યુનિટ- ૨

Hygiene of The Body (હાઈઝીન ઓફ ધ બોડી)

ઓબ્જેક્ટીવ ( હેતુઓ )

1. હાઇઝીનના સિધ્ધાંતો અને હાઇઝીનનું મહત્વ સમજાવી શકશે.
2. આ વિષય પુર્ણ થયા પછી વિદ્યાર્થી પોતાની અને બીમાર વ્યક્તિની સ્વચ્છતા વિશે સમજાવી શકશે.
3. પર્સનલ અને વ્યકતિગત કૅરનું ડેમોન્સ્ટ્રેશન કરી શકશે.
4. સેક્સ્યુઅલ હાઇઝીન અને મેનસ્ટ્રુઅલ હાઇઝીન વિશે સમજણ આપી શકશે.
5. બિમાર વ્યકિતને આરામ વિષે સમજાવી શકશે.

ઈન્ટ્રોડક્શન

✳️ પર્સનલ એન્ડ ઇન્ડિવિઝ્યુઅલ હાઈઝીન

• જયારે વ્યકિત બિમાર પડે છે ત્યારે તે પોતે સંપુર્ણ રીતે પોતાના પર્સનલ હાઈઝીન ની કેર લઈ શકતો નથી હોસ્પિટલાઈઝેશન દરમીયાન પોતાના દૈનિકરૂટીન કાર્ય માટે અન્ય કોઈ વ્યક્તિની મદદની જરર પડે છે. તેને કંટીન્યુ રાખવાની જવાબદારી નર્સની રહે છે.

પર્સનલ હાઈઝીન

• પર્સનલ હાઈઝીન એટલે સ્કિન, હેર તીથ, માઉથ, વગેરે ક્લિન હોય. સારી કંડીશન માં હોય, હેલ્થી હોય તેમજ અનબ્રોકન સ્કીન એ ઇન્ફેક્શન સામે લડવાનું પ્રથમ શસ્ત્ર છે.
• બોડી ટેમ્પરેચરના રેગ્યુલેશન માટે પણ સ્કીન અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. તે પર્સ્પીરેશન મારફતે બોડી વેસ્ટનો નીકાલ પણ કરે છે.
• હેલ્ધી તીથ અને ગમ્સ ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ જાળવવા માટે જરૂરી છે.
• નોલેજ એટલે પર્સનલ હાઈઝીન.” “દરેક વ્યકિતએ પોતાની ફિઝિકલ અને મેન્ટલ હેલ્થ કેવી રીતે જાળવવી તેનું સાયન્ટિફિક નોલેજ.
• હાઇજિન એ આરોગ્યની જાળવણી માટેનું એક સાયન્સ છે. વ્યકિતની જનરલ હેલ્થ માટે પર્સનલ હાઈઝીનની જાળવણી એ અગત્યની બાબત છે.
• બાથિંગ અને પર્સનલ ગ્રૂમિંગ એ રૂટિન બાબત બની ગઈ છે. મોટા ભાગના કલ્ચરમાં હાથ ધોવા, સવારે ઉઠીને બ્રશથી દાંત સાફ કરવા, નહાવું, વગેરે આરોગ્યપ્રદ ટેવો બાળકોને નાનપણથી જ આપવામાં આવે છે.
• જયારે વ્યકિત બિમાર પડે છે. ત્યારે તે પોતે સંપૂર્ણ રીતે પોતાના પર્સનલ હાઈઝીનની કેર લઈ શકતો નથી.
• પોતાના રૂટીન કાર્ય માટે પણ તે સક્ષમ હોતા નથી, અને કોઈ અન્ય વ્યકિત ની મદદની જરૂર પડે છે. મદદ માંગવામાં વ્યકિત સંકોચાય છે. આથી તે મેન્ટલ સ્ટ્રેસ પણ અનુભવે છે, ફિઝિકલ ડીસકમ્ફર્ટ અનુભવે છે.
• ઈલ પર્સનનો રજીસ્ટન્ટ પાવર લો હોવાથી તે ઇન્ફેક્શનનો ભોગ સહેલાઈથી બની શકે છે. આથી આવા પેશન્ટની હાઈજેનિક કેર લેવી એ અગત્યનું છે.
• પર્સનલ હાઈજીનથી પેશન્ટ ફ્રેશ અને ક્લીન લાગે છે. તે સારી રીતે રેસ્ટ & સ્લીપ લઈ શકે છે.

કેર ઓફ ધ માઉથ & તીથ (દાંત)

• દરેક વ્યકિતની હેલ્થ માં ઓરલ કે ડેન્ટલ હાઈજીન અત્યંત મહત્વનો ભાગ ભજવે છે.
• ગુડ ઓરલ હાઈજીનમાં સાઉન્ડ તીથ (પુર્ણ તંદુરસ્ત કે સડા વગરના દાંતની સ્થિતી), હેલ્થી ગમ્સ અને હેલ્થી સરાઉન્ડીંગ ટીશ્યુનો સમાવેશ થાય છે.
• ફૂડ ચુઇંગ (ચાવવાની) ફિઝિકલ એક્ટને કારણે સલાઈવા અને ગેસ્ટ્રીક સિક્રીશન તૈયાર થાય છે. જે ડાયજેશનમાં મદદ કરે છે. ધ એક્ટ ઓફ ચુઇંગ એન્ડ ટેસ્ટીંગ ઇસ કોલ્ડ માસ્ટિકેશન આનંદદાયક હોય છે. અને તેથી જ ખોરાક ખાવાનું ઈમોશનલ સેટીસ્ફેક્સન મળે છે.
• તીથ માસ્ટીકેશન ઉપરાંત ગુડ અપીરન્સ અને ક્લિયર સ્પીચ માટે પણ અત્યંત જરૂરી છે. પુરાવા દર્શાવે છે કે ઓરલ હાઇઝીન ઈમ્પ્રુવ થવાથી જનરલ હેલ્થ પણ ઈમ્પ્રુવમેન્ટ થતી જોવા મળે છે.
• હોસ્પિટલ અને નર્સિંગ હોમ્સમાં પેશન્ટ્સ, રેસીડેન્સીયલ ઇન્સ્ટિટયૂટમાં બાળકો, તેમજ વિધાર્થીઓ ઓરલ હાઈજીન જળવાય તે માટે સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામમાં સ્ટાફ નર્સનો અગત્યનો રોલ બની રહે છે. આં બધા છતા ઓરલ હાઇજીન નેગલેક્ટ થતુ આવ્યુ છે.
• પુઅર ઓરલ હાઇઝિનને કારણે હેલીટોસીસ, (મોં માંથી આવતી ખરાબ વાસને હેલીટોસીસ કહે છે.) બેડ બ્રિથ માટે આ શબ્દ વપરાય છે. પેરીઓડોન્ટલ ડિસિઝ , સાઈનસ ઇન્ફેક્શન , ટોન્સીલાઈટિસ, ઇન્ફેક્શન ઓફ નોઝ વગેરે જોવા મળે છે. આ બધીજ કન્ડિશન્સ મોટા ભાગે અરલી ચાઈલ્ડહુડમાં જ ડેવલપ થવા લાગે છે.
• બાળકોમાં ડેન્ટલ ડીસીસ એડલ્ટહુડ સુધી કંટીન્યુ થતા જોવા મળે છે.
• પુઅર ઓરલ હાઈજીનને કારણે સામાન્ય રીતે થ્રુઆઉટ વર્લ્ડમાં બે કોમન પ્રોબ્લેમ જોવા મળે છે.

(1) ડેન્ટલ કેરીસ

• ડેન્ટલ કેરીસ એ બધાજ ડેન્ટલ ડીસીસમાં સૌથી વધુ ડીસ્ટ્રક્ટિવ પ્રોબ્લમ કેવીટીની શરૂઆત થાય છે.
• મોમાં રહેલા ફૂડ પાર્ટીકલ્સ પર બેક્ટેરિયલ એક્શનને કારણે આ એસિડ ઉત્પન્ન થતા હોય છે.
• લાંબા સમય સુધી ઈનેમલ આવા એસિડના કોન્ટેક્ટમા રહેતો કેવીટી ફોર્મેશન થાય છે. એકવાર ડેમેજ થયા પછી આ ઈનેમલ પોતાની મેળે રીપેર થઇ શકતુ નથી.
• આમ ડેન્ટલ કેરીસ સરવાળે પુઅર ઓરલ હાઈજીનનું પરીણામ છે.
• આ ઉપરાંત ફૂડ કન્ઝમ્સન ખુબ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. જેમાં ખાસ કરીને સ્વિટ સબસ્ટન્સ કે જે સ્ટીકી ફોર્મમાં હોય છે. તે ચોંટી રહે છે. અને કેરીસ ડેવલપ થવાની શકયતા વધી જાય છે. આથી જ સ્વીટ્સ, ચોકલેટ્સ વગેરે લીધા પછી ગાર્ગલ્સ કરવા અત્યંત જરૂરી છે.

(2) પેરીઓડોંટલ ડીસીસ

• સામાન્ય રીતે લોકોમાં આ રોગ પાયોરીયા કે દાંતમાં પસ તરીકે ઓળખાય છે.
• જે ખૂબજ સ્લોલી ડેવલપ થતુ હોય છે.
• આ પેઈનલેસ કન્ડિશન હોવાને લીધે લાંબા સમય સુધી વ્યકિતના ધ્યાનમાં આવતુ નથી.
• આ કન્ડિશનમાં દાંતની આજુ બાજુ રહેલા સપોર્ટીગં સ્ટ્રક્ચરને એટલી હદ સુધી અસર થતી હોય છે કે દાંત તેની મેળે પડી જાય છે. અથવા તો કાઢી નાખવાની સ્થિતી ઉભી થાય છે.
• આથી ડેન્ટલ હાઈજીન જાળવું નાના બાળકોથી લઈને અને વૃદ્ધો સુધી દરેક વ્યકિત માટે ખુબજ અગત્યનું છે.

મેજર્સ ફોર ધ કેર ઓફ તીથ

(1) ટુથ બ્રશિન્ગ

• દિવસમાં ઓછામાં ઓછું બે વખત ટુથ બ્રશ કરવું જરૂરી છે.
• નાના ગામોમાં લોકો લીમડાનું દાંતણ વાપરે છે, ઘણા લોકો રાખ, ચારકોલ, ટુથ પેસ્ટ, દંતમંજન, કે ટુથ પાવડર વગેરે દાંત સાફ કરવા માટે ઉપયોગ કરતા હોય છે.
• દાંત સાફ કરતી વખતે ફુડ ડેબ્રીસ અને ડેન્ટલ પ્લેગ દુર થવુ અગત્યનું છે.
• નેક ઓફ ટુથ ની આજુ બાજુ સોફ્ટ પોર્ટેન્ટસ મટીરીયલ જમા થાય છે . આથી આ ડેન્ટલ પ્લેગ રીમુવ કરવા ટેક્નિકથી બ્રશિન્ગ કરવું અગત્યનું છે.
• જનરલી બ્રશિન્ગમાં વર્ટીકલ સર્ક્યુલર ટેક્નિકનો ઉપયોગ થાય છે.
• ફુડ, સ્વીટ્સ, ચોકલેટ્સ, સ્ટીકી સબસ્ટન્સ લીધા પછી ફુડ પાર્ટીકલ્સને લિધે ૧૫- ૨૦ મિનિટની અંદર જ ફર્મેન્ટેશનની પ્રક્રિયાથી એસિડ ઉત્પન થાય છે. આથી જીભ પણ સાફ કરી હુંફાળા પાણીથી કોગળા કરવા જોઇએ જેથી ગળું પણ સાફ રહે છે.
• ધણા ટુથપેસ્ટમાં ફ્લોરાઇડ હોય છે જે ડેન્ટલ કેરીસ પ્રિવેન્ટ કરવામાં મદદ કરે છે. ફ્લોરાઈડનુ એક્સેસિવ પ્રમાણ પણ દાંત પર ખરાબ અસર કરે છે.
• હેન્ડીકેપ પર્સનમાં ઈલેક્ટ્રીક ટુથબ્રશનો પણ ઉપયોગ થાય છે.

(2) યુઝ ઓફ ફ્લોરાઈડ

• જે વિસ્તારમાં ડ્રિંકિંગ વોટરમાં ફ્લોરાઈડનું પ્રમાણ 0.5 mg/લીટર કરતા ઓછું હોય ત્યા ડેન્ટલ કેરીસ વધુ જોવા મળે છે.
• ડ્રીન્કિંગ વોટરમાં 0.5to 0.8 mg/lit. ફ્લોરાઈડનું પ્રમાણ હોવું જરૂરી છે.
• ફ્લોરાઈડ ડેફિસીએટ એરિયામા ફ્લોરાઈડ ઉમેરવામાં આવે છે.
• ડ્રીન્કિંગ વોટરમાં ફ્લોરાઈડ ન હોય તો દાંતની સરફેસ પર પણ ફ્લોરાઈડ અપ્લાય કરવામાં આવે છે.
• આ ઉપરાંત ફ્લોરાઇડ યુક્ત તૂથ પેસ્ટ પણ માર્કેટમાં ઉપલબ્ધ છે. જેથી ડેન્ટલ કેરીસને 15 થી 20% કંટ્રોલ કરી શકાય છે.
• આમ ડેન્ટલ કેરીસને પ્રીવેંટ કરવા ફ્લોરાઇડનો ઉપયોગ અગત્યનો છે.

(3) રેગ્યુલર ડેન્ટલ ચેક અપ

• ડેન્ટલ ડીસીસને અર્લી ડાયગ્નોસ કરવા તેમજ ટ્રીટમેન્ટ માટે ઓછામાં ઓછું બે વખત ડેન્ટલ ચેક અપ કરાવવુ અગત્યનું છે.
• ધણા દેશોમાં સ્કૂલ ડેન્ટલ નર્સ અને ડેન્ટલ હાઈજીનીસ્ટ દ્વારા સ્કૂલના બાળકોને રેગ્યુલર ડેન્ટલ સર્વિસીસ આપવામાં આવે છે.
• આપણે ત્યાં સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામમાં ડેન્ટલ ચેક અપ તેમજ ડાયગ્નોસીસ કરવામાં આવે છે. તેમજ બાળકો અને તેમના માતાપિતાને યોગ્ય બ્રશિંગ ટેકનીક, મોઢું ધોવું, કોગડા વગેરે માટે હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવામાં આવે છે.

(4) ડાયટ

• ડાયટ અને ડેન્ટલ ડીજીઝ એક બીજા સાથે સંકળાયેલ છે.
• સીવીલાઇડ્ઝ કોમ્યુનિટીમાં ડેન્ટલ ડીસીજ વધતા જ જાય છે .
• રિફાઇન્ડ કાર્બોહાઇડ્રેટ નો એક્સેસિવ ઇન્ટેક e.g., સુગર, સ્વીટ્સ, જલેબી, પેસ્ટ્રીઝ, ચોકલેટ, કેક, બિસ્કીટ ડેન્ટલ કેરીઝ ઉત્પન્ન કરવામાં મહત્વનો ભાગ ભજવે છે.
• બીજા કોઈ પણ ફૂડ કરતા આ પ્રકારનું સ્ટીકી ફૂડ દાંતમાં ચોંટી જઈ અને ટુથ ડીકે ડેવલપ કરે છે. આથી આવું ફુડ લીધા પછી ખાસ કોગડા કરવા તેમજ વધારે વારંવાર ઉપયોગ ન કરવો.
• તાજા ફળો અને ખાટા ફળો જેવા કે મોસંબી, નારંગી, જમરૂખ, દાડમ, પાઈનેપલ, સફરજન અને વેજીટેબલ્સ વધારે પ્રમાણમાં લેવા,આવા ફ્રુટ્સ અને વેજીટેબલ્સ કુદરતી ટુથ બ્રશ તરીકે કામ કરે છે.

(5) હેબીટ્સ

• ઘણી હેબિટ ડેન્ટલ કેરીઝ વધારવા માટે જવાબદાર હોય છે. Eg. મોંમા સતત સ્વીટ ટ્રોફી, ચોકલેટ્સ, પેપરમેન્ટ રાખી મુકવી, વગેરે ટુથ ડીકે ડેવલપ થવા માટેનું મેજર ફેક્ટર્સ નોંધાયુ છે.
• આ જ રીતે નાના બાળકોના મોંમાં સુતી વખતે કે દિવસ દરમિયાન લાંબા સમય સુધી ફીડિંગ બોટલ્સ કે સ્વીટ જ્યુસની બોટલ કંટીન્યુ રાખી મુકવામાં આવે તો બાળક જેમ જેમ મોટું થાય તેમ તેમ ડેન્ટલ કેરીઝ વધવાની શકયતા હોય છે. જેને ડેન્ટિસ્ટ બેબી બોટલ સિન્ડ્રોમ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
• બે મિલ (ભોજન) ની વચ્ચે વારંવાર કંઈ ને કંઈ ખાતા રહેવું પડે એ પણ બેડ હેબિટ છે.
• તમાકુ સેવન (કોઈ પણ સ્વરૂપમાં જેમ કે ગુટખા, ફાકી, મસાલા, માવા, સીગારેટ, (બીડી) એ પણ બેડ ઓરલ હાઈજીન માટેનું સબળ કારણ છે. જેમાં ઓરલ કેવીટી અને કેન્સરની શકયતા વધી જાય છે.
• બાળક માતા-પિતાની સારી કે ખરાબ ટેવોને અનુસરે છે. કારણકે બાળક માટે માતા-પિતા રોલ મોડલ છે. આથી બાળકમાં ઓરલ હાઈજીન સારી ટેવો પર આધારીત છે.

(6) કેર ઓફ ડેન્ચર

• ડેન્ચર એ મેન મેડ આર્ટિફિશ્યલ ટુથ છે.
• બધા જ પ્રકારના ડેન્ચર જો ધ્યાન ન રાખવામાં આવે તો હાનીકારક છે.
• જમ્યા પછી દરેક વખતે બ્રશ અને કોગડા સારી રીતે કરવા નહી તો ડેન્ચરની અંદર તેમજ આજુ બાજુ ફૂડ પાર્ટીકલ્સ જમા થાય છે. અને કેમિકલનાં કારણે સોફ્ટ ટીશ્યુમાં ઈનફ્લામેશન લાગે છે.
• ડેન્ચરની રાત્રે સુતા પહેલા કેર લેવી જોઇએ રાત્રે, સુતા પહેલા સારી રીતે કોગળા કરી ડેન્ચર કાઢી નાખવા કારણ કે તે બેક્ટેરિયાના ઇનક્યુબેટ્સ બને છે.
• આ ઉપરાંત ઉંઘમાં ડેન્ચરના કારણે સોફ્ટ ટીશ્યુ અને બોન પર એક્સેસિવ પ્રેસર આવવાની શકયતા રહે છે.
• ડેન્ચર કાઢવાથી સોફ્ટ ટીશ્યુ રેસ્ટ મળે છે.
• આ ડેન્ચર રીમુવ કર્યા પછી ગરમ પાણીમાં નાખી ટુથ બ્રશથી ક્લીન કરવા, ડેન્ચરને ક્યારેય વધુ ગરમ પાણી કે ઉકળતા પાણીમાં નાખવા નહી કારણ કે તે એલીક, સીરામીક વગેરેના હોવાથી શેપ બદલાઈ જવાની કે તુટવાની શકયતા રહે છે.
• ડેન્ચરને સોડા બાય કાર્બ સોલ્ટથી સાફ કરી શકાય છે.

કેર ઑફ સ્કીન

• સ્કીન એ શરીરનું મહત્વનું અને પ્રોટેક્ટીવ ઓર્ગન છે. બંધારણીય રીતે સ્કીનના મુખ્ય બે લેયર છે.
• 1.ઈનર લેયર – ડર્મીસ
• 2.આઉટર લેયર – એપી ડર્મીસ

• આ બંને લેયરની વચ્ચે ઘણી બધી સ્વેટ ગ્લેન્ડ (પ્રસ્વેદ ગ્રંથી) તેમજ તૈલીય ગ્રંથી આવેલી હોય છે. જે શરીરનો નકામો કચરો બહાર કાઢવાનું અને સ્નિગ્નતા જાળવી રાખવાનું મહત્વનું કાર્ય કરે છે.

ઇમપોરટન્ટ ફંકશન ઓફ સ્કીન

1. પ્રોટેક્ટીવ

• રોગ ઉત્પન્ન કરતા ફીઝીકલ, કેમીકલ અને બાયોલોજીકલ એજન્ટની સામે શરીરનું રક્ષણ કરે છે.

2. સેન્સરી

• ટચ, હીટ, કોલ્ડ, અને પ્રેસરનું સેન્સેસન ખબર પડે છે.

3. હીટ રેગ્યુલેશન

• બોડીના તાપમાનને જાળવી રાખવાનું કાર્ય કરે છે. જેમાં કન્ડકશન, કન્વેકશન અને રેડીએશન મુખ્ય છે.

4. એક્સક્રીટરી

• સ્વીટ ગ્લેન્ડ પરસેવા દ્વારા શરીરને પરસેવા દ્વારા શરીરનો વેસ્ટ પ્રોડક્ટ બહાર કાઢે છે.

5. સોર્સ ઓફ વિટામિન ડી

• સુર્યના અલ્ટ્રા વાયોલેટ કિરણોમાંથી વિટામિન ડી મેળવે છે.

6. મોઇચર (ભેજ)

• સીબેસીયસ ગ્લેન્ડ સીબમ રીલીઝ કરે છે. જેથી સ્કીન ડ્રાય થતી અટકે છે. અને સોફ્ટ, લુબ્રીકેટ રહે છે.

સ્કીનના પ્રકાર

(1) નોર્મલ સ્કીન

• મોટા ભાગે નાના બાળકોમાં જોવા મળે છે. જે ડ્રાય પણ હોતી નથી અને તૈલી પણ હોતી નથી. તદ્દન સ્મુથ અને સોફ્ટ હોય છે.

(2) ડ્રાય સ્કીન

• આ સ્કીનને ટચ કરવાથી ભેજનો અભાવ અનુભવી શકાય છે.
• ડ્રાય સ્કિનમાં સોપનો વધારે ઉપયોગ ટાળવો જોઈએ.
• મોઇચર જાળવવા કોઈ પણ વનસ્પતીના તેલ કે મોચ્યુરાઇઝેશન નિયમીત રીતે લગાવવું જરૂરી હોય છે.

(૩) ઓઇલી સ્કીન

• જે સીબેસીયસ ગ્લેન્ડમાંથી વધારે સીબમ સીક્રીટ થવાને કારણે જોવા મળે છે, જેને કારણે ર્ડટ,ડસ્ટ વગેરે ચોંટી જવાથી વધારે ગુમડા, ફોલ્લી તેમજ ખીલ થાય છે.
• ઉંમર વધવાની સાથે ધીમે ધીમે સ્કીનમાં નેચરલ ઓઇલ અને મોઇચરનું પ્રમાણ ઘટવાને કારણે કરચલીઓ જોવા મળે છે.
• ઓઇલી સ્કીન અને સોપ વોટરથી ધોવી જોઇએ.

(4) કોમ્બિનેશન સ્કીન

• આ પ્રકારની સ્કીનમાં ઓઇલી અને ડ્રાય બંને પ્રકારની સ્કીન હોય છે. જેમ કે ચહેરો મોટે ભાગે ડ્રાય તેમજ નાક પર અને દાઢીના ભાગે ઓઇલી જોવા મળે છે.

હાઈજીન ઓફ સ્કીન

• બહારના વાતાવરણના સંપર્કમાં આવવાને લીધે સ્કીન પર ધુળ, મેલ, કચરો, જમા થાય છે.
• આ સાથે પરસેવો,બેક્ટેરિયા અને ડેડ એપીથેલીયલ સેલ પણ જમા થાય છે. જેથી સ્વેટ ગ્લેન્ડની ઓપનિંગ બંધ થઈ જાય છે. અને યોગ્ય રીતે સાફ ન કરવામાં આવે તો સ્કીન ઇન્ફેક્શન થઈ શકે છે.
• ભારત જેવા ગીચ દેશમાં સાબુ પાણીથી દરરોજ બાથ લેવો અત્યંત જરૂરી છે. જેથી કચરો, મેલ દુર થાય છે.
• જેથી બોડીના ભાગો જેવા કે એક્ઝીલા, ગ્રોઇન,જનાઈટલ્સ, ગરદનનો પાછળનો ભાગ વગેરેમાં વધારે પડતો પરસેવો ઉત્પન થવાને કારણે આવતી ખરાબ વાસ અટકે છે.
• બાથ લીધા પછી શરીરને સારી રીતે સોફ્ટ ટોવેલથી ડ્રાય કરી અને જયાં જયાં સ્કીન ફોલ્ડ હોય ત્યાં તેલકમ પાવડર એપ્લાય કરવો.આ સાથે અંડર ગારમેન્ટ પણ દિવસમાં એક વાર ચેન્જ કરવા જરૂરી છે.

બાથ

બાથના પ્રકાર

(A)થેરાપ્યુટિક બાથ

(B) ક્લીસિંગ બાથ

(A) થેરાપ્યુટિક બાથ

• હડપ્પા અને મોહેં જો દડો ના ખોદકામમાં પણ બાથનો કન્સેપ્ટ તેમજ બાથરૂમના અવશેષો જોવા મળ્યા છે. જે પરથી જાણી શકાય છે કે બાથ નો કન્સેપ્ટ આદિકાળથી ચાલ્યો આવે છે.
• ભારતમાં ધાર્મિક કાર્ય, ઉજવણી તેમજ પુજા પહેલા નહાવાનો વિચાર અત્યંત દ્રઢ રીતે વર્ણવેલો છે.
• બહારના સંપર્કમાં આવવાને લીધે સ્કીન પર ધુળ, મેલ, કચરો, જમા થાય છે. આ સાથે બેક્ટેરિયા અને ડેડ એપીથેલીયમ સેલ પણ જમા થાય છે.
• નહાવાથી શરીરની ધુળ, મેલ, કચરો તો દુર થાય છે. આ ઉપરાંત બ્લડ સર્ક્યુલેશન વધે છે અને શરીર અને મન પ્રફુલીત થાય છે. સાબુ પાણીથી દરરોજ બાથ લેવો અત્યંત જરૂરી છે.
• વિદેશોમાં તબ બાથ તેમજ આપણે ત્યાં હવે સાવર બાથ પણ જોવા મળે છે. આ ઉપરાંત બાથના પ્રકારો નીચે મુજબ છે.

થેરાપ્યુટિક બાથમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે.

(1) કોલ્ડ બાથ (તાપમાન 65 °F)

• જો તાવ હોય તો તાવ ઓછો કરવા અને જો મસ્ક્યુલર ટેન્શન હોય તો તે રીડ્યુશ કરવા માટે આપવામાં આવે છે.
• મોટે ભાગે સવારે લઈ શકાય છે. જે બ્લડ સર્ક્યુલેશન સ્ટીમ્યુલેટ કરે છે.
• શરુઆતમાં ધ્રુજારીનો અનુભવ થાય છે. પરંતુ પછી બ્લડ વેસલ્સ ડાયલેટ થવાને લીધે બ્લડ સર્ક્યુલેશન વધવાથી હૂંફનો અનુભવ થાય છે.
• આ બાથ 3 મીનીટથી વધારે હિતાવહ નથી.
• ઘણા લોકો ઠંડી સહન ન કરી શકતા હોય અથવા પહેલેથી જ ધ્રુજારી હોય તેવા લોકો માટે આ બાથ અનુકુળ નથી.

(2) ર્વામ (હુંફ) બાથ ( તાપમાન 100 °F )

• જેનાથી રીલેક્સેશન અને સૂધીંગ અનુભવાય છે.
• ઘણા લોકો હંમેશા ગરમ પાણીથી સ્નાન કરતા હોય છે. જેનાથી તાજગી વરતાય છે. અને સુથીગ ઇફેક્ટ આવે છે.
• આ બાથ દિવસમાં ગમે ત્યારે લઈ શકાય મોટે ભાગે શિયાળામાં આ બાથ લેવામાં આવે છે.

(3) હોટ બાથ (તાપમાન 102°F)

• આ બાથ રાત્રે લેવો જોઈએ.
• સ્કીનની બ્લડ વેસલ્સ ડાયલેટ થાય છે. જેથી બ્રેઇન તરફનું બ્લડ સપ્લાય વધે છે.
• સમગ્ર શરીરનું બ્લડ સર્ક્યુલેશન સ્ટીમ્યુલેટ થાય છે જેથી તાજગીનો અનુભવ થાય છે.
• જમ્યા પછી તરત ન લેવો.હોટ બાથ લીધા પછી વધારે પ્રમાણમાં પરસેવો વળવાની શક્યતા હોય છે.

(4) ઓઇલ બાથ

• જે ભારતમાં ખુબજ પ્રખ્યાત છે, જેમાં વેજીટેબલ્સ જેવા કે મગફળી, કોપરુ અથવા સરસીયાના તેલથી સ્કીન પર મસાજ કરવામાં આવે છે.
• મોટે ભાગે શિયાળામાં સ્કીન ડ્રાય થવાની શકયતા હોય છે.
• આથી ઓઇલ બાથ ફાયદાકારક રહે છે. છતા આધુનીક સમયમાં આ બાથની મેથડ રેગ્યુલર યુઝમાં નથી કારણ કે તે સમય અને શકિત માગી લે છે.
• પરંતુ સ્પા સેન્ટર કે જીમ, બ્યુટી કેર સેન્ટરમાં સ્પેશિયલ સર્વિસમાં જોવા મળે છે.
• જેમાં લોકો ખાસ પસંદગીથી જવાનું રાખતા હોય છે. કારણ કે આવા બાથથી શરીર મા સ્નિગ્ધતા પ્રાપ્ત થાય છે અને કરચલીઓ પડતી અટકાવી શકાય છે તેમજ મસલ્સ ટોન જાળવવામાં પણ મદદ થાય છે.

