેવી તથા ફોલોઅપ કેર બાબતે પણ સમજાવુ.
• સિવિયર કેસમા સર્જીકલ કે ઇન્વેઝિવ પ્રોસિજર પણ કરવામા આવે છે. આ પ્રોસિજર ની તમામ કેર લેવી તેમજ તેના પ્રિકોશન્સ બાબતે પણ સમજાવુ.

Q-2

a) Describe angina pectoris. એન્જાઇના પેક્ટોરીસ વિશે વર્ણવો.(08)

ઇન્ટ્રોડક્શન(Introduction):

એન્જાયના પેક્ટોરિસ ને ‘ઇસ્ચેમિક ચેસ્ટ પેઇન’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. એન્જાયના પેક્ટોરિસ એ ‘ચેસ્ટ પેઇન’ તેમજ કોરોનરી હાર્ટ ડીઝીસને કારણે જોવા મળતા ‘ડીસકમ્ફર્ટ’ માટે ઉપયોગમાં લેવાતો મેડિકલ ટર્મ છે.એન્જાયના એ કોઇ ડીઝીસ નથી પણ તે કોરોનરી આર્ટરી ડીઝીસમાં જોવા મળતું એક સિમ્પ્ટમ્સ છે.કોરોનરી આર્ટરીમાં પ્લેક ડિપોઝિટ થવાને કારણે તે નેરોવિંગ બને છે જેને કારણે હાર્ટ મસલ્સમાં પૂરતા પ્રમાણમાં બ્લડ અને ઓક્સિજન પહોંચતું નથી અને તેને કારણે ચેસ્ટ પેઇન જોવા મળે છે.

types of angina pectoris (ટાઇપ ઓફ એન્જાયના પેક્ટોરિસ):

✓ સ્ટેબલ (ક્લાસિક) એન્જાયના(Stable Angina) : સ્ટેબલ એન્જાયનામાં જ્યારે એક્સર્શન, એક્સરસાઇઝ અથવા સ્ટ્રેસવાળી કોઇ એક્ટિવિટી કરવામાં આવે ત્યારે ચેસ્ટમાં પેઇન જોવા મળે છે. આ પેઇનને રેસ્ટ તેમજ મેડીકેશન દ્વારા રીલીવ કરી શકાય છે.

✓ અનસ્ટેબલ એન્જાયના(Unstable Angina) : અનસ્ટેબલ એન્જાયના એ લેસ કોમન અને મોસ્ટ સિવીયર ટાઇપ છે. જેમાં રેસ્ટ અથવા મીનીમલ એક્સર્શન દરમિયાન ચેસ્ટમાં પેઇન જોવા મળે છે. આથી તેને રેસ્ટ અને મેડીકેશન દ્વારા રીલીવ કરી શકાતું નથી. આ એક હાર્ટ એટેક માટેનું ઇમ્પેન્ડિગ સાઇન છે.

✓ વેરીઅન્ટ એન્જાયના(Varient Angina) : વેરીઅન્ટ એન્જાયના કે જેને ‘પ્રિન્સમેટલ’ અને ‘વાસોસ્પાસટીક એન્જાયના’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે જેમાં કોરોનરી આર્ટરીમાં સ્પાસમ થવાને કારણે ચેસ્ટ પેઇન જોવા મળે છે. આ પેઇન રેસ્ટના સમયગાળા દરમિયાન જોવા મળે છે અને આ પેઇન એ મીડનાઇટ તેમજ અર્લી મોર્નિંગના સમય દરમિયાન જોવા મળે છે.

✓ રીફ્રેકટરી એન્જાયના(Refractory Angina) : રીફ્રેકટરી એન્જાયના એ એન્જાયનાનું સિવીયર અને પર્સિસન્ટ ફોર્મ છે જેમાં મેડીકેશન, લાઇફ સ્ટાઇલ ચેન્જીસ, એન્જીયોપ્લાસ્ટી અને બાયપાસ સર્જરી કરાવ્યા બાદ પણ ચેસ્ટ પેઇન જોવા મળે છે. જેથી ટ્રીટમેન્ટ માટે એન્હાન્સ એક્સટર્નલ કાઉન્ટર પલ્સેશન(EECP), સ્પાઇનલ કોર્ડ સ્ટીમ્યુલેશન, હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાનટેશન કરવામાં આવે છે.

✓ સાઇલન્ટ ઇસ્ચેમિયા(Silent Angina) : સાઇલન્ટ ઇસ્ચેમિયામાં પેશન્ટને પેઇન ફીલ થતું નથી એટલે કે સબજેકટીવ ડેટા એબ્શન્સ હોય છે. પરંતુ ECG, એક્સરસાઇઝ સ્ટ્રેસ ટેસ્ટ, હોલ્ટર મોનિટરિંગની મદદથી તેને ડિટરમાઇન્ડ કરી શકાય છે.
causes of angina pectoris (કોસ ઓફ એન્જાયના પેક્ટોરિસ):

• ડીપોઝીશન ઓફ પ્લેક ઇન કોરોનરી આર્ટરી
• કોરોનરી આર્ટરી સ્પાસમ
• આર્ટરીયલ એમ્બોલિઝમ
• નેરોવિંગ ઓફ હાર્ટ વાલ્વ (એઓટિક સ્ટેનોસિસ)
• હાયપરટ્રોફિક કાર્ડિયોમાયોપેથી
• સિવીયર એનીમિયા

sign and symptoms seen in angina pectoris (સાઇન એન્ડ સિમ્પ્ટમ્સ સીન ઇન એન્જાયના પેક્ટોરિસ)

• ચેસ્ટ પેઇન
• આ પેઇન દરમિયાન પ્રેશર, ટાઇટનેસ, સ્ક્વિઝિંગ, હેવીનેસ, બર્નિંગ જેવું ફેલ્ટ થાય.
• આ પેઇન એ નેક, જો, શોલ્ડર આર્મ અને બેકના ભાગે રેડીએટ થતું જોવા મળે છે.
• ડિસકમ્ફર્ટ
• શોર્ટનેસ ઓફ બ્રિથ
• ફટીગ
• વીકનેસ
• સ્વેટિંગ
• નોઝીયા
• વોમિટીંગ
• diagnostic evaluation of angina pectoris (ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન ઓફ એન્જાયના પેક્ટોરિસ)
• હિસ્ટ્રી કલેક્શન
• ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન
• ઇલેક્ટ્રોકાર્ડિયોગ્રામ (ECG/EKG)
• ઇકોકાર્ડિયોગ્રામ
• કોરોનરી એન્જીયોગ્રાફી
• એક્સરસાઇઝ સ્ટ્રેસ ટેસ્ટ
• બ્લડ ટેસ્ટ – કોલેસ્ટેરોલ લેવલ, ટ્રોપોનિન, ક્રીએટીન કાઇનેસ (CK-MB), માયોગ્લોબીન

medical management of angina pectoris (મેડિકલ મેનેજમેન્ટ ઓફ એન્જાયના પેકટોરિસ):

• ઓક્સિજન થેરાપી(Oxygen therapy) : નેઝલ કેન્યુલા અથવા માસ્ક થ્રુ ઓક્સિજન એડમિનિસ્ટર કરવો. જેથી હાર્ટ મસલ્સને ઓક્સિજન મળી રહે.
• વાસોડાયલેટર(Vasodilatore): વાસોડાયલેટર ડ્રગ તરીકે નાઇટ્રોગ્લિસરિન ડ્રગ ઉપયોગ કરવો. જે બ્લડ વેસેલ્સને ડાયલેટ કરે છે જેથી બ્લડ ફલો ઇમ્પ્રુવ થઇ શકે. (એન્જાયનાને નાઇટ્રોગ્લિસરિન દ્વારા રિલીવ કરી શકાય છે આથી નાઇટ્રોગ્લિસરિન એ ચોઇસ ઓફ ડ્રગ છે)
• એન્ટીપ્લેટલેટ(Antiplatelates) : એન્ટીપ્લેટલેટ ડ્રગ એ બ્લડને થિન કરે છે અને બ્લડ ક્લોટને પ્રિવેન્ટ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે એસ્પિરિન.
• બીટા બ્લોકર(Bita blocker) : હાર્ટ વર્ક લોડને રીડયુસ કરવા માટે બીટા બ્લોકર પ્રોવાઇડ કરવી. જે હાર્ટ રેટને સ્લો કરે છે અને બ્લડ પ્રેશરને ડીક્રીઝ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે પ્રોપેનોલોલ, એટેનોલોલ
• કેલ્શિયમ ચેનલ બ્લોકર(Calcium channel blocker) : કેલ્શિયમ ચેનલ બ્લોકર એ હાર્ટ મસલ્સમાં કેલ્શિયમની એન્ટ્રીને બ્લોક કરે છે જેથી મસલ્સ એ રિલેક્સ થાય છે અને આર્ટરીને વાઇડ થવામાં અને બ્લડ પ્રેશરને લો કરવામાં હેલ્પ કરે છે. દા.ત. એમ્લોડીપિન, નિફેડીપિન
• ACE ઇનહીબિટર : ACE ઇનહીબિટર એ એન્જીયોટેન્સિન I ને એન્જીયોટેન્સિન II માં કન્વર્ટ થતા પ્રિવેન્ટ કરે છે તેમજ ડાયયુરેસિસ, વાસોડાયલેશનને પ્રમોટ કરે છે અને હાર્ટનું વર્કલોડ ઘટાડે કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે ઇનાલાપ્રિલ, કેપ્ટોપ્રિલ
• સ્ટેટીન(Statin) : સ્ટેટીન એ કોલેસ્ટેરોલનું લેવલ ડીક્રીઝ કરે છે અને આર્ટરીમાં પ્લેક બિલ્ડઅપ થવાના રિસ્કને રીડયુસ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે એટોર્વાસ્ટેટિન.

surgical management of angina pectoris( સર્જીકલ મેનેજમેન્ટ ઓફ એન્જાયના પેક્ટોરિસ):

✓ Coronary artery bypass grafting (CABG) (કોરોનરી આર્ટરી બાયપાસ ગ્રાફ્ટિંગ)

CABG માં નેરો અથવા બ્લોક થયેલ કોરોનરી આર્ટરી માટે ન્યુ રૂટ ક્રિએટ કરવામાં આવે છે અથવા તેને બાયપાસ કરવામાં આવે છે. જેમાં બોડીના કોઇપણ પાર્ટમાંથી હેલ્ધી બ્લડ વેસેલ્સને હાર્વેસ્ટેડ કરવામાં આવે છે જેમકે ચેસ્ટ, લેગ, આર્મ અને આ હાર્વેસ્ટેડ બ્લડ વેસલ્સને કોરોનરી આર્ટરી સાથે અટેચ કરવામાં આવે છે અને બ્લોક થયેલ પાર્ટને બાયપાસ કરવામાં આવે છે અને નોર્મલ બલ્ડફલોને રીસ્ટોર કરવામાં આવે છે. CABG મુખ્યત્વે મલ્ટીપલ કોરોનરી આર્ટરી બ્લોકેજ કન્ડિશનમાં પ્રિફર કરવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત જ્યારે મેડિકેશન અને એન્જીયોપ્લાસ્ટી ફેઇલ જાય ત્યારે CABG કરવામાં આવે છે.

✓ Percutaneous transluminal coronary angioplasty (PTCA) (પર્ક્યુટેનિયસ ટ્રાન્સલ્યુમિનલ કોરોનરી એન્જીયોપ્લાસ્ટી)

PTCA એ મિનિમલ ઇન્વેસિવ સર્જીકલ પ્રોસિજર છે જેનો ઉપયોગ નેરો તેમજ બ્લોક થયેલી કોરોનરી આર્ટરીને ઓપન કરવા માટે થાય છે. જેમાં કેથેટર સાથે અટેચ કરેલ બલૂનને નેરોવિંગ આર્ટરીમાં ઇન્સર્ટ કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ બલૂનને ઇન્ફલેટ કરવામાં આવે છે જેથી આર્ટરી એ વાઇડ થાય છે અને પ્લેક એ આર્ટરીની વોલ સાથે ફ્લેટ થઈ જાય છે અને તેથી કોરોનરી બ્લડ ફ્લો ઇમ્પ્રુવ થાય છે.

✓ Atherectomy (એથેરેક્ટોમી) એથેરેક્ટોમી એ સર્જીકલ પ્રોસિજર છે જેનો ઉપયોગ આર્ટરીમાં ડિપોઝિટ થયેલ પ્લેકને રીમુવ કરવા માટે થાય છે. આ પ્રોસિજરમાં સ્મોલ કટિંગ ડિવાઇસ, બ્લેડ, લેસર અથવા ડ્રીલને કેથેટર સાથે અટેચ કરીને આર્ટરીને ઇન્સર્ટ કરવામાં આવે છે અને તેની મદદથી પ્લેકને કટ કરવામાં આવે છે અને પ્લેકને રીમુવ કરવામાં આવે છે જેથી કોરોનરી બ્લડ ફલોમાં વધારો થાય છે. એથેરેક્ટોમીમાં ડાયરેક્શનલ, રોટેશનલ, લેસર જેવી મેથડનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

✓ Coronary stent (કોરોનરી સ્ટેન્ટ) કોરોનરી સ્ટેન્ટ એ સ્મોલ મેશ લાઇક ટ્યુબ છે અથવા આર્ટીફિસિયલ સપોર્ટ ડીવાઇસ છે જે મેટલ અથવા પોલીમરનું બનેલું હોય છે. જેમાં સ્ટેન્ટમે બલુન કેથેટર સાથે નેરો અથવા બ્લોક થયેલી કોરોનરી આર્ટરીમાં ઇનસેટ કરવામાં આવે છે અને તેને કરેકટ પોઝિશન પર પ્લેસ કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ બલૂનને ઇન્ફ્લેટ કરવામાં આવે છે અને સ્ટેન્ટને એક્સાપન્ડ કરવામાં આવે છે. સ્ટેન્ટ એક્સાપન્ડ થય ગયા બાદ બલૂનને ડીફ્લેટ કરવામાં આવે છે અને તેને રીમૂવ કરવામાં આવે છે અને સ્ટેન્ટને પરમેનન્ટલી પ્લેસ કરવામાં આવે છે જેથી કોરોનરી આર્ટરીને ઓપન રાખી શકાય.

