યુનિટ – 2

ફીવર (તાવ)

વાઇટલ સાઇન

• વાઇટલ સાઇન શરીરના ટેમ્પ્રેચર, પલ્સ અને રેસ્પીરેશન (T.P.R & બ્લડ પ્રેશર) & બી.પી. વગેરેના રેકોડીંગને વાઇટલ સાઇન કહેવામાં આવે છે.

ટેમ્પ્રેચર (તાપમાન)

• શરીરની ગરમી ડીગ્રીમાં માપીએ તેને ટેમ્પ્રેચર કહેવામાં આવે છે. શરીરના નોર્મલ ટેમ્પ્રેચરમાં શરીરમાં ઉત્પન્ન થતી ગરમી અને બહાર નીકળતી ગરમીનું બેલેન્સ જળવાઇ રહે છે. આમાં જ્યારે ડીસ્ટર્બ થાય ત્યારે બોડી ટેમ્પ્રેચર ડીસ્ટર્બ થાય છે. શરીરમાં ઓક્સિજનની હાજરીમાં ખોરાકનું દહન થવાથી મેટાબોલીઝમની ક્રિયા થાય છે. અને તે દ્વારા શરીરમાં ગરમી ઉત્પન્ન થાય છે અને શ્વાસ ઉચ્છવાસ સ્કીન, યુરીન , સ્ટુલ, વગેરે મારફતે ગરમી શરીરની બહાર નીકળે છે. શરીરનું ટેમ્પ્રેચર બ્રેઇનમાં આવેલા હાઇપોથેલેમસ નામના સેન્ટરથી કંટ્રોલ થાય છે.

ટેમ્પ્રેચરના પ્રકાર

• નોર્મલ ટેમ્પ્રેચર
• સબ નોર્મલ ટેમ્પ્રેચર
• કોલેપ્સ

નોર્મલ ટેમ્પ્રેચર

• નોર્મલ બોડી ટેમ્પ્રેચર ૩૭ ડીગ્રી સેલ્સીયસ અથવા ૯૭ થી ૯૯ ડીગ્રી ફેરનહીટ સુધી પણ હોય છે.

સબ નોર્મલ ટેમ્પ્રેચર

• આમાં ટેમ્પ્રેચર નોર્મલ કરતા ઓછું હોય તે ૯૭ ડીગ્રી ફેરનહીટ અથવા ૩૬ ડીગ્રી સેલ્સીયસ કરતા નીચે હોય છે.

કોલેપ્સ

• આમા ટેમ્પ્રેચર ૩૫.૫૦ °C અથવા ૯૫°F કરતાં નીચે હોય છે.

નોર્મલ ટેમ્પ્રેચર એક વેરીયસ સાઇટ ( જુદી જુદી જગ્યાએ લેવામાં આવતું તાપમાન):

૧) ઓરલી (મોં દ્વારા)

• ઓરલ (મોંઢા માં) બોડી ટેમ્પ્રેચર જીભ નીચે થર્મોમીટર મુકી લેવા માં આવે છે. તે ૯૭ °થી ૯૯°F અને ૩૬ થી ૩૭.૨૦°C સુધી હોય શકે છે. એટલે
• સરેરાસ ૩૪.૪૦ °C અથવા ૩૭ °C હોઇ શકે છે.

૨) એક્ષીલરી (બગલ દ્વારા)

• એક્ષીલરી ટેમ્પ્રેચર ૯૯.૬°F અથવા ૩૭.૪°C સુધી હોઇ શકે છે.

૩) રેક્ટલ

• રેક્ટલ ટેમ્પ્રેચર ૯૯.૬°F કે ૩૭.૫૦ કે ૩૭.૫૦°C સુધી હોય શકે છે.

એબનોર્મલ ટેમ્પ્રેચર

1) હાયપોથર્મિયા

• આમા ટેમ્પ્રેચર ૯૫°F કે ૩૫.૫°C તેથી નીચુ હોય છે.

2) હાયપરથર્મિયા

• આમા ટેમ્પ્રેચર ૯૯°F કે ૩૭° C કરતા વધારે હોય છે.

3) લો પાયરેક્ષીયા

• આમા ટેમ્પ્રેચર ૯૯ થી ૧૦૦°F અથવા ૩૭.૫ થી ૩૭.૮ °C હોય છે.

4) મોડરેટ પાયરેક્ષીયા

• આમા બોડી ટેમ્પ્રેચર ૧૦૦° થી ૧૦૩°F અથવા ૩૭.૮ થી ૩૯.૪૦°C સુધી હોય છે.

5) હાઇ પાયરેક્ષીયા

• આમાં બોડી ટેમ્પ્રેચર ૧૦૩’ થી ૧૦૫’ અથવા ૩૯.૪°C થી ૪૦.૬°C હોયછે.

6) હાયપર પાયરેક્ષીયા

• આમાં બોડી ટેમ્પ્રેચર ૧૦૫ ° થી ૧૦૬° F અથવા ૪૦.૬૨°C કરતા વધારે હોયછે.

કન્વરઝન ઓફ સ્કેલ

રૂપાંતર કરવા નીચે પ્રમાણે સુત્ર છે.

