યુનિટ – ૩

ઓબ્જેક્ટિવ (હેતુઓ)

1. મૂળભૂત જરૂરીયાતો ઓળખી શકશે.
2. રેસ્ટ, સ્લીપ, એક્ટિવિટી, એક્સરસાઇઝ વિશે સમજણ આપી શકશે.
3. ફૂડ, ડ્રિંકિંગ વોટર, મીટીંગ વિશે સમજાવી શકશે.
4. સ્વયંવાસ્તવિકતા અને આધ્યાત્મિક જરૂરિયાત વર્ણવિ શકશે.
5. આંતર વ્યક્તિત્વ સંબંધ અને માનવ સંબંધ વિશે સમજાવી શકશે..
6. જીવનશૈલી અને સ્વસ્થ ટેવનું વર્ણન કરી શકશે.

✳️બેઝિક હ્યુમન નીડ્સ

મુળભુત હ્યુમન બીઇંગની ઓપ્ટીમલ ફક્શનની વીવીધ જરૂરીયાત છે. શરીર ને શ્રેષ્ઠ કાર્ય કરવા માટે ઘણા પરીબળો અથવા મુળભુત આવશક્યતાઓ જરૂરી છે.

મહત્વપુર્ણ પરીબળો નિચે મુજબ છે.

• આનુવંશીક પરીબળો અને વિકાશની પ્રકીયા માતા પીતા પાસેથી હસ્તગત તંદુરસ્ત જનીનો ની હાજરી થી બાળકોને પ્રાપ્ત થાય છે.
• બાળકનો સામાન્ય વિકાસ
• બાહ્ય વાતાવરણ
• શુધ્ધ હવા પ્રદુષણોથી મુક્ત.
• પીવા માટે શુદ્ધ પાણી
• પુરતા પ્રમાણમાં લાઇટીંગ અને વેંન્ટીલેશન સાથે નુ મકાન
• વીસર્જન અને કચરાનો યોગ્ય નિકાલ
• અવાજનુ પ્રદુષણ ન હોવુ જોઇએ.
• ન્યુટ્રીશન અને ફુડહાઇજીન
• સંતુલીત આહાર
• હાઇજેનીક ફુડ
• સામાજીક સાંસ્ક્રુતીક પરીબળો
• સ્વસ્થ સામાજીક રીવાજો અને પરંપરાઓ
• કુંટુંબને સહાયક
• સ્વસ્થ જીવનશૈલી
• સારી ઉંઘ ની ટેવ
• આનંદ અને મનોરંજન માટે મનોરંજનના સાધનો
• સ્વસ્થ આહાર પધ્ધતી
• આત્મ નિર્ભરતા
• ખરાબ ટેવોની ગેરહાજરી જેમ કે દારુ નો દુર ઉપયોગ

✳️પર્સનલ હાઇઝીન (વ્યક્તીગત સ્વછતા)

• શરીરના અવવયવોની સભાંળ માટે વ્યક્તીગત સ્વછતાની સ્વચ્છપ્રથાઓ ફિઝિકલ એક્ટિવિટી એન્ડ એક્સરસાઇઝ (શારીરિક પ્રવૃત્તિ અને કસરત )
• ઘરે અને કામ પર શારીરીક રીતે શક્રીય જીવન
• નિયમિત વ્યાયામ
• મેન્ટલ હેલ્થ (માનસીકસ્વાસ્થ)
• સારી માનસીક સ્થીતીમાં પોઝેટીવ વિચારો અને પડોશીઓ તેમજ કામ કરવાની જગ્યાએ સબંધો સારા રાખવા.

✳️3.2 રેસ્ટ એન્ડ સ્લીપ

• હેલ્થ મેન્ટેન રાખવા માટે રેસ્ટ & સ્લીપ ખુબ જ જરૂરી છે જે બોડીને રીજનરેટ કરે છે. આપણી લાઈફનો ૧/૩ પાસ્ટ ઉંધમાં જાય છે ઉંધ દરમિયાન બોડી અને માઈન્ડ રિલેક્સ થાય છે. અને તેથી જ ગ્રોથ શકય બને છે. ઉંધ લીધા પછી ફાટીગ (થાક) દુર થાય છે. રેસ્ટનેસ અનુભવાય છે જેથી વધુ સારૂ કામ થઈ શકે છે દરેક વ્યક્તિના એજ, સેકસ, એન્વાયરમેન્ટ. નેચર ઓફ વર્ક તેમજ ટેમ્પરમેન્ટ મુજબ ઉંધની જરૂરીયાત પણ વધતી – ઓછી હોય છે આ ઉપરાંત બોડી ક્લોક રીધમ મુજબ પણ ઉઘનો સમય અને જરૂરીયાત અલગ અલગ હોય છે. ૧ મહીનાનું બાળક લગભગ ૧૮ થી ૨૦ કલાક ઉધ્યાજ કરે છે. નાના બાળકોને ૧૨ થી ૧૪ કલાકની ઉંઘ જરૂરી હોય છે. સ્કૂલ બોયને ૯-૧૦ કલાક તેમજ એડલ્ટ પર્સન ને ૭-૯ કલાક ઉંઘ જરૂરી છે.

મેજર્સ ફોર ગુડ સ્લીપ રેસ્ટ

1) ઉંધવા માટે નો બેડ આરામદાયક, સપાટ, એક સરખો હોવો જોઈએ

2) ઉંધવા માટેનો બેડ વચ્ચેથી સેગ (ખાડા) વાળો ન હોવો જોઈએ

3) ઉંઘવા માટે વધારે પેલો ન લેતા સિંગલફર્મ પાતળો પીલો લેવો.

4) ઉંધતી વખતે ચહેરો ઢાંકી ને સુવુ નહી

5) બેડરૂમ ક્લીન તેમજ વેલ વેન્ટિલેલેટેડ હોવો જોઈએ.

6) રૂમ માં લેમ્પ્સ, કેન્ડલ્સ કે ચારકોલ – ફાયર ચાલુ ન હોવા જોઈએ.

7) અતિ ઠંડુ કે અતિ ગરમ વાતાવરણમાં ટેમ્પરેચર મેન્ટેન કરવું.

8) સુતા પહેલા બાથ લેવાથી સારી ઉંઘ આવે છે

9) રેગ્યુલર સ્લીપિંગ હેબિટ ડેવલપ કરવી જોઈએ.

10) અર્લી ટુ બેડ & અર્લી ટુ રાઇઝ, કીપ્સ વન હેલ્થી એન્ડ વાઇઝ, જે આરોગ્યની દૃષ્ટિએ સાચુ છે.

11) ઉંઘવા માટે કયારેય ડ્રગ્સ (સ્લીપિંગ પીલ્સ) નો ઉપયોગ ન કરવો.

12) માઈન્ડ રિલેક્સ કરી વિચાર મુકત થઈ ઉંઘવાનો પ્રયત્ન કરુ અને ટેવ પાડવી.

રિક્રીએશન

• રિક્રિએશન એટલે રિલેક્સેશન અને અમેજમેન્ટ (આંતરિક આનંદ) રીક્રિએશનથી મેન્ટલ ટેન્શન અને થાક દૂર થાય છે. તેમજ વેલ બીન ફેલ થાય છે.
• આ એક્ટિવ પેસિવ હોઈ શકે- ફિઝિકલ એક્સરસાઇઝ, ગેમ્સ, પ્લેઇંગ એ રિક્રિએશનનો એક્ટિવ પ્રકાર છે જ્યારે પેસિવ ફ્રોમ માં લેશનિંગ રેડિયો, મ્યુઝિક, વોચિંગ ટેલિવિઝન, મુવીઝ, રીડિંગ કાર્ડ્સ c, પિકનિક પર જવું વગેરે ઘણું આવી શકે છે.
• ઘણા મોટા સીટીઝ માં રિક્રિએશનલ સેન્ટર આવેલા હોય છે. ક્લબ પણ હોય છે કે જેમાં વ્યકિત પોતાના શોખ મુજબ પોતાનો લિઝર ટાઈમ નો ઉપયોગ કરી પોતાની ફિઝિકલ અને મેન્ટલ હેલ્થ ઇમ્પ્રુવ કરી શકે હોબી’ કેળવવાથી કે ફુલફિલ કરવાથી પણ આનંદ મળે છે. જેથી મન પ્રફુલ્લિત રહે છે અને ક્રિએટિવિટી વધે છે.

પ્રિન્સિપલ્સ રિલેવન્ટ ટુ કમ્ફર્ટ, રેસ્ટ એન્ડ સ્લીપ: ઊંઘ અને આરામને લગતા સિદ્ધાંતો

• નર્સિંગ કેરનું પ્લાનિંગ કરતી વખતે પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ બનાવવા. પેશન્ટને પુરતો આરામ તથા ઉંઘ લઈ શકે તેનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ.
• 1) દરેક હ્યુમન બિંગ માટે ચોકકસ કલાકોની ઉંઘ જરૂરી છે.
• 2) જે વ્યકિતની સારી ઉંઘી હશે તે ફિઝિકલ, સાયકોલોજીકલ તથા સોશિયલી સારી રીતે કાર્ય કરી શકશે.
• 3) ઈન્ડીવિઝ્યુઅલ સ્લીપનો આધાર પેશન્ટની એજ, ઇલનેસ, હેલ્થ સ્ટેટસ, ગ્રોથ પેટર્,ન હેબિટ વગેરે ઉપર રહેલો છે
• 4) સોશિયલ તથા ઈમોશનલ પ્રોબ્લમના કારણે પણ સ્લીપ ડિસ્ટર્બન્સ રહે છે.