✓ Transmyocardial laser revascularization (TMR) (ટ્રાન્સમાયોકાર્ડિયલ લેસર રિવાસ્ક્યુલરાઇઝેશન)

ટ્રાન્સ માયોકાર્ડિયલ લેસર રિવાસ્ક્યુલરાઇઝેશન એ સર્જીકલ પ્રોસિજર છે જેનો ઉપયોગ એડવાન્સ કોરોનરી આર્ટરીને કારણે થતા સિવીયર એન્જાયનાને રીલીવ કરવા માટે થાય છે. આ પ્રોસિજરમાં સ્પેશિયલ CO2 લેઝરનો ઉપયોગ કરીને હાર્ટ મસલ્સમાં સ્મોલ ચેનલ ક્રિએટ કરવામાં આવે છે જેને કારણે હાર્ટમાં બ્લડ ફલો ઇન્ક્રીઝ થાય છે. હાલના સમયમાં આ મેથડનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો નથી.

b) Describe sickle cell anemia. સીકલ સેલ એનીમિયા વિશે વર્ણવો.(04)

sickle cell anemia (સિકલ સેલ એનિમિયા)

• સિકલ સેલ એનિમિયાને ‘સિકલ સેલ ડીઝીસ’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
• સિકલ સેલ એનિમિયા એ ઇન્હેરીટેડ બ્લડ ડિસઓર્ડર છે. જેમાં રેડ બ્લડ સેલ એ સિકલ શેપના જોવા મળે છે એટલે કે તે દાતરડાં અથવા તો અર્ધચંદ્રાકાર શેપના જોવા મળે છે.
• આ સિકલ શેપના રેડ બ્લડ સેલ એ બ્લડ વેસેલ્સમાં સ્ટીક થઈ જાય છે અને બ્લડ વેસેલ્સને બ્લોક કરે છે.
• સિકલ સેલ એનિમિયામાં એબ્નોર્મલ હિમોગ્લોબીન પ્રોડક્શન જોવા મળે છે. જેને હિમોગ્લોબીન S તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
• આ હિમોગ્લોબીન એ બોડી ટીસ્યુને ઓક્સિજન ડિલિવર કર્યા બાદ એકબીજા સાથે સ્ટીક થઈ જાય છે અને કલમ્પ બનાવે છે.
• આ કલમ્પને કારણે રેડ બ્લડ સેલ એ સ્ટીફ બને છે અને તેનો શેપ સિકલ જેવો જોવા મળે છે અને આ સિકલ શેપના રેડ બ્લડ સેલ એ બ્લડ વેસેલ્સમાં સ્ટીક થઇ જાય છે અને બ્લડ વેસેલ્સને બ્લોક કરે છે.
• causes of sickle cell anemia (કોસ ઓફ સિકલ સેલ એનિમિયા)
• સિકલ સેલ એનિમિયા એ ઇન્હેરીટેડ ડિસઓર્ડર છે. આથી જ્યારે બંને પેરેન્ટ્સમાંથી એક એક એટલે કે ટોટલ બે સિકલ સેલ જીનની કોપી ઇનહેરિટેડ થાય ત્યારે સિકલ સેલ એનિમિયાની કન્ડીશન જોવા મળે છે.
• જો વ્યક્તિમાં સિકલ સેલ જીનની એક જ કોપી પ્રેઝન્ટ હોય તો તેને સિકલ સેલ એનિમિયાની કન્ડીશન જોવા મળતી નથી. પરંતુ આવા લોકો તેના ચિલ્ડ્રનમાં સિકલ સેલ જીનને પાસ કરે છે.
• આમ સિકલ સેલ એનિમિયા થવા માટે બંને પેરેન્ટ્સમાંથી એક એક સિકલ સેલ જીન કોપી હેરીટેડ થવી જરૂરી છે.
• જો બંને પેરેન્ટ્સમાં એક નોર્મલ જીન હોય અને એક એબ્નોર્મલ જીન હોય ત્યારે તેના બાળકોમાં બંને નોર્મલ જીન ઇનહેરિટેડ થવાના 25% ચાન્સીસ, એક નોર્મલ અને એક એબ્નોર્મલ જીન ઇનહેરિટેડ થવાના 50% ચાન્સીસ અને બને એબ્નોર્મલ જીન ઇનહેરિટેડ થવાના 25% ચાન્સીસ જોવા મળે છે.

sign and symptoms of sickle cell anemia (સાઇન એન્ડ સિમ્પ્ટમ્સ ઓફ સિકલ સેલ એનિમિયા)

• ક્રોનિક એનીમિયા : સિકલ શેપના રેડ બ્લડ સેલ એ રેપિડલી બ્રેકડાઉન થાય છે જેથી એનિમિયાની કન્ડિશન જોવા મળે છે. જેને કારણે ફટીગ, વિકનેસ જોવા મળે છે.
• એપિસોડસ ઓફ પેઇન : વારંવાર જોવા મળતા પેઇન એપિસોડસને ‘સિકલ સેલ ક્રાયસીસ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. સિકલ રેડ બ્લડ સેલને કારણે બ્લડ ફલોમાં બ્લોકેજ જોવા મળે છે જેને કારણે સિવીયર પેઇન જોવા મળે છે. આ ક્રાયસીસ મુખ્યત્વે ચેસ્ટ, એબ્ડોમેન અને જોઇન્ટમાં જોવા મળે છે.
• સ્વેલિંગ ઓફ હેન્ડ એન્ડ ફિટ (ડેક્ટીલાઇટિસ) : હેન્ડ એન્ડ ફિટમાં પેઇનફુલ સ્વેલિંગ જોવા મળે છે. જે ઇનફેન્ટ અને યંગ ચિલ્ડ્રનમાં જોવા મળતું ફર્સ્ટ સાઇન છે.
• ડીલેય ગ્રોથ એન્ડ ડેવલેપમેન્ટ : સિકલ સેલ એનિમિયા ધરાવતાં બાળકોમાં ગ્રોથ અને ડેવલેપમેન્ટ ડીલેય જોવા મળે છે.
• જોન્ડિસ : રેડ બ્લડ સેલનું બ્રેક ડાઉન વધી જવાને કારણે બોડીમાં બિલીરૂબિનની લેવલ વધી જાય છે જેને કારણે સ્કીન, સ્ક્લેરા, મ્યુકસ મેમ્બ્રેન યેલો કલરના દેખાય છે.
• વિઝન પ્રોબ્લેમ : આઇમાં આવેલી બ્લડ વેસલ્સ ડેમેજ થાય છે જેના કારણે વિઝન ઇસ્યુ જોવા મળે છે.
• એક્યુટ ચેસ્ટ સિન્ડ્રોમ : સિકલ સેલ એનીમિયાની કન્ડીશનમાં એક્યુટ ચેસ્ટ સિન્ડ્રોમ જોવા મળે છે. જેમાં ચેસ્ટ પેઇન, બ્રિથિંગ ડીફિકલ્ટી, ફીવર, વિસીબલ લંગ ઇનફિલ્ટ્રેટ જેવી કન્ડિશન જોવા મળે છે.
• સ્ટ્રોક : બ્રેઇનમાં બ્લડ ફલો બ્લોકેજ થવાને કારણે સ્ટ્રોકની કન્ડીશન જોવા મળે છે.
• પ્રિયાપિઝમ (priapism) : પેઇનફુલ પ્રોલોંગ ઇરેકશન જોવા મળે છે.
• લેગ અલ્સર : લેગ પર ક્રોનિક, નોન હીલિંગ સોર જોવા મળે છે.
• ઓર્ગન ડેમેજ : વારંવાર બ્લડ ફલો બ્લોકેજ થવાને કારણે સ્પ્લીન, લીવર, કિડની અને હાર્ટ જેવા ઓર્ગન ડેમેજ થાય છે.

diagnostic evaluation of sickle cell anemia (ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન ઓફ સિકલ સેલ એનિમિયા)

• હિસ્ટ્રી કલેક્શન
• ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન
• કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ
• પેરીફરલ બ્લડ સ્મીઅર
• હિમોગ્લોબિન ઇલેક્ટ્રોફોરેસિસ
• રેટિક્યુલોસાઇટ્સ
• બિલીરૂબિન લેવલ
• સિરમ આયર્ન લેવલ
• જેનેટિક ટેસ્ટિંગ
• management of sickle cell anemia (મેનેજમેન્ટ ઓફ સિકલ સેલ એનિમિયા)
• હાઇડ્રોક્સ્યુરિયા : હાઇડ્રોક્સ્યુરિયા એ ફીટલ હિમોગ્લોબીનના પ્રોડક્શનને સ્ટીમ્યુલેટ કરે છે અને પેઇન એપિસોડની ફ્રિકવન્સી અને એક્યુટ ચેસ્ટ સિન્ડ્રોમને રીડયુસ કરવામાં મદદ કરે છે.
• પેઇન મેનેજમેન્ટ : પેઇન એપિસોડને કંટ્રોલ કરવા માટે નોન સ્ટેરોઇડલ એન્ટીઇન્ફલામેટરી ડ્રગ અને ઓપોઇડ ડ્રગસનો ઉપયોગ કરવો.
• બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન : સિવીયર એનીમિયા, એકયુટ ચેસ્ટ સિન્ડ્રોમ અને સ્ટ્રોક વાળી કન્ડીશનમાં બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન કરવું.
• બોન મેરો ટ્રાન્સપ્લાનટેશન : સિકલ સેલ એનિમિયાને પોટેન્શિયલી કયોર કરવા માટે બોન મેરો ટ્રાન્સપ્લાનટેશન કરવામાં આવે છે. જેમાં ફોલ્ટી બોનમેરોને હેલ્ધી ડોનરના બોનમેરો વડે રિપ્લેસ કરવામાં આવે છે.
• એન્ટિબાયોટિક્સ : સિકલ સેલ એનિમિયા ધરાવતા બાળકમાં ઇન્ફેક્શનને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે પ્રોફાઇલેકટીકલી પેનિસિલિન આપવી. કારણ કે આવા બાળકોમાં સ્ટ્રેપ્ટોકોકસ ન્યુમોનિયા બેક્ટેરિયાને કારણે ઇન્ફેક્શન જોવા મળે છે.
  OR

a) Describe eye bank. આંખની બેંક વિશે લખો.(08)

આઇ બેન્ક એ એવું medical organization છે જ્યાં પરસનના ડેથ થયા પછી તાત્કાલિક તેની આઇમાંથી કોર્નિયાને રીમુવ કરવામાં આવે છે અને તેને સ્ટોર કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ તેને કોર્નિયાની ડિફેક્ટ ધરાવતા લોકોમાં ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કરવામાં આવે છે.

ઓબ્જેક્ટીવ (Objectives):

1. મૃત્યુ પછી દાતાઓ પાસેથી આંખો એકત્ર કરવી.
2. કૉર્નિયાની ગુણવત્તાની તપાસ કરીને યોગ્યતા નક્કી કરવી.
3. દાનમાં મળેલી આંખોને યોગ્ય માધ્યમમાં સાચવી રાખવી.
4. જરૂરિયાતમંદ પેશન્ટ માટે કૉર્નિયા ઉપલબ્ધ કરાવવી.
5. આંખ દાન વિશે લોકોમાં જાગૃતિ લાવવી.
6. તબીબી કર્મચારીઓને આંખ કાઢવાની અને સાચવવાની તાલીમ આપવી.

Functions of Eye Bank (આંખ બેંકના કાર્ય):

• દાનમાં મળેલી આંખોની તપાસ કરવી.
• કૉર્નિયાને સાચવીને રાખવો.
• કૉર્નિયાની લેબ ટેસ્ટ કરવી.
• રિસીપીયન્ટ સાથે ટિશ્યુનું મેળબેસાડવું.
• લોકજાગૃતિ કાર્યક્રમો દ્વારા જાણકારી આપવી.

મેઇન ફંક્શન (Main Functions):

• દાનમાં મળેલી આંખો 6-8 કલાકની અંદર એકત્ર કરવી.
• કૉર્નિયા ની તપાસ અને લેબોરેટરી ટેસ્ટ કરવી (એચઆઈવી, હેપેટાઇટીસ વગેરે માટે).
• કૉર્નિયાને એમ.કે. માધ્યમ, કૉર્નિસોલ વગેરેમાં સાચવી રાખવી.
• યોગ્ય દસ્તાવેજીકરણ અને દાતા રજિસ્ટ્રર જાળવવો.
• પાત્ર દર્દી અને લાયસન્સ ધરાવતા ડૉક્ટરને કૉર્નિયા મોકલવો.
• શાળા, કોલેજ અને સમુદાયમાં જાગૃતિ કાર્યક્રમો ચલાવવા.

કૉર્નિયાની સાચવણી પદ્ધતિઓ (Preservation Methods):

• એમ.કે. માધ્યમ (MK Medium) 3–4 દિવસ
• કૉર્નિસોલ / ઑપ્ટિસોલ-જી.એસ. 10–14 દિવસ
• ગ્લિસરિન પદ્ધતિ : લાંબા ગાળાની સાચવણી (સંશોધન માટે)

ડોનેશન માટે પાત્રતા (Eligibility for Donation):

• કોઈપણ ઉંમર અને જાતિનો વ્યક્તિ દાન આપી શકે છે.
• મૃત્યુ પછી 6 કલાકની અંદર આંખ કાઢવી જરૂરી.
• કેન્સર, એચઆઈવી, હેપેટાઇટીસ જેવા રોગો ધરાવનાર દાતા અયોગ્ય ગણાય.

નર્સનો રોલ (Role of Nurse):

• દર્દી પરિવારને આંખ દાન માટે સમજાવવું.
• આંખ કાઢવા માટે મેડિકલ ટીમને સહયોગ આપવો.
• સેપ્ટિક ટેક્નિક જાળવીને આંખ કાઢવામાં સહાયરૂપ બનવું.
• જરૂરી દસ્તાવેજો અને રેકોર્ડ સાચવવા મદદ કરવી.
• દાન વિશે જાગૃતિ કાર્યક્રમોમાં ભાગ લવો.

