COMMUNITY HEALTH NURSING 2 (PAPER SOLUTION GNM 3RD YEAR) 04/09/2019

Q-1

a) Describe the causes of over population in India. ભારતમાં વસ્તી વધારાના કારણો વર્ણવો. 03

Causes of Overpopulation in India (કોઝિસ ઓફ ઓવરપોપ્યુલેશન ઇન ઈન્ડિયા):

1.Lack of Contraceptive Awareness (લેક ઓફ કોન્ટ્રાસેપ્ટિવ એવરનેસ):

ઘણા પેશન્ટ્સને Contraceptive (કોન્ટ્રાસેપ્ટિવ) વિશે પૂરતી Awareness (એવરનેસ) નથી. તેઓ Oral Pills (ઓરલ પિલ્સ), Intrauterine Devices (ઇન્ટ્રાઉટેરીન ડિવાઈસિસ), Barrier Methods (બેરિયર મેથોડ્સ) જેવી કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ મેથડ થી અજાણ હોય છે. આ જ્ઞાનની અછત કારણે અનડિઝાયર્ડ પ્રેગ્નન્સી વધી જાય છે અને વસ્તીનો દર ઝડપથી ઇન્ક્રીઝ થય જાય છે.

2.High Fertility Rate (હાઈ ફર્ટિલિટી રેટ):

Fertility Rate (ફર્ટિલિટી રેટ)*નો અર્થ છે કે એક ફીમેલ એ જીવન દરમિયાન કેટલા બાળકો ને બર્થ આપી શકે છે. ભારતમાં કેટલાક પ્રદેશોમાં હજુ પણ ખૂબ ઉંચો ફર્ટિલિટી રેટ જોવા મળે છે. ખાસ કરીને ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં જ્યાં મહિલાઓ ઘણા વર્ષો સુધી *Reproductive Age (રીપ્રોડક્ટિવ એજ)*માં રહે છે અને કન્ટીન્યુઅસ પ્રેગ્નન્સી કન્સીવ કરે છે.

3.Low Use of Modern Contraception (લો યુઝ ઓફ મોડર્ન કોન્ટ્રાસેપ્શન):

Modern Contraception (મોડર્ન કોન્ટ્રાસેપ્શન) જેવી કે Hormonal Implants (હોર્મોનલ ઇમ્પલાન્ટ્સ), Copper T (કોપર ટી), અને Emergency Pills (ઇમર્જન્સી પિલ્સ) જેવી ટેક્નિકલ પદ્ધતિઓની અવેઇલીબીલીટી ઓછી છે અથવા પેશન્ટ્સ તેની ઇફેક્ટીવનેસ વિશે શંકિત હોય છે. જેના કારણે રિકરન્ટ પ્રેગ્નન્સી જોવા મળે છે.

4.Early Marriage and Repeated Pregnancies (અર્લી મેરેજ એન્ડ રિપિટેડ પ્રેગ્નન્સીસ):

ઘણા વ્યક્તિ ના Marriage (મેરેજ) વધુ ઓછી ઉંમરે થઈ જાય છે, જેને કારણે તેઓ લાંબો સમય Fertile Period (ફર્ટાઈલ પિરિયડ)માં રહે છે. પરિણામે ઘણી વખત Repeated Pregnancies (રિપિટેડ પ્રેગ્નન્સીસ) થાય છે, જેના કારણે વસ્તી ઝડપથી વધે છે.

5.High Infant Survival Rate (હાઈ ઇન્ફન્ટ સર્વાઈવલ રેટ):

મેડિકલ એડવાન્સમેન્ટના કારણે આજે Infant Mortality (ઇન્ફન્ટ મોર્ટાલિટી)નો દર ઘટી ગયો છે. અગાઉ જ્યાં પેરેન્ટ્સ વધુ બાળકો ને બર્થ આપતા કેમ કે કંઈક મરી શકે છે એવું માનતા, આજે તે બાળકો જીવંત રહે છે. જેના કારણે ઓવરપોપ્યુલેશન વધે છે.

6.Low Female Literacy and Empowerment (લો ફીમેલ લિટરેસી એન્ડ એમપાવર્મેન્ટ):

ઘણાં વ્યક્તિ ના પરિવારમાં ફીમેલ નું Decision-Making (ડિસિઝન મેઈકિંગ) અધિકાર ઓછું હોય છે. Reproductive Choices (રીપ્રોડક્ટિવ ચોઇસિસ) વિશે કેવું નક્કી કરવું એ તેઓ નક્કી કરી શકતી નથી. એની સાથે Education (એજ્યુકેશન) ન હોવાના કારણે પણ તેઓ કોન્ટ્રાસેપ્ટિવ ઉપયોગથી દૂર રહે છે.

7.Cultural and Religious Beliefs (કલ્ચરલ એન્ડ રિલિજિયસ બેલીફ્સ):

ઘણાં સમાજોમાં માન્યતા છે કે ચાઇલ્ડ એ ભગવાનની ઈચ્છા છે અને Family Planning (ફેમિલી પ્લાનિંગ) પાપ છે. ખાસ કરીને મેલ ચાઇલ્ડ માટે ફીમેલ વારંવાર પ્રેગ્નન્સી કન્સીવ કરે છે. આ કલ્ચરલ બેલીફ્સ પોપ્યુલેશન વધારો માટે જવાબદાર છે.

8.Lack of Access to Quality Healthcare Services (લેક ઓફ એક્સેસ ટુ ક્વોલિટી હેલ્થકેર સર્વિસેસ):

ઘણાં વિસ્તારોમાં પેશન્ટને યોગ્ય Gynecological Consultation (ગાયનેકોલોજીકલ કન્સલ્ટેશન), Counseling (કાઉન્સેલિંગ) અને Family Welfare Clinics (ફેમિલી વેલફેર ક્લિનિક્સ) ઉપલબ્ધ નથી. આ કારણે પેશન્ટ્સ પાસે યોગ્ય માર્ગદર્શન નથી હોતું કે તેઓ કઈ પદ્ધતિ અપનાવે.

9.Poor Implementation of Population Policies (પોર ઇમ્પ્લિમેન્ટેશન ઓફ પોપ્યુલેશન પોલિસીસ):

Government Policies (ગવર્મેન્ટ પોલિસીસ) હોવા છતાં તેનો યોગ્ય રીતે અમલ થતો નથી. રુરલ એરિયાઝમાં Sterilization Camps (સ્ટેરિલાઈઝેશન કેમ્પ્સ) અને Awareness Programs (એવરનેસ પ્રોગ્રામ્સ) ની અસરકારકતા ઓછી હોય છે.

10.Urban Migration and Resource Pressure (અર્બન માઈગ્રેશન એન્ડ રિસોર્સ પ્રેશર):

ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાંથી શહેરોમાં Migration (માઈગ્રેશન) થવાથી શહેરો પર જનસંખ્યા દબાણ વધે છે. પરિણામે Urban Slums (અર્બન સ્લમ્સ)નું નિર્માણ થાય છે અને Public Health (પબ્લિક હેલ્થ) સિસ્ટમ પર ભાર વધે છે.

11.Male Child Preference (મેલ ચાઈલ્ડ પ્રેફરન્સ):

ઘણાં પેશન્ટ્સના પરિવારમાં મેલ ચાઇલ્ડ ની વધુ ઇચ્છા હોય છે. Gender Bias (જેન્ડર બાયસ)ના કારણે એકથી વધુ પ્રેગ્નેન્સી કન્સીવ કરવામાં આવે છે, જે વસ્તી વૃદ્ધિને પ્રોત્સાહિત કરે છે.

ભારતમાં ઓવરપોપ્યુલેશન એક મલ્ટી-ડાયમેન્શનલ ચેલેન્જ છે જેમાં મેડિકલ, સોસિયોકલ્ચરલ, ઈકોનોમિક અને એજ્યુકેશનલ ફેક્ટર્સ ઇન્વોલ્વ છે. તેને કંન્ટ્રોલ કરવા માટે જરૂરી છે કે Sexual Health Education (સેક્સ્યુઅલ હેલ્થ એજ્યુકેશન), Accessible Contraceptive Services (એક્સેસિબલ કોન્ટ્રાસેપ્ટિવ સર્વિસિસ), Empowered Women (એમ્પાવર્ડ વુમન) અને Strong Policy Implementation (સ્ટ્રોંગ પોલિસી ઇમ્પ્લિમેન્ટેશન) તરફ દેશમાં ગતિશીલ પગલાં લેવામાં આવે.

b) Describe the effects of over population in our country. આપણા દેશમાં વસ્તીવધારાને કારણે થતી અસરોનું વર્ણન કરો.04

Effects of Overpopulation in Our Country (ઇફેક્ટ્સ ઓફ ઓવર્પોપ્યુલેશન ઇન અવર કન્ટ્રી):

1.Burden on Healthcare Infrastructure (બર્ડન ઓન હેલ્થકેર ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર):

ઓવર્પોપ્યુલેશનના કારણે Healthcare Facilities (હેલ્થકેર ફેસિલિટીઝ) પર એક્સેસીવ પ્રેસર પડે છે. વધારે પેશન્ટ્સ હોવાને કારણે Hospitals (હૉસ્પિટલ્સ) અને Clinics (ક્લિનિક્સ)માં Overcrowding (ઓવરક્રાઉડિંગ) થાય છે. Outpatient Departments (આઉટપેશન્ટ ડિપાર્ટમેન્ટ્સ)માં લાંબી લાઈનો, Delayed Diagnosis (ડિલેયડ ડાયગ્નોસિસ) અને Inadequate Treatment (ઇનએડિક્વેટ ટ્રીટમેન્ટ)ના કેસ વધે છે.

2.Increase in Communicable and Vector-Borne Diseases (ઇન્ક્રિઝ ઇન કમ્યુનિકેબલ એન્ડ વેક્ટર બોર્ન ડિસીઝીસ):

જ્યાં વસ્તી વધારે હોય, ત્યાં Sanitation (સેનિટેશન) અને Hygiene (હાઇજિન) ઓછી રહે છે. પરિણામે પેશન્ટ્સમાં Tuberculosis (ટ્યુબરક્યુલોસિસ), Dengue (ડેન્ગ્યુ), Malaria (મેલેરિયા) અને Cholera (કૉલેરા) જેવા રોગોની વધુ શક્યતા રહે છે.

3.Nutritional Deficiencies and Malnutrition (ન્યુટ્રિશનલ ડિફિશન્સિસ એન્ડ માલન્યુટ્રિશન):

વસ્તી વધવાથી Food Supply (ફૂડ સપ્લાય) ઉપર દબાણ આવે છે. પરિણામે Essential Nutrients (એસેન્શિયલ ન્યુટ્રિએન્ટ્સ)ની અછત થાય છે. ખાસ કરીને Children (ચિલ્ડ્રન) અને Pregnant Patients (પ્રેગ્નન્ટ પેશન્ટ્સ)માં Protein Energy Malnutrition (પ્રોટીન એનર્જી માલન્યુટ્રિશન) અને Micronutrient Deficiencies (માઇક્રોન્યુટ્રિયન્ટ ડિફિશયન્સીસ) જોવા મળે છે.

4.Inadequate Maternal and Neonatal Care (ઇનએડિક્વેટ મેટર્નલ એન્ડ નિઓનેટલ કેર):

વધુ પેશન્ટ્સને કારણે Gynecological Services (ગાયનેકોલોજીકલ સર્વિસેસ)ની ઓછી ઉપલબ્ધતા હોય છે. પરિણામે Prenatal Care (પ્રીનેટલ કેર), Institutional Deliveries (ઇન્સ્ટિટ્યુશનલ ડિલિવરીઝ) અને Neonatal Intensive Care (નિઓનેટલ ઇન્ટેનસિવ કેર) પ્રભાવિત થાય છે.

5.Mental Health Disorders (મેન્ટલ હેલ્થ ડિસઓર્ડર્સ):

ઓવરપોપ્યુલેશન સાથે આવનારા Social Stressors (સોશિયલ સ્ટ્રેસર્સ), Unemployment (અનેમ્પ્લોયમેન્ટ) અને Resource Scarcity (રિસોર્સ સ્કાર્સિટી)ના કારણે પેશન્ટ્સમાં Anxiety (એન્ઝાયટી), Depression (ડિપ્રેશન) અને Substance Use Disorders (સબસ્ટન્સ યુઝ ડિસઓર્ડર્સ)નો જોખમ વધે છે.

6.Low Doctor-to-Patient Ratio (લો ડૉક્ટર ટુ પેશન્ટ રેશિયો):

જેમ જેમ પેશન્ટ્સની સંખ્યા વધે છે, તેમ Doctor Availability (ડૉક્ટર અવેલેબિલિટી) ઘટે છે. World Health Organization (વર્લ્ડ હેલ્થ ઑર્ગેનાઈઝેશન) મુજબના માપદંડ કરતાં ભારતનું Doctor-Patient Ratio (ડૉક્ટર પેશન્ટ રેશિયો) બહુ ઓછું છે. જેના કારણે Personalized Care (પર્સનલાઈઝ્ડ કેર) મળી શકતી નથી.

7.Environmental Health Hazards (એન્વાયરોનમેન્ટલ હેલ્થ હેઝાર્ડ્સ):

વસ્તી વધારો Pollution Levels (પોલ્યુશન લેવલ્સ) વધારે છે. Air Pollution (એર પોલ્યુશન)ના કારણે પેશન્ટ્સમાં Chronic Obstructive Pulmonary Disease (ક્રોનિક ઑબ્સ્ટ્રક્ટિવ પલ્મોનેરી ડિસીઝ), Bronchial Asthma (બ્રોન્કિયલ એસ્મા) અને Allergies (એલર્જીસ) વધી જાય છે.

8.Increased Infant and Maternal Mortality (ઇન્ક્રિઝ્ડ ઇન્ફન્ટ એન્ડ મેટર્નલ મોર્ટાલિટી):

જ્યાં હેલ્થ સેન્ટર્સ ઓવરલોડ હોય, ત્યાં Essential Obstetric Services (એસેન્શિયલ ઓબ્સ્ટેટ્રિક સર્વિસીસ) પૂરતી રીતે ઉપલબ્ધ નથી હોતી. જેના કારણે Maternal Mortality Rate (મેટર્નલ મોર્ટાલિટી રેટ) અને Infant Mortality Rate (ઇન્ફન્ટ મોર્ટાલિટી રેટ) વધી જાય છે.

9.Urban Slum Expansion and Poor Living Conditions (અર્બન સ્લમ એક્સપેન્શન એન્ડ પોર લિવિંગ કન્ડિશન્સ):

મોટા શહેરોમાં ઓવરપોપ્યુલેશન Slum Development (સ્લમ ડેવલપમેન્ટ)ને પ્રોત્સાહન આપે છે. એ જગ્યાઓમાં Clean Water (ક્લિન વોટર), Sewage Management (સિવેજ મેનેજમેન્ટ) અને Disease Control (ડિસીઝ કન્ટ્રોલ)માં ઓછી અસરકારકતા હોય છે.

10.Strain on Public Health Budget (સ્ટ્રેન ઓન પબ્લિક હેલ્થ બજેટ):

સરકારના હેલ્થ પ્રોગ્રામ્સ પર વધતી વસ્તીના કારણે Budget Allocation (બજેટ એલોકેશન) પર ભાર પડે છે. એટલે કે પેશન્ટ્સ માટે Preventive Healthcare (પ્રિવેન્ટિવ હેલ્થકેર), Immunization (ઇમ્યુનાઇઝેશન) અને Rehabilitation Services (રિહેબિલિટેશન સર્વિસીસ)માં પણ ઘટાડો થાય છે.

ઓવરપોપ્યુલેશનના તમામ ઇફેક્ટ્સ વ્યક્તિગત, સામાજિક અને નેશનલ હેલ્થ લેવલ પર નેગેટીવ ઇફેક્ટ કરે છે. આવી સ્થિતિમાં જરૂર છે Health Policy Reform (હેલ્થ પોલિસી રિફોર્મ), Efficient Resource Management (એફિશન્ટ રિસોર્સ મેનેજમેન્ટ) અને Population Stabilization Strategies (પોપ્યુલેશન સ્ટેબિલાઈઝેશન સ્ટ્રેટેજીસ) તરફ મજબૂત પ્રયત્નો કરવાની. Only then can our country achieve a Sustainable Health System (સસ્ટેનેબલ હેલ્થ સિસ્ટમ).

c) What are the steps to be taken to control the population in India? ભારતમાં વસ્તી વધારાને નિયંત્રણ કરવા કયાં કયાં પગલાં લેવા જોઈએ? 05

Population Control Measures in India (પોપ્યુલેશન કંટ્રોલ મેઝર્સ):

1.Comprehensive Sex Education (કોમ્પ્રાહેન્સીવ સેક્સ એજ્યુકેશન):

કન્સીસ્ટન્ટ અને સાઇન્ટીફીક સેક્સ એજ્યુકેશન પેશન્ટમાં રીપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ અંગે અવેરનેસ લાવે છે. સ્કૂલે અને કોલેજે વિદ્યાર્થીને પ્યુબર્ટી, કન્સેપ્શન, કોંટ્રાસેપ્શન અને સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ઇન્ફેક્શન વિશે તાલીમ આપવી. આ શૈક્ષણિક પ્રક્રિયા વ્યક્તિ ને પહેલા થી જ યોગ્ય નિર્ણય લેવામાં હેલ્પ કરે છે.

2.Accessible Contraceptive Methods (એક્સેસીબલ કોંટ્રાસેપ્ટિવ મેથડ્સ):

ગવર્મેન્ટ અને હેલ્થ ઓથોરિટી દ્વારા કંડોમ, ઓરલ પિલ્સ, ઇન્ટ્રા યૂટરાઇન ડિવાઇસ અને એમરજન્સી કોંટ્રાસેપ્શન જેવી સર્વિસિસ સહેલાઇથી પેશન્ટ સુધી પહોંચાડવી. વ્યક્તિ ના વર્કપ્લેસ, સ્કૂલ કે ગ્રામ્ય આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં ફ્રી ડિસ્ટ્રિબ્યુશન તેમજ એજ્યુકેશનલ સેશન રાખવા.

3.Female and Male Sterilization (સ્ટેરિલાઇઝેશન):

ફીમેલ માટે ટયૂબેક્ટોમિ અને મેલ માટે વાસેક્ટોમિ જેવી પર્મનેન્ટ કોંટ્રાસેપ્ટિવ મેથડ પોપ્યુલેશન કંટ્રોલ માટે સૌથી ઇફેક્ટીવ છે. સરકારી હોસ્પિટલો અને હેલ્થ કેમ્પમાં સ્ટેરિલાઇઝેશન માટે પેશન્ટને ફ્રી ટ્રીટમેન્ટ અને કન્સલ્ટેશન આપવી.

4.Family Planning Counseling (ફેમિલી પ્લાનિંગ કાઉન્સેલિંગ):

હેલ્થ સેન્ટર્સ પર રિપ્રોડક્ટિવ એજ ધરાવતી પેશન્ટ સાથે ફેમિલી સાઇઝ અને બર્થ સ્પેસિંગ અંગે પર્સનલ કાઉન્સેલિંગ આપવી. કાઉન્સેલિંગ પેશન્ટના સાઇકોલોજીકલ રિઝર્વેશન દૂર કરે છે અને અવેરનેસ આપે છે.

5.Delayed Marriage Campaign (ડિલેયડ મેરેજ કેમ્પેઇન):

મેરેજ એજ વધારે તો પેશન્ટના પેરેન્ટલ હૂડનો સમય આગળ ધકે છે. જેનાથી ફર્ટિલિટી રેટ ઓટોમેટિક ઘટે છે. યુવા પેશન્ટ માટે સ્કૂલ અને કોલેજ લેવલે મેરેજ ડિલે અવેરનેસ પ્રોગ્રામ જરૂરી.

6.Incentivized Family Planning Programs (ઇન્સેન્ટિવાઇઝ્ડ ફેમિલી પ્લાનિંગ પ્રોગ્રામ્સ):

જે પેશન્ટ ફેમિલી પ્લાનિંગ અપનાવે છે તેમને માટે મોનિટરી રીવોર્ડ, હેલ્થ ઇન્સ્યોરન્સ બેનેફિટ અને ગવર્મેન્ટ સ્કીમ્સમાં પ્રાયોરિટી આપવામાં આવે. આ પ્રોગ્રામ્સ પેશન્ટને કોંટ્રાસેપ્ટિવ યુઝ તરફ એન્કરેજ કરે છે.

7.Use of Digital and Mass Media Awareness (માસ મીડિયા અવેરનેસ):

સોશિયલ મીડિયા, ટીવી, રેડિયો અને પબ્લિક પ્લેસિસ પર ફેમિલી પ્લાનિંગના વિજ્ઞાપનો, શોર્ટ ફિલ્મ્સ અને એજ્યુકેશનલ ગાઇડલાઇન્સ થકી પેશન્ટ સુધી સીધો સંદેશ પહોંચે છે. એનિમેટેડ અને ઇન્ફોગ્રાફિક ફોર્મેટ વધુ અસરકારક ગણાય છે.

8.Public Health Infrastructure Development (પબ્લિક હેલ્થ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર):

રીમોટ એરિયા અને અર્બન સ્લમમાં રીપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ સેન્ટર્સની સુવિધા વધારવી. ટ્રેઇન્ડ હેલ્થ વર્કર્સ, નર્સેસ અને કોમ્યુનિટી હેલ્થ એજન્ટ દ્વારા પેશન્ટને નિયમિત કન્સલ્ટિંગ આપવું.

9.Policy Implementation and Legal Measures (પોલિસી ઇમ્પ્લેમેન્ટેશન અને લેગલ મીઝર્સ):

ફેમિલી પ્લાનિંગનો અમલ કડક રીતે કરવો. ટૂ ચાઈલ્ડ નોર્મ, પ્રિ-મેરિટલ કાઉન્સેલિંગ મેન્ડેટરી કરવી. પેશન્ટ માટે સરકાર તરફથી ફેમિલી સાઇઝ મર્યાદા લાવવી જે હેલ્થ અને ઇકોનોમિક રીતે બેનિફિશિયલ છે.

10.Women Empowerment and Higher Education (વુમન એમપાવરમેન્ટ એન્ડ હાયર એજ્યુકેશન):

ફીમેલ ને હાઇ એજ્યુકેશન, જૉબ ઓપોર્ચ્યુનિટી અને ડીસિઝન મેકિંગ પાવર મળવાથી તેઓ પોતાનું રીપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ અને ફેમિલી સાઇઝ અંગે વધુ સજાગ બને છે. હાઇ એજ્યુકેટેડ વુમન એ ઓછી ફર્ટિલિટી રેટ દર્શાવે છે.

પોપ્યુલેશન કંટ્રોલ માટે વાસ્તવિક, મેડિકલ આધારિત અને ઓર્ગેનાઇઝ્ડ સ્ટ્રેટેજી જરૂરી છે. દરેક પેશન્ટ સુધી કોંટ્રાસેપ્ટિવ સર્વિસીઝ, એજ્યુકેશન અને કાઉન્સેલિંગ પહોંચાડવાથી દેશની પોપ્યુલેશન ગ્રોથને કંટ્રોલ કરી શકાય છે. આ માટે સરકાર, હેલ્થ વર્કર્સ અને સોસાયટીનું કમ્બાઇન એફર્ટ્સ એ અનિવાર્ય છે.

OR

a) Write down the hazards of large family. મોટા પરિવાર ને કારણે થતા જોખમો લખો.03

મોટા પરિવારની સાથે લાગતો લાગણીઓથી ભરપૂર જીવન ઘણીવાર અનેક પ્રકારના હેલ્થ રિસ્ક્સ અને મેડિકલ કૉમ્પ્લિકેશન્સ પણ લઇને આવે છે. મોટા પરિવારમાં રહેનાર દરેક પેશન્ટ માટે યોગ્ય હેલ્થકેર, ન્યૂટ્રિશન, ઇમોશનલ સપોર્ટ અને સેનેટરી કન્ડીશન્સ જાળવી રાખવી મુશ્કેલ બને છે. નીચે મોટા પરિવારના તમામ શક્ય જોખમોનું સંપૂર્ણ અને ચોક્કસ વર્ણન મેડિકલ ટર્મિનોલોજી સાથે આપવામાં આવ્યું છે:

1.Overcrowding (ઓવરક્રાઉડિંગ):

જ્યારે એક જ ઘરમાં ઘણાં ફેમેલી મેમ્બર્સ રહે છે ત્યારે ફિઝિકલ સ્પેસમાં ઓવરક્રાઉડિંગ થાય છે. આ કારણે પેશન્ટમાં સ્લીપ ડિસ્ટર્બન્સ (Sleep Disturbance), હાઇ બલડ પ્રેશર (High Blood Pressure), અને સ્ટ્રેસ હોર્મોન જાહેર કરતી એડ્રિનલ ગ્લેન્ડની ઓવરએક્ટિવિટી (Adrenal Overactivity) વધી જાય છે. લાંબા ગાળે આ કારણથી એન્ઝાયટી (Anxiety) અને ઇમ્યુન ડિસફંક્શન (Immune Dysfunction) થાય છે.