(B) ક્લીનસિંગ બાથ

• (1) બેડ બાથ
• (2) બાથરૂમ બાથ
• (3) શાવર બાથ
• (4) ટબ બાથ
• (5) પાર્શિયલ બાથ (બેક રબ)

પ્રોટેક્શન ઓફ સ્કીન

(1) રેગ્યુલર બાથ

• રેગ્યુલર બાથ લેવાથી સ્કીન ક્લીન,હેલ્ધી અને બ્લડ સર્ક્યુલેશન સ્ટીમ્યુલેટ થાય છે.
• જેનાથી તાજગી અનુભવાય છે અને સુથીગ ફીટ આવે છે.
• તેમજ બોઇલ્સ, સ્કેબીઝ, અને રીંગ વર્મ જેવા ઇન્ફેક્શન બાથની હેબિટથી અટકાવી શકાય છે.

(2) ઓઇલ બાથ

• જેમાં વેજીટેબલ્સ જેવા કે મગફળી, કોપરુ અથવા સરસીયાના તેલથી સ્કીન પર મસાજ કરવામાં આવે છે.
• મોટે ભાગે શિયાળામાં સ્કીન ડ્રાય થવાની શકયતા હોય છે. આથી ઓઇલ બાથ ફાયદાકારક રહે છે.
• જેમાં લોકો ખાસ પસંદગીથી જવાનું રાખતા હોય છે.કારણ કે આવા બાથથી શરીરમા સ્નિગ્ધતા પ્રાપ્ત થાય છે અને કરચલીઓ પડતી અટકાવી શકાય. તેમજ મસલ્સ ટોન જાળવવામાં પણ મદદ થાય છે.

(3) બેલેન્સ ડાયટ

• વિટમીન – A ની અછતને લીધે સ્કીન ડ્રાય અને રફ થતી જોવા મળે છે.
• ડેઇલી ફૂડ ઇનટેકમા નિકોટીનિક એસિડની ખામીને લીધે પીગમેન્ટેશન અને એક્સેસિવ પીગમેન્ટેશન તેમજ ડરમીટાઇટિસ અને સ્કીન ઇન્ફેક્શન થાય છે.
• સ્કીન હેલ્થી રાખવા ડેઇલી ફૂડ ઇન્ટેક બેલેન્સ હોવું ખૂબ જ જરૂરી છે.

(4) મોસ્કીટોનેટ

• જંતુઓ કરડવાથી થતા રોગો (જંતુઓનું પ્રવેશદ્વાર) નું કાર્ય કરે છે.
• એન્ડેમિક (અમુક ચોક્કસ એરીયા) એરીયામાં મોસ્કીટોનેટનો ઉપયોગ આશીર્વાદ રૂપ બને છે. અને ઘણા રોગો તેમજ કોમ્પ્લિકેશન થતા અટકાવી શકાય છે.

(5) પ્રોટેકટીવ ક્લોથીંગ

• ઔદ્યોગિક કટોકટી તેમજ એકમોમાં એસિડ, કેમિકલ્સ, આલ્કલાઇન્સ તેમજ રસાયણોના સંપર્કમાં આવવાનું બને તેવી જગ્યાએ પ્રોટેક્ટિવ ક્લોથ જેમ કે હાથમોજા, ગમબુટ, માસ્ક, વગેરે પહેરવા જોઈએ.
• આ ઉપરાંત પ્રખર સુર્ય તાપમાં એક્સપોઝ થતી વખતે પણ વાઈટ કોટનના લોંગ સ્લીવ્સના કપડા પહેરવા જોઈએ.
• શિયાળામાં ગરમ કપડાથી શરીરનું રક્ષણ કરવામાં આવે છે. તેમજ ચોમાસામાં રેઈન કોટ અને છત્રી દ્વારા શરીરનું રક્ષણ કરાય છે.

(6) કોસ્મેટીક્સ

• શરીર પર કોઈ વાર એલર્જીક રિએક્શન થી ઈરીટેશન ન થતુ હોય તો કોસ્મેટિકનો ઉપયોગ કરી શકાય. પણ કોસ્મેટીક્સ આખરે તો કેમિકલ્સમાંથી બને છે.
• તેનો વધારે પડતો ઉપયોગ ફાયદાકારક થવાને બદલે નુકશાન કારક વધુ રહે છે. કારણ સ્વેટ ગ્લેન્ડમાં આવા પદાર્થો જમા થવાથી સ્પોર્સ બ્લોક થઈ જાય છે.
• આથી સ્પોર્સ ઓપન થાય અને વેસ્ટ બહાર નીકળે તે માટે ક્લીનસિંગ અત્યંત જરૂરી હોય છે.

(7) હાઇડ્રેશન / વોટર ઇન્ટેક

• શરીરનો નકામો કચરો પર સેવા દ્વારા બહાર નીકળે ત્યારે તેમજ બોડી હિટનો સામનો કરે ત્યારે સ્કીન માટે હાઇડ્રેશન, અત્યંત જરૂરી બની રહે છે.
• ખાસ કરીને ઉનાળામાં નિર્દોષ પીણાઓ જેવા કે નારીયેળ પાણી, લીંબુ સરબત, છાસ, વગેરે તેમજ દિવસમાં ૧૦-૧૨ ગ્લાસ પાણી દ્વારા હાઇડ્રેશન જાળવવું. જેથી શરીરમાં શોષ પડતો અટકે છે. અને સ્કીનનું કાર્ય યોગ્ય રીતે થઈ શકે છે.
• આથી દિવસમાં થોડા થોડા સમયના અંતરે વોટર ઇન્ટેક લેતા રહેવુ ફાયદાકારક છે.

(8) સન બાથ

• શરૂઆતમાં થોડા થોડા સમય માટે લેવો અને પછી ધીમે ધીમે સમયમાં વધારો કરતો જવો સન બાથ શક્ય હોય તો વહેલી સવારમાં અને મોડી સાંજે લેવો જોઈએ.
• જો સ્કીન પર બર્નિંગ થાય કે કલરલેસ થાય તો તેને માટે ખાસ કેર લેવી.

કેર ઓફ હેર (વાળ)

• વ્યકિતના વાળની કંડીશન પરથી વ્યકિતનું ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ તેમજ સ્વાસ્થ્યની ખબર પડે છે.
• કોમન હેર પ્રોબ્લેમ્સ જેમ કે વાળ અત્યંત પાતળા, વાળનો જથ્થો તદન ઓછો અને વાળ આસાનીથી તુટી જાય તેવા જોવા મળે છે. તો તે નબળું ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ દર્શાવે છે.
• ક્વાશિયોકોર ( પ્રોટીન એનર્જી માલ ન્યુટ્રીશનને લીધે જોવા મળતો રોગ) મા આવી તકલીફ જોવા મળે છે.
• વાળના મુળને જરૂરી પોષણ ન મળવાથી વાળ તુટે છે.
• નબળી જનરલ હેલ્થને કારણે ઘણા યંગ લોકોમાં વાળ ખરવાની ફરીયાદ હોય છે.
• નોર્મલી ખરતા વાળ ફરી રિપ્લેસ થઈ જતા હોય છે. પણ આ ખરવાનું પ્રમાણ વધારે હોય તો પ્રોબ્લેમ કહેવાય.
• નોર્મલ એન્જિગ પ્રોસેસને લીધે વાળ સફેદ થતા હોય છે. જેને ગ્રેયીગ હેર કહે છે. પરંતુ ખોરાકમાં પોષક તત્વોની ઉણપને લીધે કોઈ ફિઝિકલ અથવા મેન્ટલ શોકના લીધે વાળ વહેલા સફેદ થતા જોવા મળે છે.
• ઉંદરો તેમજ ભુંડ પરના પ્રયોગો પરથી એવું તારણ મળ્યું છે કે ખોરાકમાં પેન્ટોથેનીક એસિડ (બી ગ્રુપના વિટામીનનું એક તત્વ) ની ઉણપને લીધે વાળ વહેલા સફેદ થાય છે. કારણ કે આ વીટામીન વાળના આરોગ્ય માટે જરૂરી હોય છે. ઘણા લોકો સફેદ વાળ પસંદ કરતા નથી. આવા લોકો હેર ડાઇન તરફ વળે છે.

જેમાં બે મેથડ છે.

• 1.સોલ્યુબલ ડાય સ્ટફ હોયછે. જે વાળના મૂળ સુધી ઉતરે છે.
• 2.ઇનસોલ્યુબલ ડાય સ્ટફ હોય છે. જેની અસર ફકત સુપર ફેશિયલ જ રહે છે. આ ડાયનો પણ વધારે અને સતત ઉપયોગ હિતાવહ ગણાયો નથી અમુક વખત આવા કેમીકલ્સ યુક્ત હેરડાઇના ઉપયોગથી સ્કીન એલર્જી, કેન્સર વગેરેના થવાના ચાન્સીસ પણ રહેછે. કુદરતી વાળના કલરમાં મહેંદીનો ઉપયોગ પણ પ્રચલીત છે.

ડેન્ડ્રફ

• સ્કાલ્પ સ્કીનના લેયરનું વધારે પ્રમાણમાં ઉખડવું સ્કાલ્પ ઓઇલી હોય અને ડેન્ડ્રફ તેના પર ચોંટેલો રહે તો ઇન્ફેક્શન પણ થઈ શકે છે.
• સેલેનીયમ સલ્ફાઇડ (સેલસમ) અને સલ્ફર વાળો શેમ્પુ ડેન્ડ્રફ ટ્રીટ કરવા માટે બજારમાં ઉપલબ્ધ હોય છે. પરંતુ તેનો સતત લાંબો સમય ઉપયોગ હિતાવહ નથી.
• તેને અટકાવવા માટે ઓઇલ મસાજ અને અઠવાડીયામાં બે વખત જ શેમ્પુથી વાળ ધોવા જરૂરી છે.

પ્રોટેક્શન ઓફ હેર

(1) રેગ્યુલર હેર વોશ

સોપ – મોટે ભાગે એનિમલ અથવા વેજીટેબલ્સ, ફેટ વગેરે તેમજ ગ્લિસરીન એડ કરીને બનાવવામાં આવે છે

શેમ્પુ – જે સિન્થેટિક ડિટર્જન્ટ માંથી બનાવવામાં આવે છે. તે એક્ટિવ મટીરીયલ કે સરફેકટન્ટ છે. જે સ્કાલ્પને ચીકાશ, ગ્રીઝ, અને સ્કીન ડેબરીઝ (ફોતરી) દુર કરે છે અને નેચરલ ઓઇલ જળવાઈ રહે છે. આ શેમ્પુમાં નીચેના એજન્ટ હોય છે.

a. ફિનિશિંગ એજન્ટ

• જેનાથી ફીણ થાય છે.

b. કંડિશનિંગ એજન્ટ

• ગ્લીસરોલ જે વાળને મુલાયમ રાખે છે. બરછટ થતા અટકાવે છે. અત્યારે માર્કેટમાં અસંખ્ય પ્રકારના શેમ્પુ જેવા કે લીકવીડ, એન્ટિ ડેન્ડ્રફ, ક્રીમ, કન્ડિશનર, એગ શેમ્પુ ઉપલબ્ધ છે.શેમ્પૂ એ પણ કોસ્મેટીક જ છે.

(2) પ્રોટેક્ટિવ ક્લોથ

• વાળનું ઠંડી ગરમી તથા વરસાદ થી રક્ષણ કરવું પણ તેટલું જ જરૂરી છે.
• ઠંડીને કારણે વાળ રૂક્ષ થતા જોવા મળે છે.
• ગરમીમાં વધારે એક્સપોઝ થવાથી ઇઝીલી ગ્રોઈંગ ઓફ હેર થતુ જોવા મળે છે.
• વરસાદમાં પણ કોરા ન કરવામાં આવે તો જુ , લીખનો ઉપદ્રવ થતો જોવા મળે છે. આ ઉપરાંત સ્કાલ્પમાં ઇન્ફેક્શન પણ થાય છે. અને હેર પ્રોબ્લેમ થાય છે.
• આથી જ સીઝન પ્રમાણે યોગ્ય પ્રોટેકટીવ ક્લોથ જેવા કે કેપ, હેટ, સ્કાર્ફ, દુપટ્ટા વગેરે ધ્વારા વાળનું રક્ષણ કરવું, પહેલાનાં સમયમાં ટોપી, પાઘડી, સાફો, તેમજ સ્ત્રીઓમાં માથું ઢાંકવું આ ક્લોથના ભાગ રૂપે હતુ.

(3) ઓઇલ મસાજ

• સ્કાલ્પ મસાજ એ એક પ્રકારની પેસિવ એક્સરસાઇઝ છે. જેથી બ્લડ સર્ક્યુલેશન સ્ટીમ્યુલેટ થાય છે.
• વાળને પોષણ મળે છે. સ્કીનમાં સ્કાલ્પમાં તેલનું શોષણ થઈ જાય છે. આથી વાળનું લચીલા પણ જળવાય છે.
• અઠવાડીયામાં એક વાર વાળમાં નારીયેળ અથવા બદામના ઓઇલની આંગળીઓના ટેરવાથી માલીશ કરવી જરૂરી છે.

(4) અવોઇડ એક્સેસિવ યુઝ ઓફ કોસ્મેટીક એજન્ટ્સ

• વાળમાં વધુ પડતા ડાય,હેર કલર, કેમિકલ્સ જેવા કે હેર સ્પ્રે,ડ્રાયર,ઈલેક્ટ્રીક ડિવાઇસ વગેરેનો ઉપયોગ ન કરવો.
• જેથી સાઈડ ઈફેક્ટ દ્રારા વાળને નુકશાન થાય છે.
• સતત ડાયના ઉપયોગથી વાળનો જથ્થો ઓછો થવાની સાથે કેમિકલ રિએક્શનના પણ ચાન્સ રહે છે.
• આથી નેચરલ એજન્ટ્સ વારા હેર કેર લેવી વધારે એડવાઇઝેબલ બની રહે છે.
• આ ઉપરાંત ફિમેલમાં વાળ વધારે ટાઇટ ન બાંધવા કે રબરનો ઉપયોગ ન કરવો જેથી વાળ તૂટવાના ચાન્સ રહે છે.

• (1) માલનરીશ તથા ડીહાઇડ્રેટના કારણે વાળ ભુખરા બરછટ થાય અને તૂટે છે.
• (2) ) પેશન્ટ કે જેને સેડેટીવ્સ ડ્રગ્સ અથવા હાયર એન્ટીબાયોટીક આપવામાં આવી હોય. ત્યારે વાળ તૂટે છે.

કેર ઓફ નેઈલ (નખ)

• હાઈજીનની સંભાળ માટે નેઈલ કટીંગ એ એક અગત્યની કેર છે. જોતે લેવામાં ન આવે તોતે શરીરને નુકશાન કરે છે માટે નખની કેર લેવી ખુબજ જરૂરી છે.

હેતુઓ

• (1) નખને વધારવાથી તેમાં મેલ અને કચરો ભરાય છે. આવા નખ વાળા હાથથી આપણે ખોરાક ખાઈએ તો બધો કચરો, જંતુઓ, વગેરે શરીરમાં જાય છે અને રોગ થાય છે. નખની સંભાળ રાખવાથી આ અટકાવી શકાય છે.
• (2) નખ મોટા હોય અને અચાનક તુટી જાય કે કપાઈ જાય ત્યારે ખુબ જ દુઃખાવો થાય છે.
• (3) લાંબા નખથી ઉંઘમાં અજાણતા વાગી જતા શરીરને ઈજા થાય છે.
• (4) લાંબા નખથી ખંજવાળવાથી ઉજરડા થાય છે અને તે પાકી જાય છે. તેથી હંમેશા નખ કાપી ને રાખવા.

આર્ટીકલ્સ : એક ટ્રે વિથ કવરમાં

(1) એક બાઉલમાં કોટન સ્વોબ અને ગોસ પીસ

(2) એક બાઉલમાં P. P. લોશન જેમાં નખ પલાળી ને નરમ બનાવી જંતુરહિત કરવા માટે સ્વોબ નાખવા માટે અને એકમાં P.P. લોશન જેમાં નખ કાપીને નાખવા

(4) નેઇલ કટર

(5) મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ

પ્રોસિજર

(1) ટ્રે તૈયાર કરી પેશન્ટ પાસે લઈ જવી અને લોકર પર જમણી બાજુએ મુકવી.

(2) પેશન્ટ અને તેના રિલેટિવ્સને પ્રોસિજર બાબતે સમજણ આપવી.

(3) જરૂર પડે તો કોટની આજુ બાજુ સ્ક્રીન લગાવવા.

(4) ત્યાર બાદ બેડ પર મેકિંગ ટોસ, ડ્રો શીટ પાથરવા.

(5) તેના પર બંને કિડની ટ્રે તથા P.P. લોશન વાળો બાઉલ રાખવો.

(6) આ બાઉલમાં નખને થોડી વાર પલાળી રાખવા માટે કહેવું.

(7) નખ પલળી જાય એટલે P.P. લોશન વાળી કિડની ટ્રે માં નખ પડે તે રીતે હાથ રાખી નેઇલ કટરથી નખ કાપવા પરંતુ આગળની ચામડી કપાઈ ન જાય તેનો ખાસ ખ્યાલ રાખવો.

(8) ત્યાર બાદ નખને ભીના કોટન સ્વોબથી લુછી નાખવા અને થોડો ઘણો મેલ હોય તો કોરા ગોસ પીસ વડે લુછી નાખવા .

( 9) ત્યારબાદ નખને નેઇલ ફાઈલ થી ઘસી નાખવા જેથી દેખાવ સારો લાગે.

નખ કાપતી વખતે હંમેશા ખ્યાલ રાખવો કે હાથના નખ ગોળાકાર કાપવા, જેથી પેશન્ટને ખંજવાળતી વખત અણી લાગે નહી અને પગના નખ સીધા કાપવા, જેથી બુટ પહેરતા તેની સાથે નખ ધસાય નહી.

(10) નેઇલ કટીંગનો પ્રોસીઝર પુરો થયા પછી બધા જ સાધનો ટ્રે માં મુકી દેવા ત્યાર બાદ બેડ ટાઇડી કરી પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી.

આફ્ટર કેર

• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન આપવી.
• આર્ટીકલ્સને સાબુ પાણીથી સાફ કરી યોગ્ય જગ્યાએ મુકવા.
• પ્રોસિજર બુકમાં તારીખ અને સમય લખી નોંધ કરવી.

સાયન્ટીફિક પ્રિન્સિપલ

(1) નખ એ બેક્ટેરિયાનું ટ્રાન્સમિશન કરે છે.

(2) patient ને પ્રોસિજર સમજાવવાથી તેનો ડર દુર કરી શકાય છે.

(3) પેશન્ટને નેઇલ કટીંગના ફાયદા સમજાવી શકાય છે.

સેક્સ્યુઅલ હાઇજીન (જાતીય સ્વચ્છતા)

(૧) સ્પ્રે ન કરવો

• આ બાબતે ડોક્ટરનો અભીપ્રાય છે કે ટચિંગ એ સારા કરતા વધારે નુક્શાન કરે છે તીક્ષણ સ્પ્રે અથવા પાણીના ફુવારાથી અંદરના ભાગને સાફ કરવાથી જે હાનિકારક બેક્ટેરિયા હોય છે. તે ગર્ભાશયમાં દાખલ થાય છે.જેથી પ્રાઇવેટ પાર્ટ ક્લીન કરવા માટે પાણીના ફૂવારાનો કે તીક્ષણ સ્પ્રેનો ઉપયોગ કરવો જોઇએ નહીં.

(૨) સાબુ અને પાણી

• ઘણી કંપનીઓ તેમની પ્રોડક્ટ જેવીકે સુગંધી વાળા સાબુ તેમજ સ્પ્રે વેચવાનો પ્રયત્ન કરે છે જેનાથી યોનીમાર્ગને સાફ કરવાથી યોનીમાર્ગની પી.એચ.વેલ્યુને નુકશાન થાય છે. તેમજ એલર્જીક કંન્ડીશન જોવા મળે છે જેથી પ્રાઇવેટ પાર્ટને ક્લીન રાખવા માટે સાદુ પાણી અને સૂગંધી વગરના સાબુનો ઉપયોગ કરવો જોઇએ.

(૩) પ્રાઇવેટ ભાગને સુવ્યવસ્થિત રાખો

• પ્રાઇવેટ પાર્ટના પ્યુબીક હેર નિયમિત રીતે કટ કરી પ્રાઇવેટ પાર્ટને ચોખ્ખો રાખવો જોઇએ. વધુ હેર ગ્રોથ હોય તો ત્યાં ફરતે પરસેવો અને બેક્ટેરિયા પેદા થાય છે. જેના કારણે આ ભાગે ખંજવાળ આવે રેડનેસ,સ્વેલીંગ જોવા મળે અને ફોલ્લીઓ થાય છે અને પ્રાઇવેટ ભાગને ચેપ લાગે છે. માટે સ્મૂધ સુતરાઉ કોટનના અન્ડર ગાર્મેન્ટસનો ઉપયોગ કરવો જોઇએ.

(૪) મુત્રનો સંગ્રહ ન કરવો

• જ્યારે આપણે યુરીન પાસ કરીએ છીએ ત્યારે બ્લેડર અને યુરેથા દ્વારા યુરીન મારફતે બેક્ટેરિયા બહાર નીકળે છે તેથી યુરીન પાસ ન કરવાથી ચેપ લાગવાની શક્યતા રહે છે. તેથી સેક્સ પછી પેશાબ કરવો જરૂરી છે. જેથી બેક્ટેરિયા બહાર નિકળી જાય. જો આમ ન કરવામાં આવે તો કોઇ પણ પેથોજન્સ કે જે પેશાબની નળીઓમાં ચેપ ફેલાવી શકે છે. તેમજ યુરીન પાસ કર્યા પછી પણ પ્રાઇવેટ પાર્ટને પાણીથી ક્લીન કરવો જોઇએ.

(૫) આગળથી પાછળ સાફ કરવું

• સેક્સ્યુઅલી એક્ટિવ મહિલાઓમાં યુરીનરી ટ્રેક્ટ ઇનફેકશન સામાન્ય હોય છે અને તેને ક્યારેય અવગણવું જોઇએ નહીં કારણ કે તે ઝડપથી યુટ્રસ,બ્લેડર,કીડની અને બીજા અંદરના અવયવોને ચેપ લગાડે છે. જેથી રેક્ટમમાંના કોઇ જંતુ યોની અથવા મુત્ર માર્ગ તરફ આવે નહી. અને જંતુઓ શરીરના અન્ય ભાગોમાં ન પહોચે તે માટે પ્રાઇવેટ પાર્ટ ક્લીન રાખવો જોઇએ.

(૬) સેક્સ પછીની કેર

• સેક્સ્યુઅલી એક્ટિવ મહિલાઓએ સેક્સ પછી પ્રાઇવેટ પાર્ટને સાફ કરવો જોઇએ. આ એક આદત હોવી જોઇએ. બંને પાર્ટનરે સંભોગ પહેલા અને પછી સંપુર્ણ કેર લેવી જોઇએ.

(૭) સ્વચ્છ અન્ડર વેર

• પરસેવો,વસ્ત્રો અથવા અન્ડરગાર્મેન્ટસ ખુબ બિન આરોગ્ય પ્રદ હોઇ શકે છે. નિષ્ણાતો કહે છે કે અંડરગાર્મેન્ટ પહેરવા વિશે સાવચેતી ન રાખવામાં આવે તો યુરીનરી ટ્રેક્ટ ઇનફેક્શન લાગી શકે છે, તેથી દરરોજ ધોયેલા તેમજ ચોખ્ખા અંડરગાર્મેન્ટ પહેરવા જોઇએ જે સ્મુધ,સ્વચ્છ, સુતરાઉ કાપડમાંથી બનાવેલા હોવા જોઇએ જેના કારણે પરસેવો થાય નહી.

મેનસ્ટ્રુઅલ હાઇજીન

• મેન્સ્ટ્રુએશન એ નોર્મલ ફિઝિકલ પ્રોસેસ છે. જે સ્ત્રીના સ્ત્રીત્વની ઓળખ છે.
• મેન્સસ્ટ્રુએશન સાથે ધણી બધી માન્યતાઓ, શરમ, સંકોચ, ફીયર ઓફ અનનોન, અછૂત પણ વગેરે રૂઢીગત રીતે સંકળાયેલ છે.
• મેસ્ટ્રુએટીંગ વુમનને અનક્લિન ગણવામાં આવે છે.
• અમુક સમાજમાં ઘરમાં ચાલતી ડેઇલી એક્ટિવિટીઝમાં તેમને પાર્ટિસિપેટ થવા દેવામાં આવતી નથી.
• હકીકતમાં આવી માન્યતા પાછળ વૈજ્ઞાનીક કારણ આ દિવસો દરમિયાન ફિમેલને ફિઝિકલ રેસ્ટ મળે તે હોય છે. કારણ કે મેન્સ્ટ્રુેએશનને કારણે બ્લડ લોસ થવાથી ફિમેલ થાક અનુભવે છે.
• આ સાથે હોર્મોનલ ચેન્જીસને કારણે મસલ્સ પેઇન, લેગ પેઇન, અનઈસીનેસ, સ્પાઝમોડીક પેઇન જેવા ચિન્હો જોવા મળે છે. જેથી ફિમેલ રેસ્ટ કરે તે અગત્યનું છે.
• મેન્સ્ટ્રુેએશન પ્રોસેસ એટલે દર મહીને પ્યુબર્ટી પછીના ગાળામાં યુટ્રસ ફર્ટીલાઇઝ ઓવમના માટે એમબેડિંગ તૈયાર કરે છે.
• પરંતુ ઓવમ ફર્ટીલાઇઝ ન થાય તો આ એમબેડિંગ રપચર થઈ અને બ્લીડિંગ દ્વારા એક્સપેલ થઈ જાય છે.
• આ સાયકલ જનરલી ૨૫-૨૬ દિવસનું હોય છે.
• આમ, મેન્સસ્ટ્રુએશનએ એ ધ્રુણાસ્પદ કે પોલ્યુટીંગ વિષય નથી. આ સમય દરમિયાન નહાવું,વાળ ધોવા, નોર્મલ ડેઇલી એક્ટિવીટી કરવી હાનીકારક નથી. તેવું સમજાવુ જોઈએ.
• મેન્સસ્ટ્રુઅલ ડીસ્ચાર્જ એબસોરબન્ટ સેનીટરી પેડનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જે ફ્રિકવંટલી દર ચાર કલાકે ચેન્જ કરવાના હોય છે.
• અન્ય ઉપાયમાં એબસોરબન્ટ કોટન નેપકીનનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
• હોર્મોનલ ચેન્જીસને કારણે આવતા બિહેવીયરલ પ્રોબ્લેમ, રિલેક્સેશન, પ્રાણાયામ દ્વારા અટકાવી શકાય છે.
• સંપુર્ણ સ્વસ્થ આરોગ્ય કેળવેલ વ્યકિતની લાઈફ હાર્મોનિયસ હોય છે.
• તમામ (ફિઝિકલ, મેન્ટલ, સોશિયલ,સ્પીરીચ્યુઅલ) પાસાઓ પણ સંપુર્ણ કાબુમાં હોય છે.
• આમ સફળતા પુર્વક પોતાનુ જીવન પસાર કરે છે. જેમાં શરીર અને મન બરાબર કાર્યરત હોય છે.
• શરીરનો દરેક કોષ દરેક અવયવ પણ સારી રીતે કામ આપે છે.
• જો શરીર સારુ હોય તો બધુ સારુ (પહેલુ સુખ તે જાતે નર્યા) આમ તેના પર આધારીત માનસીક સામાજીક અને આદ્યાત્મીક આરોગ્ય પણ સારુ રહે છે.

✳️2.2 હાઈજીન એન્ડ કમ્ફર્ટેબલ નીડ્સ ઓફ સીક

કેર ઓફ સ્કીન (બેડ બાથ /સ્પોજ)

• બેડ બાથ એટલે પેશન્ટને સ્નાન કરાવવું.
• પેશન્ટને બાથરૂમમાં અથવા બેડમાં બાથ આપવામાં આવે છે.
• હાયજીનની દ્રષ્ટીએ તંદુરસ્ત રહેવા માટે સ્કીન કેર લેવી ખાસ જરૂરી છે.પેશન્ટ આખો દીવસ અને રાત પથારીમાં સુઇ રહે છે. તેથી તેની ચામડી વધુ ગંદી રહે છે. તેથી આવા દર્દીની દિવસમાં એકવાર સ્કીન કેર લેવી ખાસ જરૂરી છે. અને તેથી બેથી ત્રણ વાર બેક કેર કરવી જોઈએ.
• ખાસ કરીને જે દર્દી ફીજીકલ અને મેન્ટલી બાથ લેવા માટે શક્તી માન ન હોય તેવા પેશન્ટને આપવામાં આવે છે. જેવા કે અનકોન્સીઅસ પેશન્ટ, પ્લાસ્ટર, ટ્રેક્શન, પેરાલાઇસીસ થયેલ હોય અથવા તો મેજર સર્જરી કરેલ હોય તેમને આપવામાં આવે છે.