સેલ્સિયસનું ફેરનહીટમાં રૂપાંતર કરવા માટેનું સુત્ર

• C = F – 32 × 5/9

ફેરનહીટનું સેલ્સિયસમાં રૂપાંતર કરવા માટેનું સુત્ર

• F = C × 9/5 + 32

નોર્મલ વેરીયેશન ઓફ ટેમ્પરેચર

સમય

• સવારના સમયે બોડી ઓફ ટેમ્પ્રેચર ઓછું હોય છે. જ્યારે બપોરના સમયે થોડું વધારે હોય છે.
• ગરમીના સમયમાં બોડી ટેમ્પ્રેચર વધારે હોય છે. જ્યારે ઠંડીમાં બોડી ટેમ્પ્રેચર ઓછુ હોય છે.
• મેસ્ટ્રુએશન પીરીયડમાં બોડી ટેમ્પ્રેચર ઓછું હોય છે અને ઓવ્યુલેશન થતું હોય ત્યારે બોડી ટેમ્પ્રેચર વધારે હોય છે.

એઇજ

• ઓલ્ડ એઇજ કરતાં એલ્ડટ એજમાં ટેમ્પ્રેચર વધારે હોય છે.

એક્સપોઝ

• આનાથી બોડી ટેમ્પરેચરમાં વધારો થાય છે.

એન્ગર

• આનાથી ટેમ્પ્રેચરમાં વધારો થાય છે.

સીઝન

• શિયાળા કે ઠંડીની સીઝનમાં ટેમ્પ્રેચર ઓછું અને ઉનાળામાં બોડી ટેમ્પ્રેચર વધારે હોય છે.

સાઇટ

• ઓરલ ટેમ્પ્રેચર કરતાં રેકટલ ટેમ્પ્રેચર એક ડીગ્રી વધારે હોય છે.

ટાઇપ્સ ઓફ ફીવર (તાવના પ્રકાર)

ફીવરના પ્રકાર નીચે મુજબ છે.

1) કંટીન્યુ તાવ

• આ પ્રકારના ફિવરમાં ટેમ્પ્રેચર દિવસો સુધી કે અઠવાડિયા સુધી ઉંચુ જ રહે છે. આમાં બોડી ટેમ્પ્રેચર નોર્મલ થતું નથી.
• દા.ત. એનટ્રીક ફીવર ( ટાઇફોડ ફીવર)

2) રેમીટન્ટ તાવ

• આ પ્રકારના ફીવરમાં મોર્નિંગ, ઇવનીંગ ટેમ્પ્રેચરમાં ઘણો મોટો તફાવત જોવા મળે છે. જે ૨° કરતા પણ વધારે જોવા મળે છે.
• દા.ત. સેપ્ટીસીમીયા

3) ઇન્ટર મીટન્ટ (ચડ ઉતરતો તાવ)

• આ પ્રકારના ફિવરમાં બોડી ટેમ્પ્રેચર નોર્મલ,સબ નોર્મલ અને હાઈ પાયરેક્ષિયા વચ્ચે વેરિએશન જોવા મળે છે.

4) ઇર રેગ્યુલર ફીવર

• મોટા ભાગે તાવ સવારનાં કરતા સાંજે વધારે હોય છે. અથવા સાંજ કરતા સવારે વધારે જોવા મળે છે. આ પ્રકારના ફીવરને ઇર રેગ્યુલર ફીવર કહેવામાં આવે છે.

તાવના ચિન્હો અને લક્ષણો

• માથાનો દુ:ખાવો
• બોડી ટેમ્પ્રેચરમાં વધારો થાય
• ચક્કર આવવા
• ભુખ ઓછી લાગવી
• ડીહાઇડ્રેશન
• ડ્રાઇનેસ ઓફ માઉથ એન્ડ ટંગ
• લો વોલ્યુમ પલ્સ (નાડીના ધબકારા)
• લો બી.પી.
• સંકન આઇ (આંખના ડોળા ઉંડા ઉતરી જવા)
• ઓલીગો યુરીયા (યુરીન ઓછું થવું)
• વિકનેસ (નબળાઇ)
• ફટિક (થાક લાગવો)
• બોડિએક (શરીરનો દુ:ખાવો)
• નોસીયા (ઉબકા આવવા)
• વોમિટીંગ (ઉલ્ટી થવી )
• પેઇન ઇન એબ્ડોમન (પેટમાં દુઃખાવી)
• કોસ્ટીપેશન (કબજીયાત)
• ડાયેરીયા (ઝાડા)
• કન્વલઝન (ખેંચ આવવી)
• ડીલેરીયમ (બકવાસ કરવો)
• પલ્સ અને રેસ્પીરેશનમાં વધારો

તાવના કારણો

• ફીવર એ કોઇ રોગ નથી પરંતુ કોઇ રોગ થાય તેના લક્ષણ રૂપે ફીવર જોવા મળે છે.
• એટલે કે બોડીમાં કોઇપણ પેથોજનીક ઓર્ગેનીઝમ દાખલ થાય અને ઇન્ફેક્શન લાગે ત્યારે બોડીમાં ફીવર જોવા મળે છે.

તાવના સામાન્ય કારણો

• બેક્ટેરીયલ ઇન્ફેક્શન e.g. ટાઇફી
• વાયરલ ઇન્ફેક્શન e.g. HIV
• પ્રોટોઝુઆ e.g. એન્ટીબા
• સન સ્ટ્રોક (લુ લાગવી )
• ફ્રોસ્ટ બાઇટ ( હીમ લાગવી, અતિશય ઠંડી લાગવી)