મહત્વ (Importance):

• કૉર્નિયા બ્લાઇન્ડનેસ ધરાવતા લોકોને ફરીથી દ્રષ્ટિ મળે છે.
• ભારત જેવા વિકાસશીલ દેશોમાં અંધત્વ ઘટાડવામાં મદદરૂપ.
• માનવતાવાદી મૂલ્યોને પ્રોત્સાહન મળે છે.
• મેડીકલ રીસર્ચ અને શિક્ષણ ક્ષેત્રે ઉપયોગી.

b) Explain blindness control programme. બ્લાઇન્ડનેસ કન્ટ્રોલ પ્રોગામ વિશે લખો.(04)

• ઇન્ડિયા એ વિશ્વનો સૌપ્રથમ દેશ છે જેને નેશનલ લેવલે બ્લાઇન્ડનેસ કન્ટ્રોલ પ્રોગ્રામ લોન્ચ કર્યો હતો.
• નેશનલ પ્રોગ્રામ ફોર કંટ્રોલ ઓફ બ્લાઇન્ડનેસ એ 1976 ની સાલમાં લોન્ચ થયો હતો. જે 100% સેન્ટ્રલી સ્પોન્ડરડ પ્રોગ્રામ છે.
• ધ ટ્રકોમા કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ 1963 ની સાલમાં સ્ટાર્ટ કરવામાં આવ્યો હતો અને તેને 1976 ની સાલમાં NPCB પ્રોગ્રામ સાથે મર્જ કરવામાં આવ્યો હતો.
• બ્લાઇન્ડનેસ થવા માટેના કોસ નીચે મુજબ છે : કેટરેકટ (62%), રીફ્રેક્ટિવ એરર (20%), ગ્લુકોમા (6%), પોસ્ટેરિયર સેગમેન્ટ ડિસઓર્ડર (5%), પોસ્ટેરિયર કેપ્સ્યુલર ઓપેસિફીકેશન (1%), કોર્નિયલ બ્લાઇન્ડનેસ (1%), સર્જીકલ કોમ્પ્લીકેશન (1%) એન્ડ અધર કોસ (4%)
• Goal (ગોલ): 2020 ની સાલ સુધીમાં બ્લાઇન્ડનેસ માટેનું પ્રીવેલેન્સ 1.4% થી ઘટાડીને 0.3% સુધી કરવું.

Objective (ઓબ્જેક્ટિવ):

• બ્લાઇન્ડનેસ અને વિઝન ઇમ્પેરમેન્ટ માટેનું પ્રીવેલેન્સ ઘટાડવું.બ્લાઇન્ડનેસના આઇડેન્ટિફિકેશન અને ટ્રીટમેન્ટ થ્રુ બ્લાઇન્ડનેસ માટેનો બેકલોગ રીડયુસ કરવો.
• બધા ડિસ્ટ્રીકમાં કોમ્પ્રેહેન્સિવ આઇ કેર ફેસિલિટી ડેવલપ કરવી.
• આઇ કેર સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવા માટેના હ્યુમન સોર્સીસ ડેવલપ કરવા.
• આઇકેર માટેની કોમ્યુનિટીમાં અવેરનેસ ઇન્હાસ કરવી.
• ડીલીવરી સર્વિસ માટેની ક્વોલિટી ઇમ્પ્રુવ કરવી.
• આઇ કેર માટેના વોલેન્ટરી ઓર્ગેનાઇઝેશન અને પ્રાઇવેટ પ્રેક્ટિસનરના પાર્ટીસિપેશન સિક્યોર કરવા.
• બ્લાઇન્ડનેસ અને વિઝ્યુઅલ ઇમપેરમેન્ટના પ્રિવેન્શન માટેના રિસર્ચને એક્સપાન્ડ કરવું.

Activities under NPCB program (એક્ટિવિટી અન્ડર NPCB પ્રોગ્રામ)

• કેટરેકટ ઓપરેશન
• ઇન્વોલવેમેન્ટ ઓફ NGOs
• IEC એક્ટિવિટી
• મેનેજમેન્ટ ઇન્ફોર્મેશન સિસ્ટમ
• સ્કૂલ આઇ સ્ક્રીનીંગ પ્રોગ્રામ
• ક્લેકશન એન્ડ યુટીલાઇઝેશન ઓફ ડોનેટેડ આઇસ
• કન્ટ્રોલ ઓફ વિટામીન A ડેફિસિયન્સી
• મોનીટરીંગ એન્ડ ઇવાલ્યુએશન બાય સર્વે

Strategies of NPCB program (સ્ટ્રેટેજીસ ઓફ NPCB પ્રોગ્રામ)

• ફ્રી કેટરેકટ સર્જરીને NGOs અને પ્રાઇવેટ સેક્ટર થ્રુ પ્રોત્સાહન આપવું
• કેટરેકટ સિવાયના બીજા આઇ ડીઝીસનો સમાવેશ કરી તે પ્રોગ્રામને કોમ્પ્રેહેન્સિવ બનાવવો. જેમકે ગ્લુકોમા, રટાઇનોપેથી
• 50 વર્ષથી વધારે ઉંમર ધરાવતા લોકોનું કેટરેકટ માટે સ્ક્રિનિંગ કરવું.
• રીફ્રેક્ટિવ એરર માટે ચિલ્ડ્રનનું સ્ક્રિનિંગ કરવું તેમજ તેને ફ્રી આઇ ગ્લાસીસ પ્રોવાઇડ કરવા.
• અન્ડરસર્વેડ એરિયાને કવર કરવો.
• આઇ કેર પ્રોવાઇડરમાં કેપેસીટી બિલ્ડઅપ કરવી.
• કોમ્યુનિટીમાં આઇ કેર વિશેની એવેરનેસ ક્રિએટ કરવા માટે IEC દ્વારા એક્ટિવીટી કરવી.
• ડીસ્ટ્રિક્ટ હોસ્પિટલના ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, કોન્ટ્રાકચ્યુઅલ સ્ટાફ અને ફંડને અપગ્રેડ કરી હોસ્પિટલને સ્ટ્રેનધેન કરવી .
• બધા જ phc સેન્ટરમાં વિઝન સેન્ટર ઇસ્ટાબ્લિશ કરવા.
• કવરેજને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે મલ્ટીપર્પઝ ડિસ્ટ્રીક્ટ મોબાઇલ ઓપ્થેલમીક યુનિટ ક્રિએટ કરવા.

Components of NPCB program (કમ્પોનન્ટ ઓફ NPCB પ્રોગ્રામ):

આઇ કેર સર્વિસ

પ્રિવેન્ટિવ મેઝર

ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ડેવલેપમેન્ટ

હ્યુમન રીસોર્સિસ ડેવલપમેન્ટ

સપ્લાય ઓફ એસેન્સિયલ ડ્રગ એન્ડ એકવિપમેન્ટ

ડેટા કલેક્શન એન્ડ મોનીટરિંગ

પાર્ટનરશિપ એન્ડ કોલાબેરેશન

Q-3 Write short answer(Any two) ટૂંકમાં જવાબ આપો (કોઇ પણ બે) 6+6 = 12

a) Explain osteoarthritis – સંધિવા વીશે સમજાવો.

Osteoarthritis(ઓસ્ટીઓઆર્થરાઇટિસ)

ઓસ્ટીઓઆર્થરાઈટીસ એક cronic, degenerative અને સ્લોલી પ્રોગ્રેસિવ disorder છે કે જે આર્ટિક્યુલર cartilage ને deterioration (ખરાબ) કરે છે.ઓસ્ટીઓઆર્થરાઇટિસ એ મુખ્યત્વે હિપ બોન( hip bone) તથા ની બોનને (knee bone ) ને અફેક્ટ કરે છે.ઓસ્ટીઓઆર્થરાઈટીસ ને ડીજનરેટિવ જોઇન્ટ ડીસીઝ પણ કહેવામાં આવે છે.આ એક સ્લોલી, પ્રોગ્રેસિવ, નોન ઇન્ફ્લામેન્ટ્રી ડિસઓર્ડર છે મુખ્યત્વે મોબાઇલ જોઇન્ટ અને particularly આર્ટિક્યુલેશન joint હોય તેમાં જોવા મળે છે.

Osteoarthritis એ જોઇન્ટ ની આજુબાજુ આવેલા cartilage એ બ્રેકડાઉન થવાના કારણે જોવા મળે છે.

type of Osteoarthritis( ઓસ્ટીઓઆર્થરાઈટીસ ના ટાઇપ):

1)primary Osteoarthritis(પ્રાઇમરી ઓસ્ટીઓઆર્થરાઈટીસ):

પ્રાયમરી Osteoarthritis એ elderly વ્યક્તિમાં અને મુખ્યત્વે વુમનમાં જોવા મળે છે.
આ ટ્રોમાના કારણે, વારસાગત, તથા મેદસ્વિતા ના કારણે, ઉંમરના કારણે વગેરે કારણોના કારણે ઓસ્ટીઓઆર્થરાઇટીંસ જોવા મળે છે.

2)secondary Osteoarthritis( સેકન્ડરી ઓસ્ટીઓઆર્થરાઈટીસ):

સેકન્ડરી ઓસ્ટીઓઆર્થરાઇટિસ એ ગમે તે એજ માં જોવા મળે છે.આ મુખ્યત્વે પહેલા કોઇપણ ઇન્જરી, વારંવાર સ્ટ્રેઇન અથવા સ્પ્રેઇન , જોઇન્ટ ડીશલોકેશન, ફ્રેક્ચર, ઇન્ફ્લામેન્શન, congenital dislocation of hip, Disorder of nervous system, Use of corticosteroids વગેરેના કારણે જોવા મળે છે.

Etiology( ઇટીયોલોજી):

• ઓલ્ડર એજ ના કારણે more commone in women,
• જીનેટીક ફેક્ટર ના કારણે,
• વધારે પડતા વજનના કારણે,
• મેદસ્વિતાના કારણે,
• સેપ્ટીક આર્થરાઇટિસ ના કારણે,
• ટ્રોમાના કારણે,
• strenuous and repetitive exercise ના કારણે,
• joint injury ના કારણે,
• ઇસ્ટ્રોજનનું અમાઉન્ટ ઓછું થવાના કારણે.
• પેરાથાયરોઇડ hormone increases થવાના કારણે.
• મેટાબોલિક ડિસીઝ ના કારણે જેમ કે ડાયાબિટીસ gout તથા બીજા હોર્મોનલ ડીસઓર્ડર ના કારણે.

clinical manifestation/ sign and symptoms (લક્ષણો તથા ચિન્હો):

• જોઇન્ટ માં દુખાવો થવો,
• જોઇન્ટ માં સ્ટીફનેસ આવવી,
• જ્યારે એક્ટિવિટી કરવામાં આવે ત્યારે પેઇન ઇન્ક્રીઝ થવું અને જ્યારે રેસ્ટ કરવામાં આવે ત્યારે પેઇન એ decrease થવું.
• મોર્નિંગ સમયે જોઇન્ટમા માં સ્ટીફનેસ આવવી.
• parestheaia(tingling and numbness sensation),
• સ્વેલીન્ગ આવવુ,
• મસલ્સમાં વીકનેસ આવવી,
• Bony deformity,
• જોઇન્ટ માં સ્વેલિંગ થવું(warmth, effusion, synovial thickening).
• જોઇન્ટ મા Tenderness તથા soreness થવુ.
• બેક એક થવી.
• joint ની ફ્લેક્સિબિલિટી ઓછી થવી.
• જે અફેકટેડ જોઇન્ટ હોય તેમાં રેન્જ ઓફ મોશન ઓછું થવું.
• crapitus( બે બોન વચ્ચે friction થવાના કારણે અવાજ સંભળાવો).
• બોનમાં સ્વેલિંગ આવવી.
• grating sensation.

diagnostic evaluation (ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન):

• history tacking and physical examination
• X Ray,
• ct scan,
• MRI,
• Blood test,
• analysis of synovial fluid,
• erythrocyte sedimentation rate ( ESR Test),
• Radionuclide imagine.

management of Osteoarthritis(ઓસ્ટિઓ આથૅરાઈટીસનુ મેનેજમેન્ટ):

• જો patient ને પેઇન થતું હોય તો તેને એનાલજેસીક medicine પ્રોવાઇડ કરવી.
• Ex: acetaminophen
• ઇનફ્લામેશન તથા પેઇનને રિલીવ કરવા માટે મેડિસિન પ્રોવાઇડ કરવી.
• Ex:=NSAID( Non steroidal anti inflammatory drug),
• Ibruprofen,
• Naproxen.
• Tramadol.
• Cox 2 inhibitor drug.etc.
• જોઇન્ટ ઉપર stress ન આવે તે માટે પ્રોપર વજન ઓછું કરવો.
• proper એક્સરસાઇઝ કરવી એક્સરસાઇઝ કરવાથી જોઇન્ટ મુવમેન્ટ તથા મસલ સ્ટ્રેંધન થાય છે જે મસલ્સ કે જે જોઇન્ટ ની આજુબાજુ આવેલા હોય.
• સિમ્પલ એક્સરસાઇઝ જેમકે સ્વિમિંગ તથા વોકિંગ એટલે કે flat surface ઉપર કરવુ તેના કારણ આ એક્સરસાઇઝ એ joint ઉપર less stressfull રહે છે.
• પેશન્ટને પ્રોપર ન્યુટ્રીશન લેવા માટે કહેવું પ્રોપર સ્લીપ તથા સ્ટ્રેસને ઓછું લેવા માટે કહેવું જેના કારણે વેલબીંગ એ improve થાય છે.
• મેંદસવી પેશન્ટ હોય તેને વજન ઓછું કરવા માટે કહેવું.
• વજન ઓછું કરવાના કારણે ની જોઇન્ટ ( knee joint) હીપ જોઇન્ટ ( hip joint )તથા સ્પાઇન( spine ) ઉપર stress ઓછો આવે છે અને તેના કારણે પેઇન પણ રિલીવ થાય છે.
• જ્યારે પેશન્ટનું પેઇન લેવલ વધુ પડતું ઇન્ક્રીઝ થાય ત્યારે પેશન્ટ નુ surgically મેનેજમેન્ટ પણ કરવું જરૂરી છે.
• સપોર્ટીવ ડિવાઇસ જેમકે spint, shoe નો ઉપયોગ કરવો જેના કારણે pain લેવલ ઓછું થાય છે.
• સપોટિવ આસિસ્ટીવ ડિવાઇસ નો ઉપયોગ કરવો જેના કારણે જોઇન્ટ ઉપર પ્રેશર ઓછું લાગે છે અને તે મુખ્યત્વે ligament ને સ્ટેબિલાઇઝ કરવા તથા પેઇન લેવલને ઓછું કરવા માટે યુઝ થાય છે.
• glucosamine and chondroitin: આ મુખ્યત્વે પેઇનની ઓછું કરવા માટે યુઝ થાય છે કે જે વ્યક્તિને ઓસ્ટીઓ આર્થરાઇટિસની કન્ડિશન હોય.
• પેશન્ટને હોટ તથા કોલ્ડ એપ્લિકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• હોટ થેરાપી પ્રોઇડ કરવાથી joint સ્ટિફનેસ એ ઓછી થાય છે અને તે મુખ્યત્વે આખા દિવસમાં બે થી ત્રણ વખત provide કરવું જોઇએ.
• કોલ્ડ થેરાપી એ મુખ્યત્વે સ્વેલિંગને ઓછું કરવા માટે યુઝ થાય છે અને કોલ્ડ એપ્લિકેશન એ 20 મિનિટ કરતાં વધુ વાર નો અપ્લાય કરવી જોઈએ.

surgical management of Osteoarthritis (સર્જીકલ મેનેજમેન્ટ):

1)Osteotomy:

ઓસ્ટીઓટોમીમાં બોનને ઉપર તથા નીચેથી કટ કરવામાં આવે છે તથા વેઇટ ને રીડયુઝ કરવામાં આવે છે જેના કારણે પેઇન લેવલ ઓછું થાય છે.

