CHILD HEALTH NURSING (GNM 2ND YEAR) 12/12/2024

Q-1 a) What is diarrhea? What are the causes of diarrhea in children? 03 ડાયેરીયા એટલે શું? બાળકોમાં ડાયરીયાના કારણો જણાવો.03

ડાયરિયા એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં લિક્વિડ, લુઝ તથા વોટરી સ્ટૂલ એ દિવસમાં ( in 24 hours) ત્રણ time કરતાં વધારે time passed થાય છે. અને આ લુઝ , વોટરી સ્ટૂલ ની ફ્રિકવન્સી પણ વધારે હોય છે.ડાયરિયા થવાના કારણે બોડી માંથી એક્સેસિવ અમાઉન્ટ માં ફ્લુઇડ તથા ઇલેક્ટ્રોલાઇટ એ લોસ થાય છે તેના કારણે ડીહાઈડ્રેશન ની કન્ડિશન અરાઇઝ થાય છે.

{Diarrhea is a disease in which passage of loose, liquid or watery stool more than three times per day}.

types of the Diarrhea(ડાયરિયા ના ટાઇપ):

ડાયરિયા ના મુખ્ય ચાર ટાઈપ પડે છે.

1) Acute Diarrhea( એક્યુટ ડાયરિયા)

2) Cronic Diarrhea( ક્રોનિક ડાયરિયા)

3) persistant Diarrhea (પર્સીસ્ટન્ટ ડાયરીયા)

4) Dysentery ( ડિસેન્ટ્રી)

1) Acute Diarrhea(એક્યુટ ડાયરિયા): એક્યુટ ડાયરિયા એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમા ડાયરિયા નું ઓનસેટ એ સડ્નલી હોય છે તથા શોર્ટડ્યુરેશન માટે હોય છે તથા બે વીક કરતા ઓછા સમયગાળા માટે હોય છે.એક્યુટ ડાયરિયા એ મુખ્યત્વે કોઈપણ ઇન્ફેક્શન ના કારણે થાય છે.

2) Cronic Diarrhea (ક્રોનિક ડાયરિયા): ક્રોનિક ડાયરિયા એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં લુઝ વોટરી સ્ટૂલ એ 3 વિકસ કરતા પણ વધારે સમય થી હોય તો તેને ક્રોનિક ડાયરીયા કહેવામાં આવે છે.ક્રોનિક ડાયરિયા કોઇપણ ઓર્ગેનિક ડિસીસ ના કારણે હોય છે.

3) persistant Diarrhea ( પર્સીસ્ટન્ટ ડાયરીયા) : પર્સીસ્ટન્ટ ડાયરિયા એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં એક્યુટ ડાયરિયા ના અટેકસ એ બે વીક કરતા વધારે સમય સુધી જોવા મળે છે અને તે ડાયરિયા એ ઇન્ફેક્શનના કારણે થાય છે.

4) Dysentery ( ડિસેન્ટ્રી): ડીસેન્ટ્રી એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં સ્ટૂલમાં બ્લડ , મ્યુકસ અને પસ એ પ્રેઝન્ટ હોય છે તથા તેમાં એબડોમીનલ કોલીક, ફીવર, તથા ટેનીસ્મશ ( આ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં bowel એ ઓલરેડી એમ્પટી થયેલ હોય છતાં પણ સ્ટૂલ પાસ કરવાની જરૂરિયાત પડે છે.) જોવા મળે છે.

Etiology/ cause of the Diarrhea. (ડાયરિયા થવા માટેના કારણ ):

અનહાઇજીનીક કન્ડિશન કારણે.

ઇન્ફેક્શન થવાના કારણે.

વાયરલ ઇન્ફેક્શન(Viral infection) :

• રોટા વાયરસ,
• એન્ટેરો વાઇરસ,
• એડીનો વાયરસ ના કારણે,
• મીઝલ્સ વાયરસ ના કારણે.
• Influenza વાયરસ ના કારણે.

બેક્ટેરિયલ ઇન્ફેક્શન (Bacterial infection):

• E coli,
• શિગેલા બેક્ટેરિયા (Shigella bacteria) ના કારણે,
• સાલમોનેલા બેક્ટેરિયાના કારણે.
• સ્ટેફાઇલોકોકસ બેક્ટેરિયાના કારણે.
• વીબ્રીઓ કોલેરા ના કારણે.

પેરાસાઇટીક ઇન્ફેક્શન (Parasitics infection):

• એન્ટઅમીબા હિસ્ટોલાઇટીકા,
• જીઆરડીયા લેમ્બલીયા,
• ક્રિપ્ટોસ્પોરીડિયમ,
• પી ફાલ્સીપેરમ, પી વાઇવેક્સ, પી ઓવેલી અને પી મેલેરિયા.

ફંગાઇ ઇન્ફેક્શન( Fungai infection):

• કેન્ડીડા આલ્બીકન્સ ના કારણે,
• ઇન્ફેક્શિયસ કન્ડિશન (infectious Condition)
• અપર રેસ્પીરેટ્રી ટ્રેક ઇન્ફેક્શન,
• ઓટાઇટીસ મીડિયા ,
• ટોન્સીલાઇટીસ ,
• ન્યુમોનિયા,

યુરીનરી ટ્રેક ઇન્ફેક્શન.

ડાયેટીક તથા ન્યુટ્રીશનલ ફેક્ટર (Diatic and nutritional Factors):

• ઓવરફીડિંગ,
• સ્ટારવેશન ના કારણે,
• ફુડ એલર્જી તથા ફુડ પોઇઝનિંગ ના કારણે.
• અધર પ્રિડીસ્પોઝીંગ કન્ડિશન ના કારણે
  જેમ કે,
  Age,
  Season,
  Artificial feeding

b) Write clinical manifestations & stages of dehydration in children. બાળકોમાં ડીહાઈડ્રેશન ના લક્ષણો અને તબકકાઓ લખો. 04

ઇન્ટ્રોડક્શન(Introduction):

ડિહાઇડ્રેશન (Dehydration) એ એવી પેથોફિઝિયોલોજીકલ કંડિશન છે જેમાં પેશન્ટના બોડી માંથી ફલૂઇડ (Fluid) અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ (Electrolytes) નો ડિસ્ટ્રોય થવાથી ફ્લુઇડ વોલ્યુમ ડિફિસિટ (Volume Deficit) થાય છે. ચાઇલ્ડ પેશન્ટમાં સૌથી સામાન્ય કારણ એક્યુટ ડાયરિયા (Acute Diarrhea), વોમિટિંગ (Vomiting), ફીવર અથવા ગરમીથી થતું એક્સેસિવ પર્સપિરેશન (Perspiration) હોઇ શકે છે. યોગ્ય મેડિકલ ઇન્ટરવેન્શન ન થાય તો ડિહાઇડ્રેશન લાઇફ થ્રેટનિંગ પણ બની શકે છે.

ક્લિનિકલ મેનિફેસ્ટેશન્સ (Clinical Manifestations) of Dehydration in Children:

ચાઇલ્ડ પેશન્ટમાં ડિહાઇડ્રેશનની સિવ્યારીટી એ પેશન્ટની એજ, ઇન્ટર્નલ ફલૂઇડ લોસના અમાઉન્ટ અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ ઇમબેલન્સ (Imbalance) પર આધાર રાખે છે. નીચેના લક્ષણો સામાન્ય રીતે જોવા મળે છે:

1.મ્યુકસ મેમ્બ્રેન ડ્રાય થય જવું (Dry Mucous Membranes)

2.આંખોની ઊંડે જઈ જવી (Sunken Eyes)

3.સ્કિન ટ્યુર્ગર (Skin Turgor) ઘટી જવો અને લેટ ટેસ્ટ પોઝિટીવ આવવો

4.રડતી વખતે આંસુ ન આવવા (Absence of Tears)

5.પેશન્ટનું યુરિન આઉટપુટ (Urine Output) ઘટી જવું અથવા ઓલિગ્યોરિયા (Oliguria)

6.પલ્સ રેટ (Pulse Rate) વધેલી અને વીક (Weak Pulse) લાગવી

7.કેપિલેરી રીફીલ ટાઇમ (Capillary Refill Time) વધેલો હોય

8.પેશન્ટ થાકેલ દેખાય (Lethargic) અથવા ઇરીટેબલ (Irritable) રહે

9.fontanel (Fontanel) ને પીડિયાટ્રિક પેશન્ટમાં પેલ્પેટ કરવાથી તે ડિપ્રેસ્ડ લાગે

10.સ્કીન સૂકી અને ઠંડી અનુભવાય

Stages of Dehydration (ડીહાઇડ્રેશનના તબકકા):
ડિહાઇડ્રેશન તીવ્રતા મુજબ ત્રણ તબક્કાઓમાં વર્ગીકૃત થાય છે:

1.માઇલ્ડ ડિહાઇડ્રેશન (Mild Dehydration):

ફલૂઇડ લોસ એ લગભગ ૩ થી ૫ ટકા બોડી વેઇટ હોય છેપેશન્ટ સામાન્ય રીતે અલર્ટ હોય છેમાઉથ સૂકાઈ શકે છે થોડી તરસ લાગતી હોય છે

2.મોડરેટ ડિહાઇડ્રેશન (Moderate Dehydration):

૬ થી ૯ ટકા બોડી વેઇટ લોસપેશન્ટ થાકેલ અને ઇરીટેબલ હોય છેઆંખો અંદર જઈ જાય છેસ્કિન ટ્યુર્ગર ડિલેડ હોય છેકનજંકટાઈવા (Conjunctiva) સૂકી લાગેયુરિન આઉટપુટ ઘટી જાય છેપલ્સ તીવ્ર અને વીક લાગે

૩.સિવિયર ડિહાઈડ્રેશન (Severe Dehydration):

બોડી વેઇટનો લોસ ≥ ૧૦ ટકા હોયપેશન્ટ લેવલ ઓફ કોન્શિયસનેસ (Consciousness) માં અલ્ટરેશન સાથે લેથાર્જિક અથવા સેમીકોન્સિયસ હોઈ શકેઆંખો અને ફોન્ટાનેલ બંને ખૂબ રીતે ડિપ્રેસ્ડ હોયપલ્સ ફીબલ અને ફાસ્ટ હોયબ્લડ પ્રેશર (Blood Pressure) લો મળતું હોયસ્કિન કોલ્ડ, ક્લેમી અને ટિન્ટેડ રહેકેપિલેરી રીફીલ ટાઇમ ≥ ૩ સેકન્ડ હોયશોક (Shock)ની સ્થિતિ વિકસી શકે

બાળકોમાં ડિહાઇડ્રેશનનું ત્વરિત મૂલ્યાંકન અને તબક્કા અનુસાર ઇલાજ ખૂબ જ અગત્યનો છે. લક્ષણોની ઓળખ અને સ્ટેજ અનુસાર યોગ્ય રિહાઇડ્રેશન થેરાપી (Rehydration Therapy) આપવી જરૂરી છે જેથી પેશન્ટનું હેલ્થ સ્ટેબલ રાખી શકાય. નાના બાળકોમાં ખાસ ધ્યાન આપવું જોઇએ કારણ કે તેઓમાં ફ્લૂઇડ લોસ ઝડપથી થાય છે અને તે ઝડપથી સિવ્યર ડિહાઇડ્રેશન તરફ લઇ જઇ શકે છે.

c) Explain nursing management of diarrhea. ડાયેરીયાનું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ સમજાવો. 05

