PAPER SOLUTION NO.11 – 08/07/2025

Q-1 a. What is occupational health nursing ? ઓક્યુપેશનલ હેલ્થ નર્સિંગ એટલે શું? 03

ડેફીનેશન (Definition):
ઓક્યુપેશનલ હેલ્થ નર્સિંગ (Occupational Health Nursing) એ નર્સિંગ (Nursing) ની સ્પેસિયલ બ્રાન્ચ છે, જે વર્કર ના ફીઝીકલ (Physical), મેન્ટલ (Mental), અને સોશિયલ (Social) હેલ્થ (Health) ને વર્ક પ્લેસ (Workplace) પર જાળવવા અને સુધારવા માટે રિસ્પોન્સીબલ વર્ક કરે છે. ઓક્યુપેશનલ હેલ્થ નર્સ (Occupational Health Nurse) એ લાઇસન્સ પ્રાપ્ત રજિસ્ટર્ડ નર્સ (Registered Nurse – RN) હોય છે, જે હેલ્થ હેઝારડ્સ (Health Hazards), ઓક્યુપેશનલ ડિસીઝ (Occupational Diseases), અને ઇન્જરી (Injuries) ના પ્રિવેન્શન, ટ્રીટમેન્ટ અને રિહેબીલીટેશન (Rehabilitation) માટે સ્પેસિયલ ટ્રેઇનિંગ ધરાવે છે.

એઇમ(Aim):
વર્કર માટે સેફ (Safe), હેલ્થી (Healthy), અને પ્રોડક્ટીવ (Productive) વર્ક એન્વાયર્નમેન્ટ (Work Environment) સુનિશ્ચિત કરવું.

મેઇન ફંક્શન્સ (Main Functions):

• હેલ્થ એસેસમેન્ટ (Health Assessment)
• ફર્સ્ટ એઇડ (First Aid)
• ડિઝિઝ પ્રિવેન્શન (Disease Prevention)
• હેલ્થ એજ્યુકેશન (Health Education)
• પોલિસી ડેવલપમેન્ટ (Policy Development)
• રિટર્ન-ટુ-વર્ક (Return-to-Work) મેનેજમેન્ટ
• OSHA (Occupational Safety and Health Administration) મુજબ સુરક્ષા નિર્માણ.

b. Explain about occupational health hazards. ઓક્યુપેશનલ હેલ્થ હેજાર્ડસ વિશે સમજાવો.04

ઓક્યુપેશનલ હેઝાર્ટ્સ:

ઓક્યુપેશન હેઝાડ્સ મા રિસ્ક ની વાઇડ રેન્જ નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે જે વર્કસ એ તેમના ચોક્કસ જોબ રોલ અને એન્વાયરમેન્ટ ના આધારે અનુભવી શકે છે.
ઓક્યુપેશન હેઝાડ્સ એ એવા પોટેન્સીયલ રિસ્ક અથવા ડેન્જર્સ છે કે જે હેલ્થ કેર વર્કસ એ તેમના
વર્કપ્લેસ એન્વાયરમેન્ટ માં એક્સપોઝ થાય છે .
આ હેઝાડ્સ એ વર્ક પ્લેસ ના જુદા જુદા આસ્પેક્ટ માથી અરાઇઝ થાય છે જેમ કે,
ફિઝિકલ કન્ડિશન,
કેમિકલ મટીરીયલ્સ,
બાયોલોજીકલ એજન્ટસ, સાયકોલોજિકલ ફેક્ટર્સ, તથા મિકેનિકલ હેઝાર્ડ્સ વગેરે નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે,આ ફેક્ટર્સ એ વર્કસ ના હેલ્થ, સેફ્ટી અને વેલ્બીંગ માટે જોખમ ઊભું કરે છે અને જો યોગ્ય સાવચેતી અને સલામતી નાં પગલાં લેવામાં ન આવે તો ઇજાઓ, બીમારીઓ અથવા તો જાનહાનિ પણ થઇ શકે છે.

ઓક્યુપેશન વર્કર્સ મા ને નીચે પ્રમાણે ના હેઝાડ્સ થય શકે છે:

• 1) ફિઝિકલ હેઝાર્ડ્સ,
• 2) કેમિકલ હેઝાર્ડ્સ,
• 3) બાયોલોજીકલ હેઝાર્ડ્સ,
• 4) મિકેનિકલ હેઝાર્ડ્સ,
• 5) સાયકોલોજિકલ હેઝાર્ડ્સ.

1) ફિઝિકલ હેઝાર્ડ્સ:

ફિઝિકલ હેઝાર્ડ હીટ એન્ડ કોલ્ડ ના એક્સપોઝર માં આવવાથી થાય છે. વર્કસ એ સૂર્યના હાઇટેમ્પરેચર ના ડાયરેક્ટ એક્સપોઝર માં આવતા હોય છે જેમ કે ફાર્મર્સ, બિલ્ડર્સ, લેબર્સ(મજૂર વર્ગ)વગેરે.

ખીણ ની અંદર પણ હાઇટેમ્પરેચર હોય છે જેમ કે મૈસુર માં આવેલી કોટાર ગોલ્ડ ખીણ,કેટલાક ઉદ્યોગોમાં લોકલ ‘હોટ સ્પોટ્સ’ ઓવન અને ભઠ્ઠીઓ હશે જે ગરમી ફેલાવે છે જેમ કે બેકરીઓ, મેટલ વર્ક્સ, એસ્બેસ્ટોસ ફેક્ટરી એન્જિન રૂમ વગેરે.
ઊંચા તાપમાન ની અસર માં ખુબ જ ગરમી, ગરમીની એલર્જી, ગરમીનો થાક મસલ્સ માં ક્રેમ્પસ નો સમાવેશ થાય છે.

ઘણા કામદારો નીચા તાપમાન જેવા કે બરફના કારખાના, ઊંચાઇ, કોલ્ડ સ્ટોરેજ, કોલ્ડ લેબોરેટરી વગેરે ના સંપર્કમાં આવે છે. આ વર્કર ને ચિલબ્લેન્સ(જ્યારે કોલ્ડ ના એક્સેસિવ એક્સપોઝર માં આવવાના કારણે પુઅર બ્લડ સપ્લાય ના કારણે હેન્ડ તથા ફૂટમાં પેઇન, ઇચિંગ,તથા સ્વેલિંગ થવુ), એરિથ્રોસાયનોસિસ તથા રેસ્પીરેટરી ડિફીકલ્ટીઝ થય શકે છે.

હાય હ્યુમીડીટી:

કાપડ, કાગળ અને બરફ ના કારખાના જેવા ઉદ્યોગોમાં એક્ટ્રીમ ટેમ્પરેચર ના સંપર્ક સાથે હાઇ હ્યુમીડી એ, હિટ અને કોલ્ડ ની અફેક્ટ ને વધારે છે.

નોઇસ:

સ્ટીલ, તેલ, કાપડ અને ઓટોમોબાઇલ ફેક્ટરીઓ માં લાઉડ નોઇસ પોડ્યુસ થાય છે. લાઉડ નોઇસ એ હેલ્થ માટે હાનિકારક હોય છે .તેની અસર એ લાઉડ નોઇસ ના એક્સપોઝર ની ઇન્ટેન્સિટી તથા ડ્યુરેશન પર આધાર રાખે છે .લાઉડ નોઇસ ના કારણે , થાક લાગવો, નર્વસનેસ, ઇરિટેશન અને પાર્શિયલી અથવા કમ્પલીટલી હિયરિંગ લોસ પણ થય શકે છે.

લાઇટ:

વર્કસ એ પુઅર અથવા ગ્લેરિંગ અને બ્રાઇટલાઇટ ના કોન્ટેક્ટ માં આવી શકે છે. પુઅર લાઇટ ના કારણ થી આઇસ મા સ્ટ્રેઇન અને દુખાવો, આંખનો થાક, માથાનો દુખાવો થાય છે. બ્લરિંગ અને બ્રાઇટ લાઇટ એ ડિસ્કકમ્ફર્ટ, બ્લરિંગ ઓફ વિઝન, ચીડીયાપણ અને વિઝ્યુઅલ ફટીગ નું કારણ બને છે.

વાઇબ્રેશન:

ગ્રાઇન્ડીંગ, કટીંગ, ડ્રિલિંગ બોરિંગ મશીનો વગેરે જેવા મશીનો પર કામ કરતી વખતે વાઇબ્રેશન થાય છે. વાઇબ્રેશન એ થાક, નર્વસનેસ અને લોકલ ઇફેક્ટ જેમ કે હાથ અને જોઇન્ટ ની ઇન્જરી વગેરે નું કારણ બની શકે છે.

રેડીએશન્સ:

એક્સ- રે અને રેડિયોએક્ટિવ આઇસોટોપ્સ ના રેડિયેશન ના કોન્ટેક્ટ માં આવવા ના કારણે સ્કિન અને બ્લડ કેન્સર થઇ શકે છે તે જીનેટીક ચેન્જીસ , માલફોર્મેશન,સ્ટરિલીટી વગેરેમાં પરિણમી શકે છે. રેડિયોલોજી વિભાગમાં કામ કરતી વ્યક્તિ, ઘડિયાળના કારખાનાઓ, દારૂગોળાના કારખાનાઓ મા વર્ક કરતા વર્કસ એ આયોઇઝિંગ રેડિયેશન ના કોન્ટેક્ટ માં આવે છે. અલ્ટ્રાવાયોલેટ (યુવી) રેડિયેશન્સ જેમ કે વેલ્ડીંગ દરમિયાન કંજક્ટીવાઇટીસ અને કેરેટાઇટિસ નું કારણ બને છે. અલ્ટ્રાવાયોલેટ રેડિયેશન એ સનબર્ન નું કારણ બની શકે છે. રોડબિલ્ડરો, સેઇલર્સ (નાવિક), સેફર્ડ (ભરવાડ) અને ખેડૂતો અલ્ટ્રાવાયોલેટ રેડિયેશન થી અફેક્ટ થઇ શકે છે.

2) કેમિકલ હેઝાર્ડ્સ: ફેક્ટરીઓ અમુક અથવા અન્ય કેમિકલ્સ નો ઉપયોગ કરે છે. કમીકલ્સ એ 3 રીતે કાર્ય કરે છે.

1) લોકલ એક્શન:કેટલાક કેમિકલ ના કારણે ડર્મેટાઇટીસ તથા એક્ઝીમા (ખરજવુ) જેવી કન્ડિશન થઇ શકે છે.

2) ઇન્હાલેસન:ગેસીસ તથા વેપર્સ ને શ્વાસ માં લેવાથી રેસ્પિરેટરી ડિસીઝ થઇ શકે છે.

3) ઇન્જેશન

• મરક્યુરી, લીડ, આર્સેનિક, ઝીંક, ક્રોમિયમ અને કેડમિયમ, ફોસ્ફરસ વગેરે વિવિધ ડિસીઝ નું કારણ બને છે.
• ટાઇપ્સ ઓફ વિચ આર હેઝાર્ડિયસ
• કાર્બન મોનોક્સાઇડ, ઓઝોન, કાર્બન ડાયોક્સાઇડ, હાઇડ્રોજન અને સાયનાઇડ વગેરે જેવા વાયુઓ.
• ધૂમાડો અને વરાળ વિવિધ પ્રકારના એસિડ માથી , મરકાયુરી ની વેપર વગેરેમાંથી .
• મીસ્ટસ (ઝાકળ) ઇલેક્ટ્રોપ્લેટિંગ ઇન્ડસ્ટ્રી માથી ઝાકળ.
• ધૂળ: ખડક, અયસ્ક, ધાતુના લાકડા વગેરે ને કચડીને અને પીસવાના કારણે નીખમકડેલા નાના કણો.
• એવા કેમિકલ એજન્સ કે જે સ્કીન, રેસ્પીરેટરી સિસ્ટમ તથા ગેસ્ટરોઇન્ટેસ્ટાઇનલ ઇન્ટરસ્ટાઇનલ સિસ્ટમને હાર્મ ફૂલ હોય છે.
• સ્કીન પ્રોબ્લેમમાં ડર્મેટાઇટીસ, એક્ઝીમા, અર્ટીકેરિયા, અલ્સર તથા કેન્સર વગેરે નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.
• રેસ્પીરેટરી પ્રોબ્લેમ્સ માં વિવિધ પ્રકારના ન્યુમોકોનિઓસિસનો સમાવેશ થાય છે. ક્વાર્ટઝ ડસ્ટ ને કારણે સિલિકોસિસ,
  કોલ ડસ્ટ ને કારણે એન્થ્રાકોસિસ,
  કોટનડસ્ટ ને કારણે બાયસિનોસિસ,
  એસ્બેસ્ટોસ ડસ્ટ ના કારણે એસ્બેસ્ટોસિસ એસ્બેસ્ટોસ ના કારણે,
• કાર્બન મોનોક્સાઇડ, હાઇડ્રોજન સલ્ફાઇડ અને હાઇડ્રોજનને લીધે શ્વાસની તકલીફ
• સાયનાઇડ ક્લોરિન, ઓઝોન, નાઇટ્રોજન ઓક્સાઇડ, સલ્ફર ડાયોક્સાઇડ જેવા વિવિધ તીખા ગેસ ને કારણે ગળામાં બળતરા થઇ શકે છે. એસ્બેસ્ટોસ, બેરિલિયમ, કોલ ટાર, ખનિજ તેલને કારણે ફેફસાંનું કેન્સર થઇ શકે છે.

3) બાયોલોજીકલ હેઝાર્ડ્સ:

• બાયોલોજીકલ હેઝાર્ડ્સ એ વાયરસ, રિકેટ્સિયા, બેક્ટેરિયા જેવા ઇન્ફેક્ટેડ અને પરોપજીવી એજન્ટો ને કારણે જોવા મળે છે. તેના કારણે ખેડૂતોમાં હૂકવર્મ ના ઇન્ફેસ્ટેશન પણ થઇ શકે છે.ખીણો વર્ક કરતા વર્કસ માં લેપ્ટોસ્પાયરોસિસ થઇ શકે છે.

• ટેનિંગ ફેક્ટરી, વેટરનરી હોસ્પિટલ અને ડિસ્પેન્સરી, પ્રાણી સંગ્રહાલય, સર્કસ, ખેતીમાં કામ કરતા કામદારો, કસાઈ ઘરો વગેરે મા વિવિધ ઝૂનોટિક ડિસીઝ જેવા કે બ્રુસેલોસિસ, માયકોટિક્સ ઇન્ફેક્શન, પેરાસાઇટીક ઇન્ફેક્શન તથા એન્થ્રરેક્સ જેવા ડિસીઝ થઇ શકે છે.

• હોસ્પિટલો/ દવાખાનાઓમાં કામ કરતા આરોગ્ય કર્મચારીઓ પેસન્ટ ના ઇન્ફેક્શન ના સંપર્ક મા આવી શકે છે, જેમ કે ટ્યુબરક્યુલોસિસ, રોગ, એચ.આઇ.વી અને સીરમ હેપેટાઇટિસ વગેરે .

4) મિકેનિકલ હેઝાર્ડ્સ:

અનપ્રોટેક્ટેડ મશીન્સ તથા તેના પ્રોટ્રુડિંગ તથા મુવિંગ પાર્ટ્સ અને ઓછી સેફટી વાળા મશીન ના કારણે વિવિધ એક્સીડન્ટસ અને ઇન્જરી થઇ શકે છે તેના કારણે પાર્શિયલી અને પર્મનેન્ટ ડીસેબિલિટી થય શકે છે.

5) સાયકોલોજિકલ હેઝાર્ડ્સ:

• જુદા જુદા પ્રકારના માલ એડજસ્ટમેન્ટ પ્રોબ્લેમ્સ જેમકે જોબમાં પ્રોપરલી સેટીસફેક્શન ન હોવું,
• ઇનસિક્યુરિટી, ફ્રસ્ટેશન તથા એન્વાયરમેન્ટલ ટેન્શન ના કારણે વ્યક્તિ એ પ્રોપરલી એડજસ્ટ થઇ શકતા નથી. આ કન્ડિશનના કારણે ફિઝિકલ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ જેમકે બ્લડપ્રેશર ઇન્ક્રીઝ થવું, ઇનડાયઝજેશન થવું, ઇનસોમ્નિયા થવું ,
• ભૂખ ન લાગવી તથા હાર્ડબર્ન જેવી કન્ડિશન થઇ શકે છે.

• આમ, વર્કર્સ માં આ પ્રકારના હેઝાડ્સ થઇ શકે છે તેને થતા પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તેમનું અર્લી તથા પ્રોપર્લી આઇડેન્ટિફિકેશન કરી તેને પ્રિવેન્ટ કરવા માટેના મેઝર્સ લેવા અગત્યના રહે છે.

c. Write down Preventive measures of occupational health hazards. ઓક્યુપેશનલ હેલ્થ હેજાર્ડસને અટકાવવા માટેના પગલાંઓ જણાવો.05

સ્ટેપ્સ ટૂ પ્રિવેન્ટ ઓક્યુપેશન હેઝાડ્સ: એક્યુપેશનલ હેલ્થ ના રિસ્ક ને પ્રિવેન્ટ માટે અહીં એક સ્ટ્રકચર્ડ એપ્રોચિસ આપેલા છે:

1) આઇડેન્ટિફાઇ હેઝાર્ડ્સ: પોટેન્શિયલ હેઝાર્ડ્સ જેમ કે, કેમિકલ એક્સપોઝર, એર્ગોનોમિક સ્ટ્રેસર્સ, નોઇસ લેવલ અને વર્કપ્લેસ ના સ્ટ્રેસ અથવા (બુલીંગ)ગુંડાગીરી જેવા સાયકોસોશિયલ ફેક્ટર્સ ને ઓળખવા માટે નિયમિત વર્કપ્લેસ નુ ઇન્સ્પેક્શન કરવુ અને રિસ્ક નું અસેસમેન્ટ કરવું.

2) અસેસ રિસ્ક: આઇડેન્ટીફાય થયેલા રીસ્ક દ્વારા થતા નુકસાન ની સંભાવના અને સીવ્યારીટી નું ઇવાલ્યુએશન કરવુ. વર્કર્સના હેલ્થ અને સેફટી પર તેમની પોટેન્શિયલ ઇમ્પેક્ટ ના આધારે રિસ્ક ને પ્રાયોરિટી આપવી.

3) ઇમ્પ્લીમેન્ટ કંટ્રોલ્સ:

એન્જિનિયરિંગ કંટ્રોલ્સ: સોર્સ પરના જોખમોને દૂર કરવા અથવા ઘટાડવા માટે વર્કપ્લેસ અથવા સાધનોમાં ફેરફાર કરવો.
ઉદાહરણ તરીકે, એરબોર્ન કંટામીન્ટસ(પ્રદુષકો) ને કંટ્રોલ કરવા માટે વેન્ટિલેશન સિસ્ટમ્સ ને ઇન્સ્ટોલ કરવુ અથવા અર્ગનોમિક્સ ઇમ્પ્રુવ માટે વર્કસ્ટેશન ને ફરીથી ડિઝાઇન કરવુ.

એડમિનિસ્ટ્રેટિવ કંટ્રોલ: હેઝાડ્સ ના એક્સપોઝર માં ઘટાડો કરે તેવી પ્રોસિઝર અને પોલીસી ને એસ્ટાબ્લિશ કરવુ આમાં, રીપીટેટીવ સ્ટ્રેઇન ઘટાડવા રોટેશન ટાસ્ક નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ કરવુ , હેઝાર્ડ ને ઘટાડવા, થાક ઘટાડવા માટે સેડ્યુલ બ્રેક અને સેફ વર્ક પ્રેક્ટિસ પર ટ્રેઇનિંગ આપવાનો સમાવેશ થાય છે.

પર્સનલ પ્રોટેક્ટીવ ઈક્વિપમેન્ટ (PPE):

• યોગ્ય PPE( પર્સનલ પ્રોટેક્ટીવ ઈક્વિપમેન્ટ) જેમ કે ગ્લોવ્સ, હેલ્મેટ, રેસ્પિરેટર અને ઇયર ને પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરવું.
• ખાતરી કરવી કે PPE( પર્સનલ પ્રોટેક્ટીવ ઈક્વિપમેન્ટ)ને યોગ્ય રીતે પસંદ કરવામાં આવે છે, ફીટ કરવામાં આવે છે અને મેન્યુફેક્ચરર ની ઇન્સ્ટ્રક્શન અને ટ્રેઇનિંગ અનુસાર ઉપયોગમાં લેવાય છે.

4) પ્રોવાઇડીંગ ટ્રેઇનિંગ એન્ડ ઇન્ફોર્મેશન: વર્કપ્લેસ ના પોટેન્શિયલ હેઝાડ્સ, સેફ વર્ક પ્રેક્ટિસીસ, ઇમરજન્સી પ્રોસિજર, તથા PPE ના યોગ્ય ઉપયોગ વિશે વર્કર્સને એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
ટ્રેઇનિંગ એ કોમ્પ્રાહેન્સીવ, ઓનગોઇંગ અને તમામ એમ્પ્લોયર્સ માટે એક્સેસિબલ હોવી જોઇએ, જેમાં ન્યુ હાયર્સ અને કોન્ટ્રેક્ટર્સ નો સમાવેશ થાય છે.