2) joint fussion:

જોઇન્ટ ફ્યુઝનમાં જે ડેમેજ જોઇન્ટ હોય તેને રિમૂવ કરવામાં આવે છે અને બે બોનને ફ્યુઝ કરવામાં આવે છે અને આ મુખ્યત્વે જ્યાં જોઇન્ટ રિપ્લેસમેન્ટ એ ઇફેક્ટિવ ન હોય તેવી જગ્યા ઉપર કરવામાં આવે છે.

3)Arthroscopy:

આથૅરોકોપીમાં મુખ્યત્વે જે ડેમેજ કાર્ટીલેજ હોય તેને ક્લીન કરવામાં આવે છે અને tissues ને repair કરવામાં આવે છે.

4)joint replacement:

જોઇન્ટ રિપ્લેસમેન્ટ માં સર્જન એ ડેમેજ જોઇન્ટ ની સરફેસ હોય તેને રિમૂવ કરવામાં આવે છે અને તેને પ્લાસ્ટિક અથવા મેટલની ડિવાઇસ દ્વારા રિપ્લેસ કરવામાં આવે છે કે જેને પ્રોસથેસીસ કહેવામાં આવે છે.

nursing management (નર્સીન્ગ મેનેજમેન્ટ):

• પેશન્ટ ના પેઇન લેવલને assess કરવું.
• પેશન્ટના પેઇન નું લોકેશન તેની ઇન્ટેન્સિટી એ પેઇન સ્કેલ વડે મેઝર કરવી.
• પેશન્ટની હોટ અથવા કોલ્ડ એપ્લિકેશન Provide કરવુ.
• પેશન્ટને ફ્રિકવન્સલી પોઝિશન ચેન્જ કરવા માટે કહેવું અને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન લેવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટને કમ્પ્લીટ રેસ્ટ લેવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટને પ્રિસ્ક્રાઇબ કરેલી એનાલજેસીક મેડિસિન લેવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટ ને કમ્ફર્ટેબલ મેટ્ર્સ, પિલ્લો પ્રોવાઇડ કરવો અને પ્રોપર રેસ્ટ લેવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટને ગુડ બોડી મિકેનિઝમ મેઇન્ટેઇન કરવા માટે કહેવું જ્યારે ચાલતા હોય બેસતા હોય, હલનચલન કરતા હોય ,અથવા કોઇપણ વસ્તુને ઉપાડતા હોય ત્યારે.
• પેશન્ટને splint, braces, traction, વગેરે જેવા ડિવાઇસ એ પ્રોપર યુઝ કરવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટને સ્ટ્રેસ મેનેજમેન્ટ ટેકનીક અપનાવવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટને એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું કે એવી એક્ટિવિટી કે જે પેઇન લેવલને ઇન્ક્રીઝ કરે તે ઓછી કરવી.
• પેશન્ટને કરેક્ટ possition તથા બોડી મિકેનિઝમ મેઇન્ટેઇન કરવા માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• પેશન્ટને ટુવાલનો રોલ કરી અને ત્યારબાદ neck લેવલે રાખી રેસ્ટ લેવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટને વેઇટ ઓછો કરવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટને રેન્જ ઓફ મોશન એક્સરસાઇઝ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• પેશન્ટ ને ediquat rest, sleep તથા nutrient લેવા માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવો.
• પેશન્ટ નુ જોઇન્ટ સાઇટ નું ઇન્ફ્લામેશન ચેક કરવું.
• પેશન્ટની અફેક્ટેડ જોઇન્ટ ની રેન્જ ઓફ મોશન અસેસ કરવી.
• પેશન્ટ ને રેન્જ ઓફ મોશન એક્સરસાઇઝ કરવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટને સેફ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું ઉદાહરણ તરીકે raise the chair, use high grip and tub and toilet, the use of mobility aids/wheelchair rescue.
• પેશન્ટને એક્ટિવ તથા પેસિવ એક્સરસાઇઝ કરવામાં આશિસ્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.
• પેશન્ટને અર્લી એમ્બ્યુલેશન કરવા માટે કહેવું by use of assisting device like crutches, walker and canes.
• પેશન્ટને એક્સરસાઇઝ કરવા માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરો.
• પેશન્ટને આસિસ્ટીવ ડિવાઇસનો ઉપયોગ કરવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટ ને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન maintain કરવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટને પ્રોપર પોસ્ચર મેઇન્ટેન કરવા માટે કહેવું.
• પેશન્ટ જો ફેટી હોય તો તેનો વજન ઓછો કરવા માટે કહેવુ.
• પેશન્ટને priscribe કરેલી મેડિસિન લેવા માટે કહેવુ.
• પેશન્ટને તેની લાઇફ સ્ટાઇલમાં મોડીફીકેશન કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

b) Explain radiotherapy – રેડિયોથેરાપી વિશે સમજાવો.

ઇન્ટ્રોડક્શન(introduction):

રેડીએશન થેરાપી માં આયોનાઇઝિંગ રેડીએશન નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.આયોનાઇઝિંગ રેડીએશન નો ઉપયોગ કરી એબનોર્મલ કેન્સરિયસ સેલના જિનેટિક મટીરીયલ ને ડિસ્ટ્રોય કરવામાં આવે છે આ રેડીએશન નો ઉપયોગ કરી એબ્નોર્મલ સેલ્યુલર ગ્રોથ ને પ્રિવેન્ટ કરવામાં આવે છે.આ રેડીએશન થેરાપી એ કેન્સરિયસ સેલ ને ડેમેજ અને તેને નેક્રોસિસ કરે છે.

રેડીશન થેરાપીમાં અને સેલનો ગ્રોથ અટકાવવામાં ઉપયોગ થાય છે.તેમજ આ એક પ્રકાર ની કેન્સરની Treatment છે જે કેન્સરના સેલ ને મારવા અને ટ્યુમરને સંકોચવા (shrink) માટે રેડિયેશનના ઉચ્ચ ડોઝનો ઉપયોગ કરે છે.

પર્પઝ(Purpose):

1પ્રાઇમરી(Primary): પ્રાઇમરી પર્પસ એ માત્ર કેન્સર ના ટ્રીટમેન્ટ અને તેના ક્યોર માટે હોય છે.

2.એડજુવન્ટ(Adjuvant): આ માત્ર પ્રિ-ઓપરેટીવ અને પોસ્ટ -ઓપરેટિવ કન્ડિશન માં ઉપયોગ થાય છે અને તેનો ઉપયોગ કીમોથેરાપી સાથે કરવામાં આવે છે.

3.પેલીએટીવ(Palliative): આ કોઇપણ ઇમરજન્સી કન્ડિશન હોય ત્યારે યુઝ થાય છે .જેવી કે, સુપિરિયર વેના કાવા કમ્પ્રેસન અને સ્પાઇનલ કોડ કમ્પ્રેસન વગેરે.

4)પ્રોફાઇલેક્ટીક પર્પઝ(Prophylactic): આ રેડીએશન થેરાપી એ માત્ર શંકાસ્પદ એરિયામાં આપવામાં આવે છે.

રેડિયેશન થેરાપી ની એક્સન(Action of Radiation therapy) :

1) નોર્મલ સેલ(Normal cell): રેડીએશન થેરાપી એ નોર્મલ સેલ ને અફેક્ટ કરે છે પરંતુ નોર્મલ સેલમાં પાછી ગ્રોથ થવાની કેપેસિટી હોય છે. તેથી રેડીએશન થેરાપી ના કારણે નોર્મલ સેલમાં પ્રોબ્લેમ આવતો નથી.

2) એબનોર્મલ સેલ(Abnormal cell): X-ray and gamma rays cancerous સેલના જીનને ડિસ્ટ્રોય કરે છે અને તેને ગ્રોથ થવા દેતી નથી.

(રેડીએશન થેરાપીના પ્રકારો)types of Radiation Therapy:

1)external beam radiation therapy (tele therapy)(એક્સ્ટર્નલ બિમ રેડિયેશન થેરાપી- ટેલી થેરાપી)
2)Internal radiotherapy (brachytherapy) (ઇન્ટર્નલ રેડિયો થેરાપી- બ્રેકી થેરાપી)

▲ 1)external beam radiation therapy ( (એક્સ્ટર્નલ બિમ રેડિયેશન થેરાપી–tele therapy-ટેલી થેરાપી ):=

• આ થેરાપીમાં મશીનનો ઉપયોગ કરી એક્સ રે (x-ray) અને ગામા રે (γ -Ray) નો ઉપયોગ કરી રેડીએશન ને કેન્સરિયસ સેલ ઉપર એપ્લાલાય કરવામાં આવે છે.
• આનો મુખ્ય ફાયદો એ છે કે આ થેરાપી એ મેક્સિમમ સેલના ડીપમાં ઇફેક્ટ કરે છે ખાલી સરફેસ એરિયા ઉપર અફેક્ટ કરતું નથી તેથી આ રેડીએશન થેરાપી ખૂબ જ ફાયદાકારક છે.
• એક્સ્ટર્નલ બીમ રેડિયેશન થેરાપી (external beam radiation therapy) નો ઉપયોગ સ્કિન લિમ્ફોમા, બ્રેસ્ટ , કોલોરેક્ટલ, ઇસોફેગસ, અને હેડ,નેક, લંગ્સ, બ્રૈન ટ્યુમર અને પ્રોસ્ટેટ કેન્સર (Skin lymphoma, breast, colorectal, esophageal, and head, neck, lung, brain tumor, and prostate cancers) સહિત વિવિધ પ્રકારના કેન્સરની સારવાર માટે થાય છે.

▲ 2)Internal Beam radiation therapy -(ઇન્ટર્નલ બિમ રેડિયેશન થેરાપી: brachytherapy-બ્રેકિ થેરાપી)

આ થેરાપીમાં રેડિયો આઇસોટોપ એ સેલ ની અંદર ડાયરેક્ટલી ઇમ્પલાન્ટ કરવામાં આવે છે.કે જેથી એબનોર્મલ સેલ એ ડીસ્ટ્રોય થાય છે. બ્રેકીથેરાપી (brachytherapy) ઇન્ટરનલ રેડિયેશન નો એક પ્રકાર છે જેનો ઉપયોગ હેડ અને નેક, બ્રેસ્ટ, સર્વિક્સ, પ્રોસ્ટેટ અને આંખના કેન્સરની સારવાર (Treatment of neck, breast, cervix, prostate and eye cancer) માટે થાય છે.આમા સિડ્સ , રિબન અને કેપ્સ્યુલ નો ઉપયોગ થાય છે.

તેના મુખ્યત્વે બે પ્રકાર છે જે નીચે મુજબ છે.

► A) shield :-આ ટાઈપમાં રેડીશન નું ઇમ્પ્લાન્ટ એ નીડલ ટ્યુબ અને એપ્લિકેટર દ્વારા કરવામાં આવે છે .
► B) unshield :- આ ટાઈપમાં રેડીએશન નું ઈમ્પ્લાન્ટેશન એ ટેબલેટ અથવા ઇન્જેક્શન દ્વારા કરવામાં આવે છે. આમ રેડીએશન થેરાપી ના બે પ્રકાર પડે છે.

સેફટી સ્ટાન્ડર્ડ ઓફ રેડીએશન થેરાપી(Safety Standerd of Radiation therapy):

ડિસ્ટન્સ(Distance): જ્યારે રેડીએશન થેરાપી પ્રોવાઇડ કરતા હોઈએ ત્યારે હેલ્થ કેર પર્સનલ એ પેશન્ટ ના બેડ થી દૂર રહેવું જોઈએ.એવું જરૂરી નથી કે જ્યારે રેડીએશન થેરાપી પ્રોવાઈડ કરતા હોઈએ ત્યારે કંટીન્યુઅસ પેશન્ટના બેડ ની નિયરમાં ઊભું રહેવું.

ટાઇમ(Time):
જ્યારે રેડીએશન થેરાપી પેશન્ટ ને આપતા હોઇએ ત્યારે વધુમાં વધુ 30 મિનિટ સુધી પેશન્ટ ની બાજુમાં રહી વર્ક કરી શકાય છે.

શીલ્ડ(Shild): જ્યારે રેડીએશન થેરાપી પ્રોવાઇડ કરતા હોઇએ ત્યારે હેલ્થ કેર પર્સનલ એ પ્રોટેક્ટીવ સિલ્ડ નો ઉપયોગ કરવો જોઇએ અને બોડી ના બધા જ પાર્ટસ ને કવર કરીને રાખવા જોઇએ.

જ્યારે રેડીએશન થેરાપી પ્રોવાઇડ કરતા હોઇએ ત્યારે હેલ્થ કેર પર્સનલ એ ડોઝીમીટર નો યુઝ કરવો જોઇએ કે જે રેડીએશન નો ડોઝ નક્કી કરે છે.હેલ્થ કેર પર્સનલ માટે અલગ પ્રાઇવેટ રૂમ રાખવો જોઇએ. કે જેમાં તેઓ પર્સનલ પ્રોટેક્ટિવ ઇક્વિપમેન્ટ ને પહેરી શકે.

બાળકો અને પ્રેગ્નેટ વુમન એ જ્યારે રેડીએશન થેરાપી પ્રોવાઇડ કરતા હોઇએ ત્યારે તેમને તે જગ્યા પરથી દૂર રાખવા જોઇએ.

☆ રેડીએશન થેરાપીની આડઅસરો( side effect ):-

• ‌Vomiting(વોમીટીંગ),
• Nausea(નોઝિયા),
• Diarrhea(ડાયરિયા),
• dysphagia(ડીશફેજિયા), (difficulty in swallowing-ગળે ઉતારવા મા તક્લિફ),
• Fatigue(ફટીગ),
• weakness(વિકનેસ),
• xerostomia (dryness of mouth-મો સુકાઇ જવું),
• stometitis (inflammation of mucous membrane of mouth) (સ્ટોમેટાઇટીસ: ઓરલ મ્યુકસ મેમ્બરેન માં ઇન્ફ્લામેશન થવુ),
• loss of appetite (ભુખ ના લાગવી)
• increase risk of infection (ઇન્ફેક્શનનું રિસ્ક)
• alopecia (hair loss)(એલોપેસિયા :હેઇર લોસ થવા)
• body ache(બોડીમાં પેઇન,),
• leukopenia(લ્યુકોપેનીઆ)
• impaired skin integrity,
• anemia,વગેરે.