ટ્રીટમેન્ટ એન્ડ કેર

• 1) કોલ્ડ કોમ્પ્રેસ કરવા. (ઠંડા પાણીના પોતા મુકવા)
• 2) દર્દીને એન્ટી પાયરેટીક (તાવ ઉતરે તેવી ગોળી) જરૂર જાણાય તો આપવી.
• 3) દર્દીનું પર્સનલ હાયજીન જાળવવું.
• 4) પીરીયોડીકલી દર્દીના વાઇટલ સાઇન લેવા ટી.પી.આર.,બી.પી.
• 5) માઉથ હાયજીન ખાસ જાળવવું કારણ કે ડ્રાઇનેસ ઓફ માઉથ( મોં સુકાઇ જવું) હોય છે. જેથી મોં ની મ્યુકસ મેમ્બ્રેનમાં ઈફેક્શનના ચાન્સીસ વધારે હોય છે.
• 6) એન્ટીસેપ્ટીક લોશનના કોગળા કરાવવા. દા.ત. પોટેશિયમ પરમેગેનેટ.
• 7) પેશન્ટને ખુબ જ પ્રમાણમાં પ્રવાહી આપવું. દા.ત. લિંબુ પાણી, જ્યુસ, નાળિયેર પાણી, દુધ વગેરે.
• 8) પેશન્ટને જો વોમેટીંગ થતી હોય તો એન્ટીઇમેટીક અને આઇ.વી. ફ્લુઇડ આપવું.
• 9) પેશન્ટને સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ આપવો.
• 10) પેશન્ટ ને સારો ન્યુટ્રેટીવ ડાયટ આપવો કે જે જલદીથી પચી જાય તેવો હોવો જોઇએ્ તળેલો અને મરી મસાલાવાળો ખોરાક ન આપવો.
• 11) સીઝન પ્રમાણેના ફળો આપવા.
• 12) જો બેડ રીડન પેશન્ટ હોય તો તેના પ્રેશર પોઇન્ટની ખાસ સંભાળ લેવી.
• 13) દર્દીને હળવી કસરતો અને યોગા કરવા માટે કહેવું દા.ત ન્યુમોનીયા વાળા દર્દીને ડીપ બ્રિધીંગ કસરત ઘણી ઉપયોગી છે.
• 14) જરૂર જણાય તો દર્દીને રીફર કરવું.

ટેપીડ સ્પંજબાથ

• જયારે પેશન્ટને 103 ° થી ઉપર તાવ આવેલ હોય તથા તે સમયે અન્ય ઉપચારથી પણ તાવ ઉતરે નહી તો પેશન્ટને ટેપીડ સ્પંજ આપવામાં આવે છે.

પ્રિકોશન

• આ સ્પંજ માટેની ડોક્ટરની રીટન પરમીશન હોવી જરૂરી છે.
• સ્પંજ આપતી વખતે પેશન્ટના પલ્સ અને રેસ્પીરેશન વાર વાર ચેક કરતા રહેવા
• પેશન્ટ અનકન્સીયસ તો નથી થઈ ગયો ને તે જોવુ.
• જરૂર પ્રમાણે બાઉલમાંનુ પાણી બદલતા રહેવુ.

આર્ટિકલ્સ

• એક જંગમાં નળનું ઠંડું પાણી
• એક બાઉલ
• બાથ બ્લેન્કેટ – ૨
• સ્પંજ બેગ
• હોટ વોટરબેગ
• બાથ ટોવેલ
• પાવડર
• સ્પીરીટ
• બાથ થર્મોમીટર
• એક બાઉલમાં બરફના ટુકડા
• એક બાઉલમાં ગરમ પાણી
• ઉનાળાની સીઝનમાં નળનુ પાણી ગરમ હોવાથી તેમાં બરફના ટુકડા નાખીને પાણીનુ તાપમાન ઠંડુ લાવવામાં આવે છે.

પ્રોસિજર

• દરેક આર્ટીકલ્સ એકઠા કરીને પેશન્ટની જમણી બાજુએ રાખવા
• પેશન્ટ તથા તેના રિલેટિવને પ્રોસિજરની સમજણ આપવી.
• સ્ક્રીન લગાવવી.
• પેશન્ટના શરીર નીચે બાથ બ્લેન્કેટ પાથરવો. જેથી બેડ ખરાબ ન થાય.
• પેશન્ટના કપડા કાઢી તેને સુવડાવવો.
• તેના શરીર પર બીજો બાથ બ્લેન્કેટ ઓઢાડવો.
• બાઉલમાં પાણી નાખીને તેનું તાપમાન ચકાસવું.
• આઠેય સ્પંજ બેગ આ બાઉલમાંના પાણીમાં નાખવી.
• બે સ્પંજ બેગ કમર પર, બે થાઇ પર, એક કપાળ પર, એક ગળાની ફરતે. આમ, કુલ ૬ સ્પંજ બેગ પેશન્ટના શરીર પર મુકીને બાકીની બે સ્પંજ બેગથી શરીરના બાકીના ભાગ ઉપર સ્પંજ કરવું.
• પેશન્ટના પગના તળીયે હોટ વોટર બેગ મુકવી.
• ગળાની ફરતે ટોવેલ મુકીને સ્પંજ બેગથી બે-ત્રણ મીનીટ સુધી ચહેરો લુછતા રહેવુ.
• ગરમ થયેલી સ્પંજ બેગ પાણીમાં પલાળી ઠંડી કરવી.
• ચેસ્ટ (છાતી) તથા એબડોમનને બે થી ત્રણ મીનીટ સુધી લુછવા, એબડોમન લુછતી વખતે વધું દબાણ આપવું નહી.
• પેશન્ટને પડખું ફેરવીને બેકના ભાગે સર્ક્યુલર મુવમેન્ટમાં સ્પંજ કરવું.
• બેકના ભાગે બેક કેર કરવી.
• પેશન્ટને ચત્તો સુવડાવી પગ નીચે બાથ ટોવેલ રાખીને સાથળથી પગના નખ સુધીનો ભાગ 4 થી 5 મીનીટ સુધી લુછવો.
• પેશન્ટને કપડા પહેરાવવા.
• બાથ ટોવેલ દુર કરવા. હોટ વોટર બેગ લઈ લેવી.
• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી.
• બધા આર્ટીકલ્સ ક્લીન કરી યોગ્ય જગ્યાએ મુકી દેવા.

