GYNECOLOGICAL NURSING 03/07/2017 PAPER SOLUTION NO.9

Q-1 Answer for the following questions:

a. Define the stages of labour. લેબરના સ્ટેજીસની વ્યાખ્યા આપો.

લેબરના સ્ટેજીસ એ પેશન્ટમાં labour pain ની શરૂઆતથી લઈને પ્લેસેન્ટા (Placenta) ની ડીલેવરી અને ત્યારબાદ પ્રથમ એક કલાક સુધીની સંપૂર્ણ પ્રક્રિયાને ચાર Stages માં વિભાજિત કરવાનો અભિગમ છે. દરેક સ્ટેજ માં ખાસ ફિઝિયોલોજીકલ અને ક્લિનિકલ changes જોવા મળે છે.

1. First Stage of Labour (ફર્સ્ટ સ્ટેજ ઓફ લેબર):

• આ સ્ટેજ યૂટેરાઇન કોન્ટ્રેક્શન્સ (Uterine Contractions) ની શરૂઆતથી લઈને સર્વિકલ ઓસ (Cervical Os) complete 10 સેન્ટીમીટર સુધી ડાયલેટ થાય ત્યાં સુધીનો સમયગાળો છે.

2. Second Stage of Labour (સેકન્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબર):

• આ સ્ટેજ સર્વિકલ ડાયલેશન પૂર્ણ થયા પછી શરૂ થાય છે અને ફીટસ (Fetus) ની complete ડીલેવરી સુધી ચાલુ રહે છે.

3. Third Stage of Labour (થર્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબર):

• આ સ્ટેજ ફીટસની ડીલેવરી પછીથી પ્લેસેન્ટા (Placenta) અને મેમ્બ્રેન્સ (Membranes) ની complete ડીલેવરી થાય ત્યાં સુધીનો સમયગાળો છે.

4. Fourth Stage of Labour (ફોર્થ સ્ટેજ ઓફ લેબર):

• આ સ્ટેજ પ્લેસેન્ટાની ડીલેવરી પછીના પ્રથમ એક કલાક સુધીનો સમયગાળો છે, જેમાં પેશન્ટના હેમોડાયનેમિક સ્ટેબિલિટી (Hemodynamic Stability) અને પોસ્ટપાર્ટમ હેમોરેજ (Postpartum Hemorrhage) જેવી Complications માટે Observation મહત્વપૂર્ણ હોય છે.

b.Discuss the signs and symptoms of third stage of labour. થર્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબર ના ચિન્હો અને લક્ષણો વર્ણવો.

આ સ્ટેજ એ  ફિટસ ના એક્સપલ્ઝન થી સ્ટાર્ટ થાય છે અને પ્લેસેન્ટા અને મેમ્બરેન નું એક્સપલ્ર્ઝન થાય ત્યાં સુધીના સમયગાળા ને થર્ડ સ્ટેજ કહેવાય છે. તેનો ટાઇમ ડ્યુરેશન એ પ્રાઇમી ગ્રેવીડા તથા મલ્ટીગ્રેવીડા માં 15 મિનિટ નો હોય છે

લેબર ના થર્ડ સ્ટેજ માં સામાન્ય રીતે ત્રણ ફેઝીસ નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

1) પ્લેસન્ટા નુ યુટેરાઇન વોલ માંથી સેપરેટ થવું.

2) ડિસેન્ડ ડાઉન ઓફ પ્લેસેન્ટા.

3) એક્સપલ્ઝન ઓફ પ્લેસેન્ટા

1) પ્લેસન્ટા નુ યુટેરાઇન વોલ માંથી સેપરેટ થવું:

આ સ્ટેજ માં પ્લેસેન્ટા એ ડેસિડ્યુઆ ના ડિપ સ્પંજી લેયર ડેસિડ્યુઆ બેસાલિસ માંથી સેપરેટ થવાનું સ્ટાર્ટ થાય છે.

પ્લેસેન્ટાનું સેપ્રેશન થયા પહેલા યુટ્રસ ની કન્ડિશન:

યુટ્રસ એ ડિસ્કોઇડ શેપ નું હોય છે.

યુટ્રસ એ ફિર્મ હોય છે

યુટ્રસ એ અંબેલિકસ થી નીચે આવેલ હોય છે.

નોન બેલોટેબલ હોય છે.

fundal હાઇટ એ અંબેલીકસ થી સ્લાઇટ્લી નીચે જોવા મળે છે.

સામાન્ય રીતે પ્લેસેન્ટા ના સેપરેટ થવા માટેના બે મેથડ નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

1) સેન્ટ્રલ સેપરેશન (શુલ્ટ્ઝ મેથડ)

2) માર્જીનલ સેપરેશન ( મેથ્યુઝ ડંકન મેથડ)

1) સેન્ટ્રલ સેપરેશન (શુલ્ટ્ઝ મેથડ) Schultze Mechanism:

સામાન્ય રીતે પ્લેસેન્ટા ને સેપરેટ થવા માટેનું મેઇન ફેક્ટર એ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન તથા રીટ્રેક્શન હોય છે, મેઇન્લી યુટેરાઇન કેવીટીના મસલ્સ ફાઇબર ની રીટ્રેક્શન થવાની એબિલિટી ના કારણે પ્લેસેન્ટા નુ સેપરેશન સ્ટાર્ટ થાય છે. કારણકે ફીટસ નું એક્સ્પલ્ઝન થતાની સાથે યુટેરાઇન કેવીટી એ રીટ્રેક્ટ થાય છે આ રીટ્રેક્ટ થયેલી યુટેરાઇન કેવીટીમાં ડિસ્કોઇડ શેપની પ્લેસેન્ટા એ નોર્મલી રીતે અટેચ રહેતી નથી અને તેના કારણે પ્લેસેન્ટા એ બેન્ડ થાય છે અને તેનું સેપ્રેશન સ્ટાર્ટ થાય છે.

આમ, સેન્ટ્રલ સેપરેશન માં પ્લેસેન્ટા એ સેન્ટ્રલ પાર્ટમાંથી સેપરેટ થાય છે અને દરેક યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન અને રીટ્રેક્શન થવાના કારણે આ સેપ્રેશન એ વધતું જાય છે, અને પ્લેસેન્ટા નું બેન્ડિંગ થાય છે અને જેવું પેસેન્ટા એ સેન્ટ્રલ પાર્ટ માંથી સેપરેટ થાય તો પ્લેસન્ટા અને ઇમ્પ્લાન્ટેશન ની સાઇટ હોય તેમાં બ્લડ નું કલેક્શન સ્ટાર્ટ થાય છે. જેને રેટ્રોપ્લેસેન્ટલ હિમેટોમાં કહેવામાં આવે છે. કારણ કે બ્લડનું એક્યુમ્યુલેશન એ પ્લેસેન્ટા ની પાછળ ના ભાગમાં થાય છે અને તેમાં બ્લડ એ વિઝિબલ હોતું નથી.

2)માર્જીનલ સેપરેશન ( મેથ્યુઝ ડંકન મેથડ)
Matthews Duncan Method:

સામાન્ય રીતે પ્લેસેન્ટા એ તેની માર્જિન સાઇટ પર થીન હોય છે જ્યારે તેના સેન્ટ્રલ પાર્ટ પર થીક હોય છે. મસલ્સ ફાઇબર્સ ના કોન્ટ્રાકશન અને રીટ્રેક્શન એબિલિટી ના કારણે પ્લેસેન્ટાની માર્જિન એ સરળતાથી સેપરેટ થય શકે છે તેથી માર્જીનલ સેપરેશન મા દરેક કોન્ટ્રાકશન અને રીટ્રેક્શન થવાની સાથે પ્લેસેન્ટા એ માર્જિન સાઇટ પરથી સેપરેટ થવાનું સ્ટાર્ટ થાય છે અને તેમાં પ્લેસેન્ટા એ જેવું સેપરેટ થવાનું સ્ટાર્ટ થશે તેની સાથે જ બ્લડ એ વિઝિબલ થાય છે.

આમ, પ્લેસેન્ટાના સેપરેટ થવાની સામાન્ય રીતે બે મેથડ હોય છે.

2) ડિસેન્ડ ડાઉન ઓફ પ્લેસેન્ટા: 

પ્લેસેન્ટા નું સેપ્રેશન થયા પછી યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન તથા રીટ્રેક્શન થવાના કારણે પ્લેસેન્ટા તે લોવર યુટેરાઇન સેગ્મેન્ટ અથવા અપર વજાયનલ પાર્ટમાં આવે છે અને તેના કારણે સેપ્રેશન ના ક્લિનિકલ સાઇન જોવા મળે છે:

સાઇન ઓફ પ્લેસેન્ટલ સેપરેશન:

એકાએક એન્ટ્રોઇટસ માંથી ડાર્ક બ્લડ ધસી આવે છે.

અંબેલિકલ કોર્ડ એ નીચેની તરફ 3 ઇંચ અથવા વધારે વજાઇનલ એરિયા માંથી બહાર આવે છે અને તેની લેન્થ વધે છે.

યુટ્રસ નું શેપ ડિસ્કોઇડ માંથી ગ્લોબ્યુલર થાય છે અને કોન્ટ્રાક્ટ થાય છે.

3) એક્સપલ્ઝન ઓફ પ્લેસેન્ટા:

યુટેરાઇન કેવીટીના લોવર પાર્ટમાં પ્લેસેન્ટા એ ડિસેન્ટ ડાઉન થયા બાદ મધર ના એબડોમીનલ મસલ્સ નુ વોલ્યુન્ટરી બિયરીંગ ડાઉન એફટ્સ ના કારણે અથવા મેનીપ્યુલેટિવ પ્રોસિઝર દ્વારા પ્લેસેન્ટા નુ એક્સપલ્ઝન થાય છે.

C. Write the management of third stage of labour. થર્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબરનું મેનેજમેન્ટ લખો.

થર્ડ સ્ટેજ નું મેનેજમેન્ટ એ મોસ્ટ ક્રુશિયલ હોય છે કારણ કે તેમાં પ્લેસેન્ટા એ યુટેરાઇન કેવીટી માથી સેપ્રેશન તથા એક્સપલ્ર્ઝન થાય છે તથા થર્ડ સ્ટેજમાં પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ના કોમ્પ્લિકેશન ને પ્રિવેન્ટ કરવાનું હોય છે.

થર્ડ સ્ટેજના મેનેજમેન્ટમાં પ્લેસેન્ટા ના સ્ટ્રીક્ટ વીજીલન્સ ની જરૂરિયાત હોય છે જેના કારણે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ના કોમ્પ્લિકેશનને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

સ્ટેપ ઓફ મેનેજમેન્ટ

અત્યારે હાલમાં થર્ડ સ્ટેજના મેનેજમેન્ટમાં બે મેથડ નો યુઝ થાય છે.

1)એક્સપેક્ટન્ટ (વોચફૂલ) મેનેજમેન્ટ

2) એક્ટિવ મેનેજમેન્ટ

1)એક્સપેક્ટન્ટ (વોચફૂલ) મેનેજમેન્ટ

આ મેનેજમેન્ટમાં પ્લેસેન્ટાનુ સેપ્રેશન અને તેનું વજાયનામાં ડિસેન્ડ એ સ્પોન્ટાનિયસલી થવા દેવામાં આવે છે.

આ મેનેજમેન્ટ માટે પ્લેસેન્ટલ એક્સપલ્ઝન માટે ઓછામાં ઓછી મદદ કરવામાં આવે છે.

આ સ્ટેજમાં મધર પર કોન્સ્ટન્ટલી વોચ રાખવામાં આવે છે એટલે કે મધરને થોડા સમય માટે પણ એકલું મૂકવું નહીં.

જો મધર એ લેટરલ પોઝિશનમાં હોય તો તેને ડોરસલ પોઝિશન આપવી જેના કારણે પ્લેસેન્ટલ સેપરેસન ના સાઇન અને કેટલા પ્રમાણમાં બ્લડ લોસ થયો છે તેનો પ્રોપરલી ખ્યાલ આવી શકે.

આ મેનેજમેન્ટમાં ઓન્લી પ્લેસેન્ટા નું સેપરેશન, ડિસેન્ડડાઉન તથા એક્સપેલ આઉટ નું પ્રોપરલી વોચ કરવામાં આવે છે.

એક હેન્ડ ને ફંડસ ઉપર મુકવામાં આવે છે જેથી,

a) પ્લેસેન્ટાના સેપરેશન નો ખ્યાલ આવી શકે.

b) યુટેરાઇન એક્ટિવિટીની સ્થિતિ એટલે કે કોન્ટ્રાકશન અને રિલેક્સેશન નો ખ્યાલ આવી શકે.

સેપરેશન ઓફ પ્લેસેન્ટા

પ્લેસેન્ટા એ બેબીના બર્થ થયા પછી અમુક મિનિટ્સમાં જ યુટેરાઇન વોલ માંથી સેપરેટ થવા લાગે છે આથી પ્લેસેન્ટા ને પોતાની રીતે જ સેપરેટ થવા માટે 15 થી 20 મિનિટ જેટલી રાહ જોવી.

આમાં નો ટચ ટેકનીક No touch technique નો યુઝ કરવામાં આવે છે.

આમા, “નો ટચ પોલિસી ” હોય છે એટલે કે પ્લેસેન્ટા એ 15-20 મિનિટમાં ગ્રેવિટીના કારણે એક્સ્પલઝન થાય છે એટલે કે ફન્ડસ પર મસાજ કરવી નહીં.

કોઇપણ પ્રકાર ના યુટેરોટોનીક નો યુઝ કરવો નહી તથા પ્લેસેન્ટા ના એક્સપલ્ઝન માટે કોઇપણ મેન્યુઅલ મેથડ નો પણ યુઝ કરવો નહી.