☆ Nursing management of radiation therapy (રેડિયેશન થેરાપીનું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ) :–

• પેશન્ટને inform કરવું કે સ્કિનનું એરીયા કવર કરીને રાખવો.
• પેશન્ટને પ્રોસીજર એક્સપ્લેઇન કરવી
• આ પ્રોસિજરમાં કયા કયા સાધનો જોઇશે તથા પ્રોસિઝર નો સમય કેટલો હશે તેના વિશે પેશન્ટને જણાવવું.
• પેશન્ટ અને તેના સગાસંબંધીઓને કહેવું કે જ્યારે રેડીએશન થેરાપી આપતા હોઈએ ત્યારે તે જગ્યા પર થી પેશન્ટ સિવાય બધા જ વ્યક્તિઓને દૂર રહેવું.

• પેશન્ટને કહેવું કે નાના બાળકો અને પ્રેગનેટ મધર ને રેડીએશન વાળા જગ્યા પર થી દૂર રાખવો.
• પેશન્ટને એજ્યુકેશન આપવું કે થોડા પ્રમાણમાં ભોજન લેવું અને એન્ટિડાયરિયલ મેડિસિન પેશન્ટની આપવી.

• પેશન્ટની યુરીન કેથેટર ઇન્સર્ટ કરી આપવું જેથી બ્લેડર પ્રોપર રીતે ખાલી થઈ શકે.
• પેશન્ટની માહિતી આપવી કે કોઈપણ પ્રકારનું તેલ અથવા ઈમોલિયન્ટ નું ઉપયોગ ન કરવો.
• પેશન્ટને કહેવું કે સૂર્યપ્રકાશમાં જવું નહીં.
• મોઢાની પ્રોપર રીતે હાઈજેનિક કન્ડિશન મેન્ટેન રાખે.
• પેશન્ટ અને તેના સગાને કે ટેલીફોન દ્વારા વાતચીત કરવી.

• જો પેશન્ટને મોઢાનું કેન્સર હોય તો ખૂબ જોર લગાવીને બ્રશ ન કરવો ખાલી આરામથી મોઢાની હાઈજીન કન્ડિશન મેન્ટેન રાખવી.
• પેશન્ટનું હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ મેઇન્ટેન રાખવો.
• પેશન્ટનું ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ મેન્ટેન રાખો.
• પેશન્ટને કહેવું કે બને ત્યાં સુધી કેન્સસરિયસ એરિયાને કવર કરીને રાખવું.
• પેશન્ટ અને તેના સગા સંબંધીઓના બધા જ પ્રશ્નોનું બરોબર રીતે જવાબ આપવો.
• પેશન્ટને કહેવું કે બને ત્યાં સુધી કોઈપણ બોડીના ભાગને ઇન્જરી ન થાય તેનું ધ્યાન રાખવું.
• પેશન્ટની કહેવું કે જ્યારે રેડીયેશન થેરાપી લેતા હોય ત્યારે માથા પરના વાળ ખરવા એ કોમન વાત છે તેથી વાળ પાછા પણ આવી જાય છે તેથી પેશન્ટની હતાશ થવાની કોઈ પણ પ્રકારની જરૂરિયાત નથી.
• પેશન્ટની સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ આપવો.
• પેશન્ટને કહેવું કે થોડા થોડા પ્રમાણમાં પોતાની ડેઇલી રૂટીન એક્ટિવિટી કરવી.
• પેશન્ટની જુદા જુદા પ્રકારની રી ક્રીએશન થેરાપી તથા માઈન્ડ ડાયવર્ઝનલ થેરાપી આપવી.
• પેશન્ટ સાથે સારા એવા વાતચીતના વ્યવહાર રાખવા.

આમ રેડીએશન થેરાપી આપતી વખતે આ પ્રકારની નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ કરવું.

c) Explain chemotherapy – કીમોથેરાપી વિશે સમજાવો.

કીમોથેરાપી એ શરીરમા આવેલા કેન્સર ની ટ્યુમર ના એબનોર્મલ કેન્સર સેલને મારવા માટેની એક થેરાપી છે.કીમોથેરાપી એટલે કે કેમિકલ એજન્ટ વડે કેન્સર ના સેલને ડિસ્ટ્રોય કરવા માટેની એક ટ્રીટમેન્ટ.

આ કેમિકલ એજન્ટ એબનોર્મલ કેન્સર સેલના રીપ્રોડક્શન અને સેલ્યુલર ફંક્શન ને ડિસ્ટર્બ કરી તેને મલ્ટિપ્લાય થતા અને એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ ફેલાતા રોકવા માટેની ટ્રીટમેંટ છે.

આ થેરાપી એ અમુક વખતે રેડીએશન થેરાપીની સાથે પણ યુઝ કરવામા આવે છે.
સર્જરી પહેલા ટ્યુમર ની સાઈઝ રીડયુઝ કરવા માટે આ થેરાપી ખાસ આપવામા આવે છે.
આ થેરાપી શરીરની દરેક જગ્યાએ સિસ્ટમ મા ફેલાયેલા કેન્સર સેલમા પહેલા અસર કરે છે અને કેન્સર વાળી મુખ્ય જગ્યાએ તેની સાઈઝમા ઘટાડો કરવા માટે છેલ્લે કાર્ય કરે છે.

આ થેરાપીમા આપવામાં આવતા કેમિકલ એજન્ટ એ ખાસ મેલિગનન્ટ કેન્સર સેલ ને ડિસ્ત્રોય કરવામા ખૂબ જ અગત્યના છે અને આ એજન્ટના બીજા એજન્ટ સાથે કોમ્બિનેશન મા ઉપયોગ કરવાથી ખૂબ જ સારા ઈફેક્ટિવ રીઝલ્ટ મળે છે.

કેમોથેરાપી વિશે વિગતવાર જાણકારી (Chemotherapy in Detail):

કેમોથેરાપી કેવી રીતે કામ કરે છે (How Chemotherapy Works):

કેમોથેરાપી treatment માં બોડીમાં ઈન્જેક્શન દ્વારા અથવા ઓરલ મેડીસીન થી આપવી. આ treatment blood circulation દ્વારા આખા શરીરમાં ફેલાય છે અને ઝડપી વૃદ્ધિ પામતા કૅન્સરના સેલને નષ્ટ કરે છે. કેમોથેરાપી અસરકારક રીતે કૅન્સરના ટ્યુમરનું કદ ઘટાડે છે અને અન્ય ભાગોમાં ફેલાયેલા સેલને નષ્ટ કરે છે.

કેમોથેરાપીના વિવિધ પ્રકારો (Types of Chemotherapy):

1. એડજ્યુવન્ટ થેરાપી (Adjuvant Therapy):

•    – મુખ્ય ટ્યુમરને હટાવવા ના સર્જરી પછી આપવામાં આવે છે, જેથી બાકી રહેલા કૅન્સરના સેલને નષ્ટ કરાય.

2. નિયોડજ્યુવન્ટ થેરાપી (Neoadjuvant Therapy):

•    – સર્જરી પહેલા આપવામાં આવે છે, જેથી ટ્યુમરના કદમાં ઘટાડો થાય અને તેને હટાવવું સરળ બને.

3. મેટાસ્ટેટિક થેરાપી (Metastatic Therapy):

•    – કૅન્સર ફેલાયેલ હોય ત્યારે આ પદ્ધતિ ઉપયોગમાં લેવાય છે, જે ટ્યુમરને નષ્ટ કરે છે અને તેના ફેલાવાને અટકાવે છે.

કેમોથેરાપી માટેની treatment (Chemotherapy Drugs):કેમોથેરાપી માટે અનેક પ્રકારની treatment ઉપયોગમાં લેવાય છે. કેટલીક પ્રચલિત treatmentમાં સાઇક્લોફોસ્ફામાઇડ, મીથોટ્રેક્સેટ, ડોક્સોરુબિસિન, અને પેક્લિટાક્સેલનો સમાવેશ થાય છે. Treatment ને એકલી અથવા કોમ્બિનેશન થેરાપી તરીકે અપાય છે.

કેમોથેરાપીના સાઈડ ઈફેક્ટ (Side Effects of Chemotherapy): કેમોથેરાપી treatment અત્યંત શક્તિશાળી હોય છે અને તે ઝડપથી વૃદ્ધિ પામતા સેલને નષ્ટ કરે છે. આ કારણે કેટલાક સાઈડ ઈફેક્ટ થઈ શકે છે, જેમ કે:

1. માઈલો સપરેશન(Myelo suppression): મોસ્ટ ઓફ કિમોથેરાપીની ડ્રગ એ બોનમેરો સપરેસન કરે છે જેના કારણે બ્લડ સેલ નું પ્રોડક્શન ઓછુ થઈ જાય છે.
2. ફટિગ(Fatigue): આનું કારણ અનનોન છે પરંતુ એનિમિયા વજન ઓછો થવો સ્લીપ પેટર્ન ડિસ્ટર્બ થવી ના લીધે જોવા મળે છે.
3. નોઝિયા અને વોમીટીંગ(Nausea and vomiting): આ મોસ્ટ કોમન સાઇડ ઇફેક્ટ છે
4. મોઢામાં ઇન્ફેક્શન(Mouth infection) લાગે છે સાઈટો ટોક્સિક ડ્રોગ ના કારણે જેને સ્ટો મેટાઇટિસ કહેવામાં આવે છે.
5. કારડયો ટોક્સિસિટી(Cardio toxicity)
6. એલોપેશિયા(Alopecia) એટલે કે હેર લોસ થવા.સ્વાદ અને સ્મેલમાં ચેન્જીસ જોવા મળે છે.
7. લ્યુકેમિયા(Leuckemia)
8. સ્કીન ચેન્જીસ(Skin changes): જેમાં હાઇપર પિગમેન્ટેસન, ઇન્ફેક્શન, નખમાં ડીશ કલરેશન, અલ્સર, અને ફોટો સેનસીટીવીટી વગેરે જોવા મળે છે.
9. પલમોનરી ટોક્સીસીટી(Pulmonary toxicity)
10. ડાયરિયા અને કબજિયાત(Diarrhea and constipation), ભૂખ ન લાગવી(Loss of Apetite).
11. રીનલ ટોકસીસીટી(Renal toxicity): જેમાં નેફરોટોક્સીસિટી અને રીનલ ફેલિયર.
12. ન્યુરો ટોક્સીસીટી(Neuro toxicity): જેમાં સીએનએસ ડેમેજ અને પેરિફેરલ nerve ડેમેજ જોવા મળે છે.
13. ટેસ્ટીકયુલર અને ઓવેરિયન ફંક્શન અલ્ટર થાય છે.
14. વિકનેસ ફટીગ અને વજન ઓછો થાય છે.

કીમોથેરાપી દરમિયાન પેશન્ટનુ નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ(Nursing Care of patient During Chemotherapy):

• કીમોથેરાપી દરમિયાન પેશન્ટનુ નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ ખૂબ જ સાવચેતી પૂર્વક કરવુ જોઈએ. જેમા નીચે મુજબના મુદ્દાઓનો સમાવેશ કરવામા આવે છે.
• કોઈપણ દર્દીને કીમોથેરાપી શરૂ કરતા પહેલા તેનુ કમ્પ્લીટ રિવ્યુ કરવો જરૂરી છે. જેમા તે ડ્રગનુ ડિસ્ક્રિપ્શન, કયા પ્રકારની દવા છે, કયો એજન્ટ છે, તેનો ડોઝ શુ છે, તેનો રૂટ ઓફ એડમિનિસ્ટ્રેશન શુ છે, આ તમામ માહિતી નો રિવ્યુ કરવો જરૂરી છે.
• જે દર્દી ને કિમોથેરાપી આપવાની છે, તે દર્દીનુ આઇડેન્ટિફિકેશન ચોક્કસપણે કરવુ જરૂરી છે.
  દર્દીનુ એસેસમેન્ટ કરવુ તથા તેના બ્લડ રિપોર્ટ્સ ચેક કરવા તેને કોઈપણ પ્રકારની તકલીફ છે કે નહીં તેને મોનિટરિંગ કરવું એ કેમોથેરાપી શરૂ કરતા પહેલા ખૂબ જ જરૂરી હોય છે.
• દર્દીનુ એન્ઝાઈટી લેવલ અને સાયકોલોજીકલ સ્ટેટસ રિવ્યુ કરવુ ખાસ જરૂરી હોય છે. તેને તમામ પ્રોસેસ સમજાવવી જેથી એની ચિંતા દૂર કરી શકાય.
  કીમોથેરાપી શરૂ કર્યા પછી દર્દીને અમુક સાઈડ ઈફેક્ટસ જોવા મળશે જે બાબતે તેને પહેલેથી સમજાવી અને પ્રીપર કરવો.
• કીમોથેરાપી એજન્ટ એકદમ ચોક્કસ ડોઝમા અને તમામ પ્રિકોશન રાખ્યા બાદ આપવામા આવે છે.
  કીમોથેરાપી ના પેશન્ટ માટે મેડિસિન અને મેડિસિનની પ્રિપરેશન કરતી વખતે ખૂબ જ કાળજી રાખવી જરૂરી હોય છે.
• દવાઓના ડોઝ આપ્યા પછી જે કાંઈ પણ ડિસ્પોઝેબલ આઈટમ બચે છે અથવા અનયુઝડ ડ્રગ બચે છે તેનો પ્રોપર ડિસકાર્ડ કરવો જરૂરી છે.
  દર્દીને કીમોથેરાપી આપતી વખતે કોઈપણ દવા નીચે ઢોળાય તો તેનુ સ્પીલ મેનેજમેન્ટ યોગ્ય કરવુ જરૂરી છે.
• પેશન્ટને તથા સ્ટાફને પ્રોટેક્શન માટેના પગલા લેવા જરૂરી છે, એના માટે મેડિસિન એ ઢોળાઈ નહીં તથા સ્કીન પર ન પડે તેના માટેના પ્રિકોશન્સ લેવા.
  દર્દી માટે આ કીમોથેરાપ્યુટિક એજન્ટ પ્રીપેર કરતી વખતે સ્ટાફે કમ્પલિટ પ્રિકોર્શન્સ લેવા જોઈએ. ઇન્હેલેશન દ્વારા પણ મેડિસિન સ્ટાફ ના કોન્ટેક્ટમા ન આવે તેની ખાસ કાળજી રાખવી જોઈએ.
• દર્દીને કીમો થેરાપી આપ્યા બાદ તેની તમામ બાબતનુ રેકોર્ડિંગ અને રિપોર્ટિંગ વ્યવસ્થિત કરવુ જોઈએ. જેમ કે કેમિકલ એજન્ટ નુ નામ, ડોઝ, રૂટ, ટાઈમ, પ્રિમેડીકેશન, પોસ્ટ મેડીકેશન, કંઈ કમ્પ્લેન હોય તો તે દરેક બાબતનુ ડોક્યુમેન્ટેશન પ્રોપર થવુ જરૂરી છે.