પલ્સ (નાડીના ધબકારા )

વ્યાખ્યા

• પલ્સ એટલે હાર્ટનાં લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલના સંકોચનથી આર્ટરીનુ વારાફરતી એક્સપાન્સન અને કોન્ટ્રાકશન થવું. બોન પરથી પસાર થતી આર્ટરીમાં પલ્સ ફીલ થાય છે.

પલ્સ ક્યાં ક્યાં લઇ શકાય.

1. રેડિયલ આર્ટરી(કાંડા પરથી)
2. કેરોટીડ આર્ટરી (ગળા પરથી)
3. ટેમ્પોરલ આર્ટરી (ટેમ્પોરલ બોન પરથી)
4. બ્રેકિયલ આર્ટરી (કોણી પરથી)
5. ફિમોરલ આર્ટરી (ગ્રોઇન પરથી)
6. ડોર્સલ આર્ટરી (ફુટ પરથી)
7. ફેશિયલ આર્ટરી (ફેસ પરથી)
8. ફોન્ટલ આર્ટરી ( ફોન્ટલ બોન પરથી )

નોર્મલ પલ્સની લાક્ષણીકતા

1.રેટ

• નોર્મલ રેટ 72 થી 80/m

2.રીધમ

• રીધમ એટલે બે પલ્સ વચ્ચેનો સમયગાળો જે નોર્મલી સરખો જ હોય છે.

૩.વોલ્યુમ

• એટલે ફોર્સ દબાણ તે પલ્સની મજબુતાઇ બતાવે છે. સામાન્ય રીતે પલ્સનું વોલ્યુમ સરખુ જ હોય છે.

૪.ટેન્શન

• જ્યારે આંગળી દ્વારા આર્ટરી પર પ્રેશર આપવામાં આવે ત્યારે પ્રતિકાર જોવા મળે તેને ટેન્શન કહે છે.

પલ્સને અસર કરતા પરિબળો

1) એજ

• તાજા જન્મેલા બાળકમાં ૧૩૦ થી ૧૪૦ પ્રતિ મિનિટ જોવા મળે છે. એડલ્ટમા ૭૨ થી ૮૦ પ્રતિ મીનીટ જોવા મળે છે.

2) સેક્સ

• મેલના પ્રમાણમાં ફિમેલમાં ઓછી પલ્સ જોવા મળે છે.

3) પોઝીશન

• બેઠેલા કરતા ઉભેલા વ્યક્તિમાં પલ્સ વધારે જોવા મળે છે.

4) રેસ્ટ અને સ્લીપ

• આમાં પલ્સ રેટ ઓછો જોવા મળે છે.

5) ઈમોશન

• આમાં પલ્સ થોડા સમય માટે વધુ હોય છે.

6) કામ અને કસરત

• કામ અને કસરત વખતે પલ્સ વધારે જોવા મળે છે.

7) બોડી ટેમ્પ્રેચર

• 1 ડિગ્રી ટેમ્પ્રેચર વધે તો 10 પલ્સ વધે,નોર્મલ પલ્સ રેસ્પીરેશન રેશીયો ૧:૪ નો છે

એબ નોર્મલ પલ્સની લાક્ષણીકતાઓ

1) ટ્રેકીકાર્ડિયા

• ઝડપી પલ્સ, જ્યારે પલ્સ રેટ ૧૪૦ પ્રતિ મીનીટ કરતા વધારે થાય ત્યારે ટ્રેકીકાર્ડિયા કહે છે.

2) બ્રેડિકાર્ડિયા

• બ્રેડિકાર્ડિયા એટલે ધીમી. પલ્સ જેમાં પલ્સ રેટ 40 પ્રતિ મીનીટ કરતા ઓછો હોય તેને બ્રેડિકાર્ડિયા કહે છે.

3) રીધમ

• રીધમની એબનોર્માલિટી ને એરીધેમીયા કહે છે. આમાં બે પલ્સ વચ્ચેનો ઇન્ટરવલ એકસરખો હોતો નથી.

રેસ્પીરેશન

• રેસ્પીરેશન એટલે કે શ્વાસોકવાસની ક્રિયા – બ્રિધીંગ જેમાં ઓક્સિજન અંદર લેવાની ક્રિયા અને કાર્બન ડાયોકસાઇડ બહાર આવવાની ક્રિયાને રેસ્પીરેશન કહે છે. ટુંકમા કહીએ તો ઇન્સપીરેશન, એક્સપીરેશન & પોઝ એટલે રેસ્પીરેશન

રેસ્પીરેશનના પ્રકાર

1) ઇન્ટરનલ રેસ્પીરેશન

• ઇન્ટરનલ રેસ્પીરેશન એટલે બ્લડ અને ટીશ્યુ વચ્ચે ફેફસા મારફતે થતા ઓક્સિજનની આપ લે ની ક્રિયાને ઇન્ટરનલ રેસ્પીરેશન કહે છે.

2) એક્સટર્નલ રેસ્પીરેશન

• શ્વાસોશ્વાસ મારફતે બહારના વાતાવરણમાંથી ફેફસામાં આપન લે ની ક્રિયાને એક્સટર્નલ રેસ્પીરેશન કહે છે.