2.Poor Sanitation and Hygiene (પુઅર સેનેટેશન એન્ડ હાઇજીન)

ઘણાં સભ્યો સાથે સંયુક્ત વસવાટ કરવાથી હાઇજીન જાળવવી મુશ્કેલ બને છે. રિસ્ક ઓફ ગેસ્ટ્રોઈન્ટરાઇટિસ (Gastroenteritis), સ્કેબીઝ (Scabies), હેલ્મિન્થિક વોર્મ ઇન્ફેસ્ટેશન (Helminthic Worm Infestation), અને યૂરીનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (Urinary Tract Infection) વધી જાય છે. ઝીણવટભર્યું હાઈજિનિક કન્ટ્રોલ ન રાખી શકવાને કારણે ઈન્ફેક્શસ ડિસીઝીસ (Infectious Diseases) ઝડપથી ફેલાઈ શકે છે.

3.Nutritional Deficiencies (ન્યૂટ્રિશનલ ડિફિશિએન્સીસ)

ફેમિલી ફાઇનાન્સીસ લિમિટેડ હોય તો પેશન્ટને પૂરતું ન્યૂટ્રિશન મળતું નથી. ખાસ કરીને આયર્ન (Iron), વિટામિન D (Vitamin D), વિટામિન A (Vitamin A), અને કેલ્શિયમ (Calcium) જેવી ન્યુટ્રિએન્ટ્સની અછત બાળકો અને પ્રેગ્નન્ટ પેશન્ટ્સમાં સીવ્યર એનિમિયા (Severe Anemia), નાઈટ બ્લાઈન્ડનેસ (Night Blindness) અને રિકેટ્સ (Rickets) જેવી કન્ડિશન્સ ઉદ્ભવાવે છે.

4.Mental Health Disorders (મેન્ટલ હેલ્થ ડિસઓર્ડર્સ)

પેરેન્ટ્સના તરફથી પૂરતું ઇમોશનલ સપોર્ટ ન મળવાથી પેશન્ટ્સમાં ડીપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર (Depressive Disorder), ઓબ્સેસિવ-કમ્પલ્સિવ ડિસઓર્ડર (Obsessive-Compulsive Disorder), અને જનરલાઈઝ્ડ એન્ઝાયટી ડિસઓર્ડર (Generalized Anxiety Disorder) વિકાસ પામે છે. યુવા પેશન્ટ્સમાં ટીનએજ બર્નઆઉટ સિન્ડ્રોમ (Teenage Burnout Syndrome) પણ જોવા મળે છે.

5.Increased Risk of Communicable Diseases (ઇન્ક્રિઝ્ડ રિસ્ક ઓફ કમ્યુનિકેબલ ડિઝીઝ)

મોટા પરિવારમાં ક્લોઝ કન્ટેક્ટ વધુ હોય છે, જેના કારણે કમ્યુનિકેબલ ડિસીઝીસ જેવી કે ટ્યુબરક્યુલોસિસ (Tuberculosis), હિપેટાઈટિસ A (Hepatitis A), કન્જંકટિવાઇટિસ (Conjunctivitis), અને ફૂડ બોર્ન પોઈઝનિંગ (Foodborne Poisoning) ઝડપથી ફેલાય છે. ખાસ કરીને વેકસીનેશન કવરેજ ન હોય તો પીડિયાટ્રિક પેશન્ટ્સ હાઈ રિસ્ક પર રહે છે.

6.Financial Constraints (ફાઇનાન્શિયલ કન્સ્ટ્રેંટ્સ):

ઘણા પેશન્ટ્સના મેડિકલ એક્સપેન્સ, સ્કૂલિંગ અને ન્યુટ્રિશન સાથે સંબંધિત ખર્ચોને મેનેજ કરવો મુશ્કેલ છે. મલ્ટિપલ પેશન્ટ્સ માટે રેગ્યુલર હેલ્થ ચેકઅપ (Regular Health Check-up), ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટિંગ (Diagnostic Testing), અને મેડિસિન સપ્લાય (Medicine Supply) શક્ય બની શકતી નથી. આથી પેશન્ટની હેલ્થ ક્વોલિટી ની કમી થાય છે.

7.Reproductive Health Burden (રીપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ બર્ડન)

ફેમિલી પ્લાનિંગ અભાવના કારણે વારંવાર પેગ્નન્સી થાય છે. મહિલા પેશન્ટમાં યૂટરાઇન પ્રોલેપ્સ (Uterine Prolapse), એન્ડોમેટ્રિયોસિસ (Endometriosis), અને પોસ્પાર્ટમ કોમ્પ્લિકેશન્સ (Postpartum Complications) જેવી ગંભીર સ્થિતિ જોવા મળે છે. વધુ પ્રમાણમાં પેગ્નન્સી ને કારણે ન્યુટ્રિશનલ સ્ટોરેજ ઘટી જાય છે, જેના લીધે મેટર્નલ મોર્ટાલિટી (Maternal Mortality)નો રિસ્ક પણ વધી જાય છે.

8.Developmental Delay in Children (ડેવલપમેન્ટલ ડિલે ઇન ચિલ્ડ્રન)

અટેન્શન અને મેન્ટલ સ્ટિમ્યુલેશનનો અભાવ બાળકોમાં સ્પીચ ડિલે (Speech Delay), ઓટિઝમ સ્પેક્ટ્રમ ડિસઓર્ડર (Autism Spectrum Disorder), અને લર્નિંગ ડિસએબિલિટીઝ (Learning Disabilities) લાવે છે. પેડિયાટ્રિક પેશન્ટ્સના બ્રેઈન ડેવલપમેન્ટ માટે યોગ્ય એન્વાયર્નમેન્ટ ન મળે તો કૉગ્નિટિવ ફંક્શન્સ (Cognitive Functions) ઓછા રહે છે.

9.Educational Inequality (એજ્યુકેશનલ ઈનિક્વાલિટી):

બધા બાળકોને સારો અને કસ્ટમાઇઝ્ડ એજ્યુકેશન મળવો મુશ્કેલ બને છે. સ્પેશિયલ નીડ્સ ધરાવતા પેશન્ટ્સ માટે લર્નિંગ સપોર્ટ ઉપલબ્ધ ન હોવાથી સ્કૂલ ડ્રોપઆઉટ (School Dropout), એકેડેમિક ફેલ્યૂર (Academic Failure), અને કોનફિડન્સ લોસ (Confidence Loss) જોવા મળે છે.

10.Delayed Medical Intervention (ડિલેઈડ મેડિકલ ઇન્ટરવેન્શન)

ઘણાં પેશન્ટ્સ હોય તો દરેક માટે સમયસર મેડિકલ ડાયગ્નોસિસ અને ટ્રીટમેન્ટ મેળવવો પડકારરૂપ બને છે. આ કારણે ક્રોનિક ડિસીઝ જેમ કે ડાયાબિટીસ (Diabetes), હાઇપરટેન્શન (Hypertension), અને કિડની ડિસઓર્ડર્સ (Kidney Disorders) વળી શકે છે અને મોડા સ્ટેજ પર ડિટેક્ટ થાય છે.

11.Parental Burnout (પેરેન્ટલ બર્નઆઉટ)

ઘણાં બાળકો માટે સતત સંભાળ રાખવી અને રોજિંદા જવાબદારીઓ નિભાવવી પેરેન્ટલ બર્નઆઉટ (Parental Burnout) લાવે છે. આથી પેરેન્ટ્સમાં ક્રોનિક ફટીગ (Chronic Fatigue), મસલ પેઇન (Muscle Pain), અને સાયકોસોમેટિક ડિસઓર્ડર્સ (Psychosomatic Disorders) વિકસે છે.

12.Sibling Rivalry and Behavioural Disorders (સિબ્લિંગ રાઇવલરી એન્ડ બિહેવિયરલ ડિસઓર્ડર્સ)

એક જ ઘર માં ઘણાં બાળકો વચ્ચે અટેન્શન મેળવવા માટે રાઇવલરી થાય છે. આથી પેશન્ટ્સમાં એંગર ઇશ્યૂઝ (Anger Issues), કંડક્ટ ડિસઓર્ડર (Conduct Disorder), અને પર્સનાલિટી ડિસ્ટર્બન્સ (Personality Disturbance) થાય છે.

13.Neglect of Elderly Patients (નેગ્લેક્ટ ઓફ એલ્ડરલી પેશન્ટ્સ):

મોટા પરિવારમાં સિનિયર પેશન્ટ્સ પર પૂરતું ફોકસ રહી શકતું નથી. આથી તેમને ઓસ્ટિઓઆર્થ્રાઇટિસ (Osteoarthritis), ડિમેન્સીયા (Dementia) થય શકે છે.

b) Describe the advantages of small family. નાના પરિવારના ફાયદા જણાવો 04

સ્મોલ ફેમિલી ના એડવાન્ટેજીસ (Advantages of Small Family):

1) બેટર ફાઇનાન્સિયલ સ્ટેબિલિટી( Batter financial Stability):

સ્મોલ ફેમિલી નો એક પ્રાઇમરી એડવાન્ટેજ એ છે કે તેમાં ફાઇનાન્સિયલ સ્ટેબિલિટી મેઇન્ટેન થાય છે. ઓછા બાળકો ને સપોર્ટ આપવા માટે, માતાપિતા બાળક દીઠ વધુ ફાઇનાન્સિયલ રિસોર્સીસ ફાળવી શકે છે. તેમાં એજ્યુકેશન, હેલ્થ કેર સર્વિસીઝ, એક્સ્ટ્રા કરીક્યુલર એક્ટિવિટીસ, અને ઓવરઓલ ક્વોલિટી ઓફ લાઇફ નું ઇનવોલ્વમેન્ટ થાય છે.

સ્મોલ ફેમિલીમાં લાર્જ ફેમિલી ની સરખામણીમાં ઓછા પ્રમાણમાં ખર્ચ હોય છે જેના કારણે વધારે સેવિંગ્સ(બચત), ઇન્વેસ્ટમેન્ટ, કોલેજ ફંડ તથા રિટાયરમેન્ટ જેવા ફ્યુચર ના ખર્ચાઓ માટે વધારે સારું પ્લાનિંગ કરી શકે છે.

2) ક્લોઝર પેરેન્ટ ચાઇલ્ડ રિલેશનશિપ( Closer parent child relationship):

સ્મોલ ફેમિલીમાં પેરેન્ટ્સ એ દરેક ચાઇલ્ડ ને વધુ વ્યક્તિગત અટેન્સન અને ઇમોશનલ સપોર્ટ આપી શકે છે. જેના કારણે પેરેન્ટ્સ તથા ચાઇલ્ડ વચ્ચે ગાઢ રિલેશનશિપ ફોર્મ થાય છે અને માતાપિતા અને બાળકો વચ્ચે કોમ્યુનિકેશન મા પણ વધારો થાય છે.સ્મોલ ફેમિલી ના બાળકો માતા-પિતાના ધ્યાન માટે ભાઇ-બહેન ની સાથે ઓછી હરીફાઇ અને સ્પર્ધાનો અનુભવ કરી શકે છે, જેના કારણે ચાઇલ્ડ મા સ્ટ્રોંગ સિક્યોરિટી અને સેલ્ફ એસ્ટીમ ની ભાવના ડેવલોપ થાય છે.

3) રીડ્યુઝ એન્વાયરમેન્ટલ ઇમ્પેક્ટ (Reduce Environmental impact):

સ્મોલ ફેમિલી રિસોર્સીસ નો ઓછા પ્રમાણ મા ઉપયોગ કરે છે અને લાર્જ ફેમિલી ની સરખામણીમાં ઓછો કચરો કરે છે.આ કાર્બન ફૂટપ્રિન્ટ્સ, એનર્જી કન્ઝપ્શન અને ઓવરઓલ ઇકોલોજીકલ ઇમ્પેક્ટ ને ઘટાડીને એન્વાયરમેન્ટલ સસ્ટેનીબિલિટી માટે પોઝિટિવ કન્ટ્રીબ્યુસન આપે છે.

4) ઇમ્પ્રુડ એજ્યુકેશન ઓપર્ચ્યુનિટી(improved Education opportunity):

સ્મોલ ફેમિલીસ માં પેરેન્ટ્સ પાસે તેમના બાળકોના એજ્યુકેશન માં ઇન્વેસ્ટ કરવા માટે વધુ ફાઇનાન્સિયલ રિસોર્સીસ અવેઇલેબલ હોય છે. આમાં પ્રાઇવેટ સ્કુલ માટે ટ્યુશન,એનરીચમેન્ટ પ્રોગ્રામ્સ ,ટ્યુટરિંગ અને એજ્યુકેશનલ મટીરીયલ્સ નો સમાવેશ થઇ શકે છે. સ્મોલ ફેમિલીસ ના બાળકો ને એજ્યુકેશન ઓપોર્ચ્યુનિટી ની વધુ સારી ઍક્સેસ હોય છે અને પેરેન્ટ્સ અને શિક્ષકો તરફ થી વધુ પર્સનલાઇઝ્ડ એજ્યુકેશનલ સપોર્ટ મેળવી શકે છે.

5) એન્હાન્સ કેરિયર ઓપોર્ચ્યુનિટી એન્ડ મોબિલિટી( Enhance carrier opportunity and mobility):

સ્મોલર ફેમિલીસ માં કેરિયર ચોઇસ માં,જોબ રિલોકેશન માટે, તથા પ્રોફેશનલ ડેવલોપમેન્ટ ઓપર્ચ્યુનિટી માં વધારે ફ્લેક્સિબિલિટી હોય છે. લાર્જ ફેમિલી ની રિસ્પોન્સિબિલિટી ના અવરોધો વિના પેરેન્ટ્સ પાસે તેમની કારકિર્દી ને આગળ વધારવા પર ફોકસ્ડ કરવા માટે વધુ સમય અને શક્તિ હોય છે.આ ફ્લેક્સિબિલિટી ના કારણે જોબ સેટિસફેક્શન માં પણ ઇમ્પ્રુવમેન્ટ થાય છે તથા અર્નિંગ ઓપર્ચ્યુનિટીમાં પણ વધારો જોવા મળે છે જેના કારણે બેટર લાઇફ પાસ આઉટ થાય છે.

6) હેલ્થિયર પેરેન્ટલ વેલ્બીંગ (Healthier parenteral wellbeing):

ઓછા બાળકો નું પેરેન્ટિંગ કરવાથી માતા-પિતા,ખાસ કરીને માતાઓ પર સ્ટ્રેસ અને ફિઝિકલ સ્ટ્રેઇન ને ઘટાડી શકાય છે. તે પ્રેગનેન્સી પહેલા, પ્રેગનેન્સી સમય દરમિયાન અને પ્રેગનેન્સી પછી તે ગુડ મેટરનલ હેલ્થ માટે ઓપોર્ચ્યુનિટી આપે છે.સ્મોલ ફેમિલીઝમાં મલ્ટીપલ પ્રેગનેન્સી રિલેટેડ ચેલેન્જીસ એ ઓછા પ્રમાણમાં હોય છે. જેમકે મેટરનલ કોમ્પ્લિકેશન તથા ચાઇલ્ડ બર્થ ના રિસ્ક.

આમ,સ્મોલ ના ફેમિલીમાં એડવાન્ટેજીસ જોવા મળે છે જેમ કે, ફાઇનાન્સિયલ સ્ટેબિલિટી, ક્લોઝ પેરેન્ટ-ચાઇલ્ડ રિલેશનશિપ, તથા એન્વાયરમેન્ટલ ઇમ્પેક્ટ ઓછો જોવા મળે છે આ ફાયદાની સાથે તેઓ સોશિયલ ડાયનેમિક્સ, માતાપિતાની અપેક્ષાઓ અને ફેમેલી સપોર્ટ સિસ્ટમ ને લગતા ચેલેન્જીસ પણ રજૂ કરે છે.

(c) Describe the role of a nurse in family welfare programone. કટુંબ કલ્યાણ કાર્યક્રમમાં નર્સની ભૂમિકા વિગતવાર વર્ણન કરો.05

ફેમિલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામમાં નર્સનો રોલ:

• ફેમિલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ માં નર્સનો રોલ એ ડાઇવર્સ તથા મલ્ટિફેસેટેડ હોય છે. નર્સ એ ફેમિલી વેલફેર સર્વિસીસ ના ડિફરન્ટ સેટિંગમાં ડિફરન્ટ રોલ પ્લે કરે છે. તે સામાન્ય રીતે તેમની પોસ્ટ તથા તેમની વર્ક કરવાની કેપેસિટી પર ડીપેન્ડ કરે છે.
• ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ માં કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ (CHN) નો રોલ એ રિપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ, ફેમેલી પ્લાનિંગ અને કમ્યુનીટી માં ઓવરઓલ વેલ્બિંગ ને પ્રમોટ કરવા માટે ઇમ્પોર્ટન્ટ હોય છે.
  અહીં તેમના રોલ ના મુખ્ય આસ્પેક્ટ આપેલા છે:

1) સર્વે વર્ક:

• નર્સ એ સર્વે દ્વારા ડેમોગ્રાફીક ફેક્ટ ને કલેક્ટ કરે છે.
  તે કોમ્યુનીટી માં રહેલા હાઉસ ના નંબર તથા તેના લોકેશન નું લિસ્ટ બનાવે છે.
  નર્સ એ સર્વે દ્વારા પ્રેગ્નેન્ટ મધર, ઇલીજીબલ કપલ્સ, કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ યુઝર્સ , ચિલ્ડ્રન તથા સ્કૂલ ગોઇંગ એજ થી નીચેના ચાઇલ્ડ ની ઇન્ફોર્મેશન કલેક્ટ કરે છે.
• ત્યારબાદ કપલ્સ ને હાય, મીડીયમ અને લો પ્રાયોરિટી માં ક્લાસિફાઇ કરે છે.
• આગળ ના એક્ષન પ્લાન નું ફોર્મેશન કરવા માટે કેટલા કપલ્સ એ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ નો યુઝ કરે છે તથા કેટલા પીપલ્સ એ યુઝ કરતા નથી તેના વિશે રીવ્યુ કલેક્ટ કરવા.

2) હેલ્થ એજ્યુકેશન:

• વ્યક્તિ, ફેમિલી, તથા કમ્યુનિટી ને હેલ્થ તથા ફેમિલી પ્લાનિંગ વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• લોકોને અવેઇલેબલ ફેમિલી પ્લાનિંગ સર્વિસીસ વિશે અવેર કરવા.
• કપલ્સ ને ડીફરન્ટ ટાઇપના કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ વિશે એજ્યુકેશન તથા વિગતવાર માહિતી પ્રોવાઇડ કરવી જેના લીધે તે તેમની ચોઇસ પ્રમાણે એડોપ્ટ કરી શકે.
• મધર ને એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું કે એટલીસ્ટ વન યર સુધી તેમના ચાઇલ્ડ ને બ્રેસ્ટ ફિડીંગ કરાવવું કારણકે તે નેચરલ કોન્ટ્રાક્ટિવ તરીકે વર્ક કરે છે.
• કોમ્યુનિટીમાં ઇમ્યુનાઇઝેશન,ન્યુટ્રીશન, ફર્સ્ટ એઇડ તથા પર્સનલ અને એન્વાયરમેન્ટલ હાઇજીન વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.

3) કોઓર્ડીનેટર એન્ડ પ્રોવાઇડર ઓફ ફેમિલી વેલફેર સર્વિસીસ:

• ઇલીજીબલ કપલ્સ માટે અવેઇલેબલ વિવિધ પ્રકારના કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ ની સપ્લાઇ કરવી.
• લોકોની નીડ તથા અવેઇલેબલ સર્વિસીસ વીશે અવેરનેસ લાવવા માટે ફેમિલી પ્લાનિંગ ના ક્લિનિક્સ તથા કેમ્પ ને અરેન્જ કરવા.
• સ્ટેટ ગવર્મેન્ટ તથા સ્ટેટ ના રૂલ્સ અને રેગ્યુલેશન્સ ને ફોલો કરવા અને લીગલ અને પ્રોફેશનલ લિમિટ્સ માં ડાયરેક્ટ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.
• તે ગાયનેકોલોજિસ્ટ તથા અધર ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ ના પર્સનલ્સ ની સર્વિસીસ નુ કોઓર્ડીનેશન કરે છે.

5) મોટીવેશન ફંકશન:

• ઇલીજીબલ કપલ્સ ને કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ નો યુઝ કરી સ્મોલ ફેમીલી નોર્મ્સ ને એડોપ્ટ કરવા માટે મોટીવેટ કરે છે.
• ફેમિલી પ્લાનિંગ ની જરૂરિયાત અને તેના મહત્વને એક્સપ્લેઇન કરવા નુ વર્ક કરે છે.
• જે વુંમન ને મેડિકલ ટર્મિનેશન ઓફ પ્રેગનેન્સી ની જરૂરિયાત હોય તેમનું આઇડેન્ટિફિકેશન કરી તેને ડોક્ટર પાસે અર્લી રિફર કરવા.
• દરેક વિલેજીસ માં એડીક્યુએટ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ સપ્લાય તથા ડિસ્ટ્રીબ્યુશન માટે ડિપોટ નું એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ કરવું જેના કારણે કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ ની એડિક્યુએટ સપ્લાય થઈ શકે.

6) એડમિનિસ્ટ્રેટિવ રોલ:

• ફેમિલી પ્લાનિંગ માટેના ક્લિનિક્સ ની ડેટ અને લોકેશન નક્કી કરવું ક્લિનિક્સ મા એક્વીપમેન્ટ, સપ્લાઇસ અને અન્ય રિસોર્સિસ ની વ્યવસ્થા કરવી.
• ક્લિનિક્સમાં મલ્ટીપર્પસ હેલ્થ વર્કર નુ સુપરવિઝન કરવુ અને તેમને ગાઇડન્સ આપવું અને કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ નું ડિસ્ટ્રીબ્યુશન કરવુ અને IUD નુ ઇન્સરસન કરવા અને તેને રિમુવ કરવી.
• ક્લિનિક ને કંડકટ કરવામાં મેડિકલ ઓફિસર ને આસિસ્ટન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ફેમિલી પ્લાનિંગ માટેના કેમ્પ નું આયોજન કરવું અને મેલ-ફિમેલ અને ફિમેલ સ્ટરિઝાઇઝેશન ઓપરેશન ના માં ડોકટરો ને મદદ કરવી.
• ઓપરેશન સમયે એસેપ્ટીક ટેકનીક મેન્ટેઇન રાખવી.
• જે કપલ્સ એ ફેમિલી પ્લાનિંગની મેથડ ને એક્સેપ્ટ કરેલી હોય તેમને ફોલોઅપ સર્વિસીઝ પ્રોવાઇડ કરવી.
• એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામને પ્લાનિંગ કરવું તથા તેનું ઇવાલ્યુએશન કરવું.

7) કન્સલ્ટન્ટ:

• ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ માં કોઓર્ડીનેટર તરીકે તથા ડાયરેક્ટ કેર પ્રોવાઇડર તરીકે કોમ્યુનિટી માં કોઇપણ પ્રકારનો હેલ્થ કેર પ્રોગ્રામ સ્ટાર્ટ કરતા પહેલા તેમની પાસેથી કન્સલ્ટ( સલાહ ) લેવી અગત્યની રહે છે.

8) કાઉન્સેલર:

• નર્સ એ ડિફરન્ટ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ મેથડ્સ પર ઇલીજીબલ કપલ્સ અને ટાર્ગેટ કપલ નું કાઉન્સેલિંગ કરે છે અને તેમને સ્પેસિંગ માટે બેસ્ટ સ્યુટેબલ મેથડ ને પસંદ કરવાની ઓપોરચ્યુનીટી પ્રોવાઇડ કરે છે.