કેમોથેરાપી પછીની કેર (Post-Chemotherapy Care):

• કેમોથેરાપી પછીની કેરમાં ડૉક્ટરની નિરાંત અને સૂચનોનું પાલન કરવું જરૂરી છે. રોગમુક્તિ માટેની પદ્ધતિઓ, વ્યાયામ, અને માનસિક સન્માન જાળવીને જીવનશૈલીમાં સુધારા લાવવો.

• કેમોથેરાપી એક અત્યંત અસરકારક અને જરૂરી treatment છે, જે કૅન્સરના દર્દીઓના જીવનમાં સુધારો લાવી શકે છે.

Q-4 Write short notes. ટૂંકનોંધ લખો. (કોઇપણ ત્રણ) (12)

a) Mastitis – માસ્ટાઇટીસ

Mastits એ બ્રેસ્ટ ટીશ્યુ માં લાગેલ ઇન્ફેક્શન અને ઇનફલામેંસનને માસ્ટાઇટીસ કહેવામાં આવે છે. છે કે જે pain, swelling, redness જેવી કન્ડિશન બ્રેસ્ટમાં જોવા મળે છે.

Mastits ના 2 type છે.

• 1. puerperal 
• 2. Non- puerperal

1. puerperal mastitis:

આ pregnancy, lactation અને delivery બાદ blockage અથવા વધારે પડતાં મિલ્ક production ના કારણે જોવા મળે છે.

2.Non-puerperal 

આ pregnancy કે lactation na કારણે થતું નથી. આનાથી બ્રેસ્ટ પર lesion જોવા મળે છે.

Etiology:

• Bacteria : streptococcus stephylococcus
• Milk stasis- બ્રેસ્ટ  માં lactation ના કરવાના કારણે milk નું collection breast માં થાય છે.
• આ puerperial (delivey બાદ નો સમય)ટાઈમ માં વધારે જોવા મળે છે (ડિલિવરી ના 6 વીક પછી)
• Hormonal changes: estrogen
• Progesterone
• Milk duct માં dead cell ભેંગા થવાથી
• HIV
• diabetis
• વધારે પડતાં fit કપડા પહેરવાથી
• Maternal stress
• બ્રેસ્ટ  પર કોઈ accident થી truma થઈ હોય તો

Clinical manifestations:

• Breast discharge
• Swelling
• Lump
• Pain
• High grade fever
• Lesion on breast
• Skin redness
• Inflamation on breast
• Tender or warm breast 
• Body ache
• Malaise
• Fatigue
• Breast engorgement
• Chills
• Rigor

Management:

• 1.medical management 
• 2. surgical management 
• 3. nursing management

1.medical management:

Analgesic medicine:

આ મેડિસીન બ્રેસ્ટમાં થતા દુખાવા માટે આપવામાં આવે છે.

Eg.ibrupofen

આ મેડિસીન બ્રેસ્ટ ફીડિંગ વખતે safe છે .

આ મેડિસીન થી બેબી ને પણ harm કરતી નથી.

Antibiotic medicine:

આ મેડિસીન બ્રેસ્ટ  માં લાગેલ infection ને ઘટાડવા મટે આપવામાં આવે છે.

Eg.cephalexin

Erthromycine

Antipyretic medicine:

આ મેડિસીન ઇન્ફેકશનના લીધે આવેલ તાવ ને cure કરવા માટે આપવામાં આવે છે.

2.surgical management:

• જો બ્રેસ્ટ  માં abscess જોવા મળતું હોય તો drainage કરવામાં આવે છે.
• તેમાં local anesthesia આપવામાં આવે છે ત્યાર બાદ બ્રેસ્ટ  માં એકઠું થયેલ abscess ને  needle aspiration થી drain કરવામાં આવે છે .
• જૉ abscess બોવ deep હોય તો ઓપરેશન room માં general anesthesia આપી અને નાનો incision મૂકી ને drain કરવામા આવે છે 
• અને છેલ્લે abscess ne antibiotic થી treat કરવામાં આવે છે.

Nursing management:

• માતા ને બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવી
• માતા ને affected Breast માં દુખાવો થતો હોય તો પણ બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવવા માટે કહેવું.
• વારંવાર બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવવાથી બ્રેસ્ટ માં એન્ગોજમેન્ટ થતું અટકાવી શકાય છે અને મિલ્ક duct ને બ્લોક થતી અટકાવી શકાય છે.
• બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવતા પહેલા અને બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવ્યા બાદ બ્રેસ્ટ  પર વામ કમ્પ્રેસન કરવું જેથી pain relieve થાય.
• જો વામ કમ્પ્રેસન અસર ના કરે તો બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવ્યા બાદ જ બ્રેસ્ટ  પર આઈસ પેક એપ્લાય કરવા જેથી કમ્ફર્ટ અને રિલીઝ મળે.
• બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવ્યા પહેલા આઇસ પેક નો ઉપયોગ ન કરવો કેમકે તેનાથી મિલ્ક નો ફ્લો ઓછો થાય છે.
• માતાને દુખાવો ઓછો કરવા માટે પેન કિલર મેડિસીન લેવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવી
• દર્દીને દિવસનું 10 ગ્લાસ પાણી પીવા માટેની સૂચના આપવી અને વેલ બેલેન્સ ખોરાક લેવા .કહેવું
• બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવતી માતાએ દિવસની 500 કેલરી વધારે લેવી..
• ડીહાઇડ્રેશન અને ઓછું ન્યુટ્રેશન એ મિલ્ક સપ્લાય ઓછી થાય છે તેથી દર્દીને સૂચના આપી કે વધારે પાણી પીએ અને સારો ખોરાક લે
• જો નિપલમાંથી ડિસ્ચાર્જ જોવા મળે તો નીપલ ને જેન્ટલી વોશ કરવી અને નીપલ ને ડ્રાય થવા દેવી. ત્યારબાદ કપડા પહેરવા.
• જો વધારે પડતું ડિસ્ચાર્જ થતું હોય તો disposable brest pad નો ઉપયોગ કરવા કહેવું.
• આ disposable breast pad ee discharge નુ absorption કરે છે.
• દર્દીને બ્રેસ્ટ  પર કોબીના પાંદડા રાખવા કહેવું. કેમકે કોબીના પાંદડા ઇન્ફેક્શન ઘટાડવામાં મદદરૂપ થાય છે જ્યારે કોબીના પાંદડા વામ બની જાય ત્યારે તેને બદલી નાખવા
• દર્દીને બ્રેસ્ટ મસાજ કરવા કહેવું.
• દર્દીને સપોર્ટીવ ક્લોથ (બ્રા)પહેરવા કહેવું.

PREVENTION:

• બંને બ્રેસ્ટ માં ઇક્વલી બ્રેસ્ટ ફીડીગ કરાવવું.
• બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવતી વખતે બંને બ્રેસ્ટ ને પૂરેપૂરા Empty કરવા જેનાથી એંગોટ્સમેન્ટ અને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય અને ડોકટને બ્લોક થતી અટકાવી શકાય.
• બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવતી વખતે સારી બ્રેસ્ટ ફીડીગ ટેકનીક વાપરવી જેનાથી sore ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.
• પ્લેનટી ઓફ ફ્લુડ લેવાથી ડીહાઇડ્રેશન ને ઘટાડી શકાય.
• આરામ કરવો.
• બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવતી પહેલા બ્રેસ્ટ પર વામ કમ્પ્રેશન અપ્લાય કરવું.
• હાઈજીન મેન્ટેન રાખો.
• Hand washing
• Clean the nipple
• Claen the breast
• Keep baby clean

b) Causes of burns – દાઝવાના કારણો

Thermal burns (થર્મલ બર્ન્સ) :

થર્મલ બર્ન્સ એ મોસ્ટ કોમનલી જોવા મળે છે. થર્મલ બર્ન્સ એ ફાયર, ફ્લેમ, હોટ, લિક્વિડ, હોટ ઓબ્જેક્ટ અને સ્ટીમના કોન્ટેક્ટમાં આવવાથી જોવા મળે છે. થર્મલ બર્ન્સની સીવીયારીટી એ ઓબ્જેક્ટ ના ટેમ્પરેચર અને એક્સપોઝ થવાના ડ્યુરેશન પર આધાર રાખે છે. ઉદાહરણ તરીકે રેસીડેન્ટલ ફાયર, ઓટોમોબાઇલ એક્સીડન્ટ.

Chemical burns (કેમિકલ બર્ન્સ) :

કેમિકલ બર્ન્સ એ હાઉસહોલ્ડ અથવા ઇન્ડસ્ટ્રીયલ કેમિકલ જેમકે સ્ટ્રોંગ એસિડ, આલ્કલી અને ઓર્ગેનિક કમ્પાઉન્ડના કોન્ટેકમાં આવવાના કારણે જોવા મળે છે. ઉદાહરણ સલ્ફ્યુરિક એસિડ, ફોસ્ફોરિક એસિડ, સોડિયમ અને કેલ્શિયમ હાઈપોક્લોરાઇટ કેમિકલ બર્ન્સ સિવિયારીટી એ કેમિકલના કોન્સન્ટ્રેશન, વોલ્યુમ અને એક્સપોઝ થવાના ડ્યુરેશન પર આધાર રાખે છે.

Electrical burns (ઈલેક્ટ્રિકલ બર્ન્સ) :

ઈલેક્ટ્રિકલ બર્ન્સ એ ઈલેક્ટ્રિકલ એનર્જી અથવા ઈલેક્ટ્રિકલ શોકને કારણે જોવા મળે છે. ઈલેક્ટ્રિકલ બર્ન્સની સિવિયારીટી એ કરંટની ઇન્ટેન્સિટી અને એક્સપોઝ થવાના ડ્યુરેશન પર આધાર રાખે છે. ઉદાહરણ તરીકે કોઈ ફોલ્ટી ઇલેક્ટ્રીક વાયરીંગ ના કોન્ટેક્ટમાં આવવાથી લાગતા શોકને કારણે ઇલેક્ટ્રિકલ બર્ન્સ જોવા મળે છે. ઇલેક્ટ્રિક બર્ન્સને ડાયગ્નોસીસ કરવું મુશ્કેલ છે. કારણકે તેમાં સ્કીન પર કોઇપણ પ્રકારના સીમટમ્સ જોવા મળતા નથી પરંતુ તેમાં ઇન્ટરનલ ડેમજ જોવા મળે છે.

Radiation burns (રેડીએશન બર્ન્સ) :

રેડીએશન બર્ન્સ એ રેડિયોએક્ટિવ સોર્સના કોન્ટેકમાં હોવાથી જોવા મળે છે. જેમકે યુવી લાઈટ, એક્સ રે, ગામા રે. ઉદાહરણ તરીકે ન્યુક્લિયર બમ્પ એક્સપ્લોસન. રેડીએશન બર્ન્સની સીવિયારિટી એ રેડીએશનની સ્ટ્રેન્થ, ડ્યુરેશન, ડિસ્ટન્સ અને સરફેસ એરિયા પર આધાર રાખે છે.

Inhalation burns (ઇનહાલેસન બર્ન્સ) :

ઇનહાલેસન બર્ન્સ એ એસફીકઝન્ટસ, સ્મોક ના એક્સપોઝરમાં આવવાથી જોવા મળે છે. ઉદાહરણ તરીકે કાર્બન મોનોક્સાઈડ પોઇસનીંગ.

c) Bone marrow transplantation – બોન મેરો ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન

Bone Marrow Transplantation (બોન મેરો ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન)

ઇન્ટ્રોડક્શન(introduction):

Bone Marrow Transplantation (બોન મેરો ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન) એ એક સ્પેશિયલ મેડિકલ પ્રોસિજર છે, જેમાં પેશન્ટના બોડીમાં હેલ્ધી હીમેટોપોઇએટિક સ્ટેમ સેલ્સ (Hematopoietic Stem Cells) નુ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કરવામાં આવે છે, જેથી પેશન્ટના બોનમેરો માં ન્યુ અને હેલ્ધી બ્લડ સેલ્સ (Blood Cells) બનાવી શકાય. આ થેરાપી ખાસ કરીને હીમેટોલોજીકલ ડિસઓર્ડર્સ (Hematological Disorders) માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે જેમ કે લ્યુકેમિયા (Leukemia), લિમ્ફોમા (Lymphoma), એપ્લાસ્ટિક એનિમિયા (Aplastic Anemia) અને કેટલાક મેટાબોલિક અથવા ઇમ્યૂન ડિફિશિએન્સી ડિસીઝ (Immune Deficiency Diseases) માં.

બોનમેરો એટલે શું ( What is bone marrow)?:

Bone Marrow (બોન મેરો) એ સોફ્ટ, સ્પૉન્જી ટીશ્યુ છે જે આપણા લોન્ગ બોન ની અંદર હોય છે અને તેમાંથી બ્લડ સેલ્સ – જેવી કે રેડ બ્લડ સેલ્સ (Red Blood Cells), વ્હાઇટ બ્લડ સેલ્સ (White Blood Cells) અને પ્લેટલેટ્સ (Platelets) – બનાવવામાં આવે છે.

ટાઇપ્સ ઓફ Bone Marrow Transplantation (બોન મેરો ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન):

1.Autologous Transplantation (ઓટોલોગસ ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન):

પેશન્ટના પોતાના હેલ્ધી સ્ટેમ સેલ્સ ની પૂર્વે જ સંભાળી રાખી ને, પછી કીમોથેરાપી અથવા રેડિયેશન થેરાપી પછી પાછું પેશન્ટના બોડીમાં ઇન્જેક્ટ કરવામાં આવે છે.

2.Allogeneic Transplantation (એલોજીનિક ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન):

અન્ય વ્યક્તિ – જે સામાન્ય રીતે પેશન્ટનો રીલેટીવ અથવા પરફેક્ટલી રીતે મૅચ થતા ડોનર હોય છે – તેમના સ્ટેમ સેલ્સ પેશન્ટને ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે.