5) મોનિટર એન્ડ રીવ્યુ: કંટ્રોલ મેઝર્સ ની ઇફેક્ટીવનેસ નું ઇવાલ્યુએશન કરવા માટે વર્ક પ્લેસ ની કન્ડિશન અને હેલ્થ સર્વેલન્સ ડેટાનું નિયમિતપણે મોનિટરિંગ કરવુ.
રિસ્ક એસેસમેન્ટ ના પિરીયોડીકલી રીવ્યુ લેવા અને કાર્ય પ્રક્રિયાઓમાં નવા હેઝાડ્સ અથવા ફેરફારો ને સંબોધવા માટે જરૂરી હોય તે રીતે અપડેટ પ્રોસિઝર કરવી.

6) એન્કરેજ રિપોર્ટિંગ એન્ડ પાર્ટીસિપેશન: એવા કલ્ચર ની એસ્ટાબ્લિશ કરવુ કે જ્યાં વર્કર્સ પ્રતિશોધના ડર વિના હેઝાડ્સ, ચૂકી જવાની, અને હેલ્થ ની ચિંતાઓની જાણ કરવા માટે સશક્ત અનુભવે.
સેફ્ટી કમીટી , હેઝાર્ડ્સ ને આઇડેન્ટીફાય કરવા માટેના પ્રોગ્રામ્સ અને સેફ્ટી ઇમ્પ્રુવમેન્ટ ઇનીસીયેટીવ્સ માં એક્ટિવ પાર્ટીશીપેશન ને એન્કરેજ કરવુ.

7) પ્રમોટ હેલ્થ એન્ડ વેલ્બીંગ:

• વેલનેસ પ્રોગ્રામ્સ, એર્ગોનોમિક અસેસમેન્ટ, મેન્ટલ હેલ્થ સપોર્ટ અને આરોગ્યસંભાળ સેવાઓની ઍક્સેસ જેવી પહેલ દ્વારા વર્કર ના હેલ્થ અને વેલ્બીંગ ને સમર્થન આપવુ.
• કામની બહારના ફેક્ટર્સ ને અસેસ કરવુ, જે વર્કર્સ ના હેલ્થ ને અફેક્ટ કરી શકે છે, જેમ કે સ્ટ્રેસ મેનેજમેન્ટ પ્રોગ્રામ્સ વગેરે.

8) કમ્પ્લાયન્સ એન્ડ કંટીન્યુઅસ ઇમ્પ્રુવમેન્ટ:

• ઓક્યુપેશનલ હેલ્થ એન્ડ સેફ્ટી રેગ્યુલેશન્સ, સ્ટાન્ડર્ડ્સ અને ઇન્ડસ્ટ્રીસ ની બેસ્ટ પ્રેક્ટિસિસ નું પાલન કરવુ ,ન્યુ નોલેજ , ટેકનોલોજીકલ એડવાન્સમેન્ટ અને ઇન્સીડન્ટ અથવા નજીકના ચૂકી ગયેલા લેસન્સ માંથી શીખવા માટે નિયમિતપણે પોલિસીસ અને પ્રોસિઝર ના રિવ્યુ કલેક્ટ કરવા.
• આ સ્ટેપ્સ ને વ્યવસ્થિત રીતે અનુસરીને, ઓર્ગેનાઇઝેશન્સ ઓક્યુપેશનલ હેલ્થ હેઝાર્ડને ઇફેક્ટીવ રીતે અટકાવી શકે છે, વર્કર્સ ના હેલ્થ અને સેફ્ટી નું રક્ષણ કરી શકે છે અને વર્ક પ્લેસ માં સેફ્ટી નુ કલ્ચર બનાવી શકે છે.

OR

a. What is geriatric nursing?- જીરીયાટ્રીક નર્સિંગ એટલે શું? 03

Geriatric Nursing (જીરીયાટ્રિક નર્સિંગ) એ નર્સિંગની એક સ્પેશિયલ બ્રાન્ચ છે, જે  એલ્ડરલી પર્સન ના (elderly persons) શારીરિક (Physical), માનસિક (Mental), સામાજિક (Social) અને ભાવનાત્મક (Emotional) હેલ્થ ની જરૂરિયાતો માટે હેલ્થ કેર પ્રોવાઇડ કરે છે.આમાં એલ્ડરલી પર્સન માં જોવા મળતી એજ રિલેટેડ ડિસીઝ (age-related diseases),  ક્રોનિક ઇલનેસ (chronic illnesses), તેમજ દૈનિક જીવનની ગતિશીલતા ( The dynamics of daily life ) અને ગુણવત્તા જાળવી રાખવી એ મુખ્ય ઉદ્દેશ હોય છે.જીરીયાટ્રિક નર્સિંગ એ નર્સિંગની એવી બ્રાન્ચ  છે, જેમાં એલ્ડરલી પર્સન ના હેલ્થને જાળવવા અને તેમની ફંકશનલ એબિલિટી અને  લાઇફની ક્વોલિટીમાં સુધારો લાવવા માટે પ્રોફેશનલી અને કાઇન્ડલી રીતે નર્સિંગ કેર  પૂરી પાડવામાં આવે છે.

b. Describe the changes that occur in the body due to aging. એજીંગના કારણે થતા શારીરીક ફેરફારો વર્ણવો.04

હ્યુમન બોડી એજના વધતા ક્રમમાં વિવિધ સિસ્ટમ માં ધીમે ધીમે ફીઝીકલ, બાયોલોજીકલ અને મેટાબોલિક લેવલે ચેન્જીસ અનુભવે છે. આ ચેન્જીસ એ બોડી ની ફંક્શનલ એબીલીટી અને સેન્સીટીવીટી ને અફેક્ટ કરે છે.

1.(Integumentary System Changes – ઇન્ટેગ્યુમેન્ટરી સિસ્ટમ ચેન્જીસ):

• સ્કીન થીન થવી (Skin thinning – સ્કિન થિનિંગ): કોલેજન (Collagen – કોલેજન) અને એલાસ્ટિન (Elastin – એલાસ્ટિન) નુ અમાઉન્ટ ઘટે છે, જેથી સ્કીન એ ઇલાસ્ટીસિટી ગુમાવે છે.
• સ્કીન ડ્રાય થવી (Dry Skin – ડ્રાય સ્કિન): સેબેસિયસ ગ્લેન્ડ્સ (Sebaceous Glands – સેબેશિયસ ગ્લેન્ડ્સ) ઓઇલનું પ્રોડક્શન ઓછું કરે છે.
• રીંકલ્સ (Wrinkles – રિંકલ્સ): યુવી (UV – યુવી) રેડિએશનના એક્સપોઝર અને સેલ્યુલર રિજનેરેશન (Cellular Regeneration – સેલ્યુલર રિજનેરેશન) ની ધીમી પ્રક્રિયા ના કારણે થાય છે.

2.(Musculoskeletal System Changes – મસ્ક્યુલોસ્કેલેટલ સિસ્ટમ ચેન્જીસ):

• સાર્કોપેનિયા (Sarcopenia – સાર્કોપેનિયા): મસલ્સ ની જાડાઈ અને એનર્જી માં ઘટાડો થાય છે.
• ઓસ્ટિઓપોરોસિસ (Osteoporosis – ઓસ્ટિઓપોરોસિસ): બોન માંથી કૅલ્શિયમ ની ઘટતું અમાઉન્ટ બોન ને ફ્રેજાઇલ બનાવે છે.
• જોઇન્ટ ની ઇલાસ્ટીસિટી ઘટવી (Joint Stiffness – જોઈન્ટ સ્ટિફનેસ): કાર્ટિલેજ (Cartilage – કાર્ટિલેજ) ના ઘસાવથી આર્થ્રાઇટિસ (Arthritis – આર્થ્રાઇટિસ) થાય છે.

3.(Cardiovascular System – કાર્ડિયોવેસ્ક્યુલર સિસ્ટમ):

• અર્થિરોઇસ્ક્લેરોસિસ (Atherosclerosis – અથેરોસ્ક્લેરોસિસ): બ્લડ વેસલ્સ માં પ્લેક (Plaque – પ્લેક) જામવાથી વેસલ્સ કોનસ્ટ્રીક્ટ થાય છે.
• હાર્ટ ની પંપિંગ એબીલીટી ઘટવી (Reduced Cardiac Output – રિડ્યૂસ્ડ કાર્ડિયક આઉટપુટ): હાર્ટ ના વેસલ્સ હાર્ડ બની જાય છે.

4.(Respiratory System – રેસ્પિરેટ્રી સિસ્ટમ):

• લંગ્સ ની ફંક્શનલ એબીલીટી ઘટવી (Reduced Pulmonary Function – રિડ્યૂસ્ડ પલ્મોનરી ફંક્શન): એલ્વિયોલાઈ (Alveoli – એલ્વિયોલાઈ) ની ઇલાસ્ટીસિટી ઘટે છે.
• રેસ્પીરેટ્રી મસલ વિક થવા (Respiratory Muscle Weakness – રેસ્પિરેટ્રી મસલ વિકનેસ): ઓક્સિજન લેવલ ઘટે છે.

5.(Digestive System – ડાયજેસ્ટિવ સિસ્ટમ):

• ગેસ્ટ્રિક એસિડનું ઓછું પ્રોડક્શન (Reduced Gastric Acid Production – રિડ્યૂસ્ડ ગેસ્ટ્રિક એસિડ પ્રોડક્શન): પાચન ધીમી થાય છે.
• કોન્સ્ટીપેશન (Constipation – કન્સ્ટિપેશન): ઇન્ટેસ્ટાઇન ની મુવમેન્ટ (Peristalsis – પેરિસ્ટાલિસિસ) ઘટે છે.

6.યુરીનરી સિસ્ટમ (Urinary System – યુરિનરી સિસ્ટમ):

• કિડની ની ફંક્શનલ એબીલીટી ઘટવી (Reduced Renal Function – રિડ્યૂસ્ડ રીનલ ફંક્શન): ગ્લોમેર્યુલર ફિલ્ટ્રેશન રેટ (GFR – જી.એફ.આર.) ઘટે છે.
• બ્લાડર ની એબીલીટી રિડ્યુસ થવી (Bladder Capacity Reduction – બ્લેડર કેપેસિટી રેડક્શન): વારંવાર યુરીનેશન થાય છે.

7.નર્વસ સિસ્ટમ (Nervous System – નર્વસ સિસ્ટમ):

• ન્યુરોનલ ઘટાડો (Neuronal Loss – ન્યુરોનલ લોસ): બ્રેઇન માં ન્યુરોન ઘટે છે, જેના કારણે યાદશક્તિ અસરગ્રસ્ત થાય છે.
• સ્લો રિફ્લેક્સીસ એબિલીટી (Slowed Reflexes – સ્લોડ રિફ્લેક્સિસ): ઝડપથી પ્રતિસાદ આપવાની ક્ષમતા ઘટે છે.

8.હોર્મોનલ ચેન્જીસ (Endocrine System – એન્ડોક્રાઇન સિસ્ટમ):

• મેનોપોઝ અને એન્ડ્રોપોઝ (Menopause & Andropause – મેનોપોઝ અને એન્ડ્રોપોઝ): ફીમેલ માં ઇસ્ટ્રોજન (Estrogen – એસ્ટ્રોજન) અને મેલ માં ટેસ્ટોસ્ટેરોન (Testosterone – ટેસ્ટોસ્ટેરોન) ઘટે છે.
• મેટાબોલિઝમ ધીમું થવું (Slowed Metabolism – સ્લોડ મેટાબોલિઝમ): ન્યુટ્રીઅન્ટ નું એનર્જી માં રૂપાંતરણ ધીમું થાય છે.

9.(Vision and Hearing – વિઝન એન્ડ હિયરિંગ):

• પ્રેસબાયોપિયા (Presbyopia – પ્રેસબાયોપિયા): આંખના લેન્સની ઇલાસ્ટિસીટી ઘટે છે.
• પેસબીક્યુસિસ (Presbycusis – પ્રેસબીક્યુસિસ): ઉંમરના કારણે હીયરીન્ગ શક્તિ ખાસ કરીને ઊંચી અવાજવાળી અવૃતિઓમાં ઘટે છે.

10.(Immune System – ઇમ્યુન સિસ્ટમ):

• ઇમ્યુનસેનેસન્સ (Immunosenescence – ઇમ્યુનસેનેસન્સ): રોગપ્રતિકારક સેલ્સ ની સંખ્યા અને ફંક્શનલ એબીલીટી ઘટે છે, જેને લીધે ઇન્ફેક્શન ના રિસ્ક વધી જાય છે.
• એજીંગ એ નેચરલ પ્રોસેસ છે જે બોડી ના દરેક સિસ્ટમ ને ધીમે ધીમે અફેક્ટ કરે છે. જો કે, પ્રોપર ડાયટ , રેગ્યુલર એક્સરસાઇઝ, એડીક્યુએટ સ્લિપ અને સ્ટ્રેસ ફ્રિ લાઇફ સ્ટાઇલ અપનાવવાથી આ ચેન્જીસ ને સ્લો અને કંટ્રોલ કરી શકાય છે.

c. Discuss responsibilities of community health nurse in geriatric care. જીરીયાટ્રીક કેર અંતર્ગત કમ્યુનીટી હેલ્થ નર્સની જવાબદારીઓ વર્ણવો.05

જીરીયાટ્રિક કેરમા કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સની જવાબદારીઓ (Responsibilities of Community Health Nurse in Geriatric Care):

જીરીયાટ્રિક કેર (Geriatric Care) એ એવા પેશન્ટ્સ માટેની સેવા છે, જે જીરીયાટ્રિક પર્સન (Geriatric Person) — એટલે કે વૃદ્ધાવસ્થાના લોકો માટે ખાસ કરીને દૈનિક જીવનની પ્રવૃત્તિઓ, ક્રોનિક બીમારીઓ (Chronic Diseases), માનસિક સ્વાસ્થ્ય (Mental Health), અને સામાજિક સપોર્ટની જરૂરિયાતો માટે જરૂરી હોય છે. કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ (Community Health Nurse) માટે જીરીયાટ્રિક કેરનો ભાગ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, અને તેમાં નીચે મુજબની જવાબદારીઓ હોય છે:

1.હેલ્થ અસેસમેન્ટ (Health Assessment) કરવી:

કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ જીરીયાટ્રિક પર્સનનું હેલ્થ સ્ટેટસ નક્કી કરવા માટે સંપૂર્ણ ફિઝીકલ, મેન્ટલ અને ફંક્શનલ હેલ્થ અસેસમેન્ટ (Functional Health Assessment) કરે છે.
તેમાં વાઈટલ સાઇન્સ (Vital Signs), એડીએલ (ADLs – Activities of Daily Living) અને આઈએડીએલ (IADLs – Instrumental Activities of Daily Living) ના ઇવાલ્યુએશન નો સમાવેશ થાય છે.

2.ક્રોનિક ડિસીઝ મેનેજમેન્ટ (Chronic Disease Management):

જીરીયાટ્રિક પર્સનમાં સામાન્ય રીતે ડાયાબિટીસ (Diabetes Mellitus), હાઈપરટેન્શન (Hypertension), આર્થરાઇટિસ (Arthritis), વગેરે જેવા લાંબા ગાળાના રોગો હોય છે. નર્સ તેમની રેગ્યુલર મોનિટરિંગ, મેડિકેશન એડહીરન્સ (Medication Adherence) અને લાઈફસ્ટાઈલ મેનેજમેન્ટ માટે જવાબદાર હોય છે.

3.મેડિકેશન મેનેજમેન્ટ (Medication Management):

જીરીયાટ્રિક પર્સન ઘણી વાર પોલીફાર્મેસી (Polypharmacy) – એટલે કે એક સાથે અનેક દવાઓ લેતા હોય છે. નર્સ દવાઓના સાચા ડોઝ, સમય અને ઇન્ટરએક્શન્સ (Drug Interactions) ઉપર નજર રાખે છે અને તેમનો યોગ્ય ઉપયોગ સુનિશ્ચિત કરે છે.

4.ફોલ પ્રિવેન્શન અને સેફ્ટી ઇવાલ્યુએશન (Fall Prevention and Safety Evaluation):

જીરીયાટ્રિક પર્સનમાં ફોલ્સ (Falls) નું રિસ્ક વધુ હોય છે. નર્સ ઘર અને આસપાસના વાતાવરણમાં સેફ્ટી હેઝર્ડ્સ (Safety Hazards) નું ઇવાલ્યુએશન કરે છે અને તેને ઘટાડવા માટે એજ્યુકેશન આપે છે.

5.પેઈન મેનેજમેન્ટ (Pain Management):

નર્સ પેઈન એસેસમેન્ટ ટૂલ્સ (Pain Assessment Tools) દ્વારા પેઈનનું લેવલ માપે છે અને યોગ્ય ઈન્ટરવેન્શન્સ (Interventions) સુચવે છે – જેમ કે ફાર્માકોલોજીકલ (Pharmacological) અને નોન-ફાર્માકોલોજીકલ (Non-pharmacological) પદ્ધતિઓ.

6.કોગ્નિટિવ અને મેન્ટલ હેલ્થ સપોર્ટ (Cognitive and Mental Health Support):

જીરીયાટ્રિક પર્સનમાં ડિમેન્શિયા (Dementia), ડીપ્રેશન (Depression), અને એલ્ઝાઈમર્સ (Alzheimer’s Disease) જેવા મેન્ટલ હેલ્થ ઈશ્યુઝ સામાન્ય છે. કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ રેગ્યુલર ઓબ્ઝર્વેશન અને મોનિટરિંગ કરીને તેમની માનસિક સ્થિતિમાં સુધારો લાવવાનો પ્રયાસ કરે છે.

7.હેલ્થ એજ્યુકેશન અને કાઉન્સેલિંગ (Health Education and Counseling):

જીરીયાટ્રિક પર્સન અને તેમના કેરગિવર્સને (Caregivers) હેલ્થી લાઇફસ્ટાઇલ, ન્યુટ્રિશન (Nutrition), દવા લેવાની પદ્ધતિ અને ડિસીઝ ના પ્રિવેન્શન વિષે ઇન્ફોર્મેશન અને એજ્યુકેશન આપે છે.

8.સોશિયલ સપોર્ટ અને રેફરલ સર્વિસીસ (Social Support and Referral Services):

જ્યારે જીરીયાટ્રિક પર્સનને વધારાની હેલ્પ કે સ્પેશિયલ સગવડો જરૂરી હોય, ત્યારે નર્સ તેમને હોમ હેલ્થ એજન્સીઝ (Home Health Agencies), ઓલ્ડ એજ હોમ (Old Age Homes), કે મેડિકલ સ્પેશિયાલિસ્ટ્સ (Medical Specialists) તરફ રિફર કરે છે.

9.એન્ડ ઓફ લાઈફ કેર (End-of-Life Care):

જ્યારે જીરીયાટ્રિક પર્સન ટેર્મિનલ ઈલનેસ (Terminal Illness) સાથે જીવતા હોય ત્યારે કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ પેલીએટિવ કેર (Palliative Care) અને હૉસ્પિસ સર્વિસ (Hospice Services) માટે સપોર્ટ આપે છે.

10.ફેમિલી અને કેરગિવર સપોર્ટ (Family and Caregiver Support):

નર્સ ફેમેલી મેમ્બર્સ અને કેરગિવર્સને મેમરી કેર (Memory Care), હેન્ડલિંગ એગ્રેશન (Handling Aggression), અને રેસ્પાઈટ કેર (Respite Care) માટે ટ્રેઇનિંગ આપે છે અને જરૂરી હેલ્પ કરે છે.

આવી રીતે, કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ જીરીયાટ્રિક પર્સન માટે ફિઝિકલ, મેન્ટલ અને સોશિયલ હેલ્થના સર્વાંગી વિકાસ માટે એક મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. તેમની સેવા જીરીયાટ્રિક પર્સનના ક્વોલિટી ઓફ લાઇફ (Quality of Life) સુધારવામાં માઇલસ્ટોન સાબિત થાય છે.

Q-2

a) Describe the health care model. હેલ્થ કેર મોડલ વર્ણવો.08

હેલ્થ કેર મોડલ (Health Care Model) એ એક સાઇન્ટીફીક અને વ્યવસ્થિત ધોરણ છે, જે હેલ્થકેર (Health Care) કેવી રીતે આપવામાં આવે છે તેના ગાઇડન્સ રૂપે વર્ક કરે છે. આ મોડલ વિવિધ લેવલે હેલ્થ સર્વિસ – જેમ કે ડિસીઝ નું પ્રિવેન્શન, ડાયગ્નોસીસ (Diagnosis), ટ્રીટમેન્ટ (Treatment), રિહેબીલીટેશન (Rehabilitation), અને લાઇફ ની ક્વોલિટી (Quality of Life) જાળવવામાં મદદરૂપ બને છે. ખાસ કરીને જીરીયાટ્રિક પર્સન (Geriatric Person) માટે યોગ્ય હેલ્થ કેર મોડલ પસંદ કરવો અનિવાર્ય બને છે, કારણ કે તેમને ફીઝીકલ, મેન્ટલ અને સોશિયલ હેલ્પ ની વિશેષ જરૂરિયાત હોય છે.