હેતુઓ

• સ્કીનને ક્લીન કરવા માટે જેથી પેશન્ટ ફ્રેશ રહે.
• બેડસોર પ્રિવેન્ટ કરવા માટે
• બ્લડ સર્ક્યુલેશનને સ્ટીમ્યુલેટ કરવા માટે
• એલિમિનેશન ઈન્ક્રીઝ કરવા માટે
• શરીરનુ તાપમાન રેગ્યુલેટ કરવા માટે
• જનરલ મસલ્સ ટોન ઈમ્પ્રુવ કરવા માટે
• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન આપવા માટે
• પેશન્ટનો થાક દુર કરવા માટે
• પેશન્ટ સારી રીતે સુઈ શકે તે માટે
• સ્કીન કન્ડિશન ઓબ્ઝર્વ કરવા માટે
• પ્રેશર પોઇન્ટની સંભાળ લેવા માટે
• પેશન્ટને સ્કીન ડીસીસ થી બચાવવા માટે
• એક્ટિવ અને પેસિવ એક્સરસાઇઝ પ્રોવાઇડ કરવા માટે

બેડ બાથ જરૂરી હોય તેવા પેશન્ટ

• સેમિકન્શીયસ & અનકન્શીયસ પેશન્ટ
• ઓપરેટેડ પેશન્ટ
• પેશન્ટ વિથ કમ્પ્લીટ બેડ રેસ્ટ
• પેરાલાઈસ્ડ પેશન્ટ
• પેશન્ટ વિથ હાર્ટ ફેલિયર
• પેશન્ટ વિથ પ્લાસ્ટર કાસ્ટ એન્ડ ટ્રેક્શન

પ્રિલીમીનરી અસેસમેન્ટ

• 1) પેશન્ટને કોઈ ભાગનો રેસ્ટ્રીક્શન ઓફ મુવમેન્ટનો ઓર્ડર છે કે નહી તે ચકાસી લેવું.
• 2) વોર્ડ સિસ્ટરને જાણ કરી તેની સુચનાનો અમલ કરવો.
• 3) પેશન્ટની જનરલ કન્ડિશનની નોંધ કરવી.
• 4) પેશન્ટની નીડ જાણી તે પ્રોસિજરમાં કેટલો મદદ રૂપ થશે તે જોઈ લેવું.
• 5) પેશન્ટના મૂડને જાણવો.
• 6) પેશન્ટના હેલ્થ સ્ટેટસને અસેસ કરી તેને જરૂરિયાત પ્રમાણે પ્રોસિજર દરમિયાન હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું જોઈએ.
• 7) બાથ આપ્યા પછીના ફ્રેશ લીનન અને ડ્રેસ તૈયાર રાખવા.
• 8) પેશન્ટને પ્રાઇવેસી પ્રોવાઈડ કરવી.
• 9) આર્ટીકલ્સ ભેગા કરી યુનીટમાં લઈ જવા.
• પ્રોપર લાઈટ છે કે નહી તે ચેક કરી લેવું.

આર્ટીકલ્સ

1) બાથ બ્લેન્કેટ અથવા શીટ – ૨

• પેશન્ટને કવર કરવા માટે.

2) બેસીન – ૧

• પાણી લેવા માટે

3) સોપ વિથ સોપ ડીશ – ૧

• સ્કીન ક્લીન કરવા માટે.

4) બાથ ટોવેલ – ૨

• સ્કીન ડ્રાય કરવા માટે.

• એક પથારી ઉપર પાથરવા માટે અને બીજો

5) ફેસ ટોવેલ – ૧

• ફેઇસ ડ્રાય કરવા માટે.

6) સ્પંજ બેગ્સ – ૨

• એક સ્પંજ બેગથી સાબુ લગાવવો અને બીજી સ્પંજ બેગથી સ્કીન ચોખ્ખા પાણીથી સાફ કરવા.
• સ્પંજ બેગ મુકવા માટે

8) સ્પીરીટ / ઓઇલ & પાઉડર

• પ્રેસર પોઇન્ટ ઉપર લગાવવા માટે
• બેડ સોર અટકાવવા માટે

7) સ્મોલ બાઉલ – ૧

9) સીઝર અને નેઇલ કટર

• નેઇલ કાપવા માટે

10) દાંતીયો & હેર ઓઈલ

• વાળ ઓળવવા માટે

11)કિડની ટ્રે અને પેપર બેગ

• વેસ્ટ પ્રોડક્ટ નાખવા માટે (વાળ, નખ.) વગેરે.

12) જગ – ૨ પાણી સાથે

• એક ગરમ પાણી સાથે & એક ઠંડા પાણી સાથે

13) બકેટ

• વેસ્ટ વોટર નાખવા માટે અથવા ક્લીન વોટર લેવા માટે

14) ગ્લિસરીન

• નખ કાપ્યા પછી નખને સ્મુધ બનાવવા માટે

15) મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ

• પથારી ના બગડે તે માટે

પ્રોસિજર

1) ટ્રે તૈયાર કરી પેશન્ટના કોટ પાસે લાવવી અને જમણી બાજુ લોકર ઉપર મુકવી.પેશન્ટ અને તેનાં રીલેટીવ્સને પ્રોસિજરની બરાબર સમજણ આપવી.

2) રૂમના બારી-બારણાં બંધ કરવા પંખો ચાલુ હોય તો બંધ કરવો.

3) પેશન્ટની પ્રાઇવસી જાળવવા કોટની આજુ બાજુ પડદા ગોઠવવા.

4) સ્પંજ કર્યા પહેલા જ પેશન્ટને યુરીન કે સ્ટૂલ પાસ કરવુ હોય તો બેડ પાન આપવું

5) પથારીમા વધારે બ્લેન્કેટ્સ અને ટોપ શીટને પગની બાજુએ વાળી દેવા.

6) ન્યુ એડમિશન હોય અને જરૂર લાગે તો પ્રથમ નેઇલ કટીંગ કરવું.

7) દર્દીનાં માથા નીચે મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ પાથરવા.

8) બેસીનમાં હોટ અને કોલ્ડ મિક્સ કરી પાણીનું તાપમાન ચકાસવું.

9) પ્રથમ ચહેરાથી સ્પંજની શરૂઆત કરવી, એક સ્પંજ બેગ બેસીનના પાણીથી પલાડીને ચહેરો સાફ કરવો. ત્યાર બાદ બીજી સ્પંજ બેગ પર સાબુ લગાડી પેશન્ટના ચહેરા પર લગાવો. ત્યાર બાદ ફરી સ્વચ્છ પાણી થી ચહેરો સાફ કરવો. આ સાથે આંખ, નાક, કાન,પણ બરાબર સાફ કરવા અને હોઠ ડ્રાય ન થાય તે માટે ગ્લિસરીન એપ્લાય કરવું.

10) ત્યાર બાદ મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ સ્પંજ કરનારે પોતાની વિરુધ્ધ દીશાના હાથ નીચે પાથરી પહેલા સ્વચ્છ પાણીથી અને પછી સાબુ લગાવી ફરી ને સ્વચ્છ પાણી થી હાથ બરાબર સાફ કરવો. બાથ ટોવેલથી હાથ ડ્રાય કરવો. હાથ સાફ કરતી વખતે હાથની આંગળી વચ્ચેની જગ્યાઓ બરાબર સાફ કરવી.

11) આજ રીતે આપણી તરફ નો હાથ સાફ કરવો અને બાથ ટોવેલથી હાથ ડ્રાય કરવો, જરૂર પડે તેટલો જ ભાગ બ્લેન્કેટથી કવર કરેલ છે તે ભાગ ઓપન કરવો.

12) ત્યારબાદ છાતી પરના કપડા દુર કરવા, અને છાતીના તથા પેટના ભાગ ઉપર મુજબ સાબુ પાણીથી સાફ કરવા,સાથે ગળાનો ભાગ પણ બરાબર ક્લીન કરી ગળું, છાતી અને પેટનો ભાગ બાથ ટોવેલથી ડ્રાય કરવો.

13)) ત્યારબાદ પેશન્ટનું મોં આપણી તરફ રહે તેમ પડખું ફેરવીને પીઠનો ભાગ પ્રથમ પાણીથી ક્લીન કરી ડ્રાય કરવો. ત્યાર બાદ સ્કેપ્યુલા અને સેક્રમ બોન ઉપર હથેળીમાં ના લઈ હથેળીથી સર્ક્યુલર મુવમેન્ટથી મસાજ કરવો. ત્યારબાદ તેના પર ટેલકમ પાઉડર લગાડવો જેથી પથારી અને પેશન્ટ વચ્ચેનુ ઘર્શણ અટકાવી શકાય.

14)ઉપરના ભાગે કપડા પહેરાવીને બ્લેન્કેટથી કવર કરવો, ત્યાર બાદ નીચેના ભાગના કપડા દુર કરી ઉપર મુજબ આપણી વિરુદ્ધ દીશાના પગ નીચે મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ પાથરી પગ ને સાફ કરવું. પછી આપની તરફ નો પગ સાફ કરી ડ્રાય કરવો.

15) ત્યાર બાદ જો પેશન્ટ તેની જાતે પ્રાઇવેટ પાર્ટ સાફ કરી શકે તો તેને સ્પંજ બેગ પલાળીને આપવી જો ન કરી શકે તો નર્સે પેશન્ટનો પ્રાઇવેટ પાર્ટ સાફ કરવો. ત્યારબાદ તેને કપડા પહેરાવી દેવા

16) પ્રોસિજર પૂરી થાય એટલે બાથ બ્લેન્કેટ, મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ દૂર કરવા.બેડીંગ ટાઈડી કરી પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશનમાં સુવડાવવો,પેશન્ટને ગરમ ચા, કોફી અથવા દૂધ પીવડાવવુ ત્યારબાદ તેના વાળમાં તેલ નાખી વાળ ઓળવા અને જો ઠંડી હોય તો પેશન્ટને બ્લેન્કેટથી કવર કરવું.

આફ્ટર કેર ઓફ યુનિટ આર્ટિકલ્સ

• યુનીટમાંથી સ્પંજ બાથને લગતા બધા જ ઇક્વીપમેન્ટસ દુર કરી બારી-બારણા ખોલી નાખવા.
• સ્ક્રીન હટાવી લેવો અને યોગ્ય જગ્યાએ મુકી દેવો
• બાથ બ્લેન્કેટ અને સોઇલ્ડ લીનનને ધોબી બોકસમાં મુકવા.
• આર્ટીકલ્સ સાબુ-પાણીથી સાફ કરીને, ડ્રાય કરી યોગ્ય જગ્યા એ મુકી દેવા.
• હેન્ડ વોશિંગ કરવા.

રેર્કોડીંગ & રીપોર્ટીંગ

• નર્સએ રેકોર્ડ બુકમાં પ્રોસિજરની નોંધ કરવી, તારીખ અને સમય લખવા, જો કોઈ એબનોર્માલીટી જાણવા મળે તો તેની નોંધ કરવી.
• સ્કીન પર રેસ, સ્વેલીંગ, પ્રેસર સોર ડીસકલરેશન જોવા મળે તો તુરંત જ ઇન્ચાર્જ સીસ્ટરને રીપોર્ટ કરવો.
• ક્લીનલીનેસ અને પર્સનલ હાઇજીન વિશે પેશન્ટને હેલ્થ એજ્યુકેશન આપે છે.

સાયન્ટીફીક પ્રિન્સીપલ્સ

• 1.હેલ્ધી અનબ્રોકન સ્કીન & ઇન્ફેક્શન સામે રક્ષણ આપે છે.
• 2.ચામડી ઉપરની ડસ્ટ દુર થવાથી માઈક્રો ઓર્ગેનિઝમ પણ દુર થાય છે.
• 3.સોપથી સ્પંજ કરવાથી ત્વચાના છિદ્રો ખુલ્લા થાય છે, જે પેશન્ટને તાજગી આપે છે તેમજ વેસ્ટ પ્રોડેક્ટ પરસેવા મારફતે બહાર નીકળે છે.
• 4.સ્પીરીટ ઓઇલ વડે ચામડી પર મસાજ કરવાથી તે ભાગની સ્કીન ડીસઈન્ફેક્ટ થાય છે. ચામડીના છિદ્રોમાં રહેલો કચરો દુર થાય છે અને બાષ્પીભવનના નિયમ પ્રમાણે જલદીથી સ્કીન ઉપરથી સ્પીરીટ/તેલ નું એબશોર્બ્સન થઇ જાય છે. અને સ્કીન સ્મૂધ બને છે.
• 5.બ્લડ સર્ક્યુલેશન વધે છે.
• 6.સોફ્ટ સ્કીન પર હળવાશથી સ્પંજ કરવું જોઈએ.
• 7.એક પેશન્ટનો ટોવેલ બીજા પેશન્ટ માટે વાપરવો નહી.

બેક કેર

• જયારે પેશન્ટ વઘારે ગંભીર અને બેભાન હોય ત્યારે તે સતત પથારીમાં એકજ પોજીશનમાં સુઇ રહે છે. જેથી સ્કીન ઉપર પ્રેસર અને ઘર્ષણ થવા સંભવ રહે છે. વળી પીઠના ભાગમાં બોનના ઉપસેલા ભાગો જેવા કે સેક્રમ, સ્કેપુલા, વર્ટીબ્રાના વગેરે ભાગો ઉપસેલા હોવાથી ત્યાં બેડ સોર ન થાય તે માટે આવા પેશન્ટની બેક કેર નિયમિત કરવી જરૂરી છે.

વ્યાખ્યા

• પેશન્ટના સોલ્ડરથી સેક્રમ સુધીના પીઠના ભાગને સાબુ-પાણીથી ક્લીન કરી. ડ્રાય કરી સ્પિરીટ/ઓઇલ્સ વડે તે ભાગમાં મસાજ કરી પાવડર લગાવવામાં આવે છે, તેને બેક કેર કહેવામાં આવે છે.

હેતુઓ

• પેશન્ટને તાજગી અને સ્ફૂર્તિ આપવા માટે.
• તે ભાગનું બ્લડ સર્ક્યુલેશન વધારવા માટે.
• પેશન્ટની કન્ડિશનનું ઓબ્ઝર્વેશન કરવા માટે.
• બેડ સોર થતું અટકાવવા માટે
• પેશન્ટની પોઝિશન ચેન્જ કરવા માટે
• હાયપો સ્ટેટીસ ન્યુમોનિયા જેવા કોમ્પ્લિકેશન થતા અટકાવવા માટે

આર્ટીકલ્સ : એક ટ્રે વિથ કવરમાં

1.એક જગમાં ઠંડુ પાણી

2.એક મોટા બાઉલમાં ગરમ પાણી.

3.મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ

• પથારી ભીની થતી અટકાવવા માટે

4.સ્પિરિટ/ઓઇલ અને ટેલકમ પાવડર

• સ્કીન સ્મુધ કરવા માટે

5.બાથ ટોવેલ

• સ્કીન ડ્રાય કરવા માટે

6.સ્પંજ બેગ -2

• સાબુ પાણીથી શરીર સાફ કરવા માટે ત્વચા ને સાફ કરવા માટે

7.શોપ વિથ શોપ ડીશ

• સાબુ પાણીથી શરીર સાફ કરવા માટે ત્વચા ને સાફ કરવા માટે

8.કીડની ટ્રે

• નકામો કચરો નાખવા માટે

9. બેડ લીનન અને દર્દીના કપડા

• જો જરૂર પડે તો બદલવા માટે

10.સ્ક્રીન (૫ડદો)

• પ્રાઇવર્સી જાળવવા માટે

11.બેડશીટ – 1

• પેશન્ટના બેડ સિવાયના ભાગને દૂર કરવા

પ્રોસિજર

1.ટ્રે તૈયાર કરી પેશન્ટ પાસે લઈ જઈ જમણી બાજુએ લોકર પર મુકવી.

2.પેશન્ટ અને તેના રિલેટિવ્સને પ્રોસિજર બાબતે સમજણ આપવી.

૩.પંખો ચાલુ હોય તો બંધ કરવો.

4.પેશન્ટના કોટની ફરતે સ્ક્રીન લગાવવા. પેશન્ટ જો બેસી શકે એમ હોય તો બેસાડવું, ન બેસી શકે તેમ હોય તો સુતેલી સ્થિતિમાં પોતાનાથી વિરૂધ્ધ સાઈડમાં ફેરવવો.

5.પેશન્ટના સોલ્ડર થી સેક્રમ બોન સુધીના કપડા દુર કરવા.

6.પેશન્ટની પીઠ નીચે મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ પાથરવા

7.ત્યારબાદ પીઠના ભાગમાં સાબુ-પાણીથી બરાબર સ્પંજ કરવું.

8.ત્યારબાદ તે ભાગને ડ્રાય કરવો.

9.સોલ્ડર બોન અને સેક્રમ બોન પર હળવા હાથે હથેળીથી ઓઇલ લગાવી સર્ક્યુલર મુવમેન્ટમાં મસાજ કરવો.

10.ઓઇલનું બરાબર શોષણ થયા પછી ટેલકમ પાવડર લગાવવો.

11.પીઠની નીચેથી મેકિંગ ટોસ ડ્રો શીટ દૂર કરવા જરૂર જણાય તો બેડ લીનન અને પેશન્ટના કપડા બદલવા.

12.પેશન્ટના કપડા વ્યવસ્થિત કરવા અને પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી.

આફ્ટર કેર

• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન આપવી.
• દરેક આર્ટીકલ્સને યુટીલીટી રૂમમાં લઈ જઈ સાબુ-પાણી થી ધોઈ યોગ્ય જગ્યાએ મુકવા.
• ભીના થયેલા લીનનને ધોવા માટે ધોબી બોકસમાં મુકવાં.

રેકોર્ડિંગ & રિપોર્ટિંગ

• પ્રોસિઝર કર્યાની તારીખ અને સમય નોંધવા.
• કોઈ એબનોર્માલિટી જણાય તો વોર્ડ સીસ્ટરને જાણ કરવી.

યાદ રાખવા જેવા મુદ્દાઓ

• દરેક પેશન્ટની બેક કેર દર ચાર કલાકે કરવી.
• લાંબી માંદગી વાળા પેશન્ટની દર બે કલાકે પોઝિશન ચેન્જ કરવી જોઈએ.
• પીઠના ભાગ સ્કીન લાલ થઇ ગઇ હોય તો તે ભાગમાં વેસેલીન લગાડવું અને વોર્ડ સિસ્ટરને જાણ કરવી.

બેડ સોર(ડેક્યુબાયટસ અલ્સર)

• ખાસ કરીને લાંબી માંદગીમાં કે ગંભીર કંડીશનમાં એકની એક સ્થિતિમાં સુઈ રહેવાથી આવું થાય છે. હાડકાના ઉપસી ગયેલા ભાગ ઉપર બેડ સોર વધારે જોવા મળે છે Ex. સ્પાઇનનો ઇન્ડ, હીપ

વ્યાખ્યા

• બેડશોર એટલે ચામડી પર વધારે વજન આપવાથી ખાસ કરીને હાડકાના ઉપસેલા ભાગની ચામડી પાતળી હોય છે. તેના પર દબાણ આવવાથી ફ્રીકશન થાય છે અને તેભાગમાં બ્લડ સર્ક્યુલેશન ઓછું અથવા બંધ થઈ જાય છે. તેથી તે ભાગના ટીશ્યુ અને સેલને પુરતા પ્રમાણમાં પોષણ મળતું નથી. તેથી ટીશ્યુ અને સેલ ડેમેજ થાય છે. તેના પરિણામ રૂપે સોર જોવા મળે છે. જેને બેડ સોર કહે છે.

બેડ સોરના કારણો

1. પ્રેસર

• એક જ પરિસ્થતિમાં લાંબો સમય સુઈ રહેવાથી બોડી વેઇટના કારણે.

2.ફ્રીકશન

• પથારીમાં કરચલી હોય ત્યારે.
• પથારીમાં ખોરાકના કણ કે કચરો રહેતો હોય ત્યારે બેડ પાનને રફલી હેંડલીંગ કરવામાં આવે ત્યારે.

3. મોઈચર

• પથારી ભીની રહેતી હોય ત્યારે
• યુરીનની ઇન કંટેનંસીને કારણે
• ઝાડા ઉલટી ને કારણે
• વુંડ ડ્રેનેજને કારણે

4.નબળા ન્યુટ્રીશનને કારણે

5.સોજાને કારણે.

6.ઓલ્ડ એજને કારણે

7.ઓબેસિટીને કારણે

સાઇટ ઓફ બેડસોર ( કેર ઓફ પ્રેસર પોઇન્ટ & પોઝિશન ચેન્જિંગ)

• હાડકાના ઉપસી ગયેલા ભાગ ઉપર બેડ સોર વધારે જોવા મળે છે .

દા.ત.

સુપાઈન પોઝિશનમાં જોવા મળતા પ્રેશર પોઇન્ટ્સ

• 1) સ્પાઇનનો ઇન્ડ
• 2) નેકની પાછળનો ભાગ.
• 3 )બાળકોમાં હેડની પાછળના ભાગે ઓક્સીપીટલ રિજીયનમાં
• 4) સ્કેપુલા & સેક્રમ બોન
• 5) એલ્બો જોઇન્ટ

સાઈડ લાઇંગ પોઝિશનમાં જોવા મળતા પ્રેશર પોઇન્ટ્સ

• 1) કાન અને પાંસળીઓ
• 2) એક્રોમિયન પ્રોસેસ ઓફ ધ સોલ્ડર
• 3) ગ્રેટર ટ્રોકેન્ટર ઓફ ધ હિપ
• 4) મીડીયમ એન્ડ લેટરલ કોન્ડાઇલ્સ ઓફ ધ ની (ઘુંટણ)
• 5) મેલીયોલસ ઓફ એન્કલ જોઈન્ટ

પ્રોન પોઝીશનમાં જોવા મળતા પ્રેશર પોઇન્ટ્સ

• 1) કાન અને ગાલ
• 2) એક્રોમિયમ પ્રોસેસ
• 3) બ્રેસ્ટ (છાતી) (સ્ત્રીઓમાં)
• 4) જેનાઈટેલીયા (પુરુષોમાં)
• 5) ઘૂંટણ અને આંગળીઓ

બેડસોરના ચિન્હો અને લક્ષણો

(A) અર્લી સ્ટેજ

• ટેન્ડરનેસ
• રેડનેસ
• ડિસ્કોમ્ફર્ટ & સ્વેલોઈંગ
• એરીયા બીકમ સેન્સિટીવ & કોલ્ડ ટુ ટચ
• લોકલ સોજો

(B) લેટર સ્ટેજ

• લેક ઓફ બ્લડ સર્ક્યુલેશન
• એરીયા બીકમ બ્લુ પર્પલ અથવા મોટ્લ્ડ
• એફીકેટેડ એરીયા ઇસ સ્લફેડ ઓફ
• પેઇન & બર્નિંગ

સ્ટેજીસ ઓફ બેડસોર

સ્ટેજ (I)

• રેડમીંગ ઓફ સ્કીન ઇસ, નેઇધર રીલિવ્ડ બાય મસાજ નોર બાય રીલીફ ઓફ ધ પ્રેશર વિચ હેસ કોસ્ડ ઈટ
• જેમાં સૌ પ્રથમ ત્વચા લાલ થાય છે જેના ઉપર પ્રેસર આપવા થી કે મસાજ કરવાથી તે લાલાશ દૂર થતી નથી (જેમાં ચામડી બ્રોકન હોય છે. અને તેને ઇન્ફેક્શન લાગે છે જેથી સ્કિન લાલ થાય છે.)

સ્ટેજ (II)

• સુપર ફીશિયલ ટીશ્યુ ડેમેજ ઇનવોલ્વવીંગ સ્કીન બ્રેક ડાઉન
• આ સ્ટેજમાં સુપરફીસીયલ ટીસ્યુ ડેમેજ થાય છે. અને ચામડી તુટે છે.

સ્ટેજ (III)

• અલ્કુરેશન ઇનવોલ્વિંગ ધ ડર્મિસ, વિચ મેં ઓર મે નો ઇન્ક્લુડ સબ ક્યુટેનિયસ ટીશ્યુ સ્ટેજ ધેટ પ્રોડક્ટસ સિરોસનજીલીયસ ડ્રેનેજ
• આ સ્ટેજમાં સ્કીનના ડર્મીસ લેયર (અંદરના પડ) માં અલ્સર (ભાઠું) જોવા મળે છે. જેમાં સબક્યુટેનિયસ ટીસ્યુનો સમાવેશ થાય કે ન પણ થાય અને અલ્સરમાંથી પીળાશ પડતુ સીરમ ડ્રેનેજ થાય છે. જો આની પણ કેર લેવામાં ન આવે તો તે સ્ટેજ ફોર સુધી પહોંચી જાય છે.

સ્ટેજ (IV)

• અલ્સરેશન ઇન ટુ ડીપ સ્ટ્રક્ચર વિથ ઇન્વેન્શન ઓફ ડીપ ટીશ્યુ અથવા સ્ટ્રક્ચર જેમકે ફેસીયા, કનેક્ટિવ ટીશ્યુ, મસલ્સ અને બોન.

• આ સ્ટેજમાં અલ્સર ડીપ થાય છે. જેમાં બોન ઉપરના કનેક્ટીવ ટીશ્યુ અને મસલ્સનો પણ સમાવેશ થાય છે. અને તેમાંથી ફાઉલ સ્મેલ આવે છે.અને જો કેર લેવામાં ન આવે તો મેગેટ્સ પણ પડે છે. તો આ ન થાય તે માટે પહેલેથી જ કેર લેવી જોઇએ.એક વખત બેડશોર થયા પછી ઝડપથી ક્યોર થતુ નથી.

પ્રિવેશન ઓફ બેડ સોર

• ખાસ કરીને પેશન્ટને લાંબી માંદગી માં કે સિરિયસ કન્ડિશનમાં એકની એક સ્થિતિમાં સુઈ રહેવાથી બેડ સોર થાય છે. પેશન્ટને બેડ સોર થતા અટકાવવાની જવાબદારી નર્સની રહે છે. આ માટે નીચેના પગલા લેવા જોઈએ.

રીલીવિંગ પ્રેસર

• એર કુશન અથવા એર રિંગનો ઉપયોગ કરવો.
• સિરિયસ પેશન્ટની દર ચાર કલાકે બેક કેર કરવી.
• પેશન્ટની પોઝીશન દર બે કલાકે ચેન્જ કરવી. કોણી, ઘૂંટણ અને હીલના આગળના ભાગ પાસે કોટન રીંગ મુકી દબાણ ઓછું કરવું.
• બેડ પાન કાળજીપૂર્વક આપવું અને લેવું.
• બેન્ડેજ ટાઈટ હોય તો ઢીલો કરવો.
• પ્લાસ્ટર કરેલ જગ્યા એ અંદર બાજુએ દબાણ આવતું હોય તો ત્યાં કોટન પેડ મુકવું.
• સ્પીન્ટ મુકેલી હોય અને દબાણ આવતું હોય તો ત્યાં કોટન પેડ મુકવું, ડોક્ટરને જાણ કરવી.
• પ્લાસ્ટર કાસ્ટનું દબાણ આવતું હોય તો ડોક્ટરને જાણ કરવી.

પ્રિવેન્ટિંગ મોઇચર

• કોઈ પણ કારણસર પેશન્ટના કપડા ભીના થાય કે તુરંત જ બદલી નાખવા.
• પેશન્ટને જો વધારે પરસેવો થતો હોય તો પેશન્ટને ડ્રાય કરી ભીના કપડા બદલી નાખવા.
• પથારીના કપડા ભીના થાય કે તુરંત જ બદલી નાખવા.
• યુરીન પાસ કરતુ હોય તો તેને કેથેટેરરાઇઝેશન કરી દેવું, જેથી પથારી ભીની થાય નહી. એવોઇડિંગ ફ્રીક્શન(ઘર્ષણને અવરોધવું)
• રફ અને તુટેલા બેડ પાનનો ઉપયોગ કરવો નહીં.
• બેડ પાન આપતી અને લેતી વખતે પેશન્ટને ઉંચકવું, જેથી ઘર્ષણ ન થાય.
• શરીરના જે ભાગ એક બીજા સાથે ઘસાતા હોય ત્યાં પેડ મુકવા જોઈએ.
• બેડને કરચલી વગરનો અને સ્વચ્છ રાખવો જોઈએ.
• સિરિયસ પેશન્ટ માટે સ્મૂથ મેટ્રેસ (ગાદલા) તથા સ્મૂથ કપડાનો ઉપયોગ કરવો.
• પેશન્ટની વધારે પડતી મુવમેન્ટ અટકાવવા સેન્ડ બેગનો ઉપયોગ કરવો.
• બેડ સોર થવાની શકયતા વાળી જગ્યાનું બરાબર નિરિક્ષણ કરવું
• બેડ રીડન પેશન્ટ માટે શકય હોય તો વોટર બેડનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
• રેગ્યુલર બેક કેર કરવી, પ્રેસર પોઇન્ટ પર સ્પીરીટ /ઓઇલથી હળવા હાથે મસાજ કરો.

બેડસોર ની સારવાર

• પેશન્ટની કન્ડિશન પ્રમાણે પોઝીશન ચેન્જ કરવી
• દર ચાર કલાકે બેક કેર કરવી.
• પ્રેશર ઓછું કરવા એર કુશન અને કોટન રીંગનો ઉપયોગ કરવો.
• બેડસોર નો એરીયા ડ્રાય અને સર્જીકલી ક્લિન રાખવો.
• બેડ સોરથયેલા ભાગને એસેપ્ટિક ટેકનીકથી બે કે ચાર કલાકે ડ્રેસિંગ કરવું.
• બેટસોરના ડ્રેસિંગ માટે એન્ટિબાયોટિક એન્ટિસેપ્ટિક સોલ્યુશનનો ઉપયોગ કરવો જેમ કે હાઈડ્રોજન પેરોક્સાઈડ લાઇસોલ, ડેટોલ, સેવલોન, પેનિસિલિન પાવડર વગેરે.
• બોરિક પાવડરના ગરમ પાણીનો શેક આપવો.
• લોકલ એપ્લિકેશન માટે જેન્ટામાયસીન, સોફ્રામાયસીન, બીટાડીન વગેરેનો ઉપયોગ કરવો.

