Waste :

1. Refuse – garbage, excreta and sewage
2. Health hazards
3. Waste management: collection,
   transportation and disposal.

Waste (વેસ્ટ-કચરો ) :

Define waste (વ્યાખ્યા આપો -વેસ્ટ )

Waste (કચરા) ને અનિચ્છનીય અથવા બિનઉપયોગી સામગ્રી તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે.આ એવા પદાર્થો છે જે પ્રાથમિક ઉપયોગ પછી કાઢી નાખવામાં આવે છે અને હવે તે નકામા છે.તે ઘર, શેરી સફાઈ, વ્યાપારી, ઔદ્યોગિક અને કૃષિ કામગીરી માંથી ઉદભવે છે. જેમને Litter,Garbage અને Refuse ના નામે પણ ઓળખવા મા આવે છે.

Types of Waste: Solid and Wet and Its Sources (ઘન અને ભેજવાળું કચરાના પ્રકારો અને તેના પ્રાપ્તિ સ્થાન)

1. Solid Waste (ઘન કચરો)

Solid waste મા જુદી -જુદી માનવિય Activities પછી ઉત્પન્ન થયેલા Non-liquid Discarded materials નો સમાવેશ કરવા મા આવે છે . તેને તેના Origin , Composition, અને Disposal methods ના આધારે વર્ગીકૃત કરવા મા આવે છે .

Types of Solid Waste and Sources (સોલીડ વેસ્ટ ના પ્રકારો અને પ્રાપ્તિ સ્થાન ):–

a. Municipal Solid Waste (મ્યુનિસિપલ ઘન કચરો):

• આમાં Households, Offices, Markets, અને Public spaces માંથી Waste આવે છે .
• Examples:
  • Kitchen waste (કિચન ના અવશેષો)
  • Plastics (પ્લાસ્ટિક)
  • Paper (કાગળ)
  • Cardboard (કાર્ડબોર્ડ)

b. Industrial Solid Waste (ઉદ્યોગ નો ઘન કચરો):

• Industrial Processes દરમિયાન ઉત્પન્ન થયેલો waste .
• Examples:
  • Metal scraps (લોખંડના ટુકડા)
  • Slag (ઉદ્યોગની રાખ)
  • Packing materials (પેકિંગ મટીરિયલ)

c. Biomedical Solid Waste (બાયોમેડિકલ ઘન કચરો):

• Waste from healthcare facilities.
• Examples:
  • Used bandages (વપરાયેલી પટ્ટી)
  • Syringes (સિરીંજ)
  • Expired medicines (એક્સપાયર્ડ દવાઓ)

d. Agricultural Solid Waste (કૃષિ ઘન કચરો):

• Farming અને livestock (પશુ -પાલન ) activities દ્વારા ઉત્પન્ન થતો કચરો.
• Examples:
  • Crop residues (ફસલના અવશેષો)
  • Animal manure (પ્રાણી મળ -મૂત્ર)

e. Construction and Demolition Waste (બાંધકામ અને તોડી પડાયેલ કચરો):

• Buildings ના construction or Demolition દ્વારા ઉત્પન્ન થયેલો કચરો.
• Examples:
  • Bricks (ઈંટ)
  • Cement (સિમેન્ટ)
  • Wood (લાકડું)

f. Hazardous Solid Waste (ખતરનાક ઘન કચરો):

• Toxic અને harmful waste.
• Examples:
  • Batteries (બેટરી)
  • Asbestos (ઍસ્બેસ્ટસ)
  • Chemical containers (રાસાયણિક ડબ્બા)

g. Electronic Waste (ઇલેક્ટ્રોનિક કચરો):

• Discarded electronic devices.
• Examples:
  • Old computers (જૂના કમ્પ્યુટર્સ)
  • Mobile phones (મોબાઇલ ફોન)
  • TVs (ટીવી)

2. Wet Waste (ભેજવાળો કચરો)

Wet waste એટલે Biodegradable waste જેના contains માં Moisture આવેલું હોય છે તેથી તે naturally decompose થઈ શકે છે.

Types of Wet Waste (ભીનાં કચરા ના પ્રકારો અને પ્રાપ્તિ સ્થાન ):

a. Organic Waste (સજીવ ભેજવાળું કચરો):

• Generated from plant (વનસ્પતિ) and animal (પ્રાણી) sources.
• Examples:
  • Fruit and vegetable peels (ફળ અને શાકભાજીના છાલ)
  • Leftover food (છોડી દીધેલું જમવાનું)
  • Tea leaves (ચાના પાન)
  • Garden waste (બગીચાનું કચરું)

b. Kitchen Waste (રસોડાનું કચરું):

• Waste produced during cooking (રસોઈ દરમિયાન ઉત્પન્ન થતો કચરો).
• Examples:
  • Eggshells (ઇડા ની છાલ)
  • Bones (હાડકાં)
  • Coffee grounds (કોફી પાવડરનું )

c. Sewage Waste (ગંદા પાણીનો વેસ્ટ):