નીચે વિવિધ હેલ્થ કેર મોડલ્સનું વિસ્તૃત વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે:

1.બાયોમેડિકલ મોડલ (Biomedical Model):

બાયોમેડિકલ મોડલ એ હેલ્થ ને માત્ર બોડી રિલેટેડ ડિસીઝ કે વિકનેસ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરે છે.આ મોડલના અંતર્ગત બીમારીના કારણો શોધવા અને તેનું સાઆન્ટીફીક ડાયગ્નોસીસ (Diagnosis) તથા ટ્રિટમેન્ટ (Treatment) કરવાનું મુખ્ય લક્ષ્ય હોય છે. આ મોડલ જીરીયાટ્રિક પર્સનના ફિઝિયોલોજીકલ (Physiological) તત્વો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, અને માનસિક કે સામાજિક પાસાઓને અવગણે છે.

2.બાયોસાયકોસોસિયલ મોડલ (Biopsychosocial Model):

બાયોસાયસોસિયલ મોડલ એક સમગ્ર દૃષ્ટિકોણ ધરાવે છે, જેમાં ત્રણે મુખ્ય તત્વોને ધ્યાનમાં લેવામાં આવે છે :

• બાયોલોજીકલ (Biological)
• સાયકલોજીકલ (Psychological)
• સોશિયલ (Social)

આ મોડલ પ્રમાણે પર્સનનું હેલ્થ એ માત્ર બોડીની સ્થિતિ પર આધારિત નથી, પણ તેમની માનસિક સ્થિતિ, ભાવનાત્મક સ્થિતિ અને સામાજિક પરિસ્થિતિઓ પણ મહત્વ ધરાવે છે.

3.હોલિસ્ટિક મોડલ (Holistic Model):

હોલિસ્ટિક મોડલ પૂર્ણ આરોગ્યની વિધિને માને છે.
આ મોડલ મુજબ પર્સનનું તંદુરસ્ત જીવન ફક્ત રોગમુક્ત થવાને લગતું નથી, પણ તેમાં શારીરિક (Physical), માનસિક (Mental), ભાવનાત્મક (Emotional), સામાજિક (Social) અને આધ્યાત્મિક (Spiritual) તત્વોનો સમાવેશ થાય છે.
નર્સિંગ કેર, ડાઈટ થેરાપી (Diet Therapy), મેડિટેશન (Meditation), ફીઝિયોથેરાપી (Physiotherapy) વગેરે પણ આ મોડલના ભાગરૂપે હોય છે.

4.પ્રાઈમરી હેલ્થ કેર મોડલ (Primary Health Care Model):

પ્રાઈમરી હેલ્થ કેર મોડલ આરોગ્યસંભાળનો મૂળભૂત આધાર છે.
તેના ચાર મુખ્ય સિદ્ધાંતો છે:

• એક્વિટી (Equity)
• એક્સેસિબિલિટી (Accessibility)
• પાર્ટિસિપેટોરી એપ્રોચ (Participatory Approach)
• કમ્પ્રેહેન્સિવ કેર (Comprehensive Care)

આ મોડલ ખાસ કરીને પર્સન માટે કોમ્યુનિટી લેવલે હેલ્થ કેર પ્રોવાઇડ કરવા માટે ઉપયોગી છે. તેનો ઉદ્દેશ આરોગ્યસંભાળને દરેક સુધી પહોંચાડવાનો છે.

5.પેટિશન્ટ-સેન્ટર્ડ કેર મોડલ (Patient-Centered Care Model):

પેટિશન્ટ-સેન્ટર્ડ કેર મોડલ એ આરોગ્યસંભાળની એવી પદ્ધતિ છે જેમાં પર્સનની જરૂરિયાતો, પસંદગીઓ અને મૂલ્યોને કેન્દ્રસ્થાને રાખવામાં આવે છે. તેમાં નીચેના તત્વોનો સમાવેશ થાય છે:

• ઇન્ફોર્મ્ડ ડિસિઝન મેકિંગ (Informed Decision Making)
• એમ્પાથિક કમ્યુનિકેશન (Empathic Communication)
• કેર્ગિવર સપોર્ટ (Caregiver Support)
• પર્સનલાઈઝ્ડ કેર પ્લાન (Personalized Care Plan)

6.કન્ટિન્યુયિટી ઓફ કેર મોડલ (Continuity of Care Model):

કન્ટિન્યુયિટી ઓફ કેર મોડલ નો અર્થ છે આરોગ્યસંભાળ સતત અને એકસાથે જોડાયેલી રહેવી જોઈએ : ખાસ કરીને જીરીયાટ્રિક પર્સન માટે.આ મોડલમાં આરોગ્યસંભાળની સેવાઓ જુદી જુદી એજન્સીઓ અને ફેઝીસ વચ્ચે સહકારથી પૂરી પાડવામાં આવે છે, જેમ કે:

• હૉસ્પિટલ કેર (Hospital Care)
• હોમ કેર સર્વિસીસ (Home Care Services)
• ફોલોઅપ વિઝિટ્સ (Follow-Up Visits)
• પેલિયેટિવ કેર (Palliative Care)

દરેક હેલ્થ કેર મોડલની પોતાની ખાસિયત અને ઉપયોગિતા હોય છે. પર્સન માટે યોગ્ય મોડલ પસંદ કરવું તેમના સ્વાસ્થ્યને સારું રાખવા અને જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. કોમ્બાઈન્ડ એપ્રોચ (Combined Approach) પણ કઈંક સમયે વધુ ઇફેક્ટીવ બની શકે છે, જેમાં above-ઇનવોલ્વ મોડલ્સના તત્વોને જરૂરિયાત પ્રમાણે જોડીને લાગુ કરવામાં આવે છે.

b) Explain the role of nurse in national health program. નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ માં નર્સનો રોલ સમજાવો.04

નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામમાં નર્સનો રોલ (Role of Nurse in National Health Program):

નર્સ (Nurse) એ હેલ્થ કેર સિસ્ટમ (Health Care System) નો મૂળ બેઇઝ છે. ભારત સરકારના વિવિધ નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ્સ (National Health Programs) જેમ કે TB કંટ્રોલ, ઇમ્યુનાઇઝેશન, મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડહેલ્થ કેર , એનસીડીસ (NCDs), પરિવાર નિયોજન અને ડિસીઝ સર્વેઇલન્સ જેવા કાર્યક્રમોના સફળ અમલમાં નર્સની ભૂમિકા અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.

તેઓ હેલ્થ સેન્ટર, સબસેન્ટરો, એએનએમ સબસેન્ટરો, શાળા આરોગ્ય કાર્યક્રમો, કેમ્પ આધારિત સેવાઓ વગેરેમાં જાહેર આરોગ્ય (Public Health) માટે સતત સેવા આપે છે.

1.પ્રાઇમરી હેલ્થ કેરમાં આસિસ્ટન્સ (Assistance in Primary Health Care):

• નર્સ લોકલ પીપલ્સ માં સામાન્ય રોગોની શરૂઆતમાં ઓળખ કરે છે જેમ કે:
• ડાયરિયા (Diarrhea)
• મેલેરિયા (Malaria)
• રેસ્પિરેટરી ઇન્ફેક્શન્સ (Respiratory Infections)
• સ્કેબીઝ (Scabies)
• ટ્યુબરક્યુલોસિસ (Tuberculosis)
• તેઓ પ્રાઇમરી ટ્રીટમેન્ટ આપે છે:
• વુંડ મેનેજમેન્ટ (Wound Management)
• ઓરલ રીહાઈડ્રેશન થેરપી (Oral Rehydration Therapy – ORT)
• ટેમ્પરેચર અને બ્લડ પ્રેશર ચેક
• સિવ્યર કન્ડિશન ના પેશન્ટ ને આગળના કેન્દ્રમાં રિફર (Refer) કરે છે.

2. ઇમ્યુનાઈઝેશન કાર્યક્રમમાં પાર્ટીશિપેશન (Participation in Immunization Programs):

• યુનિર્વસલ ઈમ્યુનાઈઝેશન પ્રોગ્રામ (Universal Immunization Program – UIP) અંતર્ગત: BCG, OPV, Pentavalent, Measles, Rotavirus જેવી વેક્સિન આપવી.
• પ્રેગનેન્ટ વુમન ને TT અને Td વેક્સિન આપવી.
• નર્સ કોલ્ડ ચેઇન મેનેજમેન્ટ (Cold Chain Management) નું પાલન કરે છે:
• આઈસ લાઇન રેફ્રિજરેટર (ILR)
• ડીપ ફ્રીઝર (Deep Freezer)
• વેક્સિન વાઇલ મોનીટરીંગ (Vaccine Vial Monitor – VVM) તપાસે છે.

3.મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ સર્વિસ (Maternal and Child Health Services):

• નર્સ દ્વારા આપવામાં આવતી સર્વિસ:
• એન્ટીનેટલ કેર (Antenatal Care – ANC)
• પોસ્ટનેટલ કેર (Postnatal Care – PNC) -Institutional Delivery માટે માર્ગદર્શન અને સેવાઓ.
• આયર્ન-ફોલિક એસિડ (Iron-Folic Acid Tablets), કાલ્શિયમ ટેબ્લેટસ નું વિતરણ.
• ન્યૂન પોષણ કે ઓછી વજનવાળી માતાઓ માટે પોષણ શિક્ષણ.
• શિશુનું વજન માપવું, વિકાસ ચાર્ટ અપડેટ કરવો, Growth Monitoring કરવું.

4.ફેમેલી પ્લાનિંગ સર્વિસ એન્ડ કાઉન્સેલિન્ગ (Family Planning Services and Counseling):

• નર્સ વિવિધ કોન્ટ્રાસેપ્ટિવ મેથડ નો ઉપયોગ અને ડિસ્ટ્રીબ્યુશન કરે છે:
• કોન્ડોમ (Condom)
• ઓરલ પિલ્સ (Oral Contraceptive Pills – OCPs)
• ઇન્ટ્રાયૂટરાઇન કોન્ટ્રાસેપ્ટિવ ડિવાઈસ (IUCD – Copper-T)
• ઇમરજન્સી કોન્ટ્રાસેપ્શન (Emergency Contraception)
• કપલ ને કાઉન્સેલિંગ (Counseling) આપી યોગ્ય પસંદગીમાં એજ્યુકેશન આપે છે.
• સ્ટેરિલાઈઝેશન કેમ્પ માટે ઓળખ અને રિફરલ કરે છે.

5.રોગોની સર્વેલન્સ અને રિપોર્ટિંગ (Disease Surveillance and Reporting):

• નર્સ નોટિફાયબલ ડિસીઝ (Notifiable Diseases) જેવી કે:
• TB
• મેલેરિયા
• ડેન્ગ્યુ
• કોલેરા
• ડીપ્થેરિયા
• COVID-19 માટે રિપોર્ટિંગ કરે છે.
• તેઓ IDSP (Integrated Disease Surveillance Program) માટે ડેટા કલેક્ટ કરે છે.
• રોજ, સપ્તાહિક અને માસિક રિપોર્ટ આરોગ્ય વિભાગને પ્રોવાઇડ કરે છે.

6.હેલ્થ એજ્યુકેશન એન્ડ અવેરનેસ (Health Education and Awareness):

• નર્સ સ્કુલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ (School Health Program), ગામ પંચાયત મીટિંગ, ANM/VHSNC મીટિંગ વગેરેમાં:
• TB, HIV/AIDS, મેલેરિયા, ન્યૂન પોષણ, વ્યસન મુક્તિ વગેરે વિષયક જાગૃતિ ફેલાવે છે.
• IEC/BCC મેટિરિયલ (Information, Education and Communication / Behavior Change Communication) નો ઉપયોગ કરે છે.

7.એનએચએમ અને એનસીડીસમાં પાર્ટીશિપેશન (Participation in NHM and Non-Communicable Disease Programs) :

• નર્સ NHM (National Health Mission) હેઠળ પાયલોટ અને હેલ્થ વેલનેસ સેન્ટર (Health and Wellness Centres) માં સેવા આપે છે.
• સ્ક્રીનિંગ પ્રોગ્રામ્સ માટે:
• બ્લડ શગર ટેસ્ટ (Blood Glucose Test)
• બ્લડ પ્રેશર ચેક (Blood Pressure Check)
• પેપ સ્મિયર (Pap Smear),
• મેમોગ્રાફી રેફરલ (Mammography Referral)
• કેન્સર રજિસ્ટ્રી (NCRP – National Cancer Registry Program) માં ફોર્મ ભરવાનું, ડેટા એનાલિસિસ, અને પેશન્ટ ફોલોઅપ રાખે છે.

8.ડેટા મેનેજમેન્ટ અને ડોક્યુમેન્ટેશન (Data Management and Documentation):

• નર્સ દરેક પેશન્ટ માટે ફોલ્ડર મેનટેન કરે છે:
• ANC/PNC રેકોર્ડ
• ઈમ્યુનાઈઝેશન રજીસ્ટર (Immunization Register)
• OPD/IPD ફોર્મસ
• Govt. પોર્ટલ્સ જેમ કે HMIS (Health Management Information System), RCH Portal (Reproductive & Child Health Portal) માં એન્ટ્રી કરે છે.
• વધુમાં, Mission Indradhanush અને eVIN જેવી નવી ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ પણ શીખે છે.

નર્સ એ માત્ર એક ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડર નથી, પરંતુ એક હેલ્થ એજ્યુકેટર છે, જેણે ગ્રામ્ય અને શહેરી વિસ્તારોના કરોડો લોકો સુધી સરકારના આરોગ્ય લાભોને પહોંચાડવા શ્રેષ્ઠ સેવાઓ આપી છે. દરેક નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામના સફળ અમલ માટે નર્સનું યોગદાન અનમોલ છે.

તેમની કામગીરી હેલ્થ ની ઇક્વાલિટી (Health Equity), ડિસીઝ પ્રિવેન્શન (Disease Prevention), અને લાંબા ગાળાની આરોગ્ય નીતિ માટે આધારસ્તંભ છે.

OR

a) Describe the impact of population explosion. પોપ્યુલેશન એકસપ્લોઝનની અસરો વર્ણવો.08

1.Burden on Healthcare Infrastructure (બર્ડન ઓન હેલ્થકેર ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર):

ઓવરપોપ્યુલેશન ના કારણે Healthcare Facilities (હેલ્થકેર ફેસિલિટીઝ) પર એક્સેસીવ પ્રેસર પડે છે. વધારે પેશન્ટ્સ હોવાને કારણે Hospitals (હૉસ્પિટલ્સ) અને Clinics (ક્લિનિક્સ)માં Overcrowding (ઓવરક્રાઉડિંગ) થાય છે. Outpatient Departments (આઉટપેશન્ટ ડિપાર્ટમેન્ટ્સ)માં લાંબી લાઈનો, Delayed Diagnosis (ડિલેયડ ડાયગ્નોસિસ) અને Inadequate Treatment (ઇનએડિક્વેટ ટ્રીટમેન્ટ)ના કેસ વધે છે.

2.Increase in Communicable and Vector-Borne Diseases (ઇન્ક્રિઝ ઇન કમ્યુનિકેબલ એન્ડ વેક્ટર બોર્ન ડિસીઝીસ):

જ્યાં વસ્તી વધારે હોય, ત્યાં Sanitation (સેનિટેશન) અને Hygiene (હાઇજિન) ઓછી રહે છે. પરિણામે પેશન્ટ્સમાં Tuberculosis (ટ્યુબરક્યુલોસિસ), Dengue (ડેન્ગ્યુ), Malaria (મેલેરિયા) અને Cholera (કૉલેરા) જેવા રોગોની વધુ શક્યતા રહે છે.

3.Nutritional Deficiencies and Malnutrition (ન્યુટ્રિશનલ ડિફિશયન્સીસ એન્ડ માલન્યુટ્રિશન):

વસ્તી વધવાથી Food Supply (ફૂડ સપ્લાય) ઉપર દબાણ આવે છે. પરિણામે Essential Nutrients (એસેન્શિયલ ન્યુટ્રિએન્ટ્સ)ની અછત થાય છે. ખાસ કરીને Children (ચિલ્ડ્રન) અને Pregnant Patients (પ્રેગ્નન્ટ પેશન્ટ્સ)માં Protein Energy Malnutrition (પ્રોટીન એનર્જી માલન્યુટ્રિશન) અને Micronutrient Deficiencies (માઇક્રોન્યુટ્રિયન્ટ ડિફિશયન્સીસ) જોવા મળે છે.

4.Inadequate Maternal and Neonatal Care (ઇનએડિક્વેટ મેટર્નલ એન્ડ નિઓનેટલ કેર):

વધુ પેશન્ટ્સને કારણે Gynecological Services (ગાયનેકોલોજીકલ સર્વિસેસ)ની ઓછી ઉપલબ્ધતા હોય છે. પરિણામે Prenatal Care (પ્રીનેટલ કેર), Institutional Deliveries (ઇન્સ્ટિટ્યુશનલ ડિલિવરીઝ) અને Neonatal Intensive Care (નિઓનેટલ ઇન્ટેનસિવ કેર) પ્રભાવિત થાય છે.

5.Mental Health Disorders (મેન્ટલ હેલ્થ ડિસઓર્ડર્સ):

ઓવરપોપ્યુલેશન સાથે આવનારા Social Stressors (સોશિયલ સ્ટ્રેસર્સ), Unemployment (અનેમ્પ્લોયમેન્ટ) અને Resource Scarcity (રિસોર્સ સ્કાર્સિટી)ના કારણે પેશન્ટ્સમાં Anxiety (એન્ઝાયટી), Depression (ડિપ્રેશન) અને Substance Use Disorders (સબસ્ટન્સ યુઝ ડિસઓર્ડર્સ)નો જોખમ વધે છે.

6.Low Doctor-to-Patient Ratio (લો ડૉક્ટર ટુ પેશન્ટ રેશિયો):

જેમ જેમ પેશન્ટ્સની સંખ્યા વધે છે, તેમ Doctor Availability (ડૉક્ટર અવેલેબિલિટી) ઘટે છે. World Health Organization (વર્લ્ડ હેલ્થ ઑર્ગેનાઈઝેશન) મુજબના માપદંડ કરતાં ભારતનું Doctor-Patient Ratio (ડૉક્ટર પેશન્ટ રેશિયો) બહુ ઓછું છે. જેના કારણે Personalized Care (પર્સનલાઈઝ્ડ કેર) મળી શકતી નથી.

7.Environmental Health Hazards (એન્વાયરોનમેન્ટલ હેલ્થ હેઝાર્ડ્સ):

વસ્તી વધારો Pollution Levels (પોલ્યુશન લેવલ્સ) વધારે છે. Air Pollution (એર પોલ્યુશન)ના કારણે પેશન્ટ્સમાં Chronic Obstructive Pulmonary Disease (ક્રોનિક ઑબ્સ્ટ્રક્ટિવ પલ્મોનેરી ડિસીઝ), Bronchial Asthma (બ્રોન્કિયલ અસ્થમા) અને Allergies (એલર્જીસ) વધી જાય છે.

8.Increased Infant and Maternal Mortality (ઇન્ક્રિઝ્ડ ઇન્ફન્ટ એન્ડ મેટર્નલ મોર્ટાલિટી):

જ્યાં હેલ્થ સેન્ટર્સ ઓવરલોડ હોય, ત્યાં Essential Obstetric Services (એસેન્શિયલ ઓબ્સ્ટેટ્રિક સર્વિસીસ) પૂરતી રીતે ઉપલબ્ધ નથી હોતી. જેના કારણે Maternal Mortality Rate (મેટર્નલ મોર્ટાલિટી રેટ) અને Infant Mortality Rate (ઇન્ફન્ટ મોર્ટાલિટી રેટ) વધી જાય છે.

9.Urban Slum Expansion and Poor Living Conditions (અર્બન સ્લમ એક્સપેન્શન એન્ડ પૂઅર લિવિંગ કન્ડિશન્સ):

મોટા શહેરોમાં ઓવરપોપ્યુલેશન Slum Development (સ્લમ ડેવલપમેન્ટ)ને પ્રોત્સાહન આપે છે. એ જગ્યાઓમાં Clean Water (ક્લિન વોટર), Sewage Management (સિવેજ મેનેજમેન્ટ) અને Disease Control (ડિસીઝ કન્ટ્રોલ) માં ઓછી અસરકારકતા હોય છે.

10.Strain on Public Health Budget (સ્ટ્રેઇન ઓન પબ્લિક હેલ્થ બજેટ):

સરકારના હેલ્થ પ્રોગ્રામ્સ પર વધતી વસ્તીના કારણે Budget Allocation (બજેટ એલોકેશન) પર ભાર પડે છે. એટલે કે પેશન્ટ્સ માટે Preventive Healthcare (પ્રિવેન્ટિવ હેલ્થકેર), Immunization (ઇમ્યુનાઇઝેશન) અને Rehabilitation Services (રિહેબિલિટેશન સર્વિસીસ)માં પણ ઘટાડો થાય છે.