એક્સપલ્ઝન ઓફ પ્લેસેન્ટા

જ્યારે પ્લેસેન્ટા એ એક્સ્પલઝન થાય ત્યારે નીચેના પોઇન્ટ્સને ફોલો કરવા:

પેશન્ટને એડવાઇઝ આપવી કે જ્યારે યુટ્રસ એ હાર્ડ થાય ત્યારે બીયર ડાઉન એફોટ્ર્સ લગાડવા.

રેઇઝ થયેલું ઇન્ટ્રા એબડોમીનલ પ્રેશર એ પ્લેસેન્ટા ને એક્સ્પેલ આઉટ થવા માટે અગત્યનું રહે છે.

અને પ્લેસેન્ટા એ જાતે જ એક્સપલ્ઝન થય શકે છે.

2) એક્ટીવ મેનેજમેન્ટ

1) યુઝ ઓફ યુટેરોટોનીક

લેબર ના થર્ડ સ્ટેજના મેનેજમેન્ટમાં ઑક્સીટોસી ન એ ડ્રગ ઓફ ચોઇસ છે.

થર્ડ સ્ટેજના મેનેજમેન્ટમાં 10 યુનિટ ઓક્સીટોસીન એ IM(ઇન્ટ્રાસ્લ્યુલર) પ્રોવાઇડ કરવું.

ઓક્સિટોસિન એ યુટેઇન કોન્ટ્રાકશન ને એનહાન્સ કરી પ્લેસેન્ટા ને એક્સપેલ આઉટ કરવામાં હેલ્પ કરે છે.

2) CCT(કંટ્રોલ કોર્ડ ટ્રેક્શન)

કંટ્રોલ કોલ્ડ ટ્રેકશનમાં મેન્યુઅલ મેથડ નો યુઝ કરવામાં આવે છે જેમાં અંબેલીકલ કોડૅ ને ટ્રેક કરી તેને ડાઉનવર્ડ અને બેકવર્ડ જેન્ટલી રીતે પુલ કરવામાં આવે છે જેના કારણે પ્લેસેન્ટા એ યુટરાઇન વોલમાંથી સેપરેટ થય ત્યારબાદ એક્સપેલ આઉટ થય શકે પરંતુ કંટ્રોલ કોડૅ ટ્રેક્સન એ જ્યારે યુટરાઇન કોન્ટ્રાકશન પ્રેઝન્ટ હોય ત્યારે હેન્ડ ને સુપરાપ્યુબિક એરિયા પર પ્લેસ કરી ત્યારબાદ પરફોર્મ કરવામા આવે છે.

3) ફંડલ પ્રેશર:

ફંડસ ની પાછળ ફોર ફિંગર્સ મૂકીને તથા થમ્બ ની સામે રાખીને યુટ્રસ નો પિસ્ટોન તરીકે યુઝ કરી ફંડસ ને ડાઉન વર્ડ અને બેકવર્ડ પુશ કરવું જ્યારે યુટ્રસ એ હાર્ડ હોય ત્યારે પ્રેશર આપવું હાર્ડ ના હોય ત્યારે ધીમેથી રબ કરી ને હાર્ડ કરવું જ્યારે પ્લેસેન્ટા ઇન્ટ્રોઇટસ માંથી પસાર થાય ત્યારે તરત જ પ્રેશર બંધ કરવું જ્યારે બેબી એ મેસરેટેડ અથવા પ્રીમેચ્યોર  હોય ત્યારે કોડૅ ની ટેન્સાઇલ સ્ટ્રેન્થ ઓછી હોવાથી આ મેથડ વધારે યુઝફૂલ થાય છે જો કોઇ ક્લોટસ અંદર રહી ગયા હોય તો યુટ્રસ ને મસાજ કરવાથી તેના એક્સપલ્ઝન માં હેલ્પ થાય છે.

4)ડિલે કોડૅ કટીંગ

ફિટસ ના ડિલિવરી બાદ એક થી ત્રણ મિનિટ માટે વેઇટ કરવું ત્યારબાદ અંબેલીકલ કોડૅ ને કટ કરવી આ ટેકનીક એ ટર્મ ન્યુબોર્ન માં વધારે યુઝફૂલ હોય છે. કારણ કે ન્યુબોર્ન એ પ્લેસેન્ટા માંથી એડિક્યુએટ અમાઉન્ટ  મા બ્લડ ને રિસીવ કરી શકે જેના કારણે એનિમીયા ની કન્ડિશન એ પ્રિવેન્ટ થય શકે.

પરંતુ પ્રી ટર્મ બેબી માં લીવર એ ઇમમેચ્યોર હોય છે અને રેડ બ્લડ સેલ્સ નુ વધારે પ્રમાણ મા બ્રેકડાઉન થાય અને જો ડીલે કોડૅ કટીંગ કરવામાં આવે તો તેના કારણે ન્યુબોર્ન માં હાઇપર બીલીરૂબીનેમિયા (જોન્ડિસ)ની કન્ડિશન અરાઇઝ થય શકે છે.

5) પોસ્ટ પાર્ટમ વિજિલન્સ

પ્લેસેન્ટાની ડિલિવરી થયા બાદ પ્લેસેન્ટાને પ્રોપરલી ઇન્સપેક્સન કરવું જેમાં કોટીલોડોન,લોબ તથા મેટરનલ અને ફીટલ સાઇટ ને તથા મેમ્બરેન ને  પ્રોપરલી અસેસ કરવું ત્યારબાદ પ્લેસેન્ટા ની ડિલિવરી થયા બાદ ફંડલ મસાજ કરવુ જેના કારણે યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન ની કન્ટીન્યુટી રહી શકે અને જો રિટેઇન્ડ બીટ્સ ઓફ પ્લેસેન્ટા હોય તો તે પ્રોપરલી એક્સપેલ આઉટ થય શકે. અને મધર માં થતી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ( PPH ) ની કન્ડિશન પ્રિવેન્ટ થય શકે.

OR

Q-1.a.Describe the process and development of fertilization. કર્ટીલાઇઝેશન ના પ્રોસેસ વિશે વર્ણન કરો.03

Introduction:
ફર્ટિલાઈઝેશન (Fertilization) એ સ્પર્મ (Sperm) અને ઓવમ (Ovum) ની
ફ્યુઝન પ્રક્રિયા છે, જેનાથી ઝાયગોટ (Zygote) રચાય છે. આ પ્રક્રિયા મુખ્યત્વે ફેલોપિયન ટ્યુબ (Fallopian Tube) ના એમ્પ્યુલા (Ampulla) ભાગમાં થાય છે.

Main stages of fertilization:

1. Sperm Transport (સ્પર્મ ટ્રાન્સપોર્ટ):

• કોપ્યુલેશન (Copulation) દરમિયાન સ્પર્મ વેજિના (Vagina) માં ડિપોઝિટ થાય છે અને યૂટેરસ (Uterus) થકી ફેલોપિયન ટ્યુબ સુધી પહોંચે છે.

2. Capacitation of Sperm (સ્પર્મ કેપેસિટેશન):

• સ્પર્મ યૂટેરિન અને ટ્યુબલ ફ્લૂઈડમાં રહેલા એનઝાઇમ્સથી કેપેસિટેશન પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરે છે, જેનાથી સ્પર્મ ઓવમની ઝોના પેલ્યુસિડા (Zona Pellucida) પાર કરવા સક્ષમ બને છે.

3. Acrosome Reaction (એક્રોસોમ રિએક્શન):

• એક્રોસોમ (Acrosome) માં રહેલા હાયાલ્યુરોનિડેઝ (Hyaluronidase) અને અન્ય એન્ઝાઇમ્સથી ઓવમની ઝોના પેલ્યુસિડા તૂટે છે.

4. Penetration and Fusion (પેનિટ્રેશન અને ફ્યુઝન):

• સ્પર્મ ઓવમના પ્લાઝ્મા મેમ્બ્રેન (Plasma Membrane) સાથે ભેળવી જાય છે.
• સ્પર્મનો ન્યુક્લિયસ ઓવમના ન્યુક્લિયસ સાથે fusion કરે છે અને ડિપ્લોઇડ ઝાયગોટ (Diploid Zygote) રચાય છે.

b. Describe the process Implantation. ઇમ્પાલન્ટેશનની પ્રોસેસ વિશે વર્ણન કરો.04

ઇમ્પ્લાન્ટેશન (Implantation) એ બ્લાસ્ટોસિસ્ટ (Blastocyst) દ્વારા પેશન્ટના યૂટેરસ (Uterus) ના એન્ડોમીટ્રીયમ (Endometrium) માં પોતાનું સ્થાન સ્થાપિત કરવાની અને સંયોજન સાધવાની (
Compounding ) પ્રોસેસ છે. આ પ્રક્રિયા સામાન્ય રીતે ફર્ટિલાઈઝેશન (Fertilization) પછીના 6મા થી 10મા દિવસે થાય છે. યોગ્ય ઇમ્પ્લાન્ટેશન ફીટસ (Fetus)ના સ્વસ્થ વિકાસ માટે અગત્યની છે.

Implantation ની મુખ્ય તબક્કાઓ (Stages of Implantation):

1. Apposition (એપોઝિશન):

• બ્લાસ્ટોસિસ્ટ એન્ડોમીટ્રીયલ લાઇનિંગ (Endometrial Lining) પર સ્થાયી થવાનું શરૂ કરે છે.
• આ તબક્કામાં પ્લાસ્ટોસિસ્ટ યોગ્ય સ્થાન શોધી એન્ડોમીટ્રીયમની સપાટી સાથે પોઝિશન સ્થિર કરે છે.

2. Adhesion (એડ્હીસન):

• ટ્રોફોબ્લાસ્ટ સેલ્સ (Trophoblast Cells) એન્ડોમીટ્રીયલ સેલ્સ સાથે સંયોજિત થાય છે.
• ટ્રોફોબ્લાસ્ટ સેલ્સના સપાટી પર રહેલા મોલિક્યુલ્સ, એન્ડોમીટ્રીયમ સાથે આંશિક જોડાણ બનાવે છે.

3. Invasion (ઇન્વેઝન):

• ટ્રોફોબ્લાસ્ટ સેલ્સમાંથી સિન્કિશિયોટ્રોફોબ્લાસ્ટ (Syncytiotrophoblast) વિકસે છે, જે એન્ડોમીટ્રીયમમાં ઘૂસી જાય છે.
• એન્ડોમીટ્રીયલ ટિશ્યુમાં લાકુના (Lacunae) નામના અવકાશ રચાય છે, જ્યાં માતાનું બ્લડ ભરાય છે.

4. Complete Embedding (સંપૂર્ણ સંયોજન):

• બ્લાસ્ટોસિસ્ટ સંપૂર્ણપણે એન્ડોમીટ્રીયમમાં સંયોજાઈ જાય છે.
• આ તબક્કામાં બ્લાસ્ટોસિસ્ટનું સંપૂર્ણ એન્ડોમીટ્રીયમમાં વિસર્જન થાય છે અને તેનું પોષણ પ્રાપ્ત કરવાની પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે.

Factors Facilitating Implantation (ઇમ્પ્લાન્ટેશન માટે અનુકૂળ ઘટકો):

• યૂટેરાઇન એન્ડોમીટ્રીયમ receptive અવસ્થામાં હોવું (Maximum Receptivity around 20th-24th day of Menstrual Cycle).
• યોગ્ય હોર્મોનલ સપોર્ટ, ખાસ કરીને એસ્ટ્રોજન (Estrogen) અને પ્રોજેસ્ટેરોન (Progesterone) ની યોગ્ય માત્રા.
• સારા ગુણવત્તાવાળું બ્લાસ્ટોસિસ્ટ હોવું.

c. Describe the post Implantation changes in the uterus. યુટ્રસમાં પોસ્ટ ઇમ્પાલન્ટેશનના ચેન્જીસ વિશે વર્ણવો. 05

ઇમ્પ્લાન્ટેશન (Implantation) પછી પેશન્ટના યૂટેરસ (Uterus) અને એન્ડોમીટ્રીયમ (Endometrium) માં વિવિધ હોર્મોનલ અને સેલ્યુલર લેવલે ફેરફારો થાય છે, જે પ્રેગ્નન્સી (Pregnancy)ના સ્થાયી વિકાસ માટે અનિવાર્ય છે. આ ફેરફારોને કલેક્ટેવલી ડિસિડ્યુઆલ ચેન્જિસ (Decidual Changes) કહે છે, જે પેશન્ટના હેલ્થ અને ફીટસ (Fetus) ના પોષણ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

મુખ્ય પોસ્ટ ઇમ્પ્લાન્ટેશન ફેરફારો:

1. Decidual Reaction (ડિસિડ્યુઆલ રિએક્શન):

• એન્ડોમીટ્રીયલ સ્ટ્રોમા સેલ્સ ડિફરેન્શિયેટ થઇને મોટાં, પૉલીહેડ્રલ અને ગ્લાયકોજેન તથા લિપિડથી ભરેલા ડિસિડ્યુઆલ સેલ્સ (Decidual Cells) માં પરિવર્તિત થાય છે.
• આ સેલ્સ પેશન્ટના યૂટેરસને ફિઝિકલ સપોર્ટ આપે છે અને ફીટસના પોષણ માટે પાયો ઊભો કરે છે.

2. Hormonal Changes (હોર્મોનલ ફેરફારો):

• ટ્રોફોબ્લાસ્ટ સેલ્સ (Trophoblast Cells) hCG (Human Chorionic Gonadotropin) હોર્મોનનું સ્રાવ કરે છે, જે કોરપસ લ્યુટિયમ (Corpus Luteum) ને ટકાવી રાખે છે અને પ્રોજેસ્ટેરોન (Progesterone) અને એસ્ટ્રોજન (Estrogen) ના સ્તર વધે છે.
• આ હોર્મોન યૂટેરિન એન્ડોમીટ્રીયમને વધુ રિચ અને પોષણક્ષમ બનાવે છે.

3. Uterine Vascular Changes (યૂટેરિન વાસ્ક્યુલર ફેરફારો):

• સ્પાયરલ આર્ટરીઝ (Spiral Arteries) ડાયલેટ થાય છે અને બ્લડ સપ્લાય વધારે કરે છે, જેથી પ્લેસેન્ટા (Placenta) અને વિકસતા ફીટસ માટે પૂરતું પોષણ અને ઑક્સિજન ઉપલબ્ધ થાય.

