યુનિટ – 6

યુરીનરી પ્રોબ્લેમ્સ

રિટેશન ઓફ યુરીન

વ્યાખ્યા

• રીટેન્શન ઓફ યુરીન એટલે યુરીન પાસ કરવાની ઇચ્છા હોય અને બ્લાડરમાં યુરીન હોવા છતા યુરીન પાસ ન થઈ શકતો હોય તેવી કંડીશનને રીટેન્શન ઓફ યુરીન કહેવામાં આવે છે.
• બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો બ્લાડરમાં યુરીન ભરેલો હોય અને યુરીન પાસ ન થઈ શકે તેવી કંડીશન થવા પાછળ ઘણા બધા કારણો ભાગ ભજવતા હોય છે. આમા ના સામાન્ય કારણો નીચે મુજબ હોય છે.

કારણો

• આ થવા પાછળ ઘણા બધા કારણો ભાગ ભજવતા હોય છે. આમાના સામાન્ય કારણો નીચે મુજબ હોય છે.

1. મીકેનીકલ કારણો

• યુરેથ્રામાં સ્ટોન અને લીથોસિસ
• નાના બાળકોમાં ફિમોસીસ
• યુરેથ્રાનો ભાગ સાંકડો હોય
• બ્લાડર ઉપર પ્રેસર આવતું હોય
• મેલની અંદર આવેલી પ્રોસ્ટેટ ગ્લેન્ડ મોટી થઈ જાય અથવા તેમાં કોઈ ચેપ લાગેલ હોય.

2.નર્વના કારણો

• સ્પાઇનલ કોર્ડમાં ઇજા થાય.
• બ્લાડરની આજુબાજુના ભાગમાં ઓપરેશન થયું હોય દા.ત સીજેરીયન સેકશન
• યુરેથ્રાના મસલ્સને કોઈ કારણસર નર્વ સપ્લાય ન થાય દા.ત. નર્વસ સીસ્ટમનો કોઈ રોગ

ચિહ્નો અને લક્ષણો

• પેશન્ટના સુપ્રાપ્યુબીક રીજીયન પર બ્લાડરનો ઉપસેલો ભાગ જોઈ શકાય છે.
• ઘણી વખત યુરીનના થોડા ડ્રોપ્સ બહાર આવે છે.
• દર્દી રેસ્ટલેસ હોય છે.
• પેશન્ટ એબ્ડોમીનલ પેઇનની કમ્પ્લેન કરે છે.
• પેઇનના કારણે ઘણી વખત પેશન્ટને ખુબ જ પરસેવો વળી જાય છે.
• કલાકો સુધી યુરીન પાસ ન થવાથી યુરીન ભરાઈ જવાની ફરીયાદ કરે છે.
• ઘણી વખત પલ્સ અને રેસ્પીરેશનમાં વધારો થાય છે.
• ગંભીર કેસમાં બ્લેડર રપચર થઈ શકે છે.

રોલ ઓફ ANN/હેલ્થ વર્કર ઈન કોમ્યુનિટી

• પેશન્ટને તપાસો અને જુઓ કે ખરેખર રીટેન્શન ઓફ યુરીન છે કે નહિ.
• જો રિટેન્શન ઓફ યુરીન હોય તો પેશન્ટને બાથરૂમ સુધી લઈ જવું અને નળ ચાલુ કરો.
• પેશન્ટને પ્રાયવસી પુરી પાડો.
• સુપ્રાપ્યુબીક રીજીયન ઉપર હોટ ફોમેન્ટેશન કરો અને પછી પણ યુરીન પાસ ન થાય તો તેના ઉપર કોલ્ડ એપ્લિકેશન કરવું.
• પેશન્ટને બેડની કિનારી આગળ બેસાડી અને આજુબાજુ પડદા મૂકો.
• સીમ્પલ વોટર એનીમા આપો.
• ગરમ પીણા જેવા કે ચા કોફી આપો.
• મેલ પેશન્ટ હોય તો યુરેથ્રા પર ઠંડુ પાણી રેડો.
• પેશન્ટને વાર્મ વોટરનો સીટ્ઝ બાથ આપો.
• આમ કરવા છત્તા પણ પેશન્ટને યુરીન પાસ ન થાય તો એસેપ્ટિક ટેકનીકથી કેથેટરાઇઝેશન કરવું.