9) સુપરવાઇઝરી રોલ:

• સુપરવાઇઝર તરીકે, ફેમિલી વેલફેર ડિપાર્ટમેન્ટ માં કામ કરતી નર્સે તેમના સ્ટાફને ફેમિલી વેલફેર પ્રોગ્રામમાં એક્ટીવલી રીતે પાર્ટીશીપેટ થવા માટે એન્કરેજ કરે છે.
• સુપરવાઇઝર તરીકે, નર્સ દ્વારા હેલ્થ વર્કર, પ્રોફેશનલ્સ , તથા નર્સિંગ પર્સનલ માટે ઇન સર્વિસ એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામ ઓર્ગેનાઇઝ કરે છે.

10) ડોમીસિલરી સર્વિસીસ:

• હોમ વિઝીટ એ ફેમિલી પ્રોગ્રામનો એક ઇમ્પોર્ટન્ટ પાર્ટ છે. આ સર્વિસીસ એ મલ્ટીપરપઝ હેલ્થ વર્કર અને હેલ્થ આસિસ્ટન્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે.
  જેમાં સર્વિસીસ તરીકે, ઇલેજિબલ કપલ્સ ને એજ્યુકેશન તથા મોટીવેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• IUD તથા પીલ્સ નો યુઝ કરતા હોય તો ફોલોઅપ માટે એડવાઇસ પ્રોવાઇડ કરવી તથા વાસેક્ટોમી, ટ્યુબેક્ટોમી, મેડિકલ ટર્મિનેશન ઓફ પ્રેગનેન્સી( MTP) ના કેસીસમાં ફોલોઅપ લેવા માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• એન્ટીનેટલ, પોસ્ટનેટલ, ન્યુ બોર્ન તથા ટોડલર ને ડોમીસિલરી કેર પ્રોવાઇડ કરવી.
• જો કોઇપણ ને પોસ્ટ ઓપરેટીવ કોમ્પ્લિકેશન્સ હોય તો રેફરલ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.

11) રેકોર્ડ મેઇન્ટેનન્સ:

• નર્સ એ ફેમિલી પ્લાનિંગ પ્રોગ્રામમાં બધા રેકોર્ડસ ને મેઇન્ટેન કરવા માટે રિસ્પોન્સિબલ હોય છે જેમ કે,
• •ઇલેજિબલ કપલ રેકોર્ડ્સ,
• •ટાર્ગેટ કપલ રેકોર્ડ્સ,
• •ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન ડિવાઇસીસ રેકોર્ડ,
• •સ્ટરિલાઇઝેશન ઓપરેશન રેકોર્ડ,
• •ક્લિનિક તથા કેમ્પ રેકોર્ડ,
• •હેલ્થ એજ્યુકેશન એક્ટિવિટી રેકોર્ડ,
• •ટ્રેઇનિંગ રેકોર્ડ,
• •મેડિકલ રેકોર્ડ વગેરે.
• નર્સ એ મંથલી રિપોર્ટસ ને પ્રિપેર કરવા માટે તથા તેને ઓથોરિટીઝ સુધી પહોંચાડવા માટે રિસ્પોન્સિબલ હોય છે.

12) રોલ ઇન રિસર્ચ: મલ્ટી ડિસિપ્લિનરી રિસર્ચ ટીમમાં કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ એ એક પ્રાઇમરી મેમ્બર હોય છે. નર્સ ને ફેમિલી વેલફેર સર્વિસિસ ના રિસર્ચ એક્ટિવિટીસ માં કોઓપરેશન તથા પાર્ટીશીપેશન કરવાનુ હોય છે.

13) ઇવાલ્યુએશન રોલ: નર્સ એ ફેમિલી વેલફેર પ્રોગ્રામમાં પરફોર્મ કરવામાં આવેલા વર્ક નું ઇવાલ્યુએશન કરે છે તથા તેના રિપોર્ટ્સ ને પ્રિપેર કરે છે. આ ઇવાલ્યુએશન ના બેઝિસ પર પ્રોગ્રામવના ઇમ્પલિમેન્ટેશન માં ફરધર કોઇપણ ચેન્જીસ કરવામાં આવે છે અને ડિઝાયરેબલ ટાર્ગેટ ને એચીવ કરવામાં આવે છે.

14) કોલાબોરેટર:

• કમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ એ કમ્યુનિટીમાં રહેલા હેલ્થ ટીચર્સ તથા નોન ગવર્મેન્ટ ઓર્ગેનાઇઝેશન સાથે કોલાબોરેશન કરી હેલ્થ કેર સર્વિસીસ ને ઇમ્પ્રુવમેન્ટ માટેનો વર્ક કરે છે.
• નર્સ એ કોમ્યુનિટીમાં ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવા માટે ડોક્ટર્સ, ડિસ્પેન્સર્સ, વેક્સિનેટર્સ, ટ્રેઇન બર્થ અટેન્ડન્સ ,તથા લેડી હેલ્થ વિઝીટર્સ સાથે કોલાબોરેટિવલી વર્ક કરે છે.
• કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ એ વ્યક્તિઓ તથા ફેમેલીસ ને તેમના રિપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ વિશે ઇન્ફોમ્ડ ડિસિઝન લેવા, હેલ્થી પ્રેગ્નન્સી અને ચાઇલ્ડ બર્થ ને સપોર્ટ આપવા અને ઇફેક્ટિવ ફેમિલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ્સ દ્વારા કોમ્યુનિટી ની ઓવરઓલ વેલ્બિંગ માં કન્ટ્રીબ્યુસન આપવા માટે ક્રુશિયલ રોલ પ્લે કરે છે.

Q-2

a) Describe all major health problems in India ભારતની મુખ્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ વર્ણવો 08

મેઝર હેલ્થ પ્રોબ્લેમ ઓફ ઇન્ડિયા :

ભારત તેની વિશાળ અને વૈવિધ્યસભર વસ્તી, સામાજિક-આર્થિક અસમાનતાઓ અને હેલ્થકેર ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ને રિફ્લેક્ટીંગ કરતા વિવિધ પ્રકારના હેલ્થ ચેલ્નેજીસ નો સામનો કરે છે.

હેલ્થ પ્રોબ્લેમ એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં વ્યક્તિ એ નોર્મલી ફંક્શન કરવામાં કરી શકતી નથી.

ભારતમાં કેટલીક મુખ્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ નો સમાવેશ થાય છે:

• 1) કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ,
• 2) નોન કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ,
• 3) ન્યુટ્રીશનલ પ્રોબ્લેમ,
• 4) એન્વાયરમેન્ટ પ્રોબ્લમ,
• 5) મેડિકલ કેર પ્રોબ્લમ,
• 6) પોપ્યુલેશન પ્રોબ્લેમ

•>1) કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ:

કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ એ એવા પ્રકારની ઇલનેસ છે કે જે ઇન્ફેક્સીયસ એજન્ટ દ્વારા અથવા તેમના ટોક્સિક પ્રોડક્ટ દ્વારા એક વ્યક્તિ માંથી બીજા વ્યક્તિમાં ટ્રાન્સમિટ થાય છે. આ ટ્રાન્સમિશન એ મુખ્યત્વે ડાયરેક્ટલી અથવા ઇનડાયરેક્ટલી થઇ શકે છે. તેનું ટ્રાન્સમિશન એ બોડી ફ્લુઇડ ના કોન્ટેકમાં આવવાથી, રેસ્પીરેટરી ડ્રોપલેટ્સ દ્વારા, તથા કંટામીનેટેડ સરફેસ ના કોન્ટેક્ટ મા આવવાના કારણે થઇ શકે છે.
કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ એ ઇન્ડિયા નો મેઝર હેલ્થ પ્રોબ્લેમ છે અને જેમા ઇન્ડિયાની અંદર 54% જેટલા ડેથ કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ ના કારણે થાય છે.

કોમ્યુનિકેશન જેવા કે મેલેરિયા, ટ્યુબરક્યુલોસિસ, ડાયરિયા,
એક્યુટ રેસ્પીરેટરી ડિસીઝ,
ફાઇલેરિયા,
એચ.આઇ.વી એઇડ્સ( HIV/ AIDS),
સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ( STD)/ સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ઇન્ફેક્શન( STI ).
આ કોમ્યુનીકેબલ ડીસીઝ એ ઇન્ડિયામાં એક મેજર હેલ્થ પ્રોબ્લેમ ગણવામાં આવે છે.

a) મેલેરિયા:

મેલેરિયા એ ઇન્ડિયામાં એક મેજર હેલ્થ પ્રોબ્લેમ છે.

આ મેલેરિયા એ પ્લાઝમોડીયા પેરાસાઇટ થી થાય છે જે મસ્કીટોના બાઇટ દ્વારા ફેલાય છે જેમ કે ચાર ટાઇપ ના મલેરિયલ પેરાસાઇટ્સ જોવા મળે છે:

• 1) પ્લાઝમોડિયમ વિવેક્સ,
• 2) પ્લાઝમોડિયમ ઓવેલી,
• 3) પ્લાઝમોડિયમ મેલેરીયા
• 4) પ્લાઝમોડિયમ ફાલ્સીપેરમ.

ભારતમાં મેલેરિયા એક મોટી સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા બની રહી છે. જો કે પાછલા વર્ષોની સરખામણી એ કુલ કેસોમાં ઘટાડો થયો છે, તેમ છતાં પ્લાઝમોડિયમ ફાલ્સીપેરમ નું પ્રમાણ વધ્યું છે.

ડબ્લ્યુએચઓ(WHO) અનુસાર, મેલેરિયા વિશ્વની 36% વસ્તીને અસર કરે છે, સાઉથ ઇસ્ટ એશિયા માં નોંધાયેલા 2.5 મિલિયન કેસોમાં 70% થી વધુ ઇન્ડિયા નુ કન્ટ્રીબ્યુસન છે જ્યારે ભારતીય વસ્તીના 2/3 ભાગ એ મેલેરિયા ઝોનમાં રહે છે, જેમાં મેલેરિયા ના કેસીસ નુ સૌથી વધારે પ્રમાણ : મધ્ય પ્રદેશ, છત્તીસગઢ, ઝારખંડ, ઓરિસ્સા, આંધ્ર પ્રદેશના રાજ્યો ,મહારાષ્ટ્ર, પશ્ચિમ બંગાળ અને પૂર્વોત્તર રાજ્યો મા જોવા મળે છે.

2015 દરમિયાન, 1.13 મિલીયન મેલેરિયા ના કેસો મળી આવ્યા હતા, જેમાંથી પી. ફાલ્સીપેરમ ના 67% કેસો મળી આવ્યા હતા, જ્યારે 287 લોકોના ડેથ રિપોર્ટ થયા હતા.

b)ટ્યુબરક્યુલોસિસ:

ટ્યુબરક્યુલોસિસ એ બેક્ટેરિયલ ડીસીઝ છે જે માઇકોબેક્ટેરિયમ ટ્યુબરક્યુલોસિસ થી થાય છે. ટ્યુબરક્યુલોસીસ ના બેક્ટેરિયા લન્ગ્સ ને અફેક્ટ કરે છે અને તે સ્નિઝીંગ, કફિંગ થી ફેલાય છે. ભારત સૌથી વધુ ટીબી બર્ડન ધરાવતો દેશ છે. તે મેજર હેલ્થ પ્રોબ્લમ રહે છે. ટ્યુબરક્યુલોસિસ ડિસીઝ ના વિશ્વ ના પાંચમા ભાગના ઇન્સીડન્સ એકલા ભારત મા જોવા મળે છે.

દર વર્ષે લગભગ 2.2 મિલિયન લોકોમા ટ્યુબરક્યુલોસિસ ડિસીઝ નો ડેવલોપમેન્ટ થાય છે જેમાંથી 0.62 મિલિયન નવા સ્મીયર પોઝિટિવ હાઇલી ઇન્ફેકસિયસ કેસો છે અને દર વર્ષે 0.24 મિલિયન લોકો ટ્યુબરક્યુલોસિસ ડિસીઝ થી મૃત્યુ પામે છે.
WHO 2010 મુજબ, ભારતમાં ટ્યુબરક્યુલોસિસ એ પ્રતિ 100,000 વસ્તીએ 249 મા હોવાનો અંદાજ હતો અને ટ્યુબરક્યુલોસિસ ડિસીઝ ને કારણે 100,000 ની વસ્તી દીઠ 23 જેટલો મૃત્યુદર છે.

( C ) લેપ્રસી:

લેપ્રસી એ ઇન્ડિયામાં એક બીજી મેજર હેલ્થ પ્રોબ્લેમ છે.
તે એક બેક્ટેરિયલ ડીસીઝ છે કે જે માઇકોબેક્ટેરિયમ લેપ્રે( mycobacterium Laprae) નામના બેક્ટેરિયા દ્વારા થાય છે. જે ઇન્ફેક્ટેડ પર્સન ના ક્લોઝ કોન્ટેક માં આવતા થાય છે આ ડીસીઝ એ સ્કીન, મ્યુકસ મેમ્બરેન, નર્વસ સિસ્ટમ ને અફેક્ટ કરે છે. જેમાં સ્કિન નું ડિસ્કલરેશન અને નર્વ એ ડેમેજ થાય છે.
લેપ્રસી એ ઇન્ડિયા નો એક મેજર હેલ્થ પ્રોબ્લેમ છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન( WHO) અનુસાર લેપ્રસી ના નવા કેસિસમાંથી 65 % જેટલા કેસીસ ઇન્ડિયા માંથી જોવા મળે છે. 2013 -14 દરમિયાન 1. 27 લાખ જેટલા કેસીસ ડિટેક્ટ થયા હતા.જેમાંથી 15 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોના કેસો 9.49% અને ડિફોરમીટી ગ્રેડ II હતુ
આમાંથી 51.48% કેસો મલ્ટિબેસિલરી હોવાનો અંદાજ હતો. તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો લેપ્રસી ના કેસ ને નોંધે છે. જો કે, માત્ર એક રાજ્ય અને બીજા રાજ્ય વચ્ચે જ નહીં પરંતુ એક જિલ્લા અને બીજા જિલ્લા વચ્ચે પણ નોંધપાત્ર તફાવત જોવા મળે છે.
વિશ્વના 54% લેપ્રસી નું ઘર એ ભારત છે.

( d ) ડાયરિયા:

ડાયરિયા એ બેક્ટેરિયા, વાયરસ અને અધર ડીસીઝ કન્ડિશન ના લીધે જોવા મળે છે.

ડાયરિયલ ડીસીઝ ને પાંચ વર્ષ થી અંદર ના ચાઇલ્ડ માં મોરબીડીટી તથા મોર્ટાલિટી માટેનું એક મેજર કોઝ ગણવામા આવે છે.
ડાયરિયલ ડિસીઝ ના લગભગ 11.67 મિલિયન કેસ છે જે ભારતમાં ખરાબ પર્યાવરણીય પરિસ્થિતિઓ ને કારણે થતા રહે છે.
2013 માં, 11 મહિનાથી ઓછી ઉંમરના 100,000 થી વધુ બાળકો ડાયરિયા ના કારણે મૃત્યુ પામ્યા હતા.
ન્યુમોનિયા પછી ડાયરિયા એ વિશ્વભરમાં નાના બાળકો નો બીજો મુખ્ય કિલર ડિસીઝ છે.
ભારતમાં ડાયરિયલ ડિસીઝ ની સૌથી વધુ સંખ્યા ગણાય છે. ડાયરિયા એ પ્રિવેન્ટ કરી શકાય તેવું અને ટ્રીટમેન્ટ થય શકે તેવો ડિસીઝ છે. તે પાંચ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકો માં માલન્યુટ્રીશન નું મુખ્ય કારણ પણ છે.
બાળકો નુ દર વર્ષ દરમિયાન 2.3 મિલિયનથી વધુ મૃત્યુ થાય છે જેમાંથી 334,000 બાળકો ડાયરિયા ના રોગો ને કારણે ડેથ થાય છે.

(e) એક્યુટ રેસ્પીરેટરી ડીસીઝ:

એક્યુટ રેસ્પીરેટરી ડીસીઝ એ ઇન્ડિયા મા પાંચ વર્ષથી નાની એજ ના ચાઇલ્ડ માં મોરબીડીટી થી તથા મોર્ટાલિટી માટેનું એક મેજર કોઝ છે.
2014 દરમિયાન, 34.81 મિલીયન એક્યુટ રેસ્પીરેટરી ડિસીઝ ના એપિસોડ 2,932 જેટલા ડેથ સાથે નોંધાયા હતા.

( f) ફાઇલેરિયા:

ભારતમાં 16 રાજ્યો અને પાંચ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો ના લગભગ 255 જિલ્લાઓ માં ફાઇલેરિયા એન્ડેમીક છે. લગભગ 630 મિલિયન વસ્તી રિસ્ક માં છે. LF( લીમ્ફેટીક ફાઇલેરીયાસીસ) ના એલીમીનેશન ને એચિવ કરવા માટે, GOI (ગવર્મેન્ટ ઓફ ઇન્ડિયા)એ ઘર- આધારિત ફુટ કેર અને હાઇડ્રોસેલ ઓપરેશન્સ ને વધારવા તે ઉપરાંત, ડાયથિલકાર્બામાઝિન સાઇટ્રેટ ગોળીઓ ના એન્યુઅલ સિંગલ રિકમન્ડેડ કરેલ ડોઝ સાથે નેશનવાઇડએન્યુલ માસ ડ્રગ એડમિનિસ્ટ્રેશન (MDA) શરૂ કર્યું છે.
નેશનલ ફિલેરિયલ કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ 1955માં શરૂ કરવામાં આવ્યો .

( G )HIV/AIDS:

HIV( હ્યુમન ઇમ્યુનો ડેફીસીયન્સી વાયરસ)/AIDS( એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનો ડેફીનસી સિન્ડ્રોમ.

AIDS( એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનો ડેફીનસી સિન્ડ્રોમ એ ઇન્ફેક્ટેડ બ્લડ સિમેન(વજાઇનલ ફ્લુઇડ) ના કોન્ટેક માં આવવાના કારણે થાય છે.

ઇન્ડિયન મિનિસ્ટ્રી ઓફ હેલ્થ એન્ડ ફેમીલીવેલફેર એ એવું એસ્ટીમેટ કરેલું હતું કે 2011માં કે એડલ્ટ લોકો (15-49 વર્ષ)માં HIVનો વ્યાપ 0.27% છે, જ્યારે HIV સાથે જીવતા વ્યક્તિઓની સંખ્યા 420,88,642 છે, નવા HIV સંક્રમણ ધરાવતા પુખ્તોની સંખ્યા 1,16,456 અને વાર્ષિક સંખ્યા છે.

( h) STD/ STI:

દરરોજ 1 મિલિયનથી વધુ લોકો ને સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ઇન્ફેક્શન થાય છે. દર વર્ષે લગભગ 550 મિલિયન લોકો STIs- ક્લેમીડિયા,ગોનોરિયા, સિફિલિસ અને ટ્રાઇકોમોનિઆસિસ માંથી બીમાર પડે છે.
530 મિલિયનથી વધુ લોકોને જીનાઇટલ હર્પીસ છે. 290 મિલિયનથી વધુ મહિલાઓ ને હ્યુમન પેપિલોમા વાયરસ ઇન્ફેક્શન છે.મોટાભાગના STI ઇન્ફેક્શન એ સિમ્ટોમ્સ વિના જ પ્રેઝન્ટ હોય છે. આ સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ઇન્ફેક્શન એ મધર માંથી ચાઇલ્ડ માં પ્લેસેન્ટા દ્વારા અથવા તો બેબી ના ડીલેવરી સમયે ટ્રાન્સમિટ થઇ શકે છે.

2) નોન કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ:

નોન કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ એ એવા ડિસીઝ છે જે ઇન્ફેક્શન અથવા અન્ય લોકો દ્વારા ફેલાતા નથી, પરંતુ સામાન્ય રીતે અનહેલ્થી બિહેવ્યર ના કારણે થાય છે. તેઓ વિશ્વભરમાં મૃત્યુ નું મુખ્ય કારણ છે અને ખાસ કરીને લો અને મિડલ ઇન્કમ ધરાવતા દેશોમાં હેલ્થ અને વિકાસ માટે મોટો ખતરો રજૂ કરે છે.

• નોન કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ માં સ્પેશ્યલી
• કાર્ડિયોવેસ્ક્યુલર ડિસીઝ,
• હાયપરટેન્શન,
• કેન્સર,
• ડાયાબિટીસ મેલીટસ,
• મેન્ટલ ડિસઓર્ડર,
• ટોબેકો કન્ઝપ્શન,
• આલ્કોહોલિઝમ,
• એક્સિડન્સ,
• ક્રોનીક લન્ગ્સ ડિસીઝ,
• કેટ્રેક,તથા
• સ્ટ્રોક જેવા ડીસીઝ નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

( a ) કાર્ડીઓ વાસ્ક્યુલર ડિસીઝ:

ઇસ્ચેમીક હાર્ટ ડીઝીઝ એ ડેથ થવા માટેનું એક મેઇન કોઝ છે જે સામાન્ય રિતે ઇકોનોમીકલી રીતે વિકસિત દેશો અને વિકાસશીલ દેશોમાં ઝડપથી વધી રહ્યા છે તે વર્ષ 2015 સુધીમાં ભારતમાં ડેથ થવા માટેનુ એકમાત્ર સૌથી મહત્વપૂર્ણ કોઝ છે એવુ એસ્ટીમેશન કરવામા આવેલુ છે.
WHO અનુસાર, 2005 માં અંદાજિત 17 મિલિયન લોકો હાર્ટ સંબંધી ડિસીઝ થી ડેથ થયા હતા, જે વૈશ્વિક મૃત્યુ ના 30% ની સરખામણીમાં હતા. અને તેમાંથી લગભગ 80% ડેથ ભારત જેવા લો અને મિડલ ઇન્કમ ધરાવતા દેશોમાં થયા છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ફેડરેશન મુજબ ભારતમાં 35% કાર્ડિયોવાસ્ક્યુલર રોગો 35-64 વર્ષની એજ વચ્ચે થાય છે.

( b ) કેન્સર:

કેન્સર એ ઇન્ડિયામાં એક ઇમ્પોર્ટન્ટ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ બની ગયું છે.

દર વર્ષે આશરે7-9 લાખ અંદાજિત કેસ થાય છે એવો અંદાજ છે કે દેશમાં કેન્સરના 25 લાખ કેસ છે. તેમાથી ટોટલ કેન્સર ના કેસીસ માથી હાફ નંબર મા કેન્સર એ મેલ માં તમાકુના સેવનથી સંબંધિત છે અને 20% તમાકુ સંબંધિત કેસો ફિમેલ મા છે.

દર વર્ષે લગભગ 1 મિલિયન તમાકુ રિલેટેડ ડેથ થાય છે.
વિકાસશીલ દેશોમાં અંદાજે 50% મૃત્યુ કેન્સરને કારણે થાય છે. સ્ત્રીઓમાં બ્રેસ્ટ કેન્સર-20.01,
સર્વાઇકલ કેન્સર-14.42 અને ઓવેરિયન કેન્સર-5.6 નોંધવામાં આવ્યા હતા.
હાલમાં ભારતમાં તેના રુરલ વિસ્તારો માં તમાકુ ચ્યુવિંગ ના પરિણામે વિશ્વમાં ઓરલ કેન્સર ના કેસ વધુ જોવા મળે છે.

( c) ડાયાબિટીસ મલાઇટસ:

ડાયાબિટીસ, ખાસ કરીને ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસ ના હાઇ પ્રિવેલેન્સ ને કારણે ભારતને ઘણીવાર “વિશ્વની ડાયાબિટીસ કેપિટલ” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જીનેટીક પ્રિડીસ્પોઝીસન (વલણ), અર્બનાઇઝેશન અને ડાયટરી ચેન્જીસ ના કારણે ડાયાબીટીસ ના રેટ ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

2011 માં, એવુ એસ્ટીમેશન હતુ કે 62.4 મિલિયન લોકો એ ડાયાબિટીસ મલાઇટસ થી અફેક્ટેડ છે અને માત્ર 1 વર્ષમાં લગભગ 2 મિલિયનનો વધારો થયો છે.
ભારતમાં, 77.2 મિલિયન લોકો પ્રિ’ ડાયાબિટીસથી હોવાનો અંદાજ છે.
20 થી 79 વર્ષના તેમના સૌથી વધુ પ્રોડક્ટીવ વર્ષો માં લગભગ 44 લાખ ઇન્ડિયન્સ એ જાણતા નથી કે તેઓને ડાયાબિટીસ છે. 2011 માં ડાયાબિટીસ ના, ભારતમાં લગભગ 10 લાખ લોકો માર્યા ગયા.
ભારતની રુરલ વસ્તી એ ડાયાબિટીસ (34 મિલિયન)થી વધુ અસર થઇ છે, જ્યારે શહેરી વસ્તી (28 મિલિયન) ડાયાબિટીસ મેલીટસ થી અફેક્ટ થય છે. ચીન પછી ભારત બીજા ક્રમે છે.