વેરીયસ પોઝીશન યુઝડ ફોર કેર ઓફ ધી પેશન્ટન્સ ઇન હોસ્પીટલ

નર્સીગ કેરમાં જુદી જુદી જાતની એકઝામીનેશન કરવા અને ટ્રિટમેંટ આપવા માટે પેશન્ટને જુદી જુદી પોઝીશન આપવામાં આવે છે. જે નીચે પ્રમાણે છે.

(૧) લેફ્ટ લેટરલ પોઝીશન

• આ પોઝીશનમાં પેશન્ટને ડાબી બાજુએ પડખાભેર સુવડાવવામાં આવે છે. અને તેના જમણા પગને ડાબા પગ પર વાળી દેવામાં આવે છે.

યુઝ

• એનીમા આપવા માટે થાય છે. (કારણ કે ડાબી બાજુએ કોલોન સી આકારે આવેલ છે. તેથી દર્દી ઉંડા સ્વાસ લે ત્યારે પ્રવાહી કોલનમાં રેક્ટમ દ્વારા સહેલાઈ થી અંદર જઇ શકે છે.)

(૨) સિમ્સ પોઝીશન

• આ પોઝીશનમાં પેશન્ટને સેમીપ્રોન પોઝીશનમાં સુવડાવવામાં આવે છે. એટલે કે દર્દીને કોટની એક બાજુની કિનારી પર સુવડાવવામાં આવે છે. કમરથી ઉપરના ભાગને પડખા ભેર રાખવામાં આવે છે અને એક હાથને નિચે લટકતો રાખવામાં આવે છે. તેમજ કમરથી નિચેના ભાગને લેફ્ટ લેટરલ પોઝીશનમાં રાખવામાં આવે છે.

યુઝ

• રેક્ટમનુ એક્ઝામીનેશન કરતી વખતે આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.
• પેશન્ટ એકધારુ ચતુ સુવાથી થાકી ગયું હોય ત્યારે તેને આરામ આપવા માટે.
• પીઠના ભાગમાં ઓપરેશન કર્યું હોય કે બેડ-સોર થયુ હોય ત્યારે.

(૩)ડોરસલ રિકમ્બન્ટ પોઝીશન અથવા સ્ટ્રેટ પોઝીશન અથવા સુપાઇન પોઝીશન

• આમાં પેશન્ટને ચત્તો સુવડાવવામાં આવે છે. માથા નિચે એક પીલો રાખવામાં આવે છે.

યુઝ

• આ પોઝીશન દર્દીને કમ્પલીટ આરામ માટે આપવામાં આવે છે. લંગ્ઝ ડીઝીસ અને બ્રોન્કાયટીસ વગેરે જેવા કેસમાં આ પોઝીશનનો ઉપયોગ થતો નથી.

(૪) સેમી રેકમ્બન્ટ પોઝીશન

• આ પોઝીશનમાં પેશન્ટની છાતી, માથુ અને ખભાને પાછળના ભાગમાં બેક-રેસ્ટ અને પીલો આપી આરામ મળે તેમ સુવડાવવામાં આવે છે.

યુઝ

• જ્યારે દર્દી એક સ્થીતીમાં સુતા-સુતા કંટાળી જાય ત્યારે પોઝીશન બદલાવા.
• જ્યારે દર્દી સુતા-સુતા સ્વાસ ન લઇ સકે ત્યારે આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.

(૫) ફાઉલર્સ પોઝીશન

• આમાં દર્દીને બેક રેસ્ટના ટેકે બેસાડવામાં આવે છે. તે ફાઉલર્સ બેડ દ્વારા આપવામાં આવે છે.

યુઝ

• જ્યારે પેશન્ટનું એબ્ડોમનનું કોઇ પણ ઓપરેશન કર્યું હોય ત્યારે આપવામાં આવે છે.
• પેટમાં સખત દુ:ખાવો થતો હોય ત્યારે પણ આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.
• પેટમાં ઇન્ટરનલ હેમરેજ થતુ હોય ત્યારે આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.
• ઘણી વખત પેટમાં ખુબ ગેસ થતો હોય ત્યારે પણ આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.

(૬) કાર્ડીયાક પોઝીશન

• આ પોઝીશન કાર્ડીયાક બેડ દ્વારા આપવામાં આવે છે.

યુઝ

• જે પેશન્ટને હાર્ટ ડીસીઝ હોય પથારીમા કમ્પલીટ આરામ કરવાનો હોય તેવા દર્દીને આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.
• જે પેશન્ટ બરાબર શ્વાસોચ્છવાસ ન લઇ શકતો હોય તેને પણ આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે. દા.ત. સી.સી.એફ., અસ્થમા જેવા કેસમાં પણ આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.

(૭) પ્રોન પોઝીશન

• આ પોઝીશનમાં પેશન્ટને ઉંધો સુવડાવી તેનું હેડ એક બાજુથી સાઇડમાં રાખી જરૂર પડે તો પીલો રાખવામાં આવે છે. પગની ઘૂંટી પાસે એક નાનો પીલો રાખવામાં આવે છે.

યુઝ

• પેશન્ટને કૃત્રિમ શ્વાસોચ્છવાસ આપવાના હોય ત્યારે આ પોઝીશન અપાય છે.
• તેમજ સેક્રમ પર મોટુ બેડ-સોર થયુ હોય ત્યારે પણ આ પોઝીશન અપાય છે.
• કરોડરજ્જુનું ઓપરેશન કર્યું હોય ત્યારે પણ આ પોઝીશન અપાય છે.

(૮) સાઇડ લાઇન પોઝીશન

• આમાં પેશન્ટને પાસુ ફેરવીને સુવડાવવામાં આવે છે અને એક પીલો માથા નિચે અને એક પીલો બે પગ વચ્ચે રાખવામાં આવે છે. એક પીલો પિઠની આગળના ભાગમાં રાખવામાં આવે છે. એક પીલો પેટ આગળ રાખી તેના પરથી હાથથી સપોર્ટ આપવામાં આવે છે.

યુઝ

• જ્યારે પેશન્ટ એકની એક પોઝીશનમાં સુતા-સુતા કંટાડી જાય ત્યારે આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે. જેથી પેશન્ટને આરામ મળે છે.

(૯) ની-ચેસ્ટ પોઝીશન અથવા જેન્યુપેક્ટોરલ પોઝીશન

• આ પોઝીશનમાં પેશન્ટને નાનું બાળક બાખોળીયા ભર ચાલે તે રીતે સુવડાવવામાં આવે છે. પેશન્ટને ગોઠણ ભર ઉભો સુવડાવવામાં આવે છે. આ માટે દર્દીના ઘુટણ પેટ અને છાતીને અડકે તેમ સુવડાવવો અને માથા નિચે એક પીલો રાખવો.

યુઝ

• સ્ત્રીઓમાં ડીલેવરી પછી તેનુ યુટ્રસ બરાબર પોઝીશનમાં ન રહે ત્યારે તેને નોર્મલ પોઝીશનમાં રાખવામાં આવે છે.
• યુરીનરી બ્લાડરની તપાસ કરતી વખતે પણ આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.

(૧૦) લીથોટોમી પોઝીશન

• આમાં પેશન્ટના બટક્સને ક્રોટની કે ટેબલની કીનારી પર રાખવામાં આવે છે. અને પગને ઘુંટણથી ઉંચા કરી બાધવામાં આવે છે. અને માથા નિચે એક પીલો રાખવામાં આવે છે.

યુઝ

• જ્યારે પેશન્ટનું પાઇલ્સનું તેમજ ફિસ્યુલા ઇન એનસ અથવા ફિસર ઇન એનસ નું ઓપરેશન કરવાનુ હોય ત્યારે.
• સ્ત્રીઓમાં વજાયનલ ઓપરેશન કરવાનુ હોય ત્યારે આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.

(૧૧) ડોર્સલ રિકમ્બન્ડ વિથ ની(ઘુંટણ) ફ્લેક્ષ પોઝીશન

• આ પોઝીશનમાં પેશન્ટને ચત્તો સુવડાવીને તેના બન્ને પગ ઘુંટણ સુધી ઉચ્ચા રાખી વાળી દેવામાં આવે છે. અને તેની પગની પાની સાથળ સાથે અટકે તે રીતે રાખવામાં આવે છે.

યુઝ

• ડિલવરી વખતે આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.
• કેથેટર કરતી વખતે પણ આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.
• વજાનલ એક્ઝામીનેશન કરતી વખતે આ પોઝીશન આપવામાં આવે છે.
• તેમજ વજાનલ વોશ આપતી વખતે (વજાયનલ ઇરીગેશન કરતી વખતે)

(૧૨) ટ્રેન્ડલેન બર્ડસ પોઝીશન

• આ પોઝીશનમાં દર્દીના પગ અને માથુ થોડુ નિચુ રાખવામાં આવે છે અને વચ્ચેનો ભાગ પીલો મુકીને થોડો ઉચ્ચો રાખવામાં આવે છે. તેને ટ્રેન્ડલેન બર્ડસ પોઝીશન કહેવાય છે.

યુઝ

• પેલ્વીસના કોઇ પણ અવયવનું ઓપરેશન કરતી વખતે આ પોઝીશન‌ આપવામાં આવે છે
• દા.ત. કિડની સ્ટોન, એબ્ડોમીનલ હીસ્ટેક્ટોમી અને ઓવરીયન સિસ્ટના ઓપરેશનમાં આ પોજીશન આપવામાં આવે છે.

✳️2.3 કેર ઓફ હેર (વાળ)

• પર્સનલ હાયજીનની દ્રષ્ટિએ વાળની સંભાળ ખુબ જ જરૂરી હોસ્પિટલાઈઝેશન દરમિયાન સિરિયસલી ઈલ & અનકન્સીયસ પેશન્ટ પોતાના વાળની કેર લઇ શકતા નથી. તેના વાળની કેર લેવાની જવાબદારી નર્સની રહે છે.

આ માટે નીચેના મુદાઓ ધ્યાનમાં રાખવા:

• દરરોજ સવારે અને સાંજે વાળ ઓળવવા જોઈએ.
• એક અઠવાડીયામાં એક થી બે વાર માથું ધોવું જોઈએ.
• વાળમાં તેલ નિયમિત રીતે નાખવું જોઈએ.
• વાળમાંથી જૂ અને લીખનો નાશ કરવા માટેની સારવાર આપવી જોઈએ.
• ખોડો દુર કરવા બ્રશ ફેરવવું જોઈએ અથવા ક્રીમનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
• વાળ ઓળતી વખતે ગુંચ બરાબર કાઢીને વાળ સીધા કરવા જોઈએ.
• સ્ત્રીઓએ વાળ ખુલ્લા ન રાખતા ગુંથીને બરાબર વ્યવસ્થિત રાખવા જોઈએ.

હેતુઓ

• વાળને ક્લીન અને ટાઈડી રાખવા.
• વાળમાંથી ધુળ, કચરો અને પરસેવો દુર કરવા માટે
• વાળમાંથી જુ અને ખોડો દુર કરવા માટે
• વાળમાં ઇન્ફેક્શન અને ખંજવાળ અટકાવવા માટે
• વાળની દુર્ગંધ અને વાળમાં રહેલી ચીકાશ દૂર કરવા માટે
• વાળનો ગ્રોથ વધારવા માટે
• સ્કાલ્પમાં બ્લડ સર્ક્યુલેશન વધારવા માટે
• બ્લડ સર્ક્યુલેશન વધારવા માટે
• વાળ ખરતા અટકાવવા માટે

હેર કોમ્બિંગ : વાળમાં તેલ નિયમિત રીતે નાખવું જોઈએ અને દરરોજ સવારે અને સાંજે વાળ ઓળવા જોઈએ.

આર્ટીકલ્સ

• 1.જીણા દોતા વાળો કાંસકો – ૧
• 2.મોટા દાંતા વાળો કાંસકો – ૧
• 3.મેકિંગ ટોસ ડ્રો સીટ
• 4.એક બાઉલમાં કોકોનટ ઓઇલ
• 5.કિડની ટ્રે વિથ કાર્બોલિક લોશન 1:20 જુના નાશ માટે અથવા ડેટોલ 1:40
• 6.પેપર બેગ
• 7.એક બાઉલમાં ગોસ પીસ

પ્રોસિજર

• 1.દરેક વસ્તુ ટ્રે માં મુકીને ટ્રે પેશન્ટ પાસે લઈ જવી અને લોકર પર મુકવી.
• 2.પેશન્ટ અને તેના રિલેટિવ્સને પ્રોસિજર બાબત સમજણ આપવી.
• 3.પેશન્ટ બેસી શકે તેમ હોય તો તેને બેસાડવું અને વાળ ડ્રો સીટ પર પાથરવા, બેસી શકે તેમ ન હોય તો સુતેલી સ્થિતિમાં હેર કોમ્બીંગ કરવું.
• 4.ખાલી બાઉલમાં બોટલમાંથી તેલ કાઢી વાળમાં બરાબર હળવા હાથે આંગળીથી ઘસવું.
• 5.ત્યારબાદ મોટા કાંસકા વડે વાળની ગુંચ કાઢવી.
• 6.કાંસકામાં ભેગા થયેલા વાળ ગોસ પીસ વડે કાઢીને કિડની ટ્રેમાં નાખી દેવા.
• 7.ઝીણી કાંસકીથી પેશન્ટનું હળવે-હળવે હેર કોમ્બિંગ કરવું.
• 8.જો ફિમેલ પેશન્ટ હોય તો વાળને બે ભાગમાં ગુંથવા.
• 9.વાળ છુટી ન જાય તે માટે રીબીન બાંધવી.
• 10.દિવસમાં બે વાર હેર કોમ્બીંગ કરવું.

આફ્ટર કેર ઓફ પેશન્ટ એન્ડ આર્ટીકલ્સ

• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન આપવી, બેડ ટાઈડી કરવી.
• કાર્બોલિક લોશન 1:20માં જુનો નાશ કરવો અને કોમ્બને ડીસઇંફેક્ટ કરવા.
• બધા આર્ટીકલ્સને યુટીલીટી રૂમમાં લઈ જઈને સાબુ-પાણી થી ધોવા.
• આર્ટીકલ્સ ડ્રાય કરવા અને મૂળ જગ્યાએ મુકી દેવા.
• હેન્ડ વોશિંગ કરવું

રેકોર્ડિંગ & રિપોર્ટિંગ

• પ્રોસિજરની નર્સીસ નોટબુકમાં નોંધ કરવી, તારીખ અને સમય લખવા તથા સહી કરવી.
• જો કોઈ એબનોર્માલિટી હોય તો વોર્ડ સિસ્ટરને રિપોર્ટ કરવો.

હેડ બાથ (હેર વોશ)

હોસ્પિટલાઈજેશન દરમ્યાન પર્સનલ હાઈજીનની દ્રષ્ટિએ પેશન્ટના વાળની સંભાળ ખુબ જ જરૂરી છે. તેના વાળની કેર લેવાની જવાબદારી નર્સની રહે છે. એક અઠવાડીયામાં એકથી બે વાર પેશન્ટના વાળ અને માથું ધોવા જોઈએ.

આર્ટીકલ્સ

• 1.જગ – 2
• 2.હોટ વોટર અને કોલ્ડ વોટર
• 3.બકેટ (ગંદા પાણી માટે)
• 4.બેઝિન-1
• 5.ટોવેલ-2
• 6.શોપ સોલ્યુશન / શેમ્પૂ
• 7.મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ- 2 મેકિંગ ટોસ કેલી પેડ બનાવવા અને એક માથા નિચે મુકવા.
• 8.આઈ કવર ઇન્ડ બોલ્સ વિથ બાઉલ
• 9.બાથ બ્લેન્કેટ
• 10.નાનો જગ/મગ (માથામાં પાણી રેડવા માટે)
• 11.દાંતિયો
• 12.હેર ઓઇલ
• 13.કિડની ટ્રે
• 14.પેપર બેગ
• 15.હોટ વોટર બેગ( શિયાળા અને ચોમાસામાં)
• 16.સ્ક્રીન
• 17.બાથ થર્મોમીટર 18 પેલી પેડ,19 આઇ પેડ, કોટન સ્વોબ
• 18.એક નાનુ સ્ટુલ (બકેટ મુકવા માટે)
• 19.ધોબી બોક્સ (ગંદા લીનન નાખવા માટે)

પ્રોસિજર

1.ડ્યુટી રૂમમાં ટ્રે તૈયાર કરી પેશન્ટના કોટ પાસે લઈ જવી અને જમણી બાજુએ લોકર ઉપર મુકવી.

2.બારી-બારણા બંધ કરવા, પંખો બંધ કરવો, કોટની આજુ બાજુ સ્ક્રીન લગાવવી.

3.પ્રોસિજર બાબતે પેશન્ટ અને રિલેટિવ્સને સમજણ આપવી.

4.પેશન્ટને પોઝિશન આપવા તેનું માથું નીચુ રહે તે રીતે ખભા નીચે એક નાનો પીલો રાખવો અને માથા નીચેથી પીલો (ઓશીકું) કાઢી ત્યાં મેકિંગ ટોસ ડ્રો શીટ પાથરવા.

5.વાળ છોડી તેની નીચે કેલી પેડ બરાબર ગોઠવવું.

6.ત્યાર બાદ નાના સ્ટૂલ પર બકેટ એવી રીતે રાખવી કે જેથી કેલી પેડનો બીજો છેડો બકેટમાં રહે.

7.બીજા સ્ટૂલ પર બેસીનમાં પાણી કાઢી તેનું તાપમાન માપવું, જે 100 °F થી 105 °F હોવું જોઈએ.

8.પેશન્ટને છાતીના ભાગ સુધી કવર કરવો.

9.પેશન્ટની આંખમાં સાબુ પાણી ન જાય તે માટે આંખને કવર કરવી.

10.કાનમાં પાણી ન જાય તે માટે કોટન સ્વોબ પ્લગ કરી દેવા.

11.ત્યારબાદ પેશન્ટના વાળ પર પાણી બરાબર રેડી ભીના કરવા, વાળમાં તથા હથેળીથી હળવા હાથે ઘસીને વાળમાં તેમજ માથાની ચામડીમાં મેલ ન રહે તે રીતે બરાબર વાળ ધોવા.

12.ફરી સાબુ લગાડી ફરી પાછું પાણી રેડવું આમ જયાં સુધી સ્વચ્છ પાણી ન નીકળે ત્યાં સુધી હેર વોશ કરવા.

13.હેર વોશ કરતી વખતે એક બાથ ટોવેલ પેશન્ટની છાતી ઉપર મૂકી રાખવો અને વાળ ધોવાઇ જાય એટલે પ્રથમ પેશન્ટનું મોં ડ્રાય કરવું.

14.આંખ પરથી કવર તથા કાનના પુમડા કાઢી કિડની ટ્રે માં મુકવા.

15.ત્યારબાદ બીજો ટોવેલ વાળ નીચે પાથરી મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો શીટ કાઢી નાખવા અને ડ્રાય કરવા.

16.કાંસકા વડે વાળમાંથી ધીમે-ધીમે ગૂંચ કાઢી અને વાળ ઓળવા.

17.ત્યારબાદ વાળને બે ભાગમાં કરી નીચે હોટ વોટર બેગ મુકવી. વાળ સુકાઈ જાય એટલે લઈ લેવી.

18.વાળમાં તેલ નાખી વાળ ઓળાવવા.

19.પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન આપવી.

20.પેશન્ટને સ્ટીમ્યુલેટ કરવું. ગરમ ચા કે કોફી પીવડાવવા.

આફ્ટર કેર ઓફ પેશન્ટ

• દરેક સાધનો યુટીલીટી રૂમમાં લઈ જઈ સાબુ-પાણીથી સાફ કરી યોગ્ય જગ્યાએ મુકી દેવા.
• બકેટનું ગંદુ પાણી ગટરમાં નાખીને સાબુ પાણીથી સાફ કરી યોગ્ય જગ્યાએ મુકી દેવા.
• ભીના કપડા ધોબી બોકસમાં ધોવા માટે મુકી દેવા. મેકીંગટોસ ડ્રોશીટ રનીંગ વોટરમાં ધોઇ , છાંયે સુકવવા સુકાયા પછી તેને બ્લિચીંગ પાવડર લગાવી રોલ વાળીને તેની જગ્યાએ મુકવા.

રેકોર્ડિંગ & રિપોર્ટિંગ

• નર્સીસ પ્રોસીજર બુકમાં તારીખ અને સમય સાથે નોંધ કરવી.
• એબનોર્માલિટી જણાય તો તેનો રિપોર્ટ કરવો.

પેડીક્યુલોસિસ ટ્રીટમેન્ટ

જેને લોહી ચુસનાર અને ખંજવાળ ઉત્પન્ન કરનાર પેરાસાઈટ કહેવામાં આવે છે. મોટી જુ માથાના વાળમાં ઈડા મુકે છે. તેને લીખ કહેવાય છે. તે લગભગ 8 થી 10 દિવસમાં મોટી થઈ જાય છે.

અને તેમાંથી જુ બને છે. આ કાળી, સફેદ, લાલ વગેરે કલરની હોય છે. વાળમાંથી જુ અને લીખનો નાશ કરવા માટેની સારવાર આપવી જોઇએ.

લાઇસ (જુ) ના પ્રકાર

• જેના મુખ્ય ત્રણ પ્રકાર છે :
• 1.માથાના વાળમાં રહેલી જુ કાળી હોય છે તેને હેર લાઈસ કહે છે.
• 2.શરીર પર રહેતી જુ સફેદ હોય છે તેને બોડી લાઇસ કહે છે.
• 3.બગલના વાળમાં તથા પ્રાઇવેટ પાર્ટના વાળમાં રહેલી જુ લાલ રંગની હોય છે, જેને પ્યુબીક લાઈસ કહે છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

1.માથામાં જુ કરડવાથી વેદના થાય છે અને ખંજવાળ આવે છે.

2.વાળ ખરાબ થઈ જાય છે અને પેશન્ટ મેન્ટલી અપસેટ રહે છે.

3.આ જુ ખાસ કરીને કાનની પાછળ અને ગરદનની નીચેના ભાગે રહેતી હોય છે. તેથી ત્યાં ખંજવાળ આવે છે અને તે ભાગ લાલ જોવા મળે છે.

4.જે બ્લડ ચુસે છે જેથી પાંડુરોગ પણ થઇ શકે છે

પર્પસ ઓફ ટ્રીટમેન્ટ

• જુ તથા લીખનો ગ્રોથ થતો અટકાવવા માટે
• જુ તથા લીખનો નાશ કરવા માટે

આર્ટીકલ્સ : એક ટ્રે વિથ કવરમાં

1.ટેલકમ પાવડર 90%

• દવામાં મિક્સ કરવા માટે

2.D.D.T. પાવડર 10 % અથવા મેડીકેર શેમ્પુ અથવા તેલ

• જુ મારવા માટે

3.એક ઝીણો કાંસકો

• વાળ ઓળવવા માટે

4.એક બાઉલમાં ગોસ પીસ

• આંખો કવર કરવા માટે

5.મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ

• પીલો ઉપર પાથરવા માટે

6.વેસેલીન બોટલ

• સ્કિન ઉપર એપ્લાય કરવાથી ઇરિટેશન અટકાવવા માટે

7.સેફટી પીન

• ટ્રાય એંગ્યુલર બેન્ડેજને પિન અપ કરવા માટે

8.ટ્રાયેંગ્યુલર બેન્ડેજ

• માથાને કવર કરવા માટે

9.એક કિડની ટ્રેક કાર્બોલાઇન લોશન1:40

• જુનો નાશ કરવા માટે અને કોમ્બને ડિસઇન્કેક્ટ કરવા માટે

10.એક બાઉલમાં હેર ઓઇલ

• માથામા એપ્લાય કરવા માટે

11.ગાઉન માસ્ક અને કેપ

• નર્સના પ્રોટેક્શન માટે

12.એક બકેટ જેમાં એન્ટિસેપ્ટિક સોલ્યુશન ૫ % કાર્બોલીક

• ગાઉન માસ્ક ટોવેલને ડિસઇમ્ફેક્ટ કરવા માટે

પ્રોસિજર

1.ટ્રે તૈયાર કરી પેશન્ટના કોટ પાસે લઈ જવી અને જમણી બાજુ લોકર પર મુકવી.

2.પેશન્ટ અને તેના રિલેટિવ્સને પ્રોસિજર બાબતે સમજણ આપવી.

3.પેશન્ટની પ્રાઇવેસી જાળવવા માટે કોટની આજુ બાજુ સ્ક્રીન લગાવવા

4.પેશન્ટના વાળ ખોલી તેની નીચે મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ પાથરવા.

5.કાંસકાથી ગૂંચ કાઢવી, કાંસકામાં નીકળેલા વાળને ગોસ પીસમાં લઈ તે વાળ તથા ગોસ પીસ વાળી કિડની ટ્રે માં નાખી દેવા.

6.વાળની નજીકની સ્કીન પર વેસેલિન લગાડવું, જેથી સ્કીન ઇરીટેશન થતું અટકાવી શકાય.

7.ટેલકમ પાવડર 90% અને D.D.T. પાવડર 10% ને તેલમાં મિક્સ કરી પેસ્ટ તૈયાર કરવી,પેસ્ટ વાળ અને સ્કાલ્પમાં લગાવવી.

8.ત્યારબાદ વાળને ટ્રાયેંગ્યુલર બેન્ડેજથી કવર કરવા અને પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી.

9.વાળની નીચે રાખેલ મેકિંગ ટોસ અને ડ્રો સીટ કાળજી પૂર્વક હટાવી લેવા.

10.તેના પર જુ પડી હોય તો તે જુ લોશનવાળી કિડની ટ્રે માં નાખી દેવી.

11.નર્સે ગાઉન પહેરીને આ પ્રોસિજર કરવો, પ્રોસિજર પૂરી થાય એટલે ગાઉન અને ડ્રો સીટને એન્ટિસેપ્ટિક સોલ્યુશનમાં બે કલાક બોળી રાખી પછી ધોઈને આ કપડા ધોબી ને આપી દેવા.

12.એક દિવસ મેડિસિન રહેવા દેવી, બીજા દિવસે હેર વોશ કરવા.

13.ત્યારબાદ એક અઠવાડીયા સુધી ઝીણી કાંસકીથી હેર કોમ્બિંગ કરતા રહેવું અને જોવું કે જુ છે કે નહી.

આફ્ટર કેર ઓફ પેશન્ટ એન્ડ આર્ટીકલ્સ

• દરેક સાધનો યુટીલીટી રૂમમાં લઈ જઈ સાબુ-પાણીથી સાફ કરી તેની મૂળ જગ્યા એ મુકી દેવા.
• કાંસકીને 1 : 20 કાર્બોલિક લોશનમાં ચાર કલાક સુધી રાખી ડીસઇંફેક્ટ કરવી.
• ઈનેમલ આર્ટિકલ્સ, બાઉલ, કિડની ટ્રે વગેરેને 25 મિનિટ સુધી ઉકાળવા.
• લીનનને 1:80 લાઇસોલ લોશનમાં 2 થી 4 કલાક રાખી પછી ધોબીને ધોવા આપવા.
• મેકિંગ ટોસ જંતુરહિત કરી વોશ કરીને ડ્રાય કરી પાવડર લગાવી રોલવાળીને તેની જગ્યા એ મુકી દેવું.
• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન આપવી.
• હેન્ડ વોશિંગ કરવું.

રેકોર્ડિંગ & રિપોર્ટિંગ

• પ્રોસિજર કર્યાની તારીખ અને સમય ની નોધ કરવી.
• એબનોર્માલિટીની વોર્ડ સિસ્ટરને જાણ કરવી.

સાયન્ટિફિક પ્રિન્સિપલ્સ

• 1.પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ બનાવી શકાય છે. અને એટ્રેક્ટિવનેસ આપી શકાય છે.
• 2.પેશન્ટની ચિંતા અને ડર દુર કરી શકાય છે.
• 3.પેશન્ટ એ હેરની કેર ન લેવાથી સ્કાલ્પના ભાગે ઇન્ફેક્શન લાગી શકે છે.
• 4.કાંસકા ક્લીન હોવા જોઈએ અને ઉપયોગમાં લીધા બાદ ડીસઈન્ફેક્ટ કરવા,જેથી ક્રોસ ઇંફેક્શન ફેલાતું અટકાવી શકાય.

પેડીક્યુલોસિસ માટેની દવાઓ

1) D.D.T. પાવડર 10% + ટેલકમ પાવડર 90%

2) કેરોસીન

3) લીંથન ઓઇલ

4) વિનેગાર

✳️2.4 કેર ઓફ હેન્ડ્સ

હાથ અને નખ ઘણી બધી વસ્તુઓના સંપર્કમાં આવતા હોવાથી તેના પર સરળતાથી કચરો, ધુળ, જાય છે મેલ જમા થઈ જાય છે. આથી હાથ તથા નખ સ્વચ્છ રાખવા જરૂરી છે. ખાસ કરીને જમ્યા પહેલા હાથ ધોવા આરોગ્ય પ્રદ ટેવ છે. અને યુરીનેશન પછી પણ હેન્ડ વોશિંગ કરવું ખાસ જરૂરી છે.

