BIO SCIENCE (GNM 1st year )PAPER SOLUTION 01/04/2025-UPLOAD NO.10

Q-1 a. Draw the diagram of digestive tract with name. ડાયજેસ્ટિવ ટ્રેકટની આકૃતિ નામનિર્દેશ સાથે દોરો.03

ઓર્ગનસ ઓફ ધ ડાયજેસ્ટીવ સિસ્ટમ(Organs of the digestive system) :

ડાયજેસ્ટિવ ટ્રેક ને એલિમેન્ટ્રી ટ્રેક પણ કહેવામાં આવે છે જે એક હોલો ટ્યુબ છે જે માઉથ થી શરૂ થઈ એનસ સુધી લંબાયેલી ટ્યુબ હોય છે અને તેના ઓર્ગન નીચે મુજબ છે..

• માઉથ 
• ફેરિંગ્સ 
• ઇસોફેગસ 
• સ્ટમક 

સ્મોલ ઇન્ટેસટાઈન  કે જેમા ડીઓડીનમ, જેજ્યુનમ અને ઇલીયમ નો સમાવેશ થાય છે. 

લાર્જ ઇન્ટેસ્ટાઈન કે જેમા સિકમ,એસેન્ડિંગ કોલોન, ટ્રાન્સવર્સ કોલોન, ડીસેન્ડિંગ કોલોન, સિગ્મોઇડ કોલોન, રેકટમ અને એનાલ કેનાલ નો સમાવેશ થાય છે. 

એસેસરી ઓર્ગન્સ ઓફ ધ ડાયજેસ્ટિવ ટ્રેક :

આ ઓર્ગન ડાઈજેસ્ટિવ ટ્રેકના પ્રિન્સિપલ ટ્રેકમાં આવતા નથી પરંતુ સાઈડમાં આવેલા હોય છે જે તેના સીક્રીશન એલીમેન્ટ્રી  કેનાલમાં ઠાલવે છે અને ડાઇઝેશનના પ્રોસેસમાં હેલ્પ કરે છે માટે તેને એસેસરી ઓર્ગનસ કહેવામાં આવે છે આ પોતાની ગ્લેન્ડના સ્પેશિયલ સિક્રેશન વડે ડાઇઝેશનમાં હેલ્પ કરે છે જે ઓર્ગન્સ નીચે મુજબ છે..

• સલાઈવરી ગ્લેન્ડ ની 3 પેઈર 
• લીવર અને બિલિયરી ટ્રેક 
• ગોલ બ્લેડર 
• પેનક્રીયાઝ. 

b. Explain about structure & functions of stomach.
સ્ટમકની રચના અને તેના કાર્યો સમજાવો. 04

• સ્ટમક

તે ડાઈજેસ્ટિવ સિસ્ટમનું ઓર્ગન છે. તે જે શેપનું ઓર્ગન છે. તે એલીમેન્ટ્રી કેનાલનો સૌથી પહોળો ભાગ બનાવે છે. મુખ્યત્વે સ્ટમક એપીગેસ્ટ્રીક રિજીયનમાં આવેલું હોય છે અને તેનો અમુક ભાગ એ લેફટ હાઇપોકન્ડ્રિયાક રિજીયન માં આવેલો હોય છે.

તેની આગળના ભાગે લીવરનો અમુક ભાગ આવેલ હોય છે, પાછળના ભાગે એબડોમિનલ એઑર્ટા, પેનક્રિયાઝ તથા સ્પ્લીન આવેલ હોય છે. ઉપરના ભાગે ડાયાફ્રામ આવેલ હોય છે અને નીચેના ભાગે ઇન્ટેસ્ટાઇન આવેલા હોય છે.

સ્ટ્રક્ચર

સ્ટમક ના સ્ટ્રકચરને ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવે છે

1. ફંડશ
2. બોડી અને
3. પાયલોરસ..

ફંડસ

તે સ્ટમક નો સૌથી ઉપરનો ભાગ બનાવે છે. તે ઘુમ્મટ આકારે એટલે કે ડોમ શેપમાં જોવા મળે છે. સ્ટમક માં ઈસોફેગસ જ્યાં જોડાય છે તેના લેવલથી ઉપરની બાજુએ આવેલ હોય છે. તે ક્યારેક ગેસથી ભરાયેલ હોય છે. અહીં ઈસોફેગસ સ્ટમક સાથે જોડાય તેની વચ્ચે કાર્ડિયાક સ્ફીન્કટર મસલ્સ આવેલા હોય છે.

બોડી

સ્ટમકમા ફંડસ થી નીચેના ભાગને બોડી કહેવામાં આવે છે જે સ્ટમકમા નીચેના સાંકડા ભાગ એટલે કે પાયલોરસ સુધી આવેલી હોય છે.

પાઈલોરસ

સ્ટમક માં બોડી પછી નીચે આવતા નો ભાગ છે જેમાં શરૂઆતના ભાગમાં પાયલોરીક એન્ટ્રમ કહેવાય છે જે બોડી પછીનો સાંકડો ભાગ છે ત્યાંથી ડીઓડીનમ તરફ આગળ જતા એક કેનાલ જેવું સ્ટ્રક્ચર છે જેને પાયલોરીક કેનાલ કહેવામાં આવે છે જે ડીઓડીનમ માં ખુલે છે અને તેની વચ્ચે સ્ફીન્કટર  મસલ્સ આવેલા હોય છે જેને પાયલોરિક સ્ફીન્કટર કહેવામાં આવે છે.

આ ઉપરાંત સ્ટમકના બોડી ના પોર્શન પર બે કર્વેચર જોવા મળે છે એક લેઝર કર્વેચર કે જે સ્ટમકની જમણી બાજુની બોર્ડર બનાવે છે અને બીજો ગ્રેટર કર્વેચર કે જે સ્ટમક ની  ડાબી બાજુની બોર્ડર બનાવે છે..

લેયર્સ ઓફ ધ સ્ટમક

સ્ટમક ની દિવાલ પણ ડાયજેસ્ટિવ ટ્રેકના બેઝિક સ્ટ્રક્ચરની જેમ જ ચાર ટીસ્યુ લેયરથી બનેલી હોય છે જેમાં સૌથી બહારની બાજુએ પેરિટોનિયમ લેયર આવેલ હોય છે તેને એડવેન્ટેશિયા લેયર પણ કહે છે જે સીરસ લાઇનિંગ બનાવે છે.

તેની નીચે મસલ્સ નુ લેયર આવેલું હોય છે. સ્ટમકમા આ મસ્ક્યુલર લેયર ત્રણ લેયરથી બનેલું હોય છે જેમાં એક લોન્જી ટ્યુનલ મસલ્સ ફાઇબર કે જે સુપરફિશિયલી ગોઠવાયેલા હોય છે બીજા સર્ક્યુલર મસલ્સ ફાઇબર જે સર્ક્યુલર શેપમાં ગોઠવાયેલા હોય છે સુપરફિશિયલ લેયરની નીચે આવેલા હોય છે અને સ્ફીન્કટર મસલ્સ બનાવવા માટે પણ આ ફાઇબર્સ અગત્ય ના છે ત્રણ ઓબલિક મસલ્સ ફાઇબર આ લેયર સ્ટમકમા મુખ્યત્વે જોવા મળે છે જે બેઝિક સ્ટ્રક્ચરમાં જોવા મળતું નથી. સ્ટમક ની દિવાલમાં ખાસ જોવા મળે છે જે સ્ટમકમાં ફૂડની  મૂવમેન્ટ તથા મિકેનિકલ ડાયજેશન માટે ખૂબ જ અગત્યનું લેયર છે.