• ચાઇલ્ડ ને રિહાઇડ્રેશન થેરાપી પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ નુ હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ મેઇન્ટેન રાખવા માટે ઓરલ રીહાઇડ્રેશન સોલ્યુશન ( ORS ) પ્રોવાઇડ કરવું.
• ઓરલ રીહાઇડ્રેશન થેરાપી એ માઇલ્ડ થી મોડરેટ ડીહાઇડ્રેશન ને ટ્રીટ કરવા માટેની ઇફેક્ટિવ ટ્રીટમેન્ટ ગણવામાં આવે છે.
• ચાઇલ્ડ ને ઇન્ટ્રા વિનસ ફ્લુઇડ થેરાપી પ્રોવાઇડ કરવી.
• જો ચાઇલ્ડ ને ડિહાઇડ્રેશનની કન્ડિશન હોય અને ORS થેરાપી એ પ્રોપરલી effective ન રહેતી હોય ત્યારે ચાઇલ્ડ ને ઇન્ટ્રા વિનસ ફલુઇડ થેરાપી પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને ઇન્ટ્રા વિનસ થેરાપી સાથે પ્રોપરલી feeding પ્રોવાઇડ કરવુ જેના કારણે Malnutrition માંથી પ્રિવેન્ટ કરી શકાય .
• જે ચાઇલ્ડ એ માઉથ દ્વારા ફૂડ લઇ શકતુ હોય તેને ઈઝીલી ડાયજેસ્ટેબલ ફૂડ પ્રોવાઇડ કરવું.
  Ex: Toast, rice,blanned food.
• ચાઇલ્ડ નુ એડીક્યુએટલી ફ્લુઇડ અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ લેવલ મેઇન્ટેન કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને જો કોઇપણ બેક્ટેરિયલ ઇન્ફેક્શનના કારણે ડાયરિયલ ડીસીઝ થઈ હોય તો એન્ટિબાયોટિક મેડિસિન પ્રોવાઈડ કરવી.
• ચાઈલ્ડ ને એન્ટીડાયરીયલ મેડિસિન પ્રોવાઈડ કરવી
  જેમ કે,
  Loperamide,
  Bismuth Subsalysilate.
• ચાઇલ્ડ નું પ્રોપર્લી અસેસમેન્ટ કરવું.
• ડાયરિયલ ડીસીઝ ની સિવ્યારીટી ને અસેસ કરવી.
• ડાયરિયા ની ફ્રિકવન્સી, વોલ્યુમ તથા કન્સીસ્ટન્સી ને અસેસ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને ડીહાઇડ્રેશનના કોઇપણ સિમ્પટોમ્સ છે કે નહીં તે અશેસ કરવું.
• ચાઇલ્ડ નું પ્રોપરલી ફલુઇડ તથા ઇલેક્ટ્રોલાઇટ લેવલ મેન્ટેઇન રાખવું.
• ચાઇલ્ડ ના હાઇડ્રેશન સ્ટેટસને મેઇન્ટેન રાખવા માટે ઓરલ રીહાઇડ્રેશન સોલ્યુશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• જો ચાઇલ્ડ ને સિવ્યર ડીહાઇડ્રેશન થયું હોય તો ઇન્ટ્રા વિનસ ફલુઇડ થેરાપી પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપર્લી ન્યુટ્રીશનલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.
• ચાઇલ્ડ ને કંટીન્યુઅસ બ્રેસ્ટ ફીટીંગ પ્રોવાઇડ કરવું.
• જો ચાઇલ્ડ એ માઉથ દ્વારા ફૂડ ઇન્ટેક કરી શકતું હોય તો તે ચાઇલ્ડ ને ઇઝીલી ડાઇજેસ્ટેબલ ફૂડ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપર્લી મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• જો ચાઇલ્ડ ને કોઇપણ બેક્ટેરિયલ ઇન્ફેક્શનના કારણે ડાયરિયા ની કંટીશન થઈ હોય તો એન્ટિબાયોટિક મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• જો ચાઇલ્ડ ને કોઇપણ પેરાસાઇટીક ઇન્ફેક્શન થયું હોય તો એન્ટિપેરાસાઇટીક મેડિસિન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને કોઇપણ પ્રકારનું ઇન્ફેક્શન લાગે નહીં તે માટે પ્રોપર્લી હેન્ડ હાઇજીન ટેકનીક પ્રેક્ટિસ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• ચાઇલ્ડ ને કંટીન્યુઅસલી મોનિટર કરવુ.
• ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ્સ ને એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું કે સેફ વોટર તથા ફૂડ હેન્ડલિંગ કરવું જેના કારણે ડાયરિયા ની કન્ડિશન થતી પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.
• ચાઇલ્ડસ ના પેરેન્ટ્સ ને એડવાઇઝ આપવી કે ચાઇલ્ડ ને રેગ્યુલર મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરે.
• prevention care of the Diarrhea(ડાયરિયા નું પ્રિવેન્શન કેર):
• પેરેન્ટ્સ ને એડવાઇઝ આપવી કે ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ બ્રેસ્ટ ફીડિંગ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ્સ ને એડવાઇઝ આપવી કે પ્રોપર્લી હેન્ડ હાઇજીન મેઇન્ટેન રાખવી.
• ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ્સ ને એડવાઇઝ આપવી કે પ્રોપર્લી સેફ વોટર તથા હાઇજીનીક રીતે ફૂડ પ્રિપેર કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપર્લી હાઇજીનીકલી બોટલ ફીટીંગ પ્રોવાઇડ કરવુ.
• કોઇપણ પ્રકારના સ્પેસિફાયર નો યુઝ ન કરવા માટે ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ્સને એડવાઇઝ આપવી.
• ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ્સ ને એડવાઇઝ આપવી કે પર્સનલ હાયજીન ને સ્ટ્રીક્ટ મેઇન્ટેન રાખવી.
• ચાઇલ્ડ ના નેઇલ્સ ને શોર્ટ રાખવા માટે એડવાઇઝ આપવી તથા ચાઇલ્ડ ના હેન્ડ્સ અને ટોયસ હંમેશા ક્લીન રાખવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ ફ્લુઇડ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડસ ને ઇઝીલી ડાયજેસ્ટેબલ ફૂડ જેમકે રાઇસ, દાલ, સુપ, કોકોનટ વોટર જેવું ફૂડ પ્રોવાઇડ કરવા માટે પેરેન્ટ્સને એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• પેરેન્ટ્સને એડવાઇઝ આપવી કે જો જરૂરિયાત રહેતો ચાઇલ્ડ ,ને હોમમેડ ORS સોલ્યુશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• પેરેન્ટ્સ ને એડવાઇઝ આપવી કે ચાઇલ્ડ ને રેગ્યુલર મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.

OR

a) What is meningitis? મેનિન્જાઈટીસ એટલે શું? 03

મેનેન્જીસ: મેનેન્જીસ એ બ્રેઇન તથા સ્પાઇનલ કોર્ડ નું પ્રોટેક્ટીક મેમ્બરેન છે કે જે બ્રેઇન અને સ્પાઇનલ કોર્ડ ને કવર કરે છે. આ મેનેન્જીસ માં ત્રણ અધર 3 લેયર આવેલા હોય છે. 1) ડ્યુરામેટર
( આઉટર મોસ્ટ લેયર) 2) એરાકનોઇડ મેટર ( ઇન્ટરમીડીએટ લેયર) 3)પિયા મેટર (ઇનરમોસ્ટ લેયર)આમ, મેનેન્જિસ ના આ ત્રણ લેયર હોય છે કે જે બ્રેઇન અને સ્પાઇનલ કોર્ડ ને કવર કરી તેને પ્રોટેક્ટ કરવા માટેનું વર્ક કરે છે.

મેનિંન્જાઇટીસ(Meningitis): બ્રેઇન તથા સ્પાઇનલ કોડ ની સરાઉન્ડીંગ માં આવેલા મેનેન્જિસ લેયર માં ઇન્ફેક્શન તથા ઇન્ફ્લામેશન થાય તો તે કન્ડિશન ને મેનિન્જાઇટિસ(Meningitis) કહેવામાં આવે છે. આ ઇન્ફેક્શન એ બેક્ટેરિયા વાઇરસ , તથા માઇક્રોઓર્ગેનિઝમ ના કારણે થઈ શકે છે.

b) Write down clinical manifestations of meningitis. મેનિન્જાઈટીસ ના કલીનીકલ મેનીફેસ્ટેશન લખો. 04

• હેડએક,
• ખૂબ હાઇ ફીવર,
• મેન્ટેન સ્ટેટસ અલ્ટર થવી. કન્ફ્યુઝન થવું.
• કંસિયસનેસ અલ્ટર્ડ થવું.
• વોમીટિંગ.
• ફોટોફોબિયા (એન ઇનએબીલિટી ટુ ટોલરેટ લાઇટ).
• ઇરીટેબિલિટી થવી .
• ડ્રાઉઝીનેસ થવી.
• કન્ફ્યુઝન થવુ.
• અલ્ટર્ડ કંન્શીયસનેસ થવી.
• વોમીટિંગ.
• સાઇન ઓફ મેનીન્જીયલ ઇરીટેશન.
• નકલ રિજીડીટી (નેક સ્ટીફનેસ).
• માથું દુખવું.
• મેન્ટલ સ્ટેટસ અલ્ટર્ડ થવી.
• આચકી આવવી.
• જોઈન્ટ પેઇન થવુ.
• મસલ્સ એક થવુ.

પોઝીટીવ બ્રુડઝિન્સકી સાઇન(Positive brudzinski sign):
બ્રુડઝિન્સકી સાઇન માં ચાઇલ્ડ ને જ્યારે સુપાઇન પોઝીશન પ્રોવાઇડ કરાવીએ અને તેના નેક ને ચેસ્ટ તરફ ફ્લેક્સ કરવામાં આવે ત્યારે તેની હિપ અને એંકલ એ ઓટોમેટીકલી ફ્લેક્સ થાય છે તેને બ્રુડઝિન્સકી સાઇન કહેવામાં આવે છે.

કર્નિંગ સાઇન(Kerning sign):
કર્નીંગ સાઇન માં જ્યારે પેશન્ટને સુપાઇન પોઝીશન પ્રોવાઇડ કરવા માં આવે ત્યાર બાદ પેસન્ટ નું ની અને હિપ એ ફ્લેક્સ કરવામાં આવે ત્યારે પેશન્ટનું ની એ ફરી એક્સટેન્ડેન્ટ કરતા તેને પેઇન થાય તો તેને કર્નિંગ સાઇન કહેવામાં આવે છે.

K:= Knee,
E:= Extention
R:= Resistense એટલે કે knee ને સીધા એક્સટેન્ડેડ કરવાથી પેશન્ટને પેઇન થાય છે.

e) Explain the nursing management of meningitis. મેનિન્જાઈટીસનું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ વર્ણવો.05

• ચાઇલ્ડ નું પ્રોપરલી અસેસમેન્ટ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ના વાયટલ સાઇન કંટીન્યુઅસલી મોનિટર કરવા.
• ચાઇલ્ડ નું હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ પ્રોપરલી અસેસ કરવું.
• ચાઇલ્ડ નુ પ્રોપરલી ફલ્યુડ તથા ઇલેક્ટ્રોલાઇટ લેવલ મેઇન્ટેન રાખવુ.
• જો ચાઇલ્ડ ને પેઇન થતું હોય તો એનાલજેસીક મેડિસિન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ નું પ્રોપરલી ન્યુરોલોજિકલ સ્ટેટસ અસેસ કરવું.
• જો ચાઇલ્ડ ને સીઝર આવતી હોય તો એન્ટી કન્વલ્ઝન મેડિસિન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ન્યુટ્રીશનલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.
• ચાઇલ્ડ ને તેની ડીઝિઝ, તેને થવા માટેના કારણ,તથા તેના લક્ષણો તથા ચિન્હો વિશે પ્રોપરલી એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ નું ઇન્ટેક આઉટપુટ કંટીન્યુઅસલી મોનિટર કરવું.
• ચાઇલ્ડ ના વાઇટલ સાઇન તથા ન્યુરોલેજીકલ સ્ટેટસ નું કંટીન્યુઅસલી મોનિટરિંગ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ના કન્સીયસનેસ લેવલ ને કંટીન્યુઅસ મોનિટર કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને રેગ્યુલરલી મેડિસિન લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• ચાઇલ્ડ ને રેગ્યુલરલી ફોલોઅપ લેવા માટે એડવાઈઝ આપવી.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

Q-2 a)What is exclusive breast feeding? Explain physiology of lactation. એકસ્લુઝિવ બેસ્ટ ફિડીંગ એટલે શું? ફિઝીયોલોજી ઓફ લેકટેશન સમજાવો 08

એક્સક્લુઝીવ બ્રેસ્ટ ફીડીંગ (Exclusive Breast feeding):

એક્સક્લુઝીવ બ્રેસ્ટ ફીડીંગ (Exclusive) એ એવી પ્રોસેસ છે જેમાં પેશન્ટ પોતાના ન્યૂબોર્ન ઈન્ફન્ટને જન્મથી લઈને સતત છ મહિના સુધી માત્ર બ્રેસ્ટ મિલ્ક (Breast) જ આપે છે અને આ અવધિ દરમિયાન કોઈ પણ પ્રકારનું ફોર્મ્યુલા મિલ્ક (Formula), પાણી (Water), જ્યુસ (Juice), સોલિડ ફૂડ (Food) કે અન્ય લિક્વિડ (Liquid) આપવાંમાં આવતા નથી — સિવાય કે મેડિકલ નિર્દેશ મુજબ ઓરલ રિહાઇડ્રેશન સોલ્યુશન (ORS), મેડિસિન્સ (Medicines) અથવા જરૂરી વિટામિન્સ (Vitamins) આપવાની જરૂર હોય ત્યારે.

આ પ્રેક્ટિસ ઇન્ફન્ટને ઇમ્યુનિટી (Immunity), ન્યુટ્રિશન (Nutrition), અને ઓર્ગેન ડેવલપમેન્ટ (Organ Development) માટે ખૂબ જરૂરી છે અને પેશન્ટના યુટેરાઇન રિકવરી તથા બ્રેસ્ટ કે ઓવેરિયન કૅન્સર (Cancer)ના રિસ્કને પણ ઘટાડે છે.

WHO અને UNICEF અનુસાર, જન્મથી ઓછામાં ઓછા 6 મહિના સુધી એક્સક્લુઝીવ બ્રેસ્ટ ફીડીંગ (Exclusive)ની ભલામણ કરવામાં આવે છે.

લેકટેશન એટલે કે મિલ્ક પ્રોડક્શન થવાની ક્રિયા. બાળકના જન્મ પછી મધર બાળકને બ્રેસ્ટ ફીડીગ દ્વારા તેનુ સંપૂર્ણ ન્યુટ્રિશન આપે છે. આ લેકટેશન ની ક્રિયા ની ફિઝિયોલોજી(Physiology of lactation) નીચે મુજબ વર્ણવી શકાય છે.

માતાના બ્રેસ્ટ ટીસ્યુ મા લોબ અને લોબ્યુલ્સ આવેલા હોય છે. જે લોબ્યુલ્સ મા નાની નાની એલ્વીઓલાઈ અને ડકટ આવેલી હોય છે. આ નાની-નાની એલ્વીઓલાઈ એ લેક્ટિફેરસ ડકટ સાથે જોડાયેલી હોય છે અને તે લેક્ટિફેરસ ડક્ટ એ એરીઓલા ના ભાગે ખુલે છે.

દરેક નીપલ ના ભાગે અંદાજિત 20 લેક્ટિફેરસ ડક્ટ ના ઓપનિંગ આવેલા હોય છે.
મધર ના પ્રેગ્નન્સી ના બીજા અને ત્રીજા ટ્રાઇમેસ્ટરમા હોય ત્યારે આ એલ્વીઓલાઈ એ મિલ્ક ના કોલોસ્ટ્રોમ નુ સિક્રેશન સિક્રેટ કરે છે.