3.Syngeneic Transplantation (સિન્જેનીક ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન):

એકજ જેવા જીન્સ ધરાવતા આઇડેન્ટિકલ ટ્વીન (Identical Twin)માંથી લેવાયેલા સ્ટેમ સેલ્સનો ટ્રાન્સપ્લાન્ટ.

પ્રોસિજર(Procedure):

પેશન્ટને પહેલા હાઇ-ડોઝ કીમોથેરાપી અથવા રેડિયેશન થેરાપી આપવામાં આવે છે જેથી ડેમેજ અથવા કેન્સરસ સેલ્સ નાશ પામે.

ત્યારબાદ હેલ્ધી સ્ટેમ સેલ્સ પેશન્ટના બોડી માં ઇન્ટ્રાવીનસલી (Intravenously) ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે – બિલકુલ બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન જેવું.

સ્ટેમ સેલ્સ પછી બોન મેરોમાં જઇને નવા બ્લડ સેલ્સ બનાવવાનું કામ શરુ કરે છે. આ પ્રક્રિયા Engraftment (એન્ગ્રાફ્ટમેન્ટ) તરીકે ઓળખાય છે.

જટિલતાઓ અને જોખમો( Complication and Risks):

Graft-versus-host disease (GVHD) (ગ્રાફ્ટ વર્સેસ હોસ્ટ ડિસીઝ): ખાસ કરીને Allogeneic Transplantation (એલોજીનિક ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન)માં જોવા મળતું રીસ્ક છે, જેમાં ડોનરના ઇમ્યૂન સેલ્સ પેશન્ટના બોડીને ફોરેઇન બોડી માનીને હુમલો કરે છે.

ઇન્ફેક્શન, બ્લીડિંગ, ઓર્ગન ડેમેજ, અને ઇમ્યૂન ડિસફંક્શનની શક્યતાઓ પણ રહે છે.

સફળતાની શક્યતા (Likelihood of Success):

સફળતા ઘણા ફેક્ટર્સ પર આધાર રાખે છે જેમ કે પેશન્ટની ઉમર, બીમારીનો પ્રકાર અને સ્ટેજ, અને ટ્રાન્સપ્લાન્ટ પહેલા પેશન્ટની જનરલ હેલ્થ. જો યોગ્ય સમયે અને યોગ્ય ડોનર સાથે ટ્રાન્સપ્લાન્ટ થાય તો ક્યારેક પેશન્ટ પરફેક્ટલી હેલ્ધી થઇ શકે છે.

Bone Marrow Transplantation (બોન મેરો ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન) એ લાઇફ સેવીન્ગ અને લાઇફ ચેન્જીન્ગ થેરાપી છે જે ખાસ કરીને સિવ્યર હીમાટોલોજીકલ બીમારીઓમાં અપાય છે. એની સફળતા માટે યોગ્ય ડાયગ્નોસિસ, ટાઇમલી ટ્રિટમેન્ટ અને કન્ટીન્યુઅસ મોનીટરીંગ ખૂબ જ જરૂરી હોય છે.

 Nursing management :

>પેશન્ટને ફિઝિકલી અને સાયકોલોજીકલી પ્રિપેર કરવા.

>પેશન્ટને અને તેના ફેમિલી members ને પ્રોસિજર એક્સપ્લેન કરવી.

>પેશન્ટ અને તેના ફેમિલી મેમ્બરને તેનું રિસ્ક તેના ફાયદા અને તેની રિટર્ન કન્સેન્ટ વિશે કહેવું જોઈએ.

>પેશન્ટને આઇસોલેશન રાખવું.

>વિઝીટર્સને એન્ટ્રી Restrict કરવી.

 >આ સમયમાં પેશન્ટની કિંમો થેરાપી અને રેડિયો થેરાપી ના કોઈપણ સાઇડ ઇફેક્ટ થાય છે કે કેમ તેને વિશે જોવું.

>પેશન્ટના intec આઉટપુટ જોવા.

>પેશન્ટના વાઈટલ સાઇન ચેક કરવા .

 >પેશન્ટને આઇ વી(i.v. fluid) એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું.

>strict aseptic technique મેન્ટેન કરવી. 

>સ્ક્રાઇબ કરેલી મેડિસિન બ્લડ કોમ્પોનન્ટ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવા.

>પેશન્ટને સાઇકોલોજીકલ્સ સપોર્ટ આપવો.

>પેશન્ટ અને તેના ફેમિલી મેમ્બરને કોપિંગ એબિલિટી વિશે કહેવું.

>બોનમેરો ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન પછી સેન્ટ્રલ લાઈન ઉપર ડ્રેસિંગ પ્રોપર રીતે કરવું.

>બોનમેરો ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન પછી કોઈપણ પ્રકારનું ઇન્ફેક્શન છે કે કેમ તેના વિશે જોવું.

>પેશન્ટ અને તેના ફેમિલી મેમ્બરને રેગ્યુલર ફોલો ઓપ લેવા વિશે કહેવું.

 complications :

-> Hematopoietic : Infection, nosocomial infection, Anemia. 

->Gastrointestinal Tract :  Nausea,  Vomiting,  Diarrhea. 

-> Renal and Genitourinary: Renal failure,  Hemorrhagic Cystitis, 

-> Hepatic: Hepatomegaly, Bilirubinemia, Coagulopathy disorder. 

-> Pulmonary : Bacterial Pneumonia, Fungal infection, TB toxoplasmosis, Pulmonary ,fibrosis.

d) Types of fracture – ફ્રેક્ચર ના ટાઇપ

1) complete(કમ્પ્લીટ)
2) Incomplete( ઇનકમપ્લેટ)
3) communicated fracture(કોમ્યુનિકેટેડ ફ્રેક્ચર)
4) open fracture(ઓપન ફ્રેક્ચર)
5) closed fracture(ક્લોઝ ફ્રેક્ચર)

According to anatomical placement of fragments
1) Aavulsion (એવલ્શન)
2) Compression (કમ્પ્રેસન)
3) Depressed (ડીપ્રેસ્ડ)
4) Compound (કમ્પાઉન્ડ)
5) Epiphysial (એપીફિઝીયલ)
6) Green steak (ગ્રીન સ્ટીક)
7) Impacted (ઇમ્પેકટેડ)
8) Oblique (ઓબ્લીક)
9) Transverse (ટ્રાન્સવર્સ)
10) Pathological (પેથોલોજીકલ)
11) simple (સિમ્પલ)
12) Spiral (સ્પાયરલ)
13) Stress (સ્ટ્રેસ)
☆ 1)Complete(કમ્પ્લીટ) : કમ્પ્લીટ ફ્રેક્ચર માં બોન ની કંટીન્યુટીમાં એન્ટાયરની બ્રેક આવે અને બોન એ બે ભાગમાં ડિવાઇડ થાય છે,અને બોન એ વચ્ચેથી બે ભાગમાં તૂટી જાય છે તેને કમ્પ્લીટ fracture કહે છે.

☆2)Incomplete(ઇનકમપ્લેટ ફ્રેક્ચર):આમાં બોન એ આખું બ્રેક ડાઉન થતું નથી તે ક્રોસ સેક્શન મા બ્રેક થયું એટલે અમુક ભાગમાં જ બ્રેક થયું છે તે ટોટલી બે ભાગમાં ડિવાઇડ થતું નથી તેને ઇનકમપ્લેટ ફ્રેક્ચર કહે છે.

☆ 3)Communicated fracture(કોમ્યુનિકેટેડ ફ્રેક્ચર): આમાં બોન એ નાના નાના ભાગમાં તૂટી જાય છે અને તે જ જગ્યાએ ફેલાયેલા રહી જાય છે બોન ના નાના-નાના પાર્ટ્સ થઈ જાય છે પરંતુ તે જ જગ્યા પર રહે છે તેને કોમ્યુનિકેટેડ fracture કહે છે.

☆ 4)Open fracture(ઓપન ફ્રેક્ચર): આમાં બોનનું એવી રીતે બ્રેકડાઉન થાય છે કે તેમાં સ્કીન નું પણ ઇન્વોલ્વમેન્ટ હોય છે.બોન એ સ્કીન ને પણ બ્રેકડાઉન કરે છે અને mucous મેમરીન પણ ડેમેજ કરે છે.
ઓપન ફ્રેક્ચર ના ત્રણ ગ્રેડ પડે છે.

• 1)grade 1
• 2)Grade2
• 3)Grade3

☆->Grade1: આમાં ઘા એ ક્લીન હોય છે અને ફ્રેક્ચર વન સેન્ટીમીટર કરતા નાનું હોય છે.

☆->Grade 2:આમાં wound મોટો હોય છે અને સોફ્ટ ટીસ્યુનું નું વધુ પ્રમાણમાં ડેમેજ ન થયું હોય.

☆->Grade 3 : આમાં wound એ ખૂબ જ contaminated હોય છે અને સોફ્ટ ટીસ્યુને પણ એન્જરી થઈ હોય છે.

☆5)Closed fracture: આમાં બોનનું બ્રેક થાય છે પરંતુ skin એ એમને એમ જ રહે છે. બોન એ સ્કીનની અંદર બ્રેક થાય છે.

>According to anatomical placement or fragments :
1)Avulsion fracture: આમાં બોનની આજુબાજુ ટેંડન અને ligaments હોય છે આ ટેન્ડન અને ligament ખેચાવાના કારણે બોન પણ બહારની તરફ આવી જાય છે તેથી બોનનો નાનો ભાગ બ્રેક થાય છે.
2)Compression fracture: જેમાં બોન એ કમ્પ્રેસ થાય છે અને બોન બ્રેક ડાઉન થાય છે તેને કમ્પ્રેશન ફ્રેક્ચર કહે છે.
3)Compound fracture: ફ્રેક્ચરમાં બોન સાથે સ્કીન અને mucous membrane નું પણ ઇન્વોલ્વમેન્ટ હોય છે.
4)Depressed fracture: આ મોસ્ટલી skull બોનમાં જોવા મળે છે કે જેમાં બોન એ અંદરની બાજુ ખૂંચી જાય છે.
5)Epiphysial fracture: આમાં એપીફિશિયલ એટલે કે બોનના છેલ્લા ભાગે બ્રેકડાઉન થાય છે.
6)Green steak fracture: આમાં બોન એ વન સાઈડ થી બ્રેક થાય છે અને બીજી બાજુ બોન એ બેન્ટ થાય છે.
7)Oblique fracture: આમાં બોલ એ આડુ બ્રેક ડાઉન થાય છે.
8)Transverse fracture: આમાં બોન એ ટ્રાન્સવર્સલી બ્રેક ડાઉન થાય છે.
9)Impacted fracture: આમાં બોન ફેગમેન્ટ એ અધરબોનમાં એન્ટર થાય છે.
10)Pathological: આમાં બોન એ diseased હોય તે બાજુથી બ્રેક ડાઉન થાય છે બોન ટ્યુમર.
11)Simple fracture: આમાં બોન એ બ્રેકડાઉન થાય છે અને તેના એરિયામાં જ હોય છે skin નું બ્રેક ડાઉન થતું નથી
12)Spiral: આમાં બોન ના વચ્ચેના ભાગમાંથી બ્રેક ડાઉન થાય છે તેને spiral fracture કહે છે.
13)Stress:આમાં બોન પર વારંવાર stress આવે અને બોન અને મસલ્સની રિકવરી જ થતી નથી અને બોન બ્રેક ડાઉન થાય તો તેને sress ફ્રેક્ચર કહે છે.
14) Impacted : એક બોન એ બીજા બોન પર વધુ પ્રમાણમાં જાય છે તેને ઈમ્પેક્ટેડ fracture કહે છે.

Q-5 Define following (any six) – નીચેની વ્યાખ્યાઓ આપો(કોઇ પણ છ). (12)

a)Neoplasia(નીઓપ્લેસીયા):

નીઓપ્લેસીયા (Neoplasia) એ એક પેથોલોજીકલ (Pathological) પ્રોસેસ છે જેમાં બોડી ના સેલ્સ (Cells) તેમની નોર્મલ ગ્રોથ ની પ્રક્રિયાને અવગણીને ઇરરેગ્યુલર રીતે અને નિયંત્રણ વિના(uncontroll) વિભાજીત થવા લાગે છે. આ વિભાજનનું પરિણામે નવા અને એબનોર્મલ ટિસ્યૂ માસીસ (Masses of tissue) બને છે જેને નીઓપ્લાઝમ (Neoplasm) કહેવાય છે.

નીઓપ્લાઝમ કે ટ્યુમર (Tumor) બે પ્રકારના હોઈ શકે છે: બેનાઇન (Benign) – જે સામાન્ય રીતે હાનિકારક નથી અને બીજા ઓર્ગન માં ફેલાતાં નથી, અને મેલિગ્નન્ટ (Malignant) – જે કેન્સર (Cancer) બની શકે છે અને આસપાસના ટિસ્યૂ તથા દૂરના ઓર્ગન્સ માં મેટાસ્ટેસિસ (Metastasis) દ્વારા ફેલાઇ શકે છે. નીઓપ્લેઝિયા સામાન્ય સેલ્સ ના નિયંત્રણના મિકેનિઝમમાં થયેલા જીનેટિક (Genetic) અથવા એપિજીનેટિક (Epigenetic) ફેરફારના કારણે થાય છે. આ પ્રોસેસ એ ખાસ કરીને ઓન્કોલોજી (Oncology) – કેન્સરના સ્ટડી –માં ખૂબ જ ઇમ્પોર્ટન્ટ ગણાય છે.

b) Phlebotomy (ફ્લેબોટોમી):

ફ્લેબોટોમી એ એક મેડિકલ પ્રોસિજર છે જેમાં વેઇનમાં ઓપનિંગ કરવામાં આવે છે. જેમાં વેઇન(Vein) માં નીડલ ઇન્સર્ટ કરીને બ્લડને રીમુવ કરવામાં આવે છે.
આ પ્રક્રિયા મુખ્યત્વે બ્લડની ડાયગ્નોસ(diagnostic purpose),ટ્રીટમેન્ટ (therapeutic purpose), બ્લડ ડોનેશન (blood donation), અથવા બ્લડ કલેક્શન(blood collection) માટે કરવામાં આવે છે.

એને બીજી ભાષામાં વેનિપંક્ચર (Venipuncture) પણ કહેવાય છે.