4. Formation of Decidua (ડિસિડ્યુઆ ની રચના):

• એન્ડોમીટ્રીયમ ત્રણ ભાગમાં વિભાજિત થાય છે:
  • Decidua Basalis (ડિસિડ્યુઆ બેસાલિસ): પ્લેસેન્ટા ફોર્મેશન માટે જવાબદાર.
  • Decidua Capsularis (ડિસિડ્યુઆ કેપ્સ્યુલારિસ): વિકસતા એમ્બ્રિઓ (Embryo) ને કવર કરે છે.
  • Decidua Parietalis (ડિસિડ્યુઆ પેરીટાલિસ): યૂટેરિન કાવિટીનો બાકીની જગ્યા કવર કરે છે.

5. Immune Modulation (ઇમ્યુન સિસ્ટમમાં ફેરફાર):

• પેશન્ટના ઇમ્યુન સિસ્ટમમાં ફેરફારો થાય છે જેથી foreign એટિજેન જેવા કે ફીટલ ટિશ્યૂના વિરોધમાં રિએક્શન ન થાય.
• ડિસિડ્યુઆલ સેલ્સ ખાસ પ્રકારના સાઇટોકાઇન (Cytokines) અને ગ્રોથ ફેક્ટર્સ (Growth Factors)નું સ્રાવ કરે છે.

6. Formation of Placenta (પ્લેસેન્ટાની રચના):

• ટ્રોફોબ્લાસ્ટ સેલ્સ દ્વારા પ્લેસેન્ટાના વિકાસની શરૂઆત થાય છે, જે ફીટસ માટે પોષણ, રક્ષણ અને મેટાબોલિક સપોર્ટ પૂરું પાડશે.

પોસ્ટ ઇમ્પ્લાન્ટેશન ચેન્જિસ પેશન્ટના યૂટેરસને એક હેલ્ધી અને પોષક વાતાવરણ બનાવી પ્રેગ્નન્સીના આરંભથી આખા ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ફીટસના વિકાસ માટે પૂરતા સપોર્ટ આપવાનું કાર્ય કરે છે. આ ફેરફારો સફળ ગર્ભધારણ અને આરોગ્યદાયક ડીલેવરી માટે અત્યંત આવશ્યક છે.

Q-2 A. Write the difference(ANY TWO) નીચેનાનો તફાવત લખો (કોઇપણ બે).08.

a. Cord Presentation and Cord Prolapsed-કોર્ડ પ્રેસેન્ટેશન અને કોર્ડ પ્રોલેપ્સડ

ક્રમ	તફાવતના મુદ્દા	Cord Presentation (કોર્ડ પ્રેસેન્ટેશન)	Cord Prolapse (કોર્ડ પ્રોલેપ્સડ)
1	વ્યાખ્યા (Definition)	અંબેલિકલ કોર્ડ (Umbilical Cord) પ્રીઝેન્ટિંગ પાર્ટ (Presenting Part)ની આગળ યૂટેરાઇન ઓસ (Uterine Os) નજીક હોય, પરંતુ મેમ્બ્રેન્સ (Membranes) ઇન્ટેક્ટ હોય.	અંબેલિકલ કોર્ડ મેમ્બ્રેન્સ ફાટી ગયા પછી(After the membranes rupture) પ્રીઝેન્ટિંગ પાર્ટની આગળ અને વેજાઈના (Vagina) સુધી બહાર આવતું હોય.
2	મેમ્બ્રેન્સની સ્થિતિ (Membranes Status)	મેમ્બ્રેન્સ ઇન્ટેક્ટ હોય છે.	મેમ્બ્રેન્સ રપ્ચર્ડ (Ruptured) થઈ ગયા હોય છે.
3	જોખમ (Risk)	ફીટસ (Fetus) માટે તાત્કાલિક જોખમ ઓછું હોય છે.	ફીટસ માટે હાઈપોક્સિયા (Hypoxia) અને મૃત્યુનું જોખમ વધુ હોય છે.
4	નિદાન (Diagnosis)	વેજાઈનલ એક્ઝામિનેશન (Vaginal Examination) દ્વારા કોર્ડ પલ્પેબલ હોય છે, પણ બહાર દેખાતું નથી.	કોર્ડ વેજાઈના સુધી બહાર દેખાતું અને પલ્પેબલ હોય છે.
5	પેશન્ટના લક્ષણો (Patient Symptoms)	કોઈ વિશેષ લક્ષણ ન હોય, માત્ર કોર્ડ પલ્પેબલ હોય.	ફીટલ હાર્ટ રેટ (Fetal Heart Rate) એબનોર્મલ, કોર્ડ બહાર દેખાય અને પેશન્ટમાં પેનિક જોવા મળે.
6	મેનેજમેન્ટ (Management)	પેશન્ટને બેડ રેસ્ટ (Bed Rest), પોઝિશનલ થેરાપી જેવી કે ટ્રેન્ડેલેનબર્ગ પોઝિશન (Trendelenburg Position), અને મેમ્બ્રેન્સના રપ્ચરથી બચાવવાનો પ્રયાસ થાય છે.	તાત્કાલિક ઈમર્જન્સી મેડિકલ મેનેજમેન્ટ, કોર્ડ પર દબાણ દૂર કરવો, ક્ની-ચેસ્ટ પોઝિશન (Knee-Chest Position) આપવી, અને એક્સપીડાઈટ ડીલેવરી (Expedited Delivery), વધુમાં વધુ એમર્જન્સી સીઝેરિયન સેકશન (Cesarean Section) કરવામાં આવે છે.

b.Threatened abortion and inevitable abortion.થ્રેટેન્ડ એબોર્શન અને ઇનએવીટેબલ એબોર્શન

ક્રમ	તફાવતના મુદ્દા	Threatened Abortion (થ્રેટેન્ડ એબોર્શન)	Inevitable Abortion (ઇનએવીટેબલ એબોર્શન)
1	વ્યાખ્યા (Definition)	પ્રેગ્નન્સી (Pregnancy) દરમિયાન બ્લીડિંગ (Bleeding) અને પેઈન (Pain) સાથે પણ પ્રેગ્નન્સી આગળ વધી શકે તેવી સ્થિતિ.	તે સ્થિતિ જેમાં પ્રેગ્નન્સી નું લોસ (Loss) નિશ્ચિત હોય અને અટકાવી શકાય નહિ.
2	સર્વિકલ ઓસ (Cervical Os)	બંધ (Closed) હોય છે.	ખુલ્લું (Open) હોય છે.
3	બ્લીડિંગ (Bleeding)	હળવું (Spotting) અથવા ઓછું બ્લીડિંગ.	ભારે પ્રમાણમાં બ્લીડિંગ થાય છે.
4	પેઈન (Pain)	સામાન્ય રીતે હળવો પેઈન કે ક્રેમ્પ (Cramp) હોય છે.	તીવ્ર અને સતત પેઈન, ખાસ કરીને લોઅર એબ્ડોમેન (Lower Abdomen) માં.
5	પ્રેગ્નન્સી બચાવવાની શક્યતા (Viability of Pregnancy)	યોગ્ય સારવાર સાથે પ્રેગ્નન્સી ટકી શકે છે.	પ્રેગ્નન્સી ટકી શકે તેમ નથી, અવશ્યગત રીતે (Essentially) ટર્મિનેટ થાય છે.
6	મેનેજમેન્ટ (Management)	પેશન્ટને બેડ રેસ્ટ (Bed Rest), સેડેટિવ્સ (Sedatives), અને હોર્મોનલ સપોર્ટ જેમ કે પ્રોજેસ્ટેરોન (Progesterone) આપી શકાય છે.	ડીલેવરી (Delivery) માટે તૈયાર રહેવું અને યૂટેરાઇન એવેક્યુએશન (Uterine Evacuation) જેવી મેડિકલ અથવા સર્જિકલ પદ્ધતિ જરૂરી બની શકે છે.

c. Male Pelvis and Female Pelvis-મેલ પેલ્વીસ અને ફીમેલ પેલ્વીસ.

ક્રમ	તફાવતના મુદ્દા	Male Pelvis (મેલ પેલ્વિસ)	Female Pelvis (ફીમેલ પેલ્વિસ)
1	Overall Structure (સાંકળાકૃતિ)	ભારે (Heavy), જાડા હાડકા (Thick Bones) અને મજબૂત માળખું( Strong structure).	હળવું (Light), પાતળા હાડકા (Thin Bones) અને નરમ માળખું(Soft texture).
2	શેપ (Shape)	હાર્ટ શેપ્ડ (Heart Shaped) પેલ્વિક ઇનલેટ (Pelvic Inlet).	ઓવલ અથવા રાઉન્ડ (Oval/Round) પેલ્વિક ઇનલેટ.
3	પેલ્વિક કેવિટી (Pelvic Cavity)	સંકડી (Narrow) અને ઊંડી (Deep).	પહોળી (Wide) અને ઓછી ઊંડી (Shallow).
4	પેલ્વિક આઉટલેટ (Pelvic Outlet)	નાનું (Smaller) અને અવરોધિત.	મોટું (Larger) અને ખુલ્લું.
5	પ્યુબિક આર્ક એંગલ (Pubic Arch Angle)	ઓછું, આશરે 50°-60°.	વિશાળ, આશરે 80°-85°.
6	ઈલિએક વિંગ્સ (Iliac Wings)	ઊભા અને નજીક-નજદીક.	બહુ ખુલ્લા અને દૂર-દૂર.
7	સેક્રમ (Sacrum)	લાંબું (Long), નેરો (Narrow) અને વધુ કર્વ્ડ.	નાનું (Short), પહોળું (Broad) અને ઓછું કર્વ્ડ.
8	પેલ્વિક ઇનલેટ (Pelvic Inlet)	હાર્ટ આકારનું (Heart-Shaped).	ઓવલ અથવા રાઉન્ડ આકારનું (Oval/Round-Shaped).
9	પેલ્વિસનું ફંક્શન (Function)	બોડી સપોર્ટ અને વોકિંગ માટે વધુ યોગ્ય.	પ્રસૂતિ (Childbirth) માટે અનુકૂળ.

B.Explain the following (ANY TWO) નીચેનાને સમજાવો.(કોઇપણ બે). 4

a. Prostaglandin પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડીન

ઇન્ટ્રોડક્શન

પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડીન્સ એ પ્રોસ્ટાનોઇનિક એસિડ માંથી પ્રાપ્ત થયેલું છે તે લોકલ હોર્મોન્સ તરીકે વર્ક કરે છે.1935 મા વોન યુલર દ્વારા ડિસ્ક્રાઇબ કરવામાં આવેલું હતું.

પ્રોસ્ટાગ્લાન્ડિન્સ હોર્મોન્સ નથી પરંતુ ઓટોકોલોઇડ્સ છે. આ પ્રોસ્ટેનોઇક એસિડ ના ડિરાઇવ્ડ અથવા ડેરિવેટિવ્ઝ છે. તેઓ લોકલ હોર્મોન્સ તરીકે પણ વર્ક કરે છે. વિસ્તૃત રીતે, પ્રોસ્ટાગ્લાન્ડિન્સ એક આવશ્યક ફેટી એસિડ, એરાકીડોનિક એસિડ માંથી સિન્થેસાઇઝ્ડ કરવામાં આવે છે, જે થ્રોઆઉટ બોડી માં વાઇડ્લી ડિસ્ટ્રીબ્યુટ થાય છે. ફિમેલ માં, આ મેન્સ્ટ્રુઅલ ફ્લુઇડ, એન્ડોમેટ્રીયમ ,ડેસિડ્યુઆ, એમ્નીઓટીક મેમ્બરેન માં રહેલું હોય છે.

કેમીસ્ટ્રી :
પ્રોસ્ટાગ્લાન્ડિન્સ 20-કાર્બન કાર્બોક્સિલિક એસિડ છે જેમાં સાયક્લોપેન્ટેન રિંગ હોય છે જે પોલીઅનસેચ્યુરેટેડ ફેટી એસિડ્સમાંથી બને છે.

વેરાયટીસ:

પ્રોસ્ટાગ્લાન્ડિન્સ ની ઘણી વેરાઇટી, કોમન્લી રીતે યુઝ માં લેવાતા પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડિન‌ નીચે મુજબ છે:
જેમ કે,
PGE2-પ્રોસ્ટિન E2 (દિનોપ્રોસ્ટોન),
PGF2α-પ્રોસ્ટિન F2α (દિનોપ્રોસ્ટ ટ્રોમેથામાઇન),
PGE1-મીસોપ્રોસ્ટોલ.

ઇન્ડિકેશન્સ:

• એબોર્શસન ના ઇન્ડક્શન માટે,
• મેડિકલ ટર્મિનેશન ઓફ પ્રેગનેન્સી,
• મોલાર પ્રેગ્નન્સીના ટર્મિનેશન માટે,
• લેબર ના ઇન્ડક્શન માટે,
• એબોર્શન અથવા લેબર ના ઇન્ડક્શન પહેલા સર્વાઇકલ રાઇપનીન્ગ માટે.
• લેબર ના ઓગમેન્ટેશન (એસીલીરેશન)માટે.
• એટોનીક પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ના મેનેજમેન્ટ માટે.
• ટ્યુબલ એક્ટોપીક પ્રેગ્નન્સી ના મેડિકલ મેનેજમેન્ટ માટે.
• ઇન્ફ્રા યુટેરાઇન ફિટસ એ ડેથ થયેલું હોય ત્યારે લેબર ના ઇન્ડક્શન માટે.