ઓવરપોપ્યુલેશનના તમામ ઇફેક્ટ્સ વ્યક્તિગત, સામાજિક અને નેશનલ હેલ્થ લેવલ પર નેગેટીવ ઇફેક્ટ કરે છે. આવી સ્થિતિમાં જરૂર છે Health Policy Reform (હેલ્થ પોલિસી રિફોર્મ), Efficient Resource Management (એફિશન્ટ રિસોર્સ મેનેજમેન્ટ) અને Population Stabilization Strategies (પોપ્યુલેશન સ્ટેબિલાઈઝેશન સ્ટ્રેટેજીસ) તરફ મજબૂત પ્રયત્નો કરવાની. Only then can our country achieve a Sustainable Health System (સસ્ટેનેબલ હેલ્થ સિસ્ટમ).

b) State the strategies of family welfare program. ફેમીલી વેલફેર પ્રોગ્રામની સ્ટ્રેટીજીસ જણાવો.04

ફેમેલી વેલ્ફેર:

ઇન્ડિયા વર્લ્ડમાં ફર્સ્ટ કન્ટ્રી છે કે જેણે ગવર્મેન્ટ દ્વારા ફેમિલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ ને નેશનલ બેસીસ પર ઇમ્પલિમેન્ટ કર્યો છે ફેમિલી વેલફેર ને ફેમિલી પ્લાનિંગ પ્રોગ્રામ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે આ ફેમિલી પ્લાનિંગ નો પ્રોગ્રામ એ 1952 થી ઓફિસીયલ પ્રોગ્રામ તરીકે સમાવેશ થયો.

ડેફીનેશન:

ફેમિલી પ્લાનિંગ એટલે ફેમિલી સાઇઝ નું પ્લાનિંગ કરવું જે પેરેન્ટ દ્વારા એફોર્ડેબલ હોય અને ફેમિલી ના હેલ્થ અને વેલ્ફેર માટે હોય. ફેમેલી પ્લાનિંગ એટલે જે વ્યક્તિ અથવા કપલ ને નીચેના ઓબ્જેકટીવ્સ મેળવવા માટે હેલ્પ કરે છે.

1)અનવોન્ટેડ બર્થ અવોઇડ કરવા.
2)wanted બર્થ મેળવવા.
3)બે પ્રેગ્નેન્સી વચ્ચેનુ અંતર જાળવવા.
4)કોન્ટ્રાસેપ્શન મેથડ નો એપ્રોપ્રિએટ યુઝ કરવો.

ઓબ્જેકટીવ્સ ઓફ ફેમેલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ:

ભારતમાં નેશનલ ફેમેલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ એ ફેમિલીના હેલ્થ અને વેલ્બીંગ ને સુધારવાના હેતુથી એક કોમ્પ્રાએંસીવ ઇનીસિએટીવ્સ છે.

ફેમિલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ એ ફેમિલી લાઇફ અને સોસાઇટલ હેલ્થ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટેના વિવિધ ઓબ્જેકટીવ્સ ને એચીવ કરવા માટે બનાવવામાં આવી છે.

અહીં, ફેમેલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ ના ઓબ્જેકટીવ્સ છે.

ઓબ્જેકટીવ્સ ઓફ ફેમેલી વેલફેર:

ફેમિલી વેલ્ફેર ના ઓબ્જેકટીવ્સ માં ફેમેલી ના ઓવરઓલ હેલ્થ તથા વેલ્બીંગ મા ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરવુ તે ફેમેલી વેલફેર નો એક બ્રોડ સ્પ્રેક્ટ્રમ ગોલ છે.

ફેમિલી વેલફેર ના ઓબ્જેક્ટીવ્સ એ નીચે મુજબ છે:

1) પ્રમોટિંગ રિ-પ્રોડક્ટિવ હેલ્થ:

ફેમિલી ના રિ-પ્રોડક્ટિવ હેલ્થ ને મેઇન્ટેન કરવા માટે તેમના સુધી રિ-પ્રોડક્ટિવ હેલ્થ રિલેટેડ સર્વિસીસ કે એક્સેસ થાય છે કે નહીં તેની ખાતરી કરવી જેમાં,
ફેમિલી પ્લાનિંગ, મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ કેર, તથા રીપ્રોડક્ટિવ ટ્રેક ઇન્ફેક્શન નુ પ્રિવેન્શન અને મેનેજમેન્ટ કરવું. તેમનું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

2) મેટર્નલ મોર્ટાલિટી રેટ ને રીડયુઝ કરવું:

મધર ને પ્રેગ્નન્સી દરમિયાન,ચાઇલ્ડ બર્થ સમય દરમિયાન, તથા પોસ્ટપાર્ટમ પિરિયડ દરમિયાન સ્કિલ્ડ કેર પ્રોવાઇડ કરીને મેટર્નલ ડેથ તથા કોમ્પલીકેસન્સ ને રીડયુઝ કરી શકાય છે.

3) રિડ્યુસ ઇન્ફન્ટ એન્ડ ચાઇલ્ડ મોર્ટાલિટી:

ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ન્યુટ્રીશન,ઇમ્યુનાઇઝેશન તથા ઇન્ફન્ટ એન્ડ ચિલ્ડ્રન ને પ્રોપર્લી હેલ્થ કેર સર્વિસીઝ પ્રોવાઇડ કરી ચાઇલ્ડ મા થતી મોરબીડીટી તથા મોર્ટાલીટી રેટ ને રીડયુઝ કરી શકાય છે.

4) પ્રમોટિંગ ફેમિલી પ્લાનિંગ:

વ્યક્તિઓ અથવા કપલ્સ ને પ્રેગ્નેન્સી માં સ્પેસ રાખવા માટે તથા ચોઇસ મુજબ પ્રેગ્નન્સી ને પ્લાન કરવા માટે કોન્ટ્રાસિટીવ મેથડ્સ નો યુઝ કરવા માટે એન્કરેજ કરવા.

5) એન્સ્યોરિંગ સેફ મધરહુડ:

મધર ના હેલ્થ ના આઉટકમ ને સુધારવા માટે સેફ ચાઇલ્ડ બર્થ પ્રેક્ટિસ, પ્રિનેટલ કેર અને પોસ્ટ નેટલ કેર ને પ્રમોશન આપવુ.

6) ઇમ્પ્રુવિંગ ન્યુટ્રીશન એન્ડ હાઇજીન:

માલન્યુટ્રીશન ને અસેસ કરવું અને ફેમીલીસ ના ઓવરઓલ હેલ્થ અને વેલ્બીંગ ને ઇમ્પ્રૂવ કરવા માટે હાઇજીનિક પ્રેક્ટિસિસ ને પ્રમોશન આપવું.

7) પ્રિવેન્ટીંગ એન્ડ મેનેજમેન્ટ ઓફ કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ:

જે ઇન્ફેક્શન એ રીપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ ને ઇફેક્ટ કરતા હોય જેમકે સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ તથા બીજા કોમ્યુનીકેબલ ડીસીઝ ને આટલી આઇડેન્ટિફિકેશન કરી તેને ટ્રીટ કરવું.

8) સોશિયલ સપોર્ટ:

સોશિયલ સપોર્ટ માં ફેમિલીસ તથા મેઇન્લી વલનરેબલ પોપ્યુલેશન જેમકે સિંગલ-પેરેન્ટ, હાઉસહોલ્ડ, લો ઇન્કમ ફેમિલી, તથા એવી ફેમિલીસ કે જેઓ ને ડીસએબિલિટી હોય અને તેમને લાંબા સમય થી ક્રોનિક ઇલનેસ એટલે હોય તેઓને સોશિયલ સપોર્ટ સિસ્ટમ પ્રોવાઇડ કરવું. આ સપોર્ટ માં ફાઇનાન્સિયલ આસિસ્ટન્ટ, કાઉન્સેલિંગ સર્વિસીસ, તથા કોમ્યુનિટી બેઝ્ડ સપોર્ટ નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

9) પ્રમોશન ઓફ સ્મોલ ફેમિલી નોમ્સ:

મધર અને ચાઇલ્ડ ના હેલ્થ આઉટકમ અને ઓવરઓલ ફેમેલી વેલ્બીંગ ને ઇમ્પ્રૂવ માટે ફેમેલીસ ને વોલ્યુન્ટરી રીતે સ્મોલ ફેમિલીસ ની સાઇઝ ચોઇસ કરવા માટે એન્કરેજ કરવા.

10) પ્રમોશન ઓફ સ્પેસિંગ મેથડ:

પ્રેગનેન્સી વચ્ચે સ્પેસ રાખવા માટે કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ નો યુઝ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી. જેના કારણે મધર તથા તેના ચાઇલ્ડ ની હેલ્થીયર આઉટકમ ને પ્રમોટ કરી શકાય.

11) એન્સ્યોરિંગ એક્સેસ ટૂ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ:

ફેમિલી પ્લાનિંગ ને પ્રોપર્લી એડોપ્ટ કરવા માટે બધા ઇલીજીબલ કપલ્સ સુધી એડિક્યુએટ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ પહોંચે છે કે કેમ તેની ખાતરી કરવી.

12) પ્રિવેન્શન ઓફ અનવોન્ટેડ બર્થ:

અનઇન્ટેન્ટેડ પ્રેગ્નેન્સી ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે ઇન્ફોર્મેશન અને સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી, જે મધર નું બેટર હેલ્થ અને ફેમેલીસ માટે સોસિયલ – ઇકોનોમિક આઉટકમ માં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ લાવી શકે છે.

13) પ્રમોશન ઓફ પ્લાન પ્રેગ્નેન્સી:

મધર તથા ચાઇલ્ડ બંને ના હેલ્થને પ્રમોટ કરી શકાય તે માટે કપલ્સ ને પ્રેગ્નેન્સી પ્લાન અને તેના વિશે પ્રિપેર કરવા માટે એન્કરેજ કરવું.

14) પ્રમોશન ઓફ બર્થ સ્પેસિંગ:

ફેમિલીસ ને પ્રેગનેન્સી વચ્ચે એડિક્યુએટ સ્પેસ રાખવા માટે એડવાઇઝ આપવી જેના કારણે મધર તથા ચાઇલ્ડ ની ઓવરઓલ વેલ-બીગ મેઇન્ટેન રહી શકે તથા ક્લોઝ પ્રેગ્નન્સી ના કારણે થતા કોમ્પ્લિકેશન ને રીડયુઝ કરી શકાય.

15) એજ એપ્રોપ્રિએટ ચાઇલ્ડબિયરીંગ:

ફેમિલીસ ને એજ એપ્રોપ્રિએટ પ્રેગ્નેન્સી ને પ્લાન કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી જેના કારણે અર્લી પ્રેગ્નેન્સી કે લેટ પ્રેગનેન્સી ના કારણે થતી કોમ્પ્લિકેશન્સ ને રીડયુઝ કરી શકાય.

આ ઓબ્જેકટીવ્સ કલેક્ટીવ્લી રીતે વ્યક્તિઓ અને પરિવારો ને તેમના રિપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ અને ફેમિલી પ્લાનિંગ વિશે ઇન્ફોમ્ડ ચોઇસ કરવા માટે એમ્પાવર બનાવવાનું એઇમ રાખે છે, જેનાથી એકંદર હેલ્થ આઉટકમ મા સુધારો થાય છે અને ફેમેલીસ માટે લાઇફ ની ક્વોલિટી મા વધારો થાય છે.

ફેમિલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ માં નર્સનો રોલ:

ફેમિલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ માં નર્સનો રોલ એ ડાઇવર્સ તથા મલ્ટિફેસેટેડ હોય છે. નર્સ એ ફેમિલી વેલફેર સર્વિસીસ ના ડિફરન્ટ સેટિંગમાં ડિફરન્ટ રોલ પ્લે કરે છે. તે સામાન્ય રીતે તેમની પોસ્ટ તથા તેમની વર્ક કરવાની કેપેસિટી પર ડીપેન્ડ કરે છે.

ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ માં કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ (CHN) નો રોલ એ રિપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ, ફેમેલી પ્લાનિંગ અને કમ્યુનીટી માં ઓવરઓલ વેલ્બિંગ ને પ્રમોટ કરવા માટે ઇમ્પોર્ટન્ટ હોય છે. અહીં તેમના રોલ ના મુખ્ય આસ્પેક્ટ આપેલા છે:

1) સર્વે વર્ક:

નર્સ એ સર્વે દ્વારા ડેમોગ્રાફીક ફેક્ટ ને કલેક્ટ કરે છે.
તે કોમ્યુનીટી માં રહેલા હાઉસ ના નંબર તથા તેના લોકેશન નું લિસ્ટ બનાવે છે.
નર્સ એ સર્વે દ્વારા પ્રેગ્નેન્ટ મધર, ઇલીજીબલ કપલ્સ,
કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ યુઝર્સ , ચિલ્ડ્રન તથા સ્કૂલ ગોઇંગ એજ થી નીચેના ચાઇલ્ડ ની ઇન્ફોર્મેશન કલેક્ટ કરે છે. ત્યારબાદ કપલ્સ ને હાય, મીડીયમ અને લો પ્રાયોરિટી માં ક્લાસિફાઇ કરે છે.
આગળ ના એક્ષન પ્લાન નું ફોર્મેશન કરવા માટે કેટલા કપલ્સ એ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ નો યુઝ કરે છે તથા કેટલા પીપલ્સ એ યુઝ કરતા નથી તેના વિશે રીવ્યુ કલેક્ટ કરવા.

2) હેલ્થ એજ્યુકેશન:

વ્યક્તિ, ફેમિલી, તથા કમ્યુનિટી ને હેલ્થ તથા ફેમિલી પ્લાનિંગ વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
લોકોને અવેઇલેબલ ફેમિલી પ્લાનિંગ સર્વિસીસ વિશે અવેર કરવા.
કપલ્સ ને ડીફરન્ટ ટાઇપના કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ વિશે એજ્યુકેશન તથા વિગતવાર માહિતી પ્રોવાઇડ કરવી જેના લીધે તે તેમની ચોઇસ પ્રમાણે એડોપ્ટ કરી શકે.
મધર ને એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું કે એટલીસ્ટ વન યર સુધી તેમના ચાઇલ્ડ ને બ્રેસ્ટ ફિડીંગ કરાવવું કારણકે તે નેચરલ કોન્ટ્રાક્ટિવ તરીકે વર્ક કરે છે.
કોમ્યુનિટીમાં ઇમ્યુનાઇઝેશન,ન્યુટ્રીશન, ફર્સ્ટ એઇડ તથા પર્સનલ અને એન્વાયરમેન્ટલ હાઇજીન વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.

3) કોઓર્ડીનેટર એન્ડ પ્રોવાઇડર ઓફ ફેમિલી વેલફેર સર્વિસીસ:

ઇલીજીબલ કપલ્સ માટે અવેઇલેબલ વિવિધ પ્રકારના કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ ની સપ્લાઇ કરવી.
લોકોની નીડ તથા અવેઇલેબલ સર્વિસીસ વીશે અવેરનેસ લાવવા માટે ફેમિલી પ્લાનિંગ ના ક્લિનિક્સ તથા કેમ્પ ને અરેન્જ કરવા.
સ્ટેટ ગવર્મેન્ટ તથા સ્ટેટ ના રૂલ્સ અને રેગ્યુલેશન્સ ને ફોલો કરવા અને લીગલ અને પ્રોફેશનલ લિમિટ્સ માં ડાયરેક્ટ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.
તે ગાયનેકોલોજિસ્ટ તથા અધર ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ ના પર્સનલ્સ ની સર્વિસીસ નુ કોઓર્ડીનેશન કરે છે.

5) મોટીવેશન ફંકશન:

ઇલીજીબલ કપલ્સ ને કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ નો યુઝ કરી સ્મોલ ફેમીલી નોર્મ્સ ને એડોપ્ટ કરવા માટે મોટીવેટ કરે છે.
ફેમિલી પ્લાનિંગ ની જરૂરિયાત અને તેના મહત્વને એક્સપ્લેઇન કરવા નુ વર્ક કરે છે.
જે વુંમન ને મેડિકલ ટર્મિનેશન ઓફ પ્રેગનેન્સી ની જરૂરિયાત હોય તેમનું આઇડેન્ટિફિકેશન કરી તેને ડોક્ટર પાસે અર્લી રિફર કરવા.
દરેક વિલેજીસ માં એડીક્યુએટ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ સપ્લાય તથા ડિસ્ટ્રીબ્યુશન માટે ડિપોટ નું એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ કરવું જેના કારણે કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ ની એડિક્યુએટ સપ્લાય થઈ શકે.

6) એડમિનિસ્ટ્રેટિવ રોલ:

ફેમિલી પ્લાનિંગ માટેના ક્લિનિક્સ ની ડેટ અને લોકેશન નક્કી કરવું ક્લિનિક્સ મા એક્વીપમેન્ટ, સપ્લાઇસ અને અન્ય રિસોર્સિસ ની વ્યવસ્થા કરવી.
ક્લિનિક્સમાં મલ્ટીપર્પસ હેલ્થ વર્કર નુ સુપરવિઝન કરવુ અને તેમને ગાઇડન્સ આપવું અને કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ નું ડિસ્ટ્રીબ્યુશન કરવુ અને IUD નુ ઇન્સરસન કરવા અને તેને રિમુવ કરવી.
ક્લિનિક ને કંડકટ કરવામાં મેડિકલ ઓફિસર ને આસિસ્ટન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.
ફેમિલી પ્લાનિંગ માટેના કેમ્પ નું આયોજન કરવું અને મેલ-ફિમેલ અને ફિમેલ સ્ટરિઝાઇઝેશન ઓપરેશન ના માં ડોકટરો ને મદદ કરવી.
ઓપરેશન સમયે એસેપ્ટીક ટેકનીક મેન્ટેઇન રાખવી.
જે કપલ્સ એ ફેમિલી પ્લાનિંગની મેથડ ને એક્સેપ્ટ કરેલી હોય તેમને ફોલોઅપ સર્વિસીઝ પ્રોવાઇડ કરવી.
એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામને પ્લાનિંગ કરવું તથા તેનું ઇવાલ્યુએશન કરવું.

7) કન્સલ્ટન્ટ:

ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ માં કોઓર્ડીનેટર તરીકે તથા ડાયરેક્ટ કેર પ્રોવાઇડર તરીકે કોમ્યુનિટી માં કોઇપણ પ્રકારનો હેલ્થ કેર પ્રોગ્રામ સ્ટાર્ટ કરતા પહેલા તેમની પાસેથી કન્સલ્ટ( સલાહ ) લેવી અગત્યની રહે છે.

8) કાઉન્સેલર:

નર્સ એ ડિફરન્ટ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ મેથડ્સ પર ઇલીજીબલ કપલ્સ અને ટાર્ગેટ કપલ નું કાઉન્સેલિંગ કરે છે અને તેમને સ્પેસિંગ માટે બેસ્ટ સ્યુટેબલ મેથડ ને પસંદ કરવાની ઓપોરચ્યુનીટી પ્રોવાઇડ કરે છે.

9) સુપરવાઇઝરી રોલ:

સુપરવાઇઝર તરીકે, ફેમિલી વેલફેર ડિપાર્ટમેન્ટ માં કામ કરતી નર્સે તેમના સ્ટાફને ફેમિલી વેલફેર પ્રોગ્રામમાં એક્ટીવલી રીતે પાર્ટીશીપેટ થવા માટે એન્કરેજ કરે છે.
સુપરવાઇઝર તરીકે, નર્સ દ્વારા હેલ્થ વર્કર, પ્રોફેશનલ્સ , તથા નર્સિંગ પર્સનલ માટે ઇન સર્વિસ એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામ ઓર્ગેનાઇઝ કરે છે.

10) ડોમીસિલરી સર્વિસીસ:

હોમ વિઝીટ એ ફેમિલી પ્રોગ્રામનો એક ઇમ્પોર્ટન્ટ પાર્ટ છે. આ સર્વિસીસ એ મલ્ટીપરપઝ હેલ્થ વર્કર અને હેલ્થ આસિસ્ટન્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે.
જેમાં સર્વિસીસ તરીકે,
ઇલેજિબલ કપલ્સ ને એજ્યુકેશન તથા મોટીવેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
IUD તથા પીલ્સ નો યુઝ કરતા હોય તો ફોલોઅપ માટે એડવાઇસ પ્રોવાઇડ કરવી તથા વાસેક્ટોમી, ટ્યુબેક્ટોમી, મેડિકલ ટર્મિનેશન ઓફ પ્રેગનેન્સી( MTP) ના કેસીસમાં ફોલોઅપ લેવા માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
એન્ટીનેટલ, પોસ્ટનેટલ, ન્યુ બોર્ન તથા ટોડલર ને ડોમીસિલરી કેર પ્રોવાઇડ કરવી.

જો કોઇપણ ને પોસ્ટ ઓપરેટીવ કોમ્પ્લિકેશન્સ હોય તો રેફરલ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.

11) રેકોર્ડ મેઇન્ટેનન્સ:

નર્સ એ ફેમિલી પ્લાનિંગ પ્રોગ્રામમાં બધા રેકોર્ડસ ને મેઇન્ટેન કરવા માટે રિસ્પોન્સિબલ હોય છે જેમ કે,
ઇલેજિબલ કપલ રેકોર્ડ્સ,
ટાર્ગેટ કપલ રેકોર્ડ્સ,
ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન ડિવાઇસીસ રેકોર્ડ,
સ્ટરિલાઇઝેશન ઓપરેશન રેકોર્ડ,
ક્લિનિક તથા કેમ્પ રેકોર્ડ,
હેલ્થ એજ્યુકેશન એક્ટિવિટી રેકોર્ડ,
ટ્રેઇનિંગ રેકોર્ડ,
મેડિકલ રેકોર્ડ વગેરે.
નર્સ એ મંથલી રિપોર્ટસ ને પ્રિપેર કરવા માટે તથા તેને ઓથોરિટીઝ સુધી પહોંચાડવા માટે રિસ્પોન્સિબલ હોય છે.