ફેક્ટર્સ પ્રમોટિંગ કમ્ફર્ટ

• 1) પેશન્ટની નીડ જાણી તરત જ તેની કેર કરવી.
• 2) મિકેનિકલ દિવસના ઉપયોગથી પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ બનાવવો દા.ત. બેકરેસ્ટ, ની. પિલો, ફુટરેસ્ટ, સેન્ડ બેગ, બેડ ક્રેડલ વગેરે
• 3) પેશન્ટને મોર્નિંગ કેર આપવી, જેમાં બેડ પાન કે યુરીનલ આપવું. ઓરલ હાઇજિન જાળવવું. પાર્શિયલ બાથ આપવો, હેર કોમ્બિંગ , બેડ મેકિંગ તેમજ પેશન્ટને બેડમાં કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી : મોર્નિંગ ટી તથા બ્રેકફાસ્ટ સુચના મુજબ આપવા.
• 4) પેશન્ટને ઇવનિંગ કેરમાં બેડ પાન કે યુરિનલ આપવું. પેશન્ટના બેક કેર કરી સ્પિરિટ/ઓઇલનો મસાજ કરવો પેશન્ટને ઓઢવા માટેની વધારાની સ્લીટ પુરી પાડવી, ફુડ સર્વ કરવું, વગેરે ક્રિયાઓથી પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ બનાવી શકાય છે.
• 5) બેડ ટાઈમ કેરમાં પેશન્ટને યુરીનલ પ્રોવાઇડ કરવું. બેડ ક્લોથ એડજસ્ટ કરવા, લાઈટ ડીમ કરવી, માઉથ કેર કરીને પેશન્ટ રાત્રે શાંતિથી સુઈ શકે તે માટેના પ્રયત્નો કરવા.
• 6) હેલ્થ માટે રેસ્ટ અને સ્લીપ જરૂરી છે. મેન્ટલ અને ફિઝિકલ એમ બન્ને પ્રકારના રેસ્ટ હેલ્થ માટે જરૂરી છે થોડી મીનીટોનું કમ્પ્લીટ રિલેક્સેશન પણ મેન્ટલ અને ફિઝિકલ એનર્જી માટે ઉપયોગી બને છે રેસ્ટ માટે સ્લીપ એ અગત્યનો આસ્પેક્ટ છે.

ચીફ મેથડ્સ ઓફ એન્સ્યોરિંગ રેસ્ટ

• 1) પેશન્ટની નીડ ધ્યાને લઈ સ્કીલફુલ કેર આપવી.
• 2) કમ્ફર્ટ ડિવાઇસના ઉપયોગથી
• 3) યુનિટમાં કારણ વગરનો અવાજ થવા ન દેવો.
• 4) અનનેસેસરી લાઈટ બંધ કરી દેવી.
• 5) બેડ ઓડર્સ દુર કરવી.
• 6) એડિકવેટ વેન્ટિલેશન પૂરું પાડવું.
• 7) ડર્ટ તથા ડસ્ટથી યુનિટને ફ્રી રાખવું.
• 8) પેશન્ટ ફ્રેશનેસ અનુભવે તથા રેસ્ટ ઇન્ક્રીઝ થાય તેવા પ્રયત્નો કરવા પેન કિલર ડ્રગથી પણ પેશન્ટને રેસ્ટ મળી શકે છે.
• 9) પેશન્ટનો વિશ્વાસ સંપાદન કરીને તેને મેન્ટલી રિલેક્સ કરી શકાય છે. નર્સિંગ પ્રોસિજર્સ, એક્ઝામિનેશન તથા ટ્રીટમેન્ટની પુરી સમજણ આપી પેશન્ટનો વિશ્વાસ જીતી શકાય છે.
• 10) પેશન્ટના સોશિયલ તથા ઇકોનોમિકલ પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવા પ્રયત્નો કરવા.
• 11) પેશન્ટની સ્પીરીચ્યુઅલ નીડ માટે જરૂરી મદદ કરવી
• 12) પેશન્ટને ઓઢવા માટે ના વધારા ના સીટ / બ્લેન્કેટ/પીલો પુરા પાડવા.

સ્લીપ

• સ્લીપ એ ફાટીગ દુર કરવા જરૂરી છે જેના દ્વારા બોડી અને માઈન્ડ બન્ને ને રેસ્ટ મળે છે ફાટીગ એ નોર્મલ પ્રોસેસ છે, તેને ઇગ્નોર કરવાથી નર્વસનેસ તથા રેસ્ટલેશનેસ અનુભવાય છે.
• સ્લીપ દરમીયાન એનર્જીનો સંગ્રહ થઇ શકે છે. તેથી બાળકોને એડલ્ટ કરતા વધારે સ્લીપની જરૂરીયાત રહે છે કેટલી ઉંઘ કરવી જોઇએ તેનો આધાર વ્યકિતની ઉમર, કાર્ય, તે કેટલી એક્સરસાઇઝ કરે છે. વગેરે બાબતો ઉપર રહેલો છે એવરેજ સ્લીપ એડલ્ટ પર્સન માટે આઠ કલાક જરૂરી છે..

નર્સિંગ મેજર્સ ટુ ઇન્ડ્યુસ સ્લીપ

• 1) રેગ્યુલર ઇન્ટરવલ માં પેશન્ટને સ્લીપ માટે પ્રીપેર કરવો, પેશન્ટને સ્લીપનું ઈમ્પોર્ટન્સ સમજાવવું.
• 2) સ્લીપ માટેનું યોગ્ય વાતાવરણ તૈયાર કરવું, નોઇસ, લાઈટ, વેન્ટિલેશન, બેડ ઓડર વગેરે બાબતો પ્રત્યે ધ્યાન આપવું, રૂમ ક્લીન તથા ડસ્ટ ફ્રી હોવો જોઈએ
• 3) ઇવનિંગમાં વાર્મ બાથ આપવાથી પેશન્ટ ફિઝિકલી રિલેક્સ કરી શકાય છે.
• 4) કુલ વેધરમાં એક્સ્ટ્રા બ્લેન્કેટ સ્પેશન્ટને ઓઢવા માટે આપવા.
• 5) એબડોમેન તથા ફિટના ભાગે હોટ વોટર બેગના એપ્લિકેશનથી પેશન્ટને રિલેક્સેશન તથા સ્લીપ પ્રોવાઇડ કરી શકાય છે.
• 6) પેશન્ટનું સ્ટમક જો એમ્ટી હોય એટલે કે, પેશન્ટ એન.બી.એમ.રાખવાનો હોય તો સુતી વખતે થોડું વાર્મ વોટર પીવા માટે આપવું, જેના થી હંગર કોન્ટ્રાકશન પ્રિવેન્ટ કરી શકાય છે
• 7) પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી, જેના માટે કમ્ફર્ટ ડિવાઇસ નો ઉપયોગ કરવો.
• 8) પેશન્ટને ઉંઘ દરમ્યાન ટી.પી.આર. લેવામાટે કે અન્ય કોઈ સારવાર માટે બને ત્યાં સુધી ડિસ્ટર્બ ન કરવો. જો કે ડોક્ટર ઓર્ડર મુજબ સમયાંતરે મેડિસિન આપવી જોઈએ.
• 9) પેશન્ટને મેન્ટલી રિલેક્સ રાખવો.
• 10) પેશન્ટને ઉંઘ આવી શકે તે માટે તેને ગમતા પુસ્તકો વાંચવા માટે આપવા.
• 11) બેક, નેક અને લેગ ઉપર જેટલી મસાજ કરવો.
• 12) જો તમામ પ્રયત્નો નિષ્ફળ જાય તો ડોક્ટર ઓર્ડર મુજબ સીડેટીવ મેડીકેશન આપવી.

ફેક્ટર્સ ઇન્હીબીટીંગ કમ્ફર્ટસ

• પેઈન & ડીશકમ્ફર્ટ
• રીસ્ટ્રીકટેડ મુવમેન્ટ ડ્યુ ટુ ઇલનેસ
• સોઇલ્ડ, વેટ એન્ડ અનટીડી બેડ
• ઈમપ્રોપર અરેન્જમેન્ટ ઓફ પીલો
• ક્લીન્લીનેસ, એલિમિનેશન તથા નરીસમેન્ટની નીડ પ્રત્યે ડીલે કરવું કે નેગ્લીજન્સી દાખવવી નહી.
• પ્લાસ્ટર કાસ્ટ કે સ્પ્લીંટના ફ્રિકશનને કારણે
• લાંબા સમય સુધી એક જ પોઝીશનમાં રહેવાથી.
• વધુ પડતી ચળકાટવાળી બિન જરૂરી લાઈટનો પ્રકાશ
• પોતાના નોકરીની તથા કુટુંબની ચિંતા
• ઇલનેસને કારણે ડેઇલી રૂટીનમાં ફેરફાર થવાથી
• વોર્ડમાં નો સર્વિસ રૂમનો અવાજ, ટેલીફોન કિંગ, મોટા અવાજે વાતો કરવી. વગેરે બાબતો.