મસ્ક્યુલર લેયરની નીચે સબમ્યુકોઝલ લેયર આવેલું હોય છે જે બ્લડ વેસલ્સ અને લીમફ વેસલ્સ નું નેટવર્ક ધરાવે છે.

સૌથી અંદર સ્ટમક ની દિવાલના લેયરને મ્યુકોઝલ લેયર કહેવામાં આવે છે આ લેયર એ કોલ્યુમનર એપીથેલિયમ ટિસ્યુ થી બનેલું હોય છે. આ લેયર મ્યુકસ સિક્રીટ કરે છે અને તે લ્યુબ્રિકન્ટ તરીકે પણ કાર્ય કરે છે. આ લેયરમા મયુકસ મેમ્બ્રેન  ના ફોલ્ડ આવેલા હોય છે જે સ્ટમક જ્યારે ખાલી હોય ત્યારે ખાસ જોવા મળે છે જેને રૂગાઈ કહેવામાં આવે છે જ્યારે સ્ટમક ખોરાકથી ફૂલ થઈ જાય છે ત્યારે આ રુગાય ડિસેપિયર થઈ જાય છે.

ફંકશન્સ ઓફ ધ સ્ટમક

સ્ટમક નીચેના કાર્યો કરે છે.

• સ્ટમક એ થોડા સમય માટે ખોરાકને સંગ્રહ કરવાનું કામ કરે છે.  ખોરાક ઇન્ટેસ્ટાઈનલ ટ્રેકમાં આગળ વધે એ પહેલા ત્યાં તેનું પર્સિયલી મિકેનિકલ ડાઇઝેશન પણ થાય છે.
• સ્ટમક એ ગેસ્ટ્રીક જ્યુસ સિક્રેટ કરવાનું કાર્ય કરે છે. આ ગેસ્ટ્રીક જ્યુસ એ એસિડિક કન્ટેન્ટ ધરાવે છે અને તેમાં રહેલા એન્ઝાઈમ એ ફૂડના ડાયજેશનમાં મદદ કરે છે.
• સ્ટમકના દિવાલમાં આવેલું મસ્ક્યુલર લેયર એ ખાસ પ્રકારે ગોઠવાયેલ હોવાના લીધે તેનુ કોન્ટ્રેકશન થવાના લીધે ચર્મિંગ મુવમેન્ટ થાય છે જેના લીધે ખોરાકનું મિકેનિકલ ડાયજેશન કરવામાં મદદ કરે છે અને ખોરાકના નાના પીસ થાય  છે અને ત્યારબાદ ખોરાક ડીઓડીનમ મા આગળ વધે છે.
• સ્ટમકની અંદરની દીવાલમાથી ઇન્ટ્રીન્સિક ફેક્ટર સિક્રટ થાય છે જે વિટામીન B ના એપસોર્પશન માટે જરૂરી છે.
• સ્ટમક ની  દીવાલમાથી અમુક પ્રમાણમા વોટર, આલ્કોહોલ તથા અમુક દવાઓનું પણ શોષણ થાય છે.
• સ્ટમક ની અંદર આવેલા બેક્ટેરિયા કે વાઇરસ ને ડીસ્ટ્રોય કરવાનુ કાર્ય પણ કરે છે. જેમા આ બેક્ટેરિયા મ્યુકસ તથા ઓરલ કેવીટી દ્વારા સ્ટમક સુધી પહોંચે છે ત્યાં એસિડિક સિક્રીસન મા તેનો નાશ થાય છે અને  તે ઇન્ટરસ્ટાઈનલ ટ્રેકમાં આગળ વધતા અટકે છે આમ તે બોડી ના પ્રોટેક્શન નું કાર્ય પણ કરે છે.

c. Describe in details about Biliary tract with diagram. બીલીયરી ટ્રેકટની આકૃતિ દોરી તેના વિશે વિસ્તૃતમાં સમજાવો. 05

બીલીયરી ટ્રેકટ (Biliary tract), જેને બીલીયરી સિસ્ટમ (Biliary system) પણ કહેવામાં આવે છે, એ ડાયજેસ્ટીવ ટ્રેક નો ઇમ્પોર્ટન્ટ પાર્ટ છે. આ સિસ્ટમ લિવર, ગોલબ્લેડર અને બાઇલ ડક્ટ્સ (bile ducts)ના સંયોજન થી બનેલી છે, જે બાઇલ (bile)નું ફોર્મેન, સ્ટોરેજ અને સીક્રીશન કરે છે. બાઇલ મુખ્યત્વે લિવરમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને પાચનમાં ફેટ ના ડાયજેશન માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

1.લિવર (Liver)

લિવર એ બીલીયરી સિસ્ટમનો મુખ્ય ઓર્ગન છે. લિવર બાઇલનું ફોર્મેશન કરે છે, જે પછી બાઇલ કેનાલિક્યુલી (bile canaliculi) માં પ્રવાહી રૂપે વહે છે. આ કેનાલિક્યુલી એકત્રિત થઈને સેગમેન્ટલ બાઇલ ડક્ટ્સ (segmental bile ducts) બનાવે છે, જે પછી હેપેટિક ડક્ટ્સ (hepatic ducts)માં જોડાય છે.

2.હેપેટિક ડક્ટ્સ (Hepatic Ducts)

હેપેટિક ડક્ટ્સ બે પ્રકારના હોય છે:

લેફ્ટ હેપેટિક ડક્ટ (Left hepatic duct): લેફ્ટ લિવર પાર્ટ માથી બાઇલ કલેક્ટ કરે છે.

રાઇટ હેપેટિક ડક્ટ (Right hepatic duct): રાઇટ લિવર પાર્ટ માથી બાઇલ એકત્રિત કરે છે.

આ બંને હેપેટિક ડક્ટ્સ કલેક્ટ થઈને કોમન હેપેટિક ડક્ટ (Common hepatic duct) બનાવે છે.

3.સિસ્ટિક ડક્ટ (Cystic Duct)

સિસ્ટિક ડક્ટ એ ગોલબ્લેડર અને કોમન હેપેટિક ડક્ટને જોડે છે. જ્યારે વ્યક્તિ ખોરાક લે છે, ત્યારે ગોલબ્લેડર સિસ્ટિક ડક્ટ દ્વારા બાઇલને કોમન હેપેટિક ડક્ટમાં મોકલે છે, જે પછી કોમન બાઇલ ડક્ટ (Common bile duct)માં એન્ટર કરે છે.