કેથેટરાઈઝેશન

વ્યાખ્યા

• કેથેટરાઈઝેશન એટલે એવી પ્રોસીઝર કે જેમાં યુરેથ્રા મારફતે કેથટર દાખલ કરી બ્લેડરમાંથી યુરીન બહાર કાઢવામાં આવે છે.

હેતુઓ

• યુરીનરી રીટેન્શન (ભરાવો) ને રીલીવ (દૂર કરવુ) કરવા માટે
• નિદાન કરવા માટે
• દર્દીને પેશાબ પર કાબુ ન હોય ત્યારે દર્દીની પથારી ભીની થતી અટકાવવા માટે
• યુરીનરી બ્લેડરને વોશ આપવા માટે.
• યુરીનલ સર્જરી વખતે તે ભાગને ક્લીન રાખી તેમાં ચેપ લાગતો અટકાવવા માટે.
• પેલવીક ઓર્ગનના કોઈ પણ ઓપરેશન કરેલ હોય ત્યારે.
• દર્દી બેભાન હોય ત્યારે.
• ડિલીવરી અને ઓપરેશન પહેલા બ્લેડર ખાલી કરવા માટે.

આર્ટિકલ્સ

• બેડ સ્ક્રીન
• મેકીન ટોસ અને ડ્રો સીટ
• સ્ટરાઈલ ગ્લોવ્ઝ – ૨ જોડ
• સ્પેસીમેન બોટલ
• સ્ટરાઈલ કેથેટર
• સ્ટરાઈલ યુરો બેગ (યુરીન કલેક્શન બેગ)
• કેથેટર કન્ટીન્યું રાખવા માટે
• સ્ટરાઈલ કોટન સોબ ઈન સ્ટરાઈલ બાઉલ
• એન્ટીસેપ્ટીક સોલ્યુશન (લીકવીક બીટાડીન)
• સ્ટરાઈલ હોલ સીટ
• સ્ટરાઈલ આર્ટરી એન્ડ ડિસેકટીંગ ફોરસેપ્સ
• 2% જાયલોકેન
• 20 CC સિરિન્ઝ એન્ડ નીડલ
• ડિસ્ટીલ વોટર
• કિડની ટ્રે
• જો જરૂર હોય તો ટોર્ચ
• બ્લેન્કેટ અથવા સીટ

પ્રોસીજર

• દર્દીને પ્રોસીઝરની જાણ કરવી. જો દર્દી ભાનમાં હોય તો દર્દીનો સહકાર લેવો તથા દર્દીને વિશ્વાસમાં લેવો.
• બારી બારણા બંધ કરવા, બેડની આસપાસ પડદો મુકવો.
• આર્ટીકલ્સ તૈયાર કરી બેડ પાસે લઈ જવા.
• દર્દીને યોગ્ય પોઝીસન આપવા ઘુંટણને ફ્લેક્સ કરી દુર રાખો.
• દર્દીના બટક્સ નીચે મેકીન ટોસ અને ડ્રો સીટ પાથરો.
• કિડની ટ્રે ને નજીક મુકો.
• જરૂર હોય તો લાઈટ મુકો.
• દર્દીના કપડા દુર કરી પગના ભાગને બ્લેન્કેટ કે સીટ વડે કવર કરો.
• ત્યારબાદ હેન્ડ વોશ કરો.
• પેરીનીયલ એરીયાને એન્ટીસેપ્ટીક સોલ્યુશન વડે ક્લીન કરો.
• મેલ દર્દીને ગ્લાન્સની સ્કીનને ઉંચી કરી ક્લીન કરવી.
• ફિમેલ દર્દીમાં બે સ્વોબ વડે ડાબો અંગુઠો અને ડાબી આંગળી વડે લેબિગા મેઝોરાને જુદા જુદા કરો. બીજા હાથે સ્વોબને આર્ટરી વડે પકડી એન્ટીસેપ્ટીકમાં બોળી તે ભાગમાં ક્લીન કરો ત્યારબાદ વજાયનામાં એક સ્ટરાઈલ સોબ રાખો જેથી કેથેટરને અન્સટરાઈલ થતુ અટકાવી શકાય છે.
• જો સ્ટરાઈલ હોલ ટોવેલ હોય તો તે વાપરવું.
• ત્યારબાદ સ્ટારાઈલ કેથેટર લઈ તેને ટીપથી બે ઈંચ દૂરથી પકડો.
• કેથેટરના બહારના ભાગે પુરો બેગ જોડો.
• કેથેટરને ધીમે ધીમે યુરેથ્રામાં દાખલ કરો અને દર્દીને ઉંડા શ્વાસ લેવા કહો.
• યુરીન આવવા માંડે ત્યારે વધુ દાખલ કરવાનું બંધ કરો.
• યુરીન સ્પેસીમેન લેવાનુ હોય તો સ્ટરાઈલ સ્પેસીમેન બોટલમાં લેવુ.
• જો ફોલીસ કેથેટર હોય તો 15 થી 20 CC ડિસ્ટલ વોટરથી બલ્બ (ફુગ્ગો) ને ફુલાવો.
• સાદુ કેથેટર હોય અને થોડીવાર રાખવાનું હોય તો મેલ દર્દીમાં એબ્ડોમીન અને ફિમેલ દર્દીમાં સાથળ પર પટી વડે ફિક્સ કરવું.
• વજાયનામાં મુકેલ સ્વોબ દૂર કરવો.
• યુરીનનું એમાઉન્ટ માપવુ અને નોંધાવુ.
• મેકીન ટોસ અને ડ્રો સીટ દુર કરવા.
• પ્રોસીજર નર્સ એ નોંધ કરવી.
• તમામ આર્ટીકલ્સ ક્લીન કરી યોગ્ય જગ્યાએ મુકવા
• સ્પેસીમેન અને ફોર્મને લેબમાં મોકલી આપવા.