✳️3.3 એક્ટિવિટી

ફિઝિકલ કમ્ફર્ટ

મિનિંગ એન્ડ ઈમ્પોર્ટન્સ ઈન હેલ્થ

• કમ્ફર્ટ એટલે ” સ્ટેટ ઓફ વેલ બીંઈગ. ” જયારે વ્યકિત પોતાની સાથે અથવા એન્વાયરમેન્ટ સાથે કમ્પ્લીટલી એડજસ્ટ થઈ ગયો હોય ત્યારે તે કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશનમાં છે તેમ કહી શકાય.
• ફિઝિકલ કમ્ફર્ટ માટે વ્યકિત ઈમોશનલિ ટેન્શનમાં ન હોય તે જરૂરી છે . કમ્ફર્ટેબલ પર્સન પુરી ઉંઘ તથા આરામ લઈ શકે છે.
• ઈમોશનલી ડીસકમ્ફર્ટના ઘણા કારણો છે દા ત પેશન્ટ જયારે હોસ્પિટલમાં એડમિટ થાય છે. ત્યારે તે સ્ટ્રેન્જ એન્વાયરમેન્ટ ના કારણે સ્ટ્રેસ અનુભવે છે.
• બિમાર વ્યકિત પેઈનના કારણે પોતે જ્યારે સાજો થશે તેની ચિંતાના કારણે, મૃત્યુના ભયના કારણે, બિમારીના આર્થિક ખર્ચના કારણેપેશન્ટ મેન્ટલ ટેન્શનમાં હોય છે.
• નર્સ દ્વારા નેગલેક્ટ થવાના લીધે પણ પેશન્ટ સાયકોલોજિકલી ડીસકમ્ફર્ટ અનુભવે છે ફિઝિકલ ઇસ કમ્ફર્ટ પણ મેટર સ્ટ્રેસ માટે જવાબદાર છે.
• પેઇન, નોઝિયા , એન્વાયરમેન્ટ વગેરે પેશન્ટ ડિસ્ટર્બ કરે છે. નર્સ આમાંની ઘણી પરિસ્થિતિને કંટ્રોલ કરીને પેશન્ટ ને કમ્ફર્ટેબલ બનાવી શકે છે.
• પેશન્ટ શા માટે ફિઝિકલી ડીસ કમ્ફર્ટ છે તેજ તેની સાથે સારા આઈ.પી.આર. ડેવલપ કરી પેશન્ટ ને ક્વોલીટેટીવ નર્સિંગ કેર આપીને તેને ફિઝિકલી તથા મેન્ટલી કમ્ફર્ટેબલ કરી શકાય છે.
• નર્સ ની ઓબ્સર્વેશન રેકોર્ડ્સ થી હેલ્થ ટિમ ! ના તમામ સભ્યો માહિતગાર હોવા જોઈએ.

ફિઝિકલ એક્ટિવિટી

બેલેન્સ લાઈફ સ્ટાઈલ : શારીરિક પ્રવૃતિ ધ્વારા આરોગ્યને વધારી શકાય છે સંતુલીત જીવન

• શૈલીનો અર્થ એ છે કે આરામ કાર્ય શારીરિક પ્રવૃતિ ઊંગ અને રિક્રીએશન એ આપણી દરરોજની લાઇફમાં હોવા જોઈએ સંતુલિત જીવનશૈલી થી આપના શરીરમાં એનર્જી જમા થાય છે નર્વસસિસ્ટમ જેની નિષ્ક્રિય બને છે આંખો બંધ થાય છે અને મસલ્સ રિલેક્સ થાય છે.

ફિઝિકલ એક્ટિવિટી : નિયમિત શારીરિક પ્રવૃતિ આકાર, કદ, આરોગ્ય, ઉંમરને ધ્યાનમાં લીધા વગર કરવી જોઈએ શારીરિક પ્રવૃતિ આપણને એનર્જી આપે છે.

• સ્ટ્રોંગ મસલ્સ બનાવે છે. સ્ટ્રેસ ઓછો થાય છે. હર્ટનારોગો, ઓસટિયોપોરોસિસ, ડાયાબીટીસ જેવા રોગો થતાં નથી જેથી લાંબુ જીવન જીવવા માટે હેલ્થી લાઇફ અને રેગ્યુલર એક્સરસાઈઝ એ સારામાં સારો રસ્તો છે.
• તંદુરસ્ત જીવન જીવવા માટે ધાણા બધા રસ્તા છે. જેવા કે બાગકામ ઘરકામ, ચાલવું. દૂધલેવા જવું, સમાચાર પત્ર લેવા જવું વગેરે

• વૃદ્ધવાયસ્કો માટે શારીરિક પ્રવૃતિ ધણાં આરોગ્ય અને જીવન શૈલી લાભો નિયમિત હોય છે.
• શારીરિક પ્રવૃતિ વૃદ્ધત્વના પ્રભાવને ઘટાડવામાંમાં મદદ રૂપ થાય છે જેમ કે મર્યાદિત ગતિશીલતા સંતુલન, ફેકસિબિલિટી અને સ્નાયુઆઓની તાકાત ગોલ્ફ, બાઉલસ, સ્વિમિંગ, ટેનિસ, બુશવોકિંગ, ડાંર્સિંગ અને સિંપલીગાર્ડનીગ અથવા કુતરા સાથે ચાલવું આ બધી પ્રવૃતિઓથી વૃદ્ધો પણ જુવાન જેવી તંદુર્સ્ટ અનુભવે છે જે લોકો વૃદ્ધ અવસ્થામાં હોય ને આવું કામ કેરે તો 15 વરસનાયુવાન જેવી તન્દુરસ્તી અનુભવે છે.

શારીરિક પ્રવૃતિઓ જે રુચિ સાથે કરી શકાય છે

1. ચાલવું
2. તરવું
3. વજન ઊંચકવું
4. બાગબગીચામાંક્કારવું
5. ચિત્રબનાવા

ટુ લીવ અ ફિઝિકલી એક્ટિવ લાઈફ (શરીરિક રીતે સક્રિય જીવન જીવવું)

• તમારા માટે યોગ્ય હોય તે પ્રકારની શારીરિક પ્રવૃતિ કરો.
• ધીમે ધીમે શરું કરો અને ધીમે ધીમે વધારો
• મનોરજન જેવી સરીરિક ક્રિયાઓ કરો અને કુટુંબ અને મિત્રોને તેમાં જોડો.
• બહાર તમારા બાળકો સાથે રમો અથવા મિત્રો સાથે ડાંસકલા સમજાઓ અને કંટાળાને રોકવા વિવિધ પ્રવૃતિઓ પસંદ કરો
• જો તમને છાતી માંડી ઇસકંફ્ટ લાગે, માથા નો દુકાવો થાય અથવા તો કોઈ પણ લક્ષણ જોવા મળે તો ચિકિત્સકની સલાહ લો.

✳️3.4 એક્સરસાઇઝ

એક્ટિવિટી એટલે એક્સેર્સન ઓફ એનર્જી તથા એક્સરસાઇઝ એટલે એક્સેર્સન ઓફ મસલ્સ, લીમોસ વગેરે. હેલ્થના ઇમ્પ્રુવમેન્ટ માટે તથા ફિઝિકલ ડીફોર્મિટીના કરેક્શન માટે એક્સરસાઇઝ જરૂરી છે.

ઈમ્પોર્ટન્સ ઓફ એક્ટિવિટી એન્ડ એક્સરસાઇઝ

• બધા લિવિંગ ક્રીએચર મુવમેન્ટ કરે છે.
• લિવિંગ ક્રિએચર નું સેશેસન એ દેથ જાહેર કરવાની એક સાઇન કહી શકાય.
• બોડી ની દરેક સિસ્ટમ એક્ટિવ હોય છે ત્યારે સારી રીતે કાર્ય કરે છે.
• ન્યુરો મસ્ક્યુલર ડિસીસ માં બહુ જલ્દીથી લોસ ઓફ ફંક્શન તથા ડી જનરેશન જોવા મળે જ્યારે મસલ્સ ઈમોબીલાઈઝ થઈ જાય છે ત્યારે ડીજનરેશન નો પ્રોસેસ શરૂ થઈ જાય છે.
• પેશન્ટ જયારે હોસ્પિટલમાં દાખલ થાય છે અને તેને બેડરેસ્ટ કરવાનો હોય છે ત્યારે તેના મસલ્સ ટોન જાળવી રાખવા માટે પેશન્ટ ને બેડ માં પણ મુવમેન્ટ કે એક્સરસાઇઝ કરાવવા જરૂરી છે. આ જવાબદારી છે નર્સની રહે છે. આનાથી કોમ્પ્લિકેશન્સ થતા અટકાવી શકાય છે.
• લાંબા સમયના બેડરેસ્ટ ના કારણે બેસલ મેટાબોલિક રેટ પણ સ્લો થઈ જાય છે મસલ ટોન ડીક્રિસ થઈ જાય છે. કોન્સ્ટીપેશન જોવા મળે છે જેના કારણે પેશન્ટ માં સર્ક્યુલેટરી પ્રોબ્લેમ્સ તથા જેનીટોયુરીનરી ટ્રેક્ટ ના પ્રોબ્લેમ્સ જેવો મળે છે ડીજનરેટિવ પ્રોસેસ બોન તથા સ્કીન ને પણ અસર કરે છે.
• આ બધા કારણોસર પેશન્ટ ને થોડી ઘણી એક્ટિવિટીસ કરાવવી કે એક્સરસાઇઝ કરાવવી જરૂરી છે.