નોર્મલ કેરેક્ટરિસ્ટિક

1) રેટ

• એક મીનીટમાં કેટલા રેસ્પીરેશન પુરા થાય તેને રેસ્પીરેશન રેટ કહે છે. તે ઉંમર પ્રમાણે અલગ અલગ હોય છે.
• ન્યુ બોર્ન – 40 થી 60 પ્રતિમીનીટ ની વચ્ચે
• એડલ્ટમાં 16 થી 20 પ્રતિમીનીટ ની વચ્ચે
• ઓલ્ડ એજમાં 20 થી 24 પ્રતિમીનીટની વચ્ચે હોય વચ્ચે હોય છે.

2) રીધમ

• દરેક વખતે શ્વાસ અંદર લેવાની અને બહાર કાઢવાની આરામની સ્થિતીમાં પણ સરખી જ હોય છે.
• નોર્મલ રેસ્પીરેશન શાંત અવાજ વગરના દુ:ખાવા વગરના તેમજ ચેસ્ટ અને એબ્ડોમનનું હલન ચલન સાથે જ થાય છે.

નોર્મલ રેસ્પીરેશન ક્યારે વધઘટ થાય છે

1) એજ

• એજ પ્રમાણે રેસ્પીરેશન અલગ – અલગ હોય છે.

2) સેક્સ

• ફિમેલ રેસ્પીરેશન મેલ કરતાં વધારે હોય છે.

3) કામ અને કસરત

• આનાથી રેસ્પીરેશન વધે છે.

4) રેસ્ટ & સ્લીપ

• આનાથી રેસ્પીરેશનમાં ઘટાડો થાય છે.

5) ઈમોશન

• આનાથી રેસ્પીરેશન વધે છે.

6) ડીસીજ

• રોગના લક્ષણો મુજબ રેસ્પીરેશનમાં ઘટાડો કે વધારો જોવા મળે છે.

એબનોર્મલ રેસ્પીરેશન

1) સ્લો (ધીમા) રેસ્પીરેશન

• આ પ્રકારના રેસ્પીરેશન એકદમ ધીમા હોય છે. દા.ત. કોમા

2) સેલો ( છીછરા) રેસ્પીરેશન

• આ પ્રકારના રેસ્પીરેશન ટૂંકા અને ઝડપી હોય છે. દા.ત. શોક

3) ફાસ્ટ રેસ્પીરેશન

• આ પ્રકારના રેસ્પીરેશન ન્યુમોનીયા અથવા હેમરેઝમાં જોવા મળે છે.

4) એપનીયા રેસ્પીરેશન

• આમાં અમુક સમયે રેસ્પીરેશન બંધ થઇ જાય છે. તેને એપનીયા કહેવામાં આવે છે.

5) ડીસ્પનીયા રેસ્પીરેશન

• આમા દર્દી બેસીને શ્વાસ લઇ શકે છે. સુતા- સુતા શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડે છે.

6) એસફાક્સીયા રેસ્પીરેશન

• આમાં ફેફસામાં પુરતા પ્રમાણમાં હવા ન મળવાને કારણે જરૂરી ઓક્સિજન મળતો નથી. તેથી શરીરમાં સાઇનોસીસ જોવા મળે છે.

7) વિઝીંગ

• આ પ્રકારનાં રેસ્પીરેશનમાં શ્વાસ બહાર કાઢવામાં દર્દીને તકલીફ પડે છે અને વ્હીસલ જેવો અવાજ આવે છે.

રેસ્પીરેશન ગણતરી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દા

• રેસ્પીરેશનની ગણતરી કરતા પહેલા દર્દી શાંત છે કે નહી તે જુઓ.
• રેસ્પીરેશનની ગણતરી માટે ચેસ્ટ કે એબ્ડોમન પર નજર રાખવી.
• શક્ય હોય તો ચેસ્ટ કે એબ્ડોમન ખુલ્લા કરવા.
• રેસ્પીરેશન ગણવા માટે સેકન્ડ કાંટા વાળી ઘડીયાળનો ઉપયોગ કરવો.
• રેસ્પીરેશન પુરા એક મીનીટ સુધી લેવા.

ટેમ્પ્રેચર, પલ્સ અને રેસ્પીરેશન (T.P.R)

• હોસ્પિટલમાં સામાન્ય રીતે દર્દીના T.P.R બે વખત લેવામાં આવે છે. પરંતુ ડોક્ટર ઓર્ડર મુજબ અને દર્દીની કંડીશન મુજબ દર ૧૫ મીનીટે, ૩૦ મીનીટે, એક કલાકે, ચાર કલાકે લેવામાં આવે છે.

TPR ના હેતુઓ

• દર્દીની જનરલ કંડીશન જોવા માટે.
• નિદાન કરવા માટે.
• દવાઓની અસર જાણવા માટે.
• દર્દીને સારી ટ્રીટમેન્ટ આપવા માટે.

T.P.R. લેતી વખતે ધ્યાને રાખવાના મુદ્દાઓ

• ૧) દદીને કોઇપણ પ્રકારના ખોરાક કે પ્રવાહી લીધા પછી 30 મીનીટ બાદ લેવા.
• ૨) દર્દીના મો મા ઈજા કે ઇન્ફેક્શન હોય તો મો વાટે ટેમ્પ્રેચર ન લેવું જોઈએ.
• ૩) દર્દીને પ્રોસીઝર સમજાવી અને સગાને પણ સમજાવવું.
• ૪) રેક્ટલ ટેમ્પરેચ્ચર લેવાનું હોય તો રેકટમ ખાલી હોવું જોઇએ.
• ૫) નાનું બાળક હોય કે માનસીક બીમાર વ્યક્તિ હોય તો ઓરલ ટેમ્પ્રેચર ન લેવું.