યાદ રાખવાના મુદ્દાઓ

• સ્ટ્રીક્ટ એસેપ્ટીક ટેકનીક જાળવવી.
• દર્દીને કેથેટરને કારણે યુરીન પાસ કરવાની ઈચ્છા થશે તેમ સમજાવવું.
• દર્દીને કેથેટર એકદમ ફોર્સથી દાખલ કરવું નહિ અને યુરેથ્રામાં ઈજા ન થાય તેનુ ધ્યાન રાખવુ.
• હંમેશા યોગ્ય સાઈઝનુ જ કેથેટર વાપરવુ.
• ડોક્ટરના ઓર્ડર સિવાય કેથેરાઈઝેશન કરવુ નહિ.

રીનલ કોલીક

વ્યાખ્યા :

• રીનલ કોલીક એટલે કિડનીમાં થતા અને ચુક મારતા (કોલીકી)સતત દુ:ખાવાને રીનલ કોલીક કહે છે.

કારણો

• રીનલ સ્ટોન (કિડની સ્ટોન). તે પેલ્વિસ અથવા યુરેથ્રામાં હોઈ શકે છે.
• યુરેટીક સ્ટોન
• કિડનીમાં ટ્યુમર
• કિડનીમા ઇન્ફ્લામેશન લાગે. દા.ત, પાયલોનેફ્રાઇટીસ
• યુરીનરી ટ્રેક ઇન્ફેક્શન

ચિહ્નો અને લક્ષણો

• લંબર રીજીયનમાં સિવિયર કોલીકી પેઇન થાય છે.
• પેશન્ટને મોટે ભાગે બેક એકની તકલીફ હોય છે.
• પેશન્ટને ઘણીવાર તાવ આવે છે જે મોટા ભાગે કીડનીમા કે યુરીનરી ટ્રેક ઇન્ફેક્શનને કારણે હોય છે.
• પેશન્ટને ફીવરના બધા લક્ષણો જોવા મળે છે. જેમ કે શરીરનું તાપમાન વધી જવું, પલ્સ રેટ વધી જવી, રેસ્પીરેટરી રેટ વધી જવા, પરસેવો થવો વગેરે .
• નોસીયા અને વોમીટીંગ થાય
• ઘણી વખત યુરીનમાં લોહી આવે.
• યુરીનમાં પસ સેલ જોવા મળે.
• ડાર્ક કલર યુરીન આવે.

રોલ ઓફ ANN/હેલ્થ વર્કર ઇન કોમ્યુનિટી

• દર્દીને વધારે પડતું પ્રવાહી જેમ કે જ્યુસ, લીબું પાણી, શરબત, વગેરે પીવા માટે સમજાવું.
• પેઇન ઓછું કરવા માટે લંબર રીજીયન પર હોટ ફોમેનટેશન કરવું. દા.ત હોટ વોટર બેગ
• વધારે પડતું પેઇન હોય તો પેઇનકીલર આપવા.
• વોમીટીંગ ઓછી કરવા એન્ટીઈમેટીક આપવી.
• પેશન્ટને સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ આપવો.
• પેશન્ટને સ્ટોનના કારણે રીનલ કોલીક હોય તો બી વાળા શાકભાજી ઓછા આપવા દા.ત. રીંગળા,ટમેટા,મરચા વગેરે…
• પેશન્ટને યુરીનેશન વખતે બળતરા થતી હોય તો આલ્કલાઈન મિકસર જેવા કે સોડા બાય કાર્બ આપવા.
• પેશન્ટને જરૂર મુજબના ઇન્વેસ્ટિગેશન કરાવવા.
• જરૂર જણાય તો પેશન્ટને રીફર કરવું.