ડિફીકેશન

જો કંટામિનેટેડ હોય તો ટાઈફોઈડ બેઝિલી ટાઇફોઇડના રોગ માટે જવાબદાર છે જે મોં દ્વારા (જમતી વખતે) ડાયરેક્ટ શરીરમાં દાખલ થઈ શકે છે. નખમાં મેલ ભરાઈ રહેવાની શક્યતા હોય છે. આથી નખ વ્યવસ્થીત કાપેલા રાખવા જોઈએ. તેમજ નેઇલ બ્રશથી જેન્ટલી સ્ક્રબીંગ કરવું જરૂરી છે. નખ કરડવાની કે નાકમાં કે કાનમાં આંગળી નાખવાની હેબિટ અનહાઇજેનિક છે આવી ટેવ હોય તો કાઢી નાખવી જોઈએ.

હેન્ડ કેર માટેના મેજર્સ

• હાથ પાસેથી સતત કામ લેવાનું હોવાથી સવારે કામ શરૂ કરીએ તે પહેલા હાથને ગરમ પાણીમાં બોળી રાખવા. થોડી વાર આવુ કરવાથી હાથની કાર્યક્ષમતા વધશે.
• શિયાળામાં હાથની સ્કીન ફાટી જતી જણાય તો ઓઇલ મસાજ અથવા મોઇચર અપ્લાય કરવું.
• હાથની સાથે કોણી પણ સ્ક્રબ કરવી.
• આ ઉપરાંત હાથની, રિસ્ટ જોઈન્ટ,આંગળીઓ વગેરેની એક્સરસાઇઝ અને સ્ટ્રેચીંગ કરવું. કાંડા થી ગોળ ફેરવવુ મુઠ્ઠી ઉધાડ બંધ કરવી વગેરે.
• સીધા સૂર્યના પ્રકાશમાં જવાનું થાય ત્યારે હેન્ડ ગ્લોવ્ઝથી હાથ પ્રોટેક્ટ કરવા.
• આંગળીઓના ટચાકા કયારેય ન ફોડવા.

નેલ કેર માટેના મેજર્સ

• નખ સુંદર રીતે કપાયેલા, સ્વચ્છ અને પિંક હોવા જોઈએ જે આપણી હેલ્થ કેવી છે તે દર્શાવે છે.
• નખની સંભાળ સારી રીતે રાખવી.
• નખ પર કંઈ ઈન્જરી થાય તો તરત જ કેર લેવી નહી તો નખમાં લોહી ભરાઈ નખ કાળો પડી જાય છે.
• નખનો ઉપયોગ બોટલ ઓપન કરવા કે કોઈ હાર્ડ વર્ક માટે ક્યારેય ન કરવો.
• બ્રશથી કામ થઈ શકતું હોય તેવી જગ્યાએ નખથી કામ ન લેવુ.
• કોઈ એલર્જી હોય તો ગ્લોવ્ઝ પહેરીને કામ કરવું.
• વારંવાર તુટતા નખ કેલ્શિયમની ઉણપ દશવિ છે.
• નખની આસપાસની સ્કીન બ્રેક થતી હોય તો ઓઇલ એપ્લાય કરવું.
• નખ ઉંડે સુધી ન કાપવા. હાથના નખ રાઉન્ડ શેપમાં અને પગના નખ સીધા કાપવા.
• બેલેન્સ ડાયટ કે પ્રોટીન , કાર્બોહાઇડ્રેટ, વિટામીન્સ યુક્ત ખોરાક લેવો.
• નખ કરડવાની હેબિટ હોય તો છોડી દેવી.

કેર ઓફ ફૂટ

• હ્યુમન ફૂટએ શરીરનો અત્યંત મહત્વનો બંધારણીય ભાગ છે. જેમાં લીગામેન્ટસથી 26 બોન્સ કનેક્ટ થયેલા હોય છે. તેમજ મસલ્સ,બ્લડ વેસલ્સનો સમાવેશ થાય છે. બોન એવી રીતે ગોઠવાયેલા હોય છે જેથી સમગ્ર શરીરનો વજન જીલી શકે. તેમજ બેલેન્સ જાળવી શકે.
• લાંબા સમય સુધી રોંગ પોઝિશનમાં ઉભા રહેવાને કારણે બોન વાંકા વળી જાય છે. જેથી ચાલવામાં તકલીફ પડવી, વિચીત્ર દેખાવ તેમજ ફુટ ડિર્ફોમીટીસ થવાની સંભવના રહેલી છે. ૨૦ મી સદી પછીથી ઓટોમોબાઇલ અને ટ્રાન્સપોર્ટેશન ડેવલોપ થતા મનુષ્યના પગનો ઉપયોગ ઓછો થતો જાય છે.
• હૂકવર્મ જેવા ડીસીઝ ફૂટની સ્કીન દ્વારા ટ્રાન્સમિટ થાય છે.હ્યુમન એક્સક્રિટાથી કંટામીનેટ થયેલી કાદવ કીચડ વાળી જગ્યામાં ઉઘાડા પગે ચાલવામાં આવે તો ઇન્ફેકટીવ લારવા ફૂટની સ્કીનને પેનેટ્રેટ કરે છે. જેથી ઇન્ફેક્શન લાગી શકે છે. ઈન્ડિયામાં ફીલારીયાના કેસિસને લીધે પગ અને પગના પંજા પર અસર થતી જોવા મળે છે. લેપ્રસીને કારણે ફૂટમાં સિવ્યર ડિર્ફોમેટીસ જોવા મળે છે. ફૂટમાં ફંગલ ઇન્ફેક્શનને કારણે એથલેટ્સ ફૂટ જોવા મળે છે.સ્કીન થિકનીંગને લીધે કોર્ન(કપાસી) થતી જોવા મળે છે.કંજેનાઇટલ ડિસઓર્ડરમાં ક્લબ ફુટ અને ટેલિપસ છે.અન્ય જનરલ ડીસીઝ કંજેસ્ટિવ હાર્ટ ફેલિયર, કિડની ડીસીઝને કારણે બંને ફૂટ પર બાયલેટરલ ફીટીંગ એડેમા જોવા મળે છે.
• ઘણા લોકોના પગમાં એક્સેસિવ પર્સપીરેશન જોવા મળે છે. જેને હાઈપેરીડ્રોસીસ કહે છે. ફૂટમાં એક્સેસિવ પર્સપીરેશન સાથે આવતી અત્યંત ખરાબ સ્મેલ (ઓફેન્સીવ સ્મેલ)ને બ્રોમીડ્રોસીસ કહે છે. આ કેસમાં મોર્નિંગ અને નાઈટમાં ફૂટને પ્રોપરલી સાબુ અને પાણીથી સાફ કરવા જોઈએ. ફોર્માલીનના ડાયલ્યુટેડ સોલ્યુશનમાં ૧૫ મીનીટ માટે પગ બોળી રાખવા. ત્યારબાદ સારી રીતે પેક કરીને ટેલકમ પાવડરમાં 2 % બોરિક એસિડ મેળવી ફૂટ પર અપ્લાય કરવું.

ફૂટની કેર માટેના મેજર્સ

• ન્હાતી વખતે પગ નીગલેટ ન કરતા સારી રીતે સ્ક્રબ કરી સાફ કરવા.
• પગની આંગળીઓ વચ્ચે બ્રશથી ઘસવુ જેથી ફંગલ ઇન્ફેક્શન થવાના ચાન્સ રહેતા નથી.
• વધારે ચાલવામાં, દોડવામાં આવ્યું હોય તો પગને ગોઠણ સુધી ગરમ પાણીમાં બોળી રાખવા જેથી બ્લડ સર્ક્યુલેશન સ્ટીમ્યુલેટ થતા થાક ઉતરી જાય છે.
• ખુલ્લા પગે ન ચાલવુ, ઘરમાં પણ સ્લીપરનો ઉપયોગ કરવો.
• નિયમીત રીતે નખ કાપવા. હીલમાં ક્રેક્સ હોય તો સારવાર કરવી.
• બહારથી આવીને સારી રીતે પગ ધોવા. નિયમીત અંતરે મસાજ કરવુ.
• શિયાળામાં મોજા પહેરવા. ઉનાળામાં પણ કોટનના મોજા પહેરવા.
• પગની કસરત જેવી કે, સમાંતર ઉભા રહી આંગળી વારા ફરતી ફેરવવી, પગ ઊંચો કરી ગોળ ફેરવવો. પગ લાંબા કરી બેસીને ફિંગર્સને પંખાની જેમ ફેરવો.
• શુઝ અને ચપ્પલના સિલેક્શનમાં ધ્યાન રાખવું. અત્યંત હીલવાળા અને ટાઇટ ફીટીંગ વાળા રાખવા નહી. સોક્સ (મોજા) અત્યંત ટાઈટ ન હોવા જોઇએ.
• વોર્મ અને હ્યુમિડ એન્વાયરમેન્ટમાં ચંપલનો નિયમીત અંતરે ઉપયોગ કરવો જેથી ગરમી થાય તો સુકાઇ શકે.

હેન્ડ વોશિંગ & સ્ક્રબિંગ

હાથને સાબુ પાણીથી ધોવાથી સ્ટરાઇલ થઈ શકતા નથી. તેમજ સ્કીન & પાવરફુલ ડિસઇનફેક્શન પણ શક્ય નથી. કારણ કે તેનાથી સ્કીનને નુકશાન થાય છે. આથી કોઈપણ ઓપરેશનમાં જતાં પહેલાં યુનિવર્સલ હેન્ડ વોશિંગ પ્રોસિજર ટેકનીકથી હાથ સાફ કરવા જોઈએ. હાથ ધોતાં પહેલા જોઈ લેવું જોઈએ કે નખ ટુંકા છે કે નહી તથા નખ ઉપર નેઇલ પોલીસ ન હોવી જોઈએ.

હેતુઓ

• આંગળીઓ ,હાથ અને ફોર આર્મ્સમાંથી બેકટેરિયા દૂર કરવા માટે
• એક દર્દીનો ચેપ બીજા દર્દીમાં જતો અટકાવવા માટે
• બીજાનો ચેપ પોતાને લાગતો અટકાવવા તેમજ ક્રોસ ઇન્ફેકશન અટકાવવા માટે

આર્ટીકલ્સ

(1) શોપ ઇન શોપ ડીશ અથવા સેનિટાઇઝર

(2) નેઇલ બ્રશ

(3) રનીંગ વોટર

(4) ટોવેલ

હેન્ડ વોશિંગ ટેકનીક

પ્રોસિજર

(1) પાણી ચાલુ કરો અને ખાત્રી કરો કે મધ્યમ પ્રમાણમાં પાણી સતત ચાલુ છે.

(2) હાથને કોણી સુધી ભીના કરો.

(3) હાથ ઉપર સાબુ લગાડો અથવા એજન્ટનો ઉપયોગ કરો.

(4) હાથ ઉપર હાથથી ઘસો.

(5) જે એજન્ટનો ઉપયોગ કરવાનો છે તેમાં સ્ટરીલાઇસ્ડ બ્રશ બોળીને હાથ ઉપર લગાડો.

(6) હાથની ચારેય આંગળીઓ અને ટેરવાં ભેગા કરી બ્રશ વડે ટીપ અને નખ બરાબર સાફ કરો.

(7) આંગળીઓની વચ્ચેની જગ્યા બરાબર સાફ કરો.

(8) ત્યારબાદ નખથી શરુઆત કરી હાથ અને કોણી સુધી બરાબર સ્ક્રબિંગ કરો.

(9) બ્રશનો ઉપયોગ થયા બાદ તેને સીંકમાં મુકી દો.

(10) હાથને રનીંગ વોટરની નીચે રાખી આંગળીથી કોણી સુધી વોશ કરો.

(11) એજન્ટને હથેળીમાં લઈને પાલ્મ, આર્મ અને એલ્બો સુધી ફરીથી ધુઓ.

(12) ફરીથી રનીંગ વોટર નીચે આંગળીથી કોણી સુધી વોશ કરો.

(13) હાથ બરાબર ધોવાઈ ગયા પછીથી બંને હાથને ઉંચા રાખો જેથી પાણી નિતરી શકે.

(14 )હાથને પહેરેલા કપડાથી દુર રાખો તથા આજુબાજુ કયાંય અડી ન જાય તેનો ખ્યાલ રાખો.

✳️2.5 કેર ઓફ આઈ (આંખ)

” આઈસ આર ધી વિન્ડો ઓફ લર્નિંગ.” આથી જ વ્યક્તિના સર્વાંગી વિકાસ માટે હેલ્ધી આઈ સાઈટ અત્યંત મહત્વની છે.

આંખને નુકશાન કર્તા પરીબળો / કારણો

(1) ઇન્ફેક્શન (ચેપ) : કંજક્ટીવાઇટિસ (નેત્રસ્તરદાહ), ટ્રકોમા (આંખના પોપચામાં ઇન્ફેકશન)

(2) ઇજા : કોર્નીયલ અલ્સર (આંખની કીકી માં ચાંદા પડે)

(3) માલ ન્યુટ્રીશન(કુપોષણ): નાઈટ બ્લાઇન્ડ નેસ (રતાંધળાપણું), ઝેરોફથાલ્મીયા (આંખ સુકાઈ જવી)

(4) એરર ઓફ રિફ્રેક્શન (જોવામાં તકલીફ પડવી): સોર્ટ સાઇટનેસ /લોંગ સાઈટનેસ (નજીક અને દૂરનું જોવામાં તકલીફ)

(5) અધર્સ: કેટરેક્ટ (મોતિયો), ગ્લુકોમા (જામર)

(6) આઈ સ્ટ્રેન (આંખમાં તણાવ)

• ઉપરોકત બધી જ કન્ડિશનને જરા પણ નીગલેટ (અવગણવામાં આવે) કરવામાં આવેતો બ્લાઇન્ડનેસ અથવા વિઝ્યુઅલ હેન્ડીકેપની શકયતા રહે છે.

આંખની કેર માટેના મેઝર્સ

(1) પ્રિવેન્શન & કંટ્રોલ ઓફ ઇન્ફેક્શન

• આંખ એ ડેલીકેટ અને સેન્સીટીવ ઓર્ગન છે
• આંખમાં કોઈ ડિસ્ચાર્જ, પસ કે ફોરેન બોડીસ, રેડનેસ હોય તો ગંભીરતાથી લેવુ. ઇન્ફેક્શનને કારણે કંજક્ટીવાઇટિસ અને ટ્રકોમા ડેવલપ થાય છે. આ બન્ને ડીસીઝમાં ઇન્ફેક્ટેડ કપડા, હાથરૂમાલ, ટોવેલ, માખીને કારણે સ્પ્રેડ થાય છે. સ્કૂલના બાળકોમાં ટ્રકોમા સામાન્ય રીતે જોવા મળે છે. અર્લી ડાયગ્નોસીસ અને ટ્રીટમેન્ટ અત્યંત અગત્યની છે.

(2) હેલ્થ એજ્યુકેશન ઓન આઈ કેર

• ક્લીન ટોવેલ અને લીનનનો ઉપયોગ કરવા સમજાવવુ.- વ્યકિતગત નેપકીન, ટોવેલ, હાથરૂમાલ અલગ વાપરવા સમજાવવું.
• ફ્લાઇસને કંટ્રોલ કરવા માટે પગલા લેવા.
• નાના બાળકોના મોં પર માખી ન બેસે તેનુ ધ્યાન રાખવા સમજાવવું. બાળકોનું હાઈજીન જાળવવું.
• ધરમાં દરેક સભ્યોના ગુડ પર્સનલ હાઈજીન પ્રત્યે ખાસ ધ્યાન આપવું.
• વાતાવરણીય ચોખ્ખાઈ (એન્વાયરમેન્ટલ હાયજીન) જાળવવા સમજાવવું.
• અર્લી ડાયગ્નોસીસ અને ટ્રીટમેન્ટ અત્યંત અગત્યના છે, તે સમજાવવું.

(3) પ્રિવેન્ટ આઇ સ્ટ્રેન

• આંખ પર જોર કે દબાણ આવતુ અટકાવવા એડીક્વેટ અને સારી લાઈટનો ઉપયોગ કરવો.
• દિવસના સમયમાં પુરતો સર્યપ્રકાશ આવતો હોય તેવી જગ્યાએ વાંચવું.
• વાંચતી વખતે લાઈટ ડાબી બાજુથી અને પાછળથી આવવી જોઈએ.
• વાંચતી વખતે પુસ્તક આંખથી દુર રાખવું. ચાલતી બસ કે ટ્રેનમાં કે સુતા સુતા વાંચવુ નહી.
• અત્યંત બારીક અક્ષરો વાળુ લખાણ, ખુબ જ ઝીણવટ વાળા કામ સતત કરવાનું આવે તો આંખને થોડી થોડી વાર રેસ્ટ આપવો.
• આંખ થોડી વાર બંધ કરવી દુરનુ અને નજીકનુ વારાફરથી જોવુ .

કોમન આંખની ઈજાઓ

• કામ કરતી વખતે કે રમતી વખતે (તીરકામઠા, ભાલાની રમત ) આંખમાં ઇજા થવાની સંભાવના હોય છે.
• એકસીડન્ટ, બેદરકારી કે અભાન પણામાં થાય છે.
• ઓક્યુપેશનલ હઝાડર્સમાં આંખમાં થતી ઈજા કોમન છે. (વેલ્ડીંગ, કેમિકલ્સ વગેરે)
• દિવાળીમાં તહેવાર દરમિયાન ફટાકડા ને કારણે ઇજા થતી જોવા મળે છે.
• બાળકોમાં ગીલ્લી દંડાની રમતને કારણે પણ ગંભીર ઈજા થાય છે.
• ચારકોલ, સેન્ડ, સ્પીન્ટર્સ વગેરેના સ્નીલના પાર્ટીકલ્સ આંખમાં જવાથી પણ ડીસક્મફર્ટ, ઇજા થવા સંભવ છે.
• સુર્યનો પ્રખર તાપ, ધૂળ ઉડવી, એર પોલ્યુશન વગેરેને કારણે ફોરેન બોડી આંખમાં જાય છે. તેમ બળતરા થાય છે.
• ઇજાઓથી પ્રિવેન્શન એન્ડ પ્રોટેક્શન(ઇજાઓ અટકાવવા માટેના રક્ષણાત્મક પગલાં)
• ઇન્ડસ્ટ્રીયલ વર્કર્સ એ કામ કરતી વખતે પ્રોટેક્ટીવ આઈ ગ્લાસનો ઉપયોગ કરવો.
• બાળકો સાથે ફટાકડા ફોડતી વખતે વડીલો એ હાજર રહેવું.
• બાળકોને ધનુષ બાણ, ગીલ્લી દંડા, તીર કામઠાની રમત ન રમવા દેવી.
• સન ગ્લાસીસ,લેમ્પ વગેરેનો નિયમીત ઉપયોગ કરવો.
• ફોરેન બોડી આંખમાં જાય તો આંખને કયારેય ઘસવી નહિ.
• ઠંડા પાણીનો ખુબ જ છાલકો મારી આંખ ધોવી જરૂરી છે.
• ફોરેન બોડી ન નિકળે તો ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો .

બેલેન્સ ડાયટ (સમતોલ આહાર) :

• આંખના ધણા રોગો માલન્યુટ્રીશનને કારણે થાય છે.
• વિટામીન એની ઉણપને કારણે ઝેરોસીસ (ડ્રાઇનેસ ઓફ કંજક્ટીવા), કેરાટોમલેશિયા (સોફ્ટનીંગ ઓફ કોર્નિયા) અને નાઈટ બ્લાઈન્ડનેસ (રતાંધળાપણું) થાય છે.
• બેલેન્સ ડાયટ લેવાથી આવા રોગો થતા અટકાવી શકાય છે
• પ્રોટેક્ટિવ ફૂડ જેવા કે લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી, ફ્રૂટ્સ,મિલ્ક બટર દરરોજ ડાયટમાં ખાસ ઉમેરવું. 1970 માં ગવર્મેન્ટ ઓફ ઇન્ડિયા એ માસ પ્રોફાઈલેક્સિસ પ્રોગ્રામ દ્વારા પ્રીસ્કુલ બાળકોને વિટામીન એ આપવાનું શરૂ કર્યુ છે . જે હાલ પણ ચાલુ છે . આ વિટામીન એ ના ડોઝ પ્રથમ વર્ષ માં નવ મહીના પુરા થાય પછી એક લાખ આઇયુ આપવામાં આવે છે અને બીજા વર્ષ થી પાંચ વર્ષ સુધી વર્ષ માં બે વખત 2 લાખ IU ઓરલી આપવામાં આવે છે.

રેગ્યુલર આઈ ચેકઅપ(નિયમિત આંખની તપાસ)

• આઇ ડીસીસ જેવા કે વોટરી ડિસ્ચાર્જ,પસ કલેક્શન, સોર સ્વેલિંગ ઓફ આઇલીડ,ઝાંખુ દેખાવું, સ્પોટ્સ,માથું દુખવું, આઈ ફટીગ (થાક લાગવો), કલરિંગ હેલોસ (લાઈટની આજુબાજુ રંગીન ચણા દેખવા,ચિલોઈ ( લાઈટની આજુબાજુ રંગીન બબલ્સ દેખાવા), આવી કોઈપણ સ્થીતી બિલકુલ નીગલેટ ન કરવી.
• 10 વર્ષની ઉંમર સુધી દર વર્ષે આઈ સ્પેશિયાલિસ્ટ પાસે રેગ્યુલર ચેકઅપ કરાવવુ,ત્યારબાદ દર ત્રણ વર્ષે ચેકઅપ કરાવવું.
• 45 વર્ષની ઉંમર પછી ક્લોઝ વર્ક કરવા ચશ્માની જરૂર પડે છે.ઉંમર વધતી જાય તેમ તેમ દરેક વ્યક્તિમાં લોંગ સાઈટ્ડનેસ (પ્રેસબાયોપીયા) શોર્ટ સાઇટ (માયોપીયા) જોવા મળે છે
• અર્લી ડાયગ્નોસીસ અને ટ્રીટમેન્ટ અત્યંત અગત્યની છે.

કેર ઓફ સ્કવીન્ટ આંખ ( ત્રાસી આંખ )

• ક્રોસ્ડ & સ્કવીન્ટ આંખ જોવા મળે તો તરત જ ડોક્ટરને બતાવવુ.
• ચશ્મા કે આંખની કસરત દ્વારા આવી આંખની ડિફેક્ટની તીવ્રતા ઘટાડી શકાય છે .
• ઘણા કેસમાં ઓપરેશન જરૂરી હોય છે.
• સ્કવીન્ટ આંખની ડિફેક્ટનું અર્લી સ્ટેટમેન્ટ અને અર્લી સ્ટેજ ઓફ લાઇફમાં ટ્રીટ થવી જોઈએ, જો એડલ્ટ લાઈફમાં કરવા માં આવેતો આંખનુ ફુલ વિઝન મેળવી શકાતુ નથી.

આંખોની સ્વચ્છતા જાળવવી

• આંખની આજુબાજુની સ્કીન સોપ વોટરથી ધોઈ સાફ રાખવી.
• સુતી વખતે આખો પાણીથી સાફ કરવી એ ગુડ હેલ્થ પ્રેક્ટિસ છે. કેમકે સમગ્ર દિવસ દરમ્યાન કચરો, ડસ્ટ નીકળી જાય છે. અને આંખ ને ઠંડક મળે છે.
• આંખ અને ચહેરો સાફ કરવા કોમન ટોવેલનો ઉપયોગ ન કરવો.
• સાફ ન હોય તેવા કપડાંથી આંખ ટચ ન કરવી અને સાફ ન કરવી.
• ડસ્ટ, બ્રાઇટ લાઇટ, ડાયરેક્ટ સન લાઈટમાં આંખને એક્સપોઝ ન કરવી.
• આંખની કસરત કરવી જેવી કે, (1) ઝડપથી 10 વખત આઇ બ્લિન્કિંગ (આંખ પટપટાવવી) કરવું. થોડી વાર આંખ બંધ કરી શાંતિથી બેસવું, ફરી દસ વખત આઇ બ્લિન્કિંગ કરવું.
  ( 2 )આઈ બોલ્સને ક્લોક વાઇસ અને એન્ટીકલોક વાઇસ સરક્યુલિંગ મુવમેન્ટમાં ફેરવવી.

કેર ઓફ આઈ ઇન ન્યુ બોર્ન (નવજાત શિશુંમાં આંખની સંભાળ )

• ન્યુ બોર્નની આંખોમાં નેચરલ બોડી ડિફેન્સ (રક્ષણાત્મક તત્વો) ડેવલોપ થયેલા હોતા નથી. જેથી ઇન્ફેક્શન લાગવાની શકયતા વધારે હોય છે.
• આવા ઇન્ફેક્શનમાં જન્મ વખતે માતા દ્રારા, જન્મ થયા પછી બેબી બાથ દરમિયાન સોઇલ્ડ લીનન દ્વારા સાફ કરતા ઇન્ફેક્શન લાગી શકે છે.
• જન્મ સમય દરમિયાન કંજક્ટીવાઇટિસનું કંટામીનેશન અટકાવવા ખાસ કેર લેવી.
• ન્યુ બોર્ન આંખ ખોલે તે પહેલા સ્ટરાઇલ વેટ સ્વોબથી આઈ લીડ માર્જિન ક્લીન કરી લેવી.
• બાથ આપતી વખતે આંખમાં દૂષિત પાણી ન જાય તેનું ધ્યાન રાખવુ.
• ફ્રેશલી તૈયાર કરેલ સિલ્વર નાઇટ્રેટ સોલ્યુશન(1%) કે ફ્રેશલી તૈયાર કરેલ પેનિસિલિન ડ્રોપ્સ ડોક્ટર ઓર્ડર હોય તો આંખમાં નાખવામાં આવે છે.
• ઇનફન્ટમાં કોઈ પણ આઈ ડીસચાર્જ પેથોલોજીકલ (રોગના ભાગ રૂપે) હોય તો તરત જ કેર લેવી.

કેર ઓફ આઈ

• આંખને સ્વચ્છ રાખવાથી આંખમાં ફેલાતો ચેપ રોકી શકાય છે અને તેનુ કાર્ય જાળવી રખાય છે આ અંગની કાળજી દરરોજ સામાન્ય રીતે લેવી જોઇએ.

હેતુઓ

• આંખની સ્વચ્છતા જાળવવી
• ચેપ લાગતો રોકી શકાય , અંગના કાર્યો સામાન્ય રાખવામાં મદદ કરે છે.

• કોઇ પણ જાતની અડચણ આવતી અટકાવે છે.

કોમન પ્રોબ્લેમ્સ

• કંજક્ટીવાઇટિસ
• કેટરેક્ટ
• ગ્લુકોમા
• સ્કવીન્ટ

જનરલ ઇન્સ્ટ્રક્શન

(૧) બેભાન અવસ્થામાં રહેલા દર્દીને આંખમા ઇજા થવાનું રીસ્ક રહેલ છે દરરોજ આંખને ચોખ્ખા પાણી અને રૂ થી સાફ કરવી.

(૨) આંખને ઇનર કેન્થસથી આઉટર કેન્થસમાં સાફ કરવી.

(૩) આંખમાથી કચરો નીકાળવા સાદા પાણીનો ઉપયોગ કરવો.

(૪) જ્યારે બાથ આપતા હોઇએ ત્યારે બન્ને આંખોને સ્વચ્છ કપડાના જુદા જુદા ભાગથી સ્વચ્છ કરવી.

પ્રિપરેશન ઓફ પેશન્ટ એન્ડ એન્વાયરમેન્ટ

• આઈ વોશ
• પ્રોસિજર સમજાવવી.
• બેડની બાજુમાં બધા આર્ટીકલ્સ ગોઠવવા.
• જો પેશન્ટની કન્ડિશન સારી હોય તો તેને સીધી સપાટી પર સુવડાવવું.
• ટોવેલ અને મેકિંગ ટોસ માથાના નીચે મુકવું જેથી પીલો અને બેડને ભીના થતા અટકાવી શકીએ.

આર્ટીકલ્સ

• મેકિંગ ટોસ /ડ્રો શીટ – પથારી ન બગડે એના માટે
• ટુવાલ – આંખો સાફ કરવા
• સીરીંજ/ડીસ્ટીલ વોટર – પાણીથી આંખો સાફ કરવા
• બાઉલ સાથે કોટન – અંદરથી બહાર આંખો સાફ કરવા

પ્રોસિજર

• હેન્ડ વોશિંગ કરવું જેથી ઇન્ફેક્શન લાગતુ અટકાવી શકીએ.
• સાદું પાણી બાઉલમાં નાખવુ અને તેમાં કોટન બોલ્સ મુકવા.
• પેશન્ટની સામે ઉભા રહેવુ.
• સ્વચ્છ કોટન બોલ્સથી આંખ સાફ કરવી.
• સાદા પાણીમાથી કોટન બોલ્સ લઇને તેમાથી વધારાનુ પાણી નીચોવી લેવુ.
• આંખ પર વધારે દબાણ આપવુ નહી.
• સામાન્ય રીતે આંખની અંદરથી બહારના કેન્થસને ચોખ્ખુ કરવુ.
• એક કોટન બોલ્સનો એક જ વાર ઉપયોગ કરવો.
• બન્ને આંખ માટે અલગ અલગ કોટન બોલ્સનો ઉપયોગ કરવો.
• જ્યારે પ્રોસિજર પુરી થાય ત્યારે ફેસને ટોવેલથી સાફ કરવો.

