💙VITAL STATISTICS

Definition

સમાજમાં બનતા vital events જેવા કે birth, death, marriage, sickness વગેરેને લગતા statistics ને વાઈટર vital statistics કહે છે.

સારી રીતે record રાખીને મેળવેલા statistics થી લોકોની health નું level જાણી શકાય છે તેમજ planning અને health administration અને guidelines પૂરી પાડે છે.

Systematic અને correction માટે numerical form માં દોરવાથી પત્રક ના record પરથી જરૂરી આંકડાકીય માહિતી મળે છે.

Vital Statistics ને health statistics પણ કહી શકાય.

આ health statistics માં મુખ્ય ત્રણ બાબતોનો સમાવેશ થાય છે:

1. Status of health ને લગતા પગલા જેવા sickness અને death.
2. આરોગ્યને અસર કરતા factors જેવા કે population, housing, social and economical status
3. Nursing services જેમ કે preventive, promotive and curative services

💙 Uses of vital statistics

1. સમાજમાં તંદુરસ્તીનું લેવલ જાળવવા તેમજ લોકોની health need જાળવવા તેમજ લોકોના health problemsજાણવા ઉપયોગી છે.
2. અન્ય દેશના લોકોની તંદુરસ્તીનું લેવલ જાળવવા, તેની સાથે સરખામણી કરવા તેમજ ભૂતકાળના બનાવો અને વર્તમાન પરિસ્થિતિ જાણવા માટે ઉપયોગી છે.
3. health administration અને planning માટે ઉપયોગી છે.
4. Health program અને health services કે જે હાલમાં ઉપલબ્ધ છે તેનુ progress જાણવા માટે અને સફળતાપૂર્વક મૂલ્યાંકન કરવા માટે ઉપયોગી છે.
5. કમ્યુનિટીના લોકોની health ના પ્રશ્નો પર resource કરવા માટે
   💙Resources of vital and health statistics
6. sensus (વસ્તી ગણતરી)
7. Registration of birth, death and marriage
8. Notification of infectious disease
9. Records of hospital and health center
10. Health survey
    1. Sensus

વસ્તી ગણતરી એ vital statistics નું અગત્યનું ઘટક છે અને important source છે.

ભારત સહિત ઘણા બધા દેશોમાં દર 10 વર્ષે વસ્તી ગણતરી થાય છે.

આપણા દેશમાં પ્રથમ વખત વસ્તી ગણતરી 1971 માં થઈ હતી અને છેલ્લી વસ્તી ગણતરી 2011 માં થઈ હતી.

આ વસ્તી ગણતરીમાં ફેમિલી મેમ્બર ની માહિતી જેમા name, age, sex, marrital status, birth place વગેરેની માહિતી લેવામાં આવે છે.

આ વસ્તી ગણતરીની માહિતી commissioner of India and registered general દ્વારા પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે છે.

વસ્તી ગણતરીથી ફક્ત લોકોની હેલ્થનું લેવલ જાણવા મળે છે એવું નથી પરંતુ સાથે સાથે હેલ્થ પ્રોગ્રામનું પ્લાનિંગ કરવા માટે અગત્યનો baseline data પૂરો પાડે છે.

Administration and resource ફક્ત community health department માં નથી પરંતુ દરેક જગ્યાએ government setion માં છે.
2. Registration

Registration એ Vital statistics તથા health statistics નું બીજું અગત્યનું પ્રાપ્તિસ્થાન છે.

જો birth અને death નું Registration ચોક્કસ હોય તો population નો સાચો ખ્યાલ આવી શકે છે પરંતુ આપણા દેશમાં હજી પણ Registration બરાબર maintain થતું નથી તેના ઘણા કારણો આ પ્રમાણે છે:

A. Lack of uniformality (એકસરખું ધોરણ ન જળવાવું)

આપણા દેશમાં birth and death ની માહિતી collect કરવાની ચોક્કસ રીત નથી.

ઘણા રાજ્યોમાં vital statistics ના મહત્વના બનાવો rural અને urban area માં compulsory છે, તો ઘણી જગ્યાએ ફક્ત urban area માં જ compulsory છે.