( d ) મેન્ટલ ડિસઓર્ડર:

મેન્ટલ ડિસઓર્ડર એ ગ્લોબલી ડિસીઝ ના બર્ડન માં 13% હિસ્સો ધરાવે છે. નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ મેન્ટલ હેલ્થ (NIMH) ના અનુસાર સ્કિઝોફ્રેનિઆ નો પ્રિવેલેન્સ રેટ એ ભારતમાં કુલ વસ્તીના 1.1% ગણાય છે જ્યારે ટોટલ પોપ્યુલેશન મા ઓવર ઓલ લાઇફ ટાઇમ મેન્ટલ ડીસઓર્ડર નો રેટ એ 10-12% જેટલો છે.

( e ) ટોબેકો કન્ઝર્પ્શન:

નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વે-3 મુજબ, 15-49 વર્ષ ની એજ ના મેલ અને ફિમેલ માં સ્મોકિંગ નું પ્રમાણ અનુક્રમે 32.7% અને 1.4% હતું.

યુવાનોમાં 40% મેલ અને 5% ફિમેલ તમાકુનો ઉપયોગ કરે છે.
19% મેલ એ સિગારેટ અથવા બીડી પીતા હોવાનું અને 30% પાન રસાલા, ગુટખા અથવા અન્ય તમાકુ ના વપરાશ થાય છે.
કોઇપણ સ્વરૂપમાં તમાકુનું સેવન કેન્સર નું મુખ્ય કારણ છે, ખાસ કરીને તમાકુ ચાવતા લોકોમાં મોઢાનું કેન્સર જોવા મળે છે.

( f ) આલ્કો હોલિઝમ:

ભારતમાં આલ્કોહોલ ને ઇન્ટેક કરવાની પેટર્ન જીયોગ્રાફીકલ એરિયા સાથે બદલાય છે. પંજાબ, આંધ્રપ્રદેશ, ગોવા અને ઉત્તર- પૂર્વીય રાજ્યોમાં સૌથી વધુ ઇન્સિડેન્સ છે જ્યાં દેશના બાકીના ભાગો કરતા મેલ મા આલ્કોહોલ ઇન્ટેક કરવાનું પ્રમાણ વધારે છે. અરુણાચલ પ્રદેશ, આસામ અને સિક્કિમમાં ફિમેલ ની આલ્કોહોલ ઇન્ટેક કરવાની સંખ્યા વધુ છે. 2005માં અંદાજિત દારૂના ગ્રાહકો 62.5 મિલિયન હતા અને તેમાંથી ભારતમાં 10.6 મિલિયન દારૂ ના વ્યસની છે.

( G ) એકસીડન્ટ:

WHO મુજબ, ભારતમાં માર્ગ એકસીડન્ટ 1.32 લાખ (2010માં) થી વધીને 1.43 લાખ (2011માં) થઇ ગયા છે.
1990-2000 દરમિયાન એક્સિડન્ટ ને કારણે ડેથ ની સંખ્યા 47% હતી જેમાંથી 93% અનનેચરલ કોઝ ના કારણોસર, 7% નેચરલ કોઝ ના કારણે હતી.
14 વર્ષથી ઓછી વયના જૂથમાં અકસ્માતો ને કારણે મૃત્યુદર 8.2% હતો; 15-44 વર્ષ 62%, 45-59 વર્ષ 20% અને 60 વર્ષથી વધુ વય જૂથ 9.2% હતા.

( h) ક્રોનિક લંગ્સ ડિસીઝ:

ક્રોનિક લંગ્સ ડિસીઝ મા ક્રોનિક ઓબ્સ્ટ્રક્ટિવ પલ્મોનરી ડિસીઝ (COPD) અને અસ્થમા જેવી સ્થિતિઓ પ્રચલિત છે, જે એર પોલ્યુસન અને તમાકુના ઉપયોગથી ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

(I) કેટ્રેક:

ભારતમાં, 12 મિલિયનથી વધુ લોકો બ્લાઇન્ડ છે. 19.70% કેસોમાં રીફ્રેકટી એરર છે. ઇન્ટ્રાઓક્યુલર લેન્સ (IOL) ઇમ્પ્લાન્ટેશન સાથે કેટ્રેક ની સર્જરી માં નોંધપાત્ર પ્રમાણમાં વધારો થયો છે જે 1994માં 5% કરતા ઓછો હતો જે 2011-12માં 95% થયો છે.

( j) સ્ટ્રોક્સ:

ભારતમાં કોરોનરી હાર્ટ ડિસીઝ અને સ્ટ્રોક માં વધારો મુખ્યત્વે રુરલ કમ્યુનીટી કરતાં અર્બન કમ્યુનીટી માં વધુ જોવા મળે છે. કાર્ડિયોવાસ્ક્યુલર ડિસીઝ મુખ્યત્વે હાર્ટ ના ડિસીઝ અને સ્ટ્રોક 17.5 મિલિયન વ્યક્તિઓમાં મૃત્યુનું કારણ હતું.
હાર્ટ ડિસીઝ પછી, દર વર્ષે 5.8 મિલિયન ફેટલ કેસ સાથે સ્ટ્રોક ડેથ નું બીજું મુખ્ય કારણ છે, જેમાંથી 40% 70 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લોકો છે. આશરે 12% સ્ટ્રોક 40 વર્ષથી ઓછી એજ ની વસ્તીમાં થાય છે. ભારતમાં છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં સ્ટ્રોકના કેસોની સંખ્યામાં 17.5%નો વધારો થયો છે.

3) ન્યુટ્રીશનલ પ્રોબ્લેમ:

ઇન્ડિયા ની અંદર જોવા મળતા મેજર ન્યુટ્રીશનલ પ્રોબ્લેમ મા,

• PEM( પ્રોટીન એનર્જી માલન્યુટ્રીશન),
• ન્યુટ્રીશનલ એનિમિયા,
• નો બર્થ વેઇટ બેબીસ,
• ઝેરોપ્થેલમીયા( ન્યુટ્રીશનલ બ્લાઇન્ડનેસ),
• આયોડીન ડેફિશન્સી ડિસઓર્ડર ,
• લેથરિઝમ,
• ફ્લુરોસીસ નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

a)PEM( પ્રોટીન એનર્જી માલન્યુટ્રીશન):

પ્રોટીન એનર્જી માલ ન્યુટ્રીશન એ પ્રોટીન અને કેલરીની ડેફિશશન્સી ના લીધે જોવા મળતા પ્રોબ્લેમ છે અને તે ફૂડના ઓછા પ્રમાણમાં કન્ઝપ્શન કરવાના કારણે જોવા મળે છે.

પ્રોટીન એનર્જી માલ ન્યુટ્રીશનના સામાન્ય રીતે બે ટાઇપ પડે છે.

1) ક્વાસિયોરકોર

જે પ્રોટીનની ડેફીસીયન્સી ના લીધે જોવા મળે છે.

2) મરાસ્મસ

છે કેલરીના ડેફિશયન્સી ના લીધે જોવા મળે છે.

આમ પ્રોટીન તથા કેલરી ની ડેફિશન્સી ના કારણે ચાઇલ્ડ નો વેઇટ એ તેના એજ ના પ્રમાણમા ઓછો જોવા મળે છે.
પ્રોટીન એનર્જી માલ ન્યુટ્રીશન ઇનસફિશિયન્ટ ફૂડ અથવા ફૂડ ગેપ થી થાય છે.
આ પ્રોબ્લેમ એ ઇન્ડિયા ના દરેક સ્ટેટમાં જોવા મળે છે.
પરંતુ ન્યુટ્રીશનલ મરાસ્મસ એ ક્વાસિયોરકોર કરતાં વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.

(b) ન્યુટ્રિશનલ એનિમિયા:

ન્યુટ્રીશનલ એનિમિયા એ સામાન્ય રીતે ઇનએડિક્યુએટ ન્યુટ્રિશિયસ ડાયટ લેવાના કારણે જોવા મળે છે.
સામાન્ય રીતે વિટામીન B12 ની ડેફીશયન્સી ના લીધે 60 થી 80% વુમન ને એનિમિયા ની કન્ડિશન જોવા મળે છે.
એડલ્ટન્ટ ગર્લ્સ વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.

( c) લો બર્થ વેઇટ બેબીસ:

લો બર્થ વેઇટ બેબીસ એ સામાન્ય રીતે ડેવલોપિંગ કન્ટ્રીઝમાં વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે કે જેમાં બેબી નો વેઇટ એ બર્થ સમયે 2.5 kg કરતાં ઓછો જોવા મળે છે અને તેના મેઇન કોઝ તરીકે મેટરનલ માલન્યુટ્રિશન અથવા એનિમિયા ની કન્ડિશન હોય છે.

( d ) ઝેરોપ્થેલ્મીયા:

ઝેરોપ્થેલ્મીયા મીન્સ ડ્રાઇ આઇસ આ એક એવી મેડિકલ કન્ડિશન છે કે જેમાં આઇસ માં ટીયર નું પ્રોડક્શન થતું નથી આ કન્ડિશન એ સામાન્ય રીતે વિટામીન એ ( Av) ની ડેફિશિયન્સી ના લીધે જોવા મળે છે અને મુખ્યત્વે આ કન્ડિશન 1 થી 3 વર્ષથી નીચેના ચિલ્ડ્રનમાં જોવા મળે છે.

(e) આયોડિન ડેફિશન્સી ડિસઓર્ડર:

આયોડિનની ડેફિશન્સી ના લીધે ગોઇટર થાય છે જેમાં થાઇરોઇડ ગ્લેન્ડ નું એન્લાર્જમેન્ટ થાય છે કે જેને નેકમાં આવેલી હોય છે. ઇન્ડિયામાં 71 મિલિયન પીપલ્સ એ ગોઇટર થી અફેક્ટેડ થયેલા છે.

( f )લેથરિઝમ:

લેથરિઝમ એ ખાસ પ્રકારની દાળના કારણે થાય છે. જેમાં ખાસ કરીને મશૂર ની કેસરી દાળ( Lathyrus sativus) થી આ પ્રકારની પ્રોબ્લેમ જોવા મળે છે. જેમાં વિકનેસ, મસ્ક્યુલર સ્પાઝમ, વિકનેસ અને પેરાપ્લેજીયા જોવા મળે છે. ઇન્ડિયામાં આ પ્રોબ્લેમ ખાસ કરીને મધ્યપ્રદેશ, ઝારખંડ અને બિહાર જેવા સ્ટેટમાં જોવા મળે છે.

( h) ફ્લુરોસીસ:

ફ્લુરોસીસ એ ડ્રિંકિંગ વોટરમાં વધારે પડતા ફ્લોરાઇડના પ્રમાણને લીધે થાય છે ફ્લુરોસીસ પણ ઇન્ડિયા નો એક મેજર હેલ્થ પ્રોબ્લેમ છે ઇન્ડિયામાં તમિલનાડુ ,આંધ્ર પ્રદેશ પંજાબ ,બિહાર , રાજસ્થાન, કેરેલા ઝારખંડ માં જોવા મળે છે.

4) એન્વાયરમેન્ટલ પ્રોબ્લમ:

એન્વાયરમેન્ટલ પ્રોબ્લેમ એ મુખ્યત્વે બે કારણના લીધે જોવા મળે છે.

• ( I ) લેક ઓફ સેફ ડ્રિંકિંગ વોટર,
• ( II ) ઇમપ્રોપર સેનિટેશન મેથડ ફોર એક્સક્રીટા ડિસ્પોઝલ

આ બે કારણોના લીધે મેઇન્લી સોઇલ (માટી)પોલ્યુશન તથા વોટર પોલ્યુશન જોવા મળે છે.

હાલમાં સેફ વોટર એ અર્બન એરિયામાં 95% જ્યારે રૂરલ એરિયામાં 79 % જોવા મળે છે.

તથા એક્સક્રીટા ડિસ્પોઝલ માટેની ફેસેલિટીઝ એ અર્બન એરિયામાં 61 % જ્યારે રુરલ એરિયામાં માત્ર 15% જ જોવા મળે છે જેના લીધે સોઇલ પોલ્યુશન થાય છે.

આ સિવાય અર્બન એરિયામાં વાહનના ધુમાડા, ફેક્ટરી માંથી નીકળતા વેસ્ટ પ્રોડક્ટ ના અયોગ્ય નિકાલને કારણે એન્વાયરમેન્ટલ પોલ્યુશન જોવા મળે છે જે પીપલ ની હેલ્થને અફેક્ટ કરે છે.

5) મેડિકલ કેર પ્રોબ્લમ:

વિલેજ એરિયા કરતા અર્બન એરિયામાં મેડિકલ કેર ડેવલોપ થયેલી જોવા મળે છે.

અર્બન એરિયામાં હોસ્પિટલમાં ઓવરકાઉડિંગ ના કારણે,ઇનએડિક્યુએટ સ્ટાફ તથા ડ્રગ્સ અને મેડિસિન એ એડિક્યુએટ અમાઉન્ટ મા ન હોવાના કારણે પણ પીપલ ના હેલ્થને અફેક્ટ કરે છે.

જ્યારે રૂરલ એરિયામાં 80% જેટલી વસ્તી એ ઇન્ડિજીએસ સિસ્ટમ ઓફ મેડિસિન પર બીલીવ કરે છે સાથે સાથે ઇનએડીક્યુએટ પ્રમાણમાં હેલ્થ રિસોર્સ હોવાના કારણે પીપલ્સના હેલ્થને અફેક્ટ કરે છે.
અર્બન તથા રૂરલ એરિયામાં હેલ્થ કેર સર્વિસીસ નું પ્રોપરલી ડિસ્ટ્રિબ્યુશન ન હોવું તે પણ પીપલની હેલ્થને અફેક્ટ કરે છે.

પૂરતા પ્રમાણમાં મેનપાવર, મટીરીયલ, મની, ના અભાવને કારણે તથા વિલેજ માં અપૂરતી હેલ્થ સર્વિસીસ ને કારણે હેલ્થ પ્રોબ્લેમ ક્રિએટ થાય છે જેના લીધે મોરબીટી તથા મોર્ટાલિટી જોવા મળે છે.

6) પોપ્યુલેશન પ્રોબ્લેમ:

પોપ્યુલેશન પ્રોબ્લેમ એ ઇન્ડિયા નું એક બિગેસ્ટ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ છે જે ડેવલપમેન્ટ માટેના ઘણા બધા આસ્પેક્ટ પર અફેક્ટ કરે છે જેમાં, એમ્પ્લોયમેન્ટ, એજ્યુકેશન, હાઉસિંગ, હેલ્થ કેર સેનિટેશન તથા એન્વાયરમેન્ટ.

ચાઇના પછી ઇન્ડિયા એ બીજા નંબર પર પોપ્યુલેશન મા આવે છે.

લોકો વધારે ફેસિલિટીસ મેળવવા માટે રૂરલ માંથી અર્બન એરિયામાં માઇગ્રેશન થાય છે જેના લીધે અર્બન એરિયામાં વસ્તી ગીચતા ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

આમ, ઇન્ડિયામાં આ પ્રમાણે હેલ્થ પ્રોબ્લેમ જોવા મળે છે.

b) What are the controlling measures for STD? એસ.ટી.ડી. ને નિયંત્રિત કરવા નાં પગલાં કયા છે? 04

STD ( Sexually Transmitted Diseases) ને કન્ટ્રોલ કરવા માટેના મેઝર્સ:

સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ ના કંટ્રોલિંગ મેઝર્સમાં પ્રવેન્શન, ડાયગ્નોસીસ, ટ્રીટમેન્ટ, તથા પબ્લિક હેલ્થ ઇન્ટરવેન્શન ને ધ્યાનમાં રાખીને સ્ટ્રેટેજીસ નું સંયોજન ઇનવોલ્વ છે.

સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ( STD )ના કંટ્રોલિંગ મેઝર્સ નીચે મુજબ છે:

1) પ્રીવેન્ટીવ મેઝર્સ:

હેલ્થ એજ્યુકેશન એન્ડ પ્રમોશન

અવેરનેસ:

કોમ્યુનિટી આઉટરીચ, સ્કૂલ, મીડિયા તથા હેલ્થ કેર ફેસેલીટીસ દ્વારા લોકોને સેક્સયુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ (STD) તેના મોડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન, તથા તેના પ્રિવેન્ટીવ મેઝર્સ માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.

બિહેવ્યરલ ઇન્ટરવેશન:

સેફર સેક્સ્યુઅલ બિહેવ્યર ને એડોપ્ટ કરવું જેમ કે કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ મેથડ્સ ના બેરિયર મેથડ નો યુઝ કરવો તથા સેક્સ્યુઅલ પાર્ટનર્સ ના નંબર માં ઘટાડો કરવો.

પ્રિવેન્સન પ્રોગ્રામ:

તેમાં કોમ્પ્રાહેંસીવ સેક્સ્યુઅલ હેલ્થ એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામ નું ઇમ્પલીમેન્ટેશન કરવામાં આવે છે.જેમા STD ના પ્રવેન્શન તથા કોન્ટ્રાસેપ્શન વિશે પ્રોગ્રામ્સ ચલાવવામાં આવે છે.

એક્સેસ ટૂ કોન્ટ્રાસેપ્સન:

કોન્ટ્રાસેપ્ટિવસ ની અવેઇલિબ્ટી તથા એક્સેસ છે કે નહીં તે ખાતરી કરવી જેના કારણે અનઇન્ટેન્ટેડ પ્રેગ્નેન્સી ના રિસ્ક ને રિડ્યુસ કરી શકાય કે જે STD (સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ) ના ટ્રાન્સમિશન થવા માટેના રિસ્ક ને ઇન્ક્રીઝ કરે છે.

વેક્સીનેશન: HPV (હ્યુમન પેપિલોમા વાયરસ) વેક્સિન:

HPV ઇન્ફેક્શન ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે હ્યુમન પેપિલોમા વાયરસ (HPV) વેક્સિન ને પ્રમોટ કરવુ અને તેનું એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું, જેના કારણે સર્વાઇકલ કેન્સર અને અન્ય જીનાઇટલ કેન્સર થય શકે છે.

હિપેટાઇટિસ B વેક્સિન:

લિવર ડિસીઝ ને રોકવા અને સેક્સ્યુઅલ કોન્ટેક્ટ દ્વારા ટ્રાન્સમિશન ને ઘટાડવા માટે હિપેટાઇટિસ બી વાયરસ સામે યુનિવર્સલ વેક્સિનેશન પ્રોવાઇડ કરવુ.

2) સ્ક્રિનિંગ એન્ડ અર્લી ડિટેકશન:

રૂટિન ટેસ્ટિંગ:

કોમન સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ માટેના ટેસ્ટ કરવા જેમાં,
HIV, સિફિલિસ,ગોનોરિયા, ક્લેમાઇડિયા, એન્ડ હ્યુમન પેપીલોમા વાયરસ ( HPV).

કોમ્પ્રાહેંસીવ હેલ્થ વિઝીટના પાર્ટ સ્વરૂપે રેગ્યુલરલી સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમીટેડ ડિસીઝ નુ સ્ક્રિનિંગ કરાવવુ.

પાટૅનર નોટીફીકેશન:

STD ના ડાયગ્નોસીસ થયેલ વ્યક્તિઓ ને તેમના સેક્સ્યુઅલ પાર્ટનર્સ ને નોટીફાઇ કરવા અને વધુ ટ્રાન્સમિશન થતુ પ્રિવેન્ટ કરવા માટે ડાયગ્નોસિસ અને ટ્રીટમેન્ટ કરાવવા માટે એન્કરેજ કરવા.

3) ટ્રીટમેન્ટ એન્ડ મેનેજમેન્ટ:

સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ ( STD )નુ અર્લી ડાયગ્નોસીસ કરવું તથા ડાયગ્નોસિસ થયા બાદ એપ્રોપ્રિએટ એન્ટિબાયોટિક તથા એન્ટિવાયરલ મેડીકેશન એ ઇન્ફેક્શન ને ક્યોર કરવા માટે, સિમટોમ્સ ને રિલિવ કરવા માટે તથા કોમ્પ્લિકેશન ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે પ્રોવાઇડ કરવી.

પાર્ટનર ટ્રીટમેન્ટ:

જે વ્યક્તિને સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ઇન્ફેક્શન એ ડાયગ્નૉસ ( STI )થયું હોય તે વ્યક્તિના સેક્સ્યુઅલ પાર્ટનર નું પણ પ્રોપર્લી ટેસ્ટિંગ કરાવવું જેના કારણે ફરધર ઇન્ફેક્શન અને ટ્રાન્સમિટ થતુ પ્રિવેન્ટ કરી શકાય અને કોમ્પ્લિકેશન થતા યુઝ કરી શકાય.

4) પબ્લિક હેલ્થ ઇન્ટરવેન્શન:

સર્વેઇલંન્સ એન્ડ મોનીટરિંગ:

પબ્લિક હેલ્થ સ્ટ્રેટેજીસ ને જાણ કરવા અને ઇફેક્ટિવ રીતે રિસોર્સીસ ને એલોકેટ કરવા માટે સર્વેલન્સ સિસ્ટમ્સ દ્વારા STD ના પ્રિવેલેન્સ અને ટ્રેન્ડસ નું નિરીક્ષણ કરવું.

આઉટરિચ એન્ડ ટેસ્ટીંગ પ્રોગ્રામ:

આઉટરીચ પ્રોગ્રામ્સ, મોબાઇલ ક્લિનિક્સ અને કોમ્યુનીટી-બેઝ્ડ ટેસ્ટિંગ ઇનિશિયેટિવ્સ ને ઇમ્પલીમેન્ટ માં મૂકવી તથા ઓછી સેવા ધરાવતી વસ્તી સુધી પહોંચવા અને STD માટે ટેસ્ટિંગ ને પ્રોત્સાહન આપવું.

કોન્ટેક્ટ ટ્રેસિંગ:

એસટીડી ( STD ) ના કોન્ટેક્ટ માં આવેલી વ્યક્તિઓ ને ઓળખવા અને નોટિફાઇડ કરવા માટે કોન્ટેક્ટ ટ્રેસિંગ હાથ ધરવું, ટેસ્ટિંગ ઓફર કરવું અને કાઉન્સેલિંગ અને ટ્રીટમેન્ટ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.

5) પ્રમોશન ઓફ વેક્સિન અવેઇલીબ્લીટી:

અસોસીએટેડ કેન્સર અને લીવર ડિસિઝ ના ઇન્સીડન્સ ને ઘટાડવા માટે HPV ( હ્યુમન પેપિલોમા વાયરસ ) અને હીપેટાઇટિસ B જેવા પ્રિવેન્ટેબલ હોય તેવા STD માટે વેક્સિનેશન પ્રોગ્રામ ને પ્રમોટ કરવુ તથા તેનુ ઇમ્પ્લીમેન્ટેશન કરવું.

6) એડ્રેસિંગ સોશિયલ એન્ડ બિહેવ્યરલ ડિટરમીનન્ટસ:

હેલ્થ ઇક્વિટી:

હેલ્થ ના સોશિયલ ડીટરમિનન્સ ને એડ્રેસિંગ કરીને જેમ કે પોવર્ટી, સ્ટીગમાં, ડિસ્ક્રિમેશન, તથા હેલ્થ કેર ફેસિલિટીઝ નો અભાવ હોવાના કારણે હેલ્થ ઇનઇક્વાલિટીસ જોવા મળે છે જે સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમીટેડ ઇન્ફેક્શન (STI ) થવા માટેના રિસ્ક ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

બિહેવ્યરલ કાઉન્સેલિંગ

વ્યક્તિઓને સેફ સેક્સ્યુઅલ પ્રેક્ટિસિસ ને એડોપ્ટ કરવા અને રિસ્ક ફેક્ટર્સ ને ઘટાડવા માટે તથા એમ્પાવર બનાવવા માટે બિહેવ્યરલ કાઉન્સેલિંગ અને સપોર્ટ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.