કોન્ટ્રાઇન્ડિકેશન્સ:

• એબ્સોલ્યુટ:
• કમ્પાઉન્ડ ની હાઇપરસેન્સીટીવીટી,
• અસ્થમા,
• એક્યુટ પેલ્વિક ઇન્ફ્લામેન્ટ્રી ડીસીઝ (PID),
• યુટેરાઇન ફાઇબ્રોસીસ,
• સર્વાઇકલ સ્ટેનોસીસ,
• પેલ્વિક સર્જરી.

• રિલેટીવ:
• હાઇપરટેન્સન,
• કાર્ડિયોવાસ્ક્યુલર ડિસીઝ,
• રીનલ કે હિપેટીક ડિસીઝ,
• પેપ્ટીક અલ્સર,
• જોન્ડિસ,
• યુટેરાઇન સ્કાર,
• એક્ટીવ કાર્ડિયાક,પલ્મોનરી‌,
• હાઇપોટેન્સન (PGE2).

રુટ:

• પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડિન એ જુદા જુદા રુટ દ્વારા પ્રોવાઇડ કરી શકાય છે જેમ કે:
• ઓરલી (અલ્સર માટે મીઝોપ્રોસ્ટોલ),
• વજાઇનલ (લેબર ઇન્ડક્શન માટે દિનોપ્રોસ્ટ),
• ઇન્ટ્રાવિનસલી (ઉ.દા: પલ્મોનરી હાયપરટેન્શન માટે એપોપ્રોસ્ટેનોલ),
• ઇન્ટ્રામસ્ક્યુલર (ઉ્.દા: અલ્પ્રોસ્ટેડીલ).

ડોઝ:

1.ટેબ્લેટ્સ – કન્ટેઇન 0.5 mg પ્રોસ્ટિન E2.

2.વજાઇનલ સપોઝિટરી – જેમાં 20 mg PGE2 અથવા 50 mg PGF2α હોય છે.

3.વજાઇનલ પેસરી – જેમાં 3 mg PGE2 છે.

4.પ્રોસ્ટિન F2α 1mg/ml, Prostin E2, 5 mg/ml ના ઇન્જેક્ટેબલ એમ્પ્યુલ્સ અથવા વાઇલ અવેઇલેબલ હોય છે.

5.મિસોપ્રોસ્ટોલ (PGE₁)50 mg દર ચાર કલાકે ઓરલી, વજાઇનલી અથવા રેક્ટલ રુટ દ્વારા લેબર માટે આપવામાં આવે છે.

મિકેનિઝમ ઓફ એક્શન:
બને PGE2 અને PGF2α બંનેની ઓક્સિજન ઇફેક્ટ યુટ્ર્સ ઉપર થાય છે. PGF2α તે માયોમેટ્રિયમ ઉપર અને PGE2 એ મુખ્યત્વે સર્વિક્સ ઉપર ઇફેક્ટ કરે છે.

સાઇડ ઇફેક્ટ:
નોઝીયા, વોમિટીંગ, ડાયરિયા, એબડોમીનલ પેઇન.
યુટેરાઇન હાઇપરસ્ટીમ્યુલેશન: યુટ્રસ નું એક્સેસિવ કોન્ટ્રાક્શન થવું.
હેડએક.
ફ્લસીન્ગ: સ્કિન એ રેડનેસ અને વાર્મ થવું.
ડિઝીનેસ: બ્લડ પ્રેશર માં ચેન્જીસ થવું.
એલર્જીક રિએક્શન: સ્કિન રેસીસ થવું.
બ્લિડિંગ ના રિસ્ક ઇન્ક્રીઝ થવું.

નર્સિંગ રિસ્પોન્સીબિલીટીસ:

• પેશન્ટ ના રેસ્પીરેટ્રી રેટ, રિધમ, ડેપ્થ ને પ્રોપર્લી અસેસ કરવું.
• કોઇપણ પ્રકારનું વજાઇનલ ડિસ્ચાર્જ, ઇચિન્ગ અથવા ઇરીટેશન માટે ઇન્ડિકેટ કરવું
• ડ્રગ્સ ને પ્રોવાઇડ કરતા પહેલા એન્ટીએમેટીક ઓર એન્ટીડાયરિયલ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું.
• જ્યારે વજાઇનલ પ્રિપેરેશન નો યુઝ કરવામાં આવે છે, ત્યારે તેને વજાઇના માં હાઇ રાખવી જોઇએ પરંતુ તે પહેલાં, તેને પેકેજ પર વાર્મ્ડ વોટર રનીન્ગ કરવું જોઇએ.
• કોન્ટ્રેક્શન ની લેન્થ તથા તેના ડ્યુરેશન ને પ્રોપર્લી નોટ કરવુ.
• જો કોન્ટ્રેક્શન એ લોસ હોય અથવા એબસન્ટ હોય તો ડોક્ટર ને ઇમિડિએટલી ઇન્ફોર્મ કરવું.
• જો વજાઇનલ રુટ એ પ્રિફર હોય તો પેશન્ટ ને 10 થી 15 મિનિટ માટે સુપાઇન પોઝિશન માં જ રહેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

b. Ergot derivatives – અર્ગોટ ડિરાયવેટીવ

અર્ગોટ ડેરીવેટિવ્સ માંથી બે સામાન્ય રીતે અર્ગોમેટ્રાઇન અને મેથાર્જીન ઓક્સીટોસિક્સ તરીકે યુઝ થાય છે.

ગ્રુપ:

ક્લાસિફિકેશન: યુટેરોટોનિક
ટાઇપ: અર્ગોટ આલ્કેલોઇડ

કેમીસ્ટ્રી: અર્ગોમેટ્રાઇન એમાઇન આલ્કેલોઇડ છે. જે ફન્ગસ ક્લેવિસેપ્સ
પર્પ્યુરા રાઇ અને વીટ જેવા સીરીયલ ઉપર ઉગે છે અને તેમાંથી આઇસોલેટેડ થાય છે.

ઇન્ડીિકેશન્સ:

થેરાપ્યુટીક:
ડિલેવરી,
એબોર્શન કે હાયડેટીફોર્મ મોલ ના એક્સપલ્ઝન બાદ એટોનીક યુટોનીક યુટેરાઇન બ્લીડિંગ સ્ટોપ કરવા.

પ્રોફાઇલેક્ટિક: ડીલેવરી બાદ એક્સેસિવ હેમરેજ અટકાવવા પ્રોફાઇલેક્સિસ તરીકે યુઝ થાય છે.

અધર ઇન્ડિકેશન્સ:

ઇન્ડક્શન ઓફ એબોર્શન,
PPH ની કન્ડિશન ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તથા ટ્રીટમેન્ટ માટે.
હાયડેટીફોર્મ મોલ.
સબઇન્વોલ્યુશન્સ ઓફ યુટ્રસ.

કોન્ટ્રાઇન્ડીકેશન્સ:

• અરગોમેટ્રાઇન/ મીથાર્જીન: પ્રેગનેન્સી, 1 સ્ટ સ્ટેજ ઓફ લેબર, સેકન્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબર અને બ્રિચ ડિલેવરી માં હેડ ના ક્રાઉનીન્ગ પહેલા.
• સસ્પેક્ટેડ મલ્ટીપલ પ્રેગ્નેન્સી.
• સિવ્યર પ્રિએક્લેમ્પસીયા અને એક્લેમ્પસીયા ની કન્ડિશન માં.
• કાર્ડીયાક ડીસીઝ.
• હાઇપરટેન્સન.
• સિવ્યર લીવર અને કિડની ડીસિઝ.
• Rh – ve ફેક્ટર્સ.
• પ્રિએક્લેમ્પસિયા/ એક્લેમ્પસીયા ની કન્ડિશન મા.
• એબ્રપ્શીયો પ્લાસેન્ટા.
• મલ્ટીપલ પ્રેગનેન્સી નાં કેસીસ માં 1st બેબીના ડિલેવરી પછી.

રુટ:

IM ( ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલર),
ઓરલી

ડોઝ:

1.મેથાઇલર્ગોમેટ્રીન (મેથાર્જીન)

પોસ્ટપાર્ટમ: ડિલિવરી પછી 0.2 mg IM; જરૂર મુજબ દર 2-4 કલાકે રિપીટ થઇ શકે છે (મેક્સિમમ 5 ડોઝ).

ઓરલી: ચોક્કસ કેસ માટે 0.2 mg દિવસ માં ત્રણ વખત 7 દિવસ સુધી.

2.એર્ગોમેટ્રીન (એર્ગોનોવિન)

ડોઝ:

પોસ્ટપાર્ટમ: ડિલિવરી પછી 0.2 mg IM; જરૂર મુજબ દર 2-4 કલાકે રિપીટ થય શકે છે.

IV: 0.2 mg એક્યુટ સિચ્યુએશન માં એડમીનીસ્ટર થય શકે છે, પરંતુ સામાન્ય રીતે IM પસંદ કરવામાં આવે છે.

મોડ ઓફ એક્શન:

યુટ્રસ ના માયોમેટ્રીયમ લેયર માં અમુક પ્રકાર ના રીસેપ્ટર્સ હોય છે. જેમ કે, સેરેટોનીન (5 HT) અને આલ્ફા એડ્રેનેર્જીક રીસેપ્ટર્સ તેને સ્ટીમ્યુલેટ કરે છે. તેના કારણે સેલ્સ ની અંદર કેલ્શિયમ નું લેવલ ઇન્ક્રીઝ થવા લાગે છે. એટલે કે કેલ્શિયમ આયર્ન ની સંખ્યા ઇન્ક્રીઝ થવા લાગે છે. તેના કારણે સ્ટ્રોંગ અને સસ્ટેઇન્ડ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન ઉત્પન્ન થાય છે. આમ, જ્યારે યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન્સ સ્ટાર્ટ થાય ત્યારે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ( PPH ) ની કન્ડિશન ને રીડ્યુઝ કરવામાં મદદ કરે છે સાથે યુટેરાઇન ઇન્વોલ્યુશન થવામાં પણ હેલ્પ કરે છે.

સાઇડ ઇફેક્ટ:

• નોઝીયા તથા વોમિટીંગ,
• હેડેક,
• બ્લડ પ્રેશર,
• ડિઝીનેસ,
• ડાયરિયા,
• હાઇપરટેન્શન,
• માયોકાર્ડિયલ ઇસ્ચેમીયા,
• યુટેરાઇન રપ્ચર.

નર્સિંગ રિસ્પોન્સબીલીટી:

1.મોનીટરીગ:

પેશન્ટ ના વાઇટલ સાઇન પ્રોપર્લી મોનિટરિંગ કરવા.

યુટેરાઇન ટોન એન્ડ બ્લિડિંગ ને‌ પ્રોપર્લી મોનીટરીંગ કરવું.

કોઇપણ એડવાન્સ રીએક્શન છે કે કેમ તે પ્રોપર્લી મોનિટરિંગ કરવું.

મધર ના વાઇટલ સાઇન ઇમીડિયેટ્લી મોનિટરિંગ કરવા.

જો વોમીટીંગ એ અનકન્ટ્રોલેબલ હોય તો એન્ટિએમેટીક મેડીકેશન એડમીનીસ્ટ્રેશન કરવું.

2.એજ્યુકેશન:

કોઇપણ સાઇડ ઇફેક્ટ છે કે કેમ કે પ્રોપર્લી મોનિટરિંગ કરવું.

પેશન્ટ ને કોઇપણ સિવ્યર ચેસ્ટ પેઇન, હેડએક‌ તથા પાલ્પીટેશન ના સાઇન તથા સિમ્પટોમ્સ છે કે કેમ તે પ્રોપર્લી મોનિટરિંગ કરવું.

3.એડમીનીસ્ટ્રેશન:

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.

પેશન્ટ ને ઇન્ટ્રામસ્ક્યુલર( IM) ઇન્જેક્શન પ્રોપર્લી એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું.

4.ડોક્યુમેન્ટેશન્સ:

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી મેડિકેશન પ્રોવાઇડ કર્યા માટેનું ડોક્યુમેન્ટેશન માટે કરવુ.

c. Cephalohematoma- કેફેલોહીમેટોમા

કેફેલોહીમેટોમા (Cephalohematoma) એ ન્યુબોર્ન પેશન્ટના સ્કલ બોન (Skull Bone) ના પેરીઓસ્ટિયમ (Periosteum) અને ક્રેનિયલ બોન (Cranial Bone) ની વચ્ચે સીરમ અથવા બ્લડ એકઠું થવાથી બનેલ સબપેરીઓસ્ટિયલ હેમોરેજ (Subperiosteal Hemorrhage) છે.

મુખ્ય લક્ષણો (Clinical Features):

• ન્યુબોર્ન પેશન્ટના સ્કલના એક અથવા વધુ બોન પર નરમ, સ્પર્શે લચીલું અને સ્પષ્ટપણે મર્યાદિત થયેલું સ્વેલિંગ (Swelling) જોવા મળે છે.
• આ સ્ફોટન સામાન્ય રીતે પેરિએટલ બોન (Parietal Bone) પર વધુ જોવા મળે છે.
• સ્ફોટન કેપ્યુટ સક્સિડેનિયમ (Caput Succedaneum) કરતા મજબૂત મર્યાદિત હોય છે અને સ્યૂટ્યુર લાઈન્સ (Suture Lines) ક્રોસ નથી કરતું.
• પેશન્ટમાં સામાન્ય રીતે પેઈન (Pain) નથી થતું.

કારણો (Causes):

• પ્રોલોંગ લેબર (Prolonged Labour).
• ફોર્સેપ્સ ડીલેવરી (Forceps Delivery) અથવા વેક્યૂમ એક્સટ્રેક્શન (Vacuum Extraction).
• ટાઈટ નેચરલ બર્થ કેનલ (Tight Birth Canal).
• વધુ મેડિકલ ઇન્ટરવેન્શન્સ અને ઓબ્સ્ટેટ્રિકલ ટ્રોમા (Obstetrical Trauma).