• જ્યારે Waste water organic substances સાથે mixed થવાથી ઉત્પન્ન થાય છે .
• Examples:
  • Waste from dishwashing (થાળી ધોવાની ગંદકી)
  • Water from food processing (ભોજનની પ્રક્રિયા માટેનું પાણી)

d. Animal Waste (પ્રાણીઓનો વેસ્ટ):

• Waste from livestock and pets.
• Examples:
  • Dung (પ્રાણીના ગોબર)
  • Hair or feathers (વાળ કે પિછા )

Waste Health hazards (વેસ્ટ ના આરોગ્યના જોખમો):–

Waste Health Hazards (Wasteથી થતી Healthની હેઝાર્ડ )

Waste ની યોગ્ય વ્યવસ્થા ન કરવામાં આવે તો તે ઘણા પ્રકારની Health ની સમસ્યાઓ અને બીમારીઓ નું કારણ બની શકે છે. Waste (કચરો) ના Health પર પડતા હેઝાર્ડ કારક પ્રભાવ નીચે મુજબ છે:

1. Biological Hazards (બાયોલોજીકલ હેઝાર્ડ):

• ઇન્ફેકશન (Infections):
  Waste માં રહેલા બેક્ટેરિયા, વાયરસ અને ફંગસ ઇન્ફેકશન  ફેલાવે છે.
  • ઉદાહરણ: ટાઈફોઈડ, કોલેરા, ડાયરિયા.
• મલેરિયા અને ડેંગ્યુ  (Malaria and Dengue):
  ભેજવાળા Waste માં Mosquito  માટે આદર્શ breeding બને છે.
• ફૂગ અને એલર્જી (Fungal Infections and Allergies):
  Waste માં રહેલા ફૂગના કણ શ્વાસમાં એલર્જી અને અસામાન્ય શ્વાસની બીમારીઓ પેદા કરે છે.

2. Chemical Hazards (રાસાયણિક હેઝાર્ડ ):

• ઝેરી પદાર્થો (Toxic Substances):
  • Hazardous Waste (ખતરનાક વેસ્ટ ) જેમ કે બેટરી, પેસ્ટિસાઇડ, કેમિકલ્સ વગેરેથી બ્લડ માં ઝેર વ્યાપી શકે છે.
  • ઉદાહરણ: હેવી મેટલ ઝેર (Lead Poisoning) કે પારાથી થતી ન્યૂરોલોજીકલ સમસ્યાઓ.
• એસિડિક અને રાસાયણિક બર્ન્સ (Chemical Burns):
  • રાસાયણિક કચરો સ્કીન અને આંખને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.

3. Physical Hazards (શારીરિક હેઝાર્ડ ):

• Wasteમાં રહેલી હેઝાર્ડ કારક વસ્તુઓ (Harmful Objects in Waste):
  • તૂટેલી બોટલ, સિરિન્જ અથવા પીન વાળા પદાર્થોથી ઇજા થવી.
  • ઉદાહરણ: ટ્રોમેટિક ઈજાઓ અને ઈન્ફેક્શન.

4. Air Pollution Hazards (હવાના પ્રદૂષણથી હેઝાર્ડ ):

• દૂષિત વાયુઓ (Toxic Gases):
  • Waste ના સળગાવવાથી કાર્બન ડાયોકસાઇડ  અને કાર્બન મોનોક્સાઇડ જેવા ઝેરી વાયુઓ ફેલાય છે.
  • પરિણામ: શ્વસન સંબંધિત સમસ્યાઓ, કીડની અને લીવર ના ડીસીઝ  
• ધૂળકણ અને એલર્જી (Dust and Allergens):
  • ખાસ કરીને સૂકા Waste ની હલચલથી ધૂળ ફેલાય છે.

5. Water Pollution Hazards (પાણીના પ્રદૂષણથી હેઝાર્ડ ):

• જળસ્રોતમાં વેસ્ટ  ગાળવાથી (Contamination of Water Sources):
  • Industrial અને બાયોમેડિકલ કચરો નદીઓ અને કૂવામાં પ્રવેશી શકે છે.
  • ઉદાહરણ: ડાયરિયા, કોલેરા, અને હેપેટાઇટિસ.

6. Soil Pollution Hazards ( માટીની પ્રદૂષણથી હેઝાર્ડ ):

• ઝેરી પદાર્થોનું મટીમાં મિશ્રણ (Mixing of Toxic Substances in Soil):
  • ઇલેક્ટ્રોનિક કચરો અને હેવી મેટલ જમીન પર પ્રભાવ પેદા કરે છે.
  • પરિણામ: જમીનની ફળદ્રુપતા ઘટે છે, જે કૃષિ માટે નુકસાન કારક છે.

7. Psychological and Social Hazards (માનસિક અને સામાજિક હેઝાર્ડ ):

• દુર્ગંધ (Odor):
  Waste માંથી નીકળતી ખરાબ ગંધ સ્વાસ્થ્ય માટે અનુકૂળ નથી.
• સામાજિક સમસ્યાઓ (Social Issues):
  Waste ના ઢગલામાંથી લોકોના જીવનમાં ગંદકી અને સમસ્યાઓ સર્જાય છે.

