Date: 27-3-2021

Q-1

a. Describe characteristics of well-adjusted person. વેલ એડ્જસ્ટેડ વ્યક્તિની લાક્ષણિકતાઓ વર્ણવો.

1-free from internal conflicts he is not at war with himself

જે વ્યક્તિ પોતાના આંતરિક સંઘર્ષોથી મુક્ત હોય

-લાઈફની પોઝિટિવ ફિલોસોફી ને એન્જોય કરવું.

-દરરોજની રૂટીન એક્ટિવિટી ને જાળવી રાખવી જેવી કે ખોરાક આરામ ઊંઘ શારીરિક એક્ટિવિટી અને હાયજીન.

-અંદરના સંઘર્ષો તણાવ અને ચિંતાઓથી મુક્ત અને સ્વતંત્ર

2-he search for identity

તે પોતાની ઓળખાણ શોધે છે

-સફળતા માટે પોતાની એબિલિટી પર વિશ્વાસ.

-પોતાનું જે gender છે તેમાં સંતોષ.

-ગ્રુપમાં પોતાનું મૂલ્ય સેલ્ફ રિસ્પેક્ટ ની સુરક્ષા.

3-he knows himself his needs problems and goals that means self actualization.

તે પોતાની જાતને જાણે છે પોતાની જરૂરિયાતો પ્રોબ્લેમ્સ અને લક્ષ્ય એટલે કે સેલ્ફ એક્ચ્યુલીઝેશન.

-પોતાની જવાબદારીઓ સફળતાપૂર્વક અને ખુશીથી સ્વીકારે છે

-પોતાના વર્તનનું ઇવાલ્યુએશન કરે છે.

-પોતાનામાં રહેલી બધી જ ખામીઓનો સ્વીકાર કરે છે.

-લાઈફની પોઝિટીવ ફિલોસોફીને એન્જોય કરે છે.

-પોતાના ફ્રી ટાઇમ માં પોતાના શોખ ને એન્જોય કરે છે.

4-he is well adjusted

તે સારી રીતે એડજસ્ટ ટેબલ હોય છે.

-બધી જ સીચવેશનમાં સારી રીતે એડજસ્ટ થઈ જાય છે

-કોઈ તેમની ટીકા કરે તો તેનો તે સ્વીકાર કરે છે.

-સરળતા થી નિરાશ થતો નથી.

-રોજિંદી જીવનમાંથી મળતી હતાશાઓ અને નિરાશાઓને સહન કરે છે.

-કોન્ફિડન્સીયલ એટલે કે ગોપનીય સંબંધો વિકસાવે છે કે જેથી પોતાની લાગણીઓ ચિંતાઓ ડર વગેરે કોઈ પણ સંકોચ વગર શેર કરી શકે છે.

-બીજાના નિર્ણયોને સ્વીકાર કરે છે અને માન આપે છે એકાઉન્ટ કેબી લીધી.

-લાઇફમાં કોઈ સ્ટ્રેસ આવે તો તેનો સામનો કરે છે.

5-he has a strong sense of self esteem

તે પોતાની આત્મસન્માનની તીવ્ર ભાવના રાખે છે.

– પોતાની ડેઇલી રૂટીન વર્કમાં સંતોષ અને આનંદનો અનુભવ કરે છે.

-જો કાંઈ પણ પ્રોબ્લેમ આવે તો તેનો સામનો કરવા માટે સક્ષમ રહે છે.

6-he face problems and try to solve them intelligently that means copping with stress and anxiety.

જો કોઈપણ પ્રોબ્લેમ આવે તો તેનો સામનો કરે છે અને બુદ્ધિથી તેને સોલ્વ કરે છે અને તળાવ અને ચિંતા નો પણ સામનો કરે છે.

-જો કોઈપણ પ્રોબ્લેમ આવે તો તેને એક્સેપ્ટ કરે છે અને પ્રોબ્લેમેટિક્સ સમસ્યા માંથી બહાર નીકળવા માટે નિર્ણય લેવા માટે કેપેબલ હોય છે

-પ્રોબ્લેમ્સ નો અટેક થાય તો તેને ફેસ કરે છે પ્રોબ્લેમ થી ભાગી જતો નથી.

7-he has a good self control.

 તેની પાસે સારું સ્વ નિયંત્રણ હોય છે.

-પર્સનલ ટેલેન્ટ અને સ્કીલને ડેવલોપ કરે છે.

માનસિક રીતે સ્વસ્થ વ્યક્તિની લાક્ષણિકતાઓ

■માનસિક રીતે સ્વસ્થ વ્યક્તિ અન્ય લોકો, પરિસ્થિતિઓ અને આસપાસના વિશ્વ સાથે ગોઠવણ કરવામાં સક્ષમ છે.

■તેની પાસે પોતાના પ્રયત્નોથી પોતાની સમસ્યાઓ હલ કરવાની ક્ષમતા છે.

તેની પાસે પોતાના નિર્ણયો લેવાની ક્ષમતા છે.

માનસિક રીતે સ્વસ્થ વ્યક્તિમાં જવાબદારીની ભાવના હોય છે.

વાસ્તવિકતાની સચોટ સમજ:

તેના વર્તનમાં ભાવનાત્મક પરિપક્વતા જોવા મળે છે.

નિરાશા અને નિરાશા પ્રત્યે સહનશીલતા તેના વર્તનમાં હાજર છે.

વૃદ્ધિ અને વિકાસ માટેની ક્ષમતા:

તે કામ, આરામ અને મનોરંજનનું સંતુલિત જીવન જીવે છે.

જીવન પ્રત્યે સકારાત્મક દ્રષ્ટિકોણ:

તેની પાસે તેની દૈનિક પ્રવૃત્તિઓને અર્થ અને હેતુ આપવાની ક્ષમતા છે.

તેની પાસે બીજાની સમસ્યાઓ સમજવાની ક્ષમતા છે.

■ માનસિક રીતે સ્વસ્થ વ્યક્તિમાં વ્યક્તિગત સુરક્ષાની ભાવના હોય છે.

• માનસિક રીતે સ્વસ્થ વ્યક્તિ તેના જીવનમાં થતા ફેરફારોથી ઘણી હદે પ્રભાવિત થતી નથી. તે અવરોધને તક તરીકે લે છે.

b. Describe classification of IQ. IQ ના વર્ગીકરણનું વર્ણન કરો.

બુદ્ધિ ગુણાંક (IQ) નું વર્ગીકરણ:

IQ (Intelligence Quotient) એ વ્યક્તિની બુદ્ધિમત્તા માપવા માટેનો આંકડો છે. IQ સ્કોરનો ઉપયોગ કરીને, માનસિક ક્ષમતા અથવા બુદ્ધિમત્તા નું સ્તર નિર્ધારિત કરવામાં આવે છે. વિવિધ IQ રેન્જ આધારે વ્યક્તિની બુદ્ધિને વિવિધ વર્ગોમાં વહેંચવામાં આવે છે.

IQ વર્ગીકરણની રેન્જ:

1. 70 ની નીચે (Intellectual Disability – બુદ્ધિઅલ્પતા):
   આ રેન્જવાળા વ્યક્તિઓમાં માનસિક રીતે સિંચાઈ ક્ષમતા ઓછી હોય છે. તેમને જીવનના નિત્યક્રમમાં મદદની જરૂર પડે છે.
2. 70-79 (Borderline Intelligence – સરહદી બુદ્ધિમત્તા):
   આ રેન્જવાળા વ્યક્તિઓમાં બુદ્ધિની કમી જોવા મળે છે, પરંતુ સહાય સાથે તેઓ સામાન્ય કાર્યો કરી શકે છે.
3. 80-89 (Below Average Intelligence – સરેરાશ કરતાં નીચું):
   આ રેન્જવાળા વ્યક્તિઓમાં બુદ્ધિ થોડી ઓછી હોય છે, પરંતુ તેઓ સામાન્ય કાર્યો નિભાવી શકે છે અને જીવનમાં સફળ પણ બની શકે છે.
4. 90-109 (Average Intelligence – સરેરાશ બુદ્ધિમત્તા):
   આ રેન્જવાળા વ્યક્તિઓ સામાન્ય બુદ્ધિ ધરાવતા હોય છે. મોટાભાગના લોકો આ કેટેગરીમાં આવે છે. તેઓ સામાન્ય કાર્ય અને શૈક્ષણિક કાર્યો નિભાવવામાં સક્ષમ હોય છે.
5. 110-119 (Above Average Intelligence – સરેરાશ કરતાં ઊંચું):
   આ રેન્જવાળા વ્યક્તિઓમાં સારી બુદ્ધિમત્તા જોવા મળે છે. તેઓ આકર્ષક રીતે વિચાર કરી શકે છે અને સામાન્ય કરતાં વધુ જટિલ કાર્ય કરી શકે છે.
6. 120-129 (High Intelligence – ઉચ્ચ બુદ્ધિમત્તા):
   આ રેન્જવાળા વ્યક્તિઓ ખૂબ બુદ્ધિશાળી હોય છે. તેમની વિચારશક્તિ વધુ પ્રબળ હોય છે અને જટિલ સમસ્યાઓ ઉકેલવામાં સક્ષમ હોય છે.
7. 130-139 (Gifted Intelligence – પ્રતિભાશાળી):
   આ કેટેગરીમાં આવતા લોકો ખૂબ જ બુદ્ધિશાળી અને પ્રતિભાશાળી હોય છે. તેઓને ખાસ પ્રકારની ક્ષમતાઓ અને સિદ્ધિઓ હાંસલ થાય છે.
8. 140 અને તેથી વધુ (Genius or Near Genius – પ્રતિભા અથવા જ્ઞાની):
   આ રેન્જના લોકોને જ્ઞાની અથવા પ્રતિભા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેઓ બૌદ્ધિક સિદ્ધિઓમાં અતિશય શ્રેષ્ઠ હોય છે અને વિશિષ્ટ ક્ષેત્રોમાં પ્રગતિ કરે છે.

આ વર્ગીકરણ મુજબ, IQ નો ઉપયોગ વ્યક્તિની બુદ્ધિમત્તાના સ્તરને તોળવા માટે થાય છે, પરંતુ આ સ્કોર માત્ર એક ખ્યાલ આપે છે. વ્યક્તિના જીવનમાં સફળતા કે શક્તિ માત્ર IQ પર નિર્ભર નથી, તેમાં અન્ય પરિબળો પણ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે.

c. Write down types of Intelligence test. ઇન્ટેલિજન્સ ટેસ્ટના પ્રકારો લખો.

INDIVIDUAL TEST વ્યક્તિગત પરીક્ષણો:

INDIVIDUAL TESTએક વ્યક્તિગત ધોરણે લાગુ કરવામાં આવે છે. કારણ કે આ પરીક્ષણમાં એકથી એક ક્રિયાપ્રતિક્રિયાનો સમાવેશ થાય છે, તેથી, નિદાન હેતુ માટે કામ કરે છે. સારા result માટે, test નું સંચાલન કરતા પહેલા, સહભાગી સાથે સારુ interection કરવું IMPORTANT છે.

GROUP TEST જૂથ પરીક્ષણો:

GROUP TESTએક જ સમયે મોટી સંખ્યામાં લોકો માટે લાગુ કરી શકાય છે.

આ test પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધના સમયે સેનામાં લોકોની ભરતી કરવા માટે વિકસાવવામાં આવી હતી.

આર્મી આલ્ફા ટેસ્ટ (AAT) અને આર્મી બીટા ટેસ્ટ (ABT) ડિઝાઇન કરવામાં આવી હતી.