તફાવત:

• Cephalohematoma અને Caput Succedaneum વચ્ચે મુખ્ય તફાવત એ છે કે કેફેલોહીમેટોમા સ્યૂટ્યુર લાઈન્સ પાર નથી કરતું અને મોડું વિલય થાય(Late dissolution) છે, જ્યારે કેપ્યુટ સક્સિડેનિયમ સ્યૂટ્યુર લાઈન્સ પાર કરે છે અને ટૂંક સમયમાં વિલય (Merger soon) થાય છે.

જટિલતાઓ (Complications):

• Jaundice – બ્લડ ક્લોટના અવશેષોથી બીલિરૂબિન લેવલ વધે છે.
• રેર કેસમાં કલ્શિફિકેશન (Calcification) અને સ્કલ ડિફોર્મિટી.
• એક્સટ્રીમ કેસમાં એનિમિયા (Anemia).

Management:

• સામાન્ય રીતે કોઈ ખાસ સારવાર જરૂરી પડતી નથી; આ સ્વયં વિલય થઈ જાય છે (Self-Resolving).
• પેશન્ટમાં બીલિરૂબિન લેવલ વધારે હોય તો ફોટોથેરાપી (Phototherapy) આપી શકાય છે.
• મોટા કેફેલોહીમેટોમા હોય અને ઈન્ફેક્શનના ચિન્હો હોય તો એન્ટીબાયોટિક થેરાપી (Antibiotic Therapy) આપી શકાય છે.
• રેઅર કિસ્સાઓમાં Aspiration કરવા પડે.

Conclusion:
કેફેલોહીમેટોમા સામાન્ય રીતે હાનિકારક નથી અને થોડા સમયમાં વિલય થઈ જાય છે. પરંતુ, પેશન્ટ માટે નજીકથી અવલોકન અને જરૂરી જણાય ત્યારે મેડિકલ ઇન્ટરવેન્શન જરૂરી હોય છે.

Q-3 Answer the following:- (ANY TWO) નીચેના નો જવાબ આપો (કોઇપણ બે)12

a. Describe the types of caesarean section. સીઝેરીયન સેક્શન ના પ્રકારો વિશે વર્ણવો.

Caesarean Section (સીઝેરિયન સેકશન) શું છે?

સીઝેરિયન સેકશન (Caesarean Section) એ એક સર્જિકલ પ્રોસેજર છે જેમાં પેશન્ટના એબડોમન અને યુટ્રસ (Uterus) પર કટ લગાડી ને ડિલિવરી કરવામાં આવે છે. જ્યારે નોર્મલ ડિલિવરી શક્ય ન હોય ત્યારે આ પ્રકારની સર્જરી કરવી પડે છે. આ પ્રોસેસ કમ્પ્લીટ્લી રીતે એસેપ્ટિક (Aseptic) ટેક્નિક અને એનસ્થીસીયા (Anaesthesia) હેઠળ કરવામાં આવે છે.

પ્રકારો – Types of Caesarean Section (ટાઇપ્સ ઓફ સીઝેરિયન સેકશન)

1.Lower Segment Caesarean Section (LSCS) (લોઅર સેગમેન્ટ સીઝેરિયન સેકશન)

આ સૌથી કોમન પ્રકાર છે. તેમાં યૂટ્રસના નીચલા ભાગ (Lower Uterine Segment) પર ટ્રાન્સવર્સ ઈન્સીજન (Transverse Incision) લગાવવામાં આવે છે.
આ પ્રકારમાં બ્લીડિંગ ઓછું થાય છે, વુન્ડ ઝડપથી સાજું થાય છે અને ફ્યુચર પ્રેગ્નન્સી માટે પણ વધુ સલામત માનવામાં આવે છે.

2.Classical Caesarean Section (ક્લાસિકલ સીઝેરિયન સેકશન)

આ પ્રકારમાં યુટ્રસના ઉપરના ભાગ (Upper Uterine Segment) પર વર્ટિકલ ઈન્સીજન (Vertical Incision) આપવામાં આવે છે.
આ today’s obstetricsમાં બહુ ઓછા કેસમાં વાપરવામાં આવે છે — જેમ કે જો પેલ્વિસ બહુ નાનો હોય, પ્લેસેંટા (Placenta) આગળ હોય કે ફેટલ પોઝિશન બહુ એબ્નોર્મલ હોય ત્યારે.
આમાં બ્લીડિંગ વધારે થાય છે અને રિકવરી પણ લાંબી હોય છે.

3.Emergency Caesarean Section (ઇમર્જન્સી સીઝેરિયન સેકશન)

જ્યારે પેશન્ટ અથવા ફિટસની જીવના જોખમવાળી સ્થિતિ બને ત્યારે તરત જ ઓપરેશન થતું હોય તે ઇમર્જન્સી સીઝેરિયન કહેવાય છે.
જેમ કે – ફીટલ ડિસ્ટ્રેસ (Fetal Distress), બ્રીચ પ્રેઝન્ટેશન (Breech Presentation), કાર્ડિયોટોકોગ્રાફી (Cardiotocography)માં એબ્નોર્મલ રિઝલ્ટ્સ વગેરે.

4.Elective Caesarean Section (ઇલેક્ટિવ સીઝેરિયન સેકશન)

આ ઓપરેશન અગાઉથી પ્લાન અને શિડ્યૂલ( Shedule) કરાયેલું હોય છે.
આ પ્રકારની સીઝેરિયન એવા કેસમાં થાય છે જેમ કે – બે પહેલા સીઝેરિયન થયા હોય, પ્લેસેંટા પ્રીવીયા (Placenta Praevia), યૂટેરાઇન અબનોર્મલિટી (Uterine Abnormality), કે મલ્ટિપલ પ્રેગ્નન્સી (Multiple Pregnancy) હોય.

5.Repeat Caesarean Section (રીપિટ સીઝેરિયન સેકશન)

જ્યારે પેશન્ટને પહેલાથી એક અથવા વધુ સીઝેરિયન થયેલ હોય અને ફરીથી સીઝેરિયન દ્વારા ડિલિવરી કરવી પડે ત્યારે તેને રીપિટ સીઝેરિયન કહે છે.
આમાં પહેલાંના યૂટેરાઇન સ્કાર (Uterine Scar) ને ધ્યાનમાં રાખીને સર્જરી કરવામાં આવે છે.

6.Crash Caesarean Section (ક્રેશ સીઝેરિયન સેકશન)

આ એ એક્સ્ટ્રીમ ઇમર્જન્સી છે જેમાં એકદમ તાત્કાલિક ઓપરેશન કરવું પડે છે, જેમ કે પ્લેસેંટા એબ્રપ્શન (Placenta Abruption) કે અંબિલિકલ કોર્ડ પ્રોલેપ્સ (Umbilical Cord Prolapse) જેવી પરિસ્થિતિમાં.

દરેક પ્રકારની Caesarean Section ની પસંદગી પેશન્ટની મેડિકલ સ્થિતિ અને ફીટસના વેલબીઇંગને ધ્યાનમાં રાખીને Obstetrician (ઓબ્સ્ટેટ્રિશિયન) દ્વારા કરવામાં આવે છે. યોગ્ય પ્રકારની સર્જરી અને તેનું યોગ્ય મેનેજમેન્ટ મધર અને ચાઇલ્ડ બંને માટે સલામતી સુનિશ્ચિત કરે છે.

b. Pre induction assessment score (Bishop’s Score). પ્રી-ઈન્ડકશન અસેસમેન્ટ સ્કોર (બીસીપ્સ સ્કોર)

Bishop’s Score (બિશોપ્સ સ્કોર) એ Obstetrics (ઓબ્સ્ટેટ્રિક્સ) ની અંદર ઉપયોગ થતી એક ક્લિનિકલ સ્કોરિંગ પદ્ધતિ છે જેનો ઉપયોગ એ નક્કી કરવા માટે થાય છે કે પેશન્ટના સર્વિક્સ (Cervix) “Induction of Labor (ઇન્ડક્શન ઑફ લેબર)” માટે કેટલો તૈયાર છે.

આ સ્કોર અનુસાર ડોક્ટર એ નિર્ણય લઈ શકે છે કે પેશન્ટમાં મેડિકલ રીતે લેબર ઇન્ડ્યૂસ કરવી કે નહિ. જો સ્કોર ઊંચો હોય તો સર્વિક્સ મેચ્યોર (Mature) માનવામાં આવે છે અને લેબર ની શરૂઆત સફળતાપૂર્વક થાય તેવી શક્યતા વધારે હોય છે.

મુખ્ય પેરામિટર્સ – Parameters of Bishop’s Score (બિશોપ્સ સ્કોર)

Bishop’s Score પાંચ મુખ્ય પેરામિટર્સના આધાર પર નક્કી કરવામાં આવે છે. દરેક પેરામિટર માટે 0 થી 3 પોઈન્ટ્સ આપવામાં આવે છે. કુલ સ્કોર 0 થી 13 વચ્ચે હોઈ શકે છે.

1.Cervical Dilatation (સર્વિકલ ડાયલટેશન) :

સર્વિક્સ કેટલું ઓપન છે તેનો અંદાજ આ પેરામિટરથી મળે છે.

0 cm = સ્કોર 0

1–2 cm = સ્કોર 1

3–4 cm = સ્કોર 2

≥5 cm = સ્કોર 3

2.Cervical Effacement (સર્વિકલ ઇફેસમેન્ટ)

સર્વિક્સ કેટલો પાતળો થયો છે, તેનો અંકલન.

0–30% = સ્કોર 0

40–50% = સ્કોર 1

60–70% = સ્કોર 2

≥80% = સ્કોર 3

3.Cervical Consistency (સર્વિકલ કન્સિસ્ટન્સી)

સર્વિક્સનો ટેક્સચર કેવો છે તે દર્શાવે છે.

Firm = સ્કોર 0

Medium = સ્કોર 1

Soft = સ્કોર 2

4.Cervical Position (સર્વિકલ પોઝિશન)

સર્વિક્સ યૂટ્રસમાં ક્યાં સ્થિત છે તે દર્શાવે છે.

Posterior = સ્કોર 0

Mid-position = સ્કોર 1

Anterior = સ્કોર 2

5.Fetal Station (ફીટલ સ્ટેશન)

ફિટસનું હેડ પેલ્વિસમાં કેટલું નીચે છે તેનું મૂલ્યાંકન.

-3 station = સ્કોર 0

-2 station = સ્કોર 1

-1/0 station = સ્કોર 2

+1/+2 station = સ્કોર 3

Interpretation – સ્કોરનું મૂલ્યાંકન

Bishop’s Score ના આધારે પેશન્ટ માટે લેબર ઇન્ડક્શન સફળ થશે કે નહીં તે અનુમાનવામાં આવે છે.

≥8 સ્કોર: સર્વિક્સ સંપૂર્ણપણે મેચ્યોર છે. ઇન્ડક્શન ઓફ લેબરની સફળતા ખૂબ વધુ હોય છે.

5–7 સ્કોર: સર્વિક્સ પાર્ટિયલી મેચ્યોર છે. પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડિન થેરાપી (Prostaglandin Therapy) થી રિપનિંગ કરી શકાય છે.

<5 સ્કોર: સર્વિક્સ અનફેવરેબલ છે. પહેલાં સર્વિકલ રિપનિંગ જરૂરી છે.

Important Points

Bishop’s Score મલ્ટિપેરસ (Multiparous) પેશન્ટ માટે થોડી રિલેક્સ સ્કોરિંગ માપદંડો ધરાવે છે.

સ્કોર દર્શાવે છે કે પેશન્ટનું બોડી લેબર માટે કેટલું પ્રીપેઇર છે અને એના આધારે ડોક્ટર એજન્ટ્સ (Agents) પસંદ કરે છે.

સ્કોરિંગ દરમિયાન સ્ટરાઇલ (Sterile) ટેક્નિક જાળવવી ખૂબ આવશ્યક છે.

Bishop’s Score એ Obstetric Practice માં મહત્વપૂર્ણ અસેસમેન્ટ ટૂલ છે, જે પેશન્ટના સર્વિકલ સ્ટેટસનું મૂલ્યાંકન કરીને ઇન્ડક્શન માટે યોગ્ય સમય અને પદ્ધતિ નક્કી કરવામાં મદદ કરે છે. આ સ્કોરના આધારે પેશન્ટના અને ફીટસના સલામત મેનેજમેન્ટ માટે યોગ્ય નિર્ણયો લેવામાં આવે છે.

c. Care of premature baby.-પ્રીમેચ્યોર બેબી ની કેર

Premature Baby (પ્રિમેચ્યોર બેબી) એ એવા ન્યૂબોર્ન ઇન્ફન્ટ (Newborn Infant) છે, જે 37 વીક (Weeks) ના પહેલા જન્મે છે. આ બેબી કમ્પ્લીટ્લી રીતે ડેવલોપ થયેલ ન હોવાથી તેમને ખાસ દેખરેખની જરૂરિયાત રહે છે. તેઓ વધુ સેન્સિટિવ હોય છે અને તેમના અંગો (Organs) કમ્પ્લીટ્લી રીતે મેચ્યોર (Mature) થયા નથી, તેથી આ બેબી માટે સ્પેશિયલ નીયોનેટલ કેર (Neonatal Care) જરૂરી હોય છે.

1.Thermal Regulation (થર્મલ રેગ્યુલેશન) :

• પ્રિમેચ્યોર બેબી પાસે એડિક્વેટ બ્રાઉન ફેટ (Brown Fat) અને સ્કીન ની ટેમ્પરેચર રેગ્યુલેશન કરવાની ક્ષમતા ઓછી હોય છે.
• બેબીને Radiant Warmer (રેડિએન્ટ વોર્મર) કે Incubator (ઇન્ક્યુબેટર) માં રાખવો.
• Skin-to-Skin Contact (કાંગારૂ કેર) પણ ખૂબ અસરકારક છે, જેને Kangaroo Mother Care (કાંગારૂ મદર કેર) કહે છે.
• રૂમનો તાપમાન 25–28°C વચ્ચે જાળવવો.