નેફ્રોટીક સિન્ડ્રોમ

વ્યાખ્યા

• આ એક એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં યુરીન દ્વારા ખુબ જ પ્રોટીન લોસ થવાથી, બ્લડમાં આલ્બ્યુમીનનું પ્રમાણ ઓછું થઈ જાય છે. અને આખા શરીર પર સોજા આવે છે અને કોલોસ્ટ્રોમનું પ્રમાણ વધી જાય છે. અને રીનલ ફંકશન ઓછું થાય છે.

કારણો

ગ્લોમેરુલોનેફ્રાયટીસ

• આ કન્ડિશનમાં ગ્લોમેરુલાઈમા અને નેફ્રોનમાં ઇન્ફ્લામેશન થાય છે
• જે થવાના કારણો નીચે મુજબ છે :
• ઇન્ફેકટીવ એન્ડોકાર્ડાઇટીસ
• હેપેટાઇટિસ
• મલેરિયા
• સિફીલીસ
• લેપ્રસી
• વાયરલ ઇન્ફેક્શન જેવા કે ફેરીન્જાયટીસ, ટોન્સીલાઈટીસ

વારસાગત કારણો

સિસ્ટેમીક ડીસીજ જેવા કે પાયલોનેફ્રાઇટીસ, ડાયાબિટીસ મલાઈટસ વગેરે.

વાસ્ક્યુલર કારણો

• રીનલ વેઇન થ્રોમ્બોસીસ
• પેરીકાર્ડાઇટીસ
• ઇનફીરિયર વેના કેવામા ઓબસ્ટ્રકશનના કારણે
• સિકલ સેલ એનિમિયા

ટોક્સીક

• મરક્યુરી
• સ્નેક વિનોમ (પોઈઝન -વિનોમ)
• ઈનસેક્ટ બાઈટ દા.ત, મધમાખી

ડ્રગ્સ

• કેટલીક દવાઓ નેફ્રોટીક સિન્ડ્રોમ માટે જવાબદર હોય છે. જેવી કે સલ્ફા ગ્રુપની, પેનીસીલન ગ્રુપની વગેરે.

ટોક્સેમીયા ઓફ પ્રેગ્નન્સી

• આ કન્ડિશનમાં પ્રેગ્નન્સી દરમિયાન દર્દીને યુરીનમાં આલ્બ્યુમીન હાજર હોય છે. હાયપરટેન્શન હોય છે. એનેમીયા હોય છે અને કન્વરઝન આવતા હોય છે.

મિસેલીયસ

• વધારાના કારણો જેવા કે રીનલ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ

ચિહ્નો અને લક્ષણો

• આખા બોડીમાં સોજા (જનરલાઈડ ઈંડીમા )
• એસાઈટીસ (પેરીટોનીયલ કેવીટીમાં ફ્લુઇડ ભરાઈ જાય)
• પ્લુરલ ઈફ્યુજન (પ્લુરાના બે લેયર વચ્ચે ફ્લુઇડ ભરાઈ જાય)
• પફીનેસ ઓફ આઇ (આઇલીડ પર સોજા આવવા) તે બાળકોમાં વધારે જોવા મળે છે અને વહેલી સવારે વધારે હોય છે.
• પેશન્ટનો વજન એક્સ્ટ્રા 50% વધી જાય છે.
• સિવીયર કેસમા રીનલ ફંકશન એકદમ ઓછું થઈ જાય છે અને આમ થવાના કારણે પલ્મોનરી એડેમા જોવા મળે છે.
• વધારે પ્રમાણમાં પ્રોટીન લોસ થવાના કારણે પ્રોટીન એનર્જી માલન્યુટ્રીશન થાય છે. જેના કારણે શરીરનો ગ્રોથ ધીમો જોવા મળે છે.
• પેશન્ટને હાયપરટેન્શન હોઈ શકે.
• બ્લડ વોલ્યુમ ઓછું થવાના કારણે બ્લડ પ્રેશર ઘટી જાય છે.
• યુરીન આઉટપુટ ઓછું થાય છે.
• બ્લડમાં કોલેસ્ટેરોલનું પ્રમાણ વધી જાય.