બાળકની ડીલીવરી પછી પ્લેશન્ટા રીમુવ થાય છે અને ઇસટ્રોજન અને પ્રોજેસ્ટેરોનના લેવલમા ઘટાડો થાય છે. આ સાથે પ્રોલેક્ટીન હોર્મોન ના લેવલમા વધારો થાય છે. આ ચેન્જીસ એ લેકટેશન ની ક્રિયાને સ્ટાર્ટ કરે છે. જે બ્રેસ્ટ ટિસ્યૂ માથી મિલ્ક ના સિક્રીશન માટે જવાબદાર હોય છે.
આ ઉપરાંત બ્રેસ્ટ માથી મિલ્ક ના સિક્રીશન નો મુખ્યત્વે આધાર એ બાળક દ્વારા મધરના બ્રેસ્ટ ના શકિંગ દ્વારા થતા મિકેનિકલ સ્ટીમ્યુલેશન થી જોવા મળે છે.

મિલ્ક સિક્રીશનના પ્રોસેસમા મુખ્યત્વે બે રિફ્લેક્સીસ અગત્યના હોય છે જે નીચે મુજબ છે.

1. મિલ્ક પ્રોડ્યુસિંગ રિફ્લેક્સ..
   જ્યારે બાળક એ મધરના બ્રેસ્ટ મા ફીડિંગ કરે છે ત્યારે શકીંગ કરે છે અને તેના આ શકિંગ કરવાની ક્રિયાના લીધે મધરના બ્રેસ્ટના એરીઓલાના ભાગે આવેલા નર્વ એન્ડીંગસ સ્ટીમ્યુલેટ થાય છે અને તે હાઇપોથેલેમસ ને ઈમ્પલસીસ આપે છે. આ હાયપોથેલામસ ના ઇમ્પલસીસ એન્ટિરિયર પિચ્યુટરી ગ્લેન્ડને મળે છે અને એન્ટિરિયર પીચ્યુટિક ગ્લેન્ડ એ પ્રોલેકટીંન હોર્મોનનુ બ્લડમા સિક્રીશન વધારે છે. આમ પ્રોલેક્ટિંન હોર્મોન નુ સિક્રીશન મા વધારો થવાથી બ્રેસ્ટ ટીસ્યુ દ્વારા વધારે મિલ્ક નુ પ્રોડક્શન થાય છે. જેમ બાળક દ્વારા વધારે શકીંગ કરવામા આવે તેમ વધારે પ્રોડલેક્ટિંન હોર્મોન પ્રોડ્યુસ થાય છે અને વધારે મિલ્કનુ સિક્રીશન જોવા મળે છે.
2. મિલ્ક ઇજેક્શન રિફ્લેક્સ..
   આને લેટ ડાઉન રિફ્લેક્સ પણ કહેવામા આવે છે.
   આમા જ્યારે બાળક દ્વારા શકીંગ કરવામા આવે છે, ત્યારે બ્રેસ્ટના નર્વ એન્ડિંગ એ હાઇપોથેલામસ દ્વારા પોસ્ટીરિયર પિચ્યુટરી ગ્લેન્ડને સ્ટીમ્યુલેટ કરી વધારે ઓક્સિટોસિન હોર્મોનનુ સિક્રીશન કરે છે. આ ઓક્સિટોસિન હોર્મોન એ બ્રેસ્ટની અંદર આવેલ એલ્વીઓલાઇ ની આજુબાજુએ આવેલા માયો એપીથિલિયમ સેલને કોન્ટ્રાક્ટ કરે છે અને એલ્વીઓલાઇ ના દબાવે (કમ્પ્રેસ) છે. જેના લીધે મિલ્ક એ લેક્ટિફેરસ ડક્ટ મા થઈ નીપલ ના એરીઓલા ના ભાગે આવે છે. આ રીતે મિલ્ક એ ડક્ટ માથી ઈજેક્ટ થાય છે..
   ઉપરોક્ત બંને રિફ્લક્ષ એ બાળક દ્વારા મધરના બ્રેસ્ટ ને શક કરવાના લીધે સ્ટીમ્યુલેટ થતા રહે છે અને લેકટેશન ની પ્રોસેસ મેન્ટેન રહી છે…

b) Write down advantages of play in children. બાળકોમાં રમત-ગમતના ફાયદાઓ લખો. 04

ઇન્ટ્રોડક્શન ( introduction):
બાળકો માટે પ્લે (Play) એ માત્ર સમય પસાર કરવાનું સાધન નથી, પણ તે શારિરિક, મગજની, સામાજિક અને ભાવનાત્મક વૃદ્ધિ માટે એક નેચરલ થેરાપ્યુટિક માધ્યમ છે. બાળકની ડેવલપમેન્ટલ સ્ટેજ અનુસાર જુદી જુદી પ્રકારની રમતો ફિઝિકલ હેલ્થ, બ્રેઈન સ્ટીમ્યુલેશન (Brain Stimulation), કોમ્યુનિકેશન સ્કિલ્સ (Communication Skills) અને કોગ્નિટિવ ફંક્શન્સ (Cognitive Functions) વિકસાવવામાં મદદરૂપ બને છે. પ્લે એ મેડીકલ, સાઇકોલોજીકલ અને ન્યુરોલોજીકલ હેલ્થ માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.

બાળકોમાં પ્લેના મુખ્ય ફાયદાઓ (Advantages of Play in Children):

શારિરિક વિકાસ (Physical Development):

પ્લે (Play) દરમિયાન ચાઇલ્ડ ની ગ્રોસ મોટર સ્કિલ્સ (Gross Motor Skills) જેમ કે દોડવું, કૂદવું, ચઢવું વગેરે મજબૂત બને છે. મસ્ક્યુલોસ્કેલેટલ સિસ્ટમ (Musculoskeletal System) મજબૂત થાય છે અને કોઓર્ડિનેશન તથા બેલેન્સ વિકસે છે.

સેન્સરી ડેવલોપમેન્ટ (Sensory Development):

વિવિધ રમતો પેશન્ટના હ્યુમન સેન્સેસ (Human Senses) જેવી કે વિઝ્યુલ (Visual), ઓડિટોરી (Auditory), ટૅકટાઇલ (Tactile) વગેરેને સિમ્યુલેટ કરે છે, જેના કારણે પર્સેપ્શન અને સેન્સરી ઇન્ટિગ્રેશન (Sensory Integration) સુધરે છે.

કોગ્નિટિવ ડેવલોપમેન્ટ (Cognitive Development):

પ્લે દરમિયાન પેશન્ટને અવલોકન, સ્મૃતિ, ફોકસ, સમસ્યા હલ કરવી અને નિર્ણય લેવાની ક્ષમતા વિકસે છે. ક્રિએટિવ થિંકિંગ (Creative Thinking) અને ઇમેજિનેશન (Imagination) પણ વધુ સક્રિય બને છે.

સોસીયલ ડેવલોપમેન્ટ (Social Development):

ગ્રુપ પ્લે (Group Play) દ્વારા પેશન્ટમાં સહકાર, સંવાદિતા, શેરીંગ અને ફેરપ્લે જેવી ઇન્ટરસ્પરસનલ સ્કિલ્સ (Interpersonal Skills) વિકસે છે. સોસિયલ રોલ પ્લેંગ (Social Role Playing) દ્વારા સામાજિક માળખું સમજવામાં આવે છે.

ઇમોશનલ ડેવલોપમેન્ટ (Emotional Development):

પ્લે પેશન્ટને પોતાનાં ભાવનાઓ વ્યક્ત કરવા, ફ્રસ્ટ્રેશન રિલીઝ કરવા અને સ્ટ્રેસ રિડક્શન માટે સહાય કરે છે. તેનાથી ઇમોશનલ રીઝિલિયન્સ (Emotional Resilience) અને સેલ્ફ-એસ્ટીમ (Self-esteem) વધે છે.

લૅન્ગ્વેજ ડેવલપમેન્ટ (Language Development):

રમતો દરમિયાન પેશન્ટ નવા શબ્દો શીખે છે, વર્બલ કમ્યુનિકેશન (Verbal Communication) પ્રેક્ટિસ થાય છે અને લૅન્ગ્વેજ ફ્લૂએન્સી (Language Fluency) વિકસે છે.

પર્સનાલિટી ડેવલપમેન્ટ (Personality Development):

પ્લે દ્વારા પેશન્ટમાં સેલ્ફ-એક્સપ્રેશન, લીડરશિપ (Leadership), કૉન્ફિડેન્સ (Confidence) અને એડજસ્ટમેન્ટ એબિલિટી (Adjustment Ability) જેવી પર્સનલ કોશિશો વિકસે છે.

હેલ્થ મેન્ટેનન્સ (Health Maintenance):

ફિઝિકલ એક્ટિવિટીથી પેશન્ટમાં ઓબેસિટી, ડાયાબિટીસ જેવી નોન-કમ્યુનિકેબલ ડીસિઝ (Non-communicable Diseases) સામે પ્રોટેક્શન મળે છે. પ્લે કોર્ડિયોવેસ્ક્યુલર હેલ્થ (Cardiovascular Health) ને પણ બૂસ્ટ કરે છે.

બીહેવિયર મોડ્યુલેશન (Behavioral Modulation):

પ્લે થકી પેશન્ટમાં ડિસિપ્લિન, રૂલ્સ ફોલો કરવા અને ફ્રસ્ટ્રેશન ટોલરન્સ વિકસે છે, જે લેટર લાઈફમાં પણ મદદરૂપ થાય છે.

થેરાપ્યુટિક વેલ્યુ (Therapeutic Value):

અન્ય પેશન્ટ જેમ કે ઓટિઝમ (Autism), ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder), અને ડેવલપમેન્ટલ ડિલે (Developmental Delay) ધરાવતા પેશન્ટ માટે પ્લે એક ઇફેક્ટિવ થેરાપી તરીકે કાર્ય કરે છે.

પ્લે (Play) એ બાળક માટે માત્ર મનોરંજન નથી, પણ એક સર્વાંગી વિકાસનું સ્ત્રોત છે. પીડિયાટ્રિક નર્સિંગમાં પ્લે થેરાપી (Play Therapy) એ પેશન્ટની પોઝિટિવ હેલ્થ માટે અનિવાર્ય ઘટક છે. પ્લે દ્વારા બાળક શારીરિક, માનસિક અને ભાવનાત્મક રીતે સુસજ્જ બને છે અને તેનું જીવન વધુ સ્વસ્થ અને સુખદ બની શકે છે.

OR

a) What is hydrocephalus? Write down nursing management of hydrocephalus. હાઈડ્રોકેફેલસ એટલે શું? હાઈડ્રોકેફેલસનું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ લખો. 08

હાઇડ્રોસેફેલસ એ એક ગ્રીક વર્ડ છે .કે જેમા હાઇડ્રૉ મીનિંગ “વોટર” એન્ડ સેફેલસ મીનિંગ “હેડ” હાઇડ્રોસેફેલસ એ એક એબનોર્મલ કન્ડિશન છે કે જેમાં સેરેબ્રો સ્પાઇનલ ફ્લુઇડ નુ વેન્ટ્રીક્યુલર સિસ્ટમ તથા સબએરેક્નોઇડ સ્પેસ માં એબનોર્મલ એક્યુમ્યુલેશન થાય છે.તેના કારણે સ્કલ ની ઇન સાઇડ મા પ્રેસર ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

આ હાઇડ્રોસેફેલસ ની કન્ડિશન એ સામાન્ય રીતે CSF પથવે મા ઓબ્સટ્રકસન થવાના કારણે સેરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ નુ પ્રોડક્શન તથા એબ્ઝોબસન માં ઇમબેલેન્સ થવાના કારણે જોવા મળે છે. તેના કારણે સેરેબ્રલ વેન્ટ્રીક્લ્સ નુ ડાયલેટેશન થાય, હેડ નુ એનલાર્જમેન્ટ થાય ,કોગ્નિટિવ ઇમ્પેરમેન્ટ,સિઝર તથા બીજી ન્યુરોલોજીકલ પ્રોબ્લેમ્સ જોવા મળે છે.