2.Respiratory Support (રેસ્પિરેટ્રી સપોર્ટ) :

• પ્રિમેચ્યોર બેબીમાં લંગ્સ સંપૂર્ણ રીતે વિકસેલા ન હોવાના કારણે Respiratory Distress Syndrome (RDS) જોવા મળે છે.
• જરૂર પડ્યે Oxygen Therapy (ઑક્સિજન થેરાપી) આપવી.
• કેટલાક કેસમાં Continuous Positive Airway Pressure (CPAP) કે Mechanical Ventilation પણ આપવી પડે છે.
• Surfactant Therapy (સર્ફેક્ટન્ટ થેરાપી) પણ આપવામાં આવે છે, જે એલ્વીઓલી (Alveoli) ના કોલ્લેપ્સ થવાથી બચાવે છે.

3.Nutritional Support (ન્યૂટ્રિશનલ સપોર્ટ) :

• પ્રિમેચ્યોર બેબી મોંથી દૂધ પીવાની ક્ષમતા વિકસાવતી નથી એટલે સ્ટાર્ટિંગમાં Gavage Feeding (ગેવિજ ફીડિંગ) અથવા Parenteral Nutrition (પેરેન્ટરલ ન્યૂટ્રિશન) જરૂરી બને.
• Expressed Breast Milk (EBM) કે Donor Human Milk સૌથી વધુ સલામત હોય છે.
• Fortifiers (ફોર્ટિફાયર્સ) સાથે મિલ્કને એના ગ્રોથ માટે એડજસ્ટ કરવામાં આવે છે.

4.Infection Prevention (ઈન્ફેક્શન પ્રિવેન્શન) :

• પ્રિમેચ્યોર બેબીનું ઇમ્યુન સિસ્ટમ અપૂર્ણ હોય છે, જેથી તે ઇન્ફેક્શન પ્રત્યે વધારે સંવેદનશીલ હોય છે.
• Strict Hand Hygiene (હેન્ડ હાઇજિન) જાળવવી.
• સ્ટરિલાઇઝ્ડ ઇક્વિપમેન્ટ નો ઉપયોગ.
• Minimal Invasive Procedures કરવી.
• પેરેન્ટ્સ અને વિઝિટર્સ માટે પણ Barrier Nursing Techniques અપનાવવી.

5.Monitoring and Observation (મોનિટરિંગ એન્ડ ઓબ્ઝર્વેશન) :

• કન્ટીન્યુઅસ Heart Rate, Respiratory Rate, Oxygen Saturation (SpO₂) ને મોનિટર કરવા.
• વેઇટ ચેકિંગ ડેઈલી કરવું.
• યૂરિન આઉટપુટ, સ્ટૂલિંગ અને ફીડ ટોલરન્સનું અવલોકન જરૂરી છે.

6.Parental Education and Emotional Support (પેરેન્ટલ એડ્યુકેશન એન્ડ ઈમોશનલ સપોર્ટ) :

• પેરેન્ટ્સને બેબીની હાલત, કાળજી અને કાંગારૂ કેર વિશે ટ્રેઇન કરવું.
• માતા પિતાની ઈમોશનલ જરૂરિયાતોને સમજવી અને તેમને સપોર્ટ કરવો.
• ડિસ્ચાર્જ પછી હોમ કેર માટે કાઉન્સેલિંગ જરૂરી છે.

7.Follow-up Care (ફોલોઅપ કેર) :

• પ્રિમેચ્યોર બેબીનો Developmental Assessment નિયમિત સમયગાળાએ થતો રહેવો જોઈએ.
• Vision Screening (ROP – Retinopathy of Prematurity)
• Hearing Test (Auditory Brainstem Response)
• Neurodevelopmental Evaluation. આ બધા જરૂરી છે જેથી કોઈ લાંબા ગાળાની કોમ્પ્લીકેસન્સ અટકાવી શકાય.

Premature Baby માટે થતી કાળજી ખૂબ જ નાજુક અને મલ્ટી-ડિસિપ્લિનરી હોવી જોઈએ. તેનું એક્સપર્ટ ડૉક્ટર, નર્સ, અને પેરેન્ટ્સ વચ્ચે સંપૂર્ણ કો-ઓર્ડિનેશન સાથે મેનેજમેન્ટ થવું જોઈએ જેથી બાળકનું સર્વાંગીણ વિકાસ સુરક્ષિત રીતે થાય.

Q-4 Write short notes (ANY THREE) નીચેનાની ટુંકનોંધ લખા (કોઇપણ ત્રણ)12

a. Ovarian Cycle- ઓવેરિયન સાઇકલ :

Ovarian Cycle (ઓવરિયન સાયકલ) એ female ના રિપ્રોડક્ટિવ સિસ્ટમમાં થતો નિયમિત હોર્મોનલ ચક્ર છે, જેના દ્વારા ઓવરી (Ovary)માંથી એક મેચ્યોર ઓવોમ (Ovum) રિલીઝ થાય છે. આ સિસ્ટમ એન્ડોક્રાઈન ગ્લેન્ડ્સ દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે અને તે ફર્ટિલિટીના મુખ્ય પાસાઓમાંની એક છે.

Ovarian Cycle સામાન્ય રીતે 28 દિવસનો હોય છે અને તે ત્રણ મુખ્ય સ્ટેજમાં વહેંચાયેલો હોય છે:

1.Follicular Phase (ફોલીક્યુલર ફેઝ) :

• આ સ્ટેજ સાયકલના પહેલા દિવસે મેનસ્ટ્રુએશન (Menstruation) શરૂ થાય છે અને ઓવ્યુલેશન (Ovulation) સુધી ચાલે છે.
• આ ફેઝ દરમિયાન પિટ્યુટરી ગ્લેન્ડ (Pituitary Gland)માંથી Follicle Stimulating Hormone (FSH) સિક્રિટ થાય છે.
• FSH ઓવરીની અંદર રહેલા પ્રાઈમરી ફોલીકલ્સ (Primary Follicles)ના ગ્રોથ માટે જવાબદાર હોય છે.
• એક ફોલીકલ ડોમિનન્ટ બનીને Graafian Follicle (ગ્રાફિઅન ફોલીકલ) તરીકે વિકસે છે.
• આ ફોલીકલ દ્વારા Estrogen (એસ્ટ્રોજન) હોર્મોન સિક્રિટ થાય છે જે એન્ડોમીટ્રિયમ (Endometrium)ને થિક અને પ્રોલીફેરેટ કરવા માટે પ્રેરણા આપે છે.

2.Ovulation Phase (ઓવ્યુલેશન ફેઝ) :

• આ ફેઝ સામાન્ય રીતે સાયકલના મધ્ય ભાગે એટલે કે લગભગ 14મો દિવસ આવે છે.
• Estrogen ની લેવલ પીક પર પહોંચી જાય છે જે પિટ્યુટરી ગ્લેન્ડને Luteinizing Hormone (LH) રિલીઝ કરવા માટે પ્રેરે છે.
• LH Surge (એલએચ સર્ઝ) થવાની સાથે જ ડોમિનન્ટ ફોલીકલ ફાટી જાય છે અને એક મેચ્યોર ઓવોમ બહાર નીકળે છે — જેને Ovulation કહે છે.
• ઓવોમ Fallopian Tube (ફેલોપિયન ટ્યુબ) તરફ જાય છે અને ત્યાં સ્પર્મ સાથે ફર્ટિલાઈઝ થવાની તૈયારી રહે છે.

3.Luteal Phase (લ્યૂટિયલ ફેઝ) :

• Ovulation પછી ફાટેલી ગ્રાફિઅન ફોલીકલ Corpus Luteum (કોર્પસ લ્યૂટિયમ) માં કન્વર્ટ થાય છે.
• Corpus Luteum દ્વારા Progesterone (પ્રોજેસ્ટેરોન) અને થોડું Estrogen સિક્રિટ થાય છે.
• Progesterone એન્ડોમીટ્રિયમને વધારે થિક અને સિક્રિટરી બનાવી દે છે, જે એમ્બ્રિયો ઈમ્પ્લાન્ટ થવા માટે તૈયારી આપે છે.
• જો ફર્ટિલાઈઝેશન થાય છે, તો Human Chorionic Gonadotropin (hCG) હોર્મોન સિક્રિટ થવા લાગે છે અને Corpus Luteum લંબે સમય સુધી એક્ટિવ રહે છે.
• જો ફર્ટિલાઈઝેશન નહીં થાય, તો Corpus Luteum ડિજેનેરેટ થઈ જાય છે અને હોર્મોન લેવલ ઘટે છે, જેના કારણે એન્ડોમીટ્રિયમ તૂટી પડે છે અને મેનસ્ટ્રુએશન શરૂ થાય છે.

Hormonal Regulation (હોર્મોનલ રેગ્યુલેશન) :

Ovarian Cycle ની પ્રવૃત્તિ મુખ્યત્વે ચાર હોર્મોન્સ દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે:

1.FSH (Follicle Stimulating Hormone)

2.LH (Luteinizing Hormone)

3.Estrogen

4.Progesterone

આ હોર્મોન ઓવરિઅન અને યૂટરાઈન સાયકલને સીધો અસર કરે છે.

Clinical Importance (ક્લિનિકલ મહત્વ) :

ઓવરિયન સાયકલમાં ગડબડ હોવી એટલે કે હોર્મોનલ ઈમ્બેલન્સ, પીસીઓએસ (PCOS), ઓવ્યુલેશન ન થવો વગેરે ઇન્ફર્ટિલિટી (Infertility) તરફ લઈ જઈ શકે છે.

હોર્મોનલ પિન્નિંગ કે કન્ટ્રાસેપ્ટિવ પિલ્સ (Contraceptive Pills) નો ઉપયોગ કરીને આ સાયકલને નિયંત્રિત કરી શકાય છે.

b. Function of Placenta – પ્લેસેન્ટા ના કાર્યો.

1) રેસ્પીરેટરી ફંક્શન (Respiratory function) :
પ્લેસેન્ટા દ્વારા ફિટસ એ ઓક્સિજન મેળવે છે અને કાર્બન ડાયોક્સાઇડ ને એક્સક્રીઝ કરે છે.
મધરના બ્લડ માંથી ઓક્સિજન એ ફિટલ બ્લડમાં પાસ થાય છે તેવી જ રીતે ફિટસ માં રહેલું કાર્બન ડાયોક્સાઇડ એ પ્લેસેન્ટા મારફતે મેટરનલ બ્લડમાં ટ્રાન્સમિટ થાય છે.

2) ન્યુટ્રીટીવ ફંક્શન (Nutritive function) :
બધા જ પ્રકારના ન્યુટ્રીયંટ્સ જેમકે અમાઇનોએસિડ, ગ્લુકોઝ, વિટામિન્સ ,મિનરલ્સ, લિપિડ, વોટર અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ એ મધરમાંથી ફિટસ માં ટ્રાન્સમિટ થાય છે.
મેટરનલ ડાયટમાં લેવાયેલું ફૂડ એ પ્લેસેન્ટલ સાઇડ સુધી પહોંચે છે ત્યાં સિમ્પલ ફોર્મ થઈ જાય છે ત્યારબાદ ફીટ્સને જરૂરી સબસ્ટન્સ એ પ્લેસેન્ટા સિલેક્ટ કરે છે અને તે ફિટસ સુધી ટ્રાન્સમિટ કરે છે.

3) સ્ટોરેજ ફંક્શન (Storage function) :
પ્લેસેન્ટા એ ગ્લુકોઝ, આયર્ન તથા વિટામીન ને સ્ટોર કરે છે. અને ફીટસ ને જરૂર પડતી સમયે પ્લેસેન્ટા એ પ્રોવાઇડ કરે છે.

4) એકસ્ક્રીટરી ફંક્શન (Excretory function):
ફીટસ માં રહેલું વેસ્ટ પ્રોડક્ટ એ પ્લેસેન્ટ માં ટ્રાન્સમિટ થાય છે.

5) પ્રોટેક્શન(Protection):
પ્લેસેન્ટલ મેમ્બરેન માં લિમિટેડ બેરિયર ફંક્શન હોય છે. કેટલીક એન્ટીબોડીસ એ મધરમાંથી ફિટસ માં જાય છે તે બર્થ પછી બેબી ને ત્રણ મહિના સુધી ઇમ્યુનિટી પ્રોવાઇડ કરે છે.

6) ઇમ્યુનોલોજીકલ ફંક્શન (Immunological function):
ફિટસ અને પ્લેસેન્ટાના એન્ટીજન એ મધર માટે ફોરેઇન તરીકે વર્તે છે. તેમ છતાં ગ્રાફ્ટ રિજેક્શન થતું નથી કારણ કે પ્લેસેન્ટા એ રિજેક્શન સામે ઇમ્યુનોલોજીકલ પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરે છે.

7) હોર્મોનલ ફંક્શન (Hormonal function) :

સ્ટીરોઇડ હોર્મોન્સ
ઇસ્ટ્રોજન,
પ્રોજેસ્ટેરોન.

પ્રોટીન હોર્મોન્સ
HCG( હ્યુમન કોરિયોન ગોનાડ્રોફિન),
HPL( હ્યુમન પ્લેસેન્ટલ લેક્ટોજન),
રિલેક્સીન,
PAPPA (પ્રેગ્નેન્સી અસોસીએટેડ પ્લાઝમા પ્રોટીન:= A).

•>HCG( હ્યુમન કોરિયોન ગોનાડ્રોફિન) :
કોરિયોનીક વિલાઇ ના સાયટોટ્રોફોબ્લાસ્ટિક લેયર માથી HCG( હ્યુમન કોરિયોન ગોનાડ્રોફિન)એ પ્રોડ્યુસ થાય છે.
HCG( હ્યુમન કોરિયોન ગોનાડ્રોફિન)એ પ્રેગ્નેન્સિ ના 7 થી 10 વીક દરમિયાન વધારે હોય છે પછી પ્રેગ્નેન્સિ વધે તેમ ઓછુ થાય છે તે કોર્પસ લ્યુટીયમ ને મેઇન્ટેન કરે છે.
HCG( હ્યુમન કોરિયોન ગોનાડ્રોફિન)એ પ્રેગ્નેન્સિ ના ટેસ્ટ મા યુઝ થાય છે કારણ કે તે મધરના યુરિનમાં એક્સક્રીટ થાય છે.