AAT તે વ્યક્તિઓ પર સંચાલિત કરવામાં આવ્યું હતું જેઓ સાક્ષર હતા અને અંગ્રેજી જાણતા હતા, જ્યારે ABT તે વ્યક્તિઓને સંચાલિત કરવામાં આવ્યું હતું જેઓ વિદેશી જન્મેલા હતા અને અંગ્રેજી વાંચી શકતા ન હતા.

GROUP TESTના અન્ય કેટલાક ઉદાહરણો છે: cognitive abilities test, સ્કોલાસ્ટિક મૂલ્યાંકન test

Language અને response ના આધારે, INTELLIGENCE TEST ને આ પ્રમાણે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે:

VERBAL TEST મૌખિક પરીક્ષણો:

VERBAL TESTમૌખિક કસોટી મૌખિક સૂચનાઓની મદદથી કરવામાં આવે છે જે Participants ની ભાષા અનુસાર આપવી જોઈએ.

આર્મી આલ્ફા અને સ્ટેનફોર્ડ-બિનેટ VERBAL TESTના ઉદાહરણો છે.

NON-VERBAL TEST બિન-મૌખિક પરીક્ષણો:

NON-VERBAL TESTદર્દીની ભાષા પર આધારિત નથી. તેથી, આ TEST Participants ની સાક્ષરતા પર આધારિત નથી.

રાવેનની પ્રગતિશીલ મેટ્રિસિસ અને સંસ્કૃતિ વાજબી TEST NON-VERBAL TESTછે.

PERFORMANCE TEST પ્રદર્શન પરીક્ષણો:

PERFORMANCE TESTParticipants ના performance level પર આધારિત છે.

આ test સંપૂર્ણપણે Participants ના મોટર responses પર આધારિત છે.

ભાટિયાની બૅટરી ઑફ પર્ફોર્મન્સ ટેસ્ટ, એલેક્ઝાન્ડરનો પાસ સાથે ટેસ્ટ એ કેટલાક પર્ફોર્મન્સ ટેસ્ટ છે.

d. Write down nature of Intelligence. ઇન્ટેલિજન્સના નેયર વિશે લખો.

બુદ્ધિમત્તા એ માનવ મગજની અનોખી ક્ષમતા છે, જે વ્યક્તિને વિચારવું, સમજૂતી કરવી, સમસ્યાઓ હલ કરવી, અને સંજોગોનું મૂલ્યાંકન કરવાની ક્ષમતા આપે છે. મનોવિજ્ઞાનમાં બુદ્ધિમત્તા એક જટિલ અને વ્યાપક ખ્યાલ છે, જે અનેક પરિબળોથી પ્રભાવિત થાય છે. બુદ્ધિમત્તાનો સ્વભાવ ઘણા આધારો પર નિર્ભર છે, જેમ કે શારીરિક, માનસિક, અને પર્યાવરણીય.

બુદ્ધિમત્તાના સ્વભાવની કેટલીક મુખ્ય ખાસિયતો:

1. બુદ્ધિમત્તા એક બહુઆયામી ખ્યાલ છે (Multidimensional Nature):
   બુદ્ધિમત્તા માત્ર એક જ પ્રકારની નથી. તે ઘણી બધી ક્ષમતાઓને સમાવેશ કરતી છે, જેમ કે ભાષાવિશારદતા, ગણિતીય શક્તિ, સામાજિક બુદ્ધિ, જગતની સમજ, અને સર્જનાત્મકતા. આ બધું મળીને વ્યક્તિની સમજૂતી કરવાની ક્ષમતાને બનાવે છે.
2. બુદ્ધિમત્તા અનુકૂલનક્ષમ છે (Adaptive Nature):
   બુદ્ધિમત્તાની એક મહત્ત્વની વિશેષતા એ છે કે તે વ્યક્તિને વિવિધ પરિસ્થિતિઓ અને સંજોગોમાં અનુકૂળ થવાની શક્તિ આપે છે. વ્યક્તિના જીવનમાં આવતા બદલાવ કે પડકારોનો યોગ્ય રીતે સામનો કરવો એ બુદ્ધિમત્તાની નિશાની છે.
3. બુદ્ધિમત્તા શીખવાની અને અનુભવોની ક્ષમતા છે (Ability to Learn and Apply Experience):
   બુદ્ધિમત્તા તે છે જેનાથી વ્યક્તિ શીખી શકે છે અને પોતાના ભૂતકાળના અનુભવોથી નવી સ્થિતિઓમાં યોગ્ય રીતે પ્રતિસાદ આપી શકે છે. તે વ્યક્તિને અનુભવ અને જ્ઞાનનો ઉપયોગ કરી નવા પરિસ્થિતિઓનું સામનો કરવા માટે મદદરૂપ થાય છે.
4. સમસ્યા ઉકેલવાની ક્ષમતા (Problem-Solving Ability):
   બુદ્ધિમત્તાનો સ્વભાવ એવી ક્ષમતામાં જોવા મળે છે જે વ્યક્તિને જીવાદોરીની સમસ્યાઓના ઉકેલો શોધવામાં મદદ કરે છે. તે લોજિકલ રીતે વિચારવાની અને યોગ્ય ઉકેલો શોધવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.
5. અભિવ્યક્તિ અને સંચારની ક્ષમતા (Ability to Communicate and Express):
   બુદ્ધિમત્તા એ ક્ષમતા પણ છે જે વ્યક્તિને તેના વિચારો અને ભાવનાઓની યોગ્ય રીતે અભિવ્યક્તિ કરવાની શક્તિ આપે છે. 이는 ભાષા, લખાણ, ચિત્રકલા, સંગીત, અને અન્ય વિવિધ મాధ્યમો દ્વારા થઈ શકે છે.
6. જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની ક્ષમતા (Capacity to Acquire Knowledge):
   બુદ્ધિમત્તાનો સ્વભાવ એ છે કે તે વ્યક્તિને નવા જ્ઞાનને ગ્રહણ કરવા અને તેને પોતાના જીવનમાં અનુસરી શકાય તે રીતે લાગુ કરવાની શક્તિ આપે છે. તે વ્યક્તિની કુશળતા અને સજાગતાને સતત વિકસાવી શકે છે.
7. બુદ્ધિમત્તાનો ગતિશીલ સ્વભાવ (Dynamic Nature of Intelligence):
   બુદ્ધિમત્તા સ્થિર નથી. તે જીવનના વિવિધ પડાવ પર બદલાઈ શકે છે. શીખવા, અનુભવવા, અને પર્યાવરણથી પ્રભાવિત થવાથી બુદ્ધિમત્તાનો વિકાસ અથવા ઘટાડો થઈ શકે છે.
8. વિવિધ પરિબળોથી પ્રભાવિત (Influenced by Various Factors):
   બુદ્ધિમત્તા પર વારસાગત પરિબળો (genetics), પર્યાવરણીય પરિબળો, શિક્ષણ, સામાજિક સ્થિતિ, અને જીવનના અનુભવનો પ્રભાવ હોય છે. આ બધા પરિબળો મળીને વ્યક્તિની બુદ્ધિમત્તાને આકાર આપે છે.

સમગ્રમાં, બુદ્ધિમત્તા એ વ્યાપક ખ્યાલ છે, જેમાં વ્યક્તિની શીખવાની, વિચારવાની, અભિવ્યક્તિ કરવાની અને સમસ્યાઓ હલ કરવાની ક્ષમતા આવે છે.

અથવા

a. Explain the factors affecting on attention. એટેન્શન પર અસર કરતાં પરિબળો વિશે સમજાવો.

અટેન્શન એ માઈન્ડની સિલેકટીંગ એક્ટિવિટી છે. અટેન્શન પર અમુક ફેક્ટર અસર કરે છે. જેને બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવેલ છે.

1) Internal factor / subjective condition

2) External factor / objective condition

 1) Internal factor / subjective condition :

    અટેન્શન માટે વ્યક્તિની અંદરના સાયકોલોજીકલ ફેક્ટર પણ ખૂબ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. આ બધા જ ફેક્ટર એ કોઈ પણ બાબત પર અટેન્શન જાળવી રાખવા માટે ખૂબ જ અગત્યના છે. જો આ બધા ફેક્ટર પોઝિટિવ કાર્ય કરતા હોય તો અટેન્શન લાંબો સમય સુધી જાળવી શકાય છે. પરંતુ જો આ બધા નેગેટિવ ઇફેક્ટ દર્શાવતા હોય તો  અટેન્શન લાંબો સમય સુધી જાળવી શકાતું નથી.

  • interest :(ઈન્ટરેસ્ટ)

    – આપણને જે વસ્તુમાં ઇન્ટરેસ્ટ હોય અથવા જે વસ્તુ આપણા માટે લાભદાયી હોય તે વસ્તુમાં આપણે વધારે અટેન્શન આપીએ છીએ. જેમ કે કોઈ સ્ટુડન્ટ ને ભણવા કરતા મુવી જોવામાં વધારે ઇન્ટરેસ્ટ ધરાવે છે એટલે મુવીમાં તેનું ફુલ અટેન્શન જોવા મળશે.

• Hebit (હેબીટ)

  – હેબિટ એ અટેન્શન માટેનું એક અગત્યનું ફેક્ટર છે. વ્યક્તિની મહત્વની બાબતોમાં ધ્યાન આપવાની હેબિટ એ અટેન્શનમાં મદદ કરે છે.

• Motives (મોટીવ)

  – આપણી મોટીવ અને ઓર્ગેનિક સ્ટેટ એ અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. જેમકે ભૂખ,તરસ અટેન્શન ઊભું કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે ભૂખ લાગેલ વ્યક્તિ એ રેસ્ટોરન્ટ પર વધારે અટેન્શન ધરાવશે.

• Emotion (ઈમોશન)

  – સ્ટ્રોંગ ઈમોશન એ વધારે એટ્રેક કરે છે.પોઝિટિવ ફિલિંગ એ વધારે ધ્યાન આકર્ષિત કરે છે. જ્યારે નેગેટીવ ફિલ્મ એ ઓછું ધ્યાન એટ્રેક્ કરે છે.

• Aim (એઈમ)

  – વ્યક્તિ દ્વારા સિલેક્ટ કરેલો એમ એ સ્ટીમયુલાઈ પ્રત્યે અટેન્શન જાળવવા મદદરૂપ થાય છે.

• Organic state (ઓર્ગેનિક સ્ટેટ)

  – વ્યક્તિની ફિઝિકલ સ્ટેટ અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. જેમકે ટાયર્ડનેસ, ડિસ્કમ્ફર્ટ, સિકનેસ વગેરે અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે.

• Mental set or expectancy (મેન્ટલ સેટ અથવા એક્સપેક્ટન્સી)

   – વ્યક્તિ હંમેશા તેજ વિષય પર ધ્યાન આપે છે જેનું તે માઈન્ડ સેટઅપ ધરાવતો હોય એટલે કે વ્યક્તિનું મન જેમાં સેટ થતું હોય તેમાં વધારે અટેન્શન ધરાવે છે.

• Besic drive (બેઝિક ડ્રાઈવ)

  – વ્યક્તિની બેઝિક ઈચ્છાઓ અને જરૂરિયાતો અટેન્શનમાં મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. અનુભવે જાણવા મળેલ છે કે જ્યારે વ્યક્તિને ભૂખ લાગે ત્યારે તે ન ભાવતી વસ્તુ પણ ખાઈ જાય છે પરંતુ જો તેને ભૂખ ન લાગી હોય તો તે તેને ભાવતી વસ્તુ પણ અટેન્શન ઊભું કરતું નથી.

• Past experience (પાસ્ટ એક્સપિરિયન્સ)

  – પાસ્ટ એક્સપિરિયન્સ અને લર્નિંગ અટેન્શન ઉપર ઘણી બધી અસર કરે છે. જો તે વસ્તુ ભૂતકાળમાં આપણા માટે ફાયદાકારક રહી હોય તો તેના પર આપણે ફોકસ કરીશું.