8. Vector-Borne Diseases (જંતુઓથી ફેલાતા ડીસીઝ ):

• મચ્છર (Mosquitoes): ડેંગ્યુ , મલેરિયા.
• ઉંદર (Rats): પ્લેગ અને લેપ્ટોસ્પાયરોસિસ.
• માખી (Flies): ડાયરિયા અને ડિઝન્ટ્રી.

9. Occupational Hazards (વ્યવસાયિક હેઝાર્ડ ):

• વર્કર્સ માટે જોખમ:
  • Waste ના ડંપ (Dump) માં કામ કરતા લોકો માટે સ્કિન ડિઝીઝ અને શ્વાસજન્ય ડીસીઝ .
  • રાસાયણિક ઝેરી પદાર્થોથી લોહી અને નસ સંબંધિત ડીસીઝ .

1. જનરલ વેસ્ટનું સ્ટોરેજ (Storage of General Waste)

જનરલ વેસ્ટમાં ઘરો, કચેરીઓ, સ્કૂલો, અને જાહેર વિસ્તારોમાં ઉત્પન્ન થતા Waste નો સમાવેશ થાય છે, જેમાં અખબારો, પ્લાસ્ટિક, બોટલ્સ, ફૂડ વેસ્ટ અને સામાન્ય વપરાશનો  Waste  હોય છે.

a. વિભાજન (Segregation):

• વર્ગીકરણ: જનરલ વેસ્ટને પુન:ઉપયોગી (Recyclable) અને નૉન-પુન:ઉપયોગી (Non-recyclable) Waste  માં વહેચવું.
• વિભાગો માટે પાત્રો:
  • ગ્રીન બિન (Green Bin): સજીવ Waste   (Biodegradable Waste).
  • બ્લુ બિન (Blue Bin): રિસાયકલ માટે યોગ્ય Waste   (Recyclable Waste).
  • બ્લેક બિન (Black Bin): નૉન-પુન:ઉપયોગી અને ચેપરહિત Waste   (Non-recyclable Waste).

b. સ્ટોરેજ નિયમો (Storage Rules):

• Waste  નું સંગ્રહ લીકપ્રૂફ બિન અથવા પાત્રમાં કરવું.
• ફૂડ વેસ્ટ અને ભેજવાળું Waste  ઓછામાં ઓછા 24 કલાક માટે સાચવવું.
• પાત્રો પર સ્પષ્ટ લેબલ લગાવવું.

c. વિશેષ સ્થાનો (Dedicated Storage Areas):

• સ્ટોરેજ વિસ્તાર સાફસૂફ અને દુર્ગંધ મુક્ત હોવો જોઈએ.
• જંતુઓ અને પ્રાણીઓથી રક્ષણ માટે Waste  ને બંધ પાત્રમાં રાખવું.

2. જનરલ વેસ્ટનું કલેક્શન (Collection of General Waste)

a. કલેક્શન પ્રક્રિયા (Collection Process):

• દૈનિક કે નિયમિત કલેક્શન:
  • ઘરોમાંથી ફૂડ અને ભેજવાળું Waste   દરરોજ કલેક્ટ કરવું.
  • સૂકું Waste   (Dry Waste) 2-3 દિવસના અંતરે એકત્રિત થાય.
• ટીમ અને સાધનો:
  • Waste   એકત્ર કરવા માટે તાલીમ આપેલી ટીમો.
  • વ્હીકલ ટ્રોલી:
    Waste   સાફસૂફ રીતે પરિવહન કરવા માટે ટ્રોલીનો ઉપયોગ કરવો.

b. સુવિધા અને સલામતી (Convenience and Safety):

• કર્મચારી PPE પહેરીને કામ કરે.
• ભેજવાળું અને સૂકું Waste   અલગ રાખવું.
• Waste   એકત્રિત કરતી વખતે પાત્રોને નિયમિત સાફ કરવું.

c. કચેરીઓ અને જાહેર સ્થળો માટે:

• મોટા બિન (Bin) કે Waste  પેટીનો ઉપયોગ.
• નિયમિત સફાઈની વ્યવસ્થા.

3. જનરલ વેસ્ટનું ટ્રાન્સ્પોર્ટેશન (Transportation of General Waste)

a. આંતરિક પરિવહન (Internal Transportation):

• ઘર અથવા બિલ્ડિંગમાંથી નિકાલ સ્થળ સુધી Waste  નું પરિવહન.
• ટ્રોલી અથવા હેન્ડ કાર્ટનો ઉપયોગ કરવો.

b. બાહ્ય પરિવહન (External Transportation):

• Municipal Waste Trucks:
  • Waste  ને નિકાલના સ્થળે અથવા પ્રોસેસિંગ સેન્ટર સુધી લઈ જવું.
  • Covered ડમ્પરનો ઉપયોગ સૌથી સારું નિકાલ ની વ્યવસ્થા છે.
  • પ્લાસ્ટિક અથવા ધાતુના તબક્કા સાથે ટેમ્પર (છીંડા વગર) પ્રૂફ વાહન.
• પ્રવાહી Waste  નું પરિવહન:
  • પાણીનો નિકાલ થાય તે રીતે વાહન વ્યવસ્થા રાખવી.