7) રિસર્ચ એન્ડ ઇનોવેશન:

નવા ડાયગ્નોસ્ટિક ટૂલ્સ, ટ્રીટમેન્ટ, વેક્સિન, તથા સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ ના પ્રિવેન્ટીવ સ્ટેટેજીસ ને ડેવલોપમેન્ટ કરવા માટે રિસર્ચ ઇનિસીએટીવ્સ ને સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

આ કોમ્પ્લાયન્સિવ કંટ્રોલિંગ મેઝર્સ નું ઇમ્પલીમેન્ટેશન કરીને પબ્લિક હેલ્થ ઓથોરિટીઝ, હેલ્થ કેર પ્રોવાઇડર્સ તથા કોમ્યુનિટી ઇફેક્ટિવ રીતે STD ના બર્ડન ને ઘટાડી શકે છે, સેક્સ્યુઅલ હેલ્થ ને પ્રમોશન આપી શકે છે અને ઓવર ઓલ પોપ્યુલેશન હેલ્થ આઉટકમ મા સુધારો કરી શકાય છે.

OR

a) Write the principles and purposes of home visiting હોમ વીઝીટીંગના સિધ્ધાંતો અને હેતુઓ લખો. 08

Principles of Home Visiting (પ્રિન્સીપલ્સ ઑફ હોમ વિઝીટીંગ)

1.Need Based Visit (નીડ બેઝ્ડ વિઝીટ):

હોમ વિઝીટીંગ પેશન્ટની individual જરૂરિયાતો (individual જરૂરિયાતો)ના આધાર પર થવી જોઈએ. વિઝીટ માત્ર ફોર્મેલિટી માટે નહીં પરંતુ પેશન્ટના હેલ્થ કન્ડિશન અને નર્સિંગ કેર ની જરૂરિયાત મુજબ હોવી જોઈએ.

2.Planning (પ્લાનિંગ):

વિઝીટ પહેલા સુયોજિત અને systematic હોવી જોઈએ. દરેક વિઝીટનું time, objective અને interventions પ્લાન કરવું જોઇએ જેથી continuity અને effectiveness જાળવી શકાય.

3.Flexibility (ફ્લેક્સિબિલિટી):

હોમ વિઝીટ દરમ્યાન કન્ડિશન પ્રમાણે બદલાવ લાવવો જરૂરી છે. પેશન્ટની અને તેના environment (એન્વાયર્નમેન્ટ)ની સ્થિતિ પ્રમાણે વાતાવરણને અનુકૂળ રીતે home care આપવી.

4.Privacy and Confidentiality (પ્રાઈવસી એન્ડ કોનફિડેનશિયાલિટી):

હોમ વિઝીટીંગ દરમિયાન પેશન્ટની personal માહિતી અને health status કોન્ફીડેન્સીયલ રાખવા જરૂરી છે. તેનો disclosure બીજાઓ સામે ન થવો જોઈએ.

5.Relationship Building (રિલેશનશિપ બિલ્ડિંગ):

પેશન્ટ અને તેના પરિવાર સાથે trust અને understanding પર આધારિત સંબંધ સ્થાપિત કરવો જોઈએ. આથી compliance અને cooperation વધે છે.

6.Continuity of Care (કન્ટિન્યુઇટી ઑફ કેર):

પેશન્ટને regular interval પર હોમ વિઝીટ દ્વારા કન્ટીન્યુઅસ કેર આપવી જોઈએ જેથી chronic condition અને rehabilitation માં continuity જળવાઈ રહે.

7.Use of Resources (યૂઝ ઑફ રિસોર્સીસ):

વિઝીટ દરમિયાન available local resources નો યોગ્ય ઉપયોગ કરવો જોઈએ જેમ કે anganwadi, primary health center કે local support groups.

8.Cost Effectiveness (કોસ્ટ ઇફેક્ટીવનેસ):

હોમ વિઝીટ પેશન્ટ માટે સસ્તી હોવી જોઈએ. તેમાં transportation cost અને hospital visit ને બચાવી શકાય.

9.Documentation (ડોક્યુમેન્ટેશન):

દરેક વિઝીટનું accurate અને complete record રાખવું જરૂરી છે. તેમાં assessment, intervention અને outcome ની નોંધ હોવી જોઈએ.

Purposes of Home Visiting (પર્પઝિસ ઑફ હોમ વિઝીટીંગ):

1.Health Assessment (હેલ્થ અસેસમેન્ટ):

પેશન્ટના physical, mental, emotional અને social status નું observation અને evaluation કરવા માટે હોમ વિઝીટ થાય છે.

2.Health Education (હેલ્થ એજ્યુકેશન):

પેશન્ટ અને તેના પરિવારને disease prevention, nutrition, hygiene અને lifestyle વિશે knowledge આપવાનું મુખ્ય હેતુ છે.

3.Follow-up Care (ફોલો અપ કેર):

હોસ્પિટલમાંથી ડિસ્ચાર્જ થયા પછી continuity maintain કરવા માટે પેશન્ટને ફોલો અપ કેર આપવામાં આવે છે.

4.Early Detection (અર્લી ડિટેક્શન):

risk factors અને early signs of disease (ડિઝીઝ)ને ઓળખી ને આગળ વધતી ગંભીર સ્થિતિ અટકાવવી.

5.Health Promotion (હેલ્થ પ્રમોશન):

પેશન્ટ અને પરિવારમાં awareness વધારીને positive health behavior વિકસાવવા માટે હોમ વિઝીટ થાય છે.

6.Curative Services (ક્યુરેટિવ સર્વિસિસ):

હોમ વિઝીટ દ્વારા wound dressing, medication administration, injection therapy વગેરે જેવી basic curative services આપવામાં આવે છે.

7.Rehabilitation Services (રિહેબિલિટેશન સર્વિસિસ):

long-term illness કે disability પછી functional independence પુનઃપ્રાપ્ત કરવા માટે હોમ વિઝીટ આવશ્યક છે.

8.Emotional and Psychological Support (ઇમોશનલ એન્ડ સાઇકોલોજિકલ સપોર્ટ):

પેશન્ટ અને પરિવારને emotional guidance, counseling અને motivation આપી mental well-being જાળવી શકાય.

9.Monitoring and Evaluation (મોનિટરિંગ એન્ડ ઈવેલ્યુએશન):

પેશન્ટની health progress ને observe કરીને care plan ની effectiveness assess કરવી.

10.Building Community Relationship (બિલ્ડિંગ કોમ્યુનિટી રિલેશનશિપ):

નર્સ અને કોમ્યુનિટી વચ્ચે સહયોગ અને mutual understanding વિકસાવવા માટે હોમ વિઝીટ ફાયદાકારક છે.

આ principles અને purposes તમામ nursing practice માટે સમાન છે, જે effective home care માટે અનિવાર્ય ગણાય છે.

b) What will you do to increase the number of deliveries in PHC? પી.એચ.સી માં પ્રસુતીઓ ની સંખ્યા વધારવા માટે તમે શું કરશો? 04

Detailed Approach to Enhance Institutional Deliveries at Primary Health Center (પી એચ સી):

1.Antenatal Care (એન્ટીનેટલ કેર) Strengthening:

પ્રેગ્નન્ટ ફીમેલ ને દરેક ટ્રાઈમેસ્ટરમાં રેગ્યુલર ચેકઅપ માટે એજ્યુકેટ કરવું. પેશન્ટને એન્ટીનેટલ કન્સલ્ટેશન દરમિયાન પોસિબલ કોમ્પ્લિકેશન, ડેન્જર સાઇન્સ અને ડિલિવરી પ્લાનિંગ વિશે ડીટેઈલમાં કાઉન્સેલિંગ કરવું.

2.Health Education and Counseling (હેલ્થ એડ્યુકેશન એન્ડ કાઉન્સેલિંગ):

ગ્રામ્ય સ્તરે મેટર્નલ હેલ્થ વિષયક અવેરનેસ વધારવી. મહિલાઓ અને ફેમિલી મેમ્બર્સને ફેસ ટૂ ફેસ કાઉન્સેલિંગ દ્વારા લેબર પેઇન, સેફ ડિલિવરી, અને Institutional Delivery વિષે સમજાવવું.

3.Birth Planning and Complication Readiness (બર્થ પ્લાનિંગ એન્ડ કોમ્પ્લીકેશન રેડીનેસ):

દરેક પ્રેગ્નેન્ટ વુમન માટે ડિલિવરીના સ્થળ, ટ્રાન્સપોર્ટ મોડ, બ્લડ ડોનર અને એમરજન્સી કોન્ટેક્ટની અગાઉથી તૈયારી રાખવી. એની સાથે પેશન્ટને કહેલું રહેવું કે કોઈપણ ક્ષણે લેબર ઓનસેટ થાય ત્યારે તરત પી એચ સી પર રીફર થવું.

4.Skilled Birth Attendance (સ્કિલ્ડ બર્થ એટેન્ડન્સ):

પી એચ સી પર ક્વોલિફાઈડ અને ટ્રેઈન્ડ હેલ્થ સ્ટાફ જેમ કે નર્સ મિડવાઇફ (નર્સ મિડવાઇફ), એએનએમ (ANM) અને મેડિકલ ઓફિસર દ્વારા 24 કલાક સપોર્ટ અવેઇલેબલ રાખવો.

5.Facility Readiness and Infrastructure (ફેસિલિટી રેડીનેસ એન્ડ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર):

ડિલિવરી રૂમ સારી રીતે ઇક્વિપ્ડ હોવો જોઈએ. નેસેસરી ઈક્વિપમેન્ટ જેમ કે Fetal Doppler, Sterile Delivery Kit, Resuscitation Tray, Oxygen Support વગેરે ઉપલબ્ધ હોવા જોઈએ. સ્વચ્છતા અને પ્રાઈવસી હોવી આવશ્યક છે.

6.Community Linkage via ASHA (આશા):

આશા વર્કર્સ દ્વારા દરેક પ્રેગ્નન્ટ પેશન્ટનો સર્વેલન્સ, ફોલો અપ અને કાઉન્સેલિંગ માટે દર મહિને હોમ વિઝિટ કરવી. દરેક પેશન્ટને PHC ડિલિવરી માટે પ્રોત્સાહિત કરવું અને તેમને મજબૂત મેસેજ આપવો કે હોસ્પિટલ ડિલિવરી વધુ સલામત છે.

7.Incentive Schemes Awareness (ઇન્સેન્ટિવ સ્કિમ્સ અવેરનેસ):

જનની સુરક્ષા યોજના અને અન્ય સ્ટેટ સબસિડી સ્કિમ વિષે જાણકારી આપવી. પેશન્ટને જણાવવું કે Institutional Delivery દ્વારા તેઓને નોટિફાઇડ બેનિફિટ મળશે જે તેમના માટે ઈકોનોમિકલી હેલ્પફુલ રહેશે.

8.Emergency Transport System (એમરજન્સી ટ્રાન્સપોર્ટ સિસ્ટમ):

૧૦૮ એમ્બ્યુલન્સ સર્વિસ તેમજ અન્ય લોકલ ટ્રાન્સપોર્ટ સાથે લિંક બનાવી ને પેશન્ટને ટાઈમલી પી એચ સી સુધી પહોંચાડી શકાય તેવા ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વિકસાવવું.

9.Referral Mechanism (રેફરલ મેકેનિઝમ):

પી એચ સી પર જો કોમ્પ્લીકેટેડ કેસ આવે તો તેને તરત એફ આર યૂ (FRU) અથવા ડિસ્ટ્રિક્ટ હોસ્પિટલ રીફર કરવા માટે વેલ ડેવલપ્ડ રેફરલ પ્લાન હોવો જોઈએ.

10.Feedback and Quality Improvement (ફીડબેક એન્ડ ક્વોલિટી ઇમ્પ્રૂવમેન્ટ):

ડિલિવરી બાદ પેશન્ટના અને તેના પરિવારજનોના ફીડબેકના આધાર પર પી એચ સી( PHC )ના સર્વિસીસમાં સુધારો લાવવો. પેશન્ટ સેટિસ્ફેક્શન સ્તરે Institutional Delivery વધે છે.

Institutional Deliveries વધારવા માટે માત્ર મેડિકલ સર્વિસ પૂરતી નથી, પરંતુ Holistic Approach માં એજ્યુકેશન, કાઉન્સેલીન્ગ, ઇન્સેન્ટિવ, એમર્જન્સી સર્વિસ અને ટ્રસ્ટ બિલ્ડિંગ અભિગમની જરૂર છે. આ બધું પણ કંટિન્યૂઅસ Surveillance અને Community Participation થી જ શક્ય બને છે.

Q: 3 Write short answers (Any Two) ટુંકમા જવાબો લખો (કોઈ પણ બે) 2×6= 12

1.Describe the Millennium development goals. મીલેનીયમ ડેવલપમેન્ટ ગોલ વર્ણવો.

મિલેનિયમ ડેવલપમેન્ટ ગોલ

• મિલેનિયમ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ (MDGs) એ 2000 માં યુનાઇટેડ નેશન દ્વારા એસ્ટાબ્લિશ થયેલા આઠ ગ્લોબલ ઓબ્જેકટીવ હતા જે અત્યંત ગરીબીનો સામનો કરવા અને 2015 સુધીમાં ગ્લોબલ હેલ્થ ને સુધારવા માટે હતા.
• દરેક ગોલમાં પ્રોગ્રેસ ને મેઝર કરવા માટે સ્પેસિફીક ટાર્ગેટ તથા ઇન્ડીકેટર્સ હતા.

1) ઇરાડીકેટ એક્સ્ટ્રીમ પોવર્ટી એન્ડ હંગર ( અતિશય ગરીબી અને ભૂખ ને નાબૂદ કરવી.)

• આ ગોલ નો ઉદ્દેશ્ય દરરોજ $1.25 કરતાં ઓછી આવક માં રહેતા લોકોના પ્રમાણને અડધો કરવાનો અને બધા માટે ફૂડ સિક્યુરિટી એચિવ કરવાનો છે. તે ઇકોનોમિક ડેવલોપમેન્ટ, ફૂડ સિક્યુરિટી અને ગરીબી ઘટાડવાની સ્ટ્રેજીસ પર કેન્દ્રિત વિવિધ કાર્યક્રમો દ્વારા અતિશય ગરીબી ને દૂર કરવા અને માલન્યુટ્રીશન પર ફોકસ કરવા માંગે છે.

2) એચીવ યુનિવર્સલ પ્રાઇમરી એજ્યુકેશન (સાર્વત્રિક પ્રાથમિક શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરવુ)

• આમા, ટાર્ગેટ એ ખાતરી કરવાનો હતો કે તમામ બાળકો જેન્ડર અથવા બેગ્રાઉન્ડ ને ધ્યાનમાં લીધા વિના, પ્રાથમિક શાળાનો સંપૂર્ણ અભ્યાસક્રમ પૂર્ણ કરે.
• આમાં માત્ર શાળાના નોંધણી દરમાં વધારો કરવો એજ નહીં પરંતુ બાળ મજૂરી, ઇનએડીક્યુએટ સ્કૂલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને સામાજિક-સાંસ્કૃતિક ફેક્ટર્સ જેવા શિક્ષણ માં આવતા બેરિયરયર્સ ને પણ દૂર કરવાનો ઉદ્દેશ્ય ઇનવોલ્વ છે.

3) પ્રમોટ ઝેન્ડર ઇક્વાલિટી એન્ડ એમ્પાવર વુમન.
( ઝેન્ડર સમાનતાને પ્રોત્સાહન આપવું તથા મહિલાઓને સશક્ત કરવી )

• આ ગોલ એ પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શિક્ષણમાં જાતી અસમાનતા ને દૂર કરવા અને જીવનના તમામ પાસાઓમાં મહિલાઓને સશક્ત બનાવવાનો પ્રયાસ કરે છે.
• તે શૈક્ષણિક અસમાનતા, રોજગારમાં ભેદભાવ અને મહિલાઓ સામે હિંસા જેવા મુદ્દાઓને સંબોધિત કરે છે, જેનો હેતુ બંને જાતિઓ માટે સમાન તકો ઊભી કરવાનો છે.

4) રીડ્યુસ ચાઇલ્ડ મોર્ટાલિટી( બાળ મૃત્યુદરમાં ઘટાડો કરવો)

• તેનો હેતુ પાંચ વર્ષથી ઓછી ઉંમર ના ચાઇલ્ડ મા મોર્ટાલિટી રેટ માં બે તૃતીયાંશ( 2/3) જેટલો ઘટાડો કરવાનો હતો.
• આ હેતુ હેઠળ ના પ્રયત્નોમાં બેટર ન્યુટ્રીશન, વેક્સિનેશન પ્રોગ્રામ અને અટકાવી શકાય તેવા ડિસીઝ નો સામનો કરવા અને ઇન્ફન્ટ અને ચાઇલ્ડ ડેથ ઘટાડવા માટે હેલ્થ કેર સર્વિસીસ ની પહોંચ દ્વારા ચાઇલ્ડ હેલ્થ ઇમ્પ્રુવ કરવાનો સમાવેશ થાય છે.

5) ઇમ્પ્રુવ મેટરનલ હેલ્થ( મધર ના સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો )

• આ ગોલ નો હેતુ માતાના મૃત્યુદરના ગુણોત્તરમાં ત્રણ-ચતુર્થાંશ (3/4) નો ઘટાડો અને રીપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ માં સુધારો કરવાનો છે.
• તે પ્રેગનેન્સી અને ચાઇલ્ડ બર્થ સંબંધિત મૃત્યુ ને ઘટાડવા માટે માતાની હેલ્થ કેર સર્વિસીસ,
• સ્કિલ બર્થ અટેન્ડન્ટ અને ફેમિલી પ્લાનિંગ રિસોર્સ ની પહોંચ વધારવા પર ફોકસ્ડ કરે છે.

6) કમ્બેટ HIV/ AIDS , મેલેરિયા એન્ડ અધર ડિસીઝ (HIV/AIDS, મેલેરિયા અને અન્ય રોગોનો સામનો કરો: )

• તેનો ગોલ એ HIV/AIDS, મેલેરિયા અને અન્ય મેઝર ડીસીઝ ના ટ્રાન્સમિશન ને પ્રિવેન્ટ કરવું અને તેને ઉલટાવી દેવાનો હતો.
• આમાં પ્રિવેન્શન, ટ્રીટમેન્ટ અને કેર ના પ્રયાસો તેમજ પબ્લિક હેલ્થ કંપેઇન દ્વારા આ ડિસીઝ ના ઇન્સિડન્સ ને ઘટાડવા ઇનીસીયેટીવ્સ અને મેડિકલ સર્વિસીસ ની પહોંચ વધારવાનો સમાવેશ થાય છે.

7) એન્સ્યોર એન્વાયરમેન્ટલ સસ્ટેઇનીબીલીટી (પર્યાવરણીય ટકાઉપણું સુનિશ્ચિત કરવુ)

• આ ગોલ એ નેશનલ પોલિસીસ માં સસ્ટેઇનેબલ ડેવલોપમેન્ટ ના પ્રિન્સિપલ્સ ને ઇન્ટીગ્રેટ કરવા અને એન્વાયરમેન્ટલ ડિગ્રેડેશન ને ઉલટાવા માટેના પ્રયાસ કરે છે.
• તેનો હેતુ વનનાબૂદી ઘટાડવા, સ્વચ્છ પાણી અને સ્વચ્છતા ને પ્રોત્સાહન આપવાનો અને આબોહવા પરિવર્તન અને જૈવવિવિધતા ના નુકશાન જેવા મુદ્દાઓ ને સંબોધવાનો હતો.

8) ડેવલોપ અ ગ્લોબલ પાર્ટનરશીપ ફોર ડેવલોપમેન્ટ( વિકાસ માટે વૈશ્વિક ભાગીદારી વિકસાવવી)

• આ ફાઇનલ ગોલ આંતરરાષ્ટ્રીય સહયોગમાં વધારો કરીને વિકાસ માટે અનુકૂળ વૈશ્વિક વાતાવરણ બનાવવા પર ફોકસ છે.
• તેમાં વિકાસશીલ દેશોને સહાય વધારવા, વેપારની તકો સુધારવા, દેવાની રાહત ને સંબોધિત કરવા અને ટેક્નોલોજી ટ્રાન્સફર ને પ્રોત્સાહન આપવાના લક્ષ્યોનો સમાવેશ થાય છે.
• આમ, મિલેનિયમ ડેવલોપમેન્ટ ગોલ મા ટોટલ 8 ગોલ નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે

2.Narrate the care of physically & mentally challenged child. શારિરીક અને માનસિક વિકલાંગ બાળકની સારવાર વર્ણવો.

Holistic and Multidisciplinary Management for Special Needs Children

ફિઝીકલી અને મેન્ટલી ચેલેન્જ્ડ પેશન્ટ માટે આયોજીત અને પ્રોપર્લી કેર મેથડ જરૂરી છે, જેમાં મલ્ટી-ડિસિપ્લિનરી ટીમ દ્વારા ફુલ રેન્જ ઑફ મેડિકલ, થેરાપ્યુટિક અને એજ્યુકેશનલ સર્વિસિસ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે. આવા પેશન્ટની ટ્રીટમેન્ટ એ માત્ર ક્લિનિકલ મેનેજમેન્ટ સુધી મર્યાદિત રહેતી નથી, પણ લાઇફલૉંગ રીહેબિલિટેશન અને સપોર્ટની જરૂર રહે છે.

1.Early Detection and Developmental Screening (અર્લી ડિટેક્શન એન્ડ ડેવલપમેન્ટલ સ્ક્રીનિંગ):

શરુઆતથી જ પેશન્ટમાં જોવા મળતી Milestone Delay, Neuromotor Dysfunction કે Cognitive Impairment જેવા લક્ષણો માટે Developmental Screening જરૂરી છે. ટાઈમલી Referral અને Diagnosis દ્વારા સારી થેરાપ્યૂટિક ઇન્ટરવેન્શન શક્ય બને છે.

2.Clinical Evaluation and Medical Treatment (ક્લિનિકલ ઇવલ્યુએશન એન્ડ મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ):

ફીઝીકલ કન્ડિશન જેવી કે Cerebral Palsy, Muscular Dystrophy અથવા મેન્ટલ કન્ડીશન્સ જેવી કે Autism Spectrum Disorder, Intellectual Disability, Attention Deficit Hyperactivity Disorder માટે સ્પેશલાઈઝ્ડ મેડિકલ કેર જરૂરી છે. ન્યૂરોલોજીકલ, મેટાબોલિક અને એન્વાયરોનમેન્ટલ ફેક્ટર્સનું કમ્પ્લીટ્લી ઇવાલ્યુએશન કરવું જોઈએ.

3.Physiotherapy and Occupational Therapy (ફિઝિયોથેરાપી એન્ડ ઓક્યુપેશનલ થેરાપી):

ફિઝિકલ ફંક્શન ઇમ્પ્રૂવ કરવા માટે Strengthening Exercises, Postural Training, અને Mobility Support આપવું જરૂરી છે. ઓક્યુપેશનલ થેરાપી દ્વારા Daily Living Skills અને Functional Independence ડેવલપ થાય છે.

4.Speech and Language Therapy (સ્પીચ એન્ડ લેંગ્વેજ થેરાપી):

જેમ કે Delayed Speech, Dysarthria, કે Aphasia જેવા કિસ્સાઓ માટે Speech Therapist દ્વારા રેગ્યુલર થેરાપી દ્વારા પેશન્ટના કોમ્યુનિકેશન સ્કિલ્સ સુધારવામાં આવે છે.

5.Behavior Modification and Psychological Support (બિહેવિયર મોડીફિકેશન એન્ડ સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ):

મલ્ટીપલ ઈન્ટરવેન્શન્સ સાથે પેશન્ટના Behavioral Problems જેમ કે Aggression, Self-Injury, કે Anxiety ને મેનેજ કરવા માટે Psychological Counseling અને Behavior Therapy જરૂરી છે.

6.Special Education and Individualized Learning Plan (સ્પેશિયલ એડ્યુકેશન એન્ડ ઈન્ડિવિજ્યુલાઈઝ્ડ લર્નિંગ પ્લાન):

લર્નિંગ ડિફિકલ્ટીઝ માટે પેશન્ટને Special School અથવા Inclusive Education Programમાં દાખલ કરવું જોઈએ. Individualized Education Plan (IEP) દ્વારા પર્સનલાઈઝ્ડ સપોર્ટ આપવામાં આવે છે.

7.Parental Counseling and Home-Based Support (પેરેન્ટલ કાઉન્સેલિંગ એન્ડ હોમ-બેઝ્ડ સપોર્ટ):

પેરેન્ટ્સ અને કેરગિવર્સ માટે Guidance Sessions અને Home Training Modules અપાવવાથી તેઓ પેશન્ટની ડેઇલી કેર માં વધુ સક્રિય અને આત્મનિર્ભર બની શકે છે.