આર્ટિકલ્સ

• એક ટ્રે વીથ કવર
• એક લોશન બોટલમાં એક થર્મોમીટર
• એક બાઉલમાં ચોખ્ખું પાણી
• એક બાઉલમા સાબુ વાળું પાણી
• એક બાઉલમાં કોટન સ્વોબ
• એક કીડની ટ્રે અથવા પેપર બેગ
• ટેમ્પ્રેચર ચાર્ટ અથવા રેકોર્ડ શીટ
• સેકન્ડ કાંટાવાળી ઘડીયાળ
• નેપકીન
• લુબ્રીકન્ટ જો રેકટલ ટેમ્પ્રેચર લેવાનું હોય તો
• રેડ અને બ્લુ પેન
• ડીસઇન્ફેક્ટન્ટ ના નામ
• 1) ડેટોલ – 1:40 – 5 મિનીટ
• 2) સેવલોન – 1:20 – 5 મિનીટ
• 3) લાયસોલ – 1:40 – 5 મિનીટ

પ્રોસિજર ઓફ ઓરલ ટેમ્પ્રેચર :

• ટ્રે તૈયાર કરી દર્દી પાસે લઇ જવી.
• દર્દીને પ્રોસીઝર સમજાવવો.
• હેંડ વોશીંગ કરવું.
• થર્મોમીટર લોશન બોટલમાંથી બહાર કાઢીને કોટન સ્વોબની મદદથી સર્ક્યુલર મુવમેન્ટમાં સાફ કરવું. આ માટે બલ્બના ભાગથી શરૂ કરી પાછળના ભાગ તરફ જવું.
• મરક્યુરીનુ રીડીંગ કરવું (95°F કે 35°C) કરતા નીચે હોવો જોઇએ.
• દર્દીનું મોં ખુલ્લુ રાખીને થર્મોમીટરને જીભ નીચે રાખી દર્દીનું મોં બંધ કરવું.
• થર્મોમીટરને બે થી ત્રણ મીનીટ સુધી રાખવું અને દર્દીના આજ વખતે પલ્સ અને રેસ્પીરેશન લેવા. (દર્દીને ઇન્સટ્રકશન આપવું કે મોં બંધ કરવું અને થર્મોમીટરને દાંતથી પકડવું નહી)
• થર્મોમીટર મોં માંથી બહાર કાઢી કોટન સ્વોબથી સાફ કરવું. આ માટે થર્મોમીટરને પાછળના ભાગથી બલ્બ તરફ સર્ક્યુલર મુવમેન્ટમાં સાફ કરવું.
• થર્મોમીટરનુ રીડીંગ જોવું તેનું ટી.પી.આર.શીટ અથવા કેશ પેપરમાં કે રેકોર્ડ શીટમાં નોંધ કરવી.
• થર્મોમીટરને સાબુ પાણીથી ક્લીન કરીને લોશન બોટલમાં મુકવું. બધા આર્ટીકલ્સ ક્લીન કરી તેની જગ્યાએ મુકવા.
• એબનોર્માલીટી જણાય તો તેની નોંધ કરવી.
• હેન્ડ વોશીંગ કરવા.

પ્રોસિઝર ઓફ એક્સેલરી ટેમ્પ્રેચર :

• બગલમાંથી તાવ માપવાની રીત
• આમાં થર્મોમીટરને બગલમાં મુકવાનું હોય છે.
• થર્મોમીટરને બગલમાં મુકતા પહેલા બગલને નેપકીનથી લુછવી.
• થર્મોમીટરનો બલ્બવાળો ભાગ બગલના સેન્ટરમાં મુકવો અને બીજા હાથને વાળીને ચેસ્ટ પર મુકવો જેથી થર્મોમીટર તેની જગ્યા એ ફીક્ષ રહે. આ સાથે પલ્સ અને રેસ્પીરેશન લેવા.
• થર્મોમીટરને ત્રણ થી પાંચ મીનીટ બગલમાં મુકી રાખવું.
• બગલમાંથી થર્મોમીટર કાઢી ઓરલની જેમ જ ક્લીન કરી રીડીંગ જોઇ તેની નોંધ કરવી.

પ્રોસિજર ઓફ રેક્ટલ ટેમ્પ્રેચર :

• ગ્લોઝ પહેરવા (હાથના મોજા )
• થર્મોમીટરના બલ્બ પર કોટન સ્વોબ વડે લુબ્રીકન્ટ લગાવવું.
• દર્દીને સેમી પ્રોન પોઝીશનમાં સુવડાવવું.
• નીચેના કપડા દુર કરવા.
• બીજા હાથથી બટક્સ પકડવા અને એનસને એક્સપોઝ કરવું.
• દર્દીને ઉંડા ઉંડા શ્વાસ લેવા કહેવું અને થર્મોમીટરને ધીમેથી એનસમાં ઇન્સર્ટ કરવું.
• એડલ્ટ ૩.૫ થી ૪ સે.મી.
• ચાઇલ્ડ ૨.૫ સે.મી.
• ઇન્ફટ હોય તો ૧.૫ સે.મી. અંદર જવા દેવું.
• થર્મોમીટર ફોર્સફૂલી ક્યારેય જવા ન દેવું પરંતુ, ધીમેથી જવા દેવું, એક થી બે મીનીટ સુધી રાખવું.
• થર્મોમીટરને એક્ઝીલરી અને ઓરલ પ્રોસીઝરની જેમ ક્લીન કરવું.