ઈમ્પ્લિકેશન્સ ફોર સિક એન્ડ વેલ

• ઈલનેસ ના પ્રિવેશન માટે તથા ઈલનેસ થયા બાદ ક્યોર થવામાં એક્સરસાઇઝ ખુબ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે.
• ફિઝિકલી ફિટનેસ ધરાવતી વ્યકિતઓ સામાન્ય પણે હાર્ટ પ્રોબ્લેમ્સ, હાઇપર ટેન્શન, ઓબેસિટી તથા ડાયાબિટીસ જેવા ડીસીસ થી બચી શકે છે.
• રેગ્યુલર એક્સરસાઇઝ કરતી વ્યકિતઓ હાર્ટ અટેક ના સમયે પણ બચી શકે છે તેઓ ઈલનેસ માંથી ઘણી ઝડપથી રિકવર થઈ શકે છે
• ઘણી બિમારીઓમાં રેસ્ટ તથા ઈમોબીલાઈઝેશન રિકવરી માટે જરૂરી છે.
• શરીરના જે ભાગને ઈજા થઈ છે ! તેને વધુ નુકશાન ન થાય તે માટે રેસ્ટ આપવો જરૂરી છે દા. ત. હાર્ટ અટેક ના સમયે પેશન્ટ ને કમ્પ્લીટ બેડરેસ્ટ આપવાથી હાર્ટ ઉપર વર્ક લોડ ઓછો આવે છે અને હાર્ટ ટીશ્યુ ઝડપથી રિકવર થઈ શકે છે.
• આજ રીતે ફ્રેક્ચર ના કેસ માં ફ્રેક્ચર થયેલા ભાગને અમુક સમય માટે તેમાં બીલાઇઝડ કરવો પડે છે.
• બીજી અન્ય ઈલનેસ માં પણ રિકવરી માટે લાંબા સમયનો રેસ્ટ જરૂરી છે.
• અમુક ડિસઓર્ડર્સ માં પાર્શિયલ કે ટોટલ લોસ ઓફ મોબિલિટી જોવા મળે છે. દા.ત આર્થરાઇટીસ, પેરાલીસીસ, વગેરે. કોઈ પણ પેશન્ટ કે જેને થોડા દિવસો માટે બેડરેસ્ટ ની જરૂર પડે છે.
• તેવા પેશન્ટ માં જે ભાગનું હલન ચલન કરવાની છુટ હોય તેવા ભાગોની એક્સરસાઇઝ કરાવવી જોઈએ. દા.ત પેશન્ટને સુતા – સુતાજ પડખું ફેરવી પોઝિશન ચેન્જ કરવી હાલમાં રિસેન્ટલી કાર્ડીયાક ઓપરેશન કરાવેલ પેશન્ટ ને પણ શક્ય તેટલું જ જલ્દીથી એક્સરસાઇઝ કરાવવામાં આવે છે.
• ઈલનેસ માં જયારે ક્રીસીસ નો સમય પુરો થઈ જાય કે તુરત જ એક્સરસાઇઝ કરાવવી જોઈએ.
• મોટા ભાગના ઓપરેશન માં પેશન્ટ ને પોસ્ટ ઓપરેટીવલી તેજ દિવસે બેડ માં હલન-ચલન કરવાની છુટ અપાય છે. પેશન્ટ ને ચલાવવામાં પણ આવે છે.
• પેશન્ટ ને I/V ઇન્ફ્યુઝન કે ડ્રેઈનેજ બોટલ જોડાયેલ હોય તો પણ તેને સાથે ઉંચકીને પેશન્ટ ને બેસાડાય છે, ચાલી શકે તો ચલાવાય છે હાથ – પગ કસરત કરાવવામાં આવે છે.
• જેમાં એક્સરસાઇઝ કરાવવાનો પ્રતિબંધ છે તે સિવાયના તમામ પેશન્ટ ને નર્સેને એક્ટિવ કે પેસીવ એક્સરસાઇઝ કરાવવી જોઇએ.
• બોડી મુવમેન્ટ્સ માટે સ્કેલેટલ સિસ્ટમ , મસ્ક્યુલર સિસ્ટમ તથા નર્વસ સિસ્ટમ નોર્મલ કાર્ય કરે તે જરૂરી છે.
• સર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમ દ્વારા ટીશ્યુ ને નરીશમેન્ટ મળે છે. જે કોઇ ભાગનાં સરક્યુબિશન બંધ થઈ જાય, ટીશ્યુ ને, ન મળે તો તેવા ભાગનું ડીજનરેશન થવા માંડે છે.

ક્લાસિફિકેશન ઓફ એક્સરસાઇઝ

એક્સરસાઇઝના બે પ્રકાર છે. જે નીચે મુજબછે.

1) એક્ટિવ એક્સરસાઇઝ

• એક્ટિવ એક્સરસાઇઝ એટલે કે, તેવી પેશન્ટ પોતાની જાતે કરી શકે તેવી એક્સરસાઇઝ. આમાં તેને બીજી કોઈ બીજા કોઇ વ્યકિતની મદદની જરૂરી પડતી નથી દા.ત. બેડ માં પોતાની પોઝીશન બદલાવવી, નજીકમાં રહેલી વસ્તુઓ જાતે લઇલેવી તેને શીખડાવવામાં આવેલ કસરતો જાતે કરવી વગેરે..

૨) પેસિવ એક્સરસાઇઝ

• પેસિવ એક્સરસાઇઝ પેશન્ટ જાતે કરતો નથી, પરંતુ અન્ય કોઈ વ્યકિત, નર્સ કે ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ કરાવે છે. બેડ બાથ. પેશન્ટ ને પડખું ફેરવવું, હાથ-પગ હલાવવાની કસરત, સ્પિરિટ મસાજ વગરનો સમાવેશ પેસિવ એક્સરસાઇઝ માં થાય છે.

ધ બેનિફિટ્સ ઓફ એક્સરસાઇઝ

• એક્સરસાઇઝ દ્વારા શરીરના તમામ સિસ્ટમ ના ફંકશનલ પ્રોસેસ માં વધારો કરી શકાય છે :
• એક્સરસાઇઝ ના લીધે ફિઝિયોલોજીકલ, સાયકોલોજીકલ તથા સોશિયલી પણ બેનિફિટ થાય છે.
• એક્સરસાઇઝ કોરોનરી હાર્ટ ડીસીસ , હાઇપર ટેન્શન, ડાયાબિટીસ તથા ઓબેસિટી સામે પણ રક્ષણ આપે છે.
• રેગ્યુલર એક્સરસાઇઝ થી મસલ્સ ટોન ઇન્ક્રીઝ થાય છે.
• હાર્ટ ની એફિશિયન્સી વધે છે.
• વર્ક ટોલરન્સ ઇન્ક્રીઝ થાય છે.
• પલ્મોનરી એફિશિયન્સી ઇન્ક્રીઝ થાય છે.
• ડાયજેશન ઈમ્પ્રુવ થાય છે.
• મેન્ટલ અલર્ટનેસ વધે છે.
• સ્લીપ પેટર્ન માં પણ ઇમ્પ્રુવમેન્ટ જોવા મળે છે.
• બ્લડમાં હિમોગ્લોબીન લેવલ પણ ઇન્ક્રીઝ થાય છે
• ફેટી ટીશ્યુ ડિપોઝિશન ઘટે છે.
• બ્લડ પ્રેશર ઘટે છે, બ્લડમાંનું કોલેસ્ટેરોલ લેવલ પણ ડીક્રીઝ છે.
• બ્લડ સરક્યુલેશન વધે છે.
• ભૂખ ઉત્તેજીત થાય છે.
• શરીરનો નકામો કચરો કીડની અને સ્કીન ધ્વારા બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે.
• શરીરમાં ગ્લુકોજનું જડપથી દહન કરે છે.
• હાર્ટની મજબૂતાઈ વધારે છે.
• કસરતથી તણાવ મુક્ત થવાય છે.