Methods of Disposal of Waste (વેસ્ટ ના નિકાલ ની પદ્ધતિઓ)

મેથડ ઓફ ડિસ્પોઝલ: ડમ્પિંગ (Dumping)

ડમ્પિંગ એ Waste નું નિમ્નતમ ખર્ચાળ અને સરળ પદ્ધતિઓમાંથી એક છે, જેમાં Waste ને ખુલ્લી જગ્યાએ ફેંકવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિ મુખ્યત્વે ઓછા વિકાસ ધરાવતા વિસ્તારોમાં અને નગર પાલિકાના Waste ને દૂર કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.ખાસ કરી ને નોચાણ વાળા વિસ્તાર મા આ વેસ્ટ નિકાલ કરવા મા આવે છે તેથી Land Filling પણ થઇ જાય.

1. ઓપન ડમ્પિંગ (Open Dumping):
   • Wasteને ખુલ્લી જગ્યાએ નાંખવામાં આવે છે.
   • કોઈ પણ ઢાંકણાં કે સુરક્ષિત પદ્ધતિનું પાલન કરવામાં આવતું નથી.

ફાયદા (Advantages):

1. સરળ અને ખર્ચ ઓછો:
   • આ પદ્ધતિ માટે વધુ પડતુ મેનેજમેન્ટ જરૂરી નથી.
2. મોટી જગ્યાઓ માટે અનુકૂળ:
   • મોટા પ્રમાણમાં Waste નું નિકાલ કરી શકાય છે.
3. સમયબદ્ધ વ્યવસ્થા:
   • Waste નું તરત Decomposes શરુ થાય છે.

ગેરફાયદા (Disadvantages):

1. પર્યાવરણ પોલ્યુશન:
   • જમીન, પાણી અને હવાની ગુણવત્તામાં ઘટાડો કરે છે.
2. સ્વાસ્થ્ય જોખમ:
   • મચ્છરો, જીવાણુઓ અને અન્ય જીવાતો માટે Breeding સ્થળ બનતું હોવાથી રોગચાળો ફેલાય છે.
3. સાઉન્ડ અને સ્મેલ પોલ્યુશન:
   • આસપાસના વિસ્તારોમાં દુર્ગંધ અને અવાજની સમસ્યા ઊભી થાય છે.
4. મિથેન ગેસનું ઉત્પન્ન:
   • Wasteમાંથી ગ્લોબલ વોર્મિંગ માટે જવાબદાર મિથેન ગેસ છોડાય છે.

કંટ્રોલ ટીપીગ (Controlled Tipping):-

કંટ્રોલ ટીપીગ એ Waste ના નિયંત્રિત નિકાલ માટેની પદ્ધતિ છે, જેને સેનિટરી લેન્ડફિલ (Sanitary Landfill) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિમાં Waste ને નિયમિતપણે જમીનમાં દબાવવામાં આવે છે અને તેના પર માટી અથવા રેતીની પથરાવટ કરવામાં આવે છે, જેથી તે જમીનના સ્તર ની માટી ઉપર જ હોય છે અને તેથી પોલ્યુશન અટકે છે.

1. Waste ને વિશિષ્ટ જગ્યાએ નાંખવું.
2. દર દિનાંતરે અથવા નક્કી સમયગાળામાં તેના પર માટી, રેતી અથવા અન્ય સામગ્રીનો આવરણ આપવું.

કંટ્રોલ ટીપીગના મુખ્ય પ્રકારો:

1. સ્ટેપ પદ્ધતિ (Step Method):

• જે રેમ્પ મેથડ તરીકે પણ ઓળખાય છે જેમાં ટેકરાવાળું વિસ્તારો જ્યાં જમીન માં માટી ની જમાવટ માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવે છે.
• Waste ને ટેકરા જેવી જગ્યાએ ફેંકીને તેના પર આવરણ મૂકવામાં આવે છે.

વિશેષતા:

• ટેરેઇન (ટેકરા) વાપરવામાં આવે છે.
• અવ્યવસ્થિત જમીનમાં પણ ઉપયોગી.

2. ટ્રેન્ચ પદ્ધતિ (Trench Method):

• જમીનમાં ખાડાઓ ખોદીને તેમાં Waste નો નિકાલ કરવામાં આવે છે.જેમાં જમીન મા 2-૩ મીટર ઉંડા અને 4-12 મીટર પહોળા ખાડા કરી ને ડમ્બુપર અને બુલડોઝર દ્વારા waste ને Dump કરવા માં આવે છે.
• ઉપરથી માટી નાખીને તેનો સંપૂર્ણ આવરણ કરાય છે.

વિશેષતા:

• સમતલ જમીન માટે શ્રેષ્ઠ.
• ઓછા વિસ્તારની જરૂર.