ઘણા state માં village ના ચોકીદાર અને પોલીસ સ્ટેશનના માણસો દ્વારા માહિતી એકત્ર કરવામાં આવે છે.
B. Lack of completeness (અધુરી માહિતી)

મોટાભાગના લોકો birth and death ની નોંધ કરાવતા જ નથી તેથી record સાચો થતો જ નથી.

C. Lack of accuracy

Death સમયે ઉંમર, તેનું સાચું કારણ તથા તેની માહિતી અપૂરતી હોય છે.

D. Lack of knowledge

માહિતી આપનાર વ્યક્તિ અભણ હોય તો માહિતી યોગ્ય અને સાચી આપી શકે નહીં.

Rural area માં ચોકીદાર દ્વારા આ કામ કરવામાં આવે છે,જેમાં ચોકીદાર અભણ હોય છે તેથી માહિતી પૂર્ણ ન મળતા અથવા તેની બેદરકારીના લીધે registration થતું નથી.
E. Transmission of data

માહિતી પહોંચાડનાર માધ્યમ બરાબર માહિતી ન આપતું હોય એટલે કે હેલ્થ ડિપાર્ટમેન્ટ દ્વારા માહિતી પૂરી આપવામાં ન આવતી હોય અને પોલીસી કે રીવેન્યુ ખાતા દ્વારા માહિતી આપવામાં આવતી હોય તેમજ તેમાં સચોટતા ન હોવાથી તે ખામી ભરેલ હોય છે.
F. Ignorance

લોકોમાં શિક્ષણનો સ્તર નીચું હોવાના લીધે એ રજીસ્ટ્રેશન ની અગત્યતા સમજી શકતા નથી તેમજ તેનું ignorance કરે છે અને
બાળકના જન્મ પછી તરત જ મળતા કેટલાક લાભોથી તે વંચિત રહી જાય છે.

આ અજ્ઞાનતાના કારણે registration time એ થતો નથી.

ઈ.સ.1969 માં registration નો કાયદો ઘડવામાં આવ્યો અને ફર્સ્ટ 1970 થી તેને અમલમાં મૂકવામાં આવ્યો.

બર્થ અને ડેથની સાચી માહિતી મળી રહે તે માટે government of India એ central birth and death registration act જાહેર કર્યો આના અનુસંધાને ભારતમાં દરેક જગ્યાએ જન્મ-મરણની નોંધણી ફરજિયાત બની.
3. Notification of infectious disease

Notification અને reporting એ communication ને control કરવા માટેનું પ્રથમ પગથિયું છે જે day to day community નો report પૂરો પાડે છે.

Cholera, smallpox, plague and AIDS આ બધા નું International Notification થવું જોઈએ, ઉપરાંત બીજા અગત્યના cases જેવા કે enteric fever, TB, diptheria, leprosy, measles, polio, whooping cough, HIV cases etc.. નું પણ Notification થવું જોઈએ આ બધા disease ને public health માં ગંભીર ગણવામાં આવે છે આ બધા જ notificable છે.
4. Records of hospitals and health center

તેમાથી communicable disease ની માહિતી મળી શકે છે.

હોસ્પિટલમાંથી indoor તથા outdoor patient નો રિપોર્ટ મળી શકે છે અને હેલ્થ સેન્ટરમાંથી અલગ અલગ એક્ટિવિટી ની માહિતી મળી રહે છે,જેમ કે MCH, FP અને school health environmental sanitation તથા control of CD વગેરે આંકડા મળી રહે છે.
5. Health survey

Community health problem ના diagnosis માટે health survey શબ્દ ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.

દરેક જગ્યાના પોપ્યુલેશનના health તથા sickness ના comprehensive daa પૂરા પાડે છે.

           Health survey 
           ⬇️                ⬇️
      Specific       general 

સૌપ્રથમ health survey 1946 માં સિગુર ખાતે થયો.

Special survey નક્કી કરેલા problem ના investigation માટે વપરાય છે.

Health survey કુલ વસ્તીના sample તરીકે કરવામાં આવે છે
કારણ કે, total વસ્તીનો survey expensive છે તેમજ schedule પ્રમાણે field worker પ્રશ્નોત્તરી દ્વારા table પૂર્ણ કરે છે.

General health survey માટે સામાન્ય રીતે,

1. Family schedule
2. General individual schedule
3. Nutrition assessment
4. Client survey

આવી રીતે collected data નો analysis કરી report tabulate કરવામાં આવે છે.