પ્રી ઓપરેટિવ નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ

• ચાઇલ્ડ નું પ્રોપર્લી તથા કંટીન્યુઅસલી અસેસમેન્ટ કરવું જેમા બેઝલાઇન હેલ્થ સ્ટેટસ,વાઇટલ સાઇન, ન્યુરોલોજિકલ સ્ટેટસ તથા ચાઇલ્ડ નું હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ અસેસ કરવું.
• ચાઇલ્ડના ઇન્ટ્રાક્રેનીયલ પ્રેસર નું કંટીન્યુઅસલી મોનિટર કરવું.
• ચાઇલ્ડ ના હેડ સરકમફ્રેરન્સ નુ કંટીન્યુઅસલી મેઝર કરવું.
• ચાઇલ્ડ ના ફોન્ટાનેલ્સ ને પાલ્પેટ કરવું તેમાં કોઇપણ ઇન્ટરા ક્રેનીયલ પ્રેસર ઇન્ક્રીઝ થયેલ છે કે નહીં તે અસેસ કરવા માટે.
• ચાઇલ્ડ ના પ્યુપીલરી રિસ્પોન્સ તથા તેના કંસિયસનેસ લેવલ ને અસેસ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ના વાઇટલ સાઇન ને કંટીન્યુઅસલી મોનિટર કરવા.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી કામ અને ક્વાઇટ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને નોઝોકોમીયલ ઇન્ફેક્શન માંથી પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તેને હેન્ડલ કરતી સમયે એસેપ્ટિક ટેકનીક મેઇન્ટેન રાખવી.
• ચાઇલ્ડ ની પોઝીશન કંટીન્યુઅસલી ચેન્જ કરતું રહેવું.
• ચાઇલ્ડ નું ન્યુટ્રીશન સ્ટેટસ પ્રોપર્લી મેઇન્ટેઇન રાખવું.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ઇન્ટ્રા વિનસ ફ્લુઇડ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને નીલ પર ઓરલ( Nil Per Oral) રાખવું.
• ચાઇલ્ડ નો ઇન્ટેક આઉટપુટ ચાર્ટ કંટીન્યુઅસલી મોનિટર કરવો.
• ચાઇલ્ડ ની પ્રોપરલી કેર માટે અધર હેલ્થ કેર પર્સનલ સાથે પ્રોપરલી કોલાબોરેશન કરવું.
• ચાઇલ્ડ તથા તેના ફેમિલી મેમ્બર્સ માટે સર્જરી એ એક સ્ટ્રેસફુલ કન્ડિશન છે તેથી તેના વિશે ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ્સ ને પ્રોપરલી એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું તથા તેને સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.
• ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ્સ ને પ્રોપરલી એશ્યોરન્સ તથા ઇમોશનલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

પોસ્ટ ઓપરેટિંવ મેનેજમેન્ટ

• ચાઇલ્ડ ની સર્જરી થયા બાદ તેને કંટીન્યુઅસલી તથા ક્લોઝલી મોનિટરિંગ કરવું.
• ચાઇલ્ડના વાઇટલ સાઇન દર પંદર થી વીસ મિનિટે ફ્રીકવન્ટલી મોનિટરિંગ કરવા.
• ચાઇલ્ડ ના ન્યુરોલોજીકલ સ્ટેટસ ને પ્રોપરલી મોનિટરિંગ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ની જો બોડી ટેમ્પરેચર માં અલ્ટ્રેશન હોય તો તેનું ફ્રિકવંટલી મોનિટરિંગ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને નોન ઓપરેટિવ સાઇટ પર પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી જેના કારણે શન્ટ પર પ્રેશર આવતુ પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.
• સર્જરી થયા પછી સામાન્ય રીતે ચાઇલ્ડ ને 24 કલાક સુધી બેડ પર ફ્લેટ પોઝીશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ના ફોટાનેલ્સ ને અસેસ કરવા જો ડિપ્રેશ્ડ હોય તો ઇમિએટલી નોટિસ્ડ કરવું.
• જો ચાઇલ્ડ ને પેઇન થતું હોય તો તેને રિલીવ કરવા માટે એનાલજેસીક મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને સર્જરી પછી કોઇપણ કોમ્પ્લીકેશન છે કે નહીં તે અસે કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ફ્લુઇડ પ્રોવાઇડ કરવુ તથા તેનું હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ મેઇન્ટેન રાખવું. ચાઇલ્ડ ના ઇન્ટેક આઉટપુટ ચાર્ટ ને કંટીન્યુઅસલી મોનિટર કરવા. તથા ચાઇલ્ડ નું ઇલેક્ટ્રોલાઇટ લેવલ કંટીન્યુઅસલી મેઇન્ટેન રાખવુ.
• ચાઇલ્ડ ને સર્જીકલ સાઇડ પ્રોપરલી એસેપ્ટીક ટેક્નિક મેઇન્ટેન રાખી ડ્રેસીંગ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ તથા તેના ફેમિલી મેમ્બર્સ ને પ્રોપરલી સપોર્ટ તથા એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવુ.

b) Describe about prevention of child labour. બાળ મજૂરી નિવારણ વિશે સમજાવો. 04

ઇન્ટ્રોડક્શન (introduction):

બાળમજૂરી (Child Labour) એ એવી પરિસ્થિતિ છે જેમાં 14 વર્ષથી નીચેનાં બાળકોને શારીરિક કે માનસિક રીતે હાનિકારક કાર્યમાં લગાવવામાં આવે છે. આથી તેમના શારીરિક વિકાસ, માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને શિક્ષણ પર ગંભીર અસર થાય છે. આ સમસ્યાને દૂર કરવા માટે વિવિધ સ્તરે વ્યાપક પ્રયાસો જરૂરી છે.

1.શિક્ષણનો પ્રોત્સાહન અને સુલભતા (Promotion and Accessibility of Education):

શિક્ષણ એ બાળમજૂરીની પ્રીવેન્શન માટે સૌથી શક્તિશાળી સાધન છે. ગુણવત્તાયુક્ત શિક્ષણના પ્રદાનથી બાળકોને શ્રમ બજારમાંથી દૂર રાખી શકાય છે. સરકારની યોજનાઓ જેમ કે સર્વ શિક્ષા અભિયાન (Sarva Shiksha Abhiyan) અને મધ્યાહ્ન ભોજન યોજના (Mid-Day Meal Scheme) દ્વારા બાળકોને શાળામાં દાખલ કરવું અને તેમની હાજરી સુનિશ્ચિત કરવી જરૂરી છે.

2.લીગલ એરફોર્સમેન્ટ એન્ડ ઇમ્પ્લીમેન્ટેશન (Legal Enforcement and Implementation):

ભારતમાં ચાઇલ્ડ લેબર (Child Labour) પ્રતિબંધ અને નિયમન અધિનિયમ (Child Labour Prohibition and Regulation Act) અનુસાર 14 વર્ષથી નીચેનાં બાળકોને કોઇપણ જોખમી કાર્યમાં લગાવવું કાયદેસર ગુનો છે. આ કાયદાનું કડક અમલ અને જોગવાઈઓની અસરકારક અમલવારી દ્વારા બાળમજૂરીને અટકાવી શકાય છે.

3.આર્થિક સહાય અને પરિવારો માટે સહાયતા (Economic Assistance and Support for Families):

ઘણા કિસ્સામાં, પરિવારની આર્થિક પછાતી બાળકને કામે મૂકવાનું મુખ્ય કારણ છે. આ માટે સરકાર અને એનજીઓ દ્વારા આર્થિક સહાય, પોષણ સહાયતા અને રોજગાર તકની પ્રદાન દ્વારા પરિવારોને મદદ કરી શકાય છે, જેથી તેઓ બાળકોને કામે ન લગાડે.

4.જાહેર જાગૃતિ અભિયાન (Public Awareness Campaigns):

સમાજમાં લોકોમાં જાગૃતિ લાવવી અગત્યની છે કે બાળમજૂરી માત્ર સામાજિક ન્યાયનો ભંગ નથી, પરંતુ બાળકોના શારીરિક અને માનસિક હેલ્થ પર પણ ખરાબ અસર કરે છે. આ માટે મેડિકલ પ્રોફેશનલ્સ, શિક્ષકો અને સામાજિક કાર્યકરોનું સહકાર આવશ્યક છે.

5.ફેમેલી ગાઆડેન્સ અને કાઉન્સેલીન્ગ (Family Guidance and Counselling):

ઘણા પેરેન્ટ્સ બાળકોનું ભાવિ સમજ્યા વગર તેમને કામે લગાડે છે. આવામાં તેમને કાઉન્સેલિંગ, પેરેન્ટલ એજ્યુકેશન અને જીવન મૂલ્યો અંગે સમજાવવામાં આવે તો તેઓ પણ બાળમજૂરીથી દૂર રહી શકે.

બાળમજૂરી માત્ર શિક્ષણ માટે અવરોધક નથી, પરંતુ બાળકોના સમગ્ર સ્વાસ્થ્ય પર સિવ્યર અસર કરે છે. તેને અટકાવવી માટે સામાજિક, આર્થિક અને મેડિકલ સ્તરે સંગઠિત પ્રયાસો જરૂરી છે. દરેક બાળકનો અધિકાર છે – હેલ્થ, એજ્યુકેશન . તેથી સમાજના દરેક વર્ગે આ દિશામાં ગંભીર ભૂમિકા નિભાવવી ફરજિયાત છે.

Q-3 Write short answer (any two) ટૂંકમાં જવાબ લખો. (કોઈપણ બે ) 6+6-12

a) Write nursing management of convulsion. બાળકોમાં કન્વલ્સનનું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ લખો.

હેડિંગ: કન્વલ્શન (Convulsion) દરમિયાન અને પછી પેશન્ટની નર્સિંગ કેર

ઇન્ટ્રોડક્શન:

કન્વલ્શન (Convulsion) એ નર્વસ સિસ્ટમ ની (Nervous System) ગૂંચવણ હોવાથી થતો અનિયંત્રિત અને અચાનક Muscle Contraction હોય છે. આ કન્ડિશન એ ખાસ કરીને એપિલેપ્સી (Epilepsy), ફીવર ને કારણે આવતાં ફીબ્રાઇલ સીઝર (Febrile Seizure), ટ્રોમા (Trauma), હાઇપોગ્લાયસેમિયા (Hypoglycemia) વગેરેમાં જોવા મળે છે. કન્વલ્શન આવતા પેશન્ટની ઇમીડીયેટ અને પ્રોપર નર્સિંગ કેર તેને લાઇફ થ્રીએટનીન્ગ કન્ડિશન થી બચાવી શકે છે.

1.એમર્જન્સી રિસ્પોન્સ અને સેફ્ટી મેઝર્સ( Emergency Response and Safety measures):

પેશન્ટને તાત્કાલિક ફ્લેટ પોઝિશન (Flat Position) પર સુવડાવવો અને આજુબાજુના હાનિકારક વસ્તુઓ દૂર કરવી.

પેશન્ટને સાઇડમાં ફેરવવો જેથી મોંમાંથી થતી લાર અથવા વોમિટસ (Vomitus) બહાર નીકળી શકે અને એસ્પીરેશન (Aspiration) ના થાય.

પેશન્ટના મોઢામાં કંઇ પણ નાખવાનું ટાળવું — ટંગ બાઇટ (Tongue Bite) થી બચાવવાનો પ્રયાસ કરતી વખતે દાંત વચ્ચે વસ્તુ મૂકવી નથી.

પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ અને સેફ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું .

2.એરવે મેનેજમેન્ટ (Airway Management):

પેશન્ટના એરવે (Airway) ખુલ્લા રાખવા માટે સાઇડ પોઝિશન (Lateral Position) અનિવાર્ય છે.

ઓરલ સક્શન (Oral Suction) થી લાડ અથવા સિક્રિશન કાઢી નાખવી.

ઓક્સિજન થેરાપી (Oxygen Therapy) આપવી જો પેશન્ટમાં સાઇનોસિસ (Cyanosis) જોવા મળે.

3.વાઇટલ સાઇન મોનિટરિંગ (Vital Signs Monitoring):

પલ્સ (Pulse), બ્લડ પ્રેશર (Blood Pressure), રેસ્પિરેટ્રી રેટ (Respiratory Rate) અને ટેમ્પરેચર (Temperature) નિયમિત ચકાસવી.

સીઝર (Seizure) કેટલો સમય ચાલે છે તેનું નોટિંગ રાખવું — પ્રોલોન્ગ સીઝર (Prolonged Seizure) સ્ટેટસ ઇપિલેપ્ટિકસ (Status Epilepticus) તરફ ઇન્ડિકેટ કરે છે.

4.મેડિકેશન મેનેજમેન્ટ (Medication Management):

ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ એન્ટીકોન્વલ્સન્ટ (Anticonvulsant) જેમ કે લોરાઝેપેમ (Lorazepam), ડાયાઝેપેમ (Diazepam) અથવા ફેનિટોઇન (Phenytoin) એડમિનિસ્ટર કરવી.

ડોઝ અને એડમિનિસ્ટ્રેશન રૂટ (Oral/IV/IM) સાચી રીતે ચલાવવી.

ડ્રગ્સના સાઇડ ઇફેક્ટ્સ અને એલર્જી રિએકશન માટે Closely ઓબ્ઝર્વેશન રાખવું.

5.ન્યૂરોલોજીકલ અસેસમેન્ટ (Neurological Assessment):

પેશન્ટના કોન્શિયસ્નેસ લેવલ (Consciousness Level) જેવા કે GCS સ્કોર (Glasgow Coma Scale) અસેસ કરવો.

પુપિલ રિસ્પોન્સ (Pupil Response) ચકાસવી.

પોસ્ટ ઇક્ટલ સ્ટેટ (Postictal State) નો અવલોકન – પેશન્ટ થાકી ગયો હોય, કન્ફ્યુઝ્ડ હોય કે ઉંઘમા છે તેમ લાગે.

6.હાઇડ્રેશન અને ન્યુટ્રીશન મેનેજમેન્ટ (Hydration and Nutrition Management):

જો પેશન્ટનું ઓરલ ઇન્ટેક ઓછું છે તો IV ફ્લૂઇડ્સ એડમિનિસ્ટર કરવી.

સ્ટેબલ થયા પછી પેશન્ટને નરમ અને પૌષ્ટિક ખોરાક આપવામાં મદદ કરવી.

7.મોનિટરિંગ ફોર રીકરરેન્સ (Monitoring for Recurrence):

ફરીથી સીઝર (Seizure) ન આવે તેની વોચ રાખવી.

ટ્રિગર ફેક્ટર્સ જેમ કે સ્ટ્રેસ (Stress), સાઇનસ ઇન્ફેક્શન, ફીવર વગેરેથી દૂર રાખવું.

8.સાઇકોસોશિયલ સપોર્ટ અને એજ્યુકેશન (Psychosocial Support and Education):

પેશન્ટ અને ફેમેલી મેમ્બર્સ ને કાઉન્સેલિંગ આપવી કે કન્વલ્શન નો અર્થ હંમેશા એપિલેપ્સી જ નહીં પણ અન્ય કારણો પણ હોઈ શકે છે.

હોમ કેર મેનજમેન્ટ, દવા નિયમિત લેવી અને ફોલોઅપ મેઇન્ટેઇન કરવા વિશે માર્ગદર્શન આપવું.

ફર્સ્ટ એઈડ ફોર સીઝર વિશે પેશન્ટ અને પેરેન્ટ્સને ટ્રેઈનિંગ આપવું.