✳️3.5 પોસ્ચર

• એટલે પોઝીશન અથવા શરીરની સ્થિતી તેના પર વ્યકિતની પર્સનાલિટી નો આધાર રહેલો હોય છે . ગુડ પોસ્ચર, વિગોરસ અને ડાયનેમિક પર્સનાલિટી , ઇમ્પ્રેશન ઉભી કરે છે. આખી જ પોસ્ચર મેન્ટેન કરવા તરફ ધ્યાન આપવું જોઇએ.
• ઉભા રહેતી વખતે, બેસતી વખતે, ચાલતી વખતે બેક સ્ટ્રેઈટ હોવી જોઇએ. વળેલુ ન હોવું જોઈએ એસ્ટુપિંગ બોડી (વાકા વળેલા શરીર વાળી ચાલ) ફાટીગ અને લેઝીનેશની ઇમ્પ્રેશન ઉભી કરે છે.
• પોસ્ચર્ડ ડિફેક્ટમાં કર્વેચર ઓફ સ્પાઇન જેમાં કાઈફોસીસ/ હમ્પબેક / લાર્ડીએસ્ટ, સ્કોલિઓસિસ અથવા લેટરલ કર્વેચર ફ્લેટ ચેસ્ટ, પોટબેલી, સ્ટીફ નેક, સ્ટોપ સોલ્ડર, નોક નીસ, હેડ ટુ વન સાઈડ વગેરે બેડ પોસ્ચર ના એક્ઝામ્પલ છે.
• ધણી વખત બોન ડીસીસ ને લીધે પણ બેડ પોસ્ચર જોવા મળે છે. ઓસ્ટીઓમાયલેટીસ, ટ્યુબરક્યુલોસિસ, રિકેટ્સ, પોલિયો માયલેટીસ વગેરે કારણે આવતી અપંગના (ક્રિપલ્ડ) એટલે કે ખોડખાપણમાં પણ મસલ્સ ના પેરાલીસીસ ને કારણે પાસ્ચર ખરાબ થઈ શકે છે. હમ્પબેક (ખુંધ).બાળકોમાં ખાસ કરીને સિટિંગ સ્ટેન્ડિંગ, વોકિંગ અને વર્કિંગ પોઝીશનમાં બેડ પોસ્ચરની ટેન્ડરિંગ વધારે હોય છે. આ પ્રકારની ટેન્ડન્સીસ ઓબ્સર્વ કરી વહેલી તકે સુધારવી જરૂરી છે. સ્કૂલમાં ડેસ્ક અને બેન્ચસનું કન્સ્ટ્રક્શન અને ડિસ્ટન્સ પ્રોપર હોવા જરૂરી છે.
• ઓફિસ ચેરસ પણ પોસ્ચરલ ડિફેક્ટ અટકાવે તે પ્રકારની કમ્ફર્ટેબલ હોવી જરૂરી છે. ગુડ પોસ્ચર ની હેબિટ ડેવલપ કરવી જોઈએ. એક્સરસાઇઝ ને લીધે વોલ બોડી થર્મોનીયસ ડેવલોપમેન્ટ થાય છે. તેમજ લોપ સાઈડેડ વર્ક થી બગડતુ પોસ્ચર કરેક્ટ થાય છે.-
• પોસ્ચરની ઓબ્ઝર્વેશનથી પેશન્ટની કન્ડિશનનો ખ્યાલ આવી શકે છે. દા. ત. આર્થરાઇટિસના કેસમાં સ્પાઈન ફિક્સ્ડ તથા નેકરીજીડ હોય છે. મેનીન્જાઇટીસ તથા ટીટેનસના કેસમાં પણ નેકની રિજીડીટી જોવા મળે છે. ડિપ્રેશડ પર્સનમાં પેશન્ટની સ્લો લેધર્જિક મુવમેન્ટ જોવા મળે છે.
• પોસ્ચરમાં રાઈટ સાઈડ તથા લેફ્ટ સાઈડની બોડી મુવમેન્ટસને કમ્પેર કરવામાં આવે છે ઘણી વખત પેશન્ટમાં કન્વલ્ઝન પણ જોવા મળે છે.
• પેશન્ટ શુ બોલે છે? તથા કઈ રીતે બોલે છે? તેનું ઓબ્ઝર્વેશન કરવું જોઈએ. સ્પીચ બાબત ચોઈસ ઓફ વર્ડ્સ તથા સ્પીચ ડિસઓર્ડર નું ઓબ્ઝર્વેશન કરવામાં આવે છે.
• વર્બલ કમ્યુનિકેશન દ્વારા પેશન્ટની એક્સાઇન્ટી નો ખ્યાલ આવી શકે છે. દા.ત. રેપિડ સ્પીચ, રીપીટેશન,
  , ઇનએપ્રોપ્રિએટ લેન ઓબ્ઝર્વેશન ઉપરથી ડાયસાર્થટ્રીટ તથા અફેસિયાનો પણ ખ્યાલ આવી શકે છે. ડાયસાર્થટ્રીટ એટલે કે, ડિફેક્ટીવ સ્પીચ ડ્યુ ટુ ઇમ્પેરમેંટ ઓફ ટંગ ઓર અધર મસલ્સ એસેન્સીયલ ટુ સ્પીચ. અફેસિયા મીન્સ એબસેન્સ ઓર ઈમ્પેરમેન્ટ ઓફ ઇનએબિલિટી ટુ કમ્યુનિકેટ થ્રુ સ્પીચ.

✳️3.6 ફૂડ ઈટિંગ એન્ડ ડ્રિંકિંગ હેબિટ (આરોગ્યા પ્રદ આહાર અને આરોગ્યપ્રદ પીણાની ટેવો)

• પ્રોપર ન્યુટ્રીશન એ ગુડ હેલ્થનો બેસ છે. પુઅર ન્યુટ્રીશનને કારણે ઘણી બધી બીમારી થતી જોવા મળે છે. નથી A તથતી જોવા મળે છે. ડેઇલી ડાયટમાં બધા જ ફૂડ ફેક્ટર્સ જેમ કે પ્રોટીન્સ (દાળ, કઠોળ ), ફેટ (ઘી, તેલ, માખણ), કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ (રોટલી, ભાત), વિટામીન્સ (ફળો, લીલાશાકભાજી) અને વોટર પુરતા પ્રમાણમાં લેવું જરૂરી છે. ડેઇલી રૂટીન માં ખોરાક શરીરને એનર્જી અને કેલેરીસ પુરી પાડવા માટે સક્ષમ હોવો જોઈએ.
• સંપૂર્ણા આહાર અથવા તંદુરસ્ત આહાર એ ઉત્તમ તંદુરસ્તી જાળવવાનો મુખ્ય પાયો છે દૈનિક આહારમાં બધાજ પોષકત્ત્વો જેવાકે પ્રોટીન, વિટામીન્સ કાર્બોહાઇડ્રેટ, ખનીજક્ષારો, અને પાણીપુરતા પ્રમાણમાં લેવા જોઇએ યોગ્ય પોષક આહાર એ વજન અને ઉંચાઇ વધારવા માટે ખુબજ જરૂરી છે. એટલે કે તે બોડીમા સઇંડેક્ષ (બોડીમાસઇન્ડેક્સ) જાળવવા માટે ખુબજ જરૂરી છે. સારા આરોગ્ય પ્રદ આહાર અને આરોગ્યપ્રદ પીણા કમજોર રોગો જેવા કે કેંસર કાર્ડીયોવાસ્ક્યુલરડીસીજ, ડાયાબીટીસ ઓસ્ટીઓપોરોસીસ, અનેસ્ટ્રોક જેવા ડીસીજમાં ઘટાડો કરી શકાય છે.
• આહારમાંનીચેનાનો સમાવેશ થાય છે.(અ હેલ્થી ડાયટ સુડ કન્ટેઈન)
• પુક્તવયના લોકો માટે દરરોજ આશરે આહારમાં 50 ગ્રામ પ્રોટીન જરૂરી છે.
• ચરબીની આવશ્યક માત્રામાં મોનો સેકેરાઇસ (અસંતરુપ્ત ચરબી અને સંતરૂપ્ત ચરબી) ઓ મેગા-6 અને લાંબા સાંકળઓ મેગા -3 ફેટીએસીડ સમાન સામેલ હોવા જોઇએ )
• કાર્બોહાઇડ્રેટ અને લિપિડ વચ્ચેનો રેશિયો 4 : 1 હોવો જોઇએ.
• વધારાના શૂક્ષ્મ પોશક તત્વો ફળો શાક્ભાજી દૂધ માંસ, ઇંડા વગેરેમાંથી મળે છે
• ખોરાકમા નવરોગકારક બેક્ટેરીયા વાઇરસ દા.ત. ઇ.કોલીબેક્ટેરીયા ટેપવોર્મ ઇંડા વગેરે ધ્વારા દુષિત ન થવો જોઇએ.
• ખોરાકને ઝેરીક્ટેનરમાં રાખવો નહી તેમજ કાર્સીનો જનીકપદાર્થો ખોરાકમાં ભેળવવા નહી.
• જેવા કે ભારે ધાતુઓ, બેન્જેન વગેરે, જે ખોરાક લાંબો સમય સાચવવા માટે ભેળવવામાં આવે છે તે નુક્શાન કરતા છે.
• સ્વસ્થ આહાર ના જૂથો (હેલ્થી ફૂડ ગ્રુપ)
• ખોરાકના મુખ્ય પાંચ જુથો છે.(1)ફુટ (b)શાકભાજી (c)અનાજ અને કઠોળ (d) ડેરી પ્રોડ્કક્ટ (E) મરગા, માછલી માંસ વગેરે.
• ખોરાકના આ પાંચ જુથો માંથી સમતોલ આહાર માટેના વધારાના સૂક્ષ્મ પોશક તત્વો વિટામીન, ખનીજ ક્ષારો ખોરાકમા આવેલ ફાઇબર ફેટ અને પ્રોટીનમાંથી મળી રહે છે.
• દરરોજની એનર્જી આપણને ખોરાકના આ પાંચ જૂથો માંથી મળે છે. દરરોજની એનર્જીનો આધાર ઉંમર, જાતિ, ઉંચાઇ વજન અને શારીરીક કામના પ્રકાર પ્રમાણે આ પાંચ આહાર જૂથો લેવા ભલા મણ કરવામાં આવેલછે પૌષ્ટીક આહાર રોગોના મૂળ કારણોને સુધારી શકે છે. તેમજ મન અને શરીરની એકસંપૂર્ણતાને પૂન સ્થાપિત કરી શકે છે. દરેક વ્યક્તિને યોગ્ય ખોરાકની પસંદગીઓ અને તંદુરસ્ત જીવનશૈલી તરફ દોરી જવાનુ ગ્નાન હોવુ જોઇએ.