આફ્ટર કેર

• જો કોઈ મેડીકેશનની આપવાની જરૂર હોય તો આપવી અને આંખમાં નાખવી.
• પેશન્ટના હેડની નિચે મુકેલ ટોવેલ અને મેકિંગ ટોસ લઇ લેવો.
• પેશન્ટને કમ્ફર્ટ રહે એવી કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી.
• કંટ્રોલ ઓફ હાર્મફુલ પ્રેક્ટિસ(નુકશાન કારક પ્રથાઓનું નિયનત્રણ):
• આંખમાં કાજળ લગાવવુ એ હાર્મફુલ પ્રેક્ટિસ છે. આને લીધે આઈ ઇન્ફેક્શન થતા જોવા મળે છે
• બેઝિક સોશિયલ કારણો જેવા કે ઇગ્નોરન્સ, ગરીબી, લો સ્ટાન્ડર્ડ ઓફ પર્સનલ હાઈજીન અને ઈન એડિકવેટ હેલ્થ સર્વિસીસ પણ આઈ ડીસોર્ડર કે ડીસીઝ માટે કારણભૂત છે.
• નજીકથી ફટાકડા ફોડવા એ પણ હાર્મફુલ પ્રેક્ટિસ જ છે.
• વેલ્ડીંગ વખતે પ્રોટેક્ટિવ ગ્લાસનો ઉપયોગ કરવાનુ વર્કર ટાળતા હોય છે. તે પણ ઈજા થવાનું કારણ બને છે
• કમ્પ્યુટર, લેપટોપ પર લાંબા સમય સુધી સતત કામ કરવાનું આવે તો વચ્ચે આંખને આરામ આપવો, ઠંડા પાણીથી આંખ ધોવી ખાસ જરૂરી છે.

કેર ઓફ ઈયર્સ (કાનની સંભાળ)

• કાન એ શરીરનો અગત્યનો સેન્સ ઓર્ગન છે. જે ફકત સાંભળવાનું જ કામ કરે છે એવુ નથી પરંતુ શરીરના સંતુલન માટે પણ તેટલુ જ જવાબદાર છે.
• કાનની કેવીટી સાંકડી અને નાની હોવાને કારણે ઇન્ફેક્શન અને ઈજા થવાના ચાન્સ રહે છે. નાકમા ઇન્ફેક્શનને કારણે પણ મિડલ ઈયરમાં ઝડપથી ઇન્ફેક્શન લાગી શકે છે. જેને ઓટાઈટીસ મીડીયા કહે છે જે બાળકોમાં વધારે જોવા મળે છે. ડીસીઝની શરૂઆત ઇયર એક અને ઇયર ડિસ્ચાર્જથી થાય છે.

(1) ઇયર એક ( કાનમાં દુખાવો થવો) : જે ઇન્ફેક્શન અથવા ઈજાને કારણે થાય છે ઇયર ટીશ્યુમાં એડેમા કે ઇન્ફ્લામેશન ડેવલોપ થાય છે. ઇયર સ્પેસ સાંકડી હોવાને કારણે ઈયર એક સીવ્યર હોય છે.

(2) ડિસ્ચાર્જ ફ્રોમ ઈયર : જે એક્યુટ અને ક્રોનિક હોય છે. આ ડિસ્ચાર્જ થીન અને વોટરી સ્વરૂપમાં અથવા તો થીક અને પૂરુંલન્ટ( પસયુકત) હોય છે, જે ફંગલ કે બેક્ટેરિયા ઇન્ફેક્શનને કારણે થાય છે. આ ENT સ્પેશિયલ એક બોરિક એસિડથી લોશન દ્રારા ક્લીન કરે છે. તથા સલ્ફા એસીટેમાઇડ ડ્રોપ્સ પણ એડવાઇઝ કરે છે.

(3) ફોરેન બોડીસ ઈન ઈયર : આ કન્ડિશનમાં સોલિડ ઓબ્જેક્ટ જેવા કે બટન, ઠળીયો, પથ્થર વગેરે તથા નાના જીવજંતુઓ તેમજ એક્સેસિવ વેક્સનો સમાવેશ થાય છે. જે ENT સ્પેશિયાલિસ્ટ દ્વારા રીમુવ કરવામાં આવે છે. આ કન્ડિશનમાં કયારેક ઉતાવળ કે અણધડ વ્યકિતના હાથમાં ફોરેન બોડી કાટવાનું કામ સોંપવુ નહી.

મેજર્સ ફોર કેર ઓફ ઈયર્સ (કાનની સંભાળ માટેના પગલાં)

• (1) ઈયર્સ ક્લીન રાખવા
• (2) નોર્મલી વેક્સ એ પ્રોટેકટીવ છે. પરંતુ એક્સેસિવ વેક્સ હોય તો કેરફૂલી રીમુવ કરવો. એ એરડ્રમને ડસ્ટ અને ફોરેન બોડીસથી પ્રોટેક્ટ કરે છે.વેક્સ હાર્ડ હોય તો ઓલીવ ઓઇલ & ગ્લિસરીનના બે- ત્રણ ડ્રોપ્સ નાખી સોફ્ટ કરવામાં આવે છે.
• (3) બાથ લેતી વખતે કાનમાં પાણી ન જવા દેવું.
• (4) સ્વિમિંગ વખતે ઈયર પ્લગનો ઉપયોગ કરવો.
• (5) અતિશય અવાજથી કાનને પ્રોટેક્શન કરવું.
• (6) નોઝ કે થ્રોટ ઇન્ફેક્શન હોય તો તરત જ ટ્રીટ કરવું.
• (7) નોસ, ઈયર થ્રોટ ઇન્ફેક્શન દરમિયાન પ્રોટેક્ટ કરવા.
• (8) બાળકોમાં તેમજ મોટામાં હાર્મફુલ પ્રેક્ટિસ જેવી કે ચાવી વગેરે નાખવી નહિ.
• (9) કાનમાં જીવજંતુ ગયું હોય તો સ્પિરિટના ટીપા નાખવાથી નિકળી જાય છે . અને મરી જાય છે.

2.6 માઉથ કેર (મોં ની સંભાળ )

માઉથ એ શરીરમાં અન્નજવાનું પ્રવેશદ્વાર છે. પાચનક્રિયાનો પ્રારંભ પણ મોઢાથી થાય છે એટલે મોંઢાની સ્વચ્છતા રાખવી આવશ્યક છે. મોઢામાં જીભ,દાંત,પેઢા અને સલાઈવરી ગ્લેન્ડ હોય છે. હોઠ, ગાલ, આગળની બાજુ જીભ, ઉપર તાળવું, પાછળના ભાગે ગળું, વગેરે ઓરલ કેવીટીમાં આવેલા હોય છે. તેને બકલ કેવીટી પણ કહે છે. છ નલીકાઓના દ્વાર ખુલતા હોય છે માટે મોઢામાં કોઈ પણ માર્ગેથી ઇન્ફેક્શન લાગવાનો સંભવ રહે છે.

માઉથ કેરના પર્પસ(માઉથની સંભાળના હેતુઓ)

(1) પેશન્ટ ફ્રેશનેસ અને ક્લીનલીનેસ અનુભવે છે. જેથી તે સોશિયલી પણ એક્સેપ્ટટેબલ બની રહે છે.

(2) માઉથ ઇન્ફેક્શનને અટકાવવા માટે તથા તેની સારવાર માટે.

(3) સલાઇવેશન ના સ્ટીમ્યુલેટ માટે

(4) પેરોટીડ ગ્લેન્ડના ઇન્ફેક્શનના અટકાવ માટે.

(5) પેશન્ટને ભૂખ લાગે તે માટે.

(6) જીભ ઉપરની છારી દુર કરવા માટે.

(7) ડેન્ટલ કેરીસ તથા ટુથ ડીકે અટકાવવા માટે

માઉથ કેર કેવા પેશન્ટ માટે જરૂરી છે.

• અનકન્સીયસ પેશન્ટ
• હેલ્પલેસ પેશન્ટ
• પેશન્ટ વિથ હાઈ ફીવર
• પેશન્ટ ઓન ફ્લુઇડ ડાયટ અથવા મિલ્ક ડાયટ
• પેરાલાઇસીસ પેશન્ટ
• પેશન્ટ હેવિંગ લોકલ ડીસીસ ઓફ માઉથ
• સિરિયસલી ઈલ પેશન્ટ
• આર્ટિફિશિયલ ફીડિંગ વાળા કે જેઓ ઓરલી ફીડ લઈ શકતા નથી.
• માલનરીસ્ડ તથા ડિહાઈડ્રેટ.

માઉથ કેર માટે વપરાતા સોલ્યુશન(મોં સાફ કરવા વપરાતા દ્રવ્ય)

(1) KmNO4: 1:5000 એ પિંક કલર ધરાવે છે. દરેક સમયે માઉથ કેર લેતી વખતે ફ્રેશ સોલ્યુશન બનાવવું જોઈએ.

(2) H202 (હાઈડ્રોજન પેરોક્સાઈડ) 5 ml થી 20 ml (ડીઓડરીંગ)

(3) નોર્મલ સલાઈન 20 ml થી 30 ml (ક્લીનીંગ)

(4) સોડા બાય કાર્બ 1 tsp(મ્યુકસ મેમ્બ્રેન ક્લીન કરવા)

(5) ગ્લિસરીન બોરેક્સ– તે સ્મૂધ બનાવે છે. સૂકા લીપ્સ, ક્રેક લિપ્સ, હોય ત્યારે ખુબ ઉપયોગી છે.

આર્ટીકલ્સ (સાધનો)

1. આર્ટરી ફોરસેપ્સ
2. ડીસેટિંગ ફોરસેપ્સ
3. ફેસ ટોવેલ
4. મેકિંગ ટોસ
5. એક બાઉલમાં કોટન સ્વોબ
6. એક બાઉલમાં ઓર્ડર મુજબનું સોલ્યુશન લેવું.
7. એક બાઉલમાં ક્લીન વોટર
8. કિડની ટ્રે અને પેપર બેગ
9. ગોસ પીસ
10. ફીડિંગ કપ
11. ગ્લિસરીન બોરેક્સ
12. સ્વોબ સ્ટીક, દેશી બોરેક્સ સપ્લાય કરવા માટે
13. માઉથ ગેગ, પેશન્ટ અનકન્સીયસ હોય તો તેનું માઉથ ઓપન કરવા માટે.
14. ટંગ ડિપ્રેશર સ્ક્રીન પોઝીશન અન કન્સીયસ પેશન્ટ ફોર માઉથ કેર

પ્રોસિજર

• 1.પેશન્ટને પ્રોસિજર સમજાવી જેથી પેશન્ટનો કોન્ફિડન્સ અને કોપરેશન મળી રહે.
• 2.પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન આપવી.
• 3.કોટની ફરતે સ્ક્રીન મુકવા.
• 4.કન્વેનીયન્સી મુજબ આર્ટીકલ્સ એરેન્જ કરવા.
• 5.ક્રોસ ઇન્ફેક્શનને અટકાવવા માટે હેન્ડ વોશિંગ કરવું.
• 6.મેકિંગ ટોસ તથા ટોવેલને પેશન્ટની ચીનની નીચે રાખવા, કિડની ટ્રે ચીકની લગોલગ રાખવી.
• 7.માઉથ વોશ માટે એન્ટિ સેપ્ટીક તૈયાર કરવા. તેને સોડા બાય કાર્બ સાથે મેળવીને પેસ્ટ તૈયાર કરવુ.
• 8.પેશન્ટ જો અનકન્શીયસ હોય તો વોટર માઉથમાં ન જવા દેવું. કારણ કે ગેગ રિફ્લક્ષ નબળા હોવાથી વોટર ટ્રેકયામાં જવાની શકયતા છે.
• 9.ફોરસેપ્સ ઉપર સ્વોબ વીટાળી તેની ટીપ કવર કરીને માથું ક્લીન કરવું, જરૂરીયાત મુજબ સીસ્ટેમેટિકલી સ્વોબ બદલતા રહેવું .
• 10.જો પેશન્ટને ડેન્ચર હોય તો પ્રથમ તે બહાર કાઢી લે અને તેને વોટર બાઉલમાં મુકી દેવુ.

માઉથને નીચેના ક્રમ પ્રમાણે ક્લીન કરવું.

• ઇનસાઇડ ધ ચીક
• પેઢાં
• દાંત
• રૂફ ઓફ માઉથ
• લિપ્સ

• 11.જીભને જેન્ટલી સાફ કરવી, જરૂર પડે તો ટંગ ડિપ્રેશરનો ઉપયોગ કરવો.
• 12.કન્સીયસ પેશન્ટ માટે ટુથ બ્રશ અને પેસ્ટ વાપરવી.
• 13.સોઇલ્ડ સ્વોબ ડીસેટિંગ ફોરસેપ્સ વડે રીમુવ કરવા, નવો સ્વોબ વિટાળવો
• 14.આખો પ્રોસેસ આ પ્રમાણે સ્વોબ સોલ્યુશનમાં બોળીને પછી કરવો .
• 15.પછીથી ફ્રેશ વોટરમાં સ્વોબ બોળીને આ પ્રોસેસ કરવો.
• 16.જયારે દાંત અને જીભ બરાબર ક્લીન થઈ જાય ત્યારે પ્રોસીજર સ્ટોપ કરવી.
• 17.લિપ્સ તથા ફેસ ઉપર ટોવેલથી ક્લીન કરવું.
• 18.ગ્લીસરીન બોરેક્સ ક્રેક્ડ લિપ તથા જીભ પર અપ્લાય કરો.

આફ્ટર કેર ઓફ પેશન્ટ એન્ડ આર્ટીકલ્સ

• કિડની ટ્રે દુર કરવી, મેકિંગ ટોસ અને ટોવેલ લઈ લેવા.
• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી.
• જો ડેન્ચર રીમુવ કરેલ હોય તો ડેન્ચરને ક્લીન કરીને મુકવું.
• બધાજ આર્ટિકલ્સ યુટીલીટી રૂમમાં લઈ જવા, વેસ્ટ મટીરીયલનો પ્રોપર્લી ડિસ્કાર્ડ કરી આર્ટીકલ્સને શોપ વોટરથી ક્લીન કરવા.
• ફોરસેપ્સને બોલ કરી તેને યોગ્ય જગ્યા એ મુકવા.
• ફરીને હેન્ડ વોશિંગ કરવું.

રેકોર્ડિંગ & રિપોર્ટિંગ

• તારીખ અને સમય લખીને પ્રોસિજરની નોંધ કરવી.
• માઉથની કન્ડિશન પણ લખવી.
• જે કંઈ એબનોર્માલિટી જોવા મળેતો વોર્ડ સિસ્ટર તથા ડોક્ટરને જાણ કરવી.
• પેશન્ટ તથા તેના રિલેટિવ્સને ઓરલ હાઇજીન વિશે હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું.

મોં સાફ કરતી વખતે કાળજી લેવામાં ના આવે ત્યારે ઉદભાવતા કોંપ્લિકેશન

1. પેરોટાઇટીસ – પેરોટાઈટ ગ્રંથિને ચેપ લાગવો
2. સ્ટોમેટાઇટીસ – મ્યુક્સ મેમ્બ્રેનમાં ચેપ લાગવો
3. જીંજીવાઇટીસ – પેઢામાં ચેપ લાગવો.
4. ગ્લોસાઈટીસ– જીભ ઉપર ચેપ લાગવો
5. ઓટાઇટીસ મીડિયા – કાનના મિડલ ઈયર માં ચેપ લાગવો
6. પાયોરીયા – દાંતમાં ચેપ લાગવો
7. ટોન્સીલાઈટીસ – ગળામાં ચેપ લાગવો
8. એનોરેક્ષીયા – ભૂખ ન લાગવી

સાયન્ટિફિક પ્રિન્સિપલ્સ યુઝડ ઇન માઉથ કેર

1. માઉથ એ બેક્ટેરિયાના ગ્રોથનું પ્રવેશ દ્વાર છે તેથી ઓરલ હાઇજીન બરાબર જાળવવુ જોઈએ જો જાળવવામાં ન આવે તો દાંત અને માઉથ ડીસીજ થઈ શકે છે.
2. માઉથ વોશથી ફૂડ પાર્ટીકલ્સને દુર કરી શકાય છે.
3. ઓરલ ક્લીનલીનેસ ડેન્ટલ કેરીસ સામે પણ રક્ષણ આપે છે.
4. નબળી ઓરલ હાઇજીનથી જીંજીવાઇટીસ પણ થઈ શકે છે.
5. ડેન્ચરને સારી રીતે ક્લીન કરવું જોઈએ.
6. ગ્લિસરીન બોરેક્સ મ્યુકસ મેમ્બ્રેન અને લિપ્સ ઉપરથી પ્રવાહીને શોષી લે છે અને તે ભાગને ચીકાશવાળો રાખે છે . એટલે કે, ગ્લિસરીન હાઇડ્રોસ્કોપીક એક્શન કરે છે.
7. અનકન્સીયસ પેશન્ટને કોગળા ન કરાવવા કારણ કે પાણી ટ્રેકીયામાં જાય તો પેશન્ટ સીરિયસ બની જવાનો સંભવ રહે છે.
8. માઉથ વોશ કરતી વખતે નર્સે પોતાનું પોસ્ચર જાળવવું જોઈએ.
9. માઉથ વોશ એ પેશન્ટને ફ્રેશ, ક્લીન અને કમ્ફર્ટેબલ બનાવે છે.
10. પેશન્ટને ડેન્ચર રીમુવ કરતી વખતે પ્રાઇવસી પ્રોવાઇડ કરવી.
11. માઉથ વોશ કરતી વખતે માઉથ તથા દાંતની કન્ડિશન જાણી શકાય છે.
12. માઉથ વોશની ટેકનીક પેશન્ટને શીખડાવવી જેથી તે હોસ્પિટલાઇઝેશન પછી પણ તેની હેલ્થ જાળવી શકે છે.
13. નર્સે પેશન્ટને તથા તેના રીલેટીવ્સને માઉથ વોશ અંગે હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું.
14. અનકન્શીયસ પેશન્ટ તથા ઓપરેશન કરેલ પેશન્ટનું મોં વારંવાર લુંછવુ.
15. દાંત સ્વચ્છ કરતી વખતે હાથ અને પેઢાનું ઘર્ષણ થવાથી ઉષ્ણતા પેદા થાય છે, તેને કારણે સર્ક્યુલેશન બરાબર થાય છે .
16. એક પેશન્ટ માટે વાપરેલા સાધનો સાફ અને સ્વચ્છ કર્યા પછીજ બીજા પેશન્ટ માટે ઉપયોગમાં લેવા.
17. જમ્યા બાદ કે દુધ પીધા બાદ પેશન્ટને કોગળાં કરવાનું કહો.

કેર ઓફ ડેન્ચર્સ

• ઓલ્ડ એજ પેશન્ટના ઓરલ હાઇજીન જાળવવા ડેન્ચર કેરની જવાબદારી નર્સની રહે છે.

હેતુઓ

• ડેન્ચર ક્લીન રાખવા માટે
• તેના દાંતને ખરાબ થતા અટકાવવા માટે
• મોંની દુર્ગંધ દુર કરવા માટે
• ડેન્ચર પડી ન જાય અને તુટી ન જાય તે માટે

પ્રોસિજર

1. પેશન્ટને ડેન્ચર કાઢવામાં મદદ કરવી અને તેને સાદા પાણીમાં મુકવુ પછી સોડા બાય કાર્બના લોશનથી સ્વચ્છ કરવું.
2. ડેન્ચરને સ્પેશિયલ પાવડરનો ઉપયોગ કરી રનીંગ વોટર નીચે બરાબર સાફ કરવું.
3. પેશન્ટને ડેન્ચર ફરી પાછું મોં માં મુકવા માટે ગોસ પીસનો ઉપયોગ કરવો.
4. પેશન્ટને રાત્રે સુતા પહેલા ડેન્ચર કાઢી નાખવા સમજાવવું.
5. જનરલ એનેથેશ્યા આપતા પહેલા અને પેશન્ટ અનકન્સીયસ હોય તો ડેન્ચર રીમુવ કરીને સલામત જગ્યાએ રાખવું.
6. ડેન્ચરને ગરમ પાણીથી ધોવું નહી નહિતર તેનો આકાર બદલાઈ શકે છે.

✳️2.7 એલિમિનેશન કેર ઓફ બાઉલ અને બ્લેડર

• આંતરડામાં વધુ પ્રમાણમાં ગેસ થાય, જેને એબડોમિનલ ડિસ્ટેન્સન પણ કહે છે.

કારણો

• 1) ગેસ ઉત્પન્ન કરે તેવો ખોરાક ખાવાથી
• 2) દવાઓ
• 3) અપચો
• 4) કબજિયાત
• 5) ચિંતાને લીધે
• 6) ઓપરેશન પછી એનેસ્થેસીયાની અસર થવાથી
• 7) ખોરાક ચેઇન્જ થવાથી
• 8) પ્રવૃત્તિમાં ઘટાડો.

ચહેરો અને લક્ષણો

• 1) નોજિયા – ઉલટી ઉબકા આવવા
• 2) ગીડીનેશ – ચક્કર આવવાં
• 3) હેડેક – માથાનો દુખાવો થવો
• 4) પેઇન ઈન એબડોમેન – પેટમાં દુખાવો થવો
• 5) એનોરેક્ષીયા – ભુખ લાગવી
• 6) ડીફીકલ્ટી ઇન બ્રિધીંગ – શ્વાસ લેવામાં તકલીફ
• 8) એબડોમીનલ ડિસ્ટેન્સન – પેટનું ગેસના કારણે ઉપસી આવવું.

નર્સિંગ મેજર્સ

• ગેસનું કારણ શોધીને સારવાર કરવી, હોટ વોટર બેગ એપ્લાય કરવી. ડોક્ટર ઓર્ડર મુજબ ફ્લેટસ ટ્યુબ પાસ કરવી.

યુઝ એન્ડ કેર ઓફ બેડ પાન : (બેડપાનનો ઉપયોગ અને સંભાળ)

• બેડ પાન એ સ્ટુલ તથા યુરીન જેવા વેસ્ટ પ્રોડક્ટ કલેક્ટ કરવા માટેનું સ્પેશિયલ કન્ટેનર છે.

હેતુઓ

• પેશન્ટને સાચી રીતે અને કમ્ફર્ટેબલ બેડ પાન આપવા માટે.
• સ્ટુલ તથા યુરીન કલેક્ટ કરવા માટે.
• બેડ પાનને સાચી રીતે રીમુવ કરવા માટે.
• આઉટપુટના એક્યુરેટલી રેકોર્ડિંગ માટે.
• એક્સામીનેશન માટે સ્પેશિમેન કલેક્ટ કરવા.

આર્ટીકલ્સ

• 1) બેડ પાન વિથ કવર
• 2) શોપ વિથ શોપ ડીશ
• 3) વોશ ક્લોથ & ટોવેલ
• 4) સ્મોલ બાઉલ વિથ કોટન
• 5) લોંગ આર્ટરી ફોરસેપ્સ
• 6) બાઉલ વિથ વાર્મ વોટર
• 7) સ્ક્રીન (પડદો )
• 8) કીડની ટ્રે
• 9) મેકિંગ ટોસ – ડ્રો સીટ

પ્રોસીજર

1. પેશન્ટને પ્રોસિજરની પુરી સમજણ આપવી, જેથી તેને કોપરેશન મળી રહે.
2. કોટની આજુબાજુ સ્ક્રીન લગાવવી.
3. બેડ પાનને સ્ટુલ ઉપર મુકવું.બેડ પાન ક્લીન અને ડ્રાય હોવું જોઈએ.ચીપ્ડ બેડ પાન પેશન્ટ ને ઈજા કરે છે, બેડ પાન ગરમ પાણીથી વોશ કરીને કે સુર્ય પ્રકાશમાં રાખીને ગરમ કરવુ.
4. પેશન્ટના બટક્સ નીચે નાનું મેકિંગ ટોસ – ડ્રો શીટ પાથરવા
5. બટક્સ ઉપરના કપડા દુર કરવા.
6. પેશન્ટને ની (ઘુંટણ) ફ્લેક્સ કરવા માટે કહેવું.
7. બટક્સ નીચે જેન્ટલી બેડ પાન મુકવું, બેડ પાનનુ કવર સ્ટુલ ઉપર રાખી મુકવું. પેશન્ટને સ્ટુલ પાસીંગ કરવા માટે પુરતો સમય આપવો. પેશન્ટની પોતાની પ્રાઇવસી જાળવવી. આ માટે જરૂર પડે તો તેને એકલો રહેવા દેવો.
8. બેડ પાન લઈને તરત કવર કરી દેવું.
9. ઇન્ડિયન પેશન્ટ માટે રેક્ટમનો ભાગ સાફ કરવા માટે પાણીનો ઉપયોગ કરવો . યુરોપિયન પેશન્ટ માટે ટોયલેટ પેપરનો ઉપયોગ કરવો.
10. રેક્ટમનો ભાગ સાફ કરવા પેશન્ટને લેટરલ પોઝિશન આપી બટક્સની બરાબર નજીક કિડની ટ્રે રાખવી.
11. લોંગ આર્ટરી ફોરસેપ્સની મદદ વડે ક્લીન કરી સોઇલ્ડ સ્વોબ કિડની ટ્રે માં નાખવા.
12. પેરીનીઅલ રીજીયન તથા એનસનો ભાગ થરોલી ક્લીન કરવો. આ ભાગ વ્યવસ્થિત ડ્રાય કરવો.
13. બેકના ભાગે સ્પિરીટ/ઓઇલ તથા પાવડર લગાવવો.
14. બધાનો આર્ટિકલ્સ યુટીલીટી રૂમમાં લઈ જઈ સ્ટુલનું ઓબ્ઝર્વેશન કરવું. કોઈ એબનોર્માલીટી હોય તો નોંધ કરવી તથા વોર્ડ સિસ્ટરને રીપોર્ટ કરવો.
15. હેન્ડ વોશિંગ કરી પેશન્ટના બેડ પાસેથી સ્ક્રીન દુર કરવી.
16. પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી.
17. બેડ પાનને સોપ વોટરથી ક્લીન કરવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ તેને 2% લાયસોલ સોલ્યુશનમાં બે કલાક સુધી રાખવામાં આવે છે .

વાઈટલ પોઇન્ટ ટુ બી ઓબ્ઝર્વડ

1) 24 કલાકમાં કેટલી વાર સ્ટુલ પાસ કર્યું? તેની નોંધ કરવી તથા વોર્ડ સિસ્ટરને રિપોર્ટ કરવો.

2) સ્ટુલ પાસ કરતી વખતે પેશન્ટને દુઃખાવો થાય છે કે કેમ? તે જાણવું.

3) સ્ટૂલની કંસીસટન્સી, કલર, દુર્ગંધ, બ્લડ તથા વાર્મ માટે ચેક કરવું.

યુઝ એન્ડ કેર ઓફ યુરીનલ

• યુરીનલ એ યુરીન કલેક્ટ કરવા માટેનું સાધન છે. તે પ્લાસ્ટિક અથવા ઇનેમલની બનાવટમાં આવે છે.

આર્ટીકલ્સ

1) યુરીનલ

7) સ્ક્રીન

9) મેકિંગ ટોસ – ડ્રો શીટ

હેતુઓ

• પેશન્ટને સાચી રીતે અને કમ્ફર્ટેબલ રીતે યુરીનલ આપવા માટે.
• યુરીન કલેક્ટ કરવા માટે
• યુરીનલને સાચી રીતે રીમુવ કરવા માટે
• આઉટપુટના એક્યુરેટલી રેકોર્ડિંગ માટે
• એક્ઝામિનેશન માટે સ્પેસીમેન કલેક્ટ કરવા માટે

પ્રોસિજર

1) પેશન્ટને પ્રોસિજરની પુરી સમજણ આપવી. કોટની ફરતે સ્ક્રીન લગાવવી.

2) પેશન્ટના ઘૂંટણ ફ્લેક્સ કરાવવા, પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન આપવી.

3) યુરીનલ પ્રોપરલી ગોઠવવું. પેશન્ટનો જરૂર પુરતો ભાગ જ એક્સપોઝ કરવો.

4) યુરીનલનો ખુલ્લો ભાગ પેશન્ટ તરફ રાખી ઓપનિંગમાં પેનીસ રહે તે રીતે યુરીનલ ગોઠવવું.

5) યુરીનલ ગોઠવતી વખતે પેશન્ટના સ્ટ્રોટમ ઉપર પ્રેસર ન આવે તે જોવું.

6) યુરીનનો કલર,કોન્ટીટી તથા દુર્ગંધ માટે ઓબ્ઝર્વ કરવું.

7) જે કંઈ એબનોર્માલિટી જોવા મળે તો સ્પેસીમેન કલેક્ટ કરી વોર્ડ સિસ્ટરને રીપોર્ટ કરવો.

8) પેશન્ટ યુરીન પાસ કરી લે કે તુરત જ યુરીનલ દુર કરવું.

9) યુરીનલ યુટીલીટી રૂમમાં લઈ જઈ ખાલી કરી પ્રોપરલી ક્લીન કરી યોગ્ય જગ્યા એ મુકી દેવું.

યુરીન

• એલિમિનેશનની ક્રિયા માટે યુરીનરી સિસ્ટમ અગત્યની છે. યુરીનમા પાણી, યુરિયા, યુરિક એસિડ, એમોનિયા સોલ્ટ તથા સોડિયમ ક્લોરાઇડ જેવા તત્વો રહેલા હોય છે.

યુરીન માટે શું ઓબ્ઝર્વ કરશો

1) એમાઉન્ટ ઓફ યુરીન ઇન 24 કલાકમાં

2) ફ્રિકવન્સી – (વારંવાર)

3) અર્જન્સી – (ઈમરજન્સી)

4) પેઇન ડ્યુરીંગ મીકચ્યુરેશન – પેશાબ કરતી વખતે દૂખાવો થાય અને બળતરા થાય

(5) કલર

6) ટ્રાન્સપરન્સી – પારદર્શકતા

7) ઓડર – દુર્ગંધ

સામાન્ય રીતે એડલ્ટ વ્યકિતમાં 24 કલાકમાં 1000 થી 1500 ml જેટલું યુરીન આઉટ પુટ હોય છે.