9.ડોક્યુમેન્ટેશન (Documentation):

સીઝર કેટલો સમય ચાલ્યો, પેશન્ટનું વર્તન કેવી રીતે હતું, કઈ દવા આપી તે બધું Detailમાં Nurses Note માં લખવું.

પેશન્ટના રિસ્પોન્સ અને સાઇડ ઇફેક્ટ્સ પણ નોંધવા.

કન્વલ્શન (Convulsion) એ સિવ્યર એડીકલ કન્ડિશન હોઈ શકે છે, જેને વ્યવસ્થિત નર્સિંગ કેર થી અસરકારક રીતે નિયંત્રિત કરી શકાય છે. પેશન્ટની સુરક્ષા, સમયસર દવા આપવી, ન્યૂરોલોજીકલ અને વાઇટલ મોનિટરિંગ, અને સાઇકોસોશિયલ સપોર્ટ એ મુખ્ય તત્વો છે. યોગ્ય રીતે તૈયાર નર્સિંગ ટિમ પેશન્ટના જીવનની ગુણવત્તા સુધારી શકે છે અને પુનરાવૃત્તિ અટકાવી શકે છે.

b) Write short note on IMNCI આઈ.એમ.એન.સી.આઈ પર ટુંકનોંધ લખો.

IMNCI (Integrated Management of Neonatal and Childhood Illness):

IMNCI (Integrated Management of Neonatal and Childhood Illness) — નવજાત અને બાળ પેશન્ટ માટેનું સંકલિત વ્યવસ્થાપન

ઇન્ટ્રોડક્શન (introduction):

IMNCI (Integrated Management of Neonatal and Childhood Illness) એ વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન (WHO) અને યુનિસેફ (UNICEF) દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલું એક વ્યાપક માર્ગદર્શક અભિગમ છે, જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ 0 થી 5 વર્ષની વયના પેશન્ટમાં જોવા મળતાં મુખ્ય રોગોનું સમયસર નિદાન, યોગ્ય સારવાર અને મૃત્યુદરમાં ઘટાડો કરવો છે. ભારત સરકારે આ અભિગમને પોતાની હેલ્થ પોલિસીમાં સમાવિષ્ટ કરીને દેશભરમાં તેમાં નર્સ, ANM (Auxiliary Nurse Midwife), અને ફ્રન્ટલાઇન હેલ્થ વર્કર્સને તાલીમ આપીને કાર્યરત બનાવ્યા છે.

IMNCI ના મુખ્ય ઘટકો:

1.પેશન્ટનું સમીક્ષાત્મક મૂલ્યાંકન (Assessment):

પેશન્ટમાં મુખ્ય રોગોના લક્ષણો — જેમ કે બ્રીધિંગ ડિફિકલ્ટી (Breathing Difficulty), ફીવર (Fever), ડાયરીયા (Diarrhea), માલન્યુટ્રિશન (Malnutrition), મીસલ્સ (Measles), ન્યૂમોનિયા (Pneumonia) વગેરેનું અવલોકન કરીને તેમને severity અનુસાર કૉલર કોડેડ કલાસિફિકેશન (Classification) આપવું.

2.પ્રમાણભૂત સારવાર (Standard Treatment):

દરેક કલાસિફિકેશન માટે વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશનની ગાઈડલાઇન અનુસાર સારવાર આપવી — જેમાં ઓરલ રિહાઇડ્રેશન થેરાપી (ORS Therapy), ઝિંક (Zinc), એન્ટીબાયોટિક (Antibiotic), એન્ટીમેલેરિયલ (Antimalarial) વગેરે શામેલ છે.

3.કાઉન્સેલિંગ અને હોમ કેર ગાઈડલાઇન (Counseling & Home Care):

પેશન્ટના પેરેન્ટ્સને પોષણ, બ્રેસ્ટફીડિંગ (Breastfeeding), મેડિકલ ફોલોઅપ, ડેન્જર સાઈન (Danger Sign) વિશે સમજ આપવી.

4.રેફરલ સિસ્ટમ (Referral System):

જો પેશન્ટનું રોગ ગંભીર હોય અને પ્રાથમિક સ્તરે સંભવિત ન હોય તો તેને ટાઈમલિ હાયર સેન્ટર (Higher Center) રિફર કરવો.

IMNCI ની વિશિષ્ટતાઓ:

• IMNCI એ ICMR (Indian Council of Medical Research) ની સૂચનાઓ અનુસાર ભારતીય પરિસ્થિતિ માટે અનુકૂળ બનાવી છે.
• IMNCIમાં 0-7 દિવસના નવજાત પેશન્ટને પણ શામેલ કરવામાં આવ્યા છે, જે એને GOBI-FFF મોડેલ કરતા વધારે વ્યાપક બનાવે છે.
• IMNCIમાં ટ્રીટમેન્ટ સિવાય પ્રિવેન્શન (Prevention), પેરેન્ટલ એજ્યુકેશન અને ન્યુટ્રિશનલ સપોર્ટ (Nutritional Support)ને પણ મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે.
• કમ્યુનિટી લેવલ પર વિલેજ હેલ્થ નર્સ (Health Worker) દ્વારા પણ આ પ્રક્રિયાનો અમલ શક્ય બનાવવામાં આવ્યો છે.

IMNCI હેઠળ આવતાં મુખ્ય રોગો:

1.ન્યૂમોનિયા (Pneumonia):

2.એક્યુટ ડાયરીયલ ડિસિઝ (Acute Diarrheal Disease)

3.મલેરિયા (Malaria)

4.મીસલ્સ (Measles)

5.અંડર ન્યૂટ્રિશન (Under Nutrition)

6.નિયોનાટલ સેપ્સિસ (Neonatal Sepsis)

7.હાઈપોથર્મિયા (Hypothermia)

8.હાઈપોગ્લાયસેમિયા (Hypoglycemia)

IMNCI કાર્યક્રમના લાભો:

• પેશન્ટનું ટાઇમલિ ટ્રીટમેન્ટ થાય છે.
• બાળમૃત્યુદર (Child Mortality Rate) અને મોર્બિડિટી (Morbidity) ઘટે છે.
• હેલ્થ વર્કર્સની ક્ષમતા અને સ્કિલ વિકાસ થાય છે.
• કોમ્યુનિટી લેવલ સુધી આરોગ્યસેવાઓ પહોંચે છે.
• પેરેન્ટ્સ પેશન્ટના લક્ષણોને ઓળખીને તાત્કાલિક ટ્રીટમેન્ટ લઈ શકે છે.

IMNCI સ્ટ્રકચર અને ક્લાસિફિકેશન સિસ્ટમ:

IMNCI ત્રણ કલર કોડ દ્વારા પેશન્ટનું ક્લાસિફિકેશન કરે છે:

1.પિળો કલર (Yellow): પેશન્ટને સામાન્ય સારવાર અને ઓપીડીમાં સંભાળવાય.

2.ગ્રીન કલર (Green): પેશન્ટને હોમ કેયર અને ફોલોઅપ જરૂરી.

3.રેડ કલર (Red): પેશન્ટને તાત્કાલિક રિફરલ અને હૉસ્પિટલ એડમિશન જરૂરી.

IMNCI (Integrated Management of Neonatal and Childhood Illness) એ બાળ પેશન્ટ માટે એક અત્યંત અસરકારક, સંકલિત અને વૈજ્ઞાનિક અભિગમ છે. ભારત જેવી વસ્તીપ્રધાન અને આરોગ્યસંપત્તિની અછત ધરાવતી જગ્યાએ IMNCI પેશન્ટના આરોગ્ય સુધારવામાં, બાળમૃત્યુ ઘટાડવામાં અને હેલ્થ વર્કર્સને સક્ષમ બનાવવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. IMNCI માત્ર સારવાર પૂરતું નહિ, પણ એક સંપૂર્ણ પીડિયાટ્રિક પબ્લિક હેલ્થ મોડેલ છે.

c) Explain nursing management of handicapped child. હેન્ડીકેપ બાળકનું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ સમજાવો.

પરિચય( introduction):

હેન્ડીકેપ્ડ ચાઇલ્ડ (Handicapped Child) એ એવા પેશન્ટ છે જેને શારીરિક, માનસિક, સેન્સરી (Sensory), બિહેવ્યરલ (Behavioral) કે ડેવલોપમેન્ટલ (Developmental) ક્ષમતાઓમાં કોઇક પ્રકારની લાંબા સમયની મર્યાદા હોય છે. આ પેશન્ટનું કમ્પ્લીટ્લી નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ ફીઝિકલ હેલ્થ, સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ, એજ્યુકેશનલ રીહેબિલિટેશન (Rehabilitation) અને ફેમિલી ઇન્વોલ્વમેન્ટના આધારે થવું જોઈએ. હેન્ડીકેપ પેશન્ટમાં સેરેબ્રલ પાલ્સી (Cerebral Palsy), ડાઉન સિન્ડ્રોમ (Down Syndrome), સ્પાઇના બાઇફીડા (Spina Bifida), ઓટિઝમ (Autism), અને હિયરિંગ ઇમ્પેરમેન્ટ (Hearing Impairment) જેવા કન્ડીશન્સ જોવા મળે છે.

1.હોલિસ્ટીક એપ્રોચ (Holistic Approach):

હેન્ડીકેપ્ડ પેશન્ટની ફિઝિકલ, મેન્ટલ, ઈમોશનલ અને સોશિયલ જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને નર્સિંગ કેર આપવી.દરેક પેશન્ટની ક્ષમતા પ્રમાણે કેર પ્લાન તૈયાર કરવો.

2.ફિઝિકલ કેર અને રીહેબિલિટેશન (Physical Care & Rehabilitation):

પેશન્ટના રોજિંદા કામમાં સહાય — જેવી કે ડ્રેસિંગ (Dressing), ફીડિંગ (Feeding), બાથિંગ (Bathing) વગેરેમાં સહાય કરવી.

મસાજ, પેસિવ એન્ડ એક્ટિવ એક્સર્સાઈઝ (Exercise) દ્વારા મસલ્સ ટોન (Muscle Tone) અને મોબીલિટી (Mobility) વધારવી.

ફિઝિયોથેરાપી (Physiotherapy) અને ઓક્યુપેશનલ થેરાપી (Occupational Therapy)ના નિયમિત સત્રો માટે ગાઇડ કરવું.

3.ન્યુટ્રીશનલ મેનેજમેન્ટ (Nutritional Management):

પેશન્ટના મેટાબોલિક જરૂરિયાતો મુજબ ડાયટ પ્લાન બનાવવો.

જો ઓરલ ફીડિંગ ન શક્ય હોય તો નેઝોગેસ્ટ્રિક ફીડિંગ (Nasogastric Feeding) અથવા ગેસ્ટ્રોસ્ટોમિ (Gastrostomy) દ્વારા ન્યુટ્રીશન આપવું.

ન્યુટ્રિશનલ ડિફિસિયન્સીથી બચવા માટે ખાસ સૂચનાઓ આપવી.

4.કોમ્યુનિકેશન અને લર્નિંગ સપોર્ટ (Communication & Learning Support)

જો પેશન્ટમાં સ્પીચ ડિફિકલ્ટી હોય તો સ્પીચ થેરાપી (Speech Therapy) દ્વારા સહાય કરવી.

ઓડિયોવિઝ્યુઅલ એઇડ (Audiovisual Aid) અને સ્પેશિયલ એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામ દ્વારા લર્નિંગ સહજ બનાવવી.

પેશન્ટ માટે અલ્ટરનેટિવ કમ્યુનિકેશન મેથડ જેમ કે પિક્ચર કાર્ડ્સ (Picture Cards) નો ઉપયોગ કરવો.

5.પેઇન અને ઇન્ફેક્શન મેનેજમેન્ટ (Pain and Infection Management)

પેશન્ટના પેઇન લેવલનું રેગ્યુલર અસેસમેન્ટ કરવું અને ડોક્ટર દ્વારા સૂચિત એનાલજેસિક (Analgesic) દવા આપવી.

બેડસોર (Bedsores) અને યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) જેવી સામાન્ય કોમ્પ્લીકેશન્સ ને અટકાવવા માટે રેગ્યુલર પોઝિશન ચેન્જ અને હાઇજિન જાળવવું.

6.સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ અને મોટીવેશન (Psychological Support & Motivation)

પેશન્ટમાં લોકસાહસ, આત્મવિશ્વાસ અને સેલ્ફ-એસ્ટીમ (Self-esteem) વધારવા માટે પોઝિટિવ રિઇન્ફોર્સમેન્ટ (Positive Reinforcement) કરવી.

ડિપ્રેશન, લોન્લિનેસ અને એન્ઝાયટી માટે કાઉન્સેલિંગ અથવા સાઇકોલોજિસ્ટનો સહયોગ લેવો.

7.પેરેન્ટલ એજ્યુકેશન અને ફેમિલી ઇન્વોલ્વમેન્ટ (Parental Education & Family Involvement)

પેરેન્ટ્સને પેશન્ટના રોજિંદા કેર, રીહેબિલિટેશન, સારવાર અને કોમ્યુનિકેશન પદ્ધતિઓ વિષે ટ્રેઈનિંગ આપવું.

ફેમિલી સપોર્ટ સિસ્ટમ તૈયાર કરવી જેથી પેશન્ટને ઘરેલું અને હકારાત્મક વાતાવરણ મળે.

પેરેન્ટ્સમાં ગિલ્ટ (Guilt), સ્ટ્રેસ અને એક્સપેક્ટેશન મેનેજ કરાવવી.