4.કોમન બાઇલ ડક્ટ (Common Bile Duct)

કોમન બાઇલ ડક્ટ એ કોમન હેપેટિક ડક્ટ અને સિસ્ટિક ડક્ટના જોડાણથી બને છે. આ ડક્ટ ડાયજેસ્ટીવ ટ્રેક ના પ્રથમ ભાગ, ડ્યુઓડેનમ (duodenum), સુધી બાઇલને પહોંચાડે છે. અહીં, બાઇલ પાચનમાં ફેટ ના પાચન માટે મદદરૂપ થાય છે.

5.પેન્ક્રિયાટિક ડક્ટ (Pancreatic Duct)

પેન્ક્રિયાટિક ડક્ટ એ પેન્ક્રિયાસ (pancreas)માંથી ડાયજેસ્ટીવ એંઝાઇમ્સને ડ્યુઓડેનમમાં વહેંચે છે. કોમન બાઇલ ડક્ટ અને પેન્ક્રિયાટિક ડક્ટ એક સાથે જોડાઈને હેપેટોપેન્ક્રિયાટિક એમ્પ્યુલા (Hepatopancreatic ampulla) બનાવે છે, જેને એમ્પ્યુલા ઓફ વેટર (Ampulla of Vater) પણ કહેવામાં આવે છે.

6.ગોલબ્લેડર (Gallbladder)

ગોલબ્લેડર એ લિવર નીચે, જમણા ભાગમાં સ્થિત નાની, ઓર્ગન છે. આ ઓર્ગન બાઇલને સ્ટોર કરે છે અને ખોરાકના પાચન સમયે તેને ડ્યુઓડેનમમાં છોડે છે. ગોલબ્લેડર બાઇલને કન્સન્ટ્રેટ (સંકુચિત) કરે છે, જેથી પાચનમાં વધુ અસરકારક બને.

બીલીયરી ટ્રેકટની વર્ક:

1.બાઇલનું ફોર્મેશન: લિવર બાઇલનું નિર્માણ કરે છે, જે લિવર સેલ્સ (hepatocytes) દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે.

2.બાઇલનું સ્ટોરેજ: બાઇલ સિસ્ટિક ડક્ટ દ્વારા ગોલબ્લેડરમાં જાય છે, જ્યાં તે સ્ટોર થાય છે.

3.બાઇલનું સીક્રીશન: ખોરાકના પાચન સમયે, ગોલબ્લેડર સિસ્ટિક ડક્ટ દ્વારા બાઇલને કોમન હેપેટિક ડક્ટમાં મોકલે છે, જે પછી કોમન બાઇલ ડક્ટ દ્વારા ડ્યુઓડેનમમાં એન્ટર કરે છે.

4.ડાયજેશન માં હેલ્પ: ડ્યુઓડેનમમાં બાઇલ ફેટ ના પાચન માટે મદદરૂપ થાય છે.

OR

a. Draw the diagram of heart with its name. હૃદયની આકૃતિ નામનિર્દેશ સાથે દોરો. 03

b. Explain about organs associated with heart & deep structure of heart. હદયના આજુબાજુ આવેલા અંગો વિશે જણાવો અને હૃદયની રચના ઊંડાણપૂર્વક સમજાવો. 04

હાર્ટ એ સર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમનુ એક અગત્યનુ ઓર્ગન છે. માનવ જીવન દરમિયાન હાર્ટ એ સતત ધબકતુ રહે છે. તેના ધબકવાના કારણે બ્લડ એ બ્લડ વેસલ્સમા સતત સર્ક્યુલેટ થાય છે.

હાર્ટ એ પોલુ અને મસલ્સ નુ બનેલુ એક અવયવ છે. તેનો પુરુષમા વજન અંદાજિત 310 ગ્રામ છે અને સ્ત્રીમા તેનો અંદાજિત વજન 250 ગ્રામ જેટલો હોય છે. હાર્ટ એ દિવસ દરમિયાન અંદાજિત એક લાખ વખત ધબકવાની ક્રિયા કરે છે.

લોકેશન ઓફ ધ હાર્ટ(Location of the heart):

હાર્ટ એ થોરાસીક કેવીટીમા બે લંગ ની વચ્ચે મીડિયાસ્ટીનમ સ્પેસમા ડાયાફાર્મ ની ઉપર રહેલુ હોય છે.

હાર્ટ એ રફલી કોન શેપ એટલે કે શંકુ આકારનું હોય છે. તેમા તેનો ઉપરનો પોહળો ભાગ બેઇઝ તરીકે ઓળખાય છે અને નીચેનો એંગલ વાળો ભાગ એ અપેક્ષ તરીકે ઓળખાય છે.

હાર્ટની સાઈઝ એ માણસની બંધ મુઠ્ઠી જેટલી હોય છે. તેની લંબાઈ 12 cm,  પહોળાઈ 9 cm અને જાડાઈ 6 cm જેટલી હોય છે.

હાર્ટ એ થોરાસિક કેવીટીમા બે લંગ ની વચ્ચે ડાબી બાજુએ સહેજ ત્રાસુ ગોઠવાયેલુ હોય છે.

હાર્ટ બીજી અને પાંચમી ઇન્ટરકોસ્ટલ રીબઝ ની વચ્ચે થોરાસી કેવીટીના વચ્ચેના ભાગમા જોવા મળે છે.

હાર્ટ ની આજુબાજુએ આવેલા અવયવો(organs associated with heart ):

• હાર્ટ થોરાસીક કેવીટીમા આવેલુ હોય છે. તેની બંને ડાબી અને જમણી બાજુએ એક એક લંગ આવેલા હોય છે.
• નીચેની બાજુએ ડાયાફાર્મ અને સેન્ટ્રલ ટેન્ડન આવેલ હોય છે.
• હાર્ટની ઉપરની બાજુએ વેનાકેવા તથા એઑર્ટા અને પલ્મોનરી આર્ટરી અને પલ્મોનરી વેઇન આવેલા હોય છે.
• હાર્ટની પાછળની બાજુએ ઇસોફેગસ, ટ્રકિયા, બ્રોંકાય અને બ્રોન્કીયોલ્સ  તથા ડિસેન્ડીંગ એઑર્ટા અને થોરાસિક વર્ટીબ્રા આવેલા હોય છે.
• હાર્ટની આગળની બાજુએ સ્ટરનમ બોન અને રીબ્ઝ તથા ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ આવેલા હોય છે

સ્ટ્રકચર ઓફ ધ હાર્ટ(Structure of the heart):

હાર્ટ એ પોલુ મસલ્સ નુ બનેલુ અવયવ છે. તેની દીવાલ એ ત્રણ પ્રકારના ટીસ્યુ લેયરથી બનેલી હોય છે.

હાર્ટ ની દિવાલમા સૌથી બહારના ભાગે આવેલ લેયરને એપીકાર્ડીયમ અથવા પેરીકાર્ડીયમ કહેવામા આવે છે.

એપીકાર્ડીયમ અથવા પેરીકાર્ડીયમ (Epicardium or pericardium).