3. એરિઅલ પદ્ધતિ (Area Method):

• ખુલ્લી જમીન પર Waste ને વિવિધ સ્તરે વહેંચીને ફેંકવામાં આવે છે અને તેના પર માટીનો પાથરો કરાય છે.

વિશેષતા:

• ફેલાયેલી જગ્યાઓ માટે ઉત્તમ.
• ઊંડા ખાડા ન ખોદતા આ પદ્ધતિ સરળ બને છે.

કંટ્રોલ ટીપીગના ફાયદા:

• Wasteના ગંધ અને જીવાણુ ફેલાવા પર નિયંત્રણ.
• પાણી પોલ્યુશન અટકાવવા માટે લિચેટ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ.
• હવાની ગુણવત્તામાં વધારો.
• પર્યાવરણને અનુકૂળ અને દૂષણ વિનામૂલ્ય પદ્ધતિ.

---

કંટ્રોલ ટીપીગના ગેરફાયદા:

• વિશાળ જમીનની જરૂર.
• આ પ્રણાલી શરૂ કરવા માટે પ્રથમ ખર્ચ વધારે છે.
• લાંબા સમય સુધી મીઠી ગેસ (Methane Gas) ઉત્પન્ન થાય છે, જેને નિયંત્રિત કરવું પડશે.
• નિકાલ બાદ મોનિટરિંગ જરૂરી છે.

---

નોંધ:
કંટ્રોલ ટીપીગ એ સંસાધનોના યોગ્ય ઉપયોગ માટેની ટકાઉ અને પર્યાવરણને અનુકૂળ પદ્ધતિ છે, ખાસ કરીને મોટા શહેરોમાં જ્યાં Wasteની સમસ્યા વધુ છે.

તમે વધુ સ્પષ્ટતાઓ અથવા આ પદ્ધતિ પર ડાયગ્રામની જરૂર હોય તો જણાવી શકો છો.

ઇન્સીનરેશન (Incineration)

ઇન્સીનરેશન એ Wasteને ઊંચી તાપમાને બળીને નાશ કરવાની પદ્ધતિ છે. આ પદ્ધતિ ખાસ કરીને તે Wasteના માટે વપરાય છે, જે બાયોમેડિકલ અથવા જોખમકારક હોય છે અને જેને અન્ય પદ્ધતિઓથી દફનાવવું મુશ્કેલ હોય છે.

---

પ્રક્રિયા (Process):

1. Wasteનું સંગ્રહ: કચરો ઇન્સીનરેશન પ્લાન્ટ સુધી પહોંચાડવામાં આવે છે.
2. તાપમાને બળતણ: Wasteને 800°C થી 1200°C તાપમાને બળાવવામાં આવે છે.
3. ઉત્પાદનો: બળતણ પછી એર (ગેસીસ), ખખડ (ash), અને ગરમ ઊર્જા રહે છે.
4. એમિશન નિયંત્રણ: ખાસ ફિલ્ટર ઉપયોગથી હાનિકારક વાયુઓને નિયંત્રિત કરવામાં આવે છે.

---

ફાયદા (Advantages):

1. જગ્યાનો બચાવ: Wasteનું વિલય થઇ જતા ઓછા જગ્યામાં તેનું નિપટારું થાય છે.
2. ઉર્જા ઉત્પાદન: બળતણથી ઊર્જાનું ઉત્પાદન શક્ય છે.
3. વાયરસ અને બેક્ટેરિયાનું નાશ: મેડિકલ કચરો અને જીવલેણ જીવાણુઓ સરળતાથી નાશ થાય છે.
4. ઝડપી પદ્ધતિ: અન્ય પદ્ધતિઓ કરતા વધુ ઝડપથી Wasteનું નિવારણ થાય છે.

---

ગેરફાયદા (Disadvantages):

1. ખર્ચાળ: ઇન્સીનરેશન પદ્ધતિ અમલમાં મૂકવી અને જાળવવી મોંઘી છે.
2. વાયુ પોલ્યુશન: હવામાનમાં કાર્બન ડાયોક્સાઇડ અને ઝેરી વાયુઓ ફેલાવવાનું જોખમ.
3. ઐશના નિકાલની સમસ્યા: બળતણ પછી બાકીની ખખડનું યોગ્ય નિકાલ જરૂરી છે.
4. ઉર્જાની જરૂર: ઇન્સીનરેશન પ્રક્રિયા માટે ઘણી ઊર્જા ખર્ચાય છે.

---

પર્યાવરણ પ્રત્યે અસર:

જ્યાં ઇન્સીનરેશન પદ્ધતિ યોગ્ય રીતે લાગુ કરવામાં આવે છે, ત્યાં પોલ્યુશન નિયંત્રિત રહે છે. પરંતુ નીતિઓ અને ટેકનોલોજીનું પાલન ન થાય તો હાનિકારક અસર થઈ શકે છે.

---

પરિસ્થિતિગત ઉપયોગ (Applications):

• હૉસ્પિટલ કચરો: બાયોમેડિકલ Wasteને નાશ કરવા માટે આ પદ્ધતિ વધુ વપરાય છે.
• ઔદ્યોગિક કચરો: ખતરનાક રાસાયણિક Wasteનું નિકાલ.
• શહેરના ઘરના Waste: તે કચરો જે કમ્પોસ્ટિંગ કે રિસાયકલિંગ માટે યોગ્ય ન હોય.