8.Use of Assistive Devices and Adaptive Equipment (યૂઝ ઑફ અસિસ્ટિવ ડિવાઇસિસ એન્ડ એડેપ્ટિવ ઇક્વિપમેન્ટ):

Wheelchair, Orthotic Devices, Communication Aids, અને Feeding Tools જેવા ટૂલ્સ એ પેશન્ટની ફંક્શનલ એક્ટિવિટીઝમાં મદદરૂપ થાય છે અને તેમની ક્વોલિટી ઑફ લાઇફ વધારવામાં મદદરૂપ થાય છે.

9.Nutritional Assessment and Feeding Support (ન્યુટ્રિશનલ એસેસમેન્ટ એન્ડ ફીડિંગ સપોર્ટ):

માલન્યુટ્રિશન, સ્વોલોઇંગ ડિફિકલ્ટી કે નોન-ઓરલ ફીડિંગ માટે Clinical Dietitian દ્વારા પર્સનલાઈઝ્ડ ન્યુટ્રિશનલ પ્લાન જરૂરી છે.

10.Vocational Training and Social Integration (વોકેશનલ ટ્રેનિંગ એન્ડ સોશિયલ ઇન્ટિગ્રેશન):

પેશન્ટ માટે Vocational Skill Development, Social Participation Programs અને Community Inclusion Workshops દ્વારા સ્વાવલંબન અને આત્મસન્માનનું વિકાસ થાય છે.

ફિઝીકલી અને મેન્ટલી ચેલેન્જ પેશન્ટની સંભાળ માટે માત્ર મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ પૂરતું નથી. સતત થેરાપ્યુટિક સપોર્ટ, પેરેન્ટલ એજ્યુકેશન, અને કોમ્યુનિટી ઇન્ક્લૂઝનના માધ્યમથી પેશન્ટના સંપૂર્ણ ડેવલપમેન્ટ અને સસ્ટેઈનેબલ રીહેબિલિટેશનની પૂર્તિ થાય છે. આ પદ્ધતિ માનવીય અધિકાર, ગૌરવ અને સામાજિક સમાનતાની દિશામાં સશક્ત પગલું છે.

3.Explain the steps to improve environmental sanitation પર્યાવરણીય સ્વચ્છતા વધારવાનાં પગલાં સમજાવશે.

Steps to Improve Environmental Sanitation (એન્વાયરનમેન્ટલ સેનીટેશન):

1.Waste Segregation and Proper Disposal (વેસ્ટ સેગ્રીગેશન એન્ડ પ્રોપર ડિસ્પોઝલ):

વેસ્ટ (waste) ને તેના ટાઇપ અનુસાર અલગ પાડવા ખૂબ જરૂરી છે જેમ કે બાયોડિગ્રેડેબલ (biodegradable) અને નોન-બાયોડિગ્રેડેબલ (non-biodegradable) મટીરિયલ. હોસ્પિટલ અથવા ક્લિનિકલ સેટિંગમાં બાયોમેડિકલ વેસ્ટ (biomedical waste) ને કલર-કોડેડ બિન (color-coded bin) માં નાખવી જોઇએ. ઈન્ફેક્શસ મટેરિયલ (infectious material) ને ઓટોક્લેવ (autoclave), ઈન્સિનેરેટર (incinerator) કે કેમિકલ ડીસઇન્ફેક્શન (chemical disinfection) દ્વારા ડિસ્કાર્ડ કરવું જોઈએ.

2.Clean Water Supply and Filtration (ક્લીન વોટર સપ્લાય એન્ડ ફિલ્ટ્રેશન):

પ્યુરિફાઇડ વોટર (purified water) પેશન્ટ અને હેલ્થકેર વર્કર માટે ખૂબ જ જરૂરી છે. કોમ્યુનિટી લેવલ પર વોટર ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન્ટ (water treatment plant) હોવો જોઈએ. વોટર બોર્ન પેથોજન (waterborne pathogen) જેમ કે ઇશ્ચેરિચિયા કોલાઈ (Escherichia coli), વિબ્રિયો કોલેરા (Vibrio cholerae) વગેરે થી બચવા માટે યૂવી (UV) કે રિવર્સ ઓસ્મોસિસ (reverse osmosis) સિસ્ટમ હોવી જરૂરી છે.

3.Vector Control Measures (વેક્ટર કન્ટ્રોલ મેજર્સ):

મોસ્કીટો (mosquito), ફ્લાઈ (fly) અને રોડેન્ટ (rodent) જેવા વેક્ટર (vector) થી ડિસીઝ ટ્રાન્સમિશન (disease transmission) અટકાવવું ખૂબ જરૂરી છે. ઈનસેક્ટીસાઇડ (insecticide) સ્પ્રે, લાર્વીસાઇડ (larvicide) અને ફોગિંગ (fogging) જેવી ટેક્નિક નો ઉપયોગ કરવો. ખાસ કરીને ડેન્ગ્યુ (dengue), મેલેરિયા (malaria) જેવી ડિસીઝ કંટ્રોલ માટે એફિક્ટીવ સ્ટ્રેટેજી હોવી જોઈએ.

4.Personal Protective Equipment and Hygiene (પર્સનલ પ્રોટેક્ટિવ એક્વિપમેન્ટ એન્ડ હાઈજિન):

હેલ્થકેર સેટિંગમાં પર્સનલ પ્રોટેક્ટિવ એક્વિપમેન્ટ (PPE) જેમ કે ગ્લોવ્સ (gloves), માસ્ક (mask), ગાઉન (gown) અને ફેસ શિલ્ડ (face shield) નો યોગ્ય ઉપયોગ થવો જોઈએ. હેન્ડ હાઈજિન (hand hygiene) માટે એલ્કોહોલ-બેઝ્ડ હેન્ડ સેનિટાઈઝર (alcohol-based hand sanitizer) અથવા એન્ટીસેપ્ટિક સોલ્યુશન (antiseptic solution) ઉપયોગ કરવો જરૂરી છે.

5.Proper Sewage Management System (પ્રોપર સ્યુએજ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ):

સ્યુએજ (sewage) ને સરખી રીતે ટ્રિટ કરવાનો પ્લાન હોવો જોઈએ જેથી કોરોનલ બેક્ટેરિયા (colonel bacteria), હેલ્મિન્થ (helminth) અને વાઈરસ (virus) ના સ્પ્રેડ થતું અટકે. ટ્રીટેડ વોટર (treated water) ને માત્ર એગ્રીકલ્ચરલ પર્પઝ (agricultural purpose) માટે રિયૂઝ કરવો.

6.Public Health Education and Awareness (પબ્લિક હેલ્થ એજ્યુકેશન એન્ડ અવેરનેસ):

હેલ્થ એજ્યુકેશન (health education) અને અવેરનેસ કેમ્પેઇન (awareness campaign) દ્વારા લોકોમાં સેનીટેશનના પ્રોટોકોલ, ઇન્ફેક્શન પ્રિવેન્શન (infection prevention) અને રેસ્પોન્સિબલ વેસ્ટ હેન્ડલિંગ વિશે એજ્યુકેશન આપવું ખૂબ આવશ્યક છે.

7.Regular Monitoring and Surveillance (રેગ્યુલર મોનિટરિંગ એન્ડ સર્વેલન્સ):

એન્વાયરનમેન્ટલ સેનીટેશનના તમામ એસ્પેક્ટ ઉપર રેગ્યુલર મોનિટરિંગ (monitoring) થવું જોઈએ. સર્વેલન્સ સિસ્ટમ (surveillance system) દ્વારા રિસ્ક ફેક્ટર્સ (risk factors) અને અકરિંગ પેથોજેન (occurring pathogen) ને ટાઇમલિ ડિટેક્ટ કરી શકાય છે.

8.Hospital Infection Control Programs (હોસ્પિટલ ઇન્ફેક્શન કન્ટ્રોલ પ્રોગ્રામ્સ):

હેલ્થકેર ફેસિલિટી માં ઇન્ફેક્શન કન્ટ્રોલ કમિટી (infection control committee) હોવી જોઈએ. સ્ટાન્ડર્ડ ઓપરેટિંગ પ્રોસિજર (SOP) અને કલિનિંગ પ્રોટોકોલ (cleaning protocol) ફોલો કરવા જોઇએ.

9.Biomedical Waste Handling Training (બાયોમેડિકલ વેસ્ટ હેન્ડલિંગ ટ્રેઇનિંગ):

હેલ્થકેર વર્કર્સ અને સપોર્ટ સ્ટાફ માટે ટ્રેઇનિંગ ઓન બાયોમેડિકલ વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ (biomedical waste management) હોવી આવશ્યક છે જેથી નોઝોકોમિયલ ઇન્ફેક્શન (nosocomial infection) અટકાવી શકાય.

10.Implementation of Legal and Regulatory Framework (લીગલ એન્ડ રેગ્યુલેટરી ફ્રેમવર્ક નો અમલ):

એન્વાયરનમેન્ટ પ્રોટેક્શન એક્ટ (environment protection act), બાયોઓમેડિકલ વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ રૂલ્સ (biomedical waste management rules) જેવા કાયદાઓનું કડક અમલ થવું જોઈએ.

આ તમામ પગલાંઓમાં કન્ડીન્યુઅસલી મોનિટરિંગ, એજ્યુકેશન અને પ્રોપર રિસોર્સ અલોકેશન (resource allocation) જરૂરી છે. એક અફેક્ટિવ એન્વાયરનમેન્ટલ સેનીટેશન સિસ્ટમ માત્ર પેશન્ટ હેલ્થ માટે નહિ પણ ઓવરઓલ પબ્લિક હેલ્થ (public health) માટે પણ ખૂબ જરૂરી છે.

4.Explain about barrier methods in family planning ફેમિલી પ્લાનિંગમાં બેરિયર મેથડસ વિશે સમજાવો.

ટેમ્પરરી મેથડ એ સામાન્ય રીતે બર્થ ને પોસ્ટપોન કરવા માટે તથા બર્થ વચ્ચે સ્પેસ રાખવા માટે યુઝ થાય છે આ મેથડ એ જે કપલ્સ ને ચાઇલ્ડ ની ડિઝાયર ન હોય અથવા તો ચાઇલ્ડ વચ્ચે સ્પેસ રાખવાની ડિઝાયર હોય તેવા કપલ્સ દ્વારા વધારે પ્રમાણમાં યુઝ કરવામાં આવે છે.

બેરિયર મેથડ: બેરિયર મેથડ એ ઓવમ સાથે સ્પર્મ ના કનેક્શન ને પ્રિવેન્ટ કરે છે. તેને બેરિયર મેથડ કહેવામાં આવે છે.આ બેરિયર મેથડ એ સ્પર્મ ને વજાયના માં ડિપોઝિશન થતું પ્રિવેન્ટ કરે છે તથા સર્વાઇકલ કેનાલ માંથી સ્પર્મ ના પેનેટ્રેશન ને પણ પ્રિવેન્ટ કરે છે તેમાં સામાન્ય રીતે મિકેનિકલ, કેમિકલ તથા કમ્બાઇન મેથડ નો યુઝ થાય છે.

ફિઝીકલ મેથડ: મેલ કોન્ડમ, ફિમેલ કોન્ડમ, ડાયાફ્રેમ,વજાઇનલ સ્પંજ નો સમાવેશ થાય છે.

કેમિકલ મેથડ:

ક્રિમ : ડેલફેન/ફાર્માટેક્સ
જેલી: કોરોમેક્સ, વોલ્પર પેસ્ટ.
ફોમટેબલેટ: એરોસોલ ફોમ્સ, ક્લોરિમીન T, કોન્ટેબ.
કોમ્બિનેશન: તેમાં સામાન્ય રીતે મિકેનિકલ તથા કેમિકલ મેથડ નો કમ્બાઇન યુઝ થાય છે.

કમ્બાઇન મેથડ: તેમાં મિકેનિકલ તથા કેમિકલ મેથડ નો કમ્બાઇન યુઝ કરવામાં આવે છે.

1)મેલ કોન્ડમ: મેલ કોન્ડમ મેલ બેરિયર કોન્ટ્રાસેપ્ટિવ છે તે લેટિન વર્લ્ડ “કોન્ડમ”પરથી આવેલો છે તેની શોધ ડોક્ટર કોન્ડમ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. લેટેસ્ટ કોન્ડમ અલગ અલગ સાઇઝ માં અવેઇલેબલ હોય છે.જેમા 160-180 mm લેન્થ, 49-52 mm width અને 0.04-0.07mm થીકનેસ હોય છે.તે પ્લેઇન અથવા ટીટવાડા જેમા ટીપ એ સિમેન કલેક્શન માટે હોય છે. તે જુદાજુદા કલર માં અવેઇલેબલ હોય છે. જેમા,
ડ્રાય ટાઇપ Ex: નીરોધ ( ગવર્મેન્ટ સપ્લાય) અને કોહીનુર,
પ્રિલુબ્રીકેટેડ ટાઇપ Ex: ડ્યુરેક્સ,કામસૂત્ર તથા અથવા સ્પર્મીસાઇડલ વન્સ Ex: રકસક વગેરે અવેઇલેબલ હોય છે.
એ ઇફેક્ટિવ અને ખૂબ વાઇડલી યુઝ થતું ડિવાઇસ છે જેમાં કોઇપણ સાઇડ ઇફેક્ટ હોતી નથી અને પ્રેગ્નેન્સી ને પણ પ્રિવેન્ટ કરી શકાય છે કોન્ડમ એ મેલ તથા ફિમેલ બંનેને સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ ( STD )થી પ્રિવેન્ટ કરે છે.

એડવાન્ટેજીસ:

• સસ્તુ તથા કોઇ કોન્ટ્રાક્ટીકેશન અને સાઇડ ઇફેક્ટ હોતી નથી.
• ડિસ્પોઝેબલ યુઝ માટે સિમ્પલ તથા કેરી કરવા માટે ઇઝી હોય છે.
• તે સિક્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડીસીઝ( STD) તથા પેલ્વિક ઇન્ફલામેટ્રી ડિસીઝ ( PID )સામે પ્રોટેકશન પ્રોવાઇડ કરે છે.
• ટ્યુબલ ફર્ટિલિટી અને એક્ટોપિક પ્રેગ્નન્સી ના ઇન્સિડન્સ ને રીડયુઝ કરે છે.
• કોઇટસ ઇરરેગ્યુલર અને ઇનફ્રીક્વન્ટ હોય ત્યારે યુઝ થાય છે.
• પ્રીમેચ્યોર ઇજેક્યુલેસન પ્રિવેન્ટ કરે છે.
• પિલ્સ અને IUCD કોન્ટ્રાઇન્ડીકેટેડ હોય ત્યારે યુઝ થાય છે.

• ડિશએડવાન્ટેજીસ:
  કોઇટસ સમય દરમિયાન સ્લીપ કે બ્રેક થય જાય છે.
• સેક્સ્યુઅલ પ્લેઝર અપૂરતુ રહે છે.સાયકોલોજીકલ ડિસ્ટર્બન્સ રહે છે.
• લેટેક્સ નું એલર્જી ક્રિએશન થય શકે છે.

2) ફિમેલ કોન્ડમ: ફિમેલ કોન્ડમ નવું ડેવલોપ થયેલું ફીમેલ બેરિયર કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ છે તેમાં ડાયાફ્રેમ અને કોન્ડમ ના કમ્બાઇન ફિચર્સ આવેલા હોય છે. તે સિન્થેટિક લેટેસ્ટ કે પોલીયુરેથીન ના બનેલા હોય છે. તે આવું જ લાઈક સ્ટ્રકચર હોય છે જેમાં ઇન્ટરનલ રિંગ ને સરવિક્સ ને કવર થાય છે તથા એક્સટર્નલ રીંગ એ વજાયના ની આઉટ સાઇડ મા રહે છે. તે સિલિકોન દ્વારા પ્રિલુબ્રીકેટેડ હોય છે અને તેમાં સ્પર્મીસાઇડલ ની જરૂરિયાત રહેતી નથી.

એડવાન્ટેજીસ:
તે STDs(સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ)મેલ કોન્ડમ કરતા વધારે અસરકારક રીતે અટકાવે છે કારણ કે કેટલાક ફિમેલ કોન્ડમ પેરિનીયમ ના ભાગ ને પણ કવર કરે છે.

• તે પોલીયુરેથીન નું બનેલું હોવાથી એલર્જીક રિએક્શન થતું નથી.
• મેલ કોન્ડમ કરતા વધારે અનુકૂળ હોય છે કારણ કે પ્રિકોઇટસ ઇન્સર્ટ કરવાનુ હોય છે અને બ્રેક થવાના ચાન્સીસ ઓછા રહે છે.

ડિસએડવાન્ટેજીસ:

• ખર્ચાળ હોય છે.
• કેટલીક વુમનને ઇન્સર્શન માં ડીફીકલ્ટી આવે છે.
• ફેઇલ્યોર રેટ 5-21/100 વુમન.

3)વજાઇનલ ડાયાફ્રેમ: આ ઇન્ટ્રાવજાઇનલ ડિવાઇસ છે જે સિન્થેટિક રબર,ફ્લેક્સિબલ મેટલ, અથવા પ્લાસ્ટિક મટીરીયલ નું બનેલું હોય છે. તેનો ડાયામીટર 5 થી 10 cm નો હોય છે. તેમા ફ્લેક્સિબલ રિમ આવેલી હોય છે જે સામાન્ય રીતે સ્પ્રિંગ અથવા તો મેટલ ની બનેલી હોય છે. તેની સાઇઝ મેઝર કરવા માટે મેડિકલ અથવા તો પેરામિડિકલ વ્યક્તિ ની જરૂર પડે છે. તેની રિમ વજાઇનામાં પોસ્ટીરિયર ફોરનિક્સ ના અપર એન્ડ થી તેનો લોવર એન્ડ એ સિમ્ફાયસીઝ પ્યુબીસ ની બેક પર આવે છે તે સરવિક્સ ને કમ્પ્લીટલી કવર કરે છે. સેક્સ્યુઅલ એક્ટ પછી મીનિમમ 6 hours રાખવુ જોઇએ. ફેઇલ્યોર રેટ એ 4-12/ 100 વુમન.

4) વજાઇનલ સ્પંજ: આ કમ્બાઇન્ડ વજાઇનલ બેરિયર કોન્ટ્રાસેપ્ટિવ છે તે પોલિયુરેથીન નુ બનેલુ સ્પંજ છે.જેમા 1gm Nonoxonal- 9 સ્પર્મીસાઇડલ આવેલુ હોય છે. તેનો સેપ એ મશરુમ કેપ જેવો હોય છે. તેની કોનકેવ સાઇડ અપર વજાયના માં સર્વીક્સ ને કવર કરે છે. વજાઇનલ સ્પન્જ ને યુઝ કરવાનું ઇઝી હોય છે તે વોટર થી મોઇસ્ટ અને ક્વિઝ કરી વજાયનામાં ઇન્સર્ટ કરવાનું હોય છે તે 24 અવર્સ સુધી ઇફેક્ટિવ રહે છે. તે 125 – 150 mg Nonoxonal 24 hours મા રિલીઝ કરે છે.

કેમિકલ મેથડ: તેનું બીજું નામ સ્પર્મી સાઇડ પણ છે કારણ કે તે સ્પર્મ ને કિલ કરે છે આ રીતે કેમિકલ કોન્ટ્રાસેટીવ પ્રેગ્નેન્સી ને પ્રિવેન્ટ કરે છે.

Ex: ફોમ ટેબલેટ, એરોસોલ, ક્રીમ, જેલી, પેસ્ટ, સપોઝિટરી, સોલ્યુબલ ફિલ્મ વગેરે. આ બધા સ્પર્મ ની સાઇડ કોયટર્સ થી 15 મિનિટ પહેલા વજાયના માં ડીપ ઇન્સર્ટ કરવા.

એડવાન્ટેજીસ:
ઉપયોગ કરવો સરળ હોય છે.
વધારે ખર્ચાળ હોતું નથી અને વજાયનલ લુબ્રિકેશન ને વધારે છે.

ડિશએડવાન્ટેજીસ:
જ્યાં ફોર્મ પહોંચે તે બધી જ જગ્યામાં ડીપ અને દરેક સેક્સ્યુઅલ એક્ટિવિટી પહેલા ઇન્સર્ટ કરવું પડે છે કપલ ને ઇરીટેશન તથા બર્નિંગ સેન્સેશન થય શકે છે.

કમ્બાઇન મેથડ: કેમિકલ મેથડ સાથે બેરિયર મેથડ નો યુઝ કરવામાં આવે તો તેને કંબાઇન મેથડ કહેવામાં આવે છે જે સામાન્ય રીતે ડબલ પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરે છે.

Q-4 Write short note (Any Three) ટુંક નોંધ લખો (કોઇ પણ ત્રણ)3 × 4 = 12

1.RNTCP Components – RNTCP ના ઘટકો

Components of RNTCP (આરએનટીસીપી)
Revised National Tuberculosis Control Program (રિવાઇઝ્ડ નેશનલ ટ્યુબરક્યુલોસિસ કન્ટ્રોલ પ્રોગ્રામ):

1.Political and Administrative Commitment (પોલિટિકલ એન્ડ એડમિનિસ્ટ્રેટિવ કમિટમેન્ટ):

આરએનટીસીપી (RNTCP) ની સફળતા માટે પોલિટિકલ લીડરશિપ અને એડમિનિસ્ટ્રેટિવ સપોર્ટ ખૂબ અગત્યનો ભાગ છે. નેશનલ અને સ્ટેટ લેવલ પર રિસોર્સ એલોકેશન, ફંડિંગ અને પોલિસી ઈમ્પ્લિમેન્ટેશન માટે સ્થિર અને મજબૂત કમિટમેન્ટ જરૂરી છે.

2.Quality Sputum Microscopy (ક્વોલિટી સ્પ્યુટમ માઈક્રોસ્કોપી):

ડાયગ્નોસિસ માટે મુખ્ય પિલર છે સ્પ્યુટમ એક્ઝામિનેશન. ક્વોલિટી કંટ્રોલ મિકેનિઝમ ધરાવતા માઈક્રોસ્કોપી સેન્ટર જ્યાં ઝીલ-નીલસન સ્ટેઈનિંગ (Ziehl-Neelsen staining) ટેક્નિક દ્વારા એસીડ ફાસ્ટ બેસિલાઈ (acid-fast bacilli) ની ઓળખ થાય છે.

3.Directly Observed Treatment Short-Course DOTS (ડાયરેક્ટલી ઑબ્ઝર્વ્ડ ટ્રીટમેન્ટ શોર્ટ-કોર્સ ડોટ્સ):

પેશન્ટ દ્વારા મેડિકલ સુપરવિઝન હેઠળ એન્ટી ટ્યુબર્ક્યુલર થેરાપી (anti-tubercular therapy) લેવી પડે છે. ડોટ્સ (DOTS) એ પેશન્ટના અધીન ડિસિપ્લિને ટ્રીટમેન્ટ પૂરું કરાવવાનું એક સ્ટ્રક્ચર્ડ મોડેલ છે.

4.Drug Supply and Logistics Management (ડ્રગ સપ્લાય એન્ડ લોજિસ્ટિક્સ મેનેજમેન્ટ):

ડ્રગ સપ્લાઈ અને ટાઈમલિ અવેઇલીબિલિટી ખાતરી માટે એફિશિયન્ટ ડ્રગ સ્ટોરેજ અને ડિસ્ટ્રિબ્યુશન સિસ્ટમ હોવી જોઈએ. આમાં ફર્સ્ટ લાઇન ડ્રગ્સ (first-line drugs) જેવી કે આઈઝોનીઆઝિડ (Isoniazid), રિફામ્પિસિન (Rifampicin), પાયરાઝિનામાઈડ (Pyrazinamide), એથેંબ્યુટોલ (Ethambutol) ઇનવોલ્વ છે.

5.Monitoring and Evaluation (મોનિટરિંગ એન્ડ ઈવેલ્યુએશન):

રેગ્યુલર રિપોર્ટિંગ, રિવ્યુ અને ફીલ્ડ ઇવાલ્યુએશન થકી પ્રોગ્રામનું પરફોર્મન્સ એસેસ કરવામાં આવે છે. TB notification system, ટ્રીટમેન્ટ ઓટકોમ અને ક્વોલિટી ઈન્ડિકેટર્સની ચેકલિસ્ટ બનાવવામાં આવે છે.

6.Human Resource Development and Training (હ્યુમન રિસોર્સ ડેવલપમેન્ટ એન્ડ ટ્રેઇનિંગ):

ટ્રેઈનિંગના માધ્યમથી હેલ્થ વર્કર્સને ડાયગ્નોસિસ, રિપોર્ટિંગ, પેશન્ટ કેર અને મેનેજમેન્ટ માટે અપડેટેડ નોલેજ આપવામાં આવે છે. Medical Officers, Tuberculosis Health Visitors (TBHV) અને Laboratory Technicians ને રેગ્યુલર કક્ષાએ ટ્રેઇનિંગ આપવામાં આવે છે.