12) રોલ ઇન રિસર્ચ:

મલ્ટી ડિસિપ્લિનરી રિસર્ચ ટીમમાં કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ એ એક પ્રાઇમરી મેમ્બર હોય છે. નર્સ ને ફેમિલી વેલફેર સર્વિસિસ ના રિસર્ચ એક્ટિવિટીસ માં કોઓપરેશન તથા પાર્ટીશીપેશન કરવાનુ હોય છે.

13) ઇવાલ્યુએશન રોલ:

નર્સ એ ફેમિલી વેલફેર પ્રોગ્રામમાં પરફોર્મ કરવામાં આવેલા વર્ક નું ઇવાલ્યુએશન કરે છે તથા તેના રિપોર્ટ્સ ને પ્રિપેર કરે છે. આ ઇવાલ્યુએશન ના બેઝિસ પર પ્રોગ્રામવના ઇમ્પલિમેન્ટેશન માં ફરધર કોઇપણ ચેન્જીસ કરવામાં આવે છે અને ડિઝાયરેબલ ટાર્ગેટ ને એચીવ કરવામાં આવે છે.

14) કોલાબોરેટર:

કમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ એ કમ્યુનિટીમાં રહેલા હેલ્થ ટીચર્સ તથા નોન ગવર્મેન્ટ ઓર્ગેનાઇઝેશન સાથે કોલાબોરેશન કરી હેલ્થ કેર સર્વિસીસ ને ઇમ્પ્રુવમેન્ટ માટેનો વર્ક કરે છે.
નર્સ એ કોમ્યુનિટીમાં ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવા માટે ડોક્ટર્સ, ડિસ્પેન્સર્સ, વેક્સિનેટર્સ, ટ્રેઇન બર્થ અટેન્ડન્સ ,તથા લેડી હેલ્થ વિઝીટર્સ સાથે કોલાબોરેટિવલી વર્ક કરે છે.
કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ એ વ્યક્તિઓ તથા ફેમેલીસ ને તેમના રિપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ વિશે ઇન્ફોમ્ડ ડિસિઝન લેવા, હેલ્થી પ્રેગ્નન્સી અને ચાઇલ્ડ બર્થ ને સપોર્ટ આપવા અને ઇફેક્ટિવ ફેમિલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ્સ દ્વારા કોમ્યુનિટી ની ઓવરઓલ વેલ્બિંગ માં કન્ટ્રીબ્યુસન આપવા માટે ક્રુશિયલ રોલ પ્લે કરે છે.

Q-3 Write short answer (any two) ટૂંકમાં જવાબ લખો. (કોઈપણ બે) 6+6-12

a) Describe school health services. સ્કુલ હેલ્થ સર્વિસીસ વર્ણવો.

સ્કૂલ હેલ્થ (ડેફીનેશન) :

સ્ફૂલ હેલ્થ એ સ્કૂલ ની પ્રોસિઝર છે કે જેમા, વિદ્યાર્થીઓ અને શાળાના કર્મચારીઓના હેલ્થ ના મેઇન્ટેનન્સ અને ઇમ્પ્રુવમેન્ટ મા કન્ટ્રીબ્યુસન આપે છે જેમાં હેલ્થ સર્વિસીસ, હેલ્થ ફુલ લિવિંગ અને હેલ્થ એજ્યુકેશન નો સમાવેશ થાય છે.

સ્કૂલ હેલ્થ સર્વિસીસ: સ્કૂલ હેલ્થ સર્વિસીસ એટલે કે સ્કૂલ ચિલ્ડ્રન ઓર પ્યુપીલ ,ટીચર્સ એન્ડ અધર પર્સન ને નીડ બેઝ્ડ કોમ્પ્રાહેંસીવ હેલ્થ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે જેથી તેઓની હેલ્થ પ્રમોટ કરી શકાય તથા ડિસીઝ ને પ્રિવેન્ટ અને કંટ્રોલ કરી શકાય અને તેઓની હેલ્થને મેન્ટેન કરી શકાય.

સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ ના ઓબ્જેક્ટીવ્સ: સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ ના મલ્ટીપલ ઓબ્જેક્ટીવ્સ હોય છે, જેનો એઇમ વિદ્યાર્થીઓ ના હેલ્થ અને વેલ્બીંગ ને પ્રમોટ કરવુ અને તેને મેઇન્ટેન રાખવુ તે હોય છે, જેનાથી તેમના એકંદર એજ્યુકેશન એક્સપિરિયન્સ મા તથા પરિણામો માં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ થાય છે.

સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ માટેના ઓબ્જેક્ટ નીચે મુજબ છે:

1) પ્રમોશન ઓફ હેલ્થ એજ્યુકેશન:

• સ્ટુડન્ટ ને હેલ્થ રીલેટેડ ટોપીક વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવા માટે જેમકે, ન્યુટ્રીશન, ફિઝિકલ એક્ટિવિટી, હાઇજીન મેન્ટલ હેલ્થ, સબસ્ટન્સ એબ્યુસ પ્રિવેન્સન એન્ડ સેક્સ્યુઅલ હેલ્થ વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• વિદ્યાર્થીઓ ના એજ્યુકેશન અને અવેરનેસ મા ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરે છે.

2) પ્રિવેશન એન્ડ કંટ્રોલ ઓફ ડિસીઝ:

• ચાઇલ્ડ માં થતી કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ ને પ્રિવેન્શન તથા કંટ્રોલ કરવા માટે મેઝર્સ લેવામાં આવે છે.(ex: વેક્સીનેશન, હાઇજીન પ્રેક્ટિસ).
• કોમન હેલ્થ ઇસ્યુસ માટે ચાઇલ્ડ નું સ્ક્રીનીંગ કરવું જેમ કે,વીઝન, હિયરિંગ વગેરે તથા જો કોઇ ડીસીઝ હોય તો તેનું અર્લી મેનેજમેન્ટ કરી શકાય.

3) પ્રમોશન ઓફ મેન્ટલ હેલ્થ:

• ચાઇલ્ડ મા મેન્ટલ હેલ્થ વિશે અવેરનેસ લાવવી અને સોશિયલ સ્ટીગ્મા ને દુર કરવું.
• જે ચાઇલ્ડ માં સ્ટ્રેસ એન્ઝાયટી તથા બીજા કોઇ પણ મેન્ટલ પ્રોબ્લેમ હોય તો ચાઇલ્ડ ને પ્રોપર સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો તથા તેની ટ્રીટમેન્ટ માટે પ્રોપરલી મેઝર્સ લેવા.

4) પ્રમોશન ઓફ હેલ્થી બીહેવ્યર: ચાઇલ્ડને પ્રોપરલી ફિઝિકલ એક્ટિવિટી કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી જેમકે ગેમ્સ રમવી, એક્સરસાઇઝ કરવી, આઉટડોર ગેમ્સ રમવા જવું વગેરે વિશે એડવાઇઝ આપવી. તથા ચાઇલ્ડ ને હેલ્થી ઇટીંગ હેબીટ માટે એજ્યુકેટ કરવુ જેમકે, એડીક્યુએટ ન્યુટિશિયસ ડાયટ ઇન્ટેક કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

5) એન્વાયરમેન્ટલ હેલ્થ એન્ડ સેફ્ટી:

• સ્કૂલ એન્વાયરમેન્ટ એ સેફ તથા ક્લિન છે કે નહીં તે ખાતરી કરવા માટે જેમાં,
• ચોખ્ખું પીવાનું પાણી સેનિટેશન ફેસીલીટી,
• સેફ પ્લેગ્રાઉન્ડ વગેરે. નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છેતથા સ્ટુડન્ટને એક્સિડન્ટ પ્રીવેન્શન તથા સેફટી મેઝર્સ માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવુ.

6) કાઉન્સેલિંગ એન્ડ સપોર્ટ સર્વિસીસ: જે ચાઇલ્ડ પર્સનલ તથા ફેમિલી ઇસ્યુસ માંથી સફર થતું હોય તેને યોગ્ય કાઉન્સેલિંગ પ્રોવાઇડ કરવું. ચાઇલ્ડ ને પિઅર સપોર્ટ ગ્રુપ દ્વારા તથા કાઉન્સેલિંગ સેશન દ્વારા ચાઇલ્ડ ના સોશિયલ તથા ઇમોશનલ ડેવલોપમેન્ટ ને સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

7) કોઓપરેશન એન્ડ પાર્ટનરશીપ: ફેમિલીસ, કોમ્યુનિટી ઓર્ગેનાઇઝેશન, હેલ્થ કેર પ્રોવાઇડર્સ તથા ગવર્મેન્ટ એજન્સી સાથે પ્રોપરલી કોલાબોરેશન કરવું જેના કારણે હેલ્થ પ્રમોશન માટેના એફોટ્સ ને ઇફેક્ટિવલી રીતે એન્હાન્સ કરી શકાય.

8) અધર ઓબ્જેક્ટીવસ:

ચાઇલ્ડ ના પોઝિટિવ હેલ્થ પ્રમોશન માટે.

ચાઈલ્ડ માં કોઇપણ હેલ્થ રીલેટેડ પ્રોબ્લેમ હોય તો તેનું અર્લી ડિટેકશન કરી ચાઇલ્ડ ને ઇમિડીએટલી રેફરલ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવા માટે.

ચાઇલ્ડ માં થતી કોમ્યુનિકેબલ ડીજીસ ને એપ્રિમેન્ટ તથા કંટ્રોલ કરવુ.

બાળકોમાં હેલ્થ કન્સીયસનેસ ને ઇમ્પ્રુવ બુક કરવા માટે.

ચાઇલ્ડ ને હેલ્ધી એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવા માટે.

ચિલ્ડ્રન ના ક્લાસ ટીચર્સ ને ચિલ્ડ્રનમાં જોવા મળતી કોઇપણ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ જેમ કે આઇ, સ્કીન ,ઇયર તથા ડેન્ટલ પ્રોબ્લેમ હોય તો તેનું અર્લી ડિટેકશન કરી ચાઇલ્ડને પ્રોપરલી હોસ્પિટલ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવા માટે.

ચાઇલ્ડ માં મોરબીડીટી રેટ ને રીડયુઝ કરવા માટે. આ મુજબ સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ ના ઓબ્જેક્ટીવ્સ ફોર્મ કરવામાં આવેલા છે.

સ્કુલના બાળકો માં થતા સામાન્ય હેલ્થ પ્રોબ્લમ્સ: સ્કૂલ ગોઇંગ ચિલ્ડ્રન્સ માં જોવા મળતા જુદા જુદા હેલ્થ પ્રોબ્લેમ એ સામાન્ય રીતે તેમના એજ, રિલિજિયન તથા સોસિયોઇકોનોમિક ફેક્ટરના આધારે જુદી જુદી હોય છે. અહીં, સ્કૂલ ગોઇંગ ચાઇલ્ડ માં જોવા મળતા હેલ્થ પ્રોબ્લેમ નું લિસ્ટ :

1) રેસ્પીરેટરી ઇન્ફેક્શન: તેમા, કોમન કોલ્ડ,ફ્લુ, ટોન્સીલાઈટીસ, એન્ડ બ્રોન્કાઇટીસ.

2) ગેસ્ટેરો ઇન્ટરેસ્ટ સ્ટાઇનલ સીસ્ટમ: જેમ કે, ડાયરિયા, કોન્સ્ટીપેશન, એન્ડ એબડોમીનલ પેઇન.

3) ડેન્ટલ પ્રોબ્લેમ: જેમ કે, કેવીટીસ, ટૂથ ડિકે, એન્ડ જીન્જીવાઇટીસ.

4) એલર્જીસ: એલર્જીક રાઇનાઇટીસ (hay fever), ફૂડ એલર્જીસ, એન્ડ સ્કીન એલર્જી.

5) ઇન્જરીસ: પડી જવાના કારણે થતી ઇન્જરી, સ્પોર્ટ્સ એક્ટિવિટી ઓર પ્લેગ્રાઉંડ એક્સીડન્ટ.

6) વિઝન પ્રોબ્લેમ્સ: રિફ્રેકટીવ એરર્સ જેમકે (નિયરસાઇટેડનેસ) ઓર એસ્ટીંગમાંટીસમ.

7) હિયરીંગ પ્રોબ્લમ: હિયરિંગ લૉસ ઓર ઇયર ઇન્ફેક્શન.

8)મેન્ટલ હેલ્થ ઇસ્યુસ:એન્ઝાઈટી ડિસઓર્ડર, ડિપ્રેશન, એન્ડ બિહેવ્યરલ ચેન્જીસ.

9) ઓબેસિટી એન્ડ ઓવર વેઇટ વધારે પડતું ફેટી તથા સ્પાયસી ફૂડ ઇન્ટેક કરવાના કારણે તથા ફિઝિકલ એક્ટિવિટી ઓછા પ્રમાણમાં કરવાના કારણે.

10) સ્કીન કન્ડિશન: એક્ઝીમા, ડર્મેટાઇટીસ, એન્ડ ફંગલ ઇન્ફેક્શન લાઇક રીંગવોર્મ.

11) ન્યુટ્રીશનલ ડેફિશિયન્સી: આયર્ન ડેફિશયન્સી એનીમિયા, વિટામીન ડેફીસિયન્સી.

12) ક્રોનિક કન્ડિશન: અસ્થમા, ડાયાબિટીસ એપીલેપ્સી એન્ડ અધર લોંગ ટર્મ હેલ્થ કંડિશનસ.

13)સોશિયલ એન્ડ ઇમોશનલ ઇસ્યુ: ગુંડાગીરી,પીઅર પ્રેશર, ફેમિલી તથા એકેડેમીક રીલેટેડ સ્ટ્રેસ થવો.

14) ઇન્ફેક્શિયસ ડિસીઝ: મીઝલ્ર્સ ચિકનપીઓક્સ, એન્ડ અધર કોમ્યુમુનિકેબલ ડિસિસ.

15) સ્લીપ ડિસઓર્ડર: ઇનસોમ્નીયા, સ્લીપ એપ્નીયા, તથા જુદા જુદા કારણના કારણે ઇનએડિક્યુએટ અમાઉન્ટ મા ઊંઘ આવવી.

16) અધર્સ: ટાયર્ડનેસ, ડિફેક્ટીવ પોસ્ચર, હેડેએક, યુરીનરી ઇન્ફેક્શન, કંજીનાઇટલ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ.

17) એન્ટી સોશિયલ પ્રોબ્લેમ: ચોરી કરવી, જૂઠુ બોલવું,સેમ્બલિંગ, ક્રુલી,

18) હેબિટ ડીસઓર્ડર: અંગુઠો ચૂસવો,નેઇલ બીટીંગ, બેડ વેટીંગ.

19) પર્સનાલિટી ડીશઓર્ડર્સ: ઇર્ષા, જલ્દીથી ગુસ્સો આવી જવો, ડરપોક, શરમાળ, ડે ડ્રીમિંગ, ફીયર એન્ડ એન્ઝાયટી.

20) સાયકોસોમેટીક કમ્પ્લેઇન: ટ્રેમર્સ, હેડેએક, અસ્થમા, ડિપ્રેશન, ડીલ્યુઝન, હેલ્યુઝીનેશન.

21) એજ્યુકેશનલ ડીફીકલ્ટીઝ: સ્ટડીમાં પાછળ હોવું, સ્કૂલ ફોબિયા, સ્કૂલ ફેલ્યોર.

ચાઇલ્ડ માં જોવા મળતી આ કોમન હેલ્થ પ્રોબ્લેમ ને ટાઇમલી અસેસ કરવા માટે અને તેના એપ્રોપ્રિએટ ઇન્ટરવેશન માટે ચાઇલ્ડ ના ટીચર્સ,પેરેન્ટ્સ તથા હેલ્થ કેર પર્સનલ નુ કોલાબોરેશન અગત્ય નુ હોય છે જેના કારણે ચાઇલ્ડ ની કન્ડિશનને ટાઇમ્લી ટ્રીટ કરી શકાય અને તેને ફરધર કોમ્પલીકેટેડ થતુ પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

સ્કૂલ હેલ્થ સર્વિસના આસ્પેક્ટસ/ કમ્પોનન્ટ(પાસા):

• સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ મા સ્ટુડન્ટ ના હેલ્થ અને વેલ્બીંગ ને પ્રમોટ તથા મેઇન્ટેન કરવા માટે જુદા જુદા કમ્પોનન્ટ નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.
• આ સર્વિસીસ એ ખાતરી કરવા માટે જરૂરી છે કે વિદ્યાર્થીઓને હેલ્થકેર ના રિસોર્સિસ અને શાળાના સેટિંગ માં સપોર્ટ મળી રહે.

અહીં, સ્કૂલ હેલ્થ સર્વિસિસ ના મુખ્ય આસ્પેક્ટ આપેલા છે:

1) હેલ્થ અપરેઇઝલ (અસેસમેન્ટ) ઓફ સ્કુલ ચિલ્ડ્રન એન્ડ સ્કૂલ પર્સનલ.

2) ટ્રીટમેન્ટ એન્ડ ફોલોઅપ .

3) પ્રીવેન્શન ઓફ કોમ્યુનીકેબલ ડીસીઝ.

4) હેલ્થી સ્કુલ એન્વાયરમેન્ટ.

5) ન્યુટ્રીશનલ સર્વિસીસ.

6) ફર્સ્ટ એઇડ એન્ડ ઇમરજન્સી કેર.

7) મેન્ટલ હેલ્થ.

8) ડેન્ટલ હેલ્થ.

9) આઇ હેલ્થ.

10) હેલ્થ એજ્યુકેશન.

11) એજ્યુકેશન ઓફ હેન્ડીકેપ ચિલ્ડ્રન.

12) પ્રોપર મેન્ટેનન્સ એન્ડ યુઝ ઓફ સ્કુલ હેલ્થ રેકોર્ડ્સ.

•>1) હેલ્થ અપરેઇઝલ (અસેસમેન્ટ) ઓફ સ્કુલ ચિલ્ડ્રન એન્ડ સ્કૂલ પર્સનલ:

હેલ્થ અપરેઇઝલ (અસેસમેન્ટ)માં માત્ર સ્ટુડન્ટ્સ જ નહીં પરંતુ તેમાં ટીચર્સ અને સ્કૂલ ના બીજા પર્સન નું પણ હેલ્થ અસેસમેન્ટ પર્ફોર્મ કરવામાં આવે છે.
ચિલ્ડ્રન ટીચર અને અધર કુલ પર્સનલ નું પિરીયોડીકલી હેલ્થ ચેક કરાવવું.

ચાઇલ્ડ એ જ્યારે સ્કૂલમાં એડમિટ થાય ત્યારે ફર્સ્ટ મેડિકલ એક્ઝામિનેશન કરવું અને ધેન એડમિશન ના દર ચાર વર્ષે મેડિકલ એક્ઝામિનેશન કરવું અને ત્યારબાદ સ્કૂલ ને છોડવા સમયે એક્ઝામિનેશન કરવું.

તેમાં એક્ઝામિનેશનમાં,

ચાઇલ્ડ ની કમ્પ્લીટલી હિસ્ટ્રી કલેક્ટ કરવી,

ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન કરવું.

ચાઇલ્ડ નુ હાઇટ, વેઇટ ટીથ, સ્પીચ ,વિઝન, હિયરિંગ ટેસ્ટ કરવું.

ચાઇલ્ડ ના લેબોરેટરી ટેસ્ટ કરવા જેમાં બ્લડ, યુરીન, તથા સ્ટૂલ એક્ઝામિનેશન કરવું.

આ રિસ્પોન્સિલિટી એ સામાન્ય રીતે પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર ની હોય છે જે સર્વિસીસ રૂરલ એરિયામાં કેરી આઉટ કરે છે તથા તેઓ જે ચિલ્ડ્રન ને સિસ્ટમિક ઇન્ફેક્શન, સ્કીન ઇન્ફેક્શન અથવા પેડિક્યુલોસિસ થી સફર થતા હોય તેમને પણ ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવામાં જવાબદાર હોય છે.

સ્કૂલ હેલ્થ સર્વિસીસ માં ટીચર દ્વારા ચિલ્ડ્રન નું ડેઇલી ચેકઅપ કંડકટ કરાવવું તથા તેના માટે સ્કૂલ ટીચર્સ ને ટ્રેઇન કરવા અને જો ચાઇલ્ડ ને કોઇપણ હેલ્થ રિલેટેડ કોમ્પ્લિકેશન હોય તો તેને ઇમિડીએટલી રીફર કરવા.

જેમાં , સ્કૂલ ટીચર્સ દ્વારા નીચેના ચેન્જીસ ને ઓબ્ઝર્વ કરવામાં આવે છે:

ડલ ફેસ,
એની એબનોર્માલીટીસ,
કફિંગ, સ્નિઝીંગ, ડાયરિયા.
હેડએક, ફીવર, ઓર ચિલ્સ,
રેડવોટરી આઇસ થવી,
સ્લીપીનેસ,
પેઇન ઇન બોડી,
સ્કેબીસ,પેડીક્યુલોસિસ,
કોલ્ડ, નોઝિયા તથા વોમિટિંગના સિમ્ટોમ્સ જોવા મળવા.

આવા કોઇપણ પ્રકાર ના સીમટોમ્સ જોવા મળે તો ચાલને ઇમિડિએટલી મેડિકલ સર્વિસ કરાવવા માટે જેલના ટીચર દ્વારા હેલ્થ કેર પર્સનલ ને ઇન્ફોર્મ કરવું.