HCG( હ્યુમન કોરિયોન ગોનાડ્રોફિન)એ ફર્ટીલાઇઝએસન બાદ બ્લડ મા 7 દિવસે અને યુરિન મા 9 દિવસે ડિટેક્ટ થાય છે.કે જે પોઝીટીવ પ્રેગ્નેન્સિ ટેસ્ટ ઇન્ડિકેટ કરે છે.

•> HPL( હ્યુમન પ્લેસેન્ટલ લેક્ટોજન) :
HPL( હ્યુમન પ્લેસેન્ટલ લેક્ટોજન) એ પ્લેસેન્ટા માથી પ્રોડ્યુસ થાય છે તે પ્રેગ્નેન્સીના લેક્ટોજેનિક અને મેટાબોલિક પ્રોસેસમાં ઇનવોલ્વ થાય છે જ્યારે હ્યુમન કોરિયોનીક ગોનાડ્રોફિન ટ્રોફીન નું લેવલ ઓછું થાય ત્યારે હ્યુમન પ્લેસેન્ટલ લેક્ટોજન ( HPL) નુ લેવલ ઇન્ક્રીઝ થાય છે અને તે થ્રોઆઉટ પ્રેગનેન્સીમાં કંટીન્યુ રહે છે.હ્યુમન પ્લેસેન્ટલ લેક્ટોજન( HPL) એ એન્ટી ઇન્સ્યુલિન તરીકે વર્ક કરે છે જે બ્લડમાં ગ્લુકોઝ લેવલને ઇન્ક્રીઝ કરીને ગ્લુકોઝ ને ફીટસ સુધી સપ્લાય કરવામા હેલ્પ કરે છે.

•>રિલેક્સિન
રિલેક્સિન એ ડેસિડ્યુઆસ સેલ્સ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે. અને તે સર્વિક્સ ને સોફ્ટ કરે છે તથા પેલ્વિક લીગામેન્ટ ને અને સિમ્ફાઇસીસ પ્યુબિસને લેબર પ્રોસેસ રિલેક્સ કરવામાં હેલ્પ કરે છે.

•>PAPPA (પ્રેગ્નેન્સી અસોસીએટેડ પ્લાઝમા પ્રોટીન: A)
પ્રેગ્નેન્સી અસોસીએટેડ પ્લાઝમા પ્રોટીન: A એ ઇમ્યુનોસપ્રેસન્ટ તરીકે વર્ક કરે છે અને પ્રેગનેન્સીને મેન્ટેઇન રાખવા માટેનું વર્ક કરે છે.

•> ઇસ્ટ્રોજન
ઇસ્ટ્રોજન એ થ્રોઆઉટ પ્રેગ્નેન્સિ મા પ્લેસેન્ટા દ્વારા પ્રોડ્યુસ થાય છે. તે ફીટોપ્લેસેન્ટા ના વેલ્બિંગ માટે જરૂરી હોય છે.
લેબર દરમિયાન ઇસ્ટ્રોજન ઇન્ક્રીઝ થાય છે જે ઓક્સિટોસિન ને રિલીઝ કરવામાં હેલ્પ કરે છે જેના કારણે યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

•> પ્રોજેસ્ટેરોન
પ્રોજેસ્ટેરોન એ પ્લેસેન્ટાના સીનસાઇટીઅલ લેયર માંથી ઉત્પન્ન થાય છે જે ટોકોલાઇટીક એજન્ટ તરીકે વર્ક કરે છે અને યુટરાઇન કોન્ટ્રાકશનને પ્રિવેન્ટ કરે છે સાથે સાથે ઇમ્યુનોસપ્રેશન્ટ તરીકે વર્ક કરી પ્રેગનેન્સીને કંટીન્યુ રાખવામાં મદદ કરે છે.

c. Signs and Symptoms of Pregnancy- પ્રેગનેન્સીના ચિન્હો અને લક્ષણો.

પ્રેગનેન્સી ના મેઇન ત્રણ સાઇન જોવા મળે છે જે નીચે મુજબ છે.

1. Presumptive Signs (પ્રીઝમ્પટિવ ચિન્હો)
2. Probable Signs (પ્રોબેબલ ચિન્હો)
3. Positive Signs (પોઝિટિવ ચિન્હો)

1. Presumptive Signs (પ્રીઝમ્પટિવ ચિન્હો) :
મોસ્ટલી સબ્જેક્ટિવ એટલે કે મધર ને પોતાને અનુભવ થાય છે કે તે પ્રેગ્નેન્ટ છે જ્યારે તે બીજી ઇલનેશ ના કારણે પણ હોઇ શકે છે.

• એમેનોરિયા,
• નોઝિયા એન્ડ વોમીટીંગ,
• મોર્નિંગ સીકનેસ,
• 3 થી 4 વીક મા ટીંગલીંગ સેન્સેશન થવુ,
• બ્રેસ્ટ તથા નીપલ નું એન્લાર્મેન્ટ થવું, બ્રેસ્ટ મા મોન્ટોગ્મેરી ટ્યુબરકલ્સ નુ અપીરીયન્સ થવું.
• મીક્ચ્યુરેસન ઇન્ક્રીઝ થવુ, નીપલ માંથી કોલોસ્ટ્રમ એક્સપ્રેસ થવું.
• ફેસ અને બ્રેસ્ટ માં પ્રિગ્મેન્ટેશન થવા.(ક્લોઝમા,લાઇના નાઇગ્રા , સ્ટ્રાયા ગ્રેવીડેરમ),
• ક્વીકનીંગ: મધર ને ફીટસની પહેલી મુવમેન્ટ એ આશરે 16 – 20 વીકે ફિલ થાય છે.

2. Probable Signs (પ્રોબેબલ ચિન્હો) :

પ્રોબેબલ સાઇન એ મેટર્નલ ફિઝિયોલોજીકલ ચેન્જીસ છે .તે એક્ઝામિનેશન દરમિયાન ડિટેક્ટ કરી શકાય છે.તે ઓબ્જેકટીવ પરંતુ પ્રેગ્નેન્સી નું ચોક્કસ કન્ફોર્મેશન ના કહી શકાય.

• એબડોમન એન્લાર્જ થવું.એબડોમીનલ પાલ્પેશન દ્વારા પ્રેગ્નેન્સી ના વિક જાણી શકાય છે.
• યુટ્રસ ની સાઇઝમાં તથા શેપમાં ચેન્જીસ થવા અને યુટ્રસ નુ એન્લાર્જમેન્ટ થવું.
• એક્સટર્નલ બેલોટમેંટ અને ઇન્ટર્નલ બેલોટમેંટ થવું.
• પોઝિટિવ પ્રેગનેન્સી ટેસ્ટ એટલે કે યુરિનમાં હ્યુમન કોરિયોનીક ગોનાડ્રોટ્રોફિન( HCG) હોર્મોનું ડિટેક્શન થવુ. તેમા નીચે મુજબ ની સાઇન જોવા મળે છે:
• જેક્મિયર સાઇન અથવા ચેડ્વિક સાઇન (Jacquemier sign or Chadwick sign) :
  આ સાઇન એ 8 વિક ની પ્રેગનેન્સી દરમિયાન અપિરીયન્સ થાય છે તેમાં વલ્વા ,વજાઇના તથા સર્વિક્સ નું બ્લુઇસ ડીસ્કલરેશન થવુ તેને ચેડ્વિક સાઇન કહે છે,જ્યારે વજાઇના નુ બ્લુઇસ ડીસ્કલરેશન થવુ તેને જેક્મિયર સાઇન કહે છે .
• હાટૅમાન સાઇન (Heartman sign) :
  આ સાઇન એ પ્રેગ્નેન્સીના 1-3 મંથ સુધીમાં જોવા મળે છે તેમાં જ્યારે ફર્ટિલાઇઝ્ડ એગ નુ યુટેરાઇન કેવીટીમા ઇમ્પ્લાન્ટેશન થાય ત્યારે સ્લાઇટ્લી બ્લીડિંગ જોવા મળે છે.
• પાલ્મર સાઇન(palmar sign):
  આ સાઇન એ પ્રેગ્નેન્સીના 4-8 વીક દરમ્યાન જોવા મળે છે. આ સાઇનમાં જ્યારે બાયમેન્યુઅલ એક્ઝામિનેશન કરવામાં આવે ત્યારે યુટ્રસ નું રેગ્યુલર તથા રિધેમીક કોન્ટ્રાક્શન થાય છે.
• ગુડેલ સાઇન (Goodell’s Sign) :
  ગુડેલ સાઇન એ 6 વીક સુધી જોવા મળે છે તેમાં સર્વિક્સ ના લોવર પાટૅ નુ સોફ્ટનિંગ થાય છે.
• હેગાર સાઇન(Hegar’s Sign):
  આ સાઇન એ 6 થી 10 વીક દરમ્યાન જોવા મળે છે આમાં યુટ્રસ નો અપર પાર્ટ એટલે કે યુટ્રસ નો બોડી નો પાર્ટ એ ફિટસ ના ગ્રોવિંગ થતા ની સાથે એન્લાર્જ થાય છે અને યુટ્રસ નો લોવર પાર્ટ એ સોફ્ટ થાય છે . હેગાર સાઇન મા સર્વિક્સ નું સાયનોસીસ તથા સોફ્ટનીંગ થાય છે યૂટેરસ અને સર્વાયકલ ઇસમસ (Isthmus) વચ્ચે નરમાશ આવી જવું (Around 6-8 weeks).
• પિસ્કસેક સાઇન (piskacek’s sign):
  આ સાઇન એ 6-8 વીક દરમ્યાન જોવા મળે છે જેમાં યુટ્રસ મા Lateral ઇમ્પ્લાન્ટેશન થતા યુટ્રસ નુ એસિમેટ્રિકલ તરીકે એન્લાર્જમેન્ટ થાય છે.
• ઓસિએન્ડર સાઇન(Osiander’s sign):
  આ સાઇન એ 6-8 વીક દરમ્યાન જોવા મળે છે. આ સાઇનમાં વજાઇનલ એરિયામાં રહેલા લેટરલ ફોરનિક્સ હોય ત્યા પલ્સેસન એ ફેલ્ટ થાય છે.
• બ્રેક્સટોન હિક્સ કોન્ટ્રાક્શન(Braxton Hicks Contractions) :
  પ્રેગનેન્સી ની શરૂઆત માં યુટ્રસ એ તેની જાતે જ કોન્ટ્રાકશનમાં જાય છે તે રેગ્યુલર, ઇનફ્રિકવન્ટ, સ્પાઝમોડીક, પેઇનલેસ હોય છે તેના કારણે સર્વિક્સ ના ડાયલેટેશન ઉપર કોઇ અસર થતી નથી તે ટર્મની નજીક વધીને છેલ્લે લેબરના પેઇનફૂલ કોન્ટ્રાકશન સાથે ભળી જાય છે. ફિટસ નુ બેલોટમેંટ થવુ જેમા,
  ઇન્ટર્નલ બેલોટમેંટ તથા એક્સ્ટર્નલ બેલોટમેન્ટ થાય છે:
• ઇન્ટર્નલ બેલોટમેંટ: સોળમા વિક પછી,વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન દર્શાવે છે, બોડી ની હાજરી કે જે ટેપિંગ પર ખસી જાય છે અને પછીથી થંડ સાથે બોડી તેની પ્લેસ પર પાછી આવે છે.
• એક્સ્ટર્નલ બેલોટમેન્ટ: પ્રેગનેન્સી ના લગભગ 20 વિક ની અરાઉન્ડ મા , યુટ્રસ ને હેન્ડ દ્વારા પાલ્પેટ કરતા હેન્ડ ની નીચે યુટ્રસ મા બેલોટમેંટ ફિલ થાય છે. આને એક્સટર્નલ બેલોટમેન્ટ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
• 3. Positive Signs (પોઝિટિવ ચિન્હો) : પોઝીટીવ સાઇન મા પ્રેગ્નેન્સી નુ કન્ફોર્મેશન થાય છે. જેમાં એક્ઝામિનર એ ફિટસ ને ડિટેક્ટ કરે છે તથા તેનું ડોક્યુમેન્ટેશન કરે છે.
• વિઝયુલાઇઝેશન ઓફ ફીટસ બાય અલ્ટ્રાસાઉન્ડ: આ ટેસ્ટ એ પ્રેગનેન્સી નું કન્ફર્મેશન કરે છે અને સાથે સાથે ફીટસ ની લાઇ, પ્રેઝન્ટેશન, ફિટસ હાર્ટ સાઉન્ડ, પ્લેસેન્ટા નું લોકેશન,એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ નુ અમાઉન્ટ તથા ડિસ્ટ્રીબ્યુશન અને ઇન્ટર્નલ OS નુ અસેસમેન્ટ કરવામાં આવે છે. ફિટસ ની એબનોર્માલીટીસ જેવી કે એન્સેફાલી, સ્પાઇના બિફિડા, માયલોમેનિંગોસેલ, વગેરે, તથા યુટ્રસ અને ઓવેરિયન એબ્નોર્માલિટીસ આ મેથડ દ્વારા ડિટેક્ટ કરવામા આવે છે.
  રુટિન્લી પ્રેગ્નેન્સી ના 20 મા વિક પહેલા મીડ ટ્રાઇમેસ્ટર દરમિયાન સ્કેન કરવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે. ફિટસ ની સિરીયસ એબનોર્માલીટીસ ના કિસ્સામાં, પેસન્ટ ને પ્રેગ્નેન્સી ટર્મિનેશન કરવા માટે સલાહ આપી શકાય છે.
• Pregcolor અને pregcolor- card test: આનો ઉપયોગ મોટાભાગે પ્રેગ્નન્સીનુ કન્ફર્મેશન કરવા માટે હોમ – કિટ તરીકે થાય છે. આ કલર- ચેન્જીગ -કાર્ડ- ટેસ્ટ સરળ હોય છે અને વુમન એ પોતે પણ કરી શકે છે. પિરીયડ્સ મિસ્ડ થયા પછી 5 મા દિવસે કાડૅ ટેસ્ટ મા 2 લાઇન ની હાજરી પ્રેગનેન્સી નું કન્ફર્મેશન કરે છે.
• ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ સંભળાવા: ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ એ ફિટોસ્કોપ મા 20 વિક્સ પછી સંભળાય છે.
• ફિટલ મુવમેન્ટસ: ફિટલ મુવમેન્ટસ એ 22 માં વીક પર ફેલ્ટ થતી હોય છે.
• ફીટલ પાર્ટ્સ પાલ્પેસન થવું: 24 વીક પછી ફિટલ પાર્ટસ પાલ્પેબલ હોય છે
• ફ્રિકવન્સી ઓફ મિક્ચ્યુરેશન: તે સામાન્ય રીતે ટર્મ ના એન્ડ માં એક્સપિરિયન્સ થાય છે જેમાં ફીટલ હેડ નું એંગેજમેન્ટ થવાના કારણે ફ્રિક્વન્સી ઓફ મિકચ્યુરેશન થાય છે.
• રેડિયોગ્રાફી: તે સામાન્ય રીતે પ્રિ- સેન્ડ ડે પ્રેક્ટિસમાં એડવોકેટીંગ કરતું નથી.
  રેડિયોગ્રાફિક પેલ્વિમેટ્રી સસ્પેક્ટેડ સેફાલોપેલ્વિક ડીસપ્રપોર્શન ના સિલેક્ટેડ કેસિસ માં રેરલી જ ઇન્ડીકેટેડ કરવામા આવે છે.
• રેડિયો ઇમ્યુનોસે: આ એક ખૂબ સેન્સિટીવ મેથડ છે અને hCG ની હાજરી એ માતાના સીરમ અને યુરિન માં ઓવ્યુલેશન ના 7-8 દિવસ પછી અથવા ઇમ્પ્લાન્ટેશન સમયે ડિટેક્ટ કરવા માટે તેનો યુઝ કરી શકાય છે.
  તે કન્સેપ્સન ના 3 વિક પછી પ્રેગનેન્સી ની હાજરી નુ કન્ફોર્મેશન કરે છે. મધર ના સીરમ માં hCG નુ કોન્સન્ટ્રેશન એ કન્સેપ્સન ના 2-3 મંથ પછી પીક વેલ્યુ સુધી પહોંચે ત્યાં સુધી દર 2-3 દિવસે hCG નુ કોન્સન્ટ્રેશન એ ડબલ થાય છે (બ્લેક- બર્ન 2007).
• અલ્ટ્રાસોનોગ્રાફીમાં 6 વીક સુધી એમ્બ્રિયો જોવા મળવુ ત્યાર પછી ફીટસ જોવા મળવું.
• ફિટસ ના સ્કેલેટલ સિસ્ટમનું રેડિયોલોજીકલ અપીરિયન્સ થવું.
• એક્સ રે માં ફિટલ સ્કેલેટલ નું વિઝ્યુલાઇઝેશન થવું.
• લેટ પ્રેગનેન્સીમાં ફિટલ મુવમેન્ટ નુ વિઝ્યુઅલાઇઝેશન થવું.