---

જો તમે ઇન્સીનરેશન વિશે વધુ માહિતી અથવા તેના માટેના મશીનોના પ્રકાર વિશે જાણવું હોય તો પૂછો!

કંપોસ્ટિંગ (Composting)

કંપોસ્ટિંગ એ એક કુદરતી પ્રક્રિયા છે જેમાં બાયોડિગ્રેડેબલ Wasteને વિઘટિત કરીને ખેતર માટે ઉપયોગી ખાતરમાં પરિવર્તિત કરવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિ ઇકો-ફ્રેન્ડલી અને પોલ્યુશન રહિત છે.

---

કંપોસ્ટિંગની પ્રક્રિયા

1. Wasteનો સંગ્રહ: બાયોડિગ્રેડેબલ Wasteને અલગ કરીને એક જગ્યાએ એકઠું કરવામાં આવે છે.
   • Wasteમાં પાણી, પાન, શાકભાજીના ટુકડા, માટી વગેરે સમાવેશ થાય છે.
2. લીટીંગ અને લેયરિંગ: Wasteને ગોઠવીને જુદી જુદી લેયર બનાવી દેવામાં આવે છે.
3. એરોપેશન (Aeration): Wasteમાં હવામાં ઓક્સિજનનો પ્રવાહ રહે તે સુનિશ્ચિત કરવામાં આવે છે.
4. જીવાણુઓનું કાર્ય: માઇક્રોબ્સ (જીવાણુઓ) Wasteને રાસાયણિક રીતે વિઘટિત કરે છે.
5. ખાતર તૈયાર: 2-3 મહિના પછી કચરો ખેતર માટે ઉપયોગી કંપોસ્ટ ખાતર બની જાય છે.

---

ફાયદા (Advantages)

1. પર્યાવરણ માટે અનુકૂળ: ગ્લોબલ વોર્મિંગ ઘટાડે છે અને મકાનવાળી જગ્યાનો ઉપયોગ ઓછો થાય છે.
2. જમીન માટે ફાયદાકારક: જમીનનું પોષકમૂલ્ય વધે છે અને પાણી ધારણ કરવાની ક્ષમતા વધારે છે.
3. આર્થિક લાભ: કીમતી રાસાયણિક ખાતરનો ખર્ચ બચાવે છે.
4. આબોહવામાં સુધારો: ગ્રીનહાઉસ ગેસનું ઉત્સર્જન ઓછું થાય છે.
5. Waste મ્યાનેજમેન્ટમાં સહાય: ઘરેલુ અને હોટેલથી ઉત્પન્ન થતો બાયોકચરો યોગ્ય રીતે વ્યવસ્થિત થાય છે.

---

ગેરફાયદા (Disadvantages)

1. સમયપ્રવૃત્ત: કંપોસ્ટ તૈયાર થવામાં સમય વધુ લાગે છે (2-3 મહિના).
2. ગંધની સમસ્યા: યોગ્ય રીતે જાળવવામાં ન આવે તો દુર્ગંધ ફેલાઈ શકે છે.
3. મર્યાદિત Wasteનું નિયંત્રણ: ફક્ત બાયોડિગ્રેડેબલ Wasteનું જ ઉપયોગ થાય છે.
4. જમીનની જરૂર: ખાડો અથવા સ્પેસ જરૂરી છે.
5. જંતુઓનો પ્રવેશ: Wasteને યોગ્ય રીતે નક્કી ન કરવાથી જંતુઓ આવી શકે છે.

---

પ્રયોગના ઉદાહરણ

• મકાનમાં: ઘરના શાકભાજી Wasteનું ઉપયોગ કંપોસ્ટિંગ માટે થઈ શકે છે.
• ખેડૂતો માટે: ખેતીની નિકાલવાળી ફસલના અવશેષોનો ઉપયોગ ખેતરમાં ખાતર બનાવવામાં થાય છે.
• શહેરમાં: નગરપાલિકા દ્વારા મોટી Waste હાડકામાં આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ થાય છે.

---

નિષ્કર્ષ:
કંપોસ્ટિંગ એ પોલ્યુશનમુક્ત અને પાયોમિત્ર પદ્ધતિ છે જે જમીનની ગુણવત્તા સુધારવામાં અને પર્યાવરણને બચાવવામાં મદદ કરે છે.

શું તમે કંપોસ્ટિંગની પ્રેક્ટિકલ પ્રક્રિયા અથવા તફાવત જેવી વધુ વિગત જોઈએ છો?

મેથડ ઓફ ડીસ્પોઝલ: મેન્યુર પીટ અને બ્યુરીઅલ

આ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે બાયો-ડિગ્રેડેબલ Wasteનું નિયંત્રણ કરવા માટે થાય છે.

---

1. મેન્યુર પીટ (Manure Pit):

મેન્યુર પીટ એ જમીનમાં ખાડો ખોદીને Wasteને નાંખી ખાતર બનાવવા માટેનો આ પ્રકાર છે.