• આમાં નીડલનો ઉપયોગ કરીને બ્લડને રીમુવ કરવામાં આવે છે.
• આ પ્રોસિજર નો ઉપયોગ ઘણી મેડિકલ કન્ડિશનને ડાયગ્નોસ કરવા તથા ટ્રીટમેન્ટ કરવા થાય છે.
• તેના બે ટાઈપ છે : વેન પંચર અને કેપીલરી પંચર

c) Subluxation (સબલક્ઝેશન):

Subluxation(સબલક્ઝેશન) એ એવી મેડિકલ કન્ડિશન છે જેમાં કોઈ Joint એટલે કે જોઇન્ટ ના બોન વચ્ચેનો કનેક્શન એ કમ્પ્લીટ્લી વિખૂટો થતો નથી (not completely severed), પરંતુ બોન એ તેમના નોર્મલ anatomical પોઝિશન થી થોડી હટેલી હોય છે, જેને Partial Dislocation કહે છે. Subluxation સામાન્ય રીતે ઍક્સિડન્ટ, ligament ના stretch થવું, muscular weakness, neurological condition અથવા congenital defect જેવા કારણોસર થાય છે. આ સ્થિતિમાં પેશન્ટ ને જોઇન્ટ માં Pain, Swelling, Restricted Movement અને Muscle Spasm જેવા લક્ષણો અનુભવાઈ શકે છે. Subluxation કોઇ પણ Joint જેમ કે Shoulder Joint, Knee Joint, Elbow Joint કે Vertebral Column માં થઈ શકે છે. આ કન્ડિશન ને ડાયગ્નોસીસ કરવા માટે X-ray, MRI કે CT Scan જેવી Medical Imaging Technique નો ઉપયોગ થાય છે. Subluxation નું ટાઇમ્લી અને યોગ્ય Management જરૂરી છે કારણ કે જો તેનો યોગ્ય સારવાર ન કરવામાં આવે તો Chronic Pain, Joint Instability કે Degenerative Changes જેવી સમસ્યાઓ ઊભી થઈ શકે છે.

OR

Subluxation (સબલક્ઝેશન) એ જોઇન્ટ ની એવી એબનોર્મલ કન્ડિશન છે જેમાં બોન ના જોઇન્ટ (Joint) માંથી બોન એ અંશતઃ ખસે છે, પણ સંપૂર્ણપણે અલગ થતું નથી( not completely Separate).આ કન્ડિશન ને પાર્સીયલ ડિસ્લોકેશન (partial dislocation) પણ કહેવામાં આવે છે.

સરળ ભાષામાં કહીએ તો, જ્યારે જોઇન્ટ માં જોડાયેલ બે બોન પૈકી કોઈ એક બોન તેના મૂળ સ્થાન પરથી થોડું ખસી જાય, પણ તૂટતું નથી, ત્યારે તેને Subluxation (સબલક્ઝેશન) કહેવામાં આવે છે.

d) Blepharitis(બ્લફેરાઇટીસ):

blepharitis: blepharitis માં આઈલીડ (Eye lid) નું ઇન્ફ્લામેશન થાય છે તેમાં સાથે સાથે eyelashes નું પણ ઇન્વોલમેન્ટ હોય છે blepharitis થાય છે ત્યારે આઇલીડ (Eye lid) ની નજીકમાં આવેલ ઓઇલ ગ્લેન્ડમાં સ્વેલિંગ આવે છે. તેમાં સિમ્પટોમ માં ડ્રાય આઈ થાય છે બર્નિંગ, itching, swelling of eyelid થાય છે

E) Aneurysm (એન્યુરીઝમ):

એન્યુરીઝમ એ આરટ્રી (Artery) અને વેઇન ની wall મા જ્યાં વિક (weak) પોઇન્ટ હોય છે ત્યાં ડાયલિટેશન થઈ અને sac (સેક)નું ફોર્મેશન થાય છે. અને તે બલજિન (bulging) જેવું vessels ની wall માં ફોર્મેશન થાય છે આ buldging aorta પણ મા થાય છે કારણ કે ત્યાં બ્લડનું પ્રેશરનું વધુ પ્રમાણ માં હોય છે.

Classification: 1)fusi form : આ ટાઈપમાં vessels ની આખી વોલ એ bulge નું ફોર્મેશન કરે છે.

2)saccular: આ વિસલ્સ નું wall મા વન sac જેવું ફોર્મેશન થાય છે. આમાં આખી વોલનું ઇનવોલમેન્ટ હોતું નથી.

3)dissecting: આ મા vessels ની ત્રણ wall હોય છે.1)tunica intima 2)tunica media 3)tunica albuginea . માંથી એક wall નું ડાયલિટેશન થાય છે.

4) according to cause:

1 ) true

આમાં આરટ્રી (Artery) માં લાંબા ગાળાની બીમારીના કારણે bulging નું ફોર્મેશન થાય છે જેમ કે

1)Hypertension

2)Arteriosclerosis જેવી બીમારી ના કારણે થાય છે.

2)false:

આમાં જ્યારે આરટ્રી (Artery) ની wall મા trauma થયેલ હોય છે ત્યારે બલ્જિનનું ફોર્મેશન થાય છે. તેને psudo aanurism (સ્યુડો એન્યુરીઝમ )પણ કહે છે.

f ) Gynecomastia (ગાયનેકોમાસ્ટીયા):

ગાયનેકોમાસ્ટીયા એ એક મેડિકલ કન્ડિશન છે કે જેમાં મેલ માં બ્રેસ્ટ ટીસ્યુસ નું એનલાર્જમેન્ટ થાય છે. અને મેલ ના બેસ્ટ નુ એનલાર્જમેન્ટ થાય છે ગાયનેકોમાસ્ટિયા એ સામાન્ય રીતે હોર્મોનલ ઇમબેલેન્સ એટલે કે ઇસ્ટ્રોજન તથા ટેસ્ટોસ્ટેરોન હોર્મોનનું ઇમબેલેન્સ થવાના કારણે જોવા મળે છે.કે જેમા ટેસ્ટોસ્ટેરોન ની કમ્પેરમાં ઇસ્ટ્રોજન નું લેવલ ઇન્ક્રીઝ થાય છે.ગાયનેકોમાસ્ટિયા એ સામાન્ય રિતે ઇન્ફન્સી તથા પ્યુબર્ટી દરમિયાન વધારે પ્રમાણ મા જોવા મળે છે.
સ્યુડોગાયનેકોમાસ્ટીયા: સ્યુડોગાયનેકોમાસ્ટીયા મા મેલ ના બેસ્ટ નુ એનલાર્જમેન્ટ થાય છે પરંતુ એ સામાન્ય રીતે ફેટ ડિપોઝિટ થવાના કારણે થાય છે.
સ્યુડોગાયનેકોમાસ્ટીયા ના સિનોનીમ્સ મા એડીપોમાસ્ટીયા તથા લાઇપોમાસ્ટિયા પણ કહેવામાં આવે છે.

g) Burns (બર્ન્સ):

બર્ન ઇન્જરી એ થર્મલ, કેમિકલ, ઇલેક્ટ્રિકલ અને રેડીએશનના ડાયરેક્ટ કોન્ટેક માં આવવાના કારણે જોવા મળે છે.હોટ લિક્વિડ, હોટ ઓબ્જેક્ટ, સ્ટ્રીમ, ફાયર, સન, ઇલેક્ટ્રીકસીટી અને કેમિકલના કોન્ટેકમાં આવતા સ્કિન અને ટીશ્યુમાં જોવા મળતી ઇન્જરીને ‘બર્ન ઇન્જરી’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.બર્ન ઇન્જરી એ હિટ રિસોર્સ માની એનર્જી બોડીમાં ટ્રાન્સફર થવાને કારણે જોવા મળે છે. આ હિટ એ કંડકશન અને રેડીએશનના માધ્યમથી ટ્રાન્સફર થાય છે.હ્યુમન સ્કીન એ 42-44 c સુધીનું ટેમ્પરેચર ટોલરેટ કરી શકે છે. પરંતુ જ્યારે આ ટેમ્પરેચર કરતાં વધારે ટેમ્પરેચરના કોન્ટેક માં આવે તો ટીસ્યુ ડિસ્ટ્રિક્શન જોવા મળે છે.બર્ન ઇન્જરી એ મેજર ગ્લોબલ પબ્લિક હેલ્થ પ્રોબ્લેમ છે અને તેની લોકોમાં ફિઝિકલ, સાયકોલોજીકલ અને ફાઇનાન્સિયલ ઇમ્પેક્ટ જોવા મળે છે.મોટાભાગના બર્ન્સ એ એકસીડન્ટલી થતા હોય છે.બર્ન ઇન્જરી એ ગમે તે એજ ના લોકોમાં જોવા મળે છે તેમજ ગમે તે સોશિયોઇકોનોમિક ગ્રુપ ધરાવતા લોકોમાં જોવા મળે છે.

OR

બર્ન (Burns) એટલે બોડી ની સ્કીન અને/અથવા અંદરના ભાગમાં (At internal part) ગરમ વસ્તુઓ કે કેમિકલના કોન્ટેક્ટ થી થયેલી ઇજા.

h) Entropion (એન્ટ્રોપીઓન):

એન્ટ્રોપીઓન (Entropion) એ એક ઓફ્થેલ્મોલોજિકલ કન્ડિશન છે જેમાં આંખનું પાંપણ/આઇલીડ (eyelid) ખાસ કરીને નીચનું પાંપણ અંદર તરફ વળી જાય છે, જેથી પાંપણના વાળ (eyelashes) અને સ્કીન આંખ ની આગળની પારદર્શક સપાટી એટલે કે કોર્નિયા (cornea) અને કંજંકટાઇવા (conjunctiva) સાથે ઘસાઇને સતત ઇરિટેશન (irritation), લાલાશ, પાણી આવવું (watering), દુખાવો અને ક્યારેક ઇન્ફેક્શન (infection) જેવી સમસ્યાઓ ઊભી કરે છે. આ કન્ડિશન એ સામાન્ય રીતે વૃદ્ધાવસ્થા (aging) માં પાંપણના પેશીઓની નબળાઈ (muscle weakness), સ્કીન લક્ઝેટી (skin laxity), ટ્રોમા (trauma), કે પાસ્ટ જીનેટીક કે સર્જીકલ ઇફેક્ટ થી થતી હોય છે. લાંબા સમય સુધી જો ટ્રીટમેન્ટ ન થાય તો કોર્નિયલ અલ્સર (corneal ulcer) કે વીઝન લોસ (vision loss) જેવી સિવ્યર પરિણામો સર્જી શકે છે. એન્ટ્રોપીઓનનું ડાયગ્નોસીસ એ આંખોની ક્લિનિકલ અસેસમેન્ટ દ્વારા થાય છે અને સારવારમાં લુબ્રિકેન્ટ (lubricant) આઇ ડ્રોપ્સથી રાહત, ટેપિંગ અથવા આઇલીડ ની કન્ડિશન ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે સર્જરી (surgery) ઇન્વોલ્વ થાય છે.

OR

એન્ટ્રોપીઓન (Entropion) માં આઇલીડ માર્જિન અંદરની તરફ રોલ થાય છે

Q-6(A) Fill in the blanks – ખાલી જગ્યા પૂરો (05)

1)Normal intra ocular pressure is___ .–10–21 mmHg
નોર્મલ ઇન્ટ્રાઓકયુલર પ્રેશર ____ હોય છે.– 10–21 mmHg .

2) Normal blood pressure is____ .– 120/80 mmHg
સામાન્ય બ્લડ પ્રેશર _____ હોય છે.– 120/80 mmHg

3) Energy used in defibrillator is ____ . – 200–360 joules ડીફીબ્રીલેટરમાં _____ કેલરી શક્તિ વાપરવામાં આવે છે. – 200–360 જ્યુલ્સ

4) Tracheostomy is done between _____ tracheal ring. – between 2nd and 3rd tracheal ring ટ્રેકીયોસ્ટોમી ____ ટ્રેકીયલ રિંગની વચ્ચે કરવામાં આવે છે.– બીજા(2) અને ત્રીજા(3) ટ્રેકીયલ રિંગની વચ્ચે

5) ____ nerve is responsible for olfaction.– Olfactory nerve (Cranial Nerve I) ______ ચેતા સુંઘવા માટે જવાબદાર છે.– ઓલ્ફેક્ટરી નર્વ (ક્રેનિયલ નર્વ-I)

Q-6B)True or False – ખરા ખોટા જણાવો.(05)

1.Second degree burns does not have pain. સેકન્ડ ડીગ્રી બર્નમાં દુખાવો થતો નથી.– ❌ False – It is painful due to nerve exposure.

2.Allergy test should be done before administration of penicillia. પેનિસીલીન આપતા પહેલા એલર્જી ટેસ્ટ કરવું જરૂરી છે.-✅ True – Due to risk of anaphylaxis.

3.Tonometer is used for IOP measuring. ઇન્ટ્રાઓકયુલર પ્રેશર માપવા માટે ટોનોમીટર વાપરવામાં આવે છે. – ✅ True – It measures intraocular pressure.

4.Cancer can be cured after metastasis. મેટાસ્ટેસિસ થયા બાદ કેન્સર મટી શકે છે.-❌ False – After metastasis, it is usually not curable.

5.AIDS can be cured. એઇડ્સ મટી શકે છે.-❌ False – AIDS has no cure, only management.

Q-6C) Match the following : નીચેના જોડકા જોડો.(05)

A B

1.Cyclone વાવાઝોડું 1.To prevent blood clot બ્લડને જામતું અટકાવે

2.Bomb blast બોમ્બમારો 2.Thrombolytic થ્રોમ્બોલાયટીક

3.Heparin હીપેરીન 3.Antibiotic એન્ટીબાયોટીક

4.Streptokinase સ્ટ્રેપ્ટોકાઇનેઝ 4.Man-made disaster માનવ સર્જીત આપત્તિ

5.Streptomycin સ્ટ્રેપ્ટોમાયસીન 5.Natural disaster કુદરતી આપત્તિ

6.For blood clotting લોહીને જામવા માટે

Answer(જવાબ ):

A (Terms) B (Matches)(Answer)

1.Cyclone વાવાઝોડું 5.Natural disaster કુદરતી આપત્તિ

2.Bomb blast બોમ્બમારો 4.Man-made disaster માનવ સર્જીત આપત્તિ

3.Heparin હીપેરીન 1.To prevent blood clot બ્લડને જામતું અટકાવે

4.Streptokinase સ્ટ્રેપ્ટોકાઇનેઝ 2.Thrombolytic થ્રોમ્બોલાયટીક

5.Streptomycin સ્ટ્રેપ્ટોમાયસીન 3.Antibiotic એન્ટીબાયોટીક