 2) External factor / objective condition :

  આ બધા ફેક્ટર એન્વાયરમેન્ટમાં પ્રેઝન્ટ હોય છે જે અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે.

• Nature of stimuli (નેચર ઓફ સ્ટીમયુલય)

  – સ્ટીમ્યુલયનો નેચર એ અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. જેમ કે આકાર, રંગ વગેરે. ઉદાહરણ તરીકે વર્ડ કરતા પિક્ચર વધારે અટેન્શન ધરાવે છે.

• Location of stimuli (લોકેશન ઓફ સ્ટીમયુલય)

  –  સ્ટીમયુલયનુ લોકેશન પણ આ ટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે ન્યૂઝ પેપરમાં આગળના પેજમાં આવેલું પિક્ચર એ વચ્ચેના પેજમાં આવેલ પિક્ચર કરતા વધારે એટ્રેક્ટ કરે છે.

• Intensity of stimuli (ઇન્ટેન્સિટી ઓફ સ્ટીમયુલય)

  – સ્ટીમયુલયની ઇન્ટેન્સિટીએ અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. વિક સ્ટીમ્યુલેશન કરતા સ્ટ્રોંગ સ્ટીમ્યુલેશન તરફ વધારે અટેન્શન જોવા મળે છે જેમકે ઊંચો અવાજ.

• Size of stimuli (સાઈઝ ઓફ સ્ટીમયુલય)

   – વિઝ્યુઅલ સ્ટીમ્યુલેશન માં સ્ટીમ્યુલેશન ની સાઈઝ અફેક્ટ કરે છે. જો મોટી સાઈઝ હોય તો તે વધારે અટેન્શન ઊભું કરે છે. પરંતુ એવરેજ સાઇઝની સરખામણીમાં નાની સાઈઝ વધારે એટ્રેક કરે છે.

• Movement (મુવમેન્ટ)

  – સ્થિર રહેલા ઓબ્જેક્ટ કરતા મુવમેન્ટ કરતું ઓબ્જેક્ટ વધારે એટ્રેક કરે છે.

• Novelty (નોવેલ્ટી)

  – કોઈપણ એક ઓબ્જેક્ટ ઉપર વધારે સમય અટેન્શન જાળવી શકાતું નથી. આથી જો તેમાં ફેરફાર કરવામાં આવે અને સુધારા વધારા કરવામાં આવે તો અટેન્શન જાળવી શકાય છે. ઉદાહરણ તરીકે ડ્રેસમાં આવેલી નવી ફેશન એ આપણને એટ્રેક કરે છે.

• Contrast (કોન્ટ્રાસટ)

  – કોઈપણ વસ્તુ કે જે તેની આસપાસની વસ્તુઓથી અલગ હોય છે અથવા તો અલગ પડે છે તે આપણું ધ્યાન આકર્ષિત કરે છે.

• Repetation(રીપીટેશન)

  – કેટલીક વાર સ્ટીમ્યુલેશન એ તીવ્ર અથવા મોટા હોતા નથી તેમ છતાં તેનું વારંવાર પુનરાવર્તન કરવામાં આવે તો તે આપણું ધ્યાન ખેંચી શકે છે. આથી અમુક ચોક્કસ સમયને અંતે સ્ટીમ્યુલેશન નું રિપીટેશન થવું જરૂરી છે જે અટેન્શન જાળવવામાં મદદ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે વિદ્યાર્થીનું ધ્યાન આકર્ષિત કરવા માટે ટીચર દ્વારા ઈમ્પોર્ટન્ટ બાબતોનું વારંવાર રિપીટેશન કરવામાં આવે છે.

• Duration of stimuli (ડયુરેસન ઓફ સ્ટીમ્યુલાઈ)

  – જ્યાં સુધી વધારે સ્ટીમ્યુલેશન જોવા મળે ત્યાં સુધી અટેન્શન પણ વધારે જોવા મળે છે. પરંતુ ઘણીવાર એક નાનો ચમકારો મોટા સ્ટીમ્યુલેશનની સરખામણીએ વધારે અટેન્શન ઉભુ કરે છે.

• Colour (કલર)

   – કલર પણ અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. ડાર્ક કલર એ લાઇટ કલર કરતાં વધારે એટ્રેક કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે બ્લેક એન્ડ વાઈટ પિક્ચર કરતા કલરફુલ પિક્ચર વધારે એટ્રેક કરે છે.

b. Explain the factors affecting on development of Personality પર્સનાલિટી પર અસર કરતાં પરિબળો વિશે સમજાવો.

વ્યક્તિત્વના વિકાસ પર અસર કરતી ઘટકો:

વ્યક્તિત્વ એ વ્યક્તિની અંદર રહેલાં વિશિષ્ટ ગુણધર્મો, વિચારો અને વર્તણૂકનું સમૂહ છે, જે તેની ઓળખ અને જીવનમાં પ્રગતિને આકાર આપે છે. વ્યક્તિત્વના વિકાસ પર વિવિધ પરિબળો અસર કરે છે, જે મૂળભૂત રીતે વ્યક્તિના જીવન પરિસ્થિતિઓ, વારસાગત ગુણો અને પર્યાવરણની અસર છે.

વ્યક્તિત્વના વિકાસ પર અસર કરતી મુખ્ય પરિબળો:

1. વારસાગત પરિબળો (Heredity):
   વ્યક્તિના વંશ પરંપરામાંથી મળતા જનાવિત્ત સામગ્રીનો મહત્વનો પ્રભાવ હોય છે. વારસામાં મળતા શારીરિક લક્ષણો, માનસિક ક્ષમતાઓ, અને કેટલીક આરોગ્ય સંબંધી પરિસ્થિતિઓ વ્યક્તિના સ્વભાવ અને વ્યવહારને આકાર આપે છે.
2. પર્યાવરણ (Environment):
   વ્યક્તિ જ્યાં રહે છે, તેના આસપાસની સમાજની સ્થિતીઓ, પરિવારમાંનું વાતાવરણ, મિત્ર મંડળ અને શાળાનું માહોલ વગેરે પર્યાવરણીય પરિબળો છે. આ પરિબળો વ્યક્તિની વિચારધારા, મંત્રણાઓ અને નૈતિક મૂલ્યો પર અસર કરે છે.
3. પરિવાર (Family):
   વ્યક્તિની પ્રારંભિક આદતો અને ગુણોનો વિકાસ પરિવારમાં થાય છે. માતા-પિતા સાથેનો સંબંધ, વિવેક અને સંસ્કાર વ્યક્તિના વિચારોને આકાર આપે છે. પરિવારમાં ભાઈ-બહેનની સંખ્યા, પરિવારની આર્થિક સ્થિતિ, અને માતા-પિતાની શિક્ષણ સંસ્કૃતિ પણ વ્યક્તિત્વના વિકાસમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે.
4. શિક્ષણ (Education):
   શિક્ષણ અને શિક્ષણ સંસ્થાઓનું મહત્વનું સ્થાન છે. શિક્ષણ વ્યક્તિના જ્ઞાન, હેતુ અને આત્મવિશ્વાસને ઉન્નત કરે છે. શિક્ષક અને વિદ્યાર્થીઓ સાથેના સંવાદો, શાળાના મોરલ્સ અને શૈક્ષણિક માહોલ પણ પ્રભાવશાળી છે.
5. સામાજિક પરિબળો (Social Factors):
   સમાજ અને સમાજમાં મળતી સ્વીકૃતિ કે અસ્વીકૃતિ, માનસિક દબાણ અને સમાજના ધાર્મિક કે સાંસ્કૃતિક નિયમો વ્યક્તિના સ્વભાવ અને વર્તનને આકાર આપે છે. મિત્રો, પાડી, અને સમાજ સાથેની પરસ્પર ક્રિયાઓ વ્યાવહારિક જ્ઞાન અને વિકાસ માટે મદદરૂપ થાય છે.
6. સાંસ્કૃતિક પરિબળો (Cultural Factors):
   કોઈ વ્યક્તિનો સંસ્કૃતિક વારસો તેના આદર્શો, માન્યતાઓ, અને નૈતિક મૂલ્યોને આકાર આપે છે. દરેક સંસ્કૃતિના અલગ-અલગ નિયમો અને પ્રથાઓ છે, જે વ્યક્તિના વલણ અને વલણને પ્રભાવિત કરે છે.
7. વ્યક્તિગત અનુભવ (Personal Experience):
   વ્યક્તિના જીવન દરમિયાન મળેલા અનુભવો તેના વિચાર અને વર્તન પર અસર કરે છે. સફળતા કે નિષ્ફળતા, ખુશી કે દુખનો અનુભવ વ્યકિતને શીખવવા માટે ખૂબ મહત્વનો છે.

આ પરિબળો સાથે વ્યક્તિની આંતરિક ક્ષમતા અને પ્રયત્નો પણ તેના વિકાસમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.

c. Explain the factors affecting on will. વિલ પર અસર કરતાં પરિબળો વિશે લખો.

ઇચ્છાશક્તિ એ માનસિક શક્તિ છે જે વ્યક્તિને તેની લક્ષ્યો પ્રાપ્તિ માટે કટિબદ્ધ રહેવા, સંજોગોને નિયંત્રિત કરવા, અને બાધાઓ સામે લડવાની શક્તિ આપે છે. આ ઇચ્છાશક્તિ પર વિવિધ પરિબળો અસર કરે છે, જે વ્યક્તિના માનસિક, શારીરિક, અને પર્યાવરણીય ઘડતરમાંથી આવે છે.

મુખ્ય પરિબળો:

1. વ્યક્તિગત માનસિકતા (Personal Mindset):
   વ્યક્તિની માનસિકતા અને તેનો વ્યૂહાત્મક અભિગમ ઇચ્છાશક્તિને મોટા પ્રમાણમાં પ્રભાવિત કરે છે. જો વ્યક્તિનો મનોવિજ્ઞાન શક્તિશાળી અને હકારાત્મક હોય, તો તે કઠણાઈઓ સામે દૃઢતાથી ઊભા રહી શકે છે.
2. ઉદ્દેશ્યની સ્પષ્ટતા (Clarity of Goals):
   જે વ્યક્તિને તેના લક્ષ્યો વિશે સ્પષ્ટતા હોય અને તે શું પ્રાપ્ત કરવા માંગે છે તે જાણી લે છે, તે વધુ પ્રબળ ઇચ્છાશક્તિ ધરાવતો હોય છે. લક્ષ્યોમાં સ્પષ્ટતા નહીં હોય તો ઇચ્છાશક્તિ હ્રાસ પામે છે.
3. માનસિક થાક (Mental Fatigue):
   વધુ વિચારશો, વધુ માનસિક રીતે થાકી જશો, અને ઇચ્છાશક્તિ ઘટી શકે છે. માનસિક થાક ઇચ્છાઓ અને લક્ષ્યો વચ્ચેની સ્પષ્ટતાને દૂર કરે છે, જેનાથી ઇચ્છાશક્તિ ઘટી જાય છે.
4. પર્યાવરણ (Environment):
   આપણી આજુબાજુની પરિસ્થિતિઓ અને વાતાવરણનું પ્રભાવ ઇચ્છાશક્તિ પર મોટું છે. જો કોઈ પ્રેરણાદાયક વાતાવરણમાં રહે છે, તો તેની ઇચ્છાશક્તિ મજબૂત રહે છે. પરંતુ, નકારાત્મક અથવા અવ્યવસ્થિત વાતાવરણમાં ઇચ્છાશક્તિ થોડીક કમજોર થાય છે.
5. સામાજિક આધાર (Social Support):
   પરિવાર, મિત્રો, અથવા કામકાજના સાથીઓ તરફથી મળતો મનોબળ પણ ઇચ્છાશક્તિ પર અસર કરે છે. યોગ્ય સામાજિક આધાર સાથે, વ્યક્તિ વધુ મજબૂતીથી પોતાના લક્ષ્યો તરફ આગળ વધી શકે છે.
6. વ્યક્તિગત આચાર-વિચાર (Personal Habits):
   રોજિંદા શિસ્તબદ્ધ જીવનશૈલી, સ્વસ્થ આહાર, નિયમિત વ્યાયામ અને યોગ્ય આરામ આ મનને શાંત રાખે છે અને ઇચ્છાશક્તિને મજબૂત કરે છે. અનિયમિત જીવનશૈલી ઇચ્છાશક્તિમાં ઘટાડો કરી શકે છે.
7. મનસ્થિતિ (Emotional State):
   વ્યક્તિની માનસિક સ્થિતીઓ, જેમ કે ખુશી, દુઃખ, ગુસ્સો, અથવા તણાવ, ઇચ્છાશક્તિ પર સીધો અસર કરે છે. ઉચિત રીતે માનસિક સ્થિતિનો સામનો કરવા અથવા તે સ્થિતિઓને નિયંત્રિત કરવાની ક્ષમતા સાથે ઇચ્છાશક્તિ મજબૂત રહે છે.
8. પૂર્વ અનુભવો (Previous Experiences):
   જે વ્યક્તિએ અગાઉના જીવનમાં સફળતા અને નિષ્ફળતા બંનેનો અનુભવ કર્યો હોય તે ઇચ્છાશક્તિને વધુ સારી રીતે વિકસાવી શકે છે. સફળતાના અનુભવો ઇચ્છાશક્તિને વધારવા માટે પ્રેરણાનું કામ કરે છે.