કેથેટરાઈઝેશન

વ્યાખ્યા

કેથેટરાઈઝેશન એટલે એવી પ્રોસીઝર કે જેમાં યુરેથ્રા મારફતે કેથેટર દાખલ કરી બ્લેડરમાંથી યુરીન બહાર કાઢવામાં આવે છે.

હેતુઓ

• યુરીનરી રીટેનશન (ભરાવો) ને રીલીવ (દૂર કરવું) કરવા માટે
• નિદાન કરવા માટે
• દર્દીને પેશાબ પર કાબુ ન હોય ત્યારે (ઇન કન્ટીનન્સી) દર્દીની પથારી ભીની થતી અટકાવવા માટે
• યુરીનરી બ્લેડરને વોશ આપવા માટે
• સર્જરી વખતે યુરીનલને તે ભાગને ક્લીન રાખી તેમાં ચેપ લાગતો અટકાવવા માટે
• પેલવીક ઓર્ગનના કોઈ પણ ઓપરેશન કરેલ હોય ત્યારે
• દર્દી બેભાન હોય ત્યારે
• ડિલીવરી અને ઓપરેશન પહેલા બ્લેડર ખાલી કરવા માટે

આર્ટીકલ્સ

• બેડ સ્ક્રીન
• મેકીન ટોસ અને ડ્રો સીટ
• સ્ટરાઈલ ગ્લોવ્ઝ જોડીમાં
• સ્પેસીમેન બોટલ
• સ્ટરાઈલ કેથેટર
• સ્ટરાઈલ યુરીન બેગ (યુરીન કલેક્શન બેગ)
• કેથેટર કંટીન્યુ રાખવા માટે
• સ્ટરાઈલ કોટન સ્વોબ ઈન સ્ટરાઈલ બાઉલ
• એન્ટીસેપ્ટીક સોલ્યુશન (લીકવીડ બીટાડીન)
• સ્ટરાઈલ ડ્રો સીટ
• સ્ટરાઈલ આર્ટરી એન્ડ ડિસેકટીંગ ફોરસેપ્સ
• 2% Xylocaine
• 20 CC સિરિન્ઝ એન્ડ નીડલ
• ડિસ્ટીલ વોટર એમ્પ્યુલ
• કિડની ટ્રે
• જો જરૂર હોય તો ટોર્ચ
• બ્લેન્કેટ અથવા સીટ

પ્રોસિજર

• દર્દીને પ્રોસીઝરની જાણ કરવી. જો દર્દી ભાનમાં હોય તો દર્દીનો સહકાર લેવો તથા દર્દીને વિશ્વાસમાં લેવો.
• બારી બારણા બંધ કરવા બેડની આસપાસ પડદો મુકવો.
• આર્ટીકલ્સ તૈયાર કરી બેડ પાસે લઈ જવા.
• દર્દીને યોગ્ય પોઝીસન આપવા ઘૂંટણને ફ્લેક્સ કરી રાખો.
• દર્દીના બટકસ નીચે મેકીન ટોસ અને ડ્રો સીટ પાથરો.
• કિડની ટ્રે તેની નજીક મુકો
• જરૂર હોય તો લાઈટ મુકો
• દર્દીના કપડા દુર કરી પગના ભાગને બ્લેન્કેટ કે સીટ ના છેડે કવર કરો.
• ત્યારબાદ હેન્ડ વોશ કરો
• પેરીનીયલ એરીયાને એન્ટીસેપ્ટીક સોલ્યુશન વડે ક્લીન કરો
• મેઈલ દર્દીને ગ્લાન્સની સ્કીનને ઉંચી કરી ક્લીન કરવી
• ફિમેલ દર્દીમાં બે સ્વોબ વડે ડાબો અંગુઠો અને ડાબી
• આંગળી વડે લિબિયામેજોરા ને જુદા કરો બીજા હાથે સોબને આર્ટરી ફોર્સેપ્સમાં પકડી એન્ટીસેપ્ટીકમાં બોળી તે ભાગમાં ક્લીન કરો ત્યારબાદ વજાયના માં એક સ્ટરાઈલ સ્વોબ રાખો જેથી કેથેટરને અનસ્ટરાઇલ થતુ અટકાવી શકાય છે.
• જો સ્ટરાઈલ હોલ ટોવેલ હોય તો તે વાપરવું ત્યારબાદ સ્ટારાઈલ કેથેટર લઈ તેને ટીપથી બે ઈંચ દુરથી પકડો.
• કેથેટરના બહારના ભાગે યુરો બેગ જોડો.
• કેથેટરને ધીમે ધીમે યુરેથ્રામાં દાખલ કરો અને દર્દીને ઉંડા શ્વાસ લેવા કહો. યુરીન આવવા માંડે ત્યારે વધુ દાખલ કરવાનુ બંધ કરો.
• યુરીન સ્પેસીમેન લેવાનુ હોય તો સ્ટરાઈલ સ્પેસીમેન બોટલમાં લેવુ.
• જો ફોલીસ કેથેટર હોય તો 15 થી 20 CC (ડિસ્ટલ વોટર) થી અથવા નોર્મલ સલાઇનથી બલ્બ (ફુગ્ગો) ને ફુલાવો.
• સાદુ કેથેટર હોય અને થોડીવાર રાખવાનું હોય તો મેલ દર્દીમાં એબ્ડોમન પર અને ફિમેલ દર્દીમાં થાઇ પર કેથેટર પટી વડે ફિક્સ કરવુ.
• વજાયનામાં મુકેલ સ્વોબ દૂર કરવો.
• યુરીનનુ એમાઉન્ટ માપવુ અને નોંધાવુ.
• મેકીંગટોસ અને ડ્રો સીટ દુર કરવા.
• પ્રોસીઝરની નર્સે નોંધ કરવી.
• તમામ આર્ટીકલ્સ ક્લીન કરી યોગ્ય જગ્યાએ મુકવા.
• સ્પેસીમેન અને ફોર્મને લેબમાં મોકલી આપવા (સ્પેસીમેન ઉપર પટટી લગાવવી જેમાં દર્દી નુ નામ ઇન્ડોર રજિસ્ટર નંબર, વોર્ડ, તારીખ, સમય ,ટેસ્ટનુ નામ વગેરે લખવુ.)

યાદ રાખવાના મુદ્દાઓ

• સ્ટ્રીકટલી એસેપ્ટીક ટેકનીક જાળવવી દર્દીને કેથેટરને કારણે યુરીન પાસ કરવાની ઈચ્છા થશે તેમ સમજાવવુ.
• દર્દીને કેથેટર એકદમ ફોર્સથી દાખલ કરવુ નહિ અને યુરેથ્રામાં ઈજા ન થાય તેનુ ધ્યાન રાખવુ.
• હંમેશા યોગ્ય સાઈઝનું જ કેથેટર વાપરવું.
• ડોક્ટરના ઓર્ડર સિવાય કેથેરાઈઝેશન કરવુ નહિ.

એબનોર્માલીટીસ ઇન મીક્ચુરેશન

યુરીન પાસ કરવાની ક્રિયાને મીક્ચુરેશન કહેવામાં આવેછે.

એબનોર્માલિટીઝ

• પોલીયુરિયા : વધુ પ્રમાણમાં યુરીન પાસ થવું.
• ઓલીગયુરીયા : ઓછા પ્રમાણમાં યુરીન પાસ થવું. 24 કલાકમાં યુરીન આઉટપુટ 400 ml કરતા પણ ઓછું થાય.
• સપ્રેશન ઓફ યુરિન : યુરીન આઉટપુટ સાવ ઘટી જાય આઉટપુટ 24 કલાકમાં 50 ml કરતા પણ ઓછું જોવા મળે.
• એનુરીયા : કિડનીમાં બિલકુલ યુરીન ઉત્પન્ન ન થવું.
• હેમેચુરીયા : યુરિનમાં બ્લડ પાસ થવું.
• પાયુરિયા: યુરિનમાં પસ હોવું
• ડાઈસુરીયા : પેઇનફુલ યુરિનેશન
• આલ્બુમીનુરીયા : યુરીનમા આલ્બ્યુમીન પ્રેઝન્ટ હોવું.
• ગ્લાયકોસુરીયા : યુરીનમા સુગર હોવું.
• ઇનકંટિનન્સી : યુરીન પાસ કરવાની ક્રિયા પર કંટ્રોલ ન હોય.
• રીટેંશન : બ્લાડરમા યુરિન હોવા છતાં પેશન્ટ યુરીન પાસ કરી શકતો નથી.
• રીટેંશન વિથ ઓવર ફ્લો : પેશન્ટ થોડા પ્રમાણમાં જ યુરીન પાસ કરી શકે છે. બાકીનો યુરીન સંગ્રહ થતું હોવાથી બ્લાડર ડિસ્ટેન્સન જોવા મળે છે.

પોલીયુરિયાના કારણો

• 1) વધુ પડતું લીક્વીડ પીવાના કારણે
• 2) એક્સાઇટમેન્ટના કારણે
• 3) કોલ્ડ બાથના કારણે
• 4) ઠંડા વાતાવરણના કારણે
• 5) ડાઇ યુરેટિક ડ્રગ્સના કારણે
• 6) અમુક ડીસીસ જેવા કેમ હિસ્ટેરીયા, ક્રોનિક નેફ્રાયટીસ, ડાયાબિટીસ મલાઈટસ વગેરે.

પોલી યુરિયાના લક્ષણો

• 1) વારંવાર વધુ પ્રમાણમાં યુરીન પાસ થવું.
• 2) જનરલ વીકનેસ
• યુરીન સપ્રેશનના કારણો :
• 1) ઓછા પ્રમાણમાં પ્રવાહી પીવાના કારણે
• 2) પરસેવા દ્વારા ફ્લૂઈડ લોસ થવાના કારણ
• 3) ઉલટીના કારણે
• 4) ઝાડાને કારણે
• 5) અમુક ડ્રગ્સના કારણે

સપ્રેશનના લક્ષણો

• પેશાબ ભરાવાથી જોવા મળતા લક્ષણ
• 1) ડીઝીનેસ
• 2) નોઝિયા
• 3) હેડેક
• 2) ડેમિનેશ ઓફ વિઝન
• 5) પફીનેશ ઓફ ફેસ
• રીટેંશન ઓફ યુરેન :
• આ કન્ડિશનમાં યુરીન બ્લાડરમાં જ રહે છે. કોઈ કારણોસર પેશન્ટ યુરિન પાસ કરી શકતો નથી.

કારણો

1. એનેસ્થેસિયા અથવા ડિસેબીલીટીના કારણે સ્નાયુનું ટેમ્પરરી પેરાલાઇસીસ થઈ જવું
2. ડિસેબીલીટી અથવા અન્ય કારણોસર મસલ્સના કારણે યુરીન પાસ કરવાનો ટોન ઘટી જવો.
3. સ્પાઇનલ નર્વના ડીસીસ
4. મોરફીન અને આલ્કોહોલ જેવા ડ્રગ્સ
5. યુરીનરી સ્ટ્રકચરની સર્જરી કે પછી ટ્રોમા
6. પેરીનિયમ અથવા યુરેથ્રાના ઓપરેશન બાદ
7. પેઇનના ડરના કારણે નર્વસ કોન્ટ્રેક્શન થવું.
8. સ્ટ્રીક્ચર કે એનલાર્જ પ્રોસ્ટેટ ગ્લેન્ડના કારણે ઓબસ્ટ્રકશન થવું.
9. ટ્રોમાના કારણે બ્લાડર,યુરેથ્રા ઉપર પ્રેશર આવતું હોય.
10. અમુક પ્રકારની દવાઓના કારણે દા.ત. એનાલજેસીક, ટ્રાન્સક્વિલાઇઝર્સ વગેરે
11. પ્રવાહી ઓછું લેવાને કારણે

લક્ષણો

• 1) પેશન્ટ યુરિન પાસ ન કરી શકે
• 2) લોઅર એબડોમેનના ભાગે ડિસ્કમ્ફર્ટ જોવા મળે.
• 3) ડિસ્ટેન્ડ બ્લાડર
• 4) પેઇન ઇન લોવર એબ્ડોમીનલ

યુરીનના રીટેન્શનને રિલીવ કરવા માટે નર્સિસનો રોલ

• પેશન્ટ જયારે યુરીન પાસ ન કરી શકે તેવી સ્થિતિમાં નર્સે પ્રથમ નેચરલ મેથડનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. કારણ કે, કેથેટરાઈઝેશન કરવાથી સીસ્ટાઇટીસ થવાની શક્યતા રહે છે.
• 1) પેશન્ટને મેન્ટલી અને ફિઝિકલી રિલેક્સ કરવો.
• 2) પેશન્ટને પ્રાઇવેસી પૂરી પાડવી.
• 3) પેશન્ટને ડિસકર્મ્ફટ થાય તેવા સંજોગો ઉપસ્થીત ન થવા દેવા. દા.ત. પેશન્ટ યુરીનલ & બેડ પાન માંગે તો તુરંત જ પ્રોવાઇડ કરવું જોઈએ એમાં મોડુ કરવાથી યુરેથ્રલ મસલ્સ, સ્ફીનકટર મસલ્સના કોન્ટ્રેકશન થવાનો ભય રહે છે.
• 4) પેશન્ટને રનીંગ વોટરનો સાઉન્ડ સંભળાવો.
• 5) ફિમેલ પેશન્ટમાં વલ્વા ઉપર થોડું ગરમ પાણી રેડવાથી સ્ફીનકટર મસલ્સ રિલેક્સ થાય છે.થોડું ગરમ પાણી બેડ પાનમાં પણ રાખવું. તેની હિટથી મસલ્સ રિલેક્સ થાય છે.
• 6) બ્લેડર રીજીયન ઉપર હોટ વોટર બેગ એપ્લાય કરવી.
• 7) પેશન્ટને હોટ ડ્રિન્ક પીવા માટે આપવા.
• 9) પેશન્ટ નોર્મલી યુરીન પાસ કરી શકે તેવી પોઝિશન આપવી.
• 10) એનિમા પણ યુરીન પાસીંગ માટે મદદ રૂપ થઈ શકે છે.
• 11) એબ્ડોમીનલ ઉપર સીમફાયસીસ પ્યુબીસના ભાગે જેન્ટલી મસાજ અને પ્રેશર આપવું જે ઉપરોકત નર્સિંગ મેજર્સ બાદ પણ પેશન્ટ યુરિન પાસ ન કરી શકે તો ડોક્ટરની સલાહ મુજબ કેથેટરાઇઝેશન કરવામાં આવે છે.

ઇનકન્ટીનન્સી ઓફ યુરીન

ઇનકન્ટીનન્સી ઓફ યુરીન એ કોમન યુરીનરી પ્રોબ્લેમ છે. ઘણી વખત મસલ્સનો કંટ્રોલ વીક થઈ જવાથી આવી પરિસ્થિતિ ઉત્પન્ન થાય છે.

ઇનકન્ટીનન્સી ઓફ યુરીનના જુદા-જુદા પ્રકારો છે. જે નીચે મુજબ છે :

(1) સેન્સરી ઇનકન્ટીનન્સી : વૃદ્ધ વ્યક્તિઓમાં બ્લાડરની સેન્સીટીવીટી ઓછી થઇ જવાથી અજાણતા મીકચ્યુરેશન થઈ જાય છે.

(2) સ્ટ્રેસ ઇનકન્ટીનન્સી : બ્લાડરના સ્ફીનકટર મસલ્સની વીકનેસના કારણે જોવા મળે છે.

(3) અર્જ ઇનકન્ટીનન્સી : આમાં બ્લાડરના સીવ્યર ઇન્ફ્લામેટરી કન્ડિશનમાં પેશન્ટ ટોયલેટ સુધી પહોંચે તે પહેલાં જ યુરીન પાસ થઈ જાય છે.

કારણો

1) યુરીનરી ટ્રેકના ઓપરેશન બાદ

2) બ્લાડરના મસલ્સ અને નર્વ ડીસીસના કારણે

3) મસલ્સ કંટ્રોલ વીક થઈ જવો.

4) સ્ફીનકટર મસલ્સને ઈજા થવાના કારણે

5) એનલાર્જ પ્રોસ્ટેટ

6) અનકન્સીયસનેસ

7) ઓલ્ડ એજ

8) ડાયુરેટિક્સ તથા સેડેટીવ્સ જેવા ડ્રગ્સના વધુ પડતા સેવન થી સેન્સેશન ઓછુ થવાથી.

9) યુરીનરી ટ્રેક ઇન્ફેક્શન

10) ન્યુરોલોજિકલ કન્ડિશન દા. ત. સ્પાઇનલ ફ્રેક્ચર, પેરાલાયસીસ વગેરે.

11) સ્ટ્રીક્ચર ઓફ યુરેથ્રરા

12) બ્લાડર નેકના ટીશ્યુની હાઇપરટ્રોફીના કારણે

13 ) દર્દીએ વધુ પડતુ પાણી પીધું હોય અને ટોયલેટ તાત્કાલીક અવેલેબલ ન હોય.

14) ફિકલ ઇમપેક્શન

નર્સિસ રોલ ટુ પ્રિવેન્ટ ઇનકન્ટીનન્સી ઓફ યુરીન

• 1) સૌ પ્રથમ ઇનકન્ટીનન્સીનું કારણ જાણીને તે મુજબ સારવાર કરવી
• 2) પેશન્ટને ફિઝિકલી તથા સાયકોલોજી રીલેક્સેશન પુરું પાડવું.
• 3) પેશન્ટ જો ચાલી શકે તેમ હોય તો તેને ટોયલેટ સુધી લઈ જવો, પથારી વશ પેશન્ટને બેડ પાન, યુરીનલ આપવું.
• 4) પેશન્ટમાં રેગ્યુલર મીકચ્યુરેશન ઓફ હેબિટ ડેવલપ કરવી.
• 5) પેરીનીયલ કસરત દ્વારા મસલ્સ ટોન ઇમ્પ્રુવ કરવો.
• 6) યુરીનરી ઇન્ફેક્શનના કેસમાં મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ આપવી.
• 7) પેશન્ટને રાત્રે સુતી વખતે લીમીટમાં પાણી પીવા માટે આપવું. જેથી રાત્રીના ઉંઘના સમયે યુરીન પ્રોડક્શન તથા ઓવરફ્લોને ઘટાડી શકાય.
• 8) પેશન્ટની સ્કીન કેર કરવી. આ ખુબ મહત્વનું છે. પેરીનીયલ સ્કીન કોન્સ્ટેટલી ભીની રહેતી હોવાથી તે ભાગની કેર કરી ડ્રાય રાખવો. જેથી કોમ્પ્લિકેશન્સ તથા પ્રેશર સોર થતા અટકાવી શકાય
• ઉપરોકત નર્સિંગ મેજર્સ પછી થી પણ પેશન્ટને આવો પ્રોબ્લેમ રહેતો હોયતો! સલાહ મુજબ
• કેથેટરાઈઝેશન કરવામાં આવે છે, જેમાં ઇન્ડવેલીંગ કેથેટર મુકવામાં આવે છે. જેના બહારના છેડા ને ક્લેમ્પ કરેલો હોય છે. તેથી પેશન્ટને જયારે બ્લાડર ફુલ થઈ જાય અને યુરીન પાસ કરવાની ઇચ્છા થાય ત્યારે કેથેટર સાથે યુરીનરી બેગ જોડી યુરીન પાસ કરાવી શકાય.

એલિમિનેશન (બોવેલ્સ)

• એલિમિનેશન માટેના ઇન્ટર્નલ ઓર્ગનમાં કિડની, ફેફસા અને આંતરડા તેમજ સ્કીનનો સમાવેશ થાય છે.

1. ફેફસામાંથી CO2 એલિમિનેટ થાય છે.
2. કિડનીમાંથી યુરીન એલિમિનેટ થાય છે.
3. સ્કીનમાંથી સ્વેટ એલિમિનેટ થાય છે.
4. ઇન્ટેસ્ટાઇનમાંથી સ્ટુલ દ્વારા વેસ્ટ પ્રોડક્ટ એલિમિનેટ થાય છે.

• આ દરેક થોડા-ઘણા પ્રમાણમાં ઇનવોલ્યુનટરી એક્ટ છે. જેમાં ફકત એલિમિનેશન ઓફ ફીસીસ & યુરીન એ નોર્મલી વોલ્યુનટરી એક્ટ.
• ફીસીસમાં ફૂડ ડાઈજેસ્ટ થઈ ગયા પછી વધેલી રેસીડ્યુઆ હોય છે, જે ડેઈલી એક્સક્રીટ થવું જોઈએ. નહી તો પેલ્વિક કોલોનમાં એક્યુમુલેટ થવાનો ચાન્સ હોય છે. જેથી ગેસ અને ડિસ્ટેન્સન થવાથી ઇલ હેલ્થના સીમટમ્સ જેવા કે એબ્ડોમીનલ ડિસ્કમ્ફર્ટ, ડીફીકલ્ટી ઇન મીકચ્યુલેશન, હેડેક, એપથી, મોં માંથી ખરાબ વાસ આવવી અને અન ઇસીનેસ જોવા મળે છે. ટૂંકમાં સંપુર્ણ આરોગ્ય જાળવવા બાઉલનું પ્રોપર ફંક્શનીંગ હોવું જરૂરી છે.

મેજર્સ ફોર એલિમિનેશન કેર

• ઇમ્પ્રુવિંગ ડાયટ : રેસા વાળો ખોરાક તેમજ લીલા પાંદડા વાળા શાકભાજી, ફ્રૂટ્સ વગેરે લેવામાં આવે તો કબજિયાત દુર થાય છે. આવા રફેજમાં આવેલા સેલ્યુલોઝથી પેરીસ્ટાલસીસ મુવમેન્ટ સ્ટીમ્યુલેટ થાય છે. અને કબજિયાત દુર થાય છે.
• ફ્લુઇડ ઇન્ટેક : વોટર ઇન્ટેક તેમજ ફ્લુઇડ ઇન્ટેક જેવા કે જ્યુસ, સુપ વગેરે લેતા રહેવાથી પણ કબજિયાત દૂર થવામાં હેલ્પ થાય છે.
• કસરત : ફિઝિકલ એક્સરસાઇઝથી એબ્ડોમીનલ મસલ્સ અને ઇન્ટેસસ્ટાઈનલ મસલ્સનો ટોન અપ થાય છે. જેથી પેરીસ્ટાલસીસ ઇમ્પ્રુવ થાય છે
• રેગ્યુલર ટોયલેટ હેબિટ : રેગ્યુલર ડેફીકેશનની હેબિટ ફોર્મ કરવી ફાયદાકારક છે. જે નાની ઉંમરથી જ પાડવી.

એલિમિનેશન નીડ્સ

વ્યાખ્યા

એલિમિનેશન એટલે શરીરમાં રહેલા બેસ્ટ પ્રોડક્ટને બહાર કાઢવા, જે ફેફસા, સ્કીન, રેક્ટમ તથા યુરીનરી બ્લાડર દ્વારા બહાર કાઢવામાં આવે છે.

પ્રોબ્લેમ્સ ઇન સીકનેસ :

• માનવ શરીર નીચે જણાવ્યા પ્રમાણે વેસ્ટ પ્રોડક્ટ બહાર કાઢે છે.
• ગેસ્ટ્રો ઇન્ટેસ્ટાઈનલ ટ્રેક દ્વારા ફીસીસ તરીકે
• યુરીનરી બ્લાડર દ્વારા યુરીન તરીકે
• ફેફસા દ્વારા એક્સપિરેશન એર તરીકે
• સ્કીન દ્વારા પરસેવા તરીકે
• ઉપરોક્ત દરેક ક્રિયાઓના સ્પેસિફીક ફંક્શન છે.ગેસ્ટ્રો ઇન્ટેસસ્ટાઈનલ ટ્રેક નોર્મલ ફંકશન ઇન્ટરફેરોનના કારણે બોડીના ટોટલ ફંક્શન ઉપર અસર થાય છે.જો બાઉલનું ફંક્શન કમપ્લીટ સ્ટોપ થઈ જાય તો તાત્કાલિક મેડિકલ તથા સર્જીકલ ટ્રીટમેન્ટની જરૂર પડે છે. કબજીયાત તથા ઝાડા સામાન્ય રીતે જોવા મળે છે.

કોન્સ્ટીપેશન (કબજિયાત)

કબજિયાત એટલે કે હાર્ડ સ્ટૂલનું ડીફીકલ્ટ ઇવાક્યુશન, આંતરડાની ઓછી કાર્યશક્તિના કારણે પેરીસ્ટાલસીસ મુવમેન્ટ ઓછી થઈ જાય છે. જે કબજિયાતમાં પરિણમે છે.

કારણો

1. ડાયટમાં ફાઇબર્સની કમી.
2. અપુરતો અને અનિયમિત ખોરાક
3. અપુરતું પાણી
4. લક્ષેટીવ્સનો વધારે પ્રમાણમાં ઉપયોગ
5. ડેફીકેશન માટેની અનનેચરલ પોઝિશન.
6. પોસ્ટ ઓપરેટિવ પિરિયડ
7. પ્રાઇવેસીનો અભાવ.
8. ઈમોશનલ પ્રોબ્લેમ
9. ઓછી કસરત
10. ડેફિકેશનની હેબિટમાં રેગ્યુલારીટી ના હોય.
11. આંતરડાની સર્જરી
12. લોવર બાઉલમાં ઓબસ્ટ્રકશન હોય
13. એનીમા હેબિટ
14. એબડોમિનલ વોલ ઓફ મસલ્સની કંજેનાઈટલ વિકનેસ
15. અમુક ચોકકસ પ્રકારની દવાઓ દા.ત., સેડેટીવ
16. ચા કે કોફીનો વધારે પ્રમાણમાં ઉપયોગ
17. હેમરોઇડ્સ
18. ફીસચ્યુલા ઇન એનસ
19. એનાલ કેનાલ મેલીગ્નનસી
20. ફિકલ ઇમપેક્શન

ચિન્હો અને લક્ષણો

• 1) હેડેક
• 2) નોસિયા
• 3) ગીડીનેસ
• 4) પેઇન ઇન એડોમેન
• 5) રેસ્ટલેસનેસ
• 6) એબ્ડોમીનલ ડિસ્ટેન્સન
• 7) ભૂખ ઓછી લાગવી
• 8) ઊંઘ ઓછી આવવી
• 9) કોટેડ જીભ
• 10) લેર્થાજી
• 11) એબ્ડોમીનલ ડીસકમ્ફર્ટ
• 12) ઉલટી

નર્સિંગ મેજર્સ

• કબજિયાતનું કારણ શોધીને તેની સારવાર કરવી.
• પેશન્ટને પુરતો ખોરાક લેવા માટે સમાવવો, જેથી પેરીસ્ટાલસીસ મુવમેન્ટમાં વધારો થાય
• હાઈ ફાઈબર્સ ડાયટ આપવો દા.ત., રો અને કુક્ડ વેજીટેબલ્સ, ફ્રુટ્સ, ગ્રેન્સ, સીરીયલ, વગેરે.
• પેશન્ટને પુરતા પ્રમાણમાં પાણી પીવડાવવું. વહેલી સવારે એક ગ્લાસ પાણી પીવાની ટેવ પાડવી.
• પેશન્ટને ડેફીકેશનની હેબિટ ડેવલપ કરવા સમજાવવુ.
• ડેફીકેશનના સમયે બેડની ફરતે પડદો લગાવી પેશન્ટની પ્રાઇવસી જાળવવી.
• જો ડોક્ટરની પરમિશન હોય તો પેશન્ટને સીટિંગ પોઝિશન આપવી.
• પેશન્ટને રેગ્યુલર કસરત કરાવવી, જેનાથી એબડોમીનલ તથા પેરિનિયમ મસલ્સ એન્કરેજ થાય છે.
• બને ત્યાં સુધી લક્ષેટીવ્સ, સપોસીટરીજ તથા એનીમાનો ઓછો ઉપયોગ કરવો. કારણ કે તેના વધુ પડતા ઉપયોગથી તેની હેબિટ પડી જાય છે.
• ડેફીકેશન ઓફ ફિઝિયોલોજી વિશે પેશન્ટને હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું.
• પેશન્ટને સ્ટ્રેસ અને સ્ટ્રેનથી મુકત રાખવાના પ્રયત્નો કરવા.
• ડિસેબિલિટીને પ્રિવેન્ટ કરવા હાઈ પ્રોટીન તથા હાઇ કેલરી ડાયટ આપવો.

5″D” યાદ રાખવા :

1) ડાયટ : રફેજ, બટર, ઘી

2) ડીડ્સ : વહેલી સવારે એક ગ્લાસ પાણી પીવાની ટેવ પાડવી.

3) ડ્રગ્સ : ડોક્ટરના ઓર્ડર વગર કોઈ પણ પ્રકારની દવાઓ ન લેવી.

4) ડિસેબીલીટી : ડિસેબીલિટીને પ્રિવેન્ટ કરવા હાઈ પ્રોટીન હાઈ કેલરી ડાયટ આપવો.

5) ડીસીસ : કોઈ ડીસીસ હોય તો તેની સારવાર કરાવવી.

નર્સિંગ એક્શન

• આંતરડાનું નોર્મલ હલન ચલન પુન: સ્થાપિત કરવું.
• પીડા દાયક લક્ષણો દૂર કરવા
• ફ્લુઇડ અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ બેલેન્સની જાળવણી કરવી.
• પુરતા પ્રમાણમાં પોષકની સ્થિતિ જાળવવી
• આરામ અને હાઈજીનની જાળવણી

✳️એનીમા

વ્યાખ્યા

ક્લીન કરવા, દવા આપવા, નિદાન કરવા અને અન્ય કોઇ હેતુ માટે રેક્ટમ મારફતે કોલોનમાં ફ્લુઇડ દાખલ કરવામાં આવે છે તેને એનીમા કહે છે. જેનાથી લોકલ અથવા જનરલ ઇફેક્ટ પ્રોડ્યુસ (ઉત્પન) કરી શકાય છે.