તે પાતળુ અને ટ્રાન્સપરન્ટ હોય છે અને હાર્ટને બહારની બાજુએથી કવર કરે છે. તે ફાઇબ્રસ કનેકટિવ ટીસ્યુ થી બનેલુ હોય છે. જેમા સૌથી બહારની બાજુએ ફાઈબ્રસ ટિસ્સુ નુ લેયર આવેલા હોય છે અને ફાઇબ્રસ ટીશ્યુ ની અંદર ની બાજુએ સીરસ મેમ્બ્રેન જે ડબલ લેયરમા જોવા મળે છે. જે સિરસ મેમ્બ્રેન ના બહારના લેયરને પરાઈટલ અને અંદરના લેયરને વિસેરલ પેરીકાર્ડિયમ લેયર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

પરાઈટલ અને વિસેરલ પેરીકાર્ડિયલ લેયર વચ્ચે આવેલી જગ્યાને પેરીકાર્ડિયલ સ્પેસ કહેવામા આવે છે. આ સ્પેસમા પ્રવાહી રહેલુ હોય છે જેને સીરસ ફ્લૂઈડ અથવા તો પેરીકાર્ડિયલ ફ્લૂઇડ કહેવામા આવે છે. જે બંને લેયર વચ્ચેનુ ઘર્ષણ અટકાવે છે.

આ આઉટર પેરિકાર્ડીયમ નુ લેયર એ હાર્ટને બહારની બાજુએથી પ્રોટેક્શન કરવાનુ કાર્ય કરે છે તથા હાર્ટ માંથી નીકળતી વેસલ્સ ની ફરતે પણ આ લેયર વિટાયેલ જોવા મળે છે.

માયોકાર્ડીયમ (Myocardium):

માયોકાર્ડિયમ એ હાર્ટનુ વચ્ચેનું લેયર છે. તે પેરીકાર્ડિયમ થી નીચે આવેલુ હોય છે. તે સ્પેશિયલ પ્રકારના કાર્ડિયાક મસલ્સ ટિસ્યુ થી બનેલુ હોય છે. આ મસલ્સના કોન્ટ્રેક્શન ના કારણે હાર્ટની પંપિંગ એક્શન જોવા મળે છે.

આ માયોકાર્ડીયમનુ લેયર એ બેઇઝના ભાગે પાતળુ હોય છે તથા અપેક્ષ ના ભાગે જાડુ હોય છે. એમા પણ લેફ્ટ વેન્ટ્રીકલની દિવાલ નુ લેયર એ રાઈટ વેન્ટ્રીકલની દિવાલ કરતા વધારે જાડુ હોય છે.

આ મસલ્સના કોન્ટરેકશન ઇનવોલન્ટરી એક્શન ધરાવે છે જેનાથી હાર્ટ ની પંપિંગ એક્શન જોવા મળે છે તેનો કંટ્રોલ ઑટોનોમિક નર્વસ સિસ્ટમ અને હાર્ટ માં આવેલી કન્ડકટિંગ સિસ્ટમ દ્વારા થાય છે.

એન્ડોકાર્ડિયમ (Endocardium):

તે હાર્ટની સૌથી અંદરની દિવાલમા આવેલુ લેયર છે. તે લેયર બ્લડના કોન્ટેકમા હોય છે. આ લેયર એપીથેલીયમ ટિસ્યુ તથા કનેક્ટિવ ટીશ્યુનુ બનેલુ હોય છે. આ લેયર એ સ્મુધ અને ચળકતુ હોય છે જે સરળતાથી હાર્ટની અંદર બ્લડ ફ્લો થવા માટે અગત્યનુ છે. આ લેયર એ હાર્ટની અંદર આવેલા વાલ્વ ને પણ કવર કરે છે તથા હાર્ટ માથી નીકળતી બ્લડ વેસલ્સની અંદરની દિવાલમા પણ આ લેયર કંટીન્યુઅસ જોવા મળે છે.

ચેમ્બર્સ ઓફ ધ હાર્ટ(Chambers of the heart):

હાર્ટ મુખ્યત્વે બે ભાગમા ડિવાઇડ થાય છે. જમણી બાજુ અને ડાબી બાજુ .

આ જમણી અને ડાબી બાજુની વચ્ચે હાર્ટનો સેફટમ આવેલો હોય છે. આ હાર્ટ ની જમણી બાજુ અને ડાબી બાજુ ને વચ્ચે આવેલા વાલ્વ દ્વારા ફરીથી વાલ્વ ની ઉપર અને વાલ્વ ની નીચેની એમ કુલ ચાર ચેમ્બરમા ડિવાઇડ થાય છે.

વાલ્વ ની ઉપરની બંને ચેમ્બરને એટ્રીયમ અથવા ઓરિકલ કહેવામા આવે છે. વાલ્વ  ની નીચેની બંને ચેમ્બરને વેન્ટ્રિકલ કહેવામા આવે છે. આમ હાર્ટ એ ટોટલ ચાર ચેમ્બરમા ડિવાઇડ થાય છે.

હાર્ટની જમણી બાજુએ ડીઑક્સીજનેટેડ બ્લડ રહેલુ હોય છે અને હાર્ટની ડાબી બાજુએ ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ રહેલુ હોય છે. જન્મ પછી આ જમણી અને ડાબી બંને બાજુ વચ્ચે કોઈપણ  કનેક્શન હોતુ નથી. જન્મ પેહલા બંને એટ્રીયમ વચ્ચે એક ઓપનિંગ હોય છે જેને ફોરામેન ઓવેલી કહેવાય છે પરંતુ જન્મ પછી તે બંધ થય જાય છે.

વાલ્વ ઓફ ધ હાર્ટ(Valve of the heart):

હાર્ટની અંદર આવેલા ટીશ્યુના ફ્લેપ ને વાલ્વ કહેવામા આવે છે. હાર્ટમા કુલ બે પ્રકારના વાલ્વ આવેલા હોય છે.

1. એટ્રીયોવેન્ટ્રિક્યુલર વાલ્વ.
2. સેમીલ્યુનર વાલ્વ.

એટ્રિયોવેન્ટ્રીક્યુલર વાલ્વ(Atrioventricular valve):

આ વાલ્વ એ હાર્ટમા એટ્રીયમ અને વેન્ટ્રીકલની વચ્ચે આવેલા હોય છે.  જમણી બાજુના એટ્રીયમ અને વેન્ટ્રીકલની વચ્ચે આવેલા વાલ્વ ને ટ્રાયકસપીડ વાલ્વ કહેવામાં આવે છે. આ વાલ્વ એ ત્રણ ટીસ્યુ ફ્લેપ થી બનેલો હોય છે.

હાર્ટના ડાબી બાજુએ આવેલા એટ્રીયમ અને વેન્ટ્રીકલની વચ્ચે આવેલા વાલ્વ ને બાઇકસ્પીડ વાલ્વ અથવા તો માઇટ્રલ વાલ્વ કહેવામા આવે છે.  આ વાલ્વ એ બે ટીસ્યુ ફ્લેપથી બનેલો હોય છે.

બાયકસ્પીડ અને ટ્રાયકસ્પીડ બંને વાલ્વ ના લટકતા છેડા એ કોર્ડી ટેંડીની અને પેપીલરી મસલ્સ દ્વારા હાર્ટના વેન્ટ્રીકલની અંદરની દિવાલ સાથે એટેચ થયેલા હોય છે. આ વાલ્વ ને મજબૂતાઈ આપે છે તથા તેને વિરુદ્ધ દિશામા ખુલતા અટકાવે છે.