તંદુરસ્ત આહાર માટેની વ્યુહર્રચનાઓ (સ્ટ્રેટેજીસ ફોર હેલ્થી ઈટીંગ)

• ખોરાક્માથી મેળવેલ કેલરી અને વપરાયેલ કેલરી વચ્ચે સંતુલન જાળવી રાખે છે.
• પાંચ આહાર જૂથોનો ઉપયોગ કરી ખોરાક ખાવો જોઇએ.
• દરરોજ આહારમાં વધારે પ્રમાણમાં ફળો, શાકભાજી,અનાજ અને દ્રાક્ષ લેવા જોઇએ.
• તેમજ ઓછી ચરબી વાળો અને કોલેસ્ટ્રોલ વગરનો ખોરાક ખાવો જોઇએ.
• આહારમાં ઓછા શર્કરાયુક્ત ખોરાકનો ઉપયોગ કરવો જોઇએ.
• ખોરાકમાં મીઠાનો તેમજ રિફાઇન્ડ અનાજ નો ઓછો ઉપ્યોગ કરવો.
• સ્વસ્થ ખોરાક સાથે નિયમિત શારીરિક પ્રવ્રુતિઓ અને કસરત કરવી જોઇએ..
• ખોરાક ચાવી ચાવીને ખાવો જોઇએ. તેમજ જમતા સમયે ઉશ્કેરાટ ભર્યું (તણાવયુક્ત)વાતાવરણ સરજાય નહી તેનુ ધ્યાન રાખવુ જોઇએ.
• જરુરીયાત મુજબ ખોરાક લેવો જોઇએ.

✳️3.7 પાર્ટિસિપેશન ઇન સોશિયલ એક્ટિવિટીસ

સોસીયો ઇકોનોમિક કન્ડિશન

• વ્યક્તિની સોસીયો ઇકોનોમિક કન્ડિશન તેના વ્યક્તિગત આરોગ્ય ઉપર અસર કરે છે. સામાન્ય રીતે પર કેપીટેનીઓમ માથાદીઠ આવક, એજ્યુકેશન, ન્યુટ્રીશન, ઓક્યુપેશન અને પોલિટિકલ સિસ્ટમ વગેરે બાબતો નો સમાવેશ અને આર્થિક સ્થિતીમાં થાય છે.

• આ દરેક બાબતની વ્યક્તિના હેલ્થ ઉપર નિચે પ્રમાણે અસરો જોવા મળે છે.

(a) ઇકોનોમિકલ સ્ટેટસ

• હેલ્થ કેર મેળવવામાં આ ખુબ જ અગત્યનું પરિબળ છે. વ્યક્તિની ખરીદ શક્તિ અને આર્થિક સ્થિતી તેની જીવન શૈલી અને સોશિયલ સ્ટેટસ ઉપર અસર કરે છે. ટુકમાં કહીએ તો ગરીબ લોકોમાં મધ્યમ વર્ગ અને શ્રીમંત લોકો કરતા વધારે બીમારીઓ જોવા મળે છે.

(b) સોશિયલ સ્ટેટસ

• સોશિયલ સ્ટેટસમાં વ્યક્તિના એકબીજા સાથેના સબંધો વ્યક્તિગત છાપ અથવા ઇમેજ લીડરશીપ વગેરે બાબતોનો સમાવેશ થાય છે. આ દરેક બાબત વ્યક્તિના આરોગ્યને સીધી રીતે અથવા તો આડકતરી રીતે અસર કરે છે.

(C) એજ્યુકેશન

• આ ખુબજ અગત્યનું પરિબળ છે. જે વ્યક્તિના વ્યક્તિગત આરોગ્ય ઉપર ખાસ અસર કરે છે. શીક્ષણ દ્વારા વ્યક્તિમાં જે-તે બાબતનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તેના ઉપયોગ દ્વારા વ્યક્તિ સારી રીતે હેલ્થ કરે મેળવી શકે છે. પોતાના શરીરની કાળજી રાખી શકે છે અને સારી ટેવો વિકસાવી પોતાનું આરોગ્ય વધુ સારૂ બનાવી શકે છે. જ્યારે અભણ વ્યક્તિઓ જાણકારીના અભાવે તેમજ અજ્ઞાનતા તેમજ ખોટી માન્યતાના કારણે કુટેવોમાં સંપડાય છે. જેથી તેઓની હેલ્થ વધારે ખરાબ થાય છે.

(d) ઓક્યુપેશન

• આ પણ એક ખુબ જ મહત્વનું પરિબળ છે. જે વ્યક્તિઓ રોજગારમાં રોકાયેલ છે. તેના કરતા બેરોજગાર વ્યક્તિઓમાં બીમારીનું પ્રમાણ વધુ જોવા મળે છે. બે રોજગારીના લીધે વ્યક્તિ આર્થિક અને સામાજીક રીતે પણ પાછળ રહે છે. કારણકે તેઓ પોતાની રોજીંદી જરૂરીયાતો પણ મેળવી શકતા નથી. તેથી બિમારીનું પ્રમાણ વધુ જોવા મળે છે. આ બાબત વ્યક્તિના આરોગ્યને સીધી રીતે અથવા તો આડકતરી રીતે અસર કરે છે.

સોશિયલ હેલ્થ (સામાજીક તંદુરસ્તી)

• સોશિયલ વેલ બીંગ કે જેમાં વ્યક્તિ સામાજીક રીતે તંદુરસ્ત હોય અને તેમાંય ખાસ કરીને જોઇએ તો એક વ્યક્તિ સાથે મિત્રતા કેવી રીતે કેળવે છે.
• અને તેને છેક સુધી નીભાવી શકે છે કે કેમ ઉપરાંત વ્યક્તિ પોતાની સ્થિતી પ્રમાણે પોતાની તેમજ પોતાની સાથે રહેતી વ્યક્તિની જવાબદારી કેવી રીતે ઉપાડે છે.
• તેમજ તેમાંથી તેને કેટલો સંતોશ, સફળતા, સુખ અને આનંદ મળે છે.
• તે માટે એક વ્યક્તિ જ્યારે બીજી વ્યક્તિ સાથે સામાજીક વર્તન દ્વારા અસરકારક રહી શકે તેને સોશિયલ હેલ્થ કહી શકાય છે.
• વ્યક્તિની સોશિયો ઇકોનોમિક કન્ડિશન તેના વ્યક્તિગત આરોગ્ય ઉપર અસર કરે છે.

✳️3.8 સેલ્ફ એક્ચ્યુલીઝેશન એન્ડ સ્પીરીચ્યુઅલ નીડ્સ (આધ્યાત્મિક તંદુરસ્તી)