આ બધા પરિબળો મળીને વ્યક્તિની ઇચ્છાશક્તિ અને તેની મનોબળ પર સીધો પ્રભાવ પાડે છે.

d. Write down about defence mechanism. ડિફેન્સ મિકેનિઝમ વિશે લખો.

ફ્રોઈડે નોંધ્યું હતું કે મોટાભાગના લોકો માટે એક મુખ્ય ડ્રાઈવ એ tension મા ઘટાડો છે અને tensionનું મુખ્ય કારણ ચિંતા હતી. 

હવે, ego ને id અને superego બંને ને સંતોષવામાં મુશ્કેલી થાય છે.

અહંકાર પાસે કેટલાક સાધનો છે જેનો તે મધ્યસ્થી તરીકે તેની નોકરીમાં ઉપયોગ કરી શકે છે, સાધનો કે જે અહંકારને બચાવવામાં મદદ કરે છે. આને DEFENSE MECHANISM OR MENTAL MECHANISM OR EGO DEFENSE MECHANISM કહેવામાં આવે છે. 

દરેક વ્યક્તિ DEFENSE MECHANISM નો ઉપયોગ કરે છે.  તેમનો ઉપયોગ માનસિક બીમારી અથવા મનોસામાજિક અસંતુલનને સૂચિત કરતું નથી. 

વ્યક્તિને મનોવૈજ્ઞાનિક તકલીફો થી બચાવવા માટે વપરાતી પદ્ધતિને DEFENSE MECHANISM તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

DEFENSE MECHANISM વ્યક્તિઓને હતાશા અને તકરાર સાથે સંકળાયેલી ચિંતાને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.

DEFENSE MECHANISM એ adjustment ની વ્યવસ્થા છે જેના દ્વારા વ્યક્તિ self esteem ને જોખમમાં મૂકતી uncomfortable પરિસ્થિતિને કારણે થતી ચિંતાઓને રાહત આપે છે અથવા ઘટાડે છે.

ઇગો ડિફેન્સ મિકેનિઝમ એ consciously અથવા unconsciously ચાલે છે.

COMPENSATION:- વળતર: વ્યક્તિ જીવનના અન્ય પાસાઓ પર તેની સંભવિતતાને નિર્દેશિત કરીને પોતાની WEAKNESSને ઢાંકવાનો પ્રયાસ કરે છે.

eg:- શૈક્ષણિક રીતે નબળા વિદ્યાર્થી સખત મહેનત કરીને ક્રિકેટમાં કોલેજ ચેમ્પિયન બની શકે છે.

DENIAL:- Refuse – ઇનકાર: અસ્વીકાર્ય idea, behaviour & realityને સ્વીકારવાનો ઇનકાર.

eg:- ગંભીર રીતે બીમાર વ્યક્તિ નિદાન અને અપેક્ષિત પરિણામ વિશે સંપૂર્ણ માહિતગાર હોવા છતાં પણ કંઈપણ ખોટું છે તે સ્વીકારવાનો ઇનકાર કરે છે.

DISPLACEMENT:- વિસ્થાપન: કોઈની આંતરિક લાગણીઓને ઓછા જોખમી પદાર્થમાં વિસર્જન કરવું.

eg:- એક વ્યક્તિ કામ પર ખરાબ દિવસ પછી ઘરે આવે છે, ત્યારે તેના પાલતુ કૂતરા પર ચીસો પાડી શકે છે. એટલે કોઈનો ગુસ્સો બીજા કોઈ વ્યક્તિ કે વસ્તુ બીજી કોઈ એવી જગ્યા કે જ્યાંથી ઓછું નુકશાન થતું હોય ત્યાં ગુસ્સો કાઢે છે.

INTELLECTUALIZATION:- બૌદ્ધિકીકરણ: પીડાદાયક ઘટનાની લાગણીઓને અલગ કરવા માટે તાર્કિક સમજૂતીનો ઉપયોગ કરવો.

eg:- નવી નોકરીમાં ટ્રાન્સફર થયા પછી, એટલે કે ઘરથી દૂર, વ્યક્તિ નોકરીનો લાભ વધારીને પોતાની ચિંતા છુપાવે છે.

PROJECTION:- પ્રક્ષેપણ: પોતાની ભૂલો માટે અન્ય વ્યક્તિને દોષ આપવો.

EG:- જે વ્યક્તિ અસત્ય છે તે એવું કહીને પોતાને સંતોષી શકે છે કે અન્ય લોકો પણ જૂઠું બોલે છે અને અસત્ય છે.

RATIONALIZATION:- તર્કસંગતતા: સામાજિક રીતે માન્ય કારણ આપીને વ્યક્તિના અસ્વીકાર્ય વિચારોને ન્યાયી ઠેરવવા.

eg:- જે વ્યક્તિ નોકરી સારી રીતે કરી શકતી નથી, તે એમ કહીને સંતુષ્ટ થઈ શકે છે કે આ કામ પર સખત મહેનત કરવાથી સારા પૈસા નથી મળતા.

REACTION FORMATION:- પ્રતિક્રિયા રચના: વ્યક્તિ એવી રીતે વર્તે છે જે તેની વાસ્તવિક લાગણીઓથી તદ્દન વિરુદ્ધ હોય છે.

eg:- એક ઈર્ષાળુ કર્મચારી જે તેના વરિષ્ઠને ધિક્કારે છે તે તેના પ્રત્યે આદર અને સ્નેહ બતાવી શકે છે.

REGRATION:- રીગ્રેસન: વિકાસના પહેલાના અને વધુ આરામદાયક સ્તર પર પાછા ફરવું.

eg:- જે વ્યક્તિ ભણવામાં પૂરતી પ્રગતિ કરી રહી નથી. રડીને અથવા ગુસ્સો કરીને તેની ચિંતા દૂર કરી શકે છે.

REPRESSION:- દમન: અજાગૃતપણે પીડાદાયક વિચારો, ઘટનાઓ અથવા તકરારને ભૂલી જવું.

eg:- લડાઈ પછી બેસ્ટ ફ્રેન્ડનો જન્મદિવસ ભૂલી જવાનુ.

SUBLIMATION:- ઉત્કૃષ્ટતા: વ્યક્તિ તેની અસ્વીકાર્ય પ્રવૃત્તિઓને સામાજિક રીતે સ્વીકાર્ય અને ઇચ્છનીય પ્રવૃત્તિમાં રીડાયરેક્ટ કરી શકે છે.

eg:- આક્રમક વર્તન ધરાવતી વ્યક્તિ સ્પર્ધાત્મક રમતગમતની પ્રવૃત્તિમાં પરિવર્તિત થઈ શકે છે.

Q-3 Write short notes (Any five) ટૂંક નોંધ લખો (કોઈપણ પાંચ) 5×5=25

a. Juvenile Delinquency બાળ ગુનેગારી

અપરાધે એક સામાજિક સમસ્યા છે કે જે કિશોરોમાં જોવા મળે છે (18 વર્ષથી નીચેના બાળકો).

ગુનાખોરી વિશ્વના દરેક દેશમાં થાય છે ઘણા દેશમાં 19 મી સદીના અંતમાં અપરાધ એક અલગ સમસ્યા તરીકે ઉભું થાય.

અપરાધ ઘણીવાર ગરીબી સાથે અને સમાજમાં અમીર અને ગરીબ વચ્ચેના તફાવત સાથે ગાઢ રીતે જોડાયેલા હોય છે.

વધુમાં અપરાધ એ પરંપરાઓમાં મોટા વિક્ષેપ નું કારણ છે જ્યારે મુખ્ય સામાજિક પેટન બદલાઈ રહી ત્યારે અપરાધની ટોચ પર લક્ષણ છે તે જોવા મળે છે.

DEFINITIONS

ઓક્સફર્ડ ઇંગલિશ ડીક્ષનરી પ્રમાણે અપરાધની ગુનાહિત હોવાની સ્થિતિ અથવા ગુના તરીકે ગણવામાં આવે છે.

અપરાધીઓ નો અર્થ થાય છે ફરજ અથવા જવાબદારીઓમાં નિષ્ફળતા.

જુવેનાઇલ ડેલીક્વન્સી એ ચોક્કસ વયથી ઓછી ઉંમરના યુવક દ્વારા કરવામાં આવેલા કાયદા વિરુદ્ધના કોઈપણ ગુનાને દર્શાવવા માટે વપરાતો શબ્દ છે.

ઘણા દેશોમાં તે 18 વર્ષથી નીચેની ઉંમરના બાળકોમાં ગણવામાં આવે છે પરંતુ સમગ્ર વિશ્વમાં તે બદલાય છે.

યુનાઇટેડ સ્ટેટમાં નીતિ જ્યારે યુવક અથવા તેણી અને એ ગુનો કર્યા હોવાનો અક્ષય કરવામાં આવે ત્યારે તેને અપરાધ માટે દંડિત કરી શકાય છે.

આ ઉપરાંત જ્યારે સ્ટેટસ અપરાધ કર્યા હોય ત્યારે તેના પર ચાર્જ થઈ શકે છે જે આને લાગુ પડતા ચોક્કસ પ્રતિબંધનું ઉલ્લંઘન છે.

ગુનેગાર એ હોય છે કે જેણે સામાન્ય વર્તનથી અલગ વર્તન દર્શાવે અને બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો તે એ લોકો હોય છે કે જેમણે ગુનો કર્યા હોય છે ઉદાહરણ તરીકે…. જાતીય અપરાધ ચોરી વગેરે.

CAUSE

સામાજિક ગેરવ્યવસ્થા

ગરીબી

ઘરની સ્થિત

દારૂ પીવા

ચીલી દવાઓનું સેવન કરો

મોર્ડન વે ઓફ લિવિંગ

PROGRAMS FOR PREVENTION AND CONTROL

અપરાધી બાળકોની સંભાળ , રક્ષણ, જાળવણી ,તાલીમ અને પુનર્વસન તરફ નો એક વિશિષ્ટ અભિગમ છે .