સેમિલ્યુનર વાલ્વ(Semilunar valve):

આ વાલ્વ એ સી શેપના અથવા અર્ધચંદ્રાકાર હોવાથી તેને સેમિલયુનર વાલ્વ કહેવામા આવે છે. એઑર્ટા અને પલ્મોનરી આર્ટરી મા આ વાલ્વ  આવેલા હોય છે. એઑર્ટા મા આવેલા વાલ્વ ને એઑર્ટીક વાલ્વ અને પલ્મોનરી આર્ટરી મા આવેલા વાલ્વ ને પલ્મોનરીક વાલ્વ કહેવામા આવે છે. જે તેના વેસલ્સના ઓપનિંગ પર જ આવેલા હોય છે. આ વાલ્વ પણ એક જ દિશા માં ખૂલે છે.

ઉપરોક્ત બંને એટ્રીયોવેન્ટ્રિક્યુલર વાલ્વ એ જ્યારે એટ્રીયમનુ પ્રેશર વધે છે એટલે કે એટ્રીયમના કોન્ટ્રાકશન વખતે ખુલે છે અને બ્લડ એટ્રીયમ માથી વેન્ટ્રીકલમા આવે છે અને વેન્ટ્રીકલના કોન્ટ્રાકશન વખતે એટ્રીયોવેન્ટ્રિક્યુલર વાલ્વ બંધ થાય છે અને સેમીલ્યુનર વાલ્વ ખૂલે છે અને તેના કારણે બ્લડ એઑર્ટા અને પલ્મોનરી આર્ટરી મા જાય છે.

આમ આ વાલ્વ  એ ખુલવા અને બંધ થવાના કારણે હાર્ટમા બ્લડનુ સર્ક્યુલેશન થઈ શકે છે. આ વાલ્વ એ એક જ દિશામાં ખુલે છે જેથી બ્લડ ફરી વિરુદ્ધ દિશામા જઈ શકતુ નથી.

ગ્રેઇટ વેસલ્સ એસોસીએટેડ વિથ હાર્ટ અથવા

ઓપનિંગ્સ ઓફ ધ હાર્ટ (Great vessels associated with heart or openings of the heart):

હાર્ટ સાથે મુખ્યત્વે મોટી બ્લડ વેસલ્સ જોડાયેલી હોય છે. જેના દ્વારા બોડી માથી હાર્ટ તરફ બ્લડ આવે છે અને હાર્ટ માથી પંપ થઈ અને બ્લડ બહાર બોડી તરફ જાય છે. જે વેસલ્સ અને તેના ઓપનિંગ નીચે મુજબ છે.

સુપિરિયર વેનાકેવા (Superior venacava):

આ થોરાસીક કેવીટી ના ઉપરના ભાગ, હેડ તથા નેક ની બાજુએથી ડીઓક્સિજનેટેડ બ્લડ હાર્ટના રાઈટ એટ્રીયમ મા લઈ આવે છે. તે એકની સંખ્યામા હોય છે.

ઇન્ફીરિયર વેનાકેવા (Inferior vanacava):

આ બ્લડ વેસલ્સ બોડીના ઇન્ફીરીયર અને થોરાસિક કેવીટી ના લોવર ભાગમાથી ડીઓક્સિજનેટેડ બ્લડ લઈ આવી હાર્ટના રાઈટ એટ્રીયમ મા ખુલે છે. તે એકની સંખ્યામાં હોય છે.

પલ્મોનરી આર્ટરી (Pulmonary Aartery):

તે હાર્ટના રાઈટ વેન્ટ્રિકલ માથી ડીઓક્સિજનેટેડ બ્લડ હાર્ટ માથી બહાર લઈ લંગ તરફ લઈ જાય છે. તેની સંખ્યા એક હોય છે.

પલ્મોનરી વેઇન (Pulmonary vein):

બંને લંગ્સ તરફથી બે બે પલ્મોનરી વેઇન્સ એ ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ  હાર્ટના લેફ્ટ એટ્રીયમ મા લઈ આવે છે. તેની સંખ્યા ચાર હોય છે.

એઑર્ટા (Aorta):

હાર્ટના લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલ માથી ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ લઈ પૂરા બોડી ની અંદર સર્ક્યુલેટ કરે છે. તેની સંખ્યા એક હોય છે.

આમ હાર્ટ સાથે ટોટલ આઠ બ્લડ વેસલ્સ અને તેના ઓપનિંગ સીધા જોડાયેલા હોય છે. જે હાર્ટમાં બ્લડ સર્ક્યુલેશન સાથે જોડાયેલ હોય છે.

બ્લડ સપ્લાય ઓફ ધ હાર્ટ (Blood suply of the heart):

હાર્ટને કાર્ય કરવા માટે ઓક્સિજનનેટેડ બ્લડ સપ્લાય એ હાર્ટ ના લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલ માથી નીકળતી એઑર્ટા જ્યારે હાર્ટ ના લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલ માથી બહાર નીકળે છે કે તરત જ તેમાથી બંને બાજુ એક એક શાખાઓ રાઈટ અને લેફ્ટ કોરોનરી આર્ટરી નિકડે છે જે હાર્ટને ઓક્સિજન બ્લડ સપ્લાય પૂરુ પાડે છે. આ કોરોનરી આર્ટ્રીઝ એ એસેન્ડિંગ એઑર્ટા ની બ્રાન્ચીસ છે.

હાર્ટ એ એક કોન્ટ્રેક્શન વખતે જેટલુ બ્લડ એઑર્ટા મા બહાર સરક્યુલેટ કરે  છે તેમાથી પાંચ ટકા જેટલુ બ્લડ કોરોનરી આર્ટરીઝ દ્વારા હાર્ટને બ્લડ સપ્લાય થાય છે.

આ કોરોનરી આર્ટ્રીઝ એ ઘણી બધી શાખાઓમા વિભાજીત થઈ અને હાર્ટના બધા જ ભાગોમા ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ સપ્લાય કરે છે.

હાર્ટમા ડીઓક્સિજનેટેડ બ્લડ એ નાની નાની કોરોનરી વેઇન્સ ભેગી મળી કોરોનરી સાઇનસ મા ડીઓક્સીજનેટેડ બ્લડને ડ્રેઇન કરે છે અને આ ડીઓક્સિજનેટેડ બ્લડ એ કોરોનરી સાઈનસ મારફતે બધુ બ્લડ સીધુ જ હાર્ટના રાઈટ એટ્રીયમ માં ડ્રેઇન થાય છે.