પ્રક્રિયા:

1. જમીનમાં એક ખાડો ખોદવામાં આવે છે (મોટાભાગે 1x1x1 મીટર).
2. ગાય-મહિસના છાણ, ઘાસ, અને ખાંડની બગાસ જેવા બાયો-ડિગ્રેડેબલ પદાર્થો ખાડામાં નાંખવામાં આવે છે.
3. તે ઉપરથી માટી નાખવામાં આવે છે અને બાયો-ડીગ્રેડેશન પ્રક્રિયા માટે થોડા દિવસો સુધી રહેવા દેવામાં આવે છે.
4. ખાડામાં બાયો-ડિગ્રેડેશનની પ્રક્રિયા પૂર્ણ થાય છે અને તેને ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.

ફાયદા:

• ખાતર ઉત્પાદન: જમીન માટે સારા ગુણવત્તાવાળા ખાતર તૈયાર થાય છે.
• પર્યાવરણ માટે અનુકૂળ: કુદરતી બાયો-ડિગ્રેડેબલ પદાર્થોનું યોગ્ય ઉપયોજન થાય છે.
• ઓછી કિંમત: આ પદ્ધતિ સરળ અને સસ્તી છે.

ગેરફાયદા:

• સમયખર્ચાળ: ખાતર બનવા માટે ઘણી વાર લાગે છે.
• મર્યાદિત ઉપયોગ: ફક્ત બાયો-ડિગ્રેડેબલ Wasteનું નિવારણ થાય છે.
• ગંધ અને જીવાણુઓ: ગંધ ફેલાતી હોય છે, અને જીવાણુઓનો ફેલાવો થઈ શકે છે.

---

2. બ્યુરીઅલ (Burial):

આ પદ્ધતિમાં Wasteને જમીનમાં ખાડા ખોદીને દફનાવવામાં આવે છે.

પ્રક્રિયા:

1. જમીનમાં ગહન ખાડો બનાવવામાં આવે છે.
2. Wasteને ખાડામાં નાંખવામાં આવે છે.
3. તેના ઉપર માટી નાખી તેના બંધારણને સ્ટેબલ કરવામાં આવે છે.
4. સમય જતા Wasteનું કુદરતી વિઘટન થાય છે.

ફાયદા:

• સરળ પદ્ધતિ: ટૂંકા સમયમાં Wasteનું નિવારણ થઈ શકે છે.
• દૂરથી જોખમ નિવારણ: ખાડામાં નાંખવાથી પોલ્યુશન દૂર રહે છે.
• ઘણાં પ્રકારના Wasteનો ઉપાય: બાયો-ડિગ્રેડેબલ તેમજ અન્ય પદાર્થો માટે પણ ઉપયોગી.

ગેરફાયદા:

• જમીન પોલ્યુશન: જમીન પ્રદૂષિત થવાની સંભાવના રહે છે.
• જમીનની જરૂર: આ પદ્ધતિ માટે વિશાળ જમીનની જરૂર પડે છે.
• ભવિષ્ય માટે જોખમ: કુદરતી વિઘટન પૂર્ણ ન થાય તો સંભવિત જોખમ રહે છે.

---

વિશેષ ટિપ્પણીઓ:

• મેન્યુર પીટ ખાસ કરીને ખેતીમાં વપરાશ માટે વધુ અનુકૂળ છે, જ્યારે બ્યુરીઅલ પદ્ધતિ જનરલ Wasteનું ઝડપી નિયંત્રણ માટે વપરાય છે.
• આ બંને પદ્ધતિઓને પર્યાવરણ અને Wasteના સ્વરૂપ પ્રમાણે પસંદ કરવી જોઈએ.

જો તમે આ પદ્ધતિઓના ચિત્રો અથવા વધુ વિગતવાર ટેબ્યુલર ફોર્મેટમાં માહિતી માંગતા હોવ તો જણાવો!

✫ Discuss excreta and it’s health hazards:

મળમૂત્ર (excreta) એ પ્રાણીઓની મળની બાબત છે.
તેમાં ઘણા પેથોજેનિક બેક્ટેરિયા, વાયરસ અને પ્રોટોઝોઆ, હેલ્મિન્થિક અને પરોપજીવી અને તેમના ઇંડા છે.

નીચેના સ્વાસ્થ્ય જોખમોને ટાળવા માટે તેનો સ્વચ્છતાપૂર્વક નિકાલ કરવો જોઈએ:-

• જમીનનું પ્રદૂષણ
• જળ પ્રદૂષણ
• ખોરાકનું દૂષણ
• ફ્લાય સંવર્ધન (fly breeding)
  ✫ Explain sewage and it’s health hazards:

ગટર એ સમુદાયનું પાણી છે જેમાં ઘર, શેરી, કારખાનાઓ વગેરેમાંથી મેળવેલા ઘન અને પ્રવાહી મળ-મૂત્રનો સમાવેશ થાય છે.
તે અપ્રિય ગંધ સાથે ગંદા પાણી જેવું લાગે છે.