• સ્પીરીચ્યલ હેલ્થ તે ચોથા પ્રકારની તંદુરસ્તી છે. જેમાં શારીરીક અને માનસીક બન્નેની જરૂરીયાત હોવી જોઈએ. જેમાં ઘણા ફિઝિશિયન્સ માને છે કે શરીર અને આત્માં અલગ – અલગ બાબત છે. આના માટે દુનિયામાં ઘણા પ્રકારના સંશોધનો થયેલા જોવા મળે છે. પરંતુ આધ્યાત્મીકત તંદુરસ્તી રાખવા માટે કોઈ પણ શારીરીક માનસીક કે સામાજીક કારણો ઉત્પન્ન થાય ત્યારે વ્યકિત પોતાના મનને આધ્યાત્મીક બાબત માનતી હોય છે જેમાં તેને પરમ શાંતિ અને સુખ મેળવવાની ઇચ્છા પૂર્ણ થાય છે. પરંતુ આધ્યાત્મીક બાબતમાં કોઈ માનસીક કારણ ઉભુ થાય તો આ સ્પીરીચીઅલ હેલ્થ જળવાતી નથી.
• ઇમોસનલી ડીસકમ્ફર્ટ ના ઘણા કારણો છે દા.ત. પેશન્ટ જયારે હોસ્પિટલમાં હોય. સ્ટ્રેન્જ એન્વાયરમેન્ટના કારણે સ્ટ્રેસ અનુભવે છે. બિમાર વ્યકિત પેઇનના કારણે પોતે ક્યારે સાજો થાય તેની ચિંતાના કારણે, મૃત્યુના ભયના કારણે, બિમારીના આર્થિક ખર્ચના કારણે મેન્ટલ ટેન્શનમાં હોય છે. નર્સ દ્વારા નેગલેક્ટ થવાના લીધે પણ પેશન્ટ ડીસકમ્ફર્ટ અનુભવે છે ફિઝિકલ ડીસકમ્ફર્ટપણ મેન્ટલ સ્ટ્રેસ માટે જવાબદાર છે.
• સ્વવાસ્તવિકતા અને આધ્યાત્મિક જરૂરિયાત
• સ્વયંવ્યવહારિકતા અને આધ્યાત્મીકતાનો અર્થ છે કે સ્વ સાથે સમ્પર્ક કરવો અને જીવનના હેતુને શોધવુ
• લોકો કોઇક શક્તીમાં વિશ્વાસ કરે છે જે માણસની ફિઝીયોલોજી અને સાયકોલોજીને વટાવે છે.
• આધ્યાત્મીકતામાં શામેલ છે.
• બધાજીવો/માનવતા માટે પ્રેમ
• દાન અથવા જરૂરિયાત મંદ લોકોને મદદ કરવા માટે
• જીવનનો હેતુ
• જીવનના કેટલાક સિધાંતો.
• નૈતિકતા અથવા નૈતિકજવાબદારી
• કોઇના પાત્રની પ્રામાણિકતા
• જીવનમાં આશા.
• આધ્યાત્મીક સ્વાસ્થ્ય જાળવવા ધ્યાન,પ્રાર્થનાઓ અથવા આધ્યાત્મીક મેળાવળા યોજવામાં આવે છે.
• જીવનમાં આ પ્રકારનું વલણ આપણને જીવનના ભાગરૂપે અથવા આપણી ભુતકાળની અનિષ્ટતા અને પાપોને લીધે કોઇ પણ દુઃખ કે અસ્વસ્થસ્વાસ્થ્યને સહન કરવામાં મદદ કરે છે.
• તે વ્યક્તિના માનસિક સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો કરે છે જેની લાક્ષણિકતા આ પ્રમાણે છે:
• સ્વ સકારાત્મકભાવનાને ટ્રેન કરો.
• આંતરવ્યક્તિત્વ સંબંધોનો સંતોષ
• સ્વયં અને અન્ય લોકો માટે પ્રેમ અને કાળજી.
• વાસ્તવીક અને જવાબદારવર્તન
• અસરકારક ઉપાયની કુશળતા.
• ભાવનાઓ પર નિયંત્રણ
• વાટાઘાટો કરવાની અને વિરોધાભાસને ઉકેલવાની ક્ષમતા
• અન્ય સાથે સહકાર
• જીવનની દૈનિક પડકારોને અનુકૂળ
• જીવનમાં અર્થ અને હેતુ શોધે છે.
• આશાઓ અને સપના રાખે છે.
• સેન્સઓફહ્યુમર
• અન્યના અધિકારો અને મતભેદો માટે આદર

✳️3.9 ઇન્ટરપર્સનલ એન્ડ હ્યુમન રિલેશનશિપ

• પેશન્ટ હોસ્પિટલમાં જયારે દાખલ થાય છે ત્યારે તે ચિંતામાં ડુબેલો હોય છે. ફિઝિકલ સાથે તે સાયકોલોજિકલી પણ ડિસ્ટર્બ થયેલો હોય છે., જેથી પેશન્ટ તરફ પુરી સીમ્પથી દાખવીને તેની સાથે સારા આઈ.પી.આર. કેળવવા પેશંટનુ રિસ્પેક્ટ જળવાય રહે તે જોવુ જોઇયે અમુક લોકો દા.ત. કેન્સર તથા એડ્સની પેશન્ટ ઈમોશનલી આઇસોલેશન અનુભવતા હોય છે. તેમના પ્રત્યે પુરી સહાનુભૂતિદર્શાવીને કેર આપવી જોઈએ. પેશન્ટને આપણે સા ચા હૃદયથી સેવા કરીએ છીએ એવું લાગવું જોઈએ. નર્સના ફેશિયલ એક્સપ્રેશન્સ પરથી પેશન્ટને કહેવાયેલી વાતો પણ સમજી શકે છે. ફેશિયલ એક્સપ્રેશન પર થી પેશંટને પોતાની નેગલીજન્સીનો ખ્યાલ આવી જાય છે. આ બાબતે નર્સે સજાગ રહેવું જોઈએ સ્કીન ડિસિઝ વાળા-પેશન્ટ પણ આવી લાગણી અનુભવતા હોય છે.
• પેશંટ હોસ્પિટલમાં દાખલ થયેલ હોવાથી તે પોતાનો આત્મ વિશ્વાસ ખોઈ બેસે છે પોતે ક્યારે સાજો થશે? હોસ્પિટકલમા તેનુ શુ થાસે? પોતાની બીમારીથી ઓપરેશન આવશે કે કેમ? કેટલો ખર્ચ થસે? તેના કુટુંબનુ શું થાસે? આવા અનેક વીચારો ના કારણે તે ઇમોશનલ અપસેટ થય જાય છે. જેથી પેશન્ટને લાગણી અને હુંફ આપવા જોઈએ તથાતેનો વિશ્વાસ સંપાદન કરવો જોઈએ.
• હોસ્પીટ્લાઇઝેશનના કારણે પેશન્ટ બીજા ઉપર ડિપેન્ડન્ટ બની જાય છે, જેથી તે ચિંતા કરતો હોય છે. પોતે પોતાના સમાજમાં અગાઉની જેમ જ પોતાની જાતે કેરલ ઈનેસ્થાન મેળવી શકશે કે કેમ? તેની ચિંતા કરતો હોય છે. આવા પેશન્ટ-કેર આપતી વખતે ધીરે ધીરે તેનો વિશ્વાસ સંપાદન કરી પેશન્ટમાં આત્મ વિસ્વાસ કેળવવો જોઈએ. પેશન્ટને વોર્ડનું ઓરીયેન્ટેશન. બીજા પેશન્ટ સાથે ની ઓળખાણ તથા અન્ય સ્ટાફ સાથે ઇન્ટ્રોડક્શન કરાવવું જોઈએ. પેશન્ટના યુનિટમાં રાખેલ વસ્તુ વિશે તેને સમજાવવું જોઈએ. પેશન્ટ સાથે ફ્રેંડલી બિહેવિયર કરવાથી પેશન્ટ મેન્ટલી વેલ બિંગ અનભવે છે જે તેના સારા થવામાં ઘણો અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.
• ઘણી વખત પોતાનો આત્મવિશ્વાસ ખોઈ બેસવાના કારણે પેશન્ટ અગ્રેસિવ બિહેવિયર પણ કરે છે. આવા સમયે પેશન્ટ તથા તેના રિલેટિવને લાગણી અને હંફ આપી તેમના પ્રશ્નોના શાંતિથી ઉત્તર આપીને પરિસ્થિતિ સંભાળી લેવી જોઈએ ઘણા પેશન્ટ સર્જરીના કારણે ચિંતા કરતા હોય છે. માસ્ટેક્ટોમીનું ઓપરેશન કરાવનાર સ્ત્રી પોતાના પતિના પ્રેમ બાબતે ચિંતીત હોય છે. એમ્યુટેશનનું ઓપરેશન કરાવનાર પેશન્ટ પોતાના કુટુંબનું ગુજરાન કેવી રીતે ચલાવવું તેની ચિંતા કરતો હોય છે. આવા સમયે પેશન્ટનો વિશ્વાસ સંપાદન કરવો જોઈએ. ઘણા પેશન્ટ ઈલનેસને પોતાના કર્મોની મળેલી સજા ગણે છે. પોતે ગિલ્ટી ફિલિંગ્સ અનુભવે છે. આવા સાયકોલોજિકલ પ્રોબ્લેમ્સની અસર પેશન્ટની ફિઝિકલ હેલ્થ ઉપર પણ થાય છે.
• આઇ.પી.આર.માં પેશન્ટની ફિઝિકલ, સોશિયલ અને સાયકોલોજીકલ નીડ જાણી તેને યોગ્ય કેર આપવાથી સારા માં સારા આઈ.પી.આર ડેવલપ કરી શકાય છે. પેશન્ટના કલ્ચરનો ખ્યાલ રાખી તેના રીત રીવાજને રિસ્પેક્ટ આપવું જોઈએ. રોંગ બિલિવ્સ આઈ.પી.આર. ડેવલપ કરી સમજાવવા જોઈએ.
• નર્સે પેશન્ટ સાથે સારા આઇ.પી.આર. ડેવલપ કરવા જોઈએ, જેથી પેશન્ટને સારામાં સારી નર્સિંગ કેર પ્રોવાઇડ કરી શકાય નર્સે પોતાના સાયન્ટિફિક નોલેજ ને અપ્લાય કરી પેશન્ટને સ્કિલફુલી કેર આપવી જોઈએ. પેશન્ટને પહેલાની જેમ જ પુનઃસ્થિતિમાં પાછો લાવવા નર્સે પુરા પ્રયત્નો કરવા જોઈએ. નર્સે પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ સેફ તથા પેઈન દુર થાય તે રીત થેરાપ્યુટિક મેજર્સ અપ્લાય કરવા જોઈએ. પેશન્ટને પથારી નંબરને બદલે નામથી બોલાવવો જોઈએ. પેશન્ટની બિમારી અંગે તેના રિલેટિવસ પણ ચિંતીત હોય છે. પેશન્ટની કન્ડિશન વિશે નો રિપોર્ટ પેશન્ટના ફેમિલી મેમ્બર્સ ને આપીને તેમની ચિંતા દુર કરવી જોઈએ. સાથે-સાથે તેઓને પ્રિવેન્ટીવ મેજર્સ તથા સિમ્પલ નર્સિંગ ટેકનીક શીખડાવવા જોઈએ.
• આમ નર્સે પેશન્ટના રિલેટિવસ, ડોક્ટર્સ, અધર નર્સીસ & કો-વર્કર્સ દરેક સાથે ડિઝાઇરેબલ રિલેશનશિપ કેળવવા જોઈએ. દરેક, પેશન્ટના રિલેટિવસ, ડોક્ટર્સ, નર્સ & વર્કર્સ સાથે ઓફિસિયલ ડિસ્ટન્સ રાખવું એટલું જ જરૂરી છે.