અપરાધીઓ માટે ધ ચિલ્ડ્રન એકટ 1960 બનાવવામાં આવ્યું.

આવા બાળકો માટે ની સંસ્થાઓનો સ્ટ્રક્ચર:

જુવેનાઇલ ઓર ચિલ્ડ્રન કોટ

ચાઇલ્ડ વેલ્ફેર બોર્ડ

રિમાન્ડ હોમ

સર્ટિફાઇડ સ્કૂલ

ચિલ્ડ્રન હોમ

આફ્ટર કેર ઓર્ગેનાઇઝેશન

ઓબજરવેશનલ હોમ.

આ અધિનિયમ હેઠળ બાળકના સંબંધમાં કોઈ પણ હુકમ કરતી વખતે સક્ષમ અધિકારીને નીચેના સંજોગો ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે….

બાળકોની ઉંમર

આવી પરિસ્થિતિ કે જેમાં બાળકો જીવે છે.

પ્રોફેશનરી ઓફિસર દ્વારા કરવામાં આવેલ અહેવાલ.

ધાર્મિક સમજ બાળકની

સક્ષમ અધિકારીના મતે આવા અન્ય સંજોગો જરૂરી છે કે જેમાં બાળકના હિતમાં ધ્યાનમાં લેવા જોઈએ.

જોકે અપરાધ કરનાર બાળકના કિસ્સામાં બાળકોની અદાલતને ગુનો કરનાર બાળક સામે તારણો નોંધ્યા પછી ઉપરોક્ત સંજોગોને ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે.

PUNISHMENT FOR CURELTY TO CHILD:

જો કોઈ બાળકનો વાસ્તવિક હુમલો ધરાવતો હોય અથવા તેના પર અંકુશ ધરાવતો હોય. હુમલો કરે અથવા છોડી દે તો બાળકોનો પડદફાસ કરે અથવા જાણી જોઈને તેની અવગણના કરે અથવા તેને આશ્વાસન આપવાનું કારણ આપે છે અથવા મેળવે છે .

આવું બાળક બિનજરૂરી માનસિક અથવા શારીરિક વેદના પાંચ મહિના સુધી કે છ મહિના સુધી અથવા બંને સાથે કેદની સજા ને પાત્ર છે.

b. Characteristics of Culture કલ્ચરની લાક્ષણીકઓ

સંસ્કૃતિ એ માનવ સમાજના જીવનના બધા પાસાઓને આલિંગન કરતી એક સામાજિક પ્રણાલી છે, જેમાં માન્યતાઓ, પરંપરાઓ, ધર્મ, કલા, નૈતિકતા, કાયદા, અને રોજિંદા જીવનના પ્રત્યેક પાસાનો સમાવેશ થાય છે. સંસ્કૃતિ એ માનવ સમાજની ઓળખ અને વર્તનનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

સંસ્કૃતિના કેટલીક મુખ્ય લક્ષણો નીચે પ્રમાણે છે:

1. સંસ્કૃતિ શીખવામાં આવે છે (Culture is Learned):
   સંસ્કૃતિ વ્યક્તિનિષ્ઠ રીતે જન્મથી નહીં પણ શીખવાથી મળે છે. બાળકને તેના પરિવાર, શાળાઓ અને સમાજ દ્વારા સંસ્કૃતિના મૂલ્યો, પરંપરાઓ અને ધારો શીખવવામાં આવે છે.
2. સંસ્કૃતિ સંસ્થાકૃત છે (Culture is Social):
   સંસ્કૃતિ એ વ્યક્તિગત નહીં પરંતુ સામાજિક સંસ્થા છે. તે સમૂહમાં રહેતા લોકો દ્વારા વિક્સિત અને અનુસરી શકાય એવી છે. આનો અર્થ એ છે કે સંસ્કૃતિ એકલા વ્યકિતનો ન અનુભવ પરંતુ સામાજિક વ્યવહાર છે.
3. સંસ્કૃતિ પ્રતીકાત્મક છે (Culture is Symbolic):
   સંસ્કૃતિનું પ્રતીકો દ્વારા પ્રતિનિધિત્વ થાય છે, જેમ કે ભાષા, રંગ, કે નિશાન. સંસ્કૃતિના વિચારો અને પરંપરાઓના પ્રતીકો દ્વારા અર્થ સમજી શકાય છે.
4. સંસ્કૃતિ ઉત્ક્રાંતિશીલ છે (Culture is Dynamic):
   સંસ્કૃતિ ક્યારેય સ્થિર નથી. તે સતત બદલાતી રહે છે અને સમય સાથે વિકસતી રહે છે. નવી પેઢીઓ પોતાના સમય અને ટેક્નોલોજીના આધારે નવી આદતો, માન્યતાઓ અને મૂલ્યો વિકસાવે છે.
5. સંસ્કૃતિ માનવીના વર્તનને આકાર આપે છે (Culture Shapes Behavior):
   સંસ્કૃતિ માણસના જીવનમાં નૈતિક મૂલ્યો, ધર્મ, કાયદા અને પરંપરાઓ દ્વારા તેની વર્તનશૈલીને આકાર આપે છે. તે માનવીના દૈનિક જીવનના નિર્ણયો, પસંદગીઓ અને ક્રિયાઓ પર અસર કરે છે.
6. સંસ્કૃતિ કુલચરલ ટ્રાન્સમિશન થકી આગળ વધે છે (Culture is Transmitted):
   સંસ્કૃતિ એક પેઢીથી બીજી પેઢી સુધી પ્રસારિત થાય છે. માંદડા અને પરિવારના સદસ્યો બાળકને તેમની સંસ્કૃતિના ધારો અને મૂલ્યો શીખવે છે, જેથી સંસ્કૃતિ આગળ ચાલે છે.
7. સંસ્કૃતિ સર્વગ્રાહી છે (Culture is All-Encompassing):
   સંસ્કૃતિ દરેક માનવીના જીવનના બધા પાસાઓને આવરી લે છે, જેમ કે તેમની ભોજન માટેની પસંદગી, કપડાં, રહેણીકરણી, અને વિહાર. દરેક માનવીના જીવનમાં સંસ્કૃતિનો કોઈ ન કોઈ ભાગ હોય છે.
8. સંસ્કૃતિ સર્વવ્યાપક છે (Culture is Universal):
   ભલે વિવિધ સમાજોની સંસ્કૃતિ અલગ હોય, પરંતુ દરેક સમાજમાં કોઈ ન કોઈ પ્રકારની સંસ્કૃતિ હોય છે. દરેક માનવ સમુદાયના પોતાના વિચારો, ધારો અને નૈતિક મૂલ્યો હોય છે, જે તેમની જીવનશૈલીને આકાર આપે છે.
9. સંસ્કૃતિ નીતિમત્તાની આચારસંકિતા ધરાવે છે (Culture has Norms and Values):
   દરેક સંસ્કૃતિમાં નીતિ (Norms) અને મૂલ્યો (Values) હોય છે, જેનાથી લોકોને યોગ્ય અને યોગ્ય ન વર્તન વિશે માર્ગદર્શન મળે છે. આ નિયમો સમાજના સભ્યો દ્વારા માનવામાં આવે છે.

આ લક્ષણો દર્શાવે છે કે સંસ્કૃતિ માનવ સમાજના તમામ ભાગોમાં વ્યાપી છે અને તે લોકોના જીવનમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.

c. Characteristics of Community કોમ્યુનિટીની લાક્ષણીકતાઓ

Community ની લાક્ષણિકતાઓ

ગ્રુપ ઓફ પીપલ

કોમન સ્થળ

લોકો વચ્ચે ઇન્ટરેક્શન

કોમન ભાષા

તેઓની ફિલિંગ

કોમન એટીટ્યુડ

વધુ કે ઓછા એક જ પ્રકારની લાઈફ સ્ટાઈલ

Community એ સામાજિક સિસ્ટમ છે જેમાં વ્યક્તિ વચ્ચે ઇન્ટરેકશન થાય છે તે સામાજિક સાંસ્કૃતિક રાજકીય શૈક્ષણિક પર્યાવરણીય અને ધાર્મિક જેવી સિસ્ટમથી બનેલું છે આ બધા જ ફેક્ટર એ હેલ્થને પ્રભાવિત કરે છે તેથી કમ્યુનિટીમાં હેલ્થને પ્રોત્સાહન આપવા માટે આ સિસ્ટમને સમજવાની જરૂર છે.

સામાન્ય સ્થળ એટલે કે ભૌગોલિક સ્થાન

સામાજિક વ્યવસ્થા- એટલે કે ઇન્ટરેકશન અને સિસ્ટમ સાથે સોશિયલ યુનિટ અને સિસ્ટમો

ગ્રુપ ઓફ પીપલ

નર્સ એ વસ્તીની જીયોગ્રાફી લાક્ષણિકતાઓ વિશે જાગૃત હોવી જોઈએ અને તેના હેલ્થની સ્થિતિ અને કમ્યુનિટી ના સંસાધનો વિશે જાગૃત હોવી જોઈએ. એટલું જ નહીં પરંતુ નર્સ એ સંસ્કૃતિ એટીટ્યુડ માન્યતાઓ લાક્ષણિકતાઓ અને તેમની લાઈફ સ્ટાઈલ ની સમજ હોવી જોઈએ.

આ બધા જ  ફેક્ટર એ કમ્યુનિટીથી કમ્યુનિટીમાં અલગ પડે છે આ આ ફેક્ટર નું મૂલ્યાંકન હેલ્થ પર્સનલ ને સેક્ટર અને હેલ્થ વચ્ચે સંબંધ બનાવવામાં મદદ કરે છે આ ફેક્ટર એ યોગ્ય યોજનાઓ અથવા કાર્યક્રમો ડેવલોપ કરવામાં મદદ કરશે.

Community માં નીચેના નીચેના મુદ્દાઓનો સમાવેશ થાય છે.

કોમન જીવન

ગ્રુપ ઓફ પીપલ

સામાન્ય સંસ્કૃતિ

સામાન્ય પરસ્પર ડીપેન્ડેન્ટ જીવન

લિમિટેડ જીયોગ્રાફીકલ એરીયા

Community ની લાક્ષણિકતાઓ

બધી જ કમ્યુનિટી એ સામાન્ય લાક્ષણિકતાઓ ધરાવે છે. અને તે અલગ લાક્ષણિકતાઓ તે કોમ્યુનિટી ની સાઈઝ ઉપર આધાર રાખે છે. લાક્ષણિકતાઓ પણ કોમ્યુનિટી ના  નેચર ઉપર આધાર રાખે છે.

આત્મનિર્ભરતા: કોમ્યુનિટી રહેવા માટે જગ્યા પૂરી પાડે છે. આજીવિકા એજ્યુકેશન પ્રોટેક્શન અને તમામ ફેસિલિટી જે તેના લોકોની બેઝિક નીડ ને પહોંચી વળવા મદદ કરે છે.

બધાની ફીલિંગ: કમ્યુનિટીના લોકોએ અનુભવે છે એટલે કે કોમ્યુનિટીની ફીલિંગ અને કમ્યુનિટી સાથે પોતાને ઓળખે છે.

ક્લોઝનેસ (નિકટતા)

કમ્યુનિટી ના લોકો એ ફેસ ટુ ફેસ ઇન્ટરેકશન અને ફ્રી કોમ્યુનિકેશન ધરાવે છે. તે નાની કમ્યુનિટી નાના ગામો અને પડોશમાં વધુ કોમન રીતે સ્પષ્ટ છે. તેના સભ્યો ફિઝિકલી ક્લોઝ હોય છે તે વધારે ડાયરેક્ટ કોન્ટેક્ટ અને વધારે ઇન્ટરેકશન અને સંગઠનો ધરાવે છે.