Health hazards (આરોગ્યના જોખમો):-

• દુર્ગંધ (foul smelling)
• જળ પ્રદૂષણ
• જમીનનું પ્રદૂષણ
  💥 topic:
  ✫ Waste management – collection, transportation and disposal
  Define waste management:

Waste management એ તેની શરૂઆતથી તેના અંતિમ નિકાલ સુધી કચરાના સંચાલન માટે જરૂરી તમામ પ્રવૃત્તિઓ અને ક્રિયાઓનો ઉલ્લેખ કરે છે.
✫ To explain waste management:

કચરો તેના ઉદ્ગમ (origin) સ્થાન પર અલગ-અલગ રંગની થેલીઓ અને ડબ્બાઓમાં ભેગો કરવામાં આવે છે.

બેગ્સ ઇકોફ્રેન્ડલી છે. કચરાને 4 કેટેગરીમાં વિભાજિત કરવામાં આવે છે અને નીચે પ્રમાણે એકત્ર કરવામાં આવે છે:-

Sharp waste (શાર્પ વેસ્ટ)-
પંકચર પ્રૂફ બ્લુ બેગ અથવા bin
સોય
બ્લેડ (blade)
તૂટેલા કાચના ટુકડા

Non-sharp waste (બિન-તીક્ષ્ણ કચરો )- લાલ થેલી અને bin
ગંદા અને ચેપગ્રસ્ત પ્લાસ્ટિક
સિરીંજ
ડ્રેસિંગ્સ
મોજા

Anatomical (એનાટોમિકલ) –
પીળી બેગ અને bin
પ્લેસેન્ટા
શરીર ના અંગો

General non infectious (સામાન્ય બિન ચેપી) –
લીલી/કાળી બેગ અને bin
પેકેજિંગ સામગ્રી
કાર્ટન (cartons)
ફળો અને શાકભાજીની છાલ
✫ To explain transportation of waste:

કચરો ખૂબ જ ચેપી અને ખતરનાક હોય છે તેથી તેને સાવધાની સાથે લઈ જવો જોઈએ.

કચરો વહન કરતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મહત્વના મુદ્દાઓ છે-

કચરો હંમેશા ઢાંકેલા ડબ્બામાં એકત્રિત કરો
P
ખાલી ડબ્બા જ્યારે તે 3/4 થી વધુ સ્તરથી ભરેલા ન હોય.

48 કલાકથી વધુનો કચરો ક્યારેય સંગ્રહિત કરશો નહીં.

સ્પિલિંગ ટાળવા માટે બંધ કન્ટેનરમાં પરિવહન કરો.

ભીડભાડવાળા વિસ્તારમાંથી ક્યારેય લઈ જશો નહીં.
✫ To explain Waste disposal:

કચરો તેમના સ્વભાવ (nature) મુજબ નિકાલ કરવામાં આવે છે.
તેમનો નિકાલ નીચે મુજબ છે-

Deep burial (ઊંડા દફન )-
સામાન્ય રીતે તીક્ષ્ણ કચરો આ પદ્ધતિ દ્વારા નિકાલ કરવામાં આવે છે.
ઘન કચરો જ્યાં સુધી તે વાડ (fense) અથવા દિવાલ (wall) થી સુરક્ષિત હોય અને કોઈપણ પાણીના સ્ત્રોતથી દૂર હોય ત્યાં સુધી તેને તે સ્થળ પર દફનાવવામાં આવેલા ખાડામાં ઊંડે સુધી દફનાવવામાં આવે છે.

Autoclave and decontamination (ઓટોક્લેવ અને ડિકોન્ટેમિનેશન) – બિનતીક્ષ્ણ (non sharp waste) કચરો, પ્લાસ્ટિક કે જેને પ્રથમ ઓટોક્લેવ કરવુ અથવા
Discontamination અને પછી કાપી નાખવું.

Burning (બર્નિંગ)-

સોલિડ ચેપી કચરો (એનાટોમિકલ ભાગો) જેમ કે પ્લેસેન્ટા અને શરીરના અન્ય ભાગોને ઇન્સિનેટરમાં સળગાવીને નિકાલ કરવામાં આવે છે.

Composting (કંપોસ્ટીંગ):-

ખાતર બનાવવું એ દફન ખાડા જેવું જ છે પરંતુ આમાં ઘરેલું કચરો ખાડામાં નાખવામાં આવે છે અને ખાડો પૂરો ન થાય ત્યાં સુધી દરરોજ માટીથી ઢાંકવામાં આવે છે.
5-6 મહિના પછી ખાડો ખોલીને ખાતર બહાર કાઢવામાં આવે છે.

Dumping (ડમ્પિંગ)-

બિન ચેપી કચરો જમીનને સમતળ કરવા માટે નીચાણવાળા વિસ્તારોમાં ફેંકવામાં આવે છે.

Feeding the animal (પ્રાણીઓને ખોરાક આપવો) –
બિન ચેપી ખોરાકની સામગ્રી પ્રાણીઓને ખવડાવવામાં આવે છે