8.સોસિયલ ઇન્ટરેક્ટિવ એક્ટિવિટીઝ (Social Interactive Activities)

પેશન્ટને અન્ય બાળકો સાથે ઇન્ટરએક્ટ કરવા માટે ગ્રૂપ થેરાપી (Group Therapy), રીક્રિએશનલ એક્ટિવિટીઝ (Recreational Activities) જેવી પ્રવૃત્તિઓમાં જોડાવવું.

શાળા અને કોમ્યુનિટી ઇન્વોલ્વમેન્ટ દ્વારા પેશન્ટને નોર્મલ લાઈફ તરફ પ્રોત્સાહિત કરવો.

9.રેગ્યુલર ફોલોઅપ અને ડોક્યુમેન્ટેશન (Regular Follow-up & Documentation)

પેશન્ટના હેલ્થ સ્ટેટસ, થેરાપી પ્રોગ્રેસ અને રિસ્પોન્સનું નિયમિત ડોક્યુમેન્ટેશન રાખવું.

પેશન્ટના મેડિકલ રેકોર્ડ અને પ્રેસ્ક્રિપ્શન અપટુ ડેટ રાખવું.

દરેક થેરાપી અને ચેન્જના અસરોનો અનાલિસિસ કરવો.

હેન્ડીકેપ્ડ ચાઇલ્ડ (Handicapped Child) માટે નર્સિંગ કેર એ માત્ર સારવાર પૂરતી નથી પણ તે એક લાગણીશીલ, વ્યાવસાયિક અને સતત સપોર્ટિવ પ્રક્રિયા છે. નર્સનો મુખ્ય હેતુ પેશન્ટને તેમની શ્રેષ્ઠ ક્ષમતા સુધી જીવવા પ્રેરિત કરવો છે. એ માટે વ્યક્તિગત કેર પ્લાન, પેરેન્ટલ સપોર્ટ, થેરાપી સહાય અને કોમ્યુનિટી ઇન્વોલ્વમેન્ટ દ્વારા એહલ્થે ગોલ્સ હાંસલ કરી શકાય છે.

Q-4 Write short notes. ટૂંકનોંધ લખો. (કોઈપણ ત્રણ)

a) Difference between pathological jaundice & physilogical jaundice. પેથોલોજીકલ જોન્ડીસ અને ફિઝીયોલોજીકલ જોન્ડીસ વચ્ચેનો તફાવત

ઇન્ટ્રોડક્શન (Introduction):
જૉન્ડિસ (Jaundice) એ પેશન્ટના બ્લડમાં બિલિરુબિન (Bilirubin)નું લેવલ વધવાથી થતી કન્ડિશન છે જેમાં સ્કિન અને સ્ક્લેરા પીળા દેખાય છે. ન્યુબોર્ન પેશન્ટમાં ખાસ કરીને જૉન્ડિસ ખૂબ સામાન્ય છે. આ

બે પ્રકારના હોય છે — Physiological Jaundice અને Pathological Jaundice. બંને વચ્ચેના તફાવતો પેશન્ટના નિદાન અને ટ્રીટમેન્ટ માટે ખૂબ મહત્વપૂર્ણ છે.

1.ડેફીનેશન (Definition):

Physiological Jaundice (ફિઝિયોલોજીકલ જૉન્ડિસ):
આ સામાન્ય પ્રકારનો ન્યુબોર્ન જૉન્ડિસ છે, જે લિવરના અપૂર્ણ વિકાસના કારણે થતો હોય છે. આ કોઇપણ અંડરલાયિંગ ડિસિઝ સાથે જોડાયેલો નથી અને સામાન્ય રીતે ખતરનાક નથી.

Pathological Jaundice (પેથોલોજીકલ જૉન્ડિસ):
આ એ પ્રકારનો જૉન્ડિસ છે જે ન્યુબોર્નમાં જન્મના પ્રથમ 24 કલાકમાં જ દેખાય છે અને જે કોઈ સિવ્યર પેથોલોજીકલ કન્ડિશન નું સૂચક હોય છે. આ પેશન્ટ માટે હાનિકારક હોઈ શકે છે અને તરત સારવારની જરૂર પડે છે.

2.દેખાવનો સમય (Onset Time):

Physiological Jaundice:
સામાન્ય રીતે જન્મ પછીના 24 થી 72 કલાક વચ્ચે જોવા મળે છે.

Pathological Jaundice:
જન્મના પ્રથમ 24 કલાકમાં જ દેખાય છે.

3.બિલિરુબિન લેવલ (Bilirubin Level):

Physiological Jaundice:
બિલિરુબિન લેવલ એ સામાન્ય રીતે ≤ 12 mg/dl રહે છે.

Pathological Jaundice:
બિલિરુબિન સ્તર ≥ 15 mg/dl થઇ શકે છે અથવા દર કલાકે ≥ 0.5 mg/dl ઝડપથી વધે છે.

4.કારણો (Causes):

Physiological Jaundice:
લિવરનું ઇમેચ્યોરિટી, વધારાની રેડ બ્લડ સેલ હેમોલિસિસ (Hemolysis), સ્લો બિલિરુબિન મેટાબોલિઝમ (Metabolism).

Pathological Jaundice:
Rh incompatibility, ABO incompatibility, Neonatal sepsis, Hemolytic anemia, G6PD deficiency, Congenital infections.

5.સિમ્પટોમ્સ (Symptoms):

Physiological Jaundice:
નરમ સ્કિન પિગમેન્ટેશન, પેશન્ટ સામાન્ય રીતે હેલ્ધી રહે છે.

Pathological Jaundice:
લક્ષણો જેવી કે કન્ટિન્યુઅસ રેડિંગ, ખાવામાં અસક્ષમતા, ઊંઘ વધી જવી, સ્ટુપર (Stupor) અને ક્યારેક સીઝર (Seizure).

6.કોમ્પ્લીકેશન્સ (Complications):

Physiological Jaundice:
જટિલતાઓ સામાન્ય રીતે ન જોવા મળે, Kernicterus થવાનું રિસ્ક ખૂબ ઓછું.

Pathological Jaundice:
Kernicterus, Brain damage, Hearing loss, Developmental delay જેવી ગંભીર જટિલતાઓ શક્ય.

7.ટ્રીટમેન્ટ (Treatment):

Physiological Jaundice:
ઓબ્ઝર્વેશન, બ્રેસ્ટફીડિંગ વધારે કરવું. કોઇ ખાસ ઇન્ટર્વેન્શનની જરૂર નથી.

Pathological Jaundice:
તરત ફોટોથેરાપી (Phototherapy), Exchange transfusion, Intensive medical care આપવી પડે છે.

8.ડ્યુરેશન (Duration):

Physiological Jaundice:
અંદાજે 5 થી 7 દિવસમાં પોતેથી જ ઠીક થઈ જાય છે.

Pathological Jaundice:
વધુ લાંબી અવધિ માટે રહે શકે છે અને યોગ્ય ટ્રીટમેન્ટ ન મળે તો પેશન્ટની સ્થિતિ વિકટ બની શકે છે.

9.ક્લિનિકલ મેનેજમેન્ટમાં તફાવત (Clinical Management Difference):

કનક્લુઝન (Conclusion):
Physiological Jaundice એ સામાન્ય, આપમેળે ઠીક થતી અને ઓછી જટિલતા ધરાવતી કન્ડિશન છે, જયારે Pathological Jaundice એ એક સિવ્યર અને હાઇ રિસ્ક કન્ડીશન છે જેને સમયસર ઓળખીને ઇમીડીયેટ મેડિકલ ઇન્ટરવેન્શન આપવી જરૂરી છે. નર્સિંગ વ્યાવસાયિક તરીકે, પેશન્ટનું નજીકથી મોનિટરિંગ, લક્ષણોનું નોંધાવવું અને ડોક્ટર સાથે મળીને યોગ્ય મેનેજમેન્ટ આપવી એ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

b) Care of child in phototherapy – ફોટોથેરાપીમાં બાળકની સંભાળ

કોઈપણ બાળકને જ્યારે જોન્ડીસ એટલે કે કમળો થાય છે ત્યારે તેના શરીરમા લીવર એ બીલીરૂબીન નુ મેટાબોલિઝમ કરવા માટે સમર્થ હોતુ નથી. આ કન્ડિશન દરમિયાન સારવાર માટે ફોટો થેરાપીની મદદ લેવામા આવે છે.

ફોટોથેરાપી એ નોન ઇન્વેસીવ પ્રકારની ઓછા ખર્ચવાળી એક સારવાર છે કે જે એક ઈક્વિપમેન્ટ દ્વારા કિરણો બાળકના શરીર પર પાડી અનકોન્જુગેટેડ બીલીરૂબીનને બોડી માથી એક્સક્રીટ થઈ શકે તે પ્રકારે કન્વર્ટ કરે છે.
આ લાઈટ રેઇઝ ની મદદથી કુંજ્યુગેટેડ ટોક્સિક બીલીરૂબીન માથી વોટર સોલ્યુબલ નોનટોક્સિક બિલીરુબિન મા રૂપાંતર થાય છે. જે સરળતાથી યુરિન અને સ્ટૂલ મારફતે બોડી માથી બહાર નીકળે છે.

હાઇપરબીલીરૂબીનેમિયા વાળા બાળકમા જ્યારે સીરમ બીલીરૂબીન નુ લેવલ 15 mg/dl જેટલુ જોવા મળતુ હોય ત્યારે આ થેરાપી સ્ટાર્ટ કરવી જોઈએ. એ પેહલા પણ આ થેરાપી સ્ટાર્ટ કરી શકાય છે.
જો કન્ડિશન સિવિયર હોય તો આ થેરાપીની સાથે સાથે એક્સચેન્જ બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન પણ કરવામા આવે છે.

બાળકમા સીરમ બીલીરુબિન નુ પ્રમાણ વધતુ હોય ત્યારે શરૂઆતના સમયમા જો ફોટોથેરાપી શરૂ કરવામા આવે તો ખૂબ સારી અસર જોવા મળે છે.
ફોટોથેરાપી બાળકને કંટીન્યુઅસ પણ આપી શકાય છે અને ઇન્ટરમિટન્ટ પણ આપી શકાય છે. તે બાળકની કન્ડિશન ઉપર આધાર રાખે છે. આ થેરાપીમા ફ્લુરોસન્સ અથવા હેલોજન લાઈટ નો યુઝ કરવામા આવે છે.
ઇફેક્ટિવ ફોટો થેરાપી માટે કોમ્પેક્ટ ફ્લુરોસન્ટ લેમ્પ અથવા લાઈટ ઈમિટિંગ ડાયોડ પણ હાલમા વાપરવામા આવે છે..

ફોટોથેરાપીમા બ્લુ લાઈટ નો વધારે ઉપયોગ કરવામા આવે છે. જેની વેવ લેન્થ 420 થી 600 નેનોમીટર હોય છે. જે બિલીરૂબેનનુ સારુ એબ્સોર્પશન કરવામા મદદ કરે છે.

બાળકને ફોટો થેરાપી માટે ન્યુબોન કેર યુનિટમા વાર્મર મા સુવડાવવામા આવે છે. તેના ઉપર 6 થી 8 આ પ્રકારની લાઈટ સોર્સ ફીટ કરવામા આવે છે. આ સમય દરમિયાન બાળકના કપડા રીમુવ કરી દેવામા આવે છે અને તેની આંખના ભાગને અને પ્રાઇવેટ પાર્ટને ફક્ત કવર કરવામા આવે છે જેથી રેટાઈના અને જનાઈટલ ભાગને ડેમેજ થતુ અટકાવી શકાય.

ફોટોથેરાપી એ સિંગલ સરફેસ અથવા ડબલ સરફેસ એટલે કે બંને બાજુથી પણ આપી શકાય છે. બાળક અને લાઈટ સોર્સ વચ્ચેનુ અંતર 45 cm રાખવામા આવે છે. આ અંતર એ અલગ અલગ પ્રકારની લાઈટ અને બાળકની કન્ડિશન ની સિવિયારીટી પ્રમાણે ઓછુ પણ હોઈ શકે છે.
ફોટો થેરાપી દરમિયાન બાળકની પોઝીશન અમુક કલાકોના અંતરે ચેન્જ કરવી જરૂરી છે. તથા બાળકને ફીડીંગ અપાવડાવવુ પણ જરૂરી છે. આ સમય દરમિયાન બાળકના વાઈટલ સાઇન નુ સતત મોનિટરિંગ કરતુ રહેવું જોઈએ.
ફોટોથેરાપી દરમિયાન બાળકને ડીહાઇડ્રેશન થતુ અટકાવવા માટે કંટીન્યુઅસ બ્રેસ્ટ ફીડિંગ અથવા તો ઇન્ટ્રા વિનસ કે નેજોગેસ્ટ્રીક ફીડીંગ ચાલુ રાખવામા આવે છે.

ફોટોથેરાપી દરમિયાન બાળકના વેઇટ નુ મોનિટરિંગ કરવુ તથા ઈનપુટ અને આઉટપુટ નુ કંટીન્યુઅસ મોનિટરિંગ કરવુ જરૂરી છે.
સમયાંતરે બાળકના સીરમ બીલીરુબીન લેવલનુ પણ મોનિટરિંગ થવુ જોઈએ.
જ્યારે બાળકના સીરમ બીલીરુબીન લેવલમા ઘટાડો થાય અને નોર્મલ રેન્જ સુધી આવે એ સમય પછી ફોટો થેરાપી ડીસકંટીન્યુ કરી શકાય છે.

ફોટોથેરાપીના કોમ્પ્લિકેશન.
જનરલી ફોટો થેરાપી એ એ સેફ ટ્રીટમેન્ટ છે છતા પણ અમુક સાઈડ ઈફેક્ટ જોવા મળી શકે છે જે નીચે મુજબ છે.