થર્મોમીટર

• તે ગ્લાસ ( કાય ) ની પોલી નળીનું બનેલું આર્ટીકલ છે. જેમાં મર્ક્યુરી ભરેલો હોય છે. થર્મોમીટરનો ઉપરનો ભાગ પહોળો અને ચપટો હોય છે. જ્યારે નીચેનો ભાગ પાતળો અને ગોળાકાર હોય છે અને તેમા પારો (મર્ક્યુરી) ભરેલો હોય છે.ત્યા વચ્ચે નાની ખાંચ આવેલી હોય છે. જેના કારણે પારો અથવા મકર્ક્યુરી ઉપર ગયા પછી જલ્દી થી નીચે ઉતરી જતો નથી.
• માણસના શરીરનું તાપમાન માપવા માટે ક્લીનીકલ થર્મોમીટર, રેકટલ થર્મોમીટર અને ડીજીટલ થર્મોમીટર વપરાય છે. લાંબી લાલ લાઇન ડીગ્રી બતાવે છે અને નોમલ ટેમ્પ્રેચર ૯૮.૪ / અથવા ૩૭ હોય છે. ૦ થી બે માસના બાળક માટે પાંચ મીનીટ અને બાકીના માટે ૨ થી ૩ મીનીટ ટેમ્પ્રેચર માપવામાં આવે છે. મર્ક્યુરીના લેવલ પ્રમાણે ટેમ્પ્રેચરની ડીગ્રી જાણી શકાય છે.પારાને નીચે ઉતારવા માટે હળવા હાથે ઝટકો મારવામાં આવે છે. આ નળી પર ફેરનહીટ અને ડીગ્રીમાં માપ લખેલા હોય છે. તેના આગળના ભાગે મકર્ક્યુરી વાળો ભાગ આવે છે. જે શરીરની ગરમીના કારણે બલ્બમાનો મર્ક્યુરી થર્મોમીટરની પોલી નળીમાં પ્રસરણ પામે છે.

પ્રકાર

1) ક્લિનિકલ થર્મોમીટર

• આ થર્મોમીટરને ડો. થર્મોમીટર પણ કહે છે. આ થર્મોમીટરનો બલ્બ થોડો પાતાળો હોય છે.

2) રેક્ટલ થર્મોમીટર

• આ થર્મોમીટર ક્લિનીક થર્મોમીટર જેવું જ હોય છે. પરંતુ તેનો બલ્બ ટુંકો અને ગોળ હોય છે.

3) ઈલેક્ટ્રીક થર્મોમીટર અથવા ડિજિટલ થર્મોમીટર

• બોડીનું ટેમ્પ્રેચર માપવા માટે આ પ્રકારના થર્મોમીટર માર્કેટમાં ઉપલબ્ધ છે.

4) બાથ થર્મોમીટર

• તે સોલ્યુશન થર્મોમીટર તરીકે પણ ઓળખાય છે. એટલે કે એના દ્વારા કોઈ પણ સોલ્યુશન નું ટેમ્પ્રેચર માપી શકાય છે. દા.ત.એનીમાનું સોલ્યુશન માપી શકાય છે.

કેર

• થર્મોમીટરને ડેટોલ,સેવલોન જેવા એન્ટીસેપટીક લોશનમાં રાખવું જોઇએ.
• લોશન બોટલનું લોશન નિયમીત બદલતા રહેવું જોઇએ.
• લોશન બોટલના તળીયે કોટન સ્વોબ રાખવા અને ઉપરના ભાગે ગોસપીસ વીંટાળવું જોઇએ.
• ક્લીનીકલ થર્મોમીટર અને રેકટલ થર્મોમીટર ક્યારેય એક બોટલમાં રાખવું જોઇએ નહી.
• થર્મોમીટરના ઉપયોગ કર્યા બાદ ક્લીન કર્યા પછી જ લોશન બોટલમાં મુકવું.
• થર્મોમીટર તૂટી ના જાય તેનું ધ્યાન રાખવું.
• થર્મોમીટરનો પારો નીચે ઉતારીએ ત્યારે આજુબાજુ અથડાઇના જાય તેનું ધ્યાન રાખવું.

થર્મોમીટરમાં પારો (મર્ક્યુરી) શા માટે વપરાય છે?

• ૧) તે ચળકાટ ધરાવે છે.
• ર) તે ગરમી આપવાથી પ્રસરણ પામે છે.
• ૩) તે કાચની નળીને ભીંજવતો નથી.
• ૪) એકવાર પ્રસરણ પામ્યા પછી જલ્દીથી નીચે ઉતરતો નથી.

બ્લડ પ્રેશર

વ્યાખ્યા

• હાર્ટના વેન્ટ્રીકલના સંકોચનથી બ્લ્ડ દ્વારા આર્ટરીની દિવાલ પર ઉત્પન્ન થતા પ્રેશરને બ્લડ પ્રેશર કહે છે.

પ્રકાર

તેના મુખ્ય બે પ્રકાર છે.

1) સિસ્ટોલિક BP.

2) ડાયેસ્ટોલિક BP.

1) સિસ્ટોલિક B.P.

• જ્યારે હાર્ટના લેફ્ટ વેંટ્રીકલનું સંકોચન થાય અને બ્લડનો ફોર્સ આર્ટરી પર જોવા મળે તેને સીસ્ટોલીક બી.પી. કહેવામાં આવે છે. તે એડલ્ટમાં સામાન્ય રીતે ૧૦૦ થી ૧૩૦ mm hg હોય છે.

2) ડાયસ્ટોલીક B.P.

• જ્યારે હાર્ટના લેફ્ટ વેન્ટ્રીકલનું પ્રસરણ થાય અને આર્ટરીની દિવાલ પર જે ફોર્સ ઉત્પન્ન થાય તેને ડાયસ્ટોલીક બી.પી.કહેવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે નોર્મલ એડલ્ટમાં ડાયસ્ટોલીક બી.પી. ૭૦ થી ૯૦ mm of hg હોય છે.