2) ટ્રીટમેન્ટ એન્ડ ફોલોઅપ:

• જે ચિલ્ડ્રન માં કોઇપણ ડિફેક્ટ એ ફાઉન્ડ થાય તો તેને ક્યોર કરવા માટે ચિલ્ડ્રન ટ્રીટમેન્ટ તથા ફોલોઅપ વિશે એડવાઇઝ આપવી.
• કોઇ પણ પ્રકારની મેજર ઇલનેસ એ ડિટેક્ટ થાય તો પેરેન્ટ્સ ને ઇન્ફોર્મ કરવું.
• સ્કૂલ હેલ્થ નર્સ દ્વારા ચિલ્ડ્રન ને ટ્રીટમેન્ટ અને રેગ્યુલર ફોલો ઉપર પ્રોવાઇડ કરવો એન્ડ ચિલ્ડ્રન ને પ્રોપર કેર પ્રોવાઇડ કરવી
  ચાઇલ્ડ ની હેલ્થ ને મેઇન્ટેન કરવા માટે ફોલોઅપ વિઝીટ કરવી.

3) પ્રીવેન્શન ઓફ કોમ્યુનીકેબલ ડીસીઝ:

• કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ ને ટાઇમ્લી ઇમ્યુનાઇઝેશન દ્વારા કંટ્રોલ કરવામાં આવે છે. ચાઇલ્ડ માટે પ્રોપરલી પ્લાન ઇમ્યુનાઇઝેશન દ્વારા ચાઇલ્ડ માં થતા કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય છે.
• નેશનલ ઇમ્યુનાઇઝેશન શેડ્યુલ મુજબ ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ઇમ્યુનાઇઝ્ડ કરવા.
• ઇમ્યુનાઇઝેશન નુ સ્કૂલ હેલ્થ રેકોર્ડ ના પાર્ટ સ્વરૂપે પ્રોપરલી રેકોર્ડ મેઇન્ટેન કરવુ અને સ્કૂલ લિવિંગ ટાઇમે ચાઇલ્ડ ને પ્રોવાઇડ કરવા.

4) હેલ્થી સ્કુલ એન્વાયરમેન્ટ:

• સ્કૂલ બિલ્ડીંગ અને તેનું એન્વાયરમેન્ટ એ સ્કૂલ હેલ્થ માટે ઇમ્પોર્ટન્ટ રોલ પ્લે કરે છે.
• સ્કૂલ એ રેલવે સ્ટેશન, રેલવે લાઇન, બસ સ્ટેન્ડ માર્કેટ તથા સિનેમાથી દૂર હોવી જોઇએ.
• દરેક 25 સ્ટુડન્ટ્સ માટે એક ટોયલેટ ફેસિલિટી હોવી જોઇએ જેનું સ્ટ્રેન્થેન કરવું તથા બોયસ અને ગર્લ્સ માટે અલગથી અરેન્જમેન્ટ કરેલ હોવું જોઇએ.
• સ્કૂલમાં સેફ તથા સેપરેટ ડ્રીન્કિંગ વોટર, વોસ બેઝિન અને સ્કૂલ કિચન કિચન હોવું જોઇએ.
• ફ્લોર એરીયા ના 25% વિન્ડો સાઇઝ હોવી જોઇએ.
• વાઇટ કલરના ક્લાસરૂમ હોવા જોઇએ .
• પ્રોપર લાઇટિંગ ફેસીલીટી અવેઇલેબલ હોવી જોઇએ.
• સ્કૂલમાં સેપરેટ વોટર સોર્સ હોવો જોઇએ.
• સ્કૂલમાં મીડ ડે મેલ પ્રોગ્રામ માટે(ઇટીંગ ફેસીલીટી)સેપરેટ રૂમ હોવો જોઈએ.

5) ન્યુટ્રીશનલ સર્વિસીસ:

• સ્કૂલ ચાઇલ્ડ માટે ડાયટ એ અગત્યનું હોય છે. જે ચાઇલ્ડ એ ફિઝિકલી તથા મેન્ટલી વીક હોય તેવા ચાઇલ્ડ ને ન્યુટ્રિશિયસ ફૂડ ને પ્રોવાઇડ કરવું અગત્ય નું હોય છે.
• ચાઇલ્ડ ના પ્રોપર ડેવલોપમેન્ટ માટે ન્યુટ્રિશિયસ ડાયટ લેવુ જોઇએ તેમાં એડિક્યુએટ અમાઉન્ટ માં કેલેરી તથા પ્રોટીન હોવું જોઇએ.
  ઘણા ચિલ્ડ્રન માલન્યુટ્રીશન થી સફર થતા હોય છે જેમાં બ્લાઇન્ડનેસ તથા એનિમિયા જોવા મળે છે.
  
• પ્રોપર અને એડીક્યુએટ ડાયટ દ્વારા માલન્યુટ્રિશન ને કરેક્ટ કરી શકાય છે.
  ન્યુટ્રીશનમાં પ્રોપરલી વિટામીન એ( A) યુક્ત ડાયટ પ્રોવાઇડ કરવું.
  ચિલ્ડ્રન ની હેલ્થને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે અને માલન્યુટ્રીશન ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે મીડ ડે મીલ પ્રોગ્રામ જરૂરી હોય છે.

6) ફર્સ્ટ એઇડ એન્ડ ઇમરજન્સીકેર:

• સ્કૂલમાં હંમેશા ફર્સ્ટ એઇડ બોક્સ અવેઇલેબલ હોવું જોઇએ. જેથી એકસીડન્ટ, એબડોમીનલ પેઇન, એક્સપેક્ટેડ સિચ્યુએશન જેવી કે સ્પોટ્સ એક્સીડન્ટ, એપીલેપ્ટીક કન્વલ્ઝન તથા ડાયરિયા જેવી સિચ્યુએશન ને હેન્ડલ કરી શકાય.
• ટીચર્સ એ ફસ્ટ એઇડ કીટસ અને ડ્રગ વિશે એડવાઇસ પ્રોવાઇડ કરવા માટે સ્કીલ્ડ હોવા જોઇએ.

7) મેન્ટલ હેલ્થ:

• સ્ટડી માટેનું એક્સેસિવ બર્ડન તથા સ્ટડી ના કારણે સ્ટ્રેસ એ મેન્ટલ ઇલનેસ અરાઇઝ કરે છે.
• ઘણા મેન્ટલ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ જેવા કે જુવેનાઇલ ડેલિક્વન્સી, માલ એડજસ્ટમેન્ટ વગેરે ચિલ્ડ્રન માં જોવા મળતા કોમન પ્રોબ્લેમ્સ છે. તેના માટે વોકેશનલ કાઉન્સેલર અથવા સાયકોલોજિસ્ટ દ્વારા સ્કૂલ ચિલ્ડ્રન ને હેલ્પ કરવામાં આવે છે.

8) ડેન્ટલ હેલ્થ: ચિલ્ડ્રન્સ એ ફ્રીક્વંટલી ડેન્ટલ ડીસીઝ અથવા ડિફેક્ટ થી સફર થતાં હોય છે અને તેવા ચિલ્ડ્રન ની ટ્રીટમેન્ટ તથા ટીથ ક્લિનિક વિશે સમજાવવામાં આવે છે.

9) આઇ હેલ્થ:

• સ્કુલ એ અર્લી ડિટેકશન ઓફ રિફ્રેક્શન એરર, ટ્રીટમેન્ટ ઓફ સ્કવેન્ટ, માયોપીયા આઇ ઇન્ફેક્શન વગેરે માટે રિસ્પોન્સિબલ હોય છે.
• ચિલ્ડ્રન અને વિટામીન( A) એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું.
• સ્કૂલમાં બેઝિક આઇ હેલ્થ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.

10) હેલ્થ એજ્યુકેશન:

• સ્કૂલ ચિલ્ડ્રન માટે હેલ્થ એજ્યુકેશન એ ખૂબ મહત્વનું છે. તેના દ્વારા હેલ્થ મેટર રિલેટેડ ઇન્ફોર્મેશન આપી અવેરનેસ ક્રિએટ કરી શકાય છે. ચિલ્ડ્રન માં મોટીવેશન ડેવલોપ કરી શકાય અને હેલ્થ બિહેવિયર ચેન્જ કરી શકાય છે.
  હેલ્થ એજ્યુકેશન દ્વારા ચાઇલ્ડ નો હેલ્થ પ્રત્યેનો એટીટ્યુડ ચેન્જ કરી શકાય છે.
• હેલ્થ એજ્યુકેશન એ સ્કૂલ હેલ્થ સર્વિસીસ નું એક કી એલિમેન્ટ છે.
• હેલ્થ એજ્યુકેશનમાં પર્સનલ હાઇજીન, એન્વાયરમેન્ટલ હેલ્થ, ન્યુટ્રીશન, પ્રિવેન્સન એન્ડ કંટ્રોલ ઓફ કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ, ફર્સ્ટ એન્ડ ઇમરજન્સી કેર તથા હોમ નર્સિંગ વિશે સલાહ આપી શકાય છે. તથા પેરેન્ટ્સને રીપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ તથા સાયકોલોજીકલ પ્રોબ્લેમ વિશે હેલ્થ એજ્યુકેશન આપી શકાય છે.
  સ્કૂલ ટીચર્સ એ ડેમોસ્ટ્રેશન્સ દ્વારા ચિલ્ડ્રન ને હેલ્થફુલ હેબિટ પ્રેક્ટિસ વિશે મોટીવ કરી શકાય છે, તથા સ્કૂલમાં હાય સ્ટાન્ડર્ડ ઓફ ક્લિનલીનેસ ને મેઇન્ટેનન્સ કરવી,સેફ વોટર સપ્લાય પ્રોવાઇડ ,કરવી ગુડ ડ્રેઇનેજ સિસ્ટમ હોવી જોઇએ તેના વિશે ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
  હેલ્થ એજ્યુકેશન એ નીડ વાઇઝ પ્લાન્ડ અને ઓર્ગેનાઇઝેશન હોવું જોઈએ, એઇમ એન્ડ ઓબ્જેક્ટીવ એચીવ કરી શકાય તેવુ હોવુ જોઇએ .

11) એજ્યુકેશન ઓફ હેન્ડીકેપ ચિલ્ડ્રન. હેન્ડીકેપ ચાઇલ્ડ ને એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવાનો મેઇન એઇમ એ છે કે ચાઇલ્ડ એ પોસીબલ હોય તેટલી નોર્મલ લાઇફ જીવી શકે તથા તે ઇન્ડિપેન્ડન્ટ રહી શકે.

12) પ્રોપર મેન્ટેનન્સ એન્ડ યુઝ ઓફ સ્કુલ હેલ્થ રેકોર્ડ્સ.

• સ્કૂલમાં ચિલ્ડ્રન ને પ્રોવાઇડ કરવામાં આવેલી કેર વિશે પ્રોપરલી રેકોર્ડ મેઇન્ટેન કરવો.
• તેમાં ચાઇલ્ડ નું નામ, જન્મની તારીખ, તેના પેરેન્ટ્સ નું નામ, વગેરેનું રેકોર્ડ કરવામાં આવે છે.
• ચાઇલ્ડ ના રેકોર્ડમાં ચાઇલ્ડ ની પાસ્ટ હિસ્ટ્રી, ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન, તથા સ્ક્રિનિંગ ટેસ્ટનું પણ રેકોર્ડિંગ કરવામાં આવે છે.
• પ્રોપરલી રેકોર્ડ મેઇન્ટેન કરવાથી ચાઇલ્ડ ને ફરધર ટ્રીટમેન્ટ ની જરૂરિયાત હોય અથવા કોઇપણ હેલ્થ રીલેટેડ અધર કન્ડિશન હોય તો તેના વિશે ઇન્ફોર્મેશન મેળવી શકાય છે.

રોલ ઓફ ધ સ્કૂલ હેલ્થ નર્સ ઇન સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ:

1) જનરલ ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન સ્ફુલ હેલ્થ નર્સ એ ચિલ્ડ્રન નું જનરલ ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન કંડક્ટ કરે છે જેમાં હેડ ટૂ ટો એક્ઝામિનેશન નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

2) આઇડેન્ટીફાય એની એબનોર્માલીટીસ ઓર ડિફેક્ટ: સ્કૂલ હેલ્થ નર્સ એસ અર્લી એસ પોસીબલ એબનોર્માલીટીસ ડિફેક્ટ ને આઇડેન્ટીફાય કરે છે અને તેને ટ્રીટ કરે છે જરૂરી હોય ત્યાં રીફર અને ફોલોઅપનું પણ એડવાઇઝ પ્રોવાઇડ કરે છે.

3) હેલ્થ એજ્યુકેશન:

• ચિલ્ડ્રન પેરેન્ટ્સ તથા ટીચર્સ ને નીચેની બાબતો માટે હેલ્થ એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું જેમ કે મેઇન્ટેન પર્સનલ હાઇજીન,પ્રિવેશન ઓફ કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ,બેલેન્સ ડાયટ,ગુડ ન્યુટ્રીશન.
• આમ આ મુજબ સ્કૂલમાં પ્રોપરલી હેલ્થ એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું

4) ફસ્ટ એઇડ સર્વિસીસ: ઇન્જરી અથવા ઇલનેસ માટે ઇમર્જન્સી કેર અને ફર્સ્ટ એઇડ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.

5) પિરીયોડીક વિઝીટ: મેડિકલ ચેકઅપ, ફોલોઅપ અને ઇમ્યુનાઇઝેશન પ્રોગ્રામ માટે પિરીયોડીક વિઝીટ લેવી.

6) ઇમ્યુનાઇઝેશન રેકોર્ડ: પ્રોપર રેકોર્ડ જાળવવો અને ચાઇલ્ડ જ્યારે સ્કૂલ લિવ કરે ત્યારે તેને ઇમ્યુનાઇઝેશન રેકોર્ડ પ્રોવાઇડ કરવો.

7) સ્કૂલ એન્વાયરમેન્ટ: સ્કૂલ એન્વાયરમેન્ટ નું પ્રોપરલી એક્ઝામિનેશન કરવું તથા હેઝાર્ડસ ને આઇડેન્ટિફાય કરી ઓથોરિટી ને રિપોર્ટ કરવો.

8) હેલ્થ રેકોર્ડ મેઇન્ટેન કરવો

• દરેક સ્ટુડન્ટના હેલ્થ રેકોર્ડને મેઇન્ટેન કરવો જેમાં, તેનું નામ , એડ્રેસ ,પાસ્ટ હેલ્થ હિસ્ટ્રી ,સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરેલો હોય તેનો રેકોર્ડ તથા કોઈ પણ ઇન્વેસ્ટિગેશન કરેલું હોય તો તેનો પ્રોપરલી રેકોર્ડ રાખવો.
• આમ, સ્કૂલ હેલ્થ સર્વિસીસ એ ચાઇલ્ડ ના ઓવરઓલ હેલ્થ કન્ડિશન મા ઇમ્પ્રુવમેન્ટ લાવવા માટે, તથા ચાઇલ્ડ માં કોઇ પણ પ્રોબ્લેમ્સ હોય તો તેનું અર્લી આઇડેન્ટિફાય કરી ઇમિડિએટલી મેઝર્સ લેવા માટે યુઝ થાય છે.

b) UNICEF. યુનીસેફ.

UNICEF (યુનાઇટેડ નેશન્સ ઇન્ટરનેશનલ ચિલ્ડ્રન્સ ઈમરજન્સી ફંડ) એ ચાઇલ્ડના રાઇટ્સ નું એડવોકેટિંગ અને તેને પ્રોટેક્ટ કરવા માટે ડેડીકેટેડ થયેલી ગ્લોબલ ઓર્ગેનાઇઝેશન છે.

1946 માં સ્થપાયેલી યુનિસેફ 190 થી વધારે દેશો અને પ્રદેશોમાં ચાઇલ્ડ અને તેમના ફેમિલી ના જીવન ને સુધારવા માટે વર્ક કરે છે. સૌથી વધુ વુલનરેબલ અને માર્જીનલાઇઝ પોપ્યુલેશન્સ પર ફોકસ કરવામાં આવે છે. તેના એફોટ્સ એ હેલ્થ,એજ્યુકેશન, ન્યુટ્રીશન, ચાઇલ્ડ પ્રોટેક્શન અને એમરજન્સી રીલીફ સહિતના વિવિધ ક્ષેત્રોમાં ફેલાયેલી છે.

કિ એરિયા ઓફ UNICEF:

હેલ્થ એન્ડ ન્યુટ્રીશન (health and nutrition):

ઇમ્યુનાઇઝેશન,મેટરનલ એન્ડ ન્યુબોર્ન કેર અને માલન્યુટ્રીશન ની ટ્રીટમેન્ટ સહિત આવશ્યક હેલ્થ કેર સર્વિસીસ અને ન્યુટ્રીશન ની એક્સેસ ની ખાતરી કરવી.HIV/ AIDS, વોટર સેનિટેશન અને હાઇજીન જેવા ઇસ્યુસ પર ભાર મૂકવો.

એજ્યુકેશન (Education):

તમામ ચિલ્ડ્રન ખાસ કરીને ગર્લ્સ અને ક્રાઇસીસ થી અફેક્ટેડ એરિયામાં ક્વોલિટી યુક્ત એજ્યુકેશન પહોંચે તે માટેના મેઝર્સ લેવા.અર્લી ચાઇલ્ડહુડ ડેવલોપમેન્ટ ને સપોર્ટ આપવો અને એજ્યુકેશનલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને રિસોર્સીસમાં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ લાવવી.

ચાઇલ્ડ પ્રોટેક્શન (Child protection):

હિંસા, શોષણ અને ગેરવ્યવહારથી ચિલ્ડ્રન ને પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરવું. બાળમજૂરી, હેરફેર અને બાળલગ્ન જેવા મુદ્દાઓ પર ધ્યાન આપવું.ચિલ્ડ્રન ના રાઇટ્સ નું રક્ષણ કરવા માટે લીગલ અને સોશિયલ સિસ્ટમને સપોર્ટ આપવો.

એમરજન્સી રિસ્પોન્સ (Emergency Responce):

નેચરલ ડિઝાસ્ટર, કોન્ફલિક્ટ અને એપિડેમિક સહિત ની એમરજન્સી દરમિયાન લાઇફ સેવિંગ સહાય પ્રોવાઇડ કરવી.
ચિલ્ડ્રન અને ફેમિલીઝને સેલ્ટર , ફૂડ , ક્લિન વોટર , મેડિકલ કેર અને સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ એ ઇમર્જન્સી સમય દરમ્યાન પ્રોપરલી બધી જગ્યા પર પહોંચે તેની ખાતરી કરવી.

એડવોકેસી એન્ડ પોલીસી (Advocacy and policy):

લોકલ , નેશનલ અને ઇન્ટરનેશનલ સ્તરે ચાઇલ્ડ ના રાઇટ્સ અને વેલ્બીંગ ને પ્રમોટ કરતી પોલીસીસ અને પ્રેક્ટિસ નું એડવોકેટિંગ કરવું. પોલીસી ચેન્જીસ ને ઇન્ફલુન્સ કરવા અને ચાઇલ્ડ ફિક્સ્ડ પ્રોગ્રામ માટે ફંડને સિક્યોર કરવા માટે ગવર્મેન્ટ , એનજીઓ( NGO )અને અન્ય હિતધારકો સાથે ભાગીદારી કરવી.

યુનિસેફના ગાઇડિંગ પ્રિન્સિપલ્સ:

યુનિસેફ નું વર્ક એ કન્વેન્શન ઓન ધ રાઇટ ચાઇલ્ડ ( CRC ) ના પ્રિન્સિપલ્સ દ્વારા ગાઇડેન્સ આપવામાં આવે છે. જે સર્વાઇવ, ડેવલોપમેન્ટ, પ્રોટેકશન એન્ડ પાર્ટીસીપેસન ના રાઇટ્સ સહિત તમામ ચિલ્ડ્રનના ફંડામેન્ટલ રાઇટ્સ ની રૂપરેખા આપે છે.ઓર્ગેનાઇઝેશન એ એવી બીલિફ્સ માન્યતા પર વર્ક કરે છે કે દરેક ચાઇલ્ડને તેના બેકગ્રાઉન્ડ તથા સર્કમસ્ટનસીસને ધ્યાનમાં લીધા વગર તેને લાઇફમાં યોગ્ય ચાન્સ મળે.

હાઉ યુનીસેફ ઓપરેટ્સ ફંડરેઇઝીંગ એન્ડ ડોનેસન્સ:

યુનિસેફને સંપૂર્ણપણે ગવર્મેન્ટ, પ્રાઇવેટ ડોનર અને ફંડરેઇઝિંગ કરવાની પહેલ દ્વારા વોલ્યુન્ટરી કન્ટ્રીબ્યુશન દ્વારા ફંડ પૂરું પાડવામાં આવે છે.

પાર્ટનરશીપ:

પ્રોગ્રામ ને ઇમ્પલિમેન્ટ કરવા માટે અને જરૂરિયાત મંદ ચાઇલ્ડ સુધી પહોંચવા માટે ગવર્મેન્ટ , નોન ગવર્મેન્ટ ઓર્ગેનાઇઝેશન ( NGO )સિવિલ સોસાયટી, પ્રાઇવેટ સેક્ટર અને કમ્યુનિટી સાથે કોલાબોરેશન કરે છે.