7.Involvement of NGO and Private Sector (ઇનવોલ્વમેન્ટ ઑફ એનજીઓ એન્ડ પ્રાઇવેટ સેક્ટર):

ટ્યુબર્ક્યુલોસિસ કંટ્રોલ માટે પબ્લિક-પ્રાઇવેટ મિકેનિઝમની સ્થાપના કરવી જરૂરી છે. એનજીઓ (NGO), પ્રાઇવેટ પ્રેક્ટિશનર્સ અને કોમ્યુનિટી લિડર્સનો ઈન્વોલ્વમેન્ટ થકી પેશન્ટ કવરેજ વધે છે.

8.Laboratory Network Strengthening (લેબોરેટરી નેટવર્ક સ્ટ્રેન્થનિંગ):

લેબોરેટરી ડાયગ્નોસ્ટિક સુવિધાઓ જેવી કે CBNAAT (Cartridge Based Nucleic Acid Amplification Test) અને Line Probe Assay જેવી એડવાન્સ મોલેક્યુલર ડાયગ્નોસ્ટિક ટેક્નિક્સ નેશનલ લેબ નેટવર્કમાં સામેલ કરવી.

9.Drug Resistant TB Management (ડ્રગ રેસિસ્ટન્ટ ટીબી મેનેજમેન્ટ):

Multi Drug Resistant TB (MDR-TB) અને Extensively Drug Resistant TB (XDR-TB) માટે સ્પેસિયલ મૉડલ ઑફ કેર અપનાવવું. સેકન્ડ લાઇન ડ્રગ્સ જેવી કે લેવોફ્લોક્સાસિન (Levofloxacin), લાઇનેઝોલિડ (Linezolid), બેડાક્વિલિન (Bedaquiline) નો ઉપયોગ થતો હોય છે.

10.Active Case Finding and Contact Tracing (એક્ટિવ કેસ ફાઈન્ડિંગ એન્ડ કોન્ટેક્ટ ટ્રેસિંગ):

હાઈ રિસ્ક પોપ્યુલેશન જેવા કે HIV પોઝિટિવ પેશન્ટ, યંગ ચિલ્ડ્રન અને ઈમ્યુનોસપ્રેસ્ડ પેશન્ટ્સમાં TB સ્ક્રીનિંગ થવી જોઈએ. TB પેશન્ટના ઘરેલૂ કોન્ટેક્ટસનું ટાઈમલિ ટ્રેસિંગ અને પ્રોફાઈલેક્ટિક થેરાપી ખૂબ જરૂરી છે.

11.Integration with National Health Programs (ઇન્ટેગ્રેશન વિથ નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ્સ):

આરએનટીસીપીને નેશનલ હેલ્થ મિશન (National Health Mission) અને યુનિવર્સલ હેલ્થ કવરેજ (Universal Health Coverage) ના ટારગેટ્સ સાથે એલાઈન કરવું જોઈએ જેથી સિનેર્જી બનાવી શકાય.

12.Digital Surveillance and Notification System (ડિજિટલ સર્વેલન્સ એન્ડ નોટિફિકેશન સિસ્ટમ):

Nikshay જેવા નેશનલ પોર્ટલ દ્વારા પેશન્ટ રજિસ્ટ્રેશન, ટ્રીટમેન્ટ અપડેટ, ડ્રગ ડિલિવરી અને ફોલોઅપ ટ્રેકિંગ સુનિશ્ચિત થાય છે.

આ તમામ ઘટકો સાથે આરએનટીસીપી એક કોમ્પ્રેહેન્સિવ TB કંટ્રોલ માળખું છે, જે પેશન્ટ સેન્ટ્રિક અને એવિડન્સ-બેઝ્ડ મેડિકલ અપ્રોચ પર આધારિત છે.

2.Demographic stages- ડેમોગ્રાફીક સ્ટેજીસ

ડેમોગ્રાફિક સાયકલ ના મેઇન્લી 5 સ્ટેજિસ પડે છે.

• 1) ફર્સ્ટ સ્ટેજ= હાઇ સ્ટેસનરી સ્ટેજ,
• 2)સેકન્ડ સ્ટેજ= અર્લી એક્સપાન્ડિંગ,
• 3)થર્ડ સ્ટેજ = લેટ એક્સપાન્ડિંગ,
• 4) ફોર્થ સ્ટેજ= લો સ્ટેશનરી,
• 5) ફિફ્થ સ્ટેજ=ડિક્લાઇન સ્ટેજ

1) ફર્સ્ટ સ્ટેજ= હાઇ સ્ટેસનરી સ્ટેજ: હાઇ સ્ટેશનરી સ્ટેજ માં પોપ્યુલેશન ની સાઇઝ અને કમ્પોઝિશન માં ચેન્જીસ થતા નથી.

બર્થ રેટ : ↑હાઇ
ડેથ રેટ : ↑હાઇ

• કારણ કે તેમાં હાઇ બર્થ રેટ તથા હાઇ ડેથ રેટ એટલે કે બંને એકબીજા ને કેન્સલ કરે છે અને જેના કારણે પોપ્યુલેશન એ સ્ટેશનરી(સ્થિર) રહે છે.

• 17મી સદીના મધ્ય સુધી, વિશ્વની વસ્તી આ સ્ટેજ માં હતી અને ભારત 1920 સુધી આ સ્ટેજ માં હતું.

Ex: India in 1920

2)સેકન્ડ સ્ટેજ= અર્લી એક્સપાન્ડિંગ: સેકન્ડ સ્ટેજ અર્લી એક્સપાન્ડિંગ સ્ટેજ માં ડેથ રેટ એ ડિક્રીઝ થાય છે કારણ કે હેલ્થ કન્ડિશનમાં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ થાય છે અને બર્થ રેટ એ અનચેન્જ રહે છે.

બર્થ રેટ : ↑અનચેન્જ
ડેથ રેટ : ↓ડિક્લાઇન

• અર્લી એક્સપાન્ડિંગ સ્ટેજમાં બર્થ રેટ એ ચેન્જ થતો નથી પરંતુ દેથલેટ એ ઓછો થાય છે જેના કારણે પોપ્યુલેશન ની સાઇઝ માં થોડો વધારો જોવા મળે છે.

• વિશ્વની વસ્તી 17મી સદીના મીડલ થી 19મી સદીના મીડલ સુધી આ સ્ટેજ માં હતી. ભારત 1921 થી 1950 સુધી આ સ્ટેજ માં હતું

Ex: South Asia,Africa

3)થર્ડ સ્ટેજ = લેટ એક્સપાન્ડિંગ: થર્ડ સ્ટેજ લેટ એક્સપાન્ડિંગ સ્ટેજમાં ડેથ રેટ એ થોડું વધારે ડિક્લાઇન ને થાય છે અને બર્થ ડેટ થોડુ ડિક્લાઇન જોવા મળે છે

બર્થ રેટ : ↓સ્લાઇડ ( થોડુ) ડિક્લાઇન
ડેથ રેટ :↓ફરધર ડિક્લાઇન

• લેટ એક્સપાંડિંગ સ્ટેજમાં બર્થ ડેટ એ થોડો ડિકલાઇન થાય છે જ્યારે ડેથ રેટ એ થોડું વધારે ડીક્લાઇન થાય છે પરંતુ બર્થ ડેટ એ ડેથ રેટ કરતા થોડું વધારે હોવાના કારણે તેમાં પોપ્યુલેશન ગ્રો જોવા મળે છે.

Ex: china,Singapore and india

4) ફોર્થ સ્ટેજ= લો સ્ટેશનરી: ફોર્થ સ્ટેજ લો સ્ટેશનરી સ્ટેજ માં બર્થ ડેટ લો થાય છે અને ડેટ રેટ પણ લો થાય છે જેના કારણે પોપ્યુલેશન સ્ટેશનરી (સ્થિર) જોવા મળે છે

બર્થ રેટ : ↓લો
ડેથ રેટ : ↓લો

• આ સ્ટેજ માં જન્મ પ્રમાણ અને મૃત્યુ પ્રમાણ એ ઓછું હોવાના કારણે વસ્તીમાં સ્થિરતા જોવા મળે છે અને આ સામાન્ય રીતે ડેવલોપ્ડ અને ઇન્ડસ્ટ્રીયલાઇઝ કન્ટ્રીમાં મેઇન્લી જોવા મળે છે.

ઑસ્ટ્રેલિયામાં 1980-1985 દરમિયાન ઝીરો પોપ્યુલેશન ગ્રોથ નોંધવામાં આવે છે.

Ex:=Australia in 1980-1985.

5) ફિફ્થ સ્ટેજ=ડિક્લાઇન સ્ટેજ: ફિફ્થ સ્ટેજ ડિક્લાઇન સ્ટેજ માં બર્થ ડેટ એ ફરધર લો થાય છે જ્યારે ડેટ એ અનચેન્જ રહે છે જેના કારણે પોપ્યુલેશન માં ઘટાડો જોવા મળે છે.

બર્થ રેટ : ↓ફરધર લો
ડેથ રેટ : ↓અનચેન્જ

• આમ આ ડીકલાઈન સ્ટેજમાં બર્થ ડેટ એ ઓછો થવાના કારણે અને જ્યારે દેથરેટ હોવાના કારણે પોપ્યુલેશનમાં ઘટાડો જોવા મળે છે જે સામાન્ય રીતે જર્મની અને હંગેરી મા આ સ્ટેજ જોવા મળે છે.

Ex:= Germany and Hungary.

• ડેમોગ્રાફિક સાયકલ એ સમજાવવામાં મદદ કરે છે કે સોસિયો- ઇકોનોમિક ફેક્ટર, ટેકનોલોજીકલ એડવાન્સમેન્ટ અને કલ્ચરલ ચેન્જીસ થી અફેક્ટેડ, ડેવલોપમેન્ટ ના વિવિધ સ્ટેજિસ દ્વારા પોપ્યુલેશન કેવી રીતે વિકસિત થાય છે અને ટ્રાન્ઝીસન(સંક્રમણ) થાય છે.

3.Injectable Contraceptives – ઇન્જેક્ટેબલ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ્સ

ઇન્જેકટેબલ કોન્ટ્રાસેપ્સન માં બે ટાઇપ નો સમાવેશ થાય છે:

1) લોન્ગ એક્ટિંગ પ્રોજેસ્ટીન:

1) ડિપોટ- મેડ્રોક્સી પ્રોજેસ્ટેરોન એસીટેડ( DMPA) – 150 mg એવરી 3 મંથ.

2)નોરથીસ્ટેરોન એનાન્થેટ ( NET – EN) – 200 mg એવરી 2 મંથ.

2) કમ્બાઇન્ડ ઇન્જેકટેબલ:

DMPA 25 mg + એસ્ટ્રાડાયોલ સાયપિયોનેટ 5mg( સાઇક્લોફેમ)- મંથલી.

NET – EN 50 mg + એસ્ટ્રાડાયોલ વેલેરેટ 5mg (મેસીગ્યાના)- મંથલી.

1) લોન્ગ એક્ટિંગ પ્રોજેસ્ટીન:

1) ડિપોટ- મેડ્રોક્સી પ્રોજેસ્ટેરોન એસીટેડ( DMPA) – 150 mg ઇન્ટ્રામસ્ક્યુલર ઇન્જેક્શન એવરી 3 મંથ પ્રોવાઇડ કરવામા આવે છે.
તે સામાન્ય રીતે ત્રણ મંથ સુધી પ્રેગ્નન્સી માં પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરે છે.
1) તે ઓવ્યુલેશન ને સપ્રેસ કરે છે.
2) તેની એન્ડોમેટ્રીમ માં ઇનડાયરેક્ટ ઇફેક્ટ હોય છે.
3)તે ફેલોપિયન ટ્યુબ ની મોટીલિટી ને ડિક્રીઝ કરે છે.
આ બધી મિકેનિઝમ ઓફ એક્શન ના કારણે પ્રેગ્નેન્સી એ.પ્રિવેન્ટ થય શકે છે.

ટાઇમ: મેન્સ્ટ્રુઅલ સાયકલ ના 7 દિવસ ની અંદર,એબોર્શન, અને MTP પછી તરત જ, પોસ્ટપાર્ટમ ના 7 days ની અંદર, બ્રેસ્ટ ફિડીંગ પેશન્ટ મા 6 વિક્સ પોસ્ટપાર્ટમ પછી.

2)નોરથીસ્ટેરોન એનાન્થેટ ( NET – EN): – 200 mg એવરી 2 મંથ.

આ ઇન્જેક્ટેબલ એ સામાન્ય રીતે બે મંથ સુધી પ્રેગ્નન્સી માંથી પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરે છે.

એડવાન્ટેજ:
હાઇલી ઇફેક્ટીવ,
લોન્ગ ટર્મ સુધી પ્રેગ્નન્સી માંથી પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરે છે.
સેક્સ્યુઅલ એક્ટીવિટી મા ઇન્ટરફેરેન્સ કરતુ નથી.
કોઇપણ એજ માં યુઝ થય શકે છે.
એન્ડોમેટ્રિયમ કેન્સર એન્ડ યુટેરાઇન ફાઇબ્રોઇડ મા ઘટાડો થાય છે.

સાઇડ-ઇફેક્ટ:

ઇરરેગ્યુલર મેન્સ્ટ્રુઅલ બ્લીડિંગ.
એમેનોરિયા.
વેઇટ ગેઇન.
બ્રેસ્ટ ટેન્ડરનેસ.
નોઝીયા.
હેઇર લોસ.

કોન્ટ્રાઇન્ડીકેશન:
હાઇપરટેન્શન.
કાર્ડિયોવાસ્ક્યુલર ડિસીઝ.
બ્રેસ્ટ કેન્સર.

2) કમ્બાઇન્ડ ઇન્જેકટેબલ:

DMPA 25 mg + એસ્ટ્રાડાયોલ સાયપિયોનેટ 5mg( સાઇક્લોફેમ)- મંથલી.
NET – EN 50 mg + એસ્ટ્રાડાયોલ વેલેરેટ 5mg (મેસીગ્યાના)- મંથલી.

કંમ્બાઇન ઇન્જેક્ટેબલ માં સામાન્ય રીતે ઇસ્ટ્રોજન તથા પ્રોજેસ્ટેરોન આવેલું હોય છે જે સામાન્ય રીતે દર મંથ મા લેવામાં આવે છે જેમાં પ્લસ, માઇનસ 3 day થય શકે છે.

4.Functions of PHC – PHC ના કાર્યો

પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટરના કાર્યો:

• રૂરલ એરિયામાં હેલ્થ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવા માટે ભોર કમિટી દ્વારા પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર ( PHC ) નું એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ કરવામાં આવ્યું હતું જે પ્લેઇન એરિયામાં 30,000 ની પોપ્યુલેશન એ એક PHC હોય છે જ્યારે હિલી, ટ્રાઇબલ, તથા બેક વડૅ એરિયામાં 20,000 ની પોપ્યુલેશન એ એક PHC હોય છે કે જે કોમ્યુનિટીના પીપલ્સ ને હેલ્થ કેર સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરે છે.

પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર ( PHC ) ના કાર્યો નીચે મુજબ છે:

• 1) મેડિકલ કેર
• 2)MCH સર્વિસીસ ઇન્ક્લુડીંગ ફેમિલી પ્લાનિંગ.
• 3) સેફ વોટર સપ્લાય એન્ડ બેઝિક સેનિટેશન.
• 4) પ્રિવેન્સન એન્ડ કંટ્રોલ ઓફ લોકલી એન્ડેમીક ડિસીઝ
• 5) કલેક્શન એન્ડ રિપોર્ટિંગ ઓફ વાઇટલ સ્ટેટેસ્ટિક્સ.
• 6) એજ્યુકેશન અબાઉટ હેલ્થ.
• 7) નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ એન્ડ અવેરનેસ
• 8) રેફરલ સર્વિસીસ
• 9) ટ્રેઇનિંગ ઓફ હેલ્થ ગાઇડ,હેલ્થ વર્કર, લોકલ દાઇ એન્ડ હેલ્થ આસિસ્ટન્ટ.
• 10) બેઝિક લેબોરેટરી સર્વિસીસ.

ડિસ્ક્રિપ્શન:

•>1) મેડિકલ કેર:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એક્યુટ તથા ક્રોનિક હેલ્થ કન્ડિશન ને ટ્રીટ કરવા માટે બેઝીક મેડિકલ કેર પ્રોવાઇડ કરે છે. તેમાં આઉટ પેશન્ટ સર્વિસીસ થ્રુ ડાયગ્નોસીસ, ટ્રીટમેન્ટ તથા માઇનર ઇલનેસ અને ઇંજરી માટેની ટ્રીટમેન્ટ પણ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• કોમ્યુનિટી ની ઇમીડીયેટ હેલ્થ નીડ ને પહોંચી વળવા માટે માટે PHC મેડિકલ કેર એસેન્સિયલ છે.
• મેડિકલ કેરમાં પેશન્ટ ને તેમના ડીઝીઝના પ્રમાણે ટેબલેટ, ઇન્જેક્શન, ડ્રેસીંગ, અને બીજી ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે આ ઉપરાંત પ્રિવેન્ટીવ, ક્યુરેટીવ, પ્રમોટીવ કેર પ્રોવાઇડ કરવામા આવે છે.

2)MCH( મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ )સર્વિસીસ ઇન્ક્લુડિંગ ફેમિલી પ્લાનિંગ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર માં કોમ્પ્રાહેંસીવ મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ કેર પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે જેમાં, પ્રિનેટલ કેર,
• એન્ટિનેટલ ચેકઅપ,
• સેફ ડીલેવરી સર્વિસીસ,
• પોસ્ટ નેટલ કેર,
• તથા ચાઇલ્ડ માટે ઇમ્યુનાઇઝેશન પણ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• તેમાં ફેમિલી પ્લાનિંગ ઇનીસીયેટીવ્સ ને સપોર્ટ કરવા માટે,
• ફેમિલી પ્લાનિંગ,
• કાઉન્સેલિંગ,
• કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ ,
• તથા રિપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ સર્વિસ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• આમાં મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થમાં RCH નો પણ સમાવેશ થાય છે જેમાં મધરની રીપ્રોડક્ટિવ ચાઇલ્ડ હેલ્થમાં એડોલ્સન્ટ સુધીની કેર લેવામાં આવે છે.
• આમાં મધરની એન્ટીનેટલ કેર,ન્યુટ્રીશન,હાઇજીન,ઇમ્યુનાઇઝેશન, તથા લેબોરેટરી એક્ઝામિનેશન વગેરે વિશે સમજાવવામાં આવે છે.
• પોસ્ટ નેટલ પિરિયડ માં રેગ્યુલર ચેકઅપ, ઓબ્ઝર્વેશન, તેમજ ફેમિલી પ્લાનિંગ વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

3) સેફ વોટર સપ્લાય એન્ડ બેઝિક સેનિટેશન:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ કોમ્યુનિટી માં સેફ ડ્રિંકિંગ વોટર તથા સેનીટેશન ની ફેસીલીટી પ્રોવાઇડ કરીને કોમ્યુનિટી મા પબ્લિક ની હેલ્થ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટેનું વર્ક કરે છે.
• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ વોટર બોર્ન ડિસીઝ ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તથા કોમ્યુનિટી ની ઓવરઓલ હેલ્થ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે હાઇજીનિક પ્રેક્ટિસ, તથા ક્લીન વોટર સોર્સ ને પ્રમોટ કરવા માટે, તથા સેનિટેશન વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• એન્વાયરમેન્ટ ક્લિનલીનેસ ને જાળવવા માટે પગલાં લેવામાં આવે છે જેમાં લોકોને બેઝિક સેનિટેશન વિશે, એક્સક્રીટા ડિસ્પોઝલ, તથા ક્લીનલીનેસ ઓફ કિચન, ગાર્ડન વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• આ ઉપરાંત સેફ વોટર સપ્લાય માટે પીવાના પાણીના કુવા તથા નળ હોવા જોઇએ જેનું ક્લોરીનેશન થવું જોઇએ.

4) પ્રિવેન્સન એન્ડ કંટ્રોલ ઓફ લોકલી એન્ડેમીક ડિસીઝ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ પ્રિવેન્શન ,સર્વેઇલન્સ, તથા લોકલી એન્ડેમીક ડીસીઝ ને કંટ્રોલ કરવા માટે ક્રુશિયલ રોલ પ્લે કરે છે.
• તેમાં ડિસિઝને પ્રિવેન્ટ કરવા માટેના મેઝર્સ લેવામાં આવે છે જેમાં, વેક્સિનેશન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે, એન્ડેમીક ડીસીઝની ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે , તથા ડિસીઝ ને આઉટ બ્રેક થતું પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તેના ટ્રેન્સ ને મોનિટર કરવામાં આવે છે.

5) કલેક્શન એન્ડ રિપોર્ટિંગ ઓફ વાઇટલ સ્ટેટેસ્ટિક્સ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ વાઇટલ સ્ટેટેસ્ટિક જેમકે બર્થ રેટ, ડેથ રેટ, તથા પર્ટિક્યુલર કોમ્યુનિટીમાં કોઇપણ ડીસીઝ ના ઇન્સિડન્સ થયા હોય તો તેને કલેક્ટ તથા રિપોર્ટિંગ કરવા માટે નુ વર્ક કરે છે. આ કલેક્ટ કરેલા ડેટા એ હેલ્થના પ્લાનિંગ માટે, રિસોર્સીસ ના એલોકેશન માટે, હેલ્થના આઉટ કમ્સ ને ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરવા માટે અને હેલ્થ ઇન્ટરવેન્શન ને પ્રાયોરિટીઝ આપવા માટે હેલ્થ ટ્રેન્ડ્સ નું મોનિટરિંગ કરવા માટે આવશ્યક હોય છે.

6) એજ્યુકેશન અબાઉટ હેલ્થ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ વ્યક્તિ તથા કમ્યુનિટી ને પ્રીવેન્ટીવ હેલ્થ પ્રેક્ટિસિસ, ન્યુટ્રીશન, હાઇજીન, સેનિટેશન તથા ડીસીઝ પ્રિવેન્શન સ્ટ્રેટેજીસ વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરે છે.
• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ હેલ્થ કન્ડિશન માં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ લાવવા માટે હેલ્થ એજ્યુકેશન સેસન, વર્કશોપ તથા સેમીનાર ને ઓર્ગેનાઇઝ કરે છે.

7) નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ એન્ડ અવેરનેસ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ તથા કંમ્પેઇનિંગ નું ઇમ્પ્લીમેન્ટ કરે છે જેનો મેઇન એઇમ એ,
• સ્પેસિફિક હેલ્થ ઇસ્યુસ ને ઉદેશીને હોય છે જેમાં, ઇમ્યુનાઇઝેશન ડ્રાઇવ,
• ડિસીઝ ઇરાડીકેશન એફ્ટ્સ, ન્યુટ્રીશન સપ્લીમેન્ટેશન, તથા હેલ્થ અવેરનેસ વિશેની ઝુંબેશ ચલાવવામાં આવે છે.
• તેઓ નેશનલ હેલ્થ પ્રાયોરિટીઝ વિશે અવેરનેસ ફેલાવે છે અને હેલ્થ ઇનિશિયેટિવ્સ માં કોમ્યુનિટી ના પાર્ટીશીપેશન ને એન્કરેજ કરે છે.
• દરેક નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામમાં મહત્વની કામગીરી હોય છે ક્લિનિકમાં નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામની લગતી સેવાઓ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે જેમ કે,
• એનીમિયા કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ,
• મેલેરિયા,ડાયરિયા,લેપ્રસી, ઇમ્યુનાઇઝેશન, ટીબી કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ,સપ્લીમેન્ટરી પ્રોગ્રામ લેબર દરમિયાન એમનોર્મલ કન્ડિશનમાં મધર ને વધારાની સેવાઓ માટે રિફર કરવું, તેને ફિમેલ હેલ્થ વર્કર , ઓક્ઝિલરી એન્ડ નર્સ મીડ વાઇફ કે મેડિકલ ઓફિસર પાસે પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર મા રીફર કરવું.