નોર્મલ વેરીએશન( તફાવત)

1) એજ (ઉંમર)

નાના બાળકોમાં એડલ્ટ કરતા બી.પી.ઘણું નીચું હોય છે. નોર્મલ એડલ્ટમાં એવરેજ બી.પી. 120/80 mm of hg હોય છે. વધારે ઉંમર વાળા લોકોમાં બી.પી. 140 / 80 mm of hg નોર્મલ ગણાય છે.

2) સેક્સ

• મેલ કરતા ફીમેલમાં બી.પી.વધારે હોય છે.

3) પોઝિશન

• ઉભેલી અથવા બેઠેલી સ્થિતી કરતાં સુતેલી સ્થિતીમાં બી.પી. ઓછું હોય છે.

4) કસરત અને કામ

• આનાથી બી.પીમાં વધારો થાય છે.

5) ઈમોશન & એક્સાઈટમેન્ટ

• ઇમોશન અને એકસાઈટમેન્ટથી બી.પી.માં વધારો થાય છે.

6) બોડી બિલ્ડ

• એવી વ્યક્તિ કે જે બોડીમાં જાડો હોય તેનુ બી.પી. એવરેજ બી.પી. કરતા વધારે હોય છે.

7) જાતી

• કેટલીક જાતીઓ, નીગ્રોમાં બી.પી. બીજી જાતી કરતા વધારે હોય છે.

એબનોર્મલ B.P.

1) સિસ્ટોલિક B.P.

• નોર્મલ એડલ્ટમાં બી.પી. 120 mm of hg કરતા ઓછું હોય તો તેને હાયપોટેન્શન કહેવામાં આવે છે.જો તે 140 mm of hg કરતાં વધારે હોય તો તેને હાયપરટેન્શન કહેવામાં આવે છે.

પ્રોસિજર

• એક ટ્રે વીથ કવર
• જેમાં બી.પી. ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ
• પેન, પેન્સિલ, રેકોર્ડ બુક
• ટ્રે તૈયાર કરી દર્દીની જમણી બાજુ લોકર પર મુકવી.
• દર્દીને પ્રોસીઝર સમજાવો.
• દર્દીને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી.
• દર્દીનો હાથ લાંબો કરો. જો ફુલ સ્લિવ પહેરેલી હોય તો સ્લિવને એલ્બો સુધી વાળી દેવું.
• બી.પી ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટને બેડ કે ટેબલ પર વ્યવસ્થિત ગોઠવો.
• બી.પી ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ ખોલીને તેનો કફ પેશન્ટના હાથ પર યોગ્ય રીતે બાંધવી.
• રેડીયલ આર્ટરીને આંગળીની મદદથી કાંડા પર (રિસ્ટ) પાલપેટ કરો ત્યાં પલ્સ ફીલ થશે.
• જમણા હાથથી બલ્બનો સ્ક્રુ બંધ કરો બલ્બ દબાવીને મર્ક્યુરીને ઉંચે ચડાવો મરક્યુરીને ૨૦૦ના આંક સુધી ચડાવી ધીમે ધીમે બલ્બનો સ્ક્રુ ખોલો આનાથી મર્ક્યુરી નીચે ઉતરશે અને જ્યાં આગળ પલ્સ બીટ આવે કે ફીલ થાય તેને સીસ્ટોલીક બી.પી. કહે છે.
• હવે એલ્બોમાં બ્રેકિયલ આર્ટરીને પાલપેટ કરી તે જગ્યાએ સ્ટેથોસ્કોપ મુકો.
• જમણા હાથની મદદથી એર સ્ક્રૂ બંધ કરો.
• પારો ક્યાં સુધી ચડાવવો કે આર્ટરીનો અવાજ બંધ થાય અથવા સ્કીલ લેબની ગાઇડ લાઇન પ્રમાણે પાલપેટ દ્વારા જે સીસ્ટોલીક બી.પી.આવ્યુ હતુ તેનાથી 30 mm of hg વધારે ચડાવવું.
• ધીમે ધીમે બલ્બનો સ્ક્રુ ખોલવો જેથી મર્ક્યુરી નીચે ઉતરશે અને જે આંક આગળ પહેલો બીપ ( ધબકારા નો અવાજ) સંભળાઇ તે સીસ્ટોલીક બી.પી. જે મનમાં નોંધી રાખી.હજુ મર્ક્યુરીને ધીમે ધીમે નીચે ઉતારતા જાવ જે આંક આગળ બીપ ( ધબકારા નો અવાજ) સંભળાતો બંધ થઇ જાય તે ડાયસ્ટોલીક બી.પી.
• બલ્બનો સ્ક્રૂ બિલકુલ ખોલી નાંખો. બધી એર કાઢી નાંખો .બી.પી.કફ છોડી નાંખો.
• બી.પી.નું રીડીંગ રેકોર્ડ શીટમાં નોંધો.
• જરૂર જણાય તો પ્રોસીઝર રીપીટ કરો.
• એબનોર્માલીટી જણાય તો યોગ્ય પગલા લો.
• બધા સાધનો યોગ્ય જગ્યાએ મુકો.

બી.પી.લેતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દા

• દરેક વખતે એક જ પોઝીશનમાં બી.પી.લેવું.
• દરેક વખતે એક જ હાથનો ઉપયોગ કરવો.
• બી.પી.શાંત અને આરામ દાયક પોઝીશનમાં લેવું.
• બી.પી. ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ હાર્ટના લેવલે રાખવું.