d. Vasa Previa – વાસા પ્રિવિયા

વાસા પ્રિવિયા એ એક ઓબ્સ્ટેટ્રિક્સ કોમ્પ્લીકેશન્સ છે કે જેમાં ફિટલ બ્લ્ડ વેસલ્સ એ યુટ્રસ ના ઇન્ટર્નલ ઓરિફીસ ના ક્રોસ અથવા નજીક માંથી પાસ આઉટ થતી હોય છે‌ તથા પ્રેઝેન્ટીન્ગ પાર્ટ ના ફ્રન્ટ માં હોય છે.જ્યારે સપોર્ટીન્ગ મેમ્બ્રેન એ રપ્ચર થય જાય છે ત્યારે આ વેસેલ્સ એ રપ્ચર થવાનું રિસ્ક રહે છે કારણ કે તે અંમ્બેલીકલ કોર્ડ અથવા પ્લેસેન્ટલ ટીશ્યુસ દ્વારા અનસપોર્ટેડ હોય છે. આ કોમ્પ્લિકેશન્સ એ લેબર દરમિયાન અને ડીલેવરી સમય દરમિયાન અરાઇઝ થય શકે છે.

ઇટિયોલોજી:

લો લાઇન્ગ પ્લેસેન્ટા તે પ્રિવિયસ મિસ્કેરેજ અને D અને C (ડાયલેટેશન અને ક્યુરેટેજ) ના પરિણામે યુટ્રસ ના સ્કાર ને કારણે હોઇ શકે છે.

એબનોર્મલી રીતે અથવા અનયુઝવલી રીતે ફોર્મ થયેલ પ્લેસેન્ટા તે બાયલોબ્ડ પ્લેસેન્ટા અથવા સ્યુસેન્ચુરેટ – લો પ્લેસેન્ટા હોઇ શકે છે.
ઇન-વિટ્રો ફર્ટિલાઇઝેશન પ્રેગ્નેન્સીસ અને મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સી (ટ્વિન્સ એન્ડ ટ્રીપ્લેટ્સ).
વેલામેન્ટસ ઇન્સર્ટેશન ઓફ‌ અંમ્બેલીકલ કોર્ડ ના કારણે.

રિસ્ક ફેક્ટર્સ ઓફ વાસા પ્રીવિયા:

પ્લેસેંટા પ્રીવિયા,
વેલામેન્ટસ ઇન્સર્ટેશન ઓફ‌ અંમ્બેલીકલ કોર્ડ,
મલ્ટીલોબ્ડ પ્લેસેંટા,
મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સી.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

પેઇનલેસ વજાઇનલ બ્લિડિંગ (2nd એન્ડ 3rd ટ્રાઇમેસ્ટર).
ડાર્કર રેડ કલર બ્લડ (કેમ કે બેબી નું બ્લડ એ ડાર્ક કલર નું હોય છે,બ્રાઇટ રેડ બ્લડ એટલે મધર નું બ્લડ હોય).
ફિટલ બ્રેડીકાર્ડિયા.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
અલ્ટ્રાસોનોગ્રાફી:
કલર ડોપ્લર સાથેના કોમ્બિનેશન માં ટ્રાન્સવજાઇનલ સોનોગ્રાફી પ્રેગ્નન્સી ના 16મા વિક ની શરૂઆતમાં વાસા પ્રિવિયા ને ડિટેક્ટ કરવામાં હેલ્પ કરે છે.
ટ્રાયેડ સાઇન ને નોટ કરીને:
પેઇનલેસ વજાઇનલ બ્લિડિંગ,
મેમ્બ્રેન રપ્ચર,
ફિટલ બ્રેડીકાર્ડીયા અથવા ડેથ.

ટ્રીટમેન્ટ:

જો બ્લડવેસલ્સ એ રપ્ચર થય જાય તો મેડિકલ કેર ની રેપીડ એક્સેસ ની ખાતરી કરવા માટે 3rd ટરાઇમેસ્ટર માં મધર ને હોસ્પિટલાઇઝ કરવું.

પ્રેગ્નન્સી ના 35 વિક ની આસપાસ સિઝેરિયન સેક્સન પર્ફોર્મ કરવામાં આવે.

સિઝેરિયન સેક્સન દ્વારા હેલ્થી ડિલિવરી એ ફોલો કરવાની એકમાત્ર ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન છે. એમરજન્સી ને અવોઇડ કરવા માટે સિઝેરિયન સેક્સન નું આયોજન શક્ય તેટલું વહેલું કરવું જોઇએ અને પ્રિમેચ્યોરિટી સંબંધિત સમસ્યાઓ ને રોકવા માટે પૂરતું મોડું થવું જોઇએ. સામાન્ય રીતે 35-36 વિક માં જો માતા કોઇપણ રિસ્ક વિના નોર્મલ હોય સિઝેરિયન સેક્સન નુ રિકમેન્ડેશન કરવામાં આવે છે .

Q-6 A. Multiple choice questions :- મલ્ટીપલ ચોઇસ ના પ્રશ્નો.5

1.Pain less vaginal bleeding during last trimester may be caused by…… છેલ્લા ટ્રાયમેસ્ટરમાં પેઇન લેસ વજાઇનલ બ્લીડીંગ થવાનું કારણ……હોય શકે.

a. Abrupt Placenta – એબરપ્ટ પ્લેસન્ટા

b. Placents Previa – પ્લેસેન્ટા પ્રિવિયા

c. Placenta Accreta- પ્લેસન્ટા એક્રિએટા

d. Placenta Succenturiata –
પ્લેસન્ટા સકસીચ્યુરેટ

2.The most frequent side effect associated with used of IUD is……
IUD ના ઉપયોગથી વારંવાર થતી સાઇડઇફેક્ટ……છે.

a. Expulsion of IUD – એકાપલ્ઝન ઓફ આઇ.યુ.ડી.

b. Excessive menstrual bleeding – વધારે પડતાં માસિક સ્ત્રાવ

c. Rupture of uterus – રપ્ચર ઓફ યુટ્રસ

d. Ectopic pregnancy – એક્ટોપીક પેગ્નેન્સી

3) The most common indication for caesarean section is …… સીઝરીયન સેક્શન માટે મોસ્ટ કોમન ઇન્ડીકેશન……છે.

a. Cephelo pelvic disproportion – કેફેલી પેલ્વીક ડીસપ્રપોરશન

b. Placenta previa – પ્લેસન્ટા પ્રીવીયા

c. Vaginal Atony – વજાયનલ એટીની

d. Primary uterine Inertia – પ્રાયમરી યુટેરાઇન ઇનરસીયર

4.The creamy substance on the new born is known as …… ન્યુર્બોન ની સ્કીન ઉપર ના ક્રીમી સબસ્ટન્સ ને …… કહેવાય છે.

a. Amniotic Sac – એમ્નીઓટીક સેક

b. Normal skin -નોર્મલ સ્કીન

c. Vernix caseosa – વેનિક્સ કેસીઓસા

d. Lanugo – લેનુગો

5.Golden colour amniotic fluid indicates …… ગોલ્ડન કલર એમ્નીઓટીક ફ્લુઇડ …….છે.

a. Fetal hypoxia –
ફિટલ હાઇપોક્સીયા

b. Fetal Distress –
ફિટલ ડીસ્ટ્રેસ

c. Maternal Distress –
મેટરનલ ડીસ્ટ્રેસ

d. R.H. incompatibility –
R.H. ઇન્કોમ્પેટીબીલીટી

B. Match the following:- નીચેના જોડકા જોડો : –

‘ અ ‘ ‘ બ ‘

a. False belief of pregnancy i. Increase mother weight – માતાના વજનમાં વધારો

b. Tocolytic Agent ટોકોલાઇટીક એજન્ટ ii. Pseudocyesis સ્યુડોસાયેસીસ

c. Eutocia – યુટોસીયા iii. Normal Labour – નોર્મલ લેબર
d. Macrosomia-મેક્રોસોમીયા iv. Increase birth weight – બર્થ વેઇટ માં વધારો

f. Difficult labour-ડીફીકલ્ટ લેબર e. Normal Dystocia નોર્મલ ડીસ્ટોસીયા

v. Inhibit uterine contraction – ઇન્હીબીટ યુટેરાઇન કોન્ટ્ર્રાક્શન

✅ Correct Matching:

‘અ’ (Column A)	‘બ’ (Column B)	Explanation
a. False belief of pregnancy	ii. Pseudocyesis	Pseudocyesis – False pregnancy belief without actual conception.
b. Tocolytic Agent (ટોકોલાઇટિક એજન્ટ)	v. Inhibit uterine contraction	Tocolytic agents are drugs that suppress uterine contractions to prevent preterm labor.
c. Eutocia (યૂટોસિયા)	iii. Normal Labour	Eutocia refers to normal and uncomplicated labor.
d. Macrosomia (મેક્રોસોમિયા)	iv. Increase birth weight	Macrosomia means the fetus has a birth weight of more than 4000-4500 grams.
f. Difficult Labour (ડિફિકલ્ટ લેબર)	e. Normal Dystocia	Dystocia indicates difficult or obstructed labor.

C. Fill in the blanks:- ખાલી જગ્યાઓ પુરો.05

1.DNA stands for …… ડી. એન. એ. સ્ટેન્ડસ ફીર …… ➡️ Deoxyribonucleic Acid
Explanation: DNA is the genetic material found in the nucleus of cells responsible for heredity and genetic information.

2.The process of development of mature ovum is called as……મેચ્યુર ઓવમના ડેવલમેન્ટ પ્રોસેસ ને …… કહે છે. ➡️ Oogenesis
Explanation: Oogenesis is the process by which the female gametes (ova) develop in the ovaries.

3.Three or more consecutive spontaneous abortion is known as …… ત્રણ કે તેના થી વાર થતા સ્પોન્ટેનીયસ એર્બોશન……છે. ➡️ Recurrent Abortion
Explanation: Recurrent abortion (also called Recurrent Pregnancy Loss) is defined as three or more consecutive pregnancy losses before 20 weeks of gestation.

4.Intermittent painless uterine contraction are …… ઇન્ટરમીટન્ટ પેઇનલેસ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાક્શન એટલે …… ઓળખાય છે. ➡️ Braxton Hicks Contractions
Explanation: These are false labor contractions that are irregular, painless, and usually occur after the mid-second trimester.

5.Hydatidy form mole also known as …… Pregnancy. હાઇડટીડી ફોર્મ મોલ …… પ્રેગ્નન્સી તરીકે પણ ઓળખાય છે. ➡️ Molar Pregnancy
Explanation: Molar pregnancy is a gestational trophoblastic disease characterized by abnormal growth of trophoblastic tissue instead of a viable pregnancy.