Health problem માટે health survey કરવું.

આ data એ program, planning, evaluation તથા research માટે ઉપયોગી છે.
💙Important vital statistics

1. Birth rate
2. Death rate
3. Specific death rate
4. IMR
5. MMR
6. NMR
7. perinatal mortality rate
8. Expectation of life
9. General Fertility rate
   1. Birth rate

જન્મદર એટલે એક year માં થયેલ જીવિત જન્મદર × 1000 જે મધ્યમવર્ષીય વસ્તીના આધારે કાઢવામાં આવે છે.

Formula

Birth rate = no. of birth
During the year
__×1000
Estimated mid
Year population

એક ગામની મધ્યવર્તી વસ્તી 5000 છે અને year દરમિયાન 120 બાળકો જન્મ્યા છે તો તે,

Birth rate = 120×1000
__
5000

               = 24

2. Death rate

Formula

Death rate = વર્ષ દરમિયાન થયેલ
કુલ મૃત્યુ
__×1000
Estimated mid
Year population

ગામની મધ્યવર્તી વસ્તી 5000 છે વર્ષ દરમિયાન કુલ 500 મૃત્યુ થાય છે.

 Death rate = 500 × 1000
                         _____× 100
                            5000

3. Specific death rate

જેમાં specific cause+age group and Occupational, sex વગેરે..

જેમ કે.,

1. Specific cause- cholera
2. age group- infant
3. Specific period- weekly, monthly, annual

Specific death=death during
The year
_×1000
Estimated mid
Year population
4. IMR : (0-1 year) (48 to 50)

1 year ની ઉંમર સુધીના બાળકોમાં વર્ષ દરમિયાન થયેલ મૃત્યુને 1000 પર તથા મધ્યમવર્તી પર કાઢવામાં આવે છે.

IMR = વર્ષ દરમિયાન થયેલું મૃત્યુ
__×1000
વર્ષ દરમિયાન જીવિત જન્મોની સંખ્યા

      = 150 × 1000
          _____
              3000

       = 50 IMR

💙 Estimated Mid Year Population

કોઈપણ વર્ષની 1 જુલાઈના દિવસે ગણેલ વસ્તીને તે વર્ષની અંદાજિત મધ્યમવર્શીય વસ્તી કહે છે કે ગણવામાં આવે છે.

એ વસ્તી ગણતરીના, વસ્તીના આંકડા નો તફાવત, 10 વર્ષના થયેલ વસ્તી વધારો છે.

વસ્તી વધારો 10 વર્ષે મેળવી શકાય છે.

જે તે 10 year ની વસ્તી વધારો મેળવી શકાય છે.

આગલી બે વસ્તીના તફાવતને વાર્ષિક સરેરાશ વસ્તી વધારો છે તેમ ગણતરી કરી તેટલો વાર્ષિક વધારો તે પછીના 10 વર્ષમાં રહેશે,
તેમ માનીને અંદાજિત મધ્યમવર્શીય કાઢી શકાય છે.

Birth rate and death rate કાઢવા માટે અંદાજિત મધ્યમવર્શીય વસ્તીને ગણતરીમાં લેવાતી હોય છે.

એટલે કે 1 જુલાઈએ ગણેલ વસ્તી ઉપરોક્ત દર વર્ષે 1 માર્ચમાં કરવામાં આવે છે.

જ્યારે મધ્યમ વર્ષીય વસ્તી 1 જુલાઈએ ગણવામાં આવે છે.

1st March થી 1st July વચ્ચેનો સમયગાળો= 4 month

Mid Year Population= છેલ્લી વસ્તી ગણતરી – પહેલાની વસ્તી ગણતરી

= 2001 – 1991
= 15,900 – 12,300

10 વર્ષ માં વસ્તી વધારો = 3600
દર વર્ષે વસ્તી વધારો = 3600
_×360

                                10

આથી 2001 ની મીડિયા પોપ્યુલેશન ની અંદાજિત મધ્યમ વર્ગીય વસ્તી કાઢવા માટે 1 march થી July =

4 month=360
__વસ્તીવધારોવાર્ષીક
2

2001 નું Mid Year Population ગણવા માટે 2001 ની વસ્તી 15,900

15,900+120 = 16020