એકરૂપતા: કમ્યુનિટીમાં સીમાઓમાં રહેતા લોકોના મન સામાજિક લાક્ષણિકતાઓ માં સમાનતા છે. તેઓ ભાષા લાઈફ સ્ટાઈલ રિવાજો અને પરંપરાઓમાં સમાન હોય છે.

ભૌગોલિક સીમાઓ: દરેક કમ્યુનિટી એ તેની શરૂઆત અને અંત ધરાવતી સીમાઓ વ્યવસ્થાપિત કરી છે. ઉદાહરણ તરીકે પડોશ, ગામ ,શહેર વગેરે.

d. Dowry system – દહેજપ્રથા

દહેજ એ એક સામાજિક સમસ્યા છે.

દહેજ એટલે લગ્ન સમયે તેની પત્ની અથવા તેના પરિવાર પાસેથી મળેલી મિલકત તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે.

કન્યા વરરાજા અને તેના સંબંધીઓ દ્વારા લગ્નમાં મળેલી પેઢો અને કીમતી વસ્તુઓ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરી શકાય છે.

પ્રથા નીચેના પરિબળો પર આધારિત છે..

છોકરાની સેવા અને પગાર

છોકરી ના પિતાની સામાજિક અને આર્થિક સ્થિતિ

છોકરા અને છોકરી ની શૈક્ષણિક લાયકાત

છોકરાનું કામ અને તેનો પગાર

છોકરીની સુંદરતા અને લક્ષણો

આર્થિક સુરક્ષાની ભાવિ સંભાવનાઓ

છોકરી અને છોકરાના પરિવારનું કદ અને રચના

છોકરીના માતા પિતા માત્ર લગ્ન સમયે પૈસા અને ભેટ અથવા એવું જ નહીં પરંતુ જીવનભર તેના પતિના પરિવારને પૈસા અને ભેટ આપવાનું ચાલુ રહે છે

CAUSE OF DOWRY (દહેજના કારણ)

દહેજ નું એક કારણ એ છે કે દરેક માતા-પિતાની ઈચ્છા અને આકાંક્ષા એ છે કે તેણીની પુત્રીએ ઉચ્ચ અને સમગ્ર પરિવારમાં પરણાવવા અથવા તેણીની પ્રતિષ્ઠામાં વધારો કરવા અથવા પુત્રીને આરામ અને સલામતી વધારવા માટે.

દહેજના અસ્તિત્વનું બીજું કારણ એ છે કે દહેજ માતા પિતા દ્વારા આપવામાં આવે

આ દહેજના સામાજિક રિવાજને અચાનક બદલવો મુશ્કેલ છે

કેટલાક લોકો તો એટલા માટે જ દહેજ આપે છે કારણ કે તેમના માતા પિતા અને પૂર્વજો દહેજ આપવા સાથે જોડાયેલા હતા

એક જ જ્ઞાતિમાં લગ્ન કરવાથી એવા છોકરાઓની અછત જોવા મળે છે જેમની પાસે ઉચ્ચ નોકરીઓ હોય અથવા વ્યવસાયમાં સારી કારકિર્દી હોય.

આ છોકરાના માતા પિતા છોકરીઓના માતા પિતા પાસેથી તેમની છોકરીને પુત્રવધુ તરીકે સ્વીકારવા માટે મોટી રકમ ની માંગણી કરે છે.

દહેજ માત્ર તેમની ઉચ્ચ સામાજિક અને આર્થિક સ્થિતિ દર્શાવવા માટે આપવામાં આવે છે.

દહેજ સ્વીકારવાનું કારણ એ છે કે તેઓએ તેમની દીકરી અને બહેનોને દહેજ આપવું પડશે તેથી તેઓ તેમની પુત્રીઓના પતિ શોધવા માટેની જવાબદારીને પૂર્ણ કરવામાં તેમના પુત્રીના દહેજ સામે જુએ છે.

DOWRY PROHIBITION ACT 1961

આ અધિનિયમ એ 20 મે 1961 ના રોજ પસાર કરવામાં આવ્યો. આ અધિનિયમ અનુસાર ₹2,000 થી વધુ ભેટની આપ લે કરવી એની પરવાનગી નથી જો કોઈ વ્યક્તિ દહેજ લેતો કે દહેજ દે તો હોય એવું જણાય તો તેને દંડ ફટકારવામાં આવશે.

તેના ઉલ્લંઘન માટે છ મહિનાની કેદ અથવા રૂપિયા 5000 સુધીના દંડ આપવામાં આવે અથવા બંને આપવામાં આવે.

જ્યાં સુધી કેટલીક ફરિયાદ કરવામાં ન આવે ત્યાં સુધી અધિનિયમના ઉલ્લંઘન માટે કોઈ પગલાં લઈ શકાતા નથી.

e. Effect of population explosion વસ્તી વઘારની અસરો

વસ્તીના અનિયંત્રિત વિકાસને કારણે દરેક શહેર ગામ નગર વધુ ગીચ બની રહ્યા છે.

રોજગાર બહેતર શિક્ષણ બહેતર આરોગ્ય સુવિધાઓની શોધમાં ગ્રામીણ લોકો સ્થળાંતર થવાને કારણે નગરો અને શહેરોમાં લોકોને ભેળ ખૂબ વધારે છે.

ભારતની વસ્તી 1981 માં 68.5 કરોડ અને 1991 માં 84.5 કરોડ અને 2001 માં 102.70 કરોડ હતી વસ્તીમાં આ વધારો લગભગ 21 ટકા છે.

વધુ પડતી વસ્તી કોઈપણ દેશના વિકાસને ઘટાડે છે અને ઘણી સામાજિક તથા આર્થિક નુકસાનીનું કારણ બને છે.

માથાદીઠ આવક કુદરતી સંસાધનોની ઉપલબ્ધતા અને જીવનની મૂળભૂત જરૂરિયાતો પર પ્રતિકૂળ અસર કરે છે.

Over population/population expulsion (વધુ વસ્તી અથવા વસ્તી વિસ્ફોટ):

વધુ પડતી વસ્તીને એવા લોકોની સંખ્યા તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે જે પૃથ્વી પર આરામ સુખ અને આરોગ્યમાં જીવી શકે છે.

(વસ્તી વિસ્ફોટના પરિણામો)

Land and space

જમીન મર્યાદિત છે નગરો અને શહેરોના વિસ્તરણ ઉદ્યોગિક સંકુલોની સ્થાપના કૃષિના વિસ્તરણ વગેરે માટે જમીનની માંગ વધી રહી છે બદલામાં વનનાબૂતી ,ધોવાણ, પૂર વગેરે જેવી સમસ્યાઓ બને છે.

Housing problem

વધતી જતી વસ્તી માટે રહેઠાણની અછત છે અને નગરો શહેરોમાં લોકોને અતિશય વૃદ્ધિ થતી જાય છે તેના કારણે આવાસની મહત્તમ અછત ઉભી થાય છે 15 થી 30 વર્ષ પછી વસ્તી બમણી થાય છે.

Food supply

મર્યાદિત માધ્યમો ધરાવતા મોટા પરિવારો સંતુલિત આહાર આપવા માટે અસમર્થ હોય છે બાળકો કુપોષણથી પીડાય છે અને સમાજમાં ઓછા તંદુરસ્ત વ્યક્તિઓ વૃદ્ધિ પામે છે.

Water supply

દરેક શહેર અને નગરમાં ખાસ કરીને ઉનાળામાં પાણીની અછત હોય છે ભારતમાં 95 ટકા મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન પાસે ગ્રાહકને પાણી સપ્લાય કરતા પહેલા પાણીને શુદ્ધ કરવાની સુવિધા નથી.

Sewage disposable

ગંદા પાણીની સારવાર તેની ઊંચી કિંમત અને સતત વધતી માંગને કારણે મોટાભાગના સ્થળોએ નબળી અને ઓછી છે.

Sanitation:

કચરો એકત્ર કરવામાં અને તેમના પરિવહન અને પરિવહનના સમસ્યાઓના કારણે પી વિભાગ વાળા સ્થળોએ યોગ્ય સ્વચ્છતા જોવા મળીતી નથી. પાણી અને વરસાદના ઢોળાવથી ભારે ગંદકીની સમસ્યા સર્જાય છે.

Health care and education

વધતી જતી વસ્તીને કારણે આરોગ્ય સુવિધાઓ અને તેમને શિક્ષણ આપવું મુશ્કેલ થતું જાય છે .મર્યાદિત માધ્યમો ધરાવતા મોટા પરિવારો આરોગ્ય અને શિક્ષણ એ યોગ્ય રીતે પૂરું પાડી શકતા નથી .શાળા અને કોલેજોના અભાવના કારણે ગ્રામીણ લોકોને યોગ્ય શિક્ષણ મળતું નથી.

Unemployment and poverty

આટલી મોટી વસ્તી ધરાવતા લોકોને રોજગાર આપવો મુશ્કેલ છે .વસ્તી એ રોજગારીની તકોનો અભાવ અને પરિવાર અને મોટી સંખ્યા ગરીબી આધારે હોય છે.

Crimes

ઓશિક્ષિત અને ગરીબ વ્યક્તિઓ ભીડભાળની સ્થિતિમાં જીવે છે મધ્યમાન માતક દ્રવ્યોનું સેવન જુગાર ચોરી વગેરે જેવા ઓ સામાજિક દૂષણનો શિકાર બને છે અને ગુનાઓ કરે છે.

Rising prices

મસ્તીના વધારાના કારણે જરૂરી ઘરગથ્થુ ચીજ વસ્તુઓની અછત સર્જાય છે અને તેના કારણે વસ્તુના ભાવમાં વધારો જોવા મળે છે.

Traffic problems

વસ્તીના વધારાને કારણે ભીડભાળ અને વાહનોની વધતી સંખ્યાને કારણે ટ્રાફિક સમસ્યા થાય છે ખાસ કરીને ઓફિસ અને ફેક્ટરીના કામધારો શાળા અને કોલેજ જનારા બાળકો સંબંધિત  પિક – અવર્સમાં ટ્રાફિક પ્રોબ્લેમ જોવા મળે છે.