બોડી માઈન્ડ રિલેશનશિપ

• સાયકોલોજીમાં હ્યુમન બીહેવિયર નો અભ્યાસ કરવામાં માટે બોડી માઈન્ડ બંને અભ્યાસ કરવો પડે છે આ બંને એક બીજા ઉપર આધારીત છે જેના કારણો નીચે મુજબ છે.
• (1) મગજનું કાર્ય અને શારીરીક બાંધો એકબીજા ઉપર અસર કારક કરે છે.
• (2) નર્વસ સિસ્ટમ અને અંગો શરીરના અગત્યના ભાગો છે. અને તે થીંકીંગ, ફીલિંગ. વિશિંગ માટે જવાબદાર છે.
• (3) તંદુરસ્ત માણસમાં શારીરીક પરિરથતી મગજના કાર્ય ઉપર નીચે મુજબ અસર કરે છે. (a) બ્લડ પ્રેશર વધવાથી મગજનું કાર્ય વધે છે.
• (4) થાક લાગવાથી આપણે ધ્યાન કેન્દ્રીત કરી શકતા નથી.
• (5) થાઇરોઇડ ગ્લેન્ડ્સના વધુ પડતા સિક્રીશનથી રેસ્ટલેસનેસ થાય છે અને માણસ જલ્દીથી ઉશ્કેરાઈ જાય છે
• (6) સેપ્ટીક ટોન્શીલ અને એડીનોડીટીસ થી એકાગ્રતા નબળી પડી જાય છે અને સમજ શકિત ઓછી થઈ જાય છે.
• (7) માઈન્ડ પણ બોડીના કાર્ય ઉપર નીચે મુજબ અસર કરે છે.
• (a) માઈન્ડ ફિઝિકલ તેમજ મોટર એક્ટિવિટીઝને સિમ્યુલેટ કરે છે
• (b) આપણા ઈમોશનથી શરીર ઉપર અસર થાય છે. ફીયર, એંગર અને વરી ઈનસોમ્નિયા હેડએક, ઈનડાઈઝેશન વગેરે થાય છે. આ ઉપરાંત થાય છે.
• (c) લાંબા સમય સુધી વિચાર કરવાથી શરીરને થાક લાગેછે. આધ્યાત્મીક બાબતમાં કોઈ માનસીક કારણ ઉભુ થાય તો આ સ્પિરીચ્યુઅલ હેલ્થ જળવાતું નથી

લાઈફ સ્ટાઈલ એન્ડ હેલ્થી હેબિટ્સ

લાઈફ સ્ટાઈલ

• “લાઈફ સ્ટાઈલ્સ રીફર ટુ ધ વે ઓફ લિવિંગ વ્યક્તિની કુટુંબ અને સામાજમાં રહેવાની રોજીંદી રીતભાતને તેને લાઈફ સ્ટાઈલ કહે છે. જે વ્યક્તિની સોશિયલ વેલ્યૂ, એટીટ્યુડ (વર્તણુક) અને એક્ટિવિટીઝ દર્શાવે છે. જેમાં વ્યક્તિના રોજીંદા કાર્યો, સંસ્કાર, વર્તન, આરામ, ઉંઘ, વ્યક્તિગત સ્વછતા, હેબિટ્સ, માન્યતાઓ, ખોરાક, પોશાક, વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
• લાઈફ સ્ટાઈલ વ્યક્તિના ઓવર ઓલ્ડ હેલ્થ પર અસર કરે છે. હેલ્થી લાઈફ સ્ટાઈલ વ્યક્તિના આરોગ્યમાં વધારો કરે છે. જ્યારે અનહેલ્થી લાઈફ સ્ટાઈલ વ્યક્તિમાં બિમારી લાવે છે.
• દા.ત.:- સમતોલ આહાર પુરતી ઉંઘ, રોજીંદી કસરત, સારૂ શિક્ષણ, રોજગારી, સારો વ્યહવાર, વગેરે સારી જીવનશૈલી વ્યક્તિના આરોગ્યમાં વધારો કરે છે. જ્યારે અપુરતો આહાર, અસ્વચ્છતા, ખોટી માન્યતા, બેઠાડુ જીવન, બેરોજગારી, અસામાજીક પ્રવુતિ, વ્યસન વગેરે આદતો વ્યક્તિના આરોગ્યને નુકશાન કરે છે. અને બિમારી લાવે છે.
• હાલના આધુનિક યુગ અને ઝડપી જમાનામાં મોટા ભાગની વ્યક્તિ આંધળુ અનુકરણ કરીને પોતાની જીવનશૈલીમાં બદલાવ કરતી હોય છે. દ્રાવી ઉતાવળ અને યોગ્ય માર્ગદર્શનના અભાવે અથવા તો લોભામણી જાહેરાતો થી ભરમાઇ જઇને પોતાના મુળ સંસ્કાર અને સંસ્કૃતિ ને અવગણીને ખોટી જીવનશૈલી અવનાવતા હોય છે. જેમ કે ઘણી વ્યક્તિઓ જાણતા હોવા છતા સારી અને કાચી હકીકત સ્વીકારતા હોતા નથી. અથવા તો તે બાબતે બેદરકારી રાખતા હોય છે.
• દા.ત.:- તમાકુની દરેક બનાવટ જેવી કે બીડી, સિગારેટ, પાનમાવા, ગુટખા વગેરે પર ચેતવણી લખેલી હોય છે કે તમાકુનુ સેવન આરોગ્યને હાનિકારક છે. આ હકિકત મોટાભાગના લોકો જાણતા હોય છે. છતા તમાકુ નું સેવન કરે છે. અને રોગને નોતરે છે.
• આવી જ રીતે મોડર્ન લાઈફ સ્ટાઈલ અપનાવીને લોકો ધમાલિયુ જીવન, દોડધામ ભરી જીદંગી, ખોટી ચિંતા, સતત ટેન્સન, બિન જરૂરી ગુસ્સો, શહેરી કરણ, અને ખોટા મોજ શોખ વગેરે ને કારણે બિમાર પડતા હોય છે.
• સામાન્ય રીતે ૬૦% કરતા પણ વધારે લોકો પોતાની ખરાબ જીવન શૈલીને કારણે બિમાર પડતા હોય છે. જો વ્યક્તિ પોતાની લાઈફ સ્ટાઈલમાં યોગ્ય સુધારો લાવી વ્યવસ્થિત જીવન જીવે તો મોટા ભાગની બિમારીઓ અટકાવી શકાય છે.

ડેવલોપિંગ ગુડ હેલ્થ હેબિટ્સ

• જીવનમાં આરોગ્યની ઘણી બધી સારી ટેવો કેળવવાથી આરોગ્યનું સ્તર ઉંચુ લાવી શકાય છે. જેને હેલ્થી લાઈફ સ્ટાઈલ કહેવાય છે. છેલ્લા ઘણા વર્ષોથી ટોબેકો (તમાકુ), આલ્કોહોલ (દારૂ) અને ડ્રગ્સ (નશીલી દવાઓ) નું દુષણ વધતુ જાય છે. જેથી વ્યક્તિનું જીવન પાયમાલ થઇ જાય છે. સિગારેટ સ્મોકિંગ ઘણાબધા રોગોનું મુળ છે.
• ઈટીંગ, સ્લીપિંગ, ફિઝિકલ એક્સરસાઇઝ, ક્લીનલીનેશ, અને રીક્રિએશન વગેરે ઘણી બધી સારી ટેવો કેળવી કેટલુ વધારે આરોગ્ય પ્રાપ્ત કરવુ તે વ્યક્તિ પોતે નક્કી કરી શકે છે કારણ, આરોગ્ય એ એવી વસ્તુ છે જે કોઇને આપી શકાતુ નથી.