ફીલ્ડ ઓફિસ:

રિસોર્સીસ એ ચાઇલ્ડ અને તેના ફેમિલી સુધી પહોંચે તે એશ્યોરિંગ કરીને પ્રોજેક્ટ નો સીધો અમલ કરવો અને દેખરેખ રાખવા માટે વર્લ્ડમાં ફિલ્ડ ઓફિસ ને ઓપરેટ કરે છે.

કિ પ્રોગ્રામ એન્ડ ઇનીસિટીવ્સ:

વેક્સિન એલાયન્સ:

લો ઇન્કમ ધરાવતા કન્ટ્રીસ માં ઇમ્યુનાઇઝેશન ના એક્સેસ ને વધારવા માટે પાર્ટનર્સ સાથે વર્ક કરે છે.

યુનિસેફ-સ્કૂલ ઇન અ બોક્સ:

ઇમરજન્સી એન્ડ કોન્ફલીક્ટ સીચ્યુએશન માં ચાઇલ્ડ ને પોર્ટેબલ લર્નિંગ સપ્લાઇસ પ્રોવાઇડ કરે છે.

ઇમ્પેક્ટ:

યુનિસેફે ગ્લોબલી ચાઇલ્ડ ની લાઇફ ને સુધારવા માટે નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે.
તેમણે ચાઇલ્ડ મોર્ટાલિટી રેટમાં ઘટાડો, સ્કૂલમાં વધારો બેટર ન્યુટ્રીશન અને સ્ટ્રોંગર ચાઇલ્ડ પ્રોટેક્શન માં ફાળો આપ્યો છે.

દરેક ચાઇલ્ડ ને હેલ્થી, એજ્યુકેટેડ, પ્રોટેક્ટેડ અને રિસ્પેક્ટેડ હોય તેવા વર્લ્ડ ને બનાવવા ગ્લોબલ એફોટ્સ મા યુનિસેફ એ એક વાઇટલ ફોર્સ બની ને ચાલુ રહે છે.

c) Write down National Nutritional Anemia Prophylaxis Program (NNAPP). નેશનલ ન્યુટ્રીશનલ એનિમીયા પ્રોફાઈલેક્સીસ પ્રોગ્રામ વિશે લખો.

નેશનલ ન્યુટ્રીશનલ એનિમિયા પ્રોફાયલેક્ષીસ (NNAPP) પ્રોગ્રામ:

ઇન્ટ્રોડક્શન:

• NNAPP (નેશનલ ન્યુટ્રીશનલ એનિમિયા પ્રોફાયલેક્ષીસ પ્રોગ્રામ) 1970 માં સ્ટાર્ટ કરવામાં આવેલો હતો ,જેથી પ્રેગનેન્ટ વુમન મા, લેક્ટેટીંગ મધર, ઇન્ફન્ટ અને ચાઇલ્ડ મા ન્યુટ્રીશનલ એનિમિયા ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.
• આ પ્રોગ્રામ અંતર્ગત પ્રેગનેન્ટ વુમન,લેક્ટેટીંગ મધર અને ફેમેલી પ્લાનિંગ એક્સેપ્ટરસૅ ને આયર્ન અને ફોલિક એસિડ ની ટેબલેટ આપવામાં આવે છે.
• આ પ્રોગ્રામ એ મિનિસ્ટર ઓફ હેલ્થ એન્ડ ફેમિલી વેલ્ફેર ના મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ (MCH) વિભાગ દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યો છે ,
  જેમાં નેશનલ ન્યુટ્રીશનલ એનિમિયા પ્રોફીલેક્સિસ એ RCH પ્રોગ્રામ ના ભાગ રૂપે ચલાવવામાં આવે છે.
• જેમા રિવાઇઝ્ડ પોલીસી ,ની અંદર ટાર્ગેટ ગ્રુપ ને એક્સપાન્ડ કરવામાં આવ્યું છે ,જેમાં 6 -12 મંથ ઇન્ફન્ટ,સ્કૂલ ચાઇલ્ડ અને 11-18 વર્ષની વયના એડોલસન્ટ કે જેમને ક્લિનીકલી રીતે એનિમિયા હોવાનું જણાયું છે.તેમને ઇન્ક્લુડ કરવામા આવેલ છે.

સ્પેસિફિક ઓબ્જેક્ટીવ્સ:

• મધર તથા યંગચિલ્ડ્રન માં હિમોગ્લોબિન લેવલ નું એસ્ટીમેશન કરી તેમના ન્યુટ્રીશનલ એનિમિયા ના બેઝલાઇન કન્ડિશન ને એસેસ કરવા .
• લો Hb ( હિમોગ્લોબીન) લેવલ ધરાવતી મધર અને ચાઇલ્ડ ને અનુક્રમે <10 ગ્રામ અને <8 ગ્રામ Hb હોય તો તેમને એન્ટિએનિમિયા ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવી.
• Hb લેવલ >10 gm ધરાવતી માતાઓ અને >8 gm ધરાવતા ચાઇલ્ડ ને પ્રોફાઇલેક્સિસ ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવી.
• ટેબલેટ્સ ની ક્વોલિટી અને ડિસ્ટ્રીબ્યુશન તથા સપ્લીમેન્ટ્સ નું કન્ઝપ્શન નું કંટીન્યુઅસલી મોનિટરિંગ કરવું.
• બેનિફિશ્યરીસ નું પીરીયોડીકલી હિમોગ્લોબિન( HB ) લેવલ એસેસ કરવું.
• રીલીવન્ટ ન્યુટ્રીશનલ એજ્યુકેશન દ્વારા મધર ને ટેબલેટ્સ લેવા માટે એન્કરેજ કરવા. એક્ટિવિટીસ:

આ પ્રોગ્રામમાં નીચે પ્રમાણેની એક્ટિવિટીસ નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે:

• આયર્ન રિચ ફૂડ ના રેગ્યુલર કન્ઝપ્શન માટે પ્રમોશન કરવુ.
• ટેબલેટ્સ ના ફોમૅ મા ટાર્ગેટ ગ્રુપને આયર્ન અને ફોલિક એસિડ સપ્લીમેન્ટ્સ પ્રોવાઇડ કરવુ.
• સિવ્યર એનિમિયા ના કેસિસને આઇડેન્ટિફિકેશન કરવું અને તેની ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવી.
• આ પ્રોગ્રામ માં ડાયટરી ઇન્ટેક માં ઇમ્પ્રુવ કરવા , આયર્ન અને ફોલેટ રિચ ફૂડ નુ કન્ઝપ્શન તેમજ ફૂડ આઇટમ ના વપરાશ ને પ્રમોટ કરવા માટે હેલ્થ અને ન્યુટ્રીશનલ એજ્યુકેશન નુ પણ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

ડોઝ શેડ્યૂલ:

• ચાઇલ્ડ 6 month -5 year:= જ્યારે ચાઇલ્ડ એ ક્લિનિકલી એનેમિક ફાઉન્ટ થાય ત્યારે 20 mg iron+ 100 µg folic acid up to 100 days.

• સ્કૂલ ચિલ્ડ્રન 6-10 years :=30 mg iron + 250 mg folic acid for 100 days.

• એડોલ્સન્ટ 11- 18 years :=100mg iron + 500 µg folic Acid for 100 days.

• પ્રેગ્નેન્ટ મધર:= 100mg iron + 500 µg folic Acid for 100 days.

નર્સિંગ મધર એન્ડ ફેમિલી પ્લાનિંગ એક્સેપ્ટર્સ :=100mg iron + 500 µg folic Acid for 100 days.

ઓર્ગેનાઇઝેશન: આ પ્રોગ્રામનું નો ઇમ્પલિમેન્ટેશન પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર અને તેના સબ સેન્ટરો દ્વારા કરવામાં આવે છે. PHC( પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર)માં મલ્ટી પર્પસ હેલ્થ વર્કર અને બીજા પેરામેડિકલ સ્ટાફ બેનિફિશ્યરીસ ને IFA( આયર્ન એન્ડ ફોલિક એસિડ) ટેબ્લેટ ના ડિસ્ટ્રીબ્યુશન માટે જવાબદાર છે.
ICDS(ઇન્ટીગ્રેટેડ ચાઈલ્ડ ડેવલપમેન્ટ સર્વિસીસ)સ્કીમ ના કાર્યકર્તાઓ પ્રોગ્રામ ના ઇમ્પ્લીમેન્ટેશન મા મદદ કરે છે.

Q-4 Write short notes. ટૂંકનોંધ લખો. (કોઈપણ ત્રણ) 12

a) Causes of infertility – ઈનફર્ટીલીટીનાં કારણો

ઇનફર્ટીલીટી મેઇન ત્રણ કોઝ છે.

A)ફોલ્ટ ઇન ફિમેલ,
B)ફોલ્ટ ઇન મેલ,
C)કમ્બાઇન્ડ ફેક્ટર.

1)ફોલ્ટ ઇન ફિમેલ:

A) ઓવેરિયન ફેક્ટર:
આમાં ઓવ્યુલેટરી ડીસફંક્શન ના કારણે જોવા મળે છે મેઇન્લી તેના ત્રણ રિઝન નીચે મુજબ છે.

a) એનઓવ્યુલેશન/ઓલીગોઓવ્યુલેસન:
એનઓવ્યુલેશન/ઓલીગોઓવ્યુલેસન એ સામાન્ય રીતે હાઇપોથેલેમો પિટ્યુટરીઓવેરિયરીયન એક્સિસ મા ડિસ્ટબન્સ હોવાના કારણે જોવા મળે છે.
ઓવેરિયન એક્ટિવિટી એ ગોનાડોટ્રોફીન પર ડિપેન્ડ કરે છે તથા ગોનાડોટ્રોફીન નુ નોમૅલ સિક્રીશન એ હાઇપોથેલેમસ માથી રિલીઝ થતા GnRH( ગોનાડો ટ્રોફીન રિલીઝિંગ હોર્મોન) પર ડિપેન્ડ કરે છે.

(b) લ્યુટેનાઇઝ્ડ અનરપ્ચર્ડ ફોલિકલ( LUF)
(ટ્રેપ્ડ્ ઓવમ):
આ, કોર્પસ લ્યુટીયમ ના ઇનએડિક્યુએટ ગ્રોથ તથા ફંક્શનના કારણે જોવા મળે છે.

( C) ટ્રેપ્ડ ઉવમ:
આમાં ઓવમ એ ફોલિકલ્સ ની ઇનસાઇડમાં જ ટ્રેપ થાય છે તે સામાન્ય રીતે એન્ડોમેટ્રીઓસીસ ના કારણે અથવા હાઇપર પ્રોડક્ટેનેમિયાના કારણે હોય છે.

2) ટ્યુબલ ફેક્ટર્સ:
આમાં ઇનફેર્ટીલીટી એ સામાન્ય રીતે ટ્યુબોપથી (ટ્યુબલ ઇન્ફેક્શન )ના કારણે થાય છે જેના કારણે ટ્યુબલ ફંક્શન્સ એ ઇમ્પેઇરડ થાય છે.
Ex:= ડિફેક્ટીવ ઓવમ પીકઅપ કરે અને ત્યારબાદ ઇનફર્ટિલિટી જોવા મળે છે.

3) પેરિટોનિયલ ફેક્ટર:
આમાં ઇનફર્ટિલિટી નું એક અને મેઇન ફેક્ટર એ એન્ડોમેટ્રિઓસીસ છે.

4) યુટેરાઇન ફેક્ટર:
આમાં અમુક ફેક્ટર્સ કે જે ફર્ટિલાઇઝડ ઑવમ ને એન્ડોમેટ્રીઅમ માં ઇમ્પ્લાન્ટેશન થવામાં સ્ટોપ કરતા ફેક્ટર્સ ના કારણે જોવા મળે છે.
આ ફેક્ટર્સ જેમ કે,
a) એન્ડોમેટ્રીઓસીસ,
b) ફાઇબ્રોઇડ યુટ્રસ,
c)યુટેરાઇન હાઇપોપ્લેસિયા,
d)કંજીનાઇટલ માલફોર્મેશન ઓફ ધ યુટ્રસ.

5)સર્વાઇકલ ફેક્ટર્સ:
આમાં સેકન્ડ ડિગ્રી યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ ના કારણે,
રેટ્રોવરટેડ યુટ્રસ ના કારણે,
તથા સર્વાઇકલ ન્યુકસના કમ્પોઝિશનમાં ચેન્જીસ થવાના કારણે જોવા મળે છે.

6) વજાઇનલ ફેક્ટર:
આમાં વજાઇનલ એટ્રેસિયા,
ટ્રાન્સવર્સ વજાઇનલ સેપ્ટમ,ના કારણે.

B)ફોલ્ટ ઇન મેલ:

1) ડિફેક્ટીવ સ્પરમેટોજીનેસીસ ના કારણે:
આના કારણે ઇનફર્ટીલીટી જોવા મળે છે અને તે સામાન્ય રીતે નીચે મુજબના કારણના લીધે જોવા મળે છે:
ઓર્ચાઇટીસ,
અનડિસેન્ડેડ ટેસ્ટીસ,
ટેસ્ટીક્યુલર ટોક્સિન્સ,
પ્રાઇમરિ ટેસ્ટિક્યુલર ફેઇલ્યોર,
જીનેટીક અથવા ક્રોમોઝોમલ ડિસઓર્ડર ના કારણે જેમ કે, 47,XXY,
એન્ડોક્રેનીઅલ ફેક્ટરના કારણે જેમ કે થાઇરોઇડ ડિસ્ફંક્શન.

2) ઓબસ્ટ્રકશન ઓફ ધ એફરન્ટ ડક્ટ સિસ્ટમના કારણે:
આ બે ટાઇપમાં જોવા મળે છે.
1) કંજીનાઇટલ:
વાસડિફરન્સ એબસન્ટ હોવાના કારણે.
2)એક્વાયર્ડ:
આ સામાન્ય રિતે અમુક ઇન્ફેક્શન ના કારણે,
ટ્યબરક્યુલોસીસ, ગોનોરીયા, તથા સર્જીકલ ટ્રોમા( ડ્યુરિંગ હર્નિયોરાફી)ના કારણે જોવા મળે છે.

3)ફેઇલ્યોર ટુ ડિપોઝિટ સ્પમૅ ઇન વજાઇના:
આમાં સ્પર્મ એ વજાઇનામાં ડિપોઝીટ ફેઇલ્યોર થવાના કારણે.
આના કારણ મા:
ઇમ્પોટન્સી,
ઇજેક્યુલેટરી ફેઇલ્યોર,
હાઇપોસ્પાડિયાસિસ,
બ્લાડર નેક સર્જરી.

4)સેમીનલ ફ્લુઇડ મા એરર થવાના કારણે:
આમા, ઇમમોટાઇલ સ્પર્મ ના કારણે,
સ્પર્મ કાઉન્ટ એ ડિસ્ટરબન્સ થવાના કારણે,
લો ફ્રુક્ટોઝ કાઉન્ટ ના કારણે.

C)કમ્બાઇન્ડ ફેક્ટર:
આમાં મેલ તથા ફિમેલ બંનેના કમાઇન્ડ ફેક્ટર્સ ના કારણે ઇન્ફર્ટિલિટી જોવા મળે છે.

b) Functions of health team – હેલ્થ ટીમ ના ફંક્શન્સ

ડેફીનેશન (Definition):

હેલ્થ ટીમ (Health Team) એ એવા વિવિધ હેલ્થ પ્રોફેશનલ્સ (Health Professionals) ની કોઓર્ડિનેટ ટીમ છે, જે ડૉક્ટર (Doctor), નર્સ (Nurse), ફાર્માસિસ્ટ (Pharmacist), લેબ ટેકનિશિયન (Lab Technician), મલ્ટી પર્પઝ હેલ્થ વર્કર (MPHW), ASHA, ANM, Community Health Officer (CHO) વગેરે વર્કર્સ ને કોઓર્ડિનેટ્સ કરે છે.

આ તમામ સભ્યો લોકોના હેલ્થ લેવલ ને જાળવવા અને સુધારવા માટે સહયોગથી, વ્યવસ્થિત અને વ્યાવસાયિક રીતે ફંક્શન કરે છે. હેલ્થ ટીમનો મુખ્ય હેતુ Comprehensive, Curative, Preventive અને Promotional Health Services સુનિશ્ચિત કરવો છે.

હેલ્થ ટીમના મુખ્ય ફંક્શન્સ (Major Functions of Health Team):

1) પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર પ્રોવાઇડ કરવી (Providing Primary Health Care):

• Health Team નો સૌથી પ્રથમ અને મુખ્ય ફંક્શન એ છે કે લોકો સુધી Primary Health Services પહોંચાડવી.
• એમાં Immunization, ANC/PNC Care, Minor Illnesses Management, First Aid, Nutrition Support, વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
• દરેક વ્યક્તિને Accessible, Affordable અને Acceptable Health Services આપવી.
• ઉદાહરણ: Routine immunization days, health screening for children, anemia treatment in adolescent girls.

2) હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું (Health Education):

• Health Team લોકોમાં Health Awareness વધારવાનું કાર્ય કરે છે.
• તે લોકોમાં Sanitation, Safe Water, Personal Hygiene, Nutrition, Reproductive Health, Family Planning વગેરે વિષય પર અવેરનેસ ફેલાવે છે.
• Health Education એ લોકોની Health Behavior બદલવાનું શક્તિશાળી સાધન છે.
• ઉદાહરણ: Village Health and Nutrition Day (VHND) માં PPT, નાટકો, વાતચીત દ્વારા શિક્ષણ આપવું.

3) ડિસીઝ પ્રિવેન્શન એન્ડ કંન્ટ્રોલ (Disease Prevention and Control):

• Health Team ડિસીઝ નાં અર્લી ડાયગ્નોસીસ અને કંન્ટ્રોલ માટે ફંક્શન્સ કરે છે.
• Communicable Diseases (TB, Malaria, Dengue, Leprosy) તથા Non-Communicable Diseases (Diabetes, Hypertension) બંને માટે તકેદારી લેવાય છે.
• Surveillance, Screening, Isolation, Health Check-up, Mass Drug Administration જેવી પ્રવૃત્તિઓ કરાય છે.
• ઉદાહરણ: Pulse Polio Campaign, TB DOTS therapy, Mass Deworming Program.

4) રેફરલ સર્વિસ પ્રોવાઇડ કરવી (Providing Referral Services):

• જ્યારે પેશન્ટને વધુ સ્પેસિયલ ટ્રીટમેન્ટ ની જરૂર હોય ત્યારે Health Team તેને PHC → CHC → District Hospital તરફ મોકલવાનો વ્યવસ્થિત માર્ગ તૈયાર કરે છે.
• Referral Slip, Ambulance coordination અને Feedback શામેલ છે.
• ઉદાહરણ: High-risk pregnancy detected at SC referred to FRU (First Referral Unit).

5) મેટરનલ અને ચાઇલ્ડ ની સંભાળ (Maternal and Child Health Services):

• Mothers માટે ANC, Tetanus toxoid injection, Iron-Folic Acid tablets, institutional delivery.
• Infants માટે EBF (Exclusive Breastfeeding), Growth Monitoring, Immunization Schedule.
• Health Team MCH કાર્ડ, Mother-child protection card દ્વારા કામગીરી કરે છે.
• ઉદાહરણ: Janani Shishu Suraksha Karyakram (JSSK), Janani Suraksha Yojana (JSY).

6) ડોક્યુમેન્ટેશન અને રિપોર્ટિંગ (Documentation and Reporting):

• Health Services નો સાચો રેકોર્ડ જાળવવો એ Health Team નું answerable કાર્ય છે.
• તેમાં OPD Records, Immunization Register, ANC/PNC Records, Death/Birth Registration અને Monthly Reports આવરે છે.
• ઉદાહરણ: HMIS (Health Management Information System) Portal પર ડેટા એન્ટ્રી કરવી.

7) હેલ્થ કેમ્પો અને સાપ્તાહિક કાર્યક્રમોનું આયોજન (Organizing Health Campaigns and Weeks):

• Health Team દ્વારા Community level પર Health Camps, School Screening, Eye Camps, Blood Donation Drives આયોજિત થાય છે.
• જનજાગૃતિ માટે Health Week (Nutrition Week, Breastfeeding Week) ને ઉજવવામાં આવે છે.
• ઉદાહરણ: Anaemia Mukt Bharat Week, WASH (Water, Sanitation and Hygiene) Campaign.

8) ફેમેલી વેલફેર અને કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ સર્વીસીસ (Family Welfare and Contraceptive Services):

• IUCD insertion, Oral Pills distribution, condom distribution, NSV/LSV Referral
• Eligible couples (15–45 yrs) માટે counseling અને follow-up.
• ઉદાહરણ: Mission Parivar Vikas, 360° family planning counseling.

9) અંત્યોદય વસ્તી સુધી સેવા પહોંચાડવી (Reaching Vulnerable and Remote Areas):

• Health Team difficult-to-reach tribal, remote, and urban slum areas સુધી સેવાઓ લઇ જાય છે.
• Outreach session, mobile health team, school health visits હાથ ધરાય છે.
• ઉદાહરણ: ASHA workers by foot visit tribal hamlets with vaccine carriers.