જનરલ હેતુઓ

• લાર્જ ઇન્ટેસ્ટાઇન સાફ કરવા માટે અને ઇવાક્યુએશન સ્ટીમ્યુલેટ કરવા માટે.
• ગેસ બહાર કાઢવા માટે અને ડીસ્ટેન્શન ઓછું કરવા માટે.
• વર્મ્સ (ક્રૃમી) ને બહાર કાઢવા માટે અને તેનો નાશ કરવા માટે.
• શરીરમાં ફ્લુઇડ અથવા મેડીસીન દાખલ કરવા માટે.
• શોક અને કોલેપ્સ કન્ડીશનમાં પેશન્ટને સ્ટીમ્યુલન્ટ કરવા માટે.
• હાર્ડ સ્ટુલને સોફ્ટ કરીને બહાર કાઢવા માટે જેથી કરીને વધારે પડતો શ્રમ અટકાવી શકાય.
• ચોક્કસ પ્રોસીઝરમાં પેશન્ટના કોલોનને ક્લીન કરવા માટે દા.ત. ઓપરેશન.
• ટેમ્પ્રેચર ડાઉન કરવા માટે આઇસ વોટર એનીમા આપવામાં આવે છે.
• ડાયેરીયા કંટ્રોલ કરવા માટે રીટેઇન્ડ એનીમા આપવામાં આવે છે દા.ત સ્ટાર્ચ ઓપીયમ એનીમા.
• રોગનું નિદાન (ડાયગ્નોસીસ) નક્કી કરવા માટે દા.ત. બેરીયમ એનીમા.

એનીમા આપવા માટેના સામાન્ય સુચનો

• (૧) એનીમા આપવા માટે જરૂરીયાત મુજબનુ કેથેટર અથવા રેક્ટલ ટ્યુબ વાપરવી જોઇએ. એડલ્ટ માટે નંબર ૨૦
• (२) ઇનફન્ટ માટે અને શાળાએ જતા બાળકો માટે 14 થી 18 નંબરની ટ્યુબનો ઉપયોગ કરવો
• (૩) રેક્ટલ ટ્યુબ પોચી અને ઇલાસ્ટીક જેવી હોવી જોઇએ. ટ્યુબનો આગળનો ભાગ ધારદાર ન હોવો જોઇએ. કારણ કે તે ધારદાર ભાગ રેક્ટલના મ્યુકસ મેમ્બ્રેનને ઇજા કરી શકે છે.
• (૪) રેક્ટલ ટ્યુબને પાણીમાં ઓગળે એવા લુબ્રિકન્ટ વડે અથવા વેસેલીન લગાળીને રેક્ટમમાં દાખલ કરવી જેથી રેક્ટમના અંદરના મ્યુકોસલ પડને કોઇ પણ જાતની બળતરા ન થાય અને ઇજા ન થાય તેમ આ લુબ્રીકેટનો થોડા પ્રમાણમાં ઉપયોગ કરવો જેથી ટ્યુબને બ્લોક થતા રોકી શકાય.
• (૫) એનીમાના હેતુ પ્રમાણે તેના દ્રાવણનું તાપમાન ગોઠવવુ જોઇએ. જો ઇવાક્યુઅંન્ટ (એક્સપલશન એનીમા) આપવાનો હોય તો તેનુ તાપમાન 105 થી 110°F (40.5° થી 43°c) એડલ્ટ માટે અને 100° F (37.7ºc ) બાળકો માટે રાખવુ. અને રીટેઇન્ડ એનીમા શરીરના તાપમાન જેટલુ તાપમાને આપવામાં આવે છે.
• (૬) એનીમાનુ દ્રાવણ કેટલા પ્રમાણમાં આપવુ તે દરેકની ઉંમર, સાઇઝ અને કેવા પ્રકારનો એનીમા છે તેના પર રહેલ છે જો ઇવાયુઅન્ટ એનીમા આપવાનો હોય તો ૫૦૦ થી ૧૦૦૦ ml એડલ્ટ માટે 250 થી 500 ml બાળકો માટે અને 250 થી ઓછું એક વર્ષના બાળકો માટે.
• જ્યારે રીટેઇન્ડ એનીમાં આપવાનો હોય ત્યારે એક જ વખત 100 થી 150 ml દ્રાવણ જ આપવું તેનાથી વધારે આપવુ નહી.
• (૭) જ્યારે એનીમા આપવામાં આવે ત્યારે સામાન્ય રીતે લેફ્ટ લેટરલ પોઝીશન આપવામાં આવે છે કેમ કે સિગ્મોઇડ કોલોન રેક્ટમ નીચે આવે છે જેથી દ્રાવણને સારી રીતે રેક્ટમમાં મોકલી શકાય જ્યારે હાઇ ક્લીનસીંગ એનીમા આપવામાં આવે ત્યારે દર્દીની પોઝીશન બદલવામાં આવે છે. લેફ્ટ લેટરલથી ડોરસલ રીક્મબેટ અને પછી રાઈટ લેટરલ આપવામાં આવે છે આ રીતે કરવાથી દ્રાવણ પુરા આંતરડામાં ફેલાય છે જ્યારે ઇવાક્યુઅંન્ટ એનીમાં આપવામાં આવે ત્યારે પથારી સીધી રાખવામાં આવે છે જ્યારે રીટેઇન્ડ એનીમા આપવામાં આવે ત્યારે પગની સાઇડનો ભાગ ઉંચો કરવામાં આવે છે.
• (૮) કેટલી રેક્ટમ ટ્યુબ અંદર જવા દેવી તે માણસના ઉંમર અને સાઇઝ પર આધાર રાખે છે એડલ્ટમાં સામાન્ય રીતે 7.5 થી 10 cm (3 થી 4 ઇંચ) બાળકોમાં 2.5 થી 3.7 cm (1 થી 1.5 ઇંચ ). જો કોઇ પણ જાતની અડચણ લાગે તો ટ્યુબ નીકાળી લેવી અને ડોક્ટરને જાણ કરવી.
• (૯) એનીમા આપવા માટે એનીમાના પ્રકાર પ્રમાણે ઉંચાઇ પર ગોઠવવામાં આવે છે ક્લીનસીંગ એનીમા આપવાનો હોય ત્યારે તેની ઉંચાઇ એનસથી 18 ઇંચ (45cm) કરતા વધારે ન રાખવી. રીટેનશન એનીમામાં એનસથી 8 ઇંચ (20cm) કરતા વધારે ન રાખવી.
• (૧૦) એનીમાનું દ્રાવણ કેટલા સમય સુધી રેક્ટમ અને કોલોનમાં રહે છે તે ક્યા પ્રકારનો એનીમા છે અને દર્દી કેવુ છે તેના પર આધાર રાખે છે ઓઇલ રીટેનશન એનીમા સામાન્ય રીતે 2 થી 3 કલાક રહે છે અને બીજા ક્લીનસીંગ એનીમા સામાન્ય રીતે 5 થી 10 મીનીટ અંદર રહે છે.
• (૧૧) એનીમા આપતા પહેલા તેમાં વપરાતા દરેક સાધનો કામ કરે છે કે નહિ તે ચકાસી લેવુ.
• (૧૨) જો રેક્ટમ ફિકલ મટીરીયલથી ફુલ હોય તો ફિકલ મટીરીયલ ગ્લોસ પહેરીને બહાર નીકાળવું પછી રીટેઇન એનીમા આપવું.

ટાઇપ્સ ઓફ એનીમા

એનીમાનાં મુખ્ય બે પ્રકાર છે.

(i) નોન – રીટેન્શન એનીમા (એક્સપેલીંગ એનીમા)

ડેફીનેશન : ” આ એનીમામાં ફ્લુઇડ રેક્ટમમાં અંદર દાખલ કર્યા પછી અંદર રાખવાનું હોતુ નથી પરંતુ થોડીવાર રહીને બધું જ ફ્લુઇડ બહાર કાઢી નાખવાનું હોય છે તેથી તે નોન- રીટેઇનીંગ એનીમા કહે છે.” તેના પ્રકારો નીચે મુજબ છે.

(A) પરગેટીવ એનીમા : ” જે એનીમા સ્ટુલ પાસ કરવા માટે આપવામાં આવે છે તેને પરગેટીવ એનીમા કહેવાય છે. તેના નીચે મુજબ બે પ્રકાર છે.”

(૧) સોપ વોટર એનીમા અથવા સોપ શુડ એનીમા

આમાં સાબુનું પ્રવાહી (જેલી) વોર્મ વોટરમાં મિક્સ કરી રેક્ટમમાં દાખલ કરવામાં આવે છે.

હેતુઓ

• (૧) આંતરડાની પેરીસ્ટાલસીસ મુવમેન્ટ વધારવા માટે.
• (૨) નીચેની કન્ડીશનમાં રેક્ટમ ખાલી કરવા માટે.
• ઓપરેશન પહેલા અને પછી.
• એબ્ડોમીનલ એક્સ-રે લેતા પહેલા
• પેલ્વીક ઓર્ગનની તપાસ કરતા પહેલા
• ડીલીવરી પહેલા.
• (૩) હીટ અને કેમીકલ દ્વારા કોલનને સ્ટીમ્યુલેટ કરવા માટે.
• (૪) કબજીયાત અને ગેસ દુર કરવા માટે.

આર્ટીકલ્સ : એક ટ્રે વીથ કવરમાં નીચેના સાધનો લેવા આ ટ્રે ને ટોયલેટ ટ્રે પણ કહેવાય છે.

(૧) એનીમા કેન.

(૨) રબ્બર ટ્યુબ વીથ કનેક્શન

(૩) રેક્ટમ કેથેટર જુદી જુદી સાઇઝ પ્રમાણે.

(૪) ક્લેમ્પ (ચીપટી).

(૫) બાથ થર્મોમિટર

(૬) સોપ સોલ્યુશન. (જેલી)

(૭) વેસેલીન પોટ.

(૮) એક બાઉલમાં ગોસ પીસ

(૯) મેકીંગ ટોસ અને ડ્રો શીટ.

(૧૦) એક કીડની ટ્રે.

(૧૧) એક ઔંસ ગ્લાસ

(૧૨) એક જગમાં ગરમ પાણી

(૧૩) સલાઇન સ્ટેન્ડ

(૧૪) બાથ બ્લેન્કેટ અથવા ચાદર.

(૧૫) એક બાઉલમાં ભીના મોટા કોટન સ્વોબ.

(૧૬) એક આર્ટરી ફોરસેપ્સ.

(૧૭) બેડપાન (જરૂર હોય તો).

(૧૮) પડદો.

પ્રોસીઝર

• (૧) પેશન્ટને અને તેના સગાને આ પ્રોસીઝર બાબત બરાબર સમજણ આપવી.
• (૨) જો પેશન્ટ ચાલી શકે તેમ હોય તો તેને સાઇડ રૂમમાં લઇ જઇ આ પ્રોસીઝર કરવો.
• (૩) જો પેશન્ટ ન ચાલી શકે તેમ હોય તો તેના કોટ ઉપર જ રાખીને તેના કોટની આજુ-બાજુ પડદા મુકવા.
• (૪) ટ્રે તૈયાર કરી પેશન્ટના કોટ પાસે લઇ જવી અને લોકર પર જમણી બાજુએ મુકવી.
• (૫) જરૂર પડે તો બેડ-પાન પણ તૈયાર રાખવું.
• (૬) એનીમાનુ ફ્લુઇડ તૈયાર કરતી વખતે ૧ પાઇન્ટ પાણીમાં ૧ ઔંસ સોપ જેલી બરાબર મિક્સ કરવી.
• (૭) પાણીનું ઉષ્ણતામાન સોલ્યુશન બનાવતી વખતે ૧૦૫ ફે. અને એનીમા આપતી વખતે ૧૦૦ ફે. હોવુ જોઇએ.
• (૮) પેશન્ટનાં બટક્સ નીચે મેકીંગ ટોસ અને ડ્રો શીટ પાથરવા.
• (૯) પેશન્ટને લેફ્ટ લેટરલ પોઝીશન આપવી કારણ કે એસ. આકારનો સિગ્મોઇડ કોલોન લેફ્ટ સાઇડમાં આવેલો હોવાથી તેમાં ફ્લુઇડ રહી શકે છે.
• (૧૦) તૈયાર કરેલ સોપ સોલ્યુશન એનીમા કેનમાં ભરવું અને ટ્યુબને ક્લેમ્પ કરવી.
• (૧૧) ટ્યુબ સાથે કનેક્શન જોડીને તેની સાથે રેક્ટલ કેથેટર જોડવું.
• (૧૨) કેથેટરને આગળથી ત્રણ થી ચાર ઇંચ સુધી વેસેલીન ગોસ પીસથી લુબ્રીકન્ટ કરવું.
• (૧૩) ક્લેમ્પ ખોલીને થોડી એર કિડની ટ્રે માં ફ્લુઇડ સાથે જવા દેવી.
• (૧૪) રેક્ટલ કેથેટર ૩ થી ૪ ઇંચ સુધી પેશન્ટના રેક્ટમમાં ધીમેથી દાખલ કરવું.
• (૧૫) પેશન્ટને ઉંડા સ્વાસ લેવા માટે કહેવું અને ફ્લુઇડ અંદર રાખવા માટે કહેવુ.
• (૧૬) કેનમાં થોડુ પ્રવાહી રહે ત્યારે ટ્યુબને ક્લેમ્પ કરી દેવી કારણ કે એર અંદર દાખલ ન થાય તે માટે.
• (૧૭) ત્યારબાદ રેક્ટલ કેથેટરને રેક્ટમ માંથી રીમુવ કરવું અને કિડની ટ્રે માં મુકી દેવું તેમજ એનીમા કેન પણ નીચે ઉતારી લેવું.
• (૧૮) પેશન્ટના કપડાં વ્યવસ્થિત કરવા અને તેને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી.
• (૧૯) જ્યારે ટોયલેટ જવાની ઇચ્છા થાય ત્યારે પેશન્ટને લેટરીન જઇ આવવા માટે કહેવું.
• (૨૦) જો પેશન્ટ અશક્ત હોય અને તેની જાતે રેક્ટમનો બહારનો ભાગ ક્લીન કરી શકે તેમ ન હોય તો આપણે ઓર્ટરી ફોરસેપ્સમાં ભીના સ્વોબ લઇને ક્લીન કરી આપવું.

આફ્ટર કેર ઓફ ધી આર્ટીકલ્સ

• રબ્બર કેથેટરને એનીમા ટ્યુબથી જુદુ કરી ક્લીન કરવા માટે આપવું.
• રનીંગ વોટર નીચે તેને ક્લીન કરવું, આગળના ભાગમાં બ્લોક હોય તો સોબ વડે રીમુવ કરવી.
• કેથેટરને ૫ મીનીટ સુધી બોઇલ કરવું (પાણી બોઇલ થવાની શરૂઆત થાય ત્યારથી ૫ મીનીટ)
• બાકીના દરેક આર્ટીકલ્સને ક્લીન કરી યોગ્ય સ્થાને મુકવા.

આફ્ટર કેર ઓફ ધી પેશન્ટ

• એનીમાં આપ્યા પછી જો પેશન્ટ પ્રવાહી અંદર રાખી શકે તો ૫ મીનીટ અંદર રાખવા કહેવું.
• જો જરૂર હોય તો પેશન્ટને બેડ-પાન આપવું અથવા લેટરીનમાં જવા કહેવું.
• સ્ટુલ પાસ થઇ જાય પછી પેશન્ટને રેક્ટમનો ભાગ કલીન કરવામાં મદદ કરવી.
• તેનું રીજલ્ટ કેવું છે તેનું ઓબ્ઝર્વેશન કરવું અને કેસ પેપરમાં માર્કીંગ કરવું.

(૨) કમ્પાઉન્ડ એનીમા

ડેફીનેશન : “જ્યારે બે થી ત્રણ પ્રવાહી વસ્તુઓ ભેગી કરી એનીમા આપવામાં આવે છે ત્યારે તેને કમ્પાઉન્ડ એનીમા કહે છે આ એનીમા પણ પરગેટીવ તરીકે આપવામાં આવે છે”

હેતુઓ

• પાવરફુલ પરગેટીવ એક્શન માટે.
• ઝડપથી ફીકલ મટીરીયલ્સને બહાર કાઢવા માટે.
• ટીસ્યુઝ માંથી ફ્લુઇડ વીથડ્રો કરી ટીસ્યુઝનું સ્વેલીંગ ઓછું કરવા માટે.

આર્ટીકલ્સ

એક ટ્રે વીથ કવરમાં સોપ વોટર એનીમાના બધાં જ સાધનો ઉપરાંત.

(૧) સ્મોલ પાઇન્ટ મેઝર.

(૨) મેગ્નેશીયમ સલ્ફેટ ૧ ઓસ- ૫૦%

(3) ગ્લીસરીન ૨ ઔસ.

(૪) વોટર – ૩ ઔસ.

પ્રોસીઝર

• (૧) ડયુટી રૂમમાં ટ્રે તૈયાર કરી પેશન્ટના કોટ પાસે લઇ જઇ જમણી બાજુ લોકર ઉપર મુકવી.
• (૨) પેશન્ટન તથા તેના રીલેટીવને પ્રોસીઝર બાબત સમજાવી કોટની આજુ બાજુ પડદો મુકાવવો.
• (૩) પાઇન્ટ મેઝરમાં ૧ ઔંસ મેગ્નેશીયમ સલ્ફેટ ૫૦% નો પાવડર લેવો. તેમાં ર ઔંસ ગ્લીસરીન અને 3 ઔસ પાણી મીક્ષ કરવું. આ મિશ્રણને ૧૦૫ ફે. ટેમ્પ્રેચર સુધી ગરમ કરવું.
• (૪) જ્યારે મિશ્રણ ઠંડુ થઇને ૧૦૦ કે. ઉષ્ણતાપમાને આવે ત્યારે સોપ વોટર એનીમાની જેમ જ આ એનીમા આપવો.
• (૫) પેશન્ટનું ઓબ્ઝર્વેશન કરવું અને રીજલ્ટ કેસ પેપરમાં માર્ક કરવું.

(B) ક્લીન્સીંગ એનીમા

• આ એનીમાં તે કોલનને ક્લીન કરવા માટે આપવામાં આવે છે જેમાં નોર્મલ સલાઇન ૬૦૦ થી ૧૦૦૦ સી.સી. અથવા તો ટેપ – વોટર ૧૦૦૦ થી ૧૨૦૦ સી.સી જેટલું પર રેક્ટલ આપવામાં આવે છે. આ એનીમા પણ સોપ-વોટર એનીમાની જેમ જ આપવામાં આવે છે.

(ii) રીટેન્શન એનીમા

ડેફીનેશન : “રીટેન્શન એનીમા એટલે જે પ્રવાહીને રેક્ટમ દ્વારા અંદર દાખલ કરવામાં આવ્યું હોય છે તેને થોડા સમય માટે અથવા લાંબા સમય માટે અંદર જ રાખવાનું હોય છે. તેને રીટેન્શન એનીમા કહે છે.” તેના પણ નીચે મુજબ બે પ્રકાર છે.

(A) શોર્ટ રીટેન્શન એનીમા

• આમાં પ્રવાહી અંદર દાખલ કર્યા પછી ૧૦ થી ૩૦ મિનિટ સુધી જ અંદર રાખવામાં આવે છે તેને સ્મોલ એનીમા પણ કહે છે તેના પેટા પ્રકાર નીચે મુજબ છે.

(૧)ઓઇલ રીટેઇનીંગ એનીમા

• આમાં સ્વીટ ઓઇલ અને કેસ્ટર્ડ ઓઇલ મીક્સ કરીને પર રેક્ટમ આપવામાં આવે છે. જેનાથી હાર્ડ સ્ટુલ પણ સોફ્ટ થઇને બહાર આવી જાય છે ખાસ કરીને રેક્ટમના ઓપરેશનમાં આપવામાં આવે છે.

(૨)એન્ટી સ્પાઝમોડીક એનીમા

• આમાં કાર્મીનેટીવ મીસ્ટને વોટર સાથે મીક્સ કરીને એનીમા આપવામાં આવે છે. આથી આ એનીમાને કાર્મીનેટીવ એનીમા પણ કહેવામાં આવે છે. ઉપરાંત આમાં ૧ પાઇન્ટ પાણીમાં ૧ ગ્રામ ટરપેન્ટાઇન મીક્સ કરીને પર રેક્ટમ આપવામાં આવે છે. આ એનીમા ઇન્ટેસ્ટાઇનની પેરીસ્ટાલસીસ મુવમેન્ટ સ્ટીમ્યુલેટ કરી ગેસ બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે.

(૩)એન્થલમેટીક એનીમા

• “ઇન્ટેસ્ટાઇનમાં રહેતા વર્મ્સ બહાર કાઢવા માટે તેમજ તેનો નાશ કરવા માટે જે એનીમા આપવામાં આવે છે તેને એન્થલમેટીક એનીમા કહેવામાં આવે છે.”

• તેમાં નીચેના ડ્રગ્સ વાપરવામાં આવે છે.

• એલન(ફટકડી): ૧ પાઇન્ટ પાણીમાં ૩૦ ગ્રામ એલમ મીક્સ કરીને એનીમા આપવામાં આવે છે આ એનીમા થ્રેડ વર્મને બહાર કાઢવા અને નાશ કરવા વપરાય છે.
• હાયપરટોનિક સલાઇન : ૨ ગ્રામ સોલ્ટને ૧૦ ઔંસ પાણીમાં ઓગાળી પર રેક્ટમ આપવામાં આવે છે.
• કાર્બન ટેટ્રાક્લોરાઇડ : આ એનીમા હુક વર્મ્સનો નાશ કરવા માટે આપવામાં આવે છે.

(૪) એન્ટીજન એનીમા

• આ એનીમા ટીસ્યુઝને કોન્ટ્રેક્ટ કરવા માટે અને ડીસેન્ટ્રીમાં બ્લીડીંગ કન્ટ્રોલ કરવા માટે આપવામાં આવે છે. આમાં AgNo3 ( સીલ્વર સાઇટ્રેટ ) ૧/૫૦૦ થી ૧/૧૦૦૦ આપવામાં આવે છે. ઉપરાંત ટોનીક એસિડ પણ આપવામાં આવે છે.

(૫) ડાયગ્નોસ્ટીક એનીમા

• આમાં બેરીયમ એનીમા આપવામાં આવે છે જે લાર્જ ઇન્ટેસ્ટાઇન (કોલન) અને રેક્ટમનો ડાયગ્નોસીસ નક્કી કરવામાં મદદરૂપ થાય છે જેમાં બેરીયમ સલ્ફેટ પાવડરને પાણીમાં મીક્સ કરી એનીમા ધ્વારા રેક્ટમમાં ચઢાવવામાં આવે છે. ત્યારબાદ એક્સ-રે પાડવામાં આવે છે. બેરીયમ સલ્ફેટ રેડીયો ઓપેક હોવાથી રેક્ટમ અને કોલનની સ્થિતિ જાણી શકાય છે.

(iii) લોન્ગ-રીટેન્શન એનીમા

ડેફીનેશન : આમાં ફ્લુઇડને રેક્ટમમાં દાખલ કર્યા પછી લાંબા સમય સુધી અંદર રાખવામાં આવે છે. જેથી કોલનમાં પ્રવાહી શોષાઇને તેની અસર થાય છે તેના પ્રકાર નીચે મુજબ છે:

(૧) સેડેટીવ એનીમા

• આ એનીમા પેશન્ટને ઘેન(ઊંઘ) માટે આપવામાં આવે છે જેમાં ખાસ કરીને સ્ટાર્ચ ઓપીયન અને ક્લોરાઇડ હાઇડ્રેટ અથવા બ્રોમાઇડ પાણીમાં મિક્સ કરી એનીમા આપવામાં આવે છે.

(૨) સ્ટીમ્યુલન્ટ એનીમા

• આ એનીમા આપવાથી પેશન્ટ તાજગી અનુભવે છે જેમાં સામાન્ય રીતે સ્ટાર્ચ પાવડર પાણીમાં મિક્સ કરી એનીમા આપવામાં આવે છે.

(૩) ન્યુટ્રીઅન્ટ એનીમા

• આમાં પેશન્ટને પોષક તત્વો મળી રહે તે માટે ન્યુટ્રીઅન્ટ ફ્લુઇડ રેક્ટમ ધ્વારા ઇન્ટેસ્ટાઇનમાં દાખલ કરવામાં આવે છે જેમાં ખાસ કરીને ગ્લુકોઝ સલાઇન અને નોર્મલ સલાઇનનો એનીમા આપવામાં આવે છે.

(૪) એનેસ્થેટીક એનીમા

• આ એનીમા ધ્વારા એનેસ્થેટીક અસર ઉત્પન્ન કરી શકાય છે જેમાં ખાસ કરીને ૨% લીગ્નોકેઇન સોલ્યુશનનો એનીમા આપવામાં આવે છે.

(૫) આઇસ વોટર એનીમા

• વધુ પડતા ટેમ્પ્રેચરમાં તેમજ રેક્ટમ પેઇનમાં ઠંડા પાણીનો એનીમા આપવાથી તરત જ રાહત થાય છે.

(iv)ગ્લીસરીન એનીમા/સ્મોલ એનીમા

જ્યારે ૩ થી ૪ ઔંસ ગ્લીસરીન અને ૩ થી ૪ ઔંસ વોટર મીક્સ કરીને ટોટલ ૬ થી ૮ ઔંસ જેટલુ ફ્લુઇડ પર રેક્ટમ આપવામાં આવે છે તેને ગ્લીસરીન એનીમા અથવા સ્મોલ એનીમા કહે છે આ પેક તૈયાર પ્રોક્ટોલાયસીસ સ્વરૂપે પણ આવે છે.

હેતુઓ

• હાર્ડ અને ડ્રાય સ્ટુલને સોફ્ટ કરીને બહાર કાઢવા માટે.
• રેક્ટમ કે પેરીનીયમ લેયરનું ઓપરેશન કર્યું હોય ત્યારે પેઇન વગર સ્ટુલ પાસ કરાવવા માટે.
• ઇમોલન્ટ એક્શન માટે (ઇન્ટેસ્ટાઇનલ મ્યુકોઝાને ઇરીટન્ટ કરે છે તેને ઇમોલન્ટ એક્શન કહે છે.)

આર્ટીકલ્સ

• એક ટ્રે વીથ કવરમાં નીચેના સાધનો લેવા:
• ૧) સ્મોલ પાઇન્ટ મેઝર/એનીમા બાઉલ
• ૨) ગ્લીસરીન અને પાણી સરખા ભાગે લેવું
• ૩) ગળણી (ફનેલ)
• ૪) કેથેટર અને રબ્બર ટ્યુબ
• ૫) સ્ક્રુ ક્લીપ (ક્લેમ્પ)
• ૬) કિડની ટ્રે
• ૭) વેસેલીન
• ૮) ઓસ ગ્લાસ
• ૯)થર્મોમીટર
• ૧૦)મેકીંગ ટોસ

પ્રોસીઝર

• (૧) ડયુટી રૂમમાં ટ્રે તૈયાર કરી પેશન્ટના કોટ પાસે લઇ જઇ જમણી બાજુ લોકર પર મુકવી.
• (૨) પેશન્ટની પ્રાઇવસી જાળવવા માટે કોટની આજુ-બાજુ પડદો મૂકાવવો.
• (૩) પેશન્ટ અને તેના સગાને પ્રોસીઝર બાબત બરાબર સમજણ આપવી.
• (૪) પેશન્ટને લેફ્ટ લેટરલ પોઝીશન આપવી અને બટક્સ નીચે મેકીંગ ટોસ અને ડ્રો શીટ પાથરવા.
• (૫) પહેલા કેથેટરને લુબ્રીકન્ટ કરીને રેક્ટમમાં ૩ થી ૪ ઇંચ જેટલું નાખવુ કેથેટર કલેમ્પ કરેલુ હોવુ જોઇએ. તેના સાથે જરૂર પડે તો નાની રબ્બર ટ્યુબનો યુઝ કરવો અને ફનેલ કે સીરીન્જના બેરલ ધ્વારા સોલ્યુશન રેક્ટમમાં ફનેલ મેથડથી દાખલ થવા દેવું.
• (૬) એનીમાનું સોલ્યુશન ૨૦ થી ૩૦ મિનિટ રેક્ટમમાં રાખવા માટે સમજાવવું.
• (૭) પ્રોસીઝરનું રીજલ્ટ કેસ પેપરમાં માર્ક કરવું.

આફ્ટર કેર ઓફ ધી આર્ટીકલ્સ

• દરેક સાધનોને સાબુ પાણીથી ક્લીન કરી ડ્રાય કરવા.
• દરેક સાધનો ડ્રાય થયા પછી તેની યોગ્ય જગ્યાએ ગોઠવી દેવા.

આફ્ટર કેર ઓફ ધી પેશન્ટ

• પ્રોસીઝર પુરો થયા બાદ પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી.
• પેશન્ટને સ્ટુલ પાસ કરવામાં જરૂરી મદદ કરવી.

FOR UNLOCK 🔓 FULL COURSE NOW. MORE DETAILS CALL US OR WATSAPP ON- 8485976407.

સંપૂર્ણ કોર્ષને અનલોક 🔓 કરવા માટે અથવા વધુ માહિતી માટે નીચે મુજબના નંબર પર સંપર્ક કરો અથવા whatsapp કરો.-
8485976407