ફંકશન્સ ઓફ ધ હાર્ટ (Function of the heart):

• હાર્ટ એ બોડી ના તમામ ઓર્ગન્સ અને ટીશ્યુને ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ સપ્લાય પૂરુ પાડે છે.
• હાર્ટ એ કાર્ડીયોવાસક્યુલર સિસ્ટમનુ અગત્યનું ઓર્ગન છે. જેના વિના  માનવ શરીર જીવંત રહી શકતુ નથી તે એક વાઇટલ ઓર્ગન તરીકે કાર્ય કરે છે.
• હાર્ટ એ બ્લડને લંગ તરફ સર્ક્યુલેટ કરે છે જેથી બ્લડ ઓક્સિજનેટેડ થઈ પ્યુરીફાય થઇ શકે છે.
• હાર્ટ દ્વારા પલ્મોનરી સર્ક્યુલેશન અને સિસ્ટિમિક સર્ક્યુલેશન જેવા સર્ક્યુલેશન રેગ્યુલેટ થાય છે.
• હાર્ટ એ શરીરની જરૂરિયાત મુજબ અને બોડી ટેમ્પરેચર મુજબ હાર્ટ રેટને પણ રેગ્યુલેટ કરે છે.
• હાર્ટ એ બ્લડ સર્ક્યુલેશન બોડીના દરેક ભાગ સુધી પહોંચાડતુ હોવાથી બોડી નુ ટેમ્પરેચર પણ રેગ્યુલેટ કરે છે.ડ વેસલ્સની અંદરની દિવાલમા પણ આ લેયર કંટીન્યુઅસ જોવા મળે છે.

c. Describe in details about the systemic circulation of heart. હદયના સીસ્ટેમીક સરકયુલેશન વિશે વિસ્તૃતમાં વર્ણવો.05

સિસ્ટમિક સર્ક્યુલેશનની શરૂઆત હાર્ટના લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલ થી થાય છે. હાર્ટના લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલમા ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ હોય છે જે એઑર્ટા મારફતે પૂરા બોડીના અંદર સર્ક્યુલેટ થાય છે અને દરેક સેલ અને ટિસ્યૂ ને  ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ સપ્લાય જનરલ સર્ક્યુલેશન દ્વારા થાય છે.

સીસ્ટેમિક સર્ક્યુલેશનમા એઑર્ટા એ હાર્ટ માથી બહાર નીકળી તેમાથી અલગ અલગ આર્ટરી એ રિજીયન મુજબ ડિવાઇડ થાય છે અને તે અલગ અલગ રીજીયન મા ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ સપ્લાય કરે છે.

Aorta…(એઑર્ટા.)

તે સીસ્ટેમિક સર્ક્યુલેશન ની મુખ્ય વેસલ્સ છે. શરીરમા આવેલી તમામ આર્ટરી મા સૌથી મોટી આર્ટરી છે. તે લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલ માથી ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ પુરા બોડીમા સર્ક્યુલેટ કરે છે.

લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલ માથી બહાર નીકળતી એઑર્ટા અને તેને આગળ તેના લોકેશન મુજબ અલગ અલગ નામથી ઓળખવામા આવે છે. જેમકે એસેન્ડીંગ એઑર્ટા, આર્ચ ઓફ એઑર્ટા અને ડીસેન્ડિંગ એઑર્ટા.

ડિસેન્ડિંગ એઑર્ટા એ થોરાસિક અને એબડોમીનલ સુધી પહોંચ્યા બાદ બે  રાઈટ અને લેફ્ટ કોમન ઇલિયક આર્ટરી મા રૂપાંતર થાય છે અને લોવર લિંબ મા બ્લડ  સર્ક્યુલેશન કરે છે.

સીસ્ટેમિક સર્ક્યુલેશન મા એઑર્ટા ને થોરાસિક અને એબ્ડોમીનલ રીજીયન મુજબ નીચે મજબ શાખા ઓ મા ડીવાઈડ થઇ જે તે એરિયા મા ઓક્સીજનેટેડ બ્લડ સપ્લાય કરે છે.

•Thoracic Aorta : This part of the aorta is above the diaphragm and is describe in three parts:

1.Ascending Aorta

•Coronary arteries

2.Arch of aorta

•Brachiocephalic artery

•Left common carotid artery

• Left Subclavian artery

3. Descending Aorta in the thorax.

•Brachial arteries

•Oesophageal arteries

•Intercostal arteries

4. Abdominal aorta :

•Inferior Phrenic

•Renal artery

•Testicular Arteries or Overian arteries

•Lumbar arteries

•Median sacral arteries

•Coeliac artery

  – Left gastric artery

  – Common hepatic artery

  – Splenic artery

•Superior mesentric artery

•Inferior mesentric artery

ઉપરોક્ત બધી જ આર્ટરી મળી સીસ્ટેમિક સર્ક્યુલેશન પૂરું કરે છે અને બોડી ના દરેક ઓર્ગન્સ ને ઓક્સીજનેટેડ બ્લડ સાપ્લય થાય છે.

Q-2 a) Explain about female external genitalia of reproductive system. ફીમેલના બહારના જનનાંગો વિશે સમજાવો. 08

External genitalia of female / VULVA / PUEDENDAM

• Mons pubis (મોન્સ પ્યુબિસ)
• Labia majora (લેબીયા મેજોરા)
• Labia minora (લિબિયા માયનોરા)
• Clitoris (ક્લાઈટોરીસ)
• Perineum (પેરીનિયમ)
• Vestibule (વેસ્ટીબ્યુલ)
• Mammary gland (મેમરી ગ્લેન્ડ)

MONS PUBIS (મોન્સ પ્યુબિસ)

મોન્સ પ્યુબીસ એ કુશન જેવુ સ્ટ્રકચર છે. જે ફેટ અને સ્કિન થી બનેલુ હોય છે. જે symphysis pubis ની આગળ આવેલુ હોય છે.
Puberty દરમિયાન તે hair થી કવર થાય છે અને એક હોરીઝોન્ટલ(આડી) મર્જીન બનાવે છે.

LABIA MAJORA (લેબીયા મેજોરા)

આ આગળ ની બાજુ બે thick fold હોય છે. જે vulva ની બ્રીમ (brim) બનાવે છે. (vulva એટલે કે external reproductive organ તેને vulva પણ કેહવાય છે).

Labia Majora સ્કિન, ફેટ, areolar ટિસ્યુ, અને smooth muscle નું બનેલુ હોય છે. જેની ઉપર ની surface પર hairs આવેલા હોય છે. તેના અંદર ની બાજુ શિબેસિયસ ગ્લેન્ડ આવેલા હોય છે.
રાઉન્ડ લિગામેંટ એ labia majora એ એન્ડ થાય છે.

લેબીયા મેજોરા આગળ ની બાજુથી (anteriorly) મોન્સ પયુબિસ પાસે મળે છે અને posteriorly તે perineum (પેરીનીયમ) ની સ્કિન પાસે મળે છે. જેમ મેલ માં testes હોય છે, તેમ ફીમેલ મા labia majora હોય છે.

LABIA MINORA (લેબીયા માઇનોરા)

Labia minora એ બે નાના સ્કિન ફોલ્ડ્સ (જેની અંદર ફેટ, hairs હોતા નથી પણ ઘણી શિબેસિયસ ગ્લેન્ડ હોય છે) જે લિબિયા મેજોરા ની અંદર હોય છે.

તેનુ ઉપર નો ભાગ તે ક્લાયટોરિસ પાસે મળી ને prepuce (પ્રીપયુસ- જેમ મેલ મા પેનિસ મા ફોર સ્કિન આવેલી હોય એમ ફિમેલ મા ક્લાઈટોરીસનુ કવર) બનાવે છે, અને નીચે નો ભાગ ક્લાઈટોરીસ નુ ફ્લોર (frenulum )બનાવે છે.