Fuel and energy problem

વસ્તીના વધારાને કારણે ઇંધણ ,લાકડું ,અશ્મિભૂત, ઇંધણ, તેલ ,ગેસ ,કોલસો અને વીજળીની માંગમાં વધારો થયો છે ઝડપી ઉદ્યોગીકરણ અને શહેરીકરણને કારણે ઉર્જા ના વપરાશમાં વધારો થાય છે .કટોકટી ઘટાડવા માટે ઉર્જા ના વૈકલ્પિક  સ્ત્રોતનો ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે

f. Family – કુટુંબ

ફેમિલી એક એવું વ્યક્તિઓનું ગ્રુપ છે કે જેમાં વ્યક્તિ પોતાની બાયોલોજીકલ નીડ ને પૂર્ણ કરવા માટે એકબીજા સાથે રહેતા હોય છે. એક જ કોમન રસોડે જમતા હોય છે તેઓની વચ્ચે ગાઢ રિલેશનશિપ હોય તેવા વ્યક્તિઓના ગ્રુપને ફેમિલી કહેવામાં આવે છે

ફેમિલી એ એવું યુનિટ છે કે જેમાં વ્યક્તિની પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર અને સોશિયલ સર્વિસ પાઠવવામાં આવે છે સોશિયલ અને મેડિકલ સાયન્સ માટે અભ્યાસ કરવા નું આ એક યુનિટ છે મોટાભાગના હેલ્થ વર્કર, પ્રોફેશનલ, નર્સ એક બીજ ની રીતે ફેમિલી કે લોકોની સાથે સંકળાયેલા હોય છે

ફેમિલી તે કમ્યુનિટી નું બેઝિક યુનિટ છે દુનિયામાં એવું એકેય સમાજ નથી કે જેમાં ફેમિલી ના હોય એટલે કે સામાજિક જીવનની શરૂઆત ફેમિલી થી થાય છે ઘણી બધી ફેમિલી ભેગી થઈને કમ્યુનિટી બનાવે છે ફેમિલી તે પાયાનું ગ્રુપ છે તે એક સ્મોલ ગ્રુપ છે જેને પ્રાઇમરી ગ્રુપ પણ કહેવાય

ફેમિલી તે એકસ્પેક્ટ રાખે છે કે તેની સેક્સ સ્યુ લી નીડ સ્ટેટીફાઈ થાય અને ઇકોનોમિક ફીડિંગ ક્લોથીંગ ઘર મેડિકલ નીડ તેની મળી રહે અને તે એક્ટ પેકેટ હોય છે કે તેની કલ્ચરલ વેલ્યુ નોમ્સ તે યંગ જનરેશનમાં ટ્રાન્સમીટેડ થાય

બાળકના પહેલા કોન્ટેકમાં ફેમિલી આવે છે તેથી તે બાળક ની બેઝિક સોશિયલ વેલ્યુ નોમ્સ કલ્ચર તે ફેમિલી પાસેથી શીખે છે

ઘર તે બાળકની પર્સનાલિટી અને કેરેક્ટરને ડેવલોપ કરવામાં આશિષ્ટ કરે છે

Characteristics of family

(1)Matting relationship (મીટીંગ રિલેશનશિપ)

જ્યારે એક સ્ત્રી અને પુરુષ એકબીજા સાથે મીટીંગ રિલેશનશિપ ડેવલોપ કરે છે ત્યારે ફેમિલીની શરૂઆત થાય છે

(2) Selection of mates (સિલેક્શન ઓફ મેટસ)

પતિ અને પત્ની મોટાભાગે માતા-પિતા કે ઘરના વડીલ દ્વારા પસંદ કરવામાં આવે છે અથવા વ્યક્તિ પોતાની ઈચ્છા મુજબ પસંદગી કરે છે અને પસંદગીમાં ઘણા બધા નીતિ નિયમો પાડવામાં આવે છે

(3) A form of marriage (ફોર્મ ઓફ મેરેજ)

મીટીંગ રિલેશનશિપને મેરેજ થી સ્થાપવામાં આવે છે લગ્ન તે સોસાયટીના નીતિ નિયમો મુજબ નક્કી કરવામાં આવે છે

(4) System of Name (સિસ્ટમ ઓફ નોમન (નામ)

દરેક ફેમિલી તે પોતાની સ્વતંત્ર નામથી ઓળખીતી હોય છે

(5) Have tracing of descent (હેવ ટ્રેસિંગ ધ ડિસેન્ટ)

દરેક ફેમિલીને પોતાનું ટ્રેસિંગ ડિસેન્ટ હોય છે તે વ્યક્તિના બાયોલોજીકલ રિલેશનશિપ નક્કી કરે છે ફેમિલી પ્રધાન કે પુરુષ પ્રધાન હોઈ શકે અથવા બંને બાજુથી સરખી રીતે ઓળખાતું હોય છે

(6) Common resident (કોમન રેસીડન્ટ)
ફેમિલી ના દરેક સભ્યો રહેવા માટે ઘરની જરૂરિયાત હોય છે અને ફેમિલીના દરેક સભ્યોએ કોમન મકાનમાં રહેતા હોય છે

(7) Economical provision (ઈકોનોમિક પ્રોવિઝન)

ફેમિલી ના દરેક સભ્યોને ઇકોનોમિક રક્ષણ પૂરું પાડે છે ફેમિલીના દરેક સભ્યોની રહઇકોનોમિક નીડ પૂર્ણ થાય છે

g. Maslow’s Theory of motivation મોસ્લોની મોટીવેશન થીયરી

અબ્રાહમ માસલોએ હાયર કી theory of human motivation (થિયરી ઓફ મોટીવેશન )આપેલ છે

જેમાં ટેન્શન ઓછું અને ટેન્શન વધારે હોય ત્યારે હ્યુમન બીહેવીયર કઈ એક્શન કરે છે એ explain કરેલું છે

Hierarchy એટલે એક સ્ટેજિસની ગોઠવણી કે જેમાં લોવર લેવલ ટુ હાયર લેવલ બધા જ મોટીવેશન ગોઠવવામાં આવે છે

Hierarchy માં એવા લેવલ આપેલા છે કે જેમાં જરૂરિયાત મુજબ ગોઠવેલ છે

1. BASIC NEEDS :-

 Basic need માં Physiological (ફિઝિયોલોજીકલ) અને Safety & security (સેફ્ટી એન્ડ સિક્યુરિટી) નો સમાવેશ થાય છે

Physiological needs:-  એટલે શારીરિક જરૂરિયાતો કે જેમાં ખોરાક(food), (water) પાણી, હવા,sleep (ઊંઘ) clothing, excercise, એલિમિનેશન, shelter નો સમાવેશ થાય છે.

Safety & security Needs:- સેફટી અને સિક્યુરિટી ની જરૂરિયાતમાં કોઈને નુકસાન ન થાય, તંદુરસ્તી જળવાઈ રહે (healthyness) ડરથી મુક્તિ અને રક્ષણ, ફેમિલી અને socity માં સંતુલન જળવાઈ રહે અને property નો સમાવેશ થાય છે.

• PSYCHOLOGICAL NEEDS:-

Psychological needs માં attachment need and self esteem needs નો સમાવેશ થાય છે

Attachment need

પ્રેમ સંબંધિત જરૂરિયાતો કે જેમાં સ્નેહ આપવો અને સ્નેહ લેવો, બે વ્યક્તિઓ વચ્ચેના સંબંધમાં સંતોષ, સારી મિત્રતા(Friendship), એક બીજા સાથે જોડાણ, કોઈ એક ગ્રુપમાં પોતાની પહેચાન(identification) આ બધા જ points નો સમાવેશ થાય છે.

Self esteem need

સન્માન ની જરૂરિયાતો

Self respect, confidence (આત્મવિશ્વાસ), achievement (સફળતા), respect from others (બીજા પાસેથી મળતી રિસ્પેક્ટ), respect of others (બીજાને રિસ્પેક્ટ આપવી) the need to be a unique individual.

• SELF FULFILLMENT NEEDS:-

Self actualization

Self awareness, self accepting, socially responsibility, creative ideas, spontaneous and open to novelty and positive attitude.

સેલ્ફ અવેરનેસ એટલે પોતાના પ્રત્યેની જાગૃતતા, સમાજની જવાબદારીઓ, નવા નવા આઈડિયા અને કંઈક નવીન કરવાની ભાવના અને ચેલેન્જ પ્રત્યે નો પોઝીટીવ એટીટ્યુડ.

માસ લો હાયરકિ ના આ બધા જ સ્તર ક્રમ બદ્ધ રીતે ગોઠવાયેલા છે જે એક પછી એક મેળવવામાં આવે છે

       In 1970-1990, Maslow included Cognitive needs, Aesthetic needs and Transcondence needs. Thus, now it is eight-need model.

Cognitive needs:- મનુષ્યને તેમનું  knowledge વધારવાની જરૂર છે તેને પ્રકૃતિ ને સમજવાની અને તેની આજુબાજુ જે કઈ પણ થાય ને જાણવું જરૂરી છે. અને knowledgeable and intelligent બનવું જોઈએ.

Aesthetic needs:- સૌંદર્યલક્ષી જરૂરિયાતો: આ પર્યાવરણની જરૂર છે અને પ્રકૃતિ અને સુંદર દરેક વસ્તુ સાથે આત્મીયતાની સુંદર લાગણી તરફ દોરી જાય છે

Transcendence needs:- માસ્લોએ પાછળથી ત્રિકોણની ટોચને વિભાજિત કરી સ્વ-અતિક્રમણ ઉમેરવા માટે, જેને ક્યારેક આધ્યાત્મિક જરૂરિયાતો તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.  તે અન્ય લોકોને સ્વ-વાસ્તવિકતા self-actualization પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરી શકે છે.  જ્યારે પરિપૂર્ણ થાય છે, ત્યારે fulfillment ની અનુભૂતિ થાય છે.

h. Personality વ્યક્તિત્વા

Personality ને વ્યાખ્યાયિત કરવું મુશ્કેલ છે, પરંતુ જ્યારે આપણે તેને જોઈએ છીએ ત્યારે આપણે Personality ને જાણીએ છીએ. આપણે બધા એવા લોકોના Personality વિશે નિર્ણય લઈએ છીએ જેમને આપણે જાણીએ છીએ અને આપણે એવા લોકોના વ્યક્તિત્વ વિશે impression પણ બનાવીએ છીએ જેમને આપણે જાણતા નથી પરંતુ માત્ર વાંચ્યા છે.

Personality શબ્દ લેટિન શબ્દ persona ના પરથી આવ્યો છે જેનો અર્થ વ્યક્તિ જ્યારે બીજા contact માં આવે ત્યારે તેનો ઉપયોગ કરે છે.

આમ Personality શબ્દનો અર્થ છે social mask લોકો પહેરે છે કારણ કે તેઓ સામાજિક સંમેલનો અને પરંપરાઓ દ્વારા તેમના પર લાદવામાં આવેલી ભૂમિકાઓ ધારે છે.

• DEFINITION (વ્યાખ્યાઓ)

Personality વ્યક્તિની અંદરની Quality, તેમની behaviour ની લાક્ષણિકતાઓ અથવા બંનેનો સંદર્ભ આપે છે.

મનોવૈજ્ઞાનિક, ગોર્ડન ઓલપોર્ટ (1937), Personality ને “તે સાયકોફિઝિકલ સિસ્ટમ્સની વ્યક્તિની અંદરની ગતિશીલ સંસ્થા તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરે છે જે તેના પર્યાવરણ સાથે તેના અનન્ય ગોઠવણને નિર્ધારિત કરે છે.

RS Woodworth મુજબ ” Personality એ વ્યક્તિના behaviour ની કુલ ગુણવત્તા છે”.

કેટેલના મતે, ” Personality તે છે જે આપેલ પરિસ્થિતિમાં વ્યક્તિ શું કરશે તેની આગાહી કરવાની મંજૂરી આપે છે” તેથી, ઉપરોક્ત વ્યાખ્યાઓ પરથી, આપણે કહી શકીએ કે Personality એ સ્થિર સ્થિતિ નથી પણ nature માં ગતિશીલ છે, જે સતત change થતી રહે છે. પર્યાવરણ સાથે સંબંધ ધરાવે છે.

એકીકૃત રીતે, Personality ને વ્યક્તિના શારીરિક, માનસિક અને સામાજિક ગુણોના કુલ સરવાળા તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરી શકાય છે.

Personality એ વ્યક્તિના behaviourની વ્યવસ્થિત, સુસંગત અને સામાન્ય pattern નો ઉલ્લેખ કરે છે જે આપણને વ્યક્તિ તરીકે તેના વર્તનને સમજવામાં મદદ કરે છે.