8) રેફરલ સર્વિસીસ:

• જ્યારે પેશન્ટને કોઇપણ સ્પેશિયાલિસ્ટ મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ ની જરૂરિયાત હોય અથવા કોઇપણ સ્પેસિફિક ડાયગ્નોસીસ કરવાની જરૂરિયાત હોય અને જો પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટરમાં તેની ફેસિલિટીઝ અવેલેબલ ન હોય તો પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ પેશન્ટ ને રીફર કરવા માટેનું પણ વર્ક કરે છે.
• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ પેશન્ટની જરૂરિયાત પ્રમાણે તેને ઇમિડીએટલી રેફરલ સર્વિસીઝ પ્રોવાઇડ કરે છે જેના કારણે પેશન્ટની હેલ્થ કન્ડિશનમાં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ લાવી શકાય તથા કોમ્પ્લિકેશન ને થતું પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

9) ટ્રેઇનિંગ ઓફ હેલ્થ ગાઇડ હેલ્થ વર્કરસ,લોકલ દાઇસ, એન્ડ હેલ્થ આસિસ્ટન્ટ.

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ ટ્રેનિંગ પ્રોગ્રામને કંડક્ટ કરે છે જેમાં, કોમ્યુનિટી હેલ્થ વર્કર, ટ્રેડિશનલ બર્થ અટેન્ડન્સ, હેલ્થ આસિસ્ટન્ટ, તથા બીજા હેલ્થ કેર પર્સનલ્સ ને તેમની સ્કિલ તથા નોલેજને ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરવા માટે ટ્રેઇનિંગ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• આ ટ્રેઇનિંગનો મેઇન એમ એ હેલ્થનું પ્રમોશન કરવું, ડીસીઝ નું પ્રિવેન્શન, મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ, તથા બેઝિક મેડિકલ કેરમાં હેલ્થ કેર પર્સનલ્સ ની સ્કીલ નું ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરવું તે હોય છે.

10) બેઝિક લેબોરેટરી સર્વિસીસ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ બેઝિક લેબોરેટરી સર્વિસિસ કંડક્ટ કરે છે જેમાં ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ, બ્લડ ટેસ્ટ, માઇક્રોસ્કોપિક ટેસ્ટ, યુરીન ટેસ્ટ વગેરે જેવા ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર દ્વારા પ્રોવાઇડ કરવામાં આવતા આ બધા ફંકશન્સ દ્વારા કોમ્યુનિટીને પ્રિવેન્ટીવ, પ્રોમોટીવ, ક્યુરેટીવ કેર પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે જેના કારણે કોમ્યુનિટી ના પીપલ્સનું ઓવરઓલ હેલ્થ કન્ડિશન ઇમ્પ્રુવમેન્ટ પરું થય શકે તથા તેની વેલ્બિંગ એ મેઇન્ટેન રહી શકે

5.Functions of WHO – WHO ના કાર્યો.

ફંકશન્સ ઓફ વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન(WHO):

• 1) પ્રિવેશન એન્ડ કંટ્રોલ ઓફ સ્પેસિફીક ડિસીઝ.
• 2) ડેવલોપમેન્ટ ઓફ કોમ્પ્રાહેંસીવ હેલ્થ સર્વિસીસ.
• 3) ફેમિલી હેલ્થ.
• 4) એન્વાયરમેન્ટલ હેલ્થ.
• 5) હેલ્થ સ્ટેટેસ્ટિક.
• 6) બાયો મેડિકલ રિસર્ચ.
• 7) હેલ્થ લિટરેચર એન્ડ ઇન્ફોર્મેશન.
• 8) કોઓપરેશન વિથ અધર ઓર્ગેનાઇઝેશન.

1) પ્રિવેશન એન્ડ કંટ્રોલ ઓફ સ્પેસિફીક ડિસીઝ:

• WHO વેક્સીનેશન કંપેઇનીંગ,ડિસીઝ સર્વેઇલન્સ, અને ડિસીઝ મેનેજમેન્ટ માટેની બેસ્ટ પ્રેક્ટિસિસ ના પ્રસાર જેવા ઇનીસીયેટીવ્સ દ્વારા ગ્લોબલિ સ્તરે સ્પેસિફીક ડિસીઝ ને પ્રિવેન્ટ કરવા અને કંટ્રોલ કરવા માટે કામ કરે છે.

• જેમાં કોમ્યુનિકેબલ અને નોન કોમ્યુનિકેબલ જેવા ડીઝીઝ ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટેના મેઝર્સ લેવામા આવે છે.
• જેમ કે,ચાઇલ્ડ ને ડીઝીસ માંથી પ્રિવેન્ટ કરવા માટે પ્રોપરલી ઇમ્યુનાઇઝેશન પ્રોવાઇડ કરવું.

2) ડેવલોપમેન્ટ ઓફ કોમ્પ્રાહેંસીવ હેલ્થ સર્વિસીસ:

• ડબ્લ્યુ.એચ.ઓ દેશો ને તેમની હેલ્થ સિસ્ટમ ને સ્ટ્રેન્થેન કરવા, આવશ્યક હેલ્થ સર્વિસીસ ની ઍક્સેસ ને એન્સ્યોર કરવા અને ગ્લોબલી હેલ્થ કવરેજ ને પ્રમોટ કરવા માટે ટેકનિકલ ગાઇડન્સ અને સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરીને કોમ્પ્રાહેંસીવ હેલ્થ સર્વિસીસ ના ડેવલોપમેન્ટ ને પ્રમોટ કરે છે.
• તેમાં અધર નેશન્સ અને કન્ટ્રીસ માં કોમ્પ્રાએંસીવ હેલ્થ સર્વિસીસ ને પ્રમોટ કરવા માટેના મેઝર્સ ડબલ્યુ. એચ.ઓ. દ્વારા લેવામાં આવે છે.

3) ફેમિલી હેલ્થ:

• ડબ્લ્યુ.એચ.ઓ.( WHO) મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ ની એડવોકેસન કરીને, ફેમિલી પ્લાનિંગ સર્વિસિસ ને પ્રમોટ કરીને , રીપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ સર્વિસીસ એ પ્રોપર પહોંચે તે ખાતરી કરીને અને એડોલ્સનટ ના હેલ્થ ને લગતા મુદ્દાઓ ને સંબોધીને ફેમિલી ના હેલ્થ પર ફોકસડ કરે છે.

• 1970 થી ફેમિલી હેલ્થ એ વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન ની એક્ટિવિટીસ માં એક મેજર પ્રોગ્રામ છે.

• ફેમિલી હેલ્થ ને ફરીથી સબ ડિવાઇડ કરીને મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ કેર,
• હ્યુમન રીપ્રોડક્શન, ન્યુટ્રીશન એન્ડ હેલ્થ એજ્યુકેશન નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

• ફેમિલી હેલ્થ નું મેઇન ફોકસ એ સામાન્ય રીતે તેમના ક્વોલિટી ઓફ લાઇફમાં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરવું તે હોય છે.

4) એન્વાયરમેન્ટલ હેલ્થ:

• ડબ્લ્યુ.એચ.ઓ( WHO) હવાની ગુણવત્તા, પાણીની ગુણવત્તા, સ્વચ્છતા અને કચરા મેનેજમેન્ટ માટે એજ્યુકેશન અને ગાઇડલાઇન્સ નક્કી કરીને પર્યાવરણીય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓને રિડ્યુસ કરવા માટે નુ વર્ક કરે છે.
• તે માનવ સ્વાસ્થ્ય માટે પર્યાવરણીય જોખમો ને ઘટાડવા માટે કામ કરે છે અને સસ્ટેઇનેબલ ડેવલોપમેન્ટ પ્રેક્ટિસ ને પ્રમોટ કરે છે.

5) હેલ્થ સ્ટેટેસ્ટિક:

• વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન એ કન્ટ્રીસ ને મેડિકલ રેકોર્ડ્સ,એન્ડ નેશનલ હેલ્થ ઇન્ફોર્મેશન સિસ્ટમના પ્લાનિંગ તેના ઓપરેટિંગ માટે અને તેના ઇમ્પ્રુવમેન્ટ માટે કન્ટ્રીસ ને આસિસ્ટન્સ પ્રોવાઇડ કરે છે.

• WHO ગ્લોબલિ સ્તરે હેલ્થ રીલેટેડ ડેટા અને સ્ટેટેસ્ટિક ને કલેક્ટ કરે છે, તેનું એનાલાઇઝ કરે છે અને તેનો પ્રસાર કરે છે. આમાં હેલ્થ ટ્રેન્ડસ નુ નિરીક્ષણ કરવું, હેલ્થ ઇનઇક્વાલિટીસ નું ઇવાલ્યુએશન કરવું અને પોલિસી મેકિંગ અને રિસોર્સિસ ના એલૉકેશન માટે એવિડન્સ બેસ્ડ ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરવાનુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

6) બાયો મેડિકલ રિસર્ચ:

• WHO બાયો મેડિકલ રિસર્ચ ને ટેકો આપીને, ગ્લોબલિ સ્તરે રિસર્ચર્સ અને ઇન્સ્ટિટ્યૂશન વચ્ચે કોલાબોરેશન ને પ્રોત્સાહન આપીને અને પબ્લિક હેલ્થ પોલિસીસ એન્ડ પ્રેક્ટિસ રિસર્ચ ના ફાઇન્ડિંગ ના ટ્રાન્સલેશનશ ની ફેસીલીટી આપીને બાયોમેડિકલ રિસર્ચ ને પ્રોમોટ કરે છે.

7) હેલ્થ લિટરેચર એન્ડ ઇન્ફોર્મેશન:

• WHO એ ગાઇડલાઇન્સ, રિપોર્ટ્સ, પબ્લિકેશન્સ, અને એજ્યુકેશન મટીરીયલ સહિત હેલ્થ લિટરેચર અને ઇન્ફોર્મેશન રિસોર્સિસ નું પ્રોડક્શન કરે છે.
• આ રિસોર્સિસ ગવર્મેન્ટ હેલ્થ કેર વર્કર્સ અને પબ્લિક ને હેલ્થ લિટરેચર અને ઇન્ફોમ્ડ ડિસીઝન લેવાને પ્રમોટ કરવા માટે માટે પ્રસારિત કરવામાં આવે છે.

8) કોઓપરેશન વિથ અધર ઓર્ગેનાઇઝેશન:

• વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન એ યુનાઇટેડ નેશન્સ તથા બીજી સ્પેશિયાલિસ્ટ એજન્સી સાથે કોલાબોરેશન કરીને વર્કિંગ રિલેશનશિપ ને મેઇન્ટેન રાખે છે.

• વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન એ ઘણી બધી ઇન્ટરનેશનલ ઓર્ગેનાઇઝેશન સાથે પણ રિલેશનશિપ એસ્ટાબ્લીસ કરે છે.

એક્ટિવિટીસ ઓફ વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન:

• ઇરાડીકેશન ઓફ મેલેરિયા.
• ટ્યુબરક્યુલોસિસ તથા કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ ને કંટ્રોલ કરવું.
• રીપ્રોડક્ટિવ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ.
• હેલ્થ લેબોરેટરી સર્વિસીસ.
• હેલ્થ સ્ટેટેસ્ટિક.
• મેડિકલ રીહેબિલિટેશન.
• પબ્લિક હેલ્થ એડમિનિસ્ટ્રેશન.
• ક્વોલિટી કંટ્રોલ ઓફ ડ્રગ્સ.
• મેડિકલ અને નર્સિંગ એજ્યુકેશનમાં હેલ્થ.વગેરે

Q-5 Define following (Any Six) વ્યાખ્યા આપો (કોઇ પણ છ)6 × 2 = 12

1.Comprehensive Health care. કોમ્પ્રાહેન્સીવ હેલ્થ કેર

Comprehensive Health Care (કોમ્પ્રાહેન્સીવ હેલ્થ કેર) એ એક એવી મેડિકલ સર્વિસ સ્ટ્રક્ચર છે જેમાં પેશન્ટને ફિઝિકલ, મેન્ટલ અને સોશિયલ બેનિફિટ માટે હોલિસ્ટિક ટ્રીટમેન્ટ અવેઇલેબલ થાય છે. આમાં પ્રિવેન્શન (prevention), પ્રમોશન (promotion), ક્યુરેટિવ કેર (curative care), રિહેબિલિટેશન (rehabilitation) અને પેલીએટિવ કેર (palliative care) બધું જ કવર કરી લેવાય છે. કોમ્પ્રાહેન્સીવ હેલ્થ કેર એ પેશન્ટ સેન્ટર્ડ, કન્ટિન્યુઅસ અને કોઓર્ડિનેટેડ હેલ્થ સર્વિસીસની સિસ્ટમ છે જે દરેક એજ ગ્રુપ અને મેડિકલ કંડિશન માટે સર્વસામાન્ય રીતે અવેઇલેબલ હોવી જોઇએ.

2.Demography. ડેમોગ્રાફી

ડેમોસ મિન્સ પીપલ
ગ્રાફીન મિન્સ ધ રેકોર્ડ.

ડેમોગ્રાફિ
હ્યુમન પોપ્યુલેશન અને તેના એલિમેન્ટ્સ એટલે કે સાઇઝ, કમ્પોઝિશન તથા ડિસ્ટ્રીબ્યુશન ની સાયન્ટિફિક સ્ટડી ને ડેમોગ્રાફી કહેવામાં આવે છે. ડેમોગ્રાફી એટલે પોપ્યુલેશન ની સાયન્ટિફિક રીતે સ્ટડી કરવી.

કોન્સેપ્ટ ઓફ ડેમોગ્રાફી

ડેમોગ્રાફી એ એક એવી સાયન્સ ની બ્રાન્ચ છે જે હ્યુમન પોપ્યુલેશન વિશે સ્ટડી કરી છે તે માત્ર ત્રણ એલિમેન્ટ્સ પર સ્પેશિયલ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

• 1) પોપ્યુલેશન ની સાઇઝમાં કોઇપણ ચેન્જીસ થાય તો એટલે કે સાઇઝ એ ઇન્ક્રીઝ અથવા ડીક્રીઝ થાય .
• 2) પોપ્યુલેશન નું સ્ટ્રક્ચર( બેઝીક ઓફ એજ એન્ડ સાઇઝ).
• 3) રાજ્ય અથવા પ્રદેશ ના આધારે જીયોગ્રાફિકલ ડિસ્ટ્રીબ્યુશન.

3.DOTS – ડોટ્સ

DOTS (ડોટ્સ) એટલે ડાયરેક્ટલી ઑબ્ઝર્વ્ડ ટ્રીટમેન્ટ શોર્ટ કોર્સ, જે ટ્યુબર્ક્યુલોસિસ મેનેજમેન્ટ માટે વર્લ્ડ હેલ્થ ઑર્ગેનાઈઝેશન (WHO) દ્વારા ઇનવોલ્વ કરાયેલ સ્ટ્રેટેજી છે. આમાં પેશન્ટ એન્ટી ટ્યુબર્ક્યુલર ડ્રગ્સ નિયમિત રીતે અને સુપરવિઝન હેઠળ લે છે જેથી ડ્રગ એડ્હિરેન્સ (drug adherence) મેન્ટેઇન થાય અને રેઝિસ્ટન્ટ સ્ટ્રેઇન્સ (resistant strains) ડેવલપ ન થાય. ડોટ્સમાં પેશન્ટ રજિસ્ટ્રેશન, ડ્રગ ડિલિવરી, ફોલોઅપ અને ટ્રિટમેન્ટ મોનીટરીંગ જેવા ઘટકો ઇનવોલ્વ હોય છે, જે ટ્યુબર્ક્યુલોસિસ કન્ટ્રોલ માટે ખૂબ ઇફેક્ટીવ હોય છે.

4.Fertility – ફર્ટીલીટી

જ્યારે ચિલ્ડ્રન ને કન્સીવ કરવા માટેની તથા તેને બિયરિંગ કરવા માટેની એબિલિટી હોય તો તેને ફર્ટિલિટી કહેવામાં આવે છે. ફર્ટીલિટી એટલે ઓફસ્પ્રિંગ ને પ્રોડ્યુસ કરવા માટેની નેચરલ કેપેસિટી ને ફર્ટિલિટી કહેવામાં આવે છે.

5.Vital Statistics – વાઇટલ સ્ટેટીસ્ટીક

Vital Statistics (વાઇટલ સ્ટેટીસ્ટીકસ) એ એવી આંકડાકીય માહિતી છે કે જે જન્મ (Birth), મૃત્યુ (Death), લગ્ન (Marriage), ડિવોર્સ (Divorce) અને પોપ્યુલેશન ચેન્જીસ (Population Change) જેવા જીવનનાં મૂળભૂત (Vital) ઘટનાઓ સંબંધિત હોય છે. આ આંકડાઓ દેશના આરોગ્ય સ્તર, સામાજિક વિકાસ અને હેલ્થ સર્વિસીસ ની ઇફેક્ટીવનેસ મેઝર કરવા માટે મહત્વપૂર્ણ થાય છે. Vital Statistics (વાઈટલ સ્ટેટીસ્ટીકસ) જાહેર આરોગ્ય (Public Health) ક્ષેત્રમાં નીતિ નિર્માણ (Policy Making), આયોજન (Planning), અને સંસાધન વિતરણ (Resource Allocation) માટે આધારરૂપ બનતી હોય છે. આરોગ્ય વિભાગો અને સરકારી એજન્સીઓ દ્વારા નિયમિત રીતે Vital Statistics (વાઈટલ સ્ટેટીસ્ટીકસ) કરેક્ટ કરવામાં આવે છે જેથી આરોગ્ય સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓનું મોનિટરિંગ અને ઇવાલ્યુએશન કરી શકાય.

6.Target Couple – ટાર્ગેટ કપલ

ટાર્ગેટ કપલ એટલે એવા કપલ કે જેમને 2 થી 3 લાઇવ ચાઇલ્ડ હોય અને તેમને ફેમિલી પ્લાનિંગ વિશે હાઇલી મોટીવેટ કરવાની જરૂરિયાત હોય તેમને ટાર્ગેટ કપલ કહેવામાં આવે છે.

7.Planning – પ્લાનીન્ગ

Planning (પ્લાનીન્ગ) એ હેલ્થ કેર સિસ્ટમ માટે એક સાઇન્ટિફિક અને ઓર્ગેનાઇઝ્ડ પ્રક્રિયા છે જેમાં હેલ્થ રિસોર્સિસ, મેનપાવર, ફાઇનાઇન્સ અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો યોગ્ય ઉપયોગ કરીને હેલ્થ ઓબ્જેક્ટિવ્સ એચીવ કરવાનો રસ્તો નક્કી કરવામાં આવે છે. પ્લાનીન્ગમાં ડેટા કલેકશન, એનાલિસિસ, ટારગેટ સેટિંગ, સ્ટ્રેટેજી ડેવલપમેન્ટ અને ઇમ્પ્લિમેન્ટેશન ફ્રેમવર્ક તૈયાર થાય છે. ઇફેક્ટિવ પ્લાનીન્ગથી હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સના ઇનસિડન્સ અને પ્રિવેલન્સને ઘટાડવામાં અને પેશન્ટ કેર ની એક્સેસિબિલિટી અને ક્વોલિટી ઇમ્પ્રુવ કરવામા હેલ્પ મળે છે.

8.Disability – ડીસએબીલીટી

Disability (ડીસએબીલીટી) એ કોઈ વ્યક્તિની ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ (Intellectual), ફીઝીકલ (Physical), મેન્ટલ (Mental) અથવા સેન્સરી (Sensory) એબીલીટીસમાં લાંબા સમયથી આવેલી અવરોધક સ્થિતિ (Impairment) છે, જે તેના ડેઇલી રૂટિનમાં ઇફેક્ટીવ્લી વર્ક (Functional Activities) કરવામાં અવરોધ ઊભો કરે છે. World Health Organization (વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન) અનુસાર Disability (ડીસએબીલીટી) એ Impairment (ઇમ્પેરમેન્ટ), Activity Limitation (એક્ટીવીટી લિમિટેશન), અને Participation Restriction (પાર્ટિસીપેશન રિસ્ટ્રિકશન) ના ત્રિભાજી સંયોજનથી ઊભી થતી એક કોમ્પ્લીકેટેડ પરિસ્થિતિ છે. Disability (ડીસએબીલીટી) મેડિકલ, સામાજિક અને વસ્તિઆધારિત દ્રષ્ટિકોણથી સમજાય છે અને તે વ્યક્તિની જીવનગુણવત્તા (Quality of Life) ઉપર direct અસર કરે છે.

Q-6(A) Fill in the blanks. ખાલી જગ્યાઓ પૂરો. 05

1.ICDS stands for…… ICDS નું આખુ નામ…… Integrated Child Development Services(ઈન્ટિગ્રેટેડ ચાઇલ્ડ ડેવલપમેન્ટ સર્વિસિસ)

2…….is the scientific study of the human population…….ને હ્યુમન પોપ્યુલેશન ની સાઈન્ટિફીક સ્ટડી કહેવામાં આવે છે. Demography(ડેમોગ્રાફી)

3.Nyay Panchayat consists of…… members from panchayat. ન્યાયપંચાયતમા પંચાયતના……સભ્યોનો સમાવેશ થાય છે. 5 members(5 સભ્યો)

4.NRHM & NUHM are managed by ministry For…..NRHM અને NUHM એ……મીનીસ્ટ્રી દ્વારા મેનેજ થાય છે. Ministry of Health and Family Welfare (મીનીસ્ટ્રી ઑફ હેલ્થ એન્ડ ફેમિલી વેલફેર)

5.Three tire structure of local self-government in India is know as….. લોકલ સેલ્ફ ગવર્નમેન્ટમાં થ્રી ટાયર સ્ટ્રકચરને ભારતમાં બીજા કયા નામે ઓળખવામાં આવે છે……Panchayati Raj (પંચાયતી રાજ)

B) Write Multiple Choice Questions.નીચેના માથી સાચો જવાબ લખો 05

1.Which are the following is called “Health Survey & Planning Committee”? નીચેનામાંથી કઈ “હેલ્થ સર્વે અને પ્લાનીંગ કમીટી” કહેવાય છે?

a. Bhore committee (1946)

b. Mudaliar comquittoc (1962)

c. Chadha committc (1966)

d. Jain committee (1966-67)

2.National Goitre control programme was launched in…… નેશનલ ગોઈટર કંટ્રોલ પ્રોામ આ વર્ષે શરૂ કરવામાં આવ્યો.

a. 1952

b. 1957

c. 1962

d. 1967

3.Which of the following is not a preventive step of diarcheal diseases?
નીચેના માંથી કર્યું પગલું ઝાડા ના અટકાવ માટે નથી.

a. Sanitation

b. ORT

C. Health education

d. Immunization

4.Data regarding birth, death and marriages are called……જન્મ, મરણ અને લગ્નના ડેટા ને કહેવાય છે.

a. Statistics

b. bio statistics

c. Health statistics

d. vital statistics

5.Whooping cough is caused by…… વુપિંગ કફ આના કારણે થાય છે.

a. Varicella zoster

b. Paramyxo virus

c. Bordetella Pertussis

d. Enterovirus

(C) Match the following, જોડકા જોડો.

A B

1)PHC – પી.એચ.સી. 1) Diarrhea – ડાયેરીયા

2) International women’s day 2) 7th April – 7 એપ્રિલ ઇન્ટરનેશનલ વુમનશ દિવસ

3) ORS – ઓ.આર.એસ 3) Covers 30,000 population – 30,000 ની વસ્તી આવરી લે છે.

4) CHC – સી એચ સી 4) 8 th March – 8 માર્ચ

5) WHO day – ડબ્લુ. એચ. ઓ ડે 5) Covers 1.2 lakh population – ૧.૨ લાખ વસ્તી આવરી લે છે.

6) Fever – તાવ

(C) Correct answer

A	Correct answer
1) PHC – પી.એચ.સી.	3) Covers 30,000 population – 30,000 ની વસ્તી આવરી લે છે
2) International Women’s Day – ઈન્ટરનેશનલ વુમનશ દિવસ	4) 8th March – 8 માર્ચ
3) ORS – ઓ.આર.એસ	1) Diarrhea – ડાયેરીયા
4) CHC – સી.એચ.સી.	5) Covers 1.2 lakh population – ૧.૨ લાખ વસ્તી આવરી લે છે
5) WHO Day – ડબ્લ્યુ.એચ.ઓ. ડે	2) 7th April – 7 એપ્રિલ

PHC covers ~30,000 population in plain areas.

CHC (Community Health Centre) covers ~1.2 lakh population.

ORS (Oral Rehydration Solution) is used to manage diarrhea.

International Women’s Day is celebrated on March 8.

WHO Day is observed globally on April 7.