ડીહાઇડ્રેશન
હાઇપોથર્મિયા કે હાઈપરથર્મિયા
ચેન્જ ઈન સ્ટુલ ફ્રિકવન્સી
બ્રોન્ઝ બેબી સિન્દ્રોમ
સ્કીન રેસિસ
ઈલેક્ટ્રીક શોક
ડિસ્ટર્બન્સ ઇન ઇલેક્ટ્રોલાઇટ

ઉપરોક્ત સાઈડ ઈફેક્ટ અને કોમ્પ્લિકેશન રેર જોવા મળે છે છતાં પણ આ બાબતના પ્રિવેન્ટીવ પ્રીકોર્શન્સ લેવા જરૂરી છે.

c) UNICEF – યુનિસેફ

UNICEF(યુનાઇટેડ નેશન્સ ઇન્ટરનેશનલ ચિલ્ડ્રન્સ ઈમરજન્સી ફંડ) એ ચાઇલ્ડના રાઇટ્સ નું એડવોકેટિંગ અને તેને પ્રોટેક્ટ કરવા માટે ડેડીકેટેડ થયેલી ગ્લોબલ ઓર્ગેનાઇઝેશન છે.

1946 માં સ્થપાયેલી યુનિસેફ 190 થી વધારે દેશો અને પ્રદેશોમાં ચાઇલ્ડ અને તેમના ફેમિલી ના જીવન ને સુધારવા માટે વર્ક કરે છે. સૌથી વધુ વુલનરેબલ અને માર્જીનલાઇઝ પોપ્યુલેશન્સ પર ફોકસ કરવામાં આવે છે. તેના એફોટ્સ એ હેલ્થ,એજ્યુકેશન, ન્યુટ્રીશન, ચાઇલ્ડ પ્રોટેક્શન અને એમરજન્સી રીલીફ સહિતના વિવિધ ક્ષેત્રોમાં ફેલાયેલી છે.

કિ એરિયા ઓફ UNICEF

હેલ્થ એન્ડ ન્યુટ્રીશન ( health and nutrition):

ઇમ્યુનાઇઝેશન,મેટરનલ એન્ડ ન્યુબોર્ન કેર અને માલન્યુટ્રીશન ની ટ્રીટમેન્ટ સહિત આવશ્યક હેલ્થ કેર સર્વિસીસ અને ન્યુટ્રીશન ની એક્સેસ ની ખાતરી કરવી.HIV/ AIDS, વોટર સેનિટેશન અને હાઇજીન જેવા ઇસ્યુસ પર ભાર મૂકવો.

એજ્યુકેશન(Education):

તમામ ચિલ્ડ્રન ખાસ કરીને ગર્લ્સ અને ક્રાઇસીસ થી અફેક્ટેડ એરિયામાં ક્વોલિટી યુક્ત એજ્યુકેશન પહોંચે તે માટેના મેઝર્સ લેવા.અર્લી ચાઇલ્ડહુડ ડેવલોપમેન્ટ ને સપોર્ટ આપવો અને એજ્યુકેશનલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને રિસોર્સીસમાં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ લાવવી.

ચાઇલ્ડ પ્રોટેક્શન( Child protection):

હિંસા, શોષણ અને ગેરવ્યવહારથી ચિલ્ડ્રન ને પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરવું. બાળમજૂરી, હેરફેર અને બાળલગ્ન જેવા મુદ્દાઓ પર ધ્યાન આપવું.ચિલ્ડ્રન ના રાઇટ્સ નું રક્ષણ કરવા માટે લીગલ અને સોશિયલ સિસ્ટમને સપોર્ટ આપવો.

એમરજન્સી રિસ્પોન્સ (Emergency Responce):

નેચરલ ડિઝાસ્ટર, કોન્ફલિક્ટ અને એપિડેમિક સહિત ની એમરજન્સી દરમિયાન લાઇફ સેવિંગ સહાય પ્રોવાઇડ કરવી.
ચિલ્ડ્રન અને ફેમિલીઝને સેલ્ટર , ફૂડ , ક્લિન વોટર , મેડિકલ કેર અને સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ એ ઇમર્જન્સી સમય દરમ્યાન પ્રોપરલી બધી જગ્યા પર પહોંચે તેની ખાતરી કરવી.

એડવોકેસી એન્ડ પોલીસી( Advocacy and policy):

લોકલ , નેશનલ અને ઇન્ટરનેશનલ સ્તરે ચાઇલ્ડ ના રાઇટ્સ અને વેલ્બીંગ ને પ્રમોટ કરતી પોલીસીસ અને પ્રેક્ટિસ નું એડવોકેટિંગ કરવું. પોલીસી ચેન્જીસ ને ઇન્ફલુન્સ કરવા અને ચાઇલ્ડ ફિક્સ્ડ પ્રોગ્રામ માટે ફંડને સિક્યોર કરવા માટે ગવર્મેન્ટ , એનજીઓ( NGO )અને અન્ય હિતધારકો સાથે ભાગીદારી કરવી.

યુનિસેફના ગાઇડિંગ પ્રિન્સિપલ્સ:

યુનિસેફ નું વર્ક એ કન્વેન્શન ઓન ધ રાઇટ ચાઇલ્ડ ( CRC ) ના પ્રિન્સિપલ્સ દ્વારા ગાઇડેન્સ આપવામાં આવે છે. જે સર્વાઇવ, ડેવલોપમેન્ટ, પ્રોટેકશન એન્ડ પાર્ટીસીપેસન ના રાઇટ્સ સહિત તમામ ચિલ્ડ્રનના ફંડામેન્ટલ રાઇટ્સ ની રૂપરેખા આપે છે.ઓર્ગેનાઇઝેશન એ એવી બીલિફ્સ માન્યતા પર વર્ક કરે છે કે દરેક ચાઇલ્ડને તેના બેકગ્રાઉન્ડ તથા સર્કમસ્ટનસીસને ધ્યાનમાં લીધા વગર તેને લાઇફમાં યોગ્ય ચાન્સ મળે.

હાઉ યુનીસેફ ઓપરેટ્સ ફંડરેઇઝીંગ એન્ડ ડોનેસન્સ:

યુનિસેફને સંપૂર્ણપણે ગવર્મેન્ટ, પ્રાઇવેટ ડોનર અને ફંડરેઇઝિંગ કરવાની પહેલ દ્વારા વોલ્યુન્ટરી કન્ટ્રીબ્યુશન દ્વારા ફંડ પૂરું પાડવામાં આવે છે.

પાર્ટનરશીપ:

પ્રોગ્રામ ને ઇમ્પલિમેન્ટ કરવા માટે અને જરૂરિયાત મંદ ચાઇલ્ડ સુધી પહોંચવા માટે ગવર્મેન્ટ , નોન ગવર્મેન્ટ ઓર્ગેનાઇઝેશન ( NGO )સિવિલ સોસાયટી, પ્રાઇવેટ સેક્ટર અને કમ્યુનિટી સાથે કોલાબોરેશન કરે છે.

ફીલ્ડ ઓફિસ:

રિસોર્સીસ એ ચાઇલ્ડ અને તેના ફેમિલી સુધી પહોંચે તે એશ્યોરિંગ કરીને પ્રોજેક્ટ નો સીધો અમલ કરવો અને દેખરેખ રાખવા માટે વર્લ્ડમાં ફિલ્ડ ઓફિસ ને ઓપરેટ કરે છે.

કિ પ્રોગ્રામ એન્ડ ઇનીસિટીવ્સ:

ગાવી,વેક્સિન એલાયન્સ:

લો ઇન્કમ ધરાવતા કન્ટ્રીસ માં ઇમ્યુનાઇઝેશન ના એક્સેસ ને વધારવા માટે પાર્ટનર્સ સાથે વર્ક કરે છે.

યુનિસેફ-સ્કૂલ ઇન અ બોક્સ:

ઇમરજન્સી એન્ડ કોન્ફલીક્ટ સીચ્યુએશન માં ચાઇલ્ડ ને પોર્ટેબલ લર્નિંગ સપ્લાઇસ પ્રોવાઇડ કરે છે.

ઇમ્પેક્ટ:

યુનિસેફે ગ્લોબલી ચાઇલ્ડ ની લાઇફ ને સુધારવા માટે નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે.
તેમણે ચાઇલ્ડ મોર્ટાલિટી રેટમાં ઘટાડો, સ્કૂલમાં વધારો બેટર ન્યુટ્રીશન અને સ્ટ્રોંગર ચાઇલ્ડ પ્રોટેક્શન માં ફાળો આપ્યો છે.

દરેક ચાઇલ્ડ ને હેલ્થી, એજ્યુકેટેડ, પ્રોટેક્ટેડ અને રિસ્પેક્ટેડ હોય તેવા વર્લ્ડ ને બનાવવા ગ્લોબલ એફોટ્સ મા યુનિસેફ એ એક વાઇટલ ફોર્સ બની ને ચાલુ રહે છે.

D) Internationally excepted rights of children.
આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે સ્વીકૃત બાળકોના અધિકાર

યુનાઇટેડ નેશન્સ દ્વારા 20 નવેમ્બર 1959 ના રોજ બાળકો માટેના રાઇટસ ડિકલેર કરવામા આવેલા હતા. જે બાળકની સ્પેશિયલ નીડ ને ધ્યાનમા રાખી તે પૂરી થાય તે હેતુથી બનાવવામા આવેલા હતા.
આ રાઈટ્સ નીચે મુજબના છે..

• ફ્રી એજ્યુકેશન માટે નો રાઈટ.
• નેમ અને નેશનાલિટી માટે નો રાઈટ.
• જો બાળક હેન્ડીકેપડ હોય તો સ્પેશિયલ કેર મેળવવા માટેનો રાઈટ. અફેકશન , લવ અને સારી અન્ડરસ્ટેન્ડિંગ મેળવવા માટેનો રાઈટ.
• પૂરતુ ગુણવત્તા સભર નુ ન્યુટ્રીશન મેળવવા માટેનો રાઈટ. કોઈપણ આફત કે તકલીફ ના સમયમા સૌપ્રથમ ટ્રીટમેન્ટ કે રાહત મેળવવા માટેનો રાઈટ.
• સારી મેડિકલ કેર મેળવવા માટે નો રાઈટ. સારી રીતે રમવાની અને રી ક્રિએશનલ ફેસીલીટી મેળવવાનો રાઈટ.
• પોતાનામા રહેલી એબિલિટીઝ ને ડેવલપ કરી સોસાયટીમા સારામા સારા યુઝફૂલ મેમ્બર તરીકે બનવા માટેનો રાઈટ. શાંત અને ભાઈચારાના વાતાવરણમા ઉછેર મેળવવાનો રાઈટ.
• ઉપરોક્ત બધા રાઈટ એ ધર્મ, જાતિ, જ્ઞાતિ, સેકસ, કલર વગેરે ના ભેદભાવ વિના દરેક બાળકો સમાન રીતે બધા રાઈટ્સ નો ઉપયોગ કરી શકે તે માટેનો રાઈટ પણ બાળકોને મળેલ છે.

Q-5 Define following (any six) નીચેની વ્યાખ્યા લખો. (કોઈપણ છ) 12

a ) Hirschsprung disease-હર્શસ્પ્રંગ ડીઝીસ

હિર્શસ્પ્રુંગ ડીસીઝ( Hirschsprung Disease) એ કંજીનાઇટલ( congenital) ન્યુરોજેનિક (neurogenic) ઇન્ટેસ્ટાઇન (intestine )ની ડીસીઝ disease છે, જેમાં લાર્જ large ઇન્ટેસ્ટાઇન intestine ના નિશ્ચિત ભાગમાં ગૅન્ગ્લિયન સેલ્સ ganglion cells એટલે કે નર્વ સેલ્સ nerve cells હાજર હોતાં નથી, જેના કારણે તે ભાગ પેરિસ્ટાલ્ટિક મૂવમેન્ટ peristaltic movement કરી શકતાં નથી અને સ્ટૂલ stool આગળ ખસતું નથી, પરિણામે ઓબસ્ટ્રક્સન obstruction સર્જાય છે. આ ડીસીઝ disease ખાસ કરીને રેક્ટમ rectum અને સિગ્મોઈડ કોલોન sigmoid colon ને અસર કરે છે અને નવજાતમાં મેકોનિયમ meconium ના વિલંબિત વિસર્જન, પેટનું ફૂલેવું abdominal distension અને કબજિયાત constipation જેવા લક્ષણો રૂપે દેખાય છે. ડાયગ્નોસીસ માટે રેક્ટલ બાયોપ્સી rectal biopsy, મેનોમેટ્રી manometry અને બેરિયમ એનિમા barium enema નો ઉપયોગ થાય છે અને સારવાર રૂપે સર્જરી surgery થકી અફેક્ટેડ ઇન્ટેસ્ટાઇન intestine દૂર કરવામાં આવે છે.

b) Failure to thrive – ફેઈલીયોર ટૂ થ્રાઈવ

ફેઇલ્યોર ટુ થ્રાઇવ એ ઇન્ફન્ટ તથા યંગ ચિલ્ડ્રન નુ એક ક્રોનિક પોટેન્શિયલ લાઇફથ્રિએટનીંગ ડિસઓર્ડર છે કે જેમાં ઇન્ફન્ટ તથા ચિલ્ડ્રન મા એડીક્યુએટલી તેની એજ મુજબ વેઇટ એ ગેઇન થતો નથી તથા તેવા ચાઇલ્ડ મા વેઇટ એ લોસ થતો જાય છે. એવા ચાઇલ્ડ કે જેમાં ફેઇલ્યોર ટુ થ્રાઇવ ની કન્ડિશન હોય તેમાં ચાઇલ્ડ નુ એક્સપેક્ટેડ ગ્રોથ થતો નથી તથા ચાઇલ્ડ નુ વેલબીંગ પણ ઇમ્પેઇરડ થઇ જાય છે. અને તે સાયકોસોમેટીક ગ્રોથ ફેઇલ્યોર ઇન્ડિકેટ કરે છે.