10) ટીમ વર્ક અને કોઓર્ડીનેશન (Coordination and Collaboration):

• Health Team ની સફળતા માટે દરેક સભ્યએ પોતાનું કાર્ય યોગ્ય રીતે બજાવવું આવશ્યક છે.
• DRG Meeting, VHSNC Meetings, Monthly Microplanning Meetings થકી તાલમેલ જાળવાય છે.
• ઉદાહરણ: CHO ને MPW, ASHA, ANM સાથે અલગ-અલગ દિવસોની કામગીરી વહેંચવી.

Health Team એ એક સંકલિત ફંક્શનલ મેથડ છે જેમાં આરોગ્ય ક્ષેત્રના વિવિધ તજજ્ઞો મળીને બાળકથી લઈને વૃદ્ધ વ્યક્તિ સુધી – દરેક વ્યક્તિ માટે હેલ્થ સર્વિસ સુનિશ્ચિત કરે છે.

આ ટીમ Primary to Tertiary level સુધી continuum of care આપે છે, જેમાં Prevention, Promotion, Cure અને Rehabilitation બધું ઇન્વોલ્વ હોય છે.
કાઈન્ડ , પ્રોફેશનલ અને ઇફેક્ટીવ Health Team લોકોના સંપૂર્ણ Health Outcome ઇમ્પ્રુવ કરવામાં મેઇન રોલ પ્લે કરે છે.

C) J.S.S.K (Janani Shishu Suraksha Karyakram) – જનની સીસુ સુરક્ષા કાર્યક્રમ

ડેફીનેશન (Definition):

Janani Shishu Suraksha Karyakram (J.S.S.K) એ Ministry of Health and Family Welfare (મિનિસ્ટ્રી ઓફ હેલ્થ એન્ડ ફેમિલી વેલફેર) દ્વારા 1મી જૂન, 2011થી સમગ્ર ભારતમાં શરૂ કરાયેલ રાષ્ટ્રીય આરોગ્ય પહેલ છે.

આ કાર્યક્રમનો ઉદ્દેશ એ છે કે Pregnant Mothers (ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ) અને Newborn Infants (નવજાત શિશુઓ) માટે તમામ જરૂરી આરોગ્યસેવા મફત અને કેશલેસ (Cashless and Free) બનાવવી જેથી આરોગ્યસેવામાંથી કોઈપણ આર્થિક અવરોધ દૂર થાય.

મુખ્ય ઉદ્દેશો (Main Objectives):

1. Mother Mortality Rate (માતાનું મૃત્યુદર) ઘટાડવાનો.
   
2. Infant Mortality Rate (શિશુ મૃત્યુદર) ઘટાડી ને શૂન્ય તરફ લાવવાનો.
   
3. Mothers અને Infants માટે 100% Cashless institutional deliveries સુનિશ્ચિત કરવી.
   
4. Government hospitals માં accessible અને comprehensive care ઉપલબ્ધ કરવી.
   

J.S.S.K હેઠળ મળતી મુખ્ય સેવાઓ (Key Free Services Provided):

 A. Pregnant Mothers માટે મફત સેવાઓ:

• Free Delivery Services – Normal અને Caesarean બંને.
  
• Free Drugs and Consumables – દવાઓ અને સારવાર દરમિયાન જરૂરી સજ્જો.
  
• Free Diagnostics – Laboratory tests, ultrasonography, etc.
  
• Free Diet during Hospital Stay – Government hospital માં ભોજન.
  
• Free Blood Transfusion – જરૂર પડે ત્યારે મફત રક્ત ચઢાવવાની સુવિધા.
  
• Free Transport Facility:
  
  • Home → Health Facility
    
  • Referral transport between facilities
    
  • Hospital → Home
    
• Free Stay for 48 hours post-delivery in the hospital.
  

B. Newborn Infants (up to 30 Days) માટે મફત સેવાઓ:

• બીમાર નવજાત શિશુઓ માટે મફત સારવાર.
  
• જરૂરી દવાઓ અને લેબ ટેસ્ટ મફતમાં.
  
• મફત બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન.
  
• મફત વાહન વ્યવસ્થા.
  
• જરૂરી હોય ત્યાં Neonatal Intensive Care Unit (NICU) સેવા.
  

C. Extended Benefits (એકસ્ટેન્ડેડ બેનિફિટ્સ):

• Sick infants up to 1 year of age now also covered (૧ વર્ષ સુધીના બીમાર શિશુઓ માટે મફત સારવાર).
  
• Free treatment for complications in post-natal period for mothers ( માતાઓ માટે પ્રસૂતિ બાદ જટિલતાઓની મફત સારવાર)
  

 લાભાર્થી કોણ છે? (Beneficiaries):

1. All Pregnant Women delivering in Government Health Institutions ( દરેક પ્રેગનેન્ટ વુમન જે સરકારી આરોગ્ય સંસ્થામાં  ડીલેવરી કરે)
   
2. Sick Infants (newborns and up to 1 year) needing hospitalization (૩૦ દિવસ સુધીના બીમાર શિશુઓ તથા ૧ વર્ષ સુધીના ઈન્ફેન્ટ)
   
3. BPL families (Below Poverty Line : બિલો પોવર્ટી લાઈન)
   
4. Mothers belonging to Scheduled Castes (SC) and Scheduled Tribes (ST) ( અનુસૂચિત જાતિ (SC) અને અનુસૂચિત જનજાતિ (ST) માંથી આવેલી માતાઓ).
   

Role of Nurse (નર્સની ભૂમિકા):

• Mothers ને JSSK યોજના અંગે સમજ આપવી.
  
• Institutional delivery પહેલા અને પછી તમામ સેવા સુનિશ્ચિત કરવી.
  
• Infants માટે Neonatal care માટે જરૂરી સહાય કરવી.
  
• દવાઓ, ટેસ્ટ અને દર્દીનો રેકોર્ડ સાચવવો.
  
• Mothers ને postnatal care માટે follow-up visit માટે એજ્યુકેશન આપવું.
  
• Mothers અને પરિવારજનોને Government Health Schemes વિશે  હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું.
  

J.S.S.K એ એવી માનવકેન્દ્રિત હેલ્થ સર્વિસીસ છે જે Mothers અને Infants માટે આરોગ્યસેવામાંથી આર્થિક અવરોધ દૂર કરે છે.આ યોજના institutional deliveries, neonatal care, and postnatal maternal recovery ને મજબૂત બનાવે છે. તે Reducing Maternal and Infant Mortality તરફનું મહત્વપૂર્ણ પગલું છે.

d) Mid-day meal program – મીડ ડે મીલ પ્રોગ્રામ

મિડ ડે મીલ પ્રોગ્રામ ને “સ્કૂલ લંચ પ્રોગ્રામ” પણ કહેવામાં આવે છે.આ પ્રોગ્રામ એ થ્રોઆઉટ કંન્ટ્રી મા 1961 મા આપવામા આવેલ હતો.જેનો મેઇન ઓબ્જેકટીવ એ સ્કુલ મા વધારે પ્રમાણ મા ચાઇલ્ડ ને એટ્રેક્ટ કરવા તથા સ્કુલ ડ્રોપ આઉટ રિડ્યુસ કરવુ અને ચાઇલ્ડ નુ ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ તથા લિટરસી રેટ ઇમ્પ્રુવ કરવુ.

બેનીફીસીયરિસ:

સ્કૂલગોઇંગ ચાઇલ્ડ

ઓબ્જેકટીવ :

ચાઇલ્ડ નું સ્કૂલમાં એડમિશન એન્હાન્સ કરવા માટે.
ચાઇલ્ડ નુ સ્કૂલ પ્રત્યે એટ્રેક્શન ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.
ચાઇલ્ડ નું સ્કૂલમાં અટેન્શન એન્હાન્સ કરવા માટે.
ચાઇલ્ડ નું લીટરસીરેટ ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.
ચાઇલ્ડ નું ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.
ચાઇલ્ડ ના હેલ્થ સ્ટેટસ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.

પ્રિન્સિપલ્સ ઓફ મીડે મીલ પ્રોગ્રામ :

મીડ ડે મીલ પ્રોગ્રામમાં પ્રોવાઇડ કરવામાં આવેલું ફૂડ એ સપ્લીમેન્ટ તરીકે હોય છે તે હોમ ડાયટ ના સબસ્ટીટ્યુડ તરીકે હોતું નથી.

મીડ ડે મીલ પ્રોગ્રામ મા પ્રોવાઇડ કરવામા આવતા ડાયટ દ્વારા ટોટલ એલર્જી રિક્વાયરમેન્ટ ના 1/3 પાર્ટ ની એનર્જી મડી શકે તથા પ્રોટીન નીડ નો હાફ પાટૅ મડી શકે.

મીલ નો કોસ્ટ એ રિઝનેબલી લો હોય છે.

મિલ એ ઇઝીલી પ્રીપેર થય શકે તેવા પ્રકારનું હોય છે જેમાં કોઇ પણ કોમ્પ્લીકેટેડ કુકીંગ પ્રોસેસ નું ઇનવોલ્વમેન્ટ હોતું નથી.

તેમાં લોકલી અવેઇલેબલ ફૂડનો જ યુઝ કરવામાં આવે છે જેના કારણે મીલ ના કોસ્ટ ને રીડયુઝ કરી શકાય.

તેમાં પ્રોવાઇડ કરવામાં આવેલા ડાયટ નું મેન્યુ કંટીન્યુઅસલી ચેન્જ કરવામાં આવે છે જેના કારણે મોનોટોમી ને અવોઇડ કરી શકાય.

એઇમ ઓફ મીડ ડે મીલ પ્રોગ્રામ :

1)ચાઇલ્ડ નું સ્કૂલ અટેન્શન કરવા માટે.
2) સ્કુલ ડ્રોપ આઉટ ને રીડયુઝ કરવા માટે.
3) ચાઇલ્ડ ના ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસને તથા હેલ્થ સ્ટેટસને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.
4) ચાઇલ્ડ નું 1/3 જેટલું ન્યુટ્રીશનલ રિક્વાયરમેન્ટ ફુલફિલ કરવા માટે.
5) સ્કૂલ પ્રત્યે ચાઇલ્ડ ના ઇન્ટરેસ્ટ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.
6) ચાઇલ્ડ ના સ્કુલ ડ્રોપ આઉટ ને રીડયુઝ કરવા માટે.
7) સ્કૂલ માં ચાઇલ્ડ ને વધારે પ્રમાણમાં એટ્રેક્ટ કરવા માટે.

સેમ્પલ મેન્યુ ફોર મીડ ડે મીલ પ્રોગ્રામ

1)સિરીયલ્સ એન્ડ મીલેટ્સ:= 75 gm/day/ child ,
2)પલ્સીસ:=30 gm/ day/ child,
3)ઓઇલ એન્ડ ફેટ:=8 gm/ day/ child,
4)ગ્રીનલીફી વેજીટેબલ્સ:=30 gm/ day/ child.
5)નોનગ્રીનલીફી વેજીટેબલ્સ:=30 gm/ day/ child.

Q-5 Define following (any six) નીચેની વ્યાખ્યા લખો. (કોઈપણ છ) 12

a) Public health – પબ્લીક હેલ્થ

પબ્લિક હેલ્થ એ એક એવો કલેક્ટિવ એપ્રોચ છે, જેમાં સોસાયટીની, ઓર્ગેનાઇઝેશનની અને વ્યક્તિગત પ્રયત્નોથી ડીસીઝને પ્રિવેન્ટ કરવા, લાઈફની ક્વોલિટીને વધારવા અને હેલ્થને ઈમ્પ્રુવ કરવા માટેની સાયન્સ બેઝ્ડ (આધારિત) અને  સિસ્ટમિક એક્ટિવિટી નો સમાવેશ થાય છે.

b) Demography – ડેમોગ્રાફી

ડેમોસ મિન્સ પીપલ
ગ્રાફીન મિન્સ ધ રેકોર્ડ.

ડેમોગ્રાફિ
હ્યુમન પોપ્યુલેશન અને તેના એલિમેન્ટ્સ એટલે કે સાઇઝ, કમ્પોઝિશન તથા ડિસ્ટ્રીબ્યુશન ની સાયન્ટિફિક સ્ટડી ને ડેમોગ્રાફી કહેવામાં આવે છે. ડેમોગ્રાફી એટલે પોપ્યુલેશન ની સાયન્ટિફિક રીતે સ્ટડી કરવી.

કોન્સેપ્ટ ઓફ ડેમોગ્રાફી

ડેમોગ્રાફી એ એક એવી સાયન્સ ની બ્રાન્ચ છે જે હ્યુમન પોપ્યુલેશન વિશે સ્ટડી કરી છે તે માત્ર ત્રણ એલિમેન્ટ્સ પર સ્પેશિયલ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

• 1) પોપ્યુલેશન ની સાઇઝમાં કોઇપણ ચેન્જીસ થાય તો એટલે કે સાઇઝ એ ઇન્ક્રીઝ અથવા ડીક્રીઝ થાય .
• 2) પોપ્યુલેશન નું સ્ટ્રક્ચર( બેઝીક ઓફ એજ એન્ડ સાઇઝ).
• 3) રાજ્ય અથવા પ્રદેશ ના આધારે જીયોગ્રાફિકલ ડિસ્ટ્રીબ્યુશન.

(c) IMR – આઈએમઆર

IMR- આઈ.એમ.આર (ઇનફન્ટ મોર્ટાલીટી રેટ)

ડેફીનેશન:

એક હજાર ની વસ્તીએ તેજ યરમાં આપેલા પોપ્યુલેશનમાં ટોટલ લાઇવ બર્થ બાળકોની સંખ્યામાંથી 1 year ની એજ ની અંદર મૃત્યુ પામતા બાળકોની સંખ્યાને ઇન્ફન્ટ મોર્ટાલિટી રેટ( IMR ) કહેવામાં આવે છે.

ફોર્મ્યુલા:

IMR (ઇનફન્ટ મોર્ટાલીટી રેટ) =

એક વર્ષથી ઓછી ઉંમરના ચાઇલ્ડ ની મૃત્યુની સંખ્યા
——————- x 1000
ટોટલ નંબર ઓફ લાઇવ બર્થ ઇન ધ યર

d) Target couple – ટાર્ગેટ કપલ

ટાર્ગેટ કપલ એટલે એવા કપલ કે જેમને 2 થી 3 લાઇવ ચાઇલ્ડ હોય અને તેમને ફેમિલી પ્લાનિંગ વિશે હાઇલી મોટીવેટ કરવાની જરૂરિયાત હોય તેમને ટાર્ગેટ કપલ કહેવામાં આવે છે.

e) Primary health care – પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર

પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર એ એક એસેન્સીયલ (આવશ્યક) હેલ્થ કેર છે કે જે યુનિવર્સલી બનાવવામા આવે છે કે જે દરેક વ્યક્તિ સુધી એક્સેસિબલ હોવી જોઇએ તથા દરેક વ્યક્તિ ના તેમા ફુલ્લી પાર્ટિસિપેશન દ્વારા કેર એ એક્સેપ્ટેબલ હોવી જોઇએ તથા પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર એ કોમ્યુનિટી અને કન્ટ્રી ને કોસ્ટ માં પરવળી કરી શકે તેવી હોવી જોઇએ.

f) Health team – હેલ્થ ટીમ

હેલ્થ ટીમ એ ડિફરન્ટ લેવલ ના નોલેજ, ક્વોલિફીકેશન, એબીલીટીસ, પર્સનાલિટી અને સ્કિલ ધરાવતા ટ્રેઇન્ડ મેડિકલ અને નોન- મેડિકલ પર્સનલ્સ નુ ગ્રુપ છે જેઓ એકબીજાના પૂરક હોય છે અને જેઓ વ્યક્તિગત રીતે, ફેમીલિટીસને તથા કોમ્યુનીટી મા કોમ્પ્રાહેંસીવ હેલ્થ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવા માટેનો એક કોમન ગોલ ધરાવે છે.

g) Fertility – ફર્ટીલીટી

જ્યારે ચિલ્ડ્રન ને કન્સીવ કરવા માટેની તથા તેને બિયરિંગ કરવા માટેની એબિલિટી હોય તો તેને ફર્ટિલિટી કહેવામાં આવે છે. ફર્ટીલિટી એટલે ઓફસ્પ્રિંગ ને પ્રોડ્યુસ કરવા માટેની નેચરલ કેપેસિટી ને ફર્ટિલિટી કહેવામાં આવે છે.

h) Immunity – ઇમ્યુનીટી

Immunity (ઇમ્યુનિટી) એ એક પ્રકારનું રેઝિસ્ટન્સ છે કે જે હોસ્ટની બોડી દ્વારા એક્ટિવેટ થાય છે .જ્યારે કોઇપણ ફોરેન બોડી (એન્ટિજન) એ હોસ્ટ ની બોડીમાં એન્ટર થાય ત્યારે જે એન્ટીબોડી એ એન્ટીજન વિરુદ્ધ ફાઇટ કરે છે તેને ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.જ્યારે બોડીમાં કોઇ એન્ટીજન ( ફોરેન બોડી) થાય તો તેની વિરુદ્ધમાં બોડીની ફાઇટ કરવાની ક્ષમતાને ઇમ્યુનીટી કહે છે.

ઇમ્યુનિટીના મેઇન્લી બે ટાઇપ પડે છે:

• 1) ઇનનેટ ઇમ્યુનીટી
• 2) એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી

(1) ઇનનેટ ઇમ્યુનિટી-ઇનનેટ ઇમ્યુનિટી એ એવી ઇમ્યુનિટી છે કે જે વ્યક્તિને by born/by birth જોવા મળે છે.આ એક પ્રકારની નેચરલ ઇમ્યુનિટી છે.

(2) એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી-બર્થ થયા પછી વોલ લાઇફ દરમિયાન બોડીને જે ઇમ્યુનિટી મળે તેને એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.

Q-6 (A) Fill in the blanks – ખાલી જગ્યાઓ પૂરો.05

1.ICDS stands for……ICDS નું પૂર્ણનામ…… : Integrated Child Development Services
👉🏻 ICDS નું સંપૂર્ણ નામ: ઇન્ટિગ્રેટેડ ચાઈલ્ડ ડેવલપમેન્ટ સર્વિસીસ

2.NRHM & NUHM are managed by ministry of……
NRHM અને NUHM એ……મીનીસ્ટ્રી દ્વારા મેનેજ થાય છે : Ministry of Health and Family Welfare 👉🏻 NRHM અને NUHM મીનીસ્ટ્રી ઓફ હેલ્થ એન્ડ ફેમિલી વેલફેર દ્વારા મેનેજ થાય છે.

3.World health day theme for year 2025 is……
વિશ્વ આરોગ્ય દિનની થીમ વર્ષ ૨૦૨૫ ની ……. છે : “My health, my right”
👉🏻 વિશ્વ આરોગ્ય દિવસ 2025 ની થીમ: “મારું આરોગ્ય, મારું અધિકાર”

4.1 ^ (st) dose of vitamin A is IU…….
વિટામીન એ નો પ્રથમ ડોઝ……IU છે : 100,000 IU
👉🏻 વિટામીન A નો પ્રથમ ડોઝ: 1,00,000 IU (9 થી 12 મહિના સુધીના બાળકને)

5…….month is known as antimalarial month……. માસને એન્ટીમેલેરીયા માસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે : June👉🏻 જુન માસને એન્ટીમેલેરીયા માસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

B) True or False – ખરા ખોટા જણાવો. 05

1.Hospital services provide mostly preventive care. હોસ્પિટલમાં ફકત અટકાયતી સારવાર આપવામાં આવે છે : False ❌
(હોસ્પિટલમાં મુખ્યત્વે સારવારાત્મક (curative) સેવા આપવામાં આવે છે, અટકાયતી નહીં.)

2.Food fortification means adding micronutrients in food. ફુડ ફોર્ટીફીકેશન એટલે ખોરાકમાં માઈક્રોન્યુટ્રીએન્ટસ ઉમેરવા : True ✅

3.Ageing process can be delayed by good nutrition and active lifestyle. એજીંગ પ્રોસેસને સારા ન્યુટ્રીશન અને એકટીવ જીવનશૈલીથી વિલંબ કરી શકાય છે : True ✅

4.Mudaliar committee is also known as “health survey and development committee”.
મુદલીયાર કમીટીને ‘હેલ્થ સર્વે અને ડેવલોપમેન્ટ કમીટી’ પણ કહેવાય છે : False ❌

5.Mosquitoes responsible for dengue bites at night.
ડેન્ગ્યુ માટે જવાબદાર મચ્છરો રાત્રે કરડે છે : False ❌
(Aedes mosquito usually bites during daytime, especially early morning and late afternoon.)

(c) Match the following – જોડકા જોડો. 05

A B

(1) International women’s day (a) 1 ^ (st) December

(2) WHO day (b) 24 ^ (th) March

(3) World AIDS day (c) 8 ^ (tn) March

(4) World TB day (d) 7 ^ (th) April

(5) International nurse day (e) 12 ^ (th) May

(f) 1 ^ (st) August

✅ Correct Match :

✅ (1 → c) 1 → (c) 8ᵗʰ March

✅ (2 → d) 2 → (d) 7ᵗʰ April

✅ (3 → a) 3 → (a) 1ˢᵗ December

✅ (4 → b) 4 → (b) 24ᵗʰ March

✅ (5 → e) 5 → (e) 12ᵗʰ May