રોલ ઓફ ANM/ હેલ્થ વર્કર ઇન કેર ઓફ નેફ્રોટીક ડીસીજ પેશન્ટ

• નેફ્રોટીક સિન્ડ્રોમમાં મોટા ભાગે નીચે પ્રમાણે દર્દીની સારવાર કરવી જોઈએ.

1.ડાયટ

• ખોરાકમાં સોલ્ટનું પ્રમાણ ઓછું આપવું.
• હાઈ પ્રોટીન ડાયટ આપવો.

2.પ્રિવેન્શન ઓફ ઇન્ફેક્શન

• આવા દર્દીઓમાં ઇન્ફેક્શન લાગવાના ચાન્સીસ વધારે હોય છે. આથી આવા દર્દીને બીજા
  દર્દીનો ચેપ ન લાગે તે માટે ધ્યાન રાખવું.
• સેકન્ડરી ઇન્ફેક્શન અટકાવા માટે એન્ટિ બાયોટિક્સ આપવા.
• સોજાવાળો ભાગ ઉંચો રાખવો.દા.ત. પગમાં સોજા હોય તો એક્સટ્રા પીલો આપીને પગ‌ ઉંચો રાખવો.
• ફુટ રેસ્ટ આપીને ફુટ સપોર્ટ આપવો.
• સોજાવાળા ભાગ પર ઈજા ન થાય તેનું ધ્યાન રાખવું.
• પેશન્ટ ને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થતી હોય તો ફાઉલર પોઝિશન આપી સારું વેન્ટિલેશન પુરું પાડો.
• પેશન્ટનું પર્સનલ હાઈજીન જાળવવું.
• વાઇટલ સાઈન ઓબ્ઝર્વ કરવા.
• બ્લડ પ્રેશર વધારે હોયતો એન્ટિ હાયપરટેન્શીવ ડ્રગ્સ આપવા.
• પેશન્ટને બેડ રેસ્ટ આપવો.
• પેશન્ટને રીકરંટ પોઝિશનમાં સુઈ શક્યું હોય તો સુવડાવવું જેના કારણે યુરીન આઉટપુટમાં વધારો થશે.
• ઇનપુટ અને આઉટપુટ ચાર્ટ જાળવવો. રીર્વસીબલ વોટર લોસ ગણવો.શિયાળાની ઋતુમાં 400 ml જેટલું અને ઉનાળામાં 800 થી 1000 ml જેટલું પ્રવાહી લોસ થાય છે.
• ઇડીમા ઓછું કરવા ડાયુરેટીક ડ્રગ્સ જેવી કે ફ્રુસેમાઇડ આપી શકાય. આ ડ્રગ્સ આપવાથી સર્ક્યુલેટરી વોલ્યુમ ઓછુ થાય છે અને પોટેશીયમ લોસ થવાથી આ ડ્રગ્સ આપતી વખતે દર્દીને ક્લોસલી ઓબ્ઝર્વ કરવું.
• દર્દીનો વેઇટ લોસ દરરોજ ૫૦૦ ગ્રામ કરતા વધારે ન થવો જોઈએ.
• દર્દીને સીમ્ટોમેટીક સારવાર આપવી.
• ગ્લોમેરુંલોનેફ્રાયટીસના કારણે હોય અને રીનલ એક્શન ના હોય એવા સંજોગોમાં ફ્લુઇડ ઓવરલોડ ઓછો કરવા અને વેસ્ટ પ્રોડક્ટ બહાર કાઢવા માટે ડાયાલીસીસ કરાવવા દર્દીને રીફર કરવું.
• દર્દીને હળવી કસરત, હળવું કામ અને યોગા કરવાની સલાહ આપવી.

ઇન્ટેગ્રેશન ઓફ AYUSH પ્રેક્ટિસીસ ઇન યુરીનરી પ્રોબ્લેમ્સ

યુરીનરી સિસ્ટમ પર અસર કરતી આયુર્વેદીક દવાઓ

• ૧. ગોશુરાઢી ગૂગળ
• ૨. પુનર્વતા ગૂગળ
• ૩. ચંદ્ર ગૂગળ
• ૪. શિલાદીત
• ૫. બંગભસ્મ
• ૬. પાપડા મધ
• ૭. કષાય
• ૮. અરમરીહર