CLITORIS (કલાઇટોરિસ)

આ cylindrical (નળાકાર) shape અને triangular shape નુ હોય છે. તે erectile tissue (ઉતેજના કરે તેવી) થી બનેલુ હોય છે.

આ જેમ મેલ મા પેનિસ હોય તેમ આ ફિમેલ મા ક્લાઇટોરિસ હોય છે.
તેની અંદર સેંસરી નર્વ ending આવેલા હોય છે. જાતિય સંબંધ (સેક્સ્યુઅલ ઈન્ટરકોર્સ) દરમિયાન ઉતેજના નુ કામ કરે છે.

PERINEUM (પેરીનીયમ)

આ એક એવો area છે, જે લિબિયા મેજોરા ના બેસ (base) થી લઇ ને એનલ (anal) કેનાલ સુધી લંબાયેલો હોય છે. અંદાજે આ ત્રિકોણ આકાર નો હોય છે.

તે connective tissue, ફેટ, અને muscle નુ બનેલું હોય છે. તે પેલ્વિક ફ્લોર ના મસલ્સ ને attachment આપે છે.

VESTIBULE (વેસ્ટીબ્યુલ)

Vestibular ગ્લેન્ડ એટલે કે (Bartholin gland ) તે 2 હોય છે અને vaginal opening ની બન્ને બાજુ આવેલ હોય છે. તેની સાઈઝ વટાણા જેવડી હોય છે. તેમા ducts આવેલી હોઈ તે vagina મા ખૂલે છે અને તે mucous સિક્રિટ કરે છે. જેનાથી vulva મા moisture રહે છે અને વજાઈનલ કેવીટી wet રહે છે.

b) Discuss about types of synovial joints.સાયનોવીયલ જોઇન્ટના પ્રકારો વિશે સમજાવો.04

Synovial Joint (સાયનોવીયલ જોઇન્ટ) ના પ્રકારો :

Synovial Joint એ બોડીમાં જોવા મળતા સૌથી સોફ્ટ અને હાઇ મુવમેન્ટ ધરાવતા જોઈન્ટ્સમાંથી એક છે. આવા જોઈન્ટ્સમાં બે બોન વચ્ચે Synovial Cavity હોય છે, જેમાં Synovial Fluid ભરેલું હોય છે. આ સાયનોવીયલ ફ્લુઇડ બોન વચ્ચેના ફ્રીક્શનને ઓછું કરે છે અને પેશન્ટને ઇઝી અને ઇફેક્ટિવ મુવમેન્ટ માટે હેલ્પ કરે છે. Synovial Joint પોતાની સ્પેશિયલ સ્ટ્રક્ચર અને વર્ક પ્રમાણે વિવિધ પ્રકારના હોય છે.

1.Hinge Joint (હિન્જ જોઈન્ટ) :

ઉદાહરણ: Elbow, Knee, Interphalangeal Joint

આ Joint હિન્જની જેમ વર્ક કરે છે — એમાં ફક્ત એક દિશામાં, આગળ અને પાછળ Flexion અને Extension જેવી મુવમેન્ટ થાય છે. આ Uni-axial Joint છે. પેશન્ટના ડેઈલી લાઇફમાં હેન્ડ અને ફૂટના મુવમેન્ટ માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

2.Ball and Socket Joint (બોલ એન્ડ સોકેટ જોઈન્ટ):

ઉદાહરણ: Shoulder, Hip

આ Joint માં એક બોનનો Head બોલ જેવો હોય છે અને બીજું બોન Cup જેવા Opening ધરાવે છે. આ Triaxial Joint છે, જેમાં Flexion, Extension, Abduction, Adduction અને Rotation જેવી તમામ દિશાની મુવમેન્ટ શક્ય છે. પેશન્ટના બોડીના મેજર મુવમેન્ટ માટે સૌથી વધુ વર્ક કરતો Joint છે.

3.Pivot Joint (પિવોટ જોઈન્ટ) :

ઉદાહરણ: Atlantoaxial Joint

આ Joint માં એક બોન બીજાની રિંગ જેવી બોનમાં ફિટ થાય છે અને તેની આસપાસ Rotation કરે છે. Uni-axial Joint છે. પેશન્ટને માથું ડાબે-જમણે ફેરવવા માટેનું મુખ્ય Joint છે.

4.Saddle Joint (સેડલ જોઈન્ટ) :

ઉદાહરણ: First Carpometacarpal Joint

આ Joint માં બંને બોન saddle જેવા દેખાય છે. આ Biaxial Joint છે જેમાં Flexion, Extension અને Opposition જેવી મુવમેન્ટ શક્ય છે. થંબના મુવમેન્ટ માટે ખાસ વર્ક કરે છે.

5.Plane Joint (પ્લેન જોઈન્ટ) :

ઉદાહરણ: Intercarpal Joint, Intertarsal Joint

આ Jointમાં બોનની સપાટી ફ્લેટ હોય છે અને તેઓ એકબીજાની ઉપર Gliding કરે છે. આમાં મર્યાદિત પણ ઇમ્પોર્ટન્ટ મુવમેન્ટ થાય છે. હેન્ડ અને ફૂટમાં નાની નાની મુવમેન્ટ માટે જરૂરી છે.

6.Condyloid Joint (કંડાઈલોઇડ જોઈન્ટ) :

ઉદાહરણ: Radiocarpal Joint (Wrist)

આ Joint Biaxial હોય છે જેમાં Oval Head બોન બીજાની ખાંચમાં ફિટ થાય છે. આમાં Flexion, Extension, Abduction અને Adduction જેવી મુવમેન્ટ થાય છે. Wrist Joint ખાસ કરીને ફાઇન મુવમેન્ટ માટે પેશન્ટના હેન્ડમાં વર્ક કરે છે.

Synovial Joint ની સામાન્ય વિશેષતાઓ:

• Joint Capsule જોઈન્ટને કવર કરે છે
• Synovial Fluid બોન વચ્ચેના ફ્રીક્શનને ઘટાડે છે
• Articular Cartilage બોનના Head ભાગને કવર કરે છે
• Ligaments અને Muscles જોઈન્ટને Stability આપે છે
• Synovial Joint વ્યક્તિ ના બોડીના મુવમેન્ટ માટે મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. દરેક પ્રકારનો Joint પોતાની ખાસ સ્ટ્રક્ચર અને વર્ક ધરાવે છે.

OR

a) Explain in details about structure of ear. કાનની રચનાને ઉંડાણપૂર્વક સમજાવો. 08

ઈયર એ હેડ ની બંને બાજુએ એક એક આવેલ હોય છે. તે સાંભળવાની અને બોડી બેલેન્સ જાળવવાની ક્રિયા સાથે જોડાયેલ અવયવ છે.