ફેઇલ્યોર ટુ થ્રાઇવ એટલે કોઇ પણ ઇન્ફ્રન્ટ તથા યંગ ચિલ્ડ્રન હોય તેની જેટલી એજ ( ઉમર) હોય તે એજ માં ચાઇલ્ડ નો જેટલો વેઇટ ગેઇન થવો જોઈએ તે મુજબ ચાઇલ્ડ નો વેઇટ ગેઇન ના થયો હોય અને તેના કરતા ઓછા પ્રમાણમાં ચાઇલ્ડ નો વેઇટ હોય તો આ કન્ડિશનને ફેલ્યોર ટુ થ્રાઇવ કહેવામાં આવે છે.

c) Hemophilia – હિમોફીલીયા

હિમોફિલીયા એ એ એક ઇનહેરીટેડ બ્લિડીંગ ડિસઓર્ડર છે જે સામાન્ય રીતે પ્લાઝમા કોએગ્યુલેશન ફેક્ટર્સ( ફેક્ટર 8,9,એન્ડ 11) ની ડેફીશીયનસી હોવાના કારણે જોવા મળે છે. તે સામાન્ય રીતે મેલ માં વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. જેમાં એક્સેસિવ બ્લિડીંગ થાય છે અને બ્લડ ક્લોટિંગ એ પુઅર થાય છે.

Classification of the Hemophillia ( હિમોફિલીયા ના ક્લાસિફિકેશન )

હિમોફિલીયા ના ટોટલ 3 ક્લાસિફિકેશન પડે છે.

1) હિમોફીલીયા A,
2) હિમોફીલીયા B,
3)હિમોફીલીયા C.

1) હિમોફીલીયા A
હિમોફીલીયા A એ ફેક્ટર VII( 8 ) ની ડેફિસીયન્સી થવાના કારણે થાય છે.

2) હિમોફીલીયા B,
હિમોફીલીયા B એ સામાન્ય રિતે ફેક્ટર IX(9) ડેફિશયન્સી થવાના કારણે જોવા મળે છે.

3)હિમોફીલીયા C.
હિમોફીલીયા C એ ફેક્ટર Xi (11)ની ડેફિસીયન્સી થવાના કારણે જોવા મળે છે.

d) Nephrotic syndrome – નેફોટીક સિડ્રોમ

આ યુરીનરી સિસ્ટમનો એક ડીસીઝ છે. જે બાળકોમા કોમનલી હોસ્પિટલાઇઝેશન નુ કારણ બને છે.
આ સિન્ડ્રોમ મા એક કરતા વધારે કન્ડિશનના સાઇન એન્ડ સિમટમ્સ જોવા મળે છે. નેફ્રૉટીક સિન્ડ્રોમ મુખ્યત્વે ના લક્ષણો મા ખૂબ જ એડીમા(સોજો), હાઇપો આલબ્યુમીનેમિયા, આલ્બ્યુમીન યુરિયા અને હાઇપરલિપિડેમિયા એટલે કે હાઇપર કોલેસ્ટેરોલેમિયા તરીકે જોવા મળે છે.

નેફ્રૉટીક સિન્ડ્રોમ કિડનીની એક તકલીફ છે. જેમા ગ્લોમેરુલર પરમીએબિલિટી વધે છે, જે બ્લડ પ્લાઝમા મા રહેલા પ્રોટીનને ફિલ્ટર કરે છે. જેના લીધે પ્રોટીન નુ પ્રમાણ યુરિનમા વધે છે અને બ્લડમા પ્રોટીન નુ પ્રમાણ ઘટે છે.

બ્લડમા પ્રોટીન નુ પ્રમાણ ઘટવાના કારણે બ્લડમા રહેલુ પ્રવાહી એ કેપેલેરીમાથી આજુબાજુની ટીશ્યુ અને સેલમા ટ્રાન્સફર થાય છે. જેથી એડીમા એટલે કે સોજો જોવા મળે છે.
આમ નેફ્રૉટીક સિન્ડ્રોમ એ ખૂબ કોમ્પ્લેક્સ અને બાળકોમા એક કોમન પીડીયાટ્રીક પ્રોબ્લેમ છે.

e) Phimosis – ફાઈમોસીસ

ફિમોસીસ એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં પેનીસ ના ઉપર આવેલી ફોરસ્કીન એ ટાઇટેનિંગ ( tightening) થાય છે અને તે પ્રોપરલી રીટ્રેક્ટ ( retract) થતી નથી અને તે gland penis પર ટાઈટ થાય છે આ કન્ડિશન ને ફીમોસીસ કહેવામાં આવે છે.આ કન્ડિશન એ મુખ્યત્વે conginital હોય છે પરંતુ તે કોઈપણ ઇન્ફેક્શન ના કારણે પણ જોવા મળે છે.ફિમોસીસ Disease કન્ડિશન ના કારણે યુરિનેશન તથા Sexually activity સમયે pain તથા Discomfort જોવા મળે છે.

f) Complimentary feeding -કોમ્લીમેન્ત્રી ફીડીંગ

Complementary Feeding એ એ પ્રક્રિયા છે જેમાં 6 મહિનાની ઉંમર પછી બાળકને માતાનાં દૂધ (Breast Milk) ઉપરાંત વધારાનું ખોરાક એટલે કે કમ્પ્લીમેન્ટ્રી ફુડ (Complementary Food) આપવાની શરૂઆત કરવામાં આવે છે. બાળકના વધતા ન્યુટ્રીશન ની જરૂરિયાતો ફક્ત માતાનાં દૂધથી પૂર્ણ થઈ શકતી નથી, તેથી જાતજાતના પોષણયુક્ત અન્ન જેવા કે દાળ-ચોખા, ભાત, શાકભાજી વગેરે(stage-appropriate food)માં મશીનની મદદથી નરમ બનાવેલ અને બેસી શકે તેટલી સરળતાથી પચી શકે તેવી ખોરાકોની ઉમેરો કરવામાં આવે છે. Complementary Feeding ચાલુ રાખતી વખતે પણ Breastfeeding ચાલુ રહેવું જોઇએ. આ પ્રક્રિયા બાળકના વિકાસ (Growth) અને પોષણ (Nutrition) માટે અત્યંત આવશ્યક છે અને તે યોગ્ય સમયે અને યોગ્ય રીતે ન કરવામાં આવે તો બાળકમાં Growth failure, Malnutrition તથા Infection જેવી તકલીફો થવાની સંભાવના રહે છે.

g) Startle reflex – સ્ટાર્ટલ રીફલેક્સ

Startle Reflex જેને Moro Reflex (મોરો રિફ્લેક્સ) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે એક નેચરલ ન્યુરોલોજિકલ પ્રતિસાદ છે જે ન્યુબોર્ન ઇનફન્ટ (Newborn Infant)માં જન્મથી હાજર રહે છે. જ્યારે બાળક હટકથથી અવાજ, અચાનક હલનચલન, કે સપોર્ટ ગુમ થવાથી ચોંકી જાય છે, ત્યારે શિશુ તેના હાથ અને પગને અચાનક ફેલાવીને પછી પાછા ખેંચી લે છે અને ઘણી વખત રડવાનું શરૂ કરે છે – આ પ્રક્રિયાને Startle Reflex કહેવાય છે. આ રિફ્લેક્સ સામાન્ય રીતે શિશુના બ્રેઇન (Brain)ના સ્વસ્થ વિકાસનું સૂચક છે અને સામાન્ય રીતે 4 થી 6 મહિનાની અંદર આપમેળે જ Destroy થઇ જાય છે. જો આ રિફ્લેક્સ લાંબો સમય રહે તો તે Neurodevelopmental Delay કે Neurological Disorder નું સંકેત હોઇ શકે છે, તેથી Pediatrician તરફથી અવલોકન જરૂરી બને છે.

h) Growth and development- ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ

Growth- ગ્રોથ

ગ્રોથ એ ફિઝિકલ મેચ્યુરેશન છે જેમા શરીરની ટીશ્યુના નંબર અને સાઈઝમા વધારો થાય છે તથા શરીરના ઓર્ગન ના સાઈઝ અથવા નંબરમાં વધારો થાય છે.જેમા ગ્રોથમા વધારો એ સેલના વિભાજનના કારણે અને સેલની અંદરના ઘટકો મા વધારો થવાથી બોડી નુ ગ્રોથ થાય છે.બોડીમા ગ્રોથના કારણે થતા ચેન્જીસ એ ઇંચ/સેન્ટીમીટર અને પાઉન્ડ/કિલોગ્રામમા માપવામા આવે છે.ગ્રોથ એ પ્રોગ્રેસિવ અને માપી શકાય તેવુ હોય છે જેમા હાઇટ અને વેઈટમા વધારો થાય છે.સારા ન્યુટ્રીશન થી ગ્રોથમા યોગ્ય રીતે વધારો એ ઉમર પ્રમાણે જોવા મળે છે આથી સારો ખોરાક લેવાથી સારો ગ્રોથ થાય છે.

OR

ગ્રોથ એટલે ફિઝિકલ મેચ્યુરેશન જેમા બોડી ના વેરિયસ ઓર્ગન ની સાઈઝ અને શેપ મા વધારો થાય છે. જે સેલનુ મલ્ટિપ્લિકેશન અને ઇન્ટ્રા સેલ્યુલર સબસ્ટન્સ મા વધારો થવાના લીધે જોવા મળે છે. ગ્રોથના ચેન્જ ને મેજર કરી શકાય જે સેન્ટીમીટર અને કિલોગ્રામ મા હોય છે.

Development : ડેવલોપમેન્ટ:

ડેવલોપમેન્ટ એ એવી પ્રોસેસ છે કે જેમા ફંકશનલી અને ફિઝિયોલોજીકલ બોડી મેચ્યોર જોવા મળે. ડેવલોપમેન્ટમા સ્કીલ અને ફંકશન કરવાની કેપેસિટી મા વધારો થાય છે. જેમા સાયકોલોજીકલ, ઈમોશનલ અને સોશિયલ ચેન્જ થાય છે. ડેવલોપમેન્ટને મેજર કરવુ ડીફીકલ્ટ છે પરંતુ તેને મેઝર કરી શકાય છે.

Q-6 (A) True or False – ખરા ખોટા જણાવો 05

1.Stuttering and stammering are structural problems. સ્ટટરીંગ અને સ્ટેમરીંગ એ સ્ટ્રકચરલ ખામીઓ છે :❌

✅Stuttering and stammering are speech fluency disorders, not due to structural damage.

2.Bulging fontanels suggest dehydration in infant. બલજીજીંગ ફોન્ટાનેલ ઈન્કેટમાં ડિહાઈડ્રેશન સુચવે છે: ❌

Bulging fontanel suggests raised intracranial pressure, not dehydration.

3.Expressed breast milk can be stored 24 hours at room temperature, એકસપ્રેસ્ડ બ્રેસ્ટ મીલ્કને ૨૪ કલાક સુધી રૂમ પેમ્પરેચર પર સ્ટોર કરી શકાય છે.❌

Room temperature storage is safe only up to 4–6 hours.

4.Kwashiorkor occurs due to deficiency of protein. કવાસીયોકોર પ્રોટીનની ઉણપથી થાય છે. ✅This condition is directly linked to protein malnutrition.

5.IMNCI stands for international management of neonatal & childhood illness. IMNCI એટલે ઈન્ટરનેશનલ મેનેજમેન્ટ ઓફ નીયોનેટલ અને ચાઈલ્ડહુડ ઈલનેસ : ❌

full form of IMNCI = Integrated Management of Neonatal and Childhood Illness.

B) Multiple Choice Questions નીચેના માંથી સાચો વિકલ્પ લાખો.05

1.Milk secreted following colostrum is called કોલોસ્ટ્રોમ બાદ આવતા દુધને કહેવાય

a) Foremilk

b) Transition milk

c) Hindmilk

d) Mature milk

(2.) At which age first permanent teeth appears? કઈ ઉંમરે પ્રથમ કાયમી દાંત આવે છે?

a) 4 years

b) 6 years

c)8 years

d) 10 years

3.Baby of diabetic mother shows ડાયાબીટીક મધરના બેબીમાં જોવા મળે છે

a) Macrosomia

b) Hypertrophy

c) Microsomia

d) Highsomia

4.Neonatal period extends up to નીયોનેટલ પીરીયડ કેટલા દિવસ સુધીનો હોય છે

a) 21 days

b) 30 days

c) 28 days

d) 35 days

5) Which is killed vaccine? કઈ કીલ્ડ વેકસીન છે?

a) BCG

b) Oral Polio

c) Pertussis

d) Mumps

(C) Match the following – નીચેના જોડકા જોડો.

1.Oral thrush ઓરલ થ્રશ 1.Defect in ventricular septum ડિફેકટ ઈન વેન્ટ્રીલ્યુલર સેપ્ટમ

2.ASD એ.એસ.ડી 2.Incomplete formation of upper lip ઈનકમ્લીટ ફોર્મેશન ઓફ અપર લીપ

3.Rabies રેબીસ 3.Fungal infection ફંગલ ઈન્ફેશન

4.Hypospadias હાઈપોસ્પાડીઆસ 4. Abnormal urethral opening અસામાન્ય યુરેથ્રલ ઓપનીંગ

5.Cheiloschisis ચીલોસ્કીસીસ 5. Failure of foramen oval to close ફેઈલીયોર ઓફ ફોરામેન ઓવલ ટુ કલોઝ

6.Fetal viral infection ફેટલ વાઈરલ ઈન્ફેકશન

✅ Final Matching Order:

• 1 → 3
• 2 → 5
• 3 → 6
• 4 → 4
• 5 → 2