• NATURE વ્યક્તિત્વની પ્રકૃતિ

Personality ની વિવિધ લાક્ષણિકતાઓ તેના nature પર પ્રકાશ પાડે છે અને તે નીચે મુજબ છે:

Uniqueness: વિશિષ્ટતા:

Personality એ સૌથી important part છે જે આપણને વ્યક્તિ બનાવે છે. એવું કહેવાય છે કે કોઈ બે વ્યક્તિ એકસરખી દેખાતી નથી; Personality વિશે પણ એવું જ કહી શકાય; કોઈ બે Personality બરાબર સરખા નથી.

Personality constant changable :વ્યક્તિત્વ એક ગતિશીલ છે:

ઓલપોર્ટ દ્વારા આપવામાં આવેલી Personality ની વ્યાખ્યા દર્શાવે છે કે Personality એક ગતિશીલ સમગ્ર છે. Personality ના ભાગોને એકમોમાં ગોઠવવામાં આવે છે જે સ્થિર નથી પરંતુ સક્રિય છે

Personality measure the behaviour વ્યક્તિત્વ વર્તનને માપે છે:

વ્યક્તિઓના Personality નું મૂલ્યાંકન તેમના behaviour દ્વારા કરી શકાય છે.

Motive force: પ્રેરક બળ:

વિવિધ પ્રેરક સિદ્ધાંતો છે જે Personality ની ગતિશીલતાને સમજવામાં help કરે છે. વ્યક્તિના  behaviour એકંદરે હેતુઓ, પ્રોત્સાહનો, ego ની સંડોવણી વગેરેથી પ્રભાવિત થાય છે.

Personality એ heredity અને environment વચ્ચેની ક્રિયાપ્રતિક્રિયા છે:

ટૂંકમાં, Personality એ heredity ના પાત્રો અને environment પરિબળોની ક્રિયાપ્રતિક્રિયાનું પરિણામ છે. પર્યાવરણીય પરિબળો વ્યક્તિઓની physical, social, emotional અને નૈતિક characteristics ના વિકાસ પર અસર કરે છે.

other points

અનન્ય અને special

self-conscious.

તેમાં તમામ વર્તન પેટર્નનો સમાવેશ થાય છે. cognitive-જ્ઞાનાત્મક, conative-સંવેદનાત્મક અને affective-લાગણીશીલ ડોમેન

વ્યક્તિના (કુલ) લક્ષણોનો સરવાળો.

ગતિશીલ અને હંમેશા changable.

વ્યક્તિનું તેના પર્યાવરણમાં unique adjustment.

personality હંમેશા goals માટે પ્રયત્નશીલ રહે છે.

હેતુઓ, ક્ષમતાઓ,interest અને nature નેbehaviour ના અંતર્ગત નિર્ણાયક તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઓળખી શકાય તે હાંસલ કરવા માટે દરેક વ્યક્તિગત personality માં એક અથવા વધુ વિશિષ્ટ લક્ષણો હોય છે

• DEVELOPMENT OF PERSONALITY (વ્યક્તિત્વનો વિકાસ)

personality નો વિકાસ એ behavior અને attitude ની સંગઠિત pattern નો વિકાસ છે જે વ્યક્તિને unique બનાવે છે, અને તે જન્મ પછી તરત જ ઓળખી શકાય છે.

Nature Temperament, વાતાવરણ અને character ની સતત ક્રિયાપ્રતિક્રિયા personality ના વિકાસમાં મદદ કરે છે.

Nature સ્વભાવ:

Genetically રીતે નિર્ધારિત characteristic જે બાળકનો વિશ્વ પ્રત્યેનો અભિગમ અને બાળક કેવી રીતે શીખે છે તે નક્કી કરે છે

વ્યક્તિના personality ના લક્ષણોને સ્પષ્ટ કરવા માટે, ત્યાં કોઈ જીન્સ નથી જે nervous system ના વિકાસને નિયંત્રિત કરે છે જે વ્યક્તિના વર્તનને નિયંત્રિત કરે છે.

Environment પર્યાવરણ:

personality નો બીજો ઘટક વ્યક્તિના વ્યક્તિત્વના nature અને environment ના વિકાસમાં બાળકના વિશિષ્ટ વાતાવરણ સાથે સંબંધિત અનુકૂલનશીલ pattern માંથી આવે છે, બંને સૌથી important ભૂમિકા ભજવે છે.

Character પાત્ર:

Character એ personality નું ત્રીજું ઘટક છે, જે વ્યક્તિના experience માંથી શીખેલા cognitive, emotional અને behaviour માળખાના સમૂહ તરીકે વ્યાખ્યાયિત થાય છે.

જો કે Character જન્મજાત લક્ષણો અને વ્યક્તિના starting ના experience પર આધાર રાખે છે પરંતુ તે વ્યક્તિના સમગ્ર જીવન દરમિયાન ઉભરતું રહે છે.

Q-3(A) Write Multiple Choice Questions.10

1.Effect of Alcoholism મદ્યપાન ની અસર

a. Increase crimes ગુનાઓમાં વધારો

b. Affects the health આરોગ્યને અસર

c. Impairs the mind and body મન અને શરીરને પ્રભાવિત કરે

d. All of above ઉપરોક્ત તમામ

2.A person seen a rope and feels like a snake is called વ્યક્તિ દોરડાને જોઈ સાપ સમજે છે તેને કહે છે

a. Illusion- ઈલ્યુઝન

c. Delusion- ડીલ્યુઝન

b. Hallucination- હેલ્યુસીનેશન

d. Depersonalization- ડિપસનલાઈઝેશન

3.Which is not a defense mechanism –

a. Derailment-ડીરેઈલમેન્ટ

c. Distortion-ડીસ્ટોરેશન

b. Repression- રિપ્રેશન

d. Undoing-અનડુઇન્ગ

4.In Sociology term “Society” is used for the reference to સમાજશાસ્ત્રમાં “સોસાયટી* શબ્દનો સંદર્ભ આ માટે વપરાય છે

a. The system of social relationship સામાજીક સબંધોનું માળખું

b. The persons of same religion એક જ ધર્મના લોકો

c. The person of living in same area એક જ વિસ્તારમાં રહેતા લોકો

d. The organized relations between individual વ્યક્તિઓ વચ્ચે ગોઠવાયેલા સંબંધો

5.Edward Thorndike has given the theory -એડવર્ડ થોર્ન્ડાઇકે સિદ્ધાંત આપ્યો છે

a. Classical Conditioning ક્લાસીકલ કન્ડીશનીંગ

b. operant Conditioning ઓપેરન્ટ કન્ડીશનીંગ

c. Both બન્ને –

d. None of the above એક પણ નહી

6.The word psychology was used by

a. Aristotle – એરિસ્ટોટલ

b. Hippocrates – હિપોક્રેટ્સ

c. William James વિલિયમ જેમ્સ

d. Rudolph Goclenius – રુડોલ્ફ ગોક્લેનિયસ

7.Joint families are disintegrate due to – સંયુક્ત પરિવારો આના કારણે અલગ છે.

a. Industrialization ઔધગિકરણ

b. Women franchise મહિલા મતાધિકાર

c. Social legislation સામાજીક કાયદાઓ

d. Education of Women સ્ત્રી શિક્ષણ

8.A person can grasp the number of items in a single act of attention is called એક જ પ્રયત્નમાં વસ્તુઓની સખ્યા યાદ રાખવાને કહે છે

a. Immediate memory span તાત્કાલીક મેમરીનો સમયગાળો

b. Primary effect પ્રાથમિક અસર

c. Long term memory લાંબાગાળાની મેમરી

d. Retained number જાળવી રાખેલ નંબર

9.Polyandry is the marriage in which –

a. One woman has one husband એક સ્ત્રીનો એક પતિ છે

b. One woman marry several men એક સ્ત્રી ઘણા પુરૂષ સાથે લગ્ન કરે છે

c. A woman living temporarily with woman. સ્ત્રી સાથે સ્ત્રી અસ્થાયી રૂપે રહે છે

d. One woman marrying one man and his brother એક સ્ત્રી એક પુરૂષ અને તેના ભાઈ સાથે લગ્ન કરે છે

10.Sociology is a science of સમાજશાસ્ત્રએ આ વિજ્ઞાન છે

a. Positive science હકારાત્મક વિજ્ઞાન

b. Pure science શુધ્ધ વિજ્ઞાન

c. An abstract science અમૂર્ત વિજ્ઞાન

d. All of the above ઉપરોકત તમામ

B) Fill in the blanks. ખાલી જગ્યા પુરો.

1.IQ more than 140 is called……. parson. ૧૪૦ કરતાં વધારે 19 ધરાવતી વ્યક્તિને …..કહે છે. (જિનિયસ)

2…….is known as father of psychology. ……..ને મનોવિજ્ઞાનના પિતા તરીકે ઓળખાય છે. (Wilhelm Maximilian Wundt)

3.Formula to calculate the IQ is…….. IQ માપવાની ફોર્મ્યુલા…….. છે. (Mental Age / Chronological Age x 100)

4.One man marries more than one woman is called……….. marriage. એક પુરૂષ એક કરતાં વધારે સ્ત્રી સાથે લગ્ન કરે તેને……. કહે છે. (polygyny)

5.Dowry prohibition act was implemented in year……
દહેજ નિષેધ અધિનિયમ ……..વર્ષથી લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો. (1961.)

6.Study of population is called…..
વસ્તીના અભ્યાસને……કહે છે. (demography.)

7……….is the father of Sociology.
સમાજશાસ્ત્રના પિતા….. છે. (Auguste Comte)

8.ID works on ……..principle.
ID……..સિધ્ધાંત પર કામ કરે છે. (pleasure principle)

9.Head of the family in matriarchal family is the……..
Matriarchal કુટુંબના વડા …….હોય છે.. (The mother or the woman )

10……… is loss of memory ……….એટલે યાદશક્તિ ગુમાવી દેવી. (Amnesia)

(C) True and false, ખરા ખોટા જણાવો 10

1.Frustration occurs due to non-achievement of desire goal. ગોલ પ્રાપ્ત ન થવાના કારણે નિરાશા થાય છે. (સાચુ)

2.Creative thinking is the example of free thinking. સર્જનાત્મક વિચારસરણીએ મુક્ત વિચારસરણીનું ઉદાહરણ છે. (ખોટુ)

3.Formal group has lack of intimacy. ફોર્મલ ગ્રૂપમાં આત્મીયતાનો અભાવ હોય છે. (સાચુ)

4.Social changes is a universal phenomenon. સામાજીક બદલાવ એ સાર્વત્રિક ઘટના છે. (સાચુ)

5.Intelligence is not an innate mental ability. બુધ્ધિએ જન્મજાત મળતી માનસિક ક્ષમતા નથી. (ખોટુ)

6.Language is the main media of culture. ભાષાએ સંસ્કૃતિનું મુખ્ય માધ્યમ છે..(સાચુ)

7.Motivation is a negative feeling. પ્રેરણા નકારાત્મક લાગણી છે. (ખોટુ)

8.Thinking, reasoning promotes effective learning. થિકિંગ, રીજનીંગ એ ઇફેકટીવ લનીંગને પ્રોમોટ કરે છે. (સાચુ)

9.Habits are the time and energy saving techniques. આદતો એ સમય અને ઉર્જા બચાવવાની ટેકનીક છે. (સાચુ)

10.Change in the environment changes the social behaviour of man. પર્યાવરણમાં બદલાવ માણસની સમાજીક વર્તુણક બદલે છે. (સાચુ)

💥☺☺☺ALL THE BEST ☺☺☺💥💪

નોંધ :-MCQ ANSWER APP ની યુનિક પેટર્ન માં બંને ભાષા માં આગળ paper solution /click here ની નીચે આપેલા છે. ” અ ” પર ક્લિક કરવાથી ભાષા ચેન્જ થશે.

IF ANY QUERY OR QUESTION,REVIEW-KINDLY WATSAPP US No. – 84859 76407