સ્ટ્રક્ચર…

સ્ટ્રક્ચરની રીતે ઇયરને એનાટોમીકલી ત્રણ ભાગમાં ડિવાઇડ કરવામાં આવે છે

1. એક્સટર્નલ અથવા આઉટર ઈયર
2. મિડલ ઈયર
3. ઇનર ઇયર. 1.એક્સટર્નલ અથવા આઉટર ઈયર

એક્સટર્નલ ઈયર એ સાઉન્ડના વેવઝ ને કલેક્ટ કરી અંદરની બાજુ ટ્રાન્સફર કરવાનું કામ કરે છે આ એક્સટર્નલ ઈયર ના નીચે મુજબ ના ભાગ પડે છે.

ઓરીકલ અથવા પીના

એક્સટર્નલ એકોસ્ટિક મીએટસ એટલે કે ઓડિટરી કેનાલ

• ઓરીકલ…

તે હેડની બંને સાઈડમાં આવેલ એક એક ફ્લેપ જેવો ભાગ છે જે ઇલાસ્ટિક કાર્ટિલેઝ થી બનેલો છે અને તે બહારના ભાગે ચામડીથી કવર થયેલો હોય છે તે બહારના વાતાવરણમાંથી આવતા સાઉન્ડ વેવ્સને એકત્રિત કરી અંદરના છિદ્ર તરફ ટ્રાન્સમિટ કરે છે. તેના સૌથી ઉપસેલા ઉપરના ભાગને હેલિક્સ કહેવામાં આવે છે અને નીચે લટકતા સોફ્ટ પાર્ટને લોબ્યુલ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

• એક્સટર્નલ એકોસ્ટીક મિયેટસ…

તેને ઓડિટરી કેનાલ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે તે S આકારની એક કર્વડ ટ્યુબ છે. તેની લંબાઈ  2.5 cm જેટલી હોય છે તે અંદરની બાજુએ લંબાયેલ કેનાલ હોય છે અને તેની દીવાલ માં આવે ગ્લેન્ડસ એ વેક્સ જેવું ચીકણું પ્રવાહી સિક્રીટ કરે છે જેને શેરુમેન તરીકે પણ ઓળખાય છે આ કેનાલમાં અમુક હેઇર પણ પ્રેઝન્ટ હોય છે જે ચીકણા પ્રવાહી સાથે જોડાય ડસ્ટ તથા ફોરેન બોડીને અંદરની દિવાલ એટલે કે ટીમપેનિક મેમરીન સુધી પહોંચવા દેતા નથી.

• ટીમ્પેનીક મેમ્બરેન...

તે એક પાતળી મેમ્બરેન છે જે એક્સટર્નલ ઈયર અને મિડલ ઈયર ને સેપરેટ કરે છે અને તે ઓવેલ શેપની છે. આ મેમ્બ્રેઇન એપીથેલીયમ ટીસ્યુ તથા કનેક્ટિવ ટીશ્યુની બનેલી હોય છે તેમા ફાઇબ્રોબ્લાસ્ટ સેલ્સ આવેલા હોય છે.

• મિડલ ઈયર..

તે એક નાની એઈર ભરેલી કેવીટી હોય છે જે ટેમ્પોરલ બોનમાં આવેલી હોય છે આ કેવીટીની લાઇનિંગ એપીથેલીયમ ટીસ્યુની બનેલી હોય છે અને તે ટીમપેનિક મેમરેન એટલે કે ઇયર ડ્રમ દ્વારા એક્સટર્નલ ઇયર થી અલગ પડે છે અને ઇન્ટર્નલ ઈયર એ ઓવેલ અને રાઉન્ડ વિન્ડો દ્વારા મિડલ ઈયર ને અલગ પડે છે.

તેની એન્ટિરિયર વોલમાં ઓપનિંગ આવેલા હોય છે જેને ઇસ્ટેચીયન ટ્યુબ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ ટ્યુબ એ મિડલ ઇયરને નેઝૉ ફેરિંગ્સ ના સ્ટ્રક્ચર સાથે જોડે છે અને તે ટ્યુબ કેવીટી ની અંદર પ્રેશર મેન્ટેન કરે છે જેનાથી યાઉનિંગ તથા ખોરાક ગળે ઉતારવા સમયે પ્રેશર મેન્ટેંઇન થતાં ટીમપેનિક  મેમરીન રફ્ચર થતી અટકે છે.

ઓડિટરી ઓસિકલ્સ...

મિડલ ઇયર માં આવેલ બોન્સ ને ઓડિટરી ઓસિકલ્સ કહેવામાં આવે છે જેની અંદર મેલસ, ઇન્કસ અને સ્ટેપસ બોન નો સમાવેશ થાય છે. તેની સંખ્યા દરેક ઈયર મા એક એક હોય છે એટલે કે બોડી માં ટોટલ 6 ની સંખ્યામાં ઓડિટરિ ઓસીકલ્સ આવેલા હોય છે.

મેલસ..

તે હથોડી આકારનું હોય છે તેનું હેન્ડલ એ ટીમ્પેનિક મેમ્બરેઇન ની દિવાલ સાથે જોડાયેલ હોય છે. મેલસનું હેડ એ ઇનકસ બોન સાથે જોડાયેલું હોય છે.

ઇનકસ..

તે વચ્ચેનું બોન છે જે એનવિલ શેપમાં આવેલું હોય છે તે મેલસ બોન સાથે જોડાયેલું હોય છે અને તેનું હેડ એ સ્ટેપસ બોન સાથે જોડાય છે જોઈન્ટ ના ભાગે ફાઇબર ટીશ્યુ આવેલા હોય છે.

સ્ટેપસ..

તે સ્ટીરપ આકારનું બોન છે જે નું હેડ ઈનકસ બોન સાથે જોડાય છે અને તેની ફુટ પ્લેટ એ ઓવેલ વિન્ડો સાથે એટેચ થાય છે તેની નીચે ના ભાગે રાઉન્ડ વિન્ડો આવેલી હોય છે.

આમ ટીંપેનિક મેમ્બ્રેન થી ઓવેલ અને રાઉન્ડ વિન્ડો સુધીના ભાગ ના સ્ટ્રકચર ને મિડલ ઈયર કહેવાય છે.

         3.ઇનર ઇયર…

તેને લેબીરિંથ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તે ગુંચવણ ભર્યું સ્ટ્રકચર ધરાવે છે અને તે સાંભળવાની ક્રિયા તથા બેલેન્સ જાળવવાની ક્રિયા સાથે જોડાયેલ ભાગ છે..

તેના બે ભાગ પડે છે બોની લેબરિંથ અને મેમરેનિયસ લેબીરિંથ..

 બોની લેબિરિંથ…

તે કેવીટી ટેમ્ પોરલ બોન ના પેટ્રિયસ પોર્શનમાં આવેલી હોય છે જેની દિવાલ એ પેરીઓસ્ટિયમ ના પડ થી બનેલી હોય છે તેની અંદરની બાજુએ એક પ્રવાહી આવેલું હોય છે જેને પેરીલીફ કહેવામાં આવે છે. તે ત્રણ ભાગ ધરાવે છે. એક વેસ્ટિબ્યુલ એક કોકલીયા અને ત્રણ સેમી સર્ક્યુલર કેનાલ્સ.

વેસ્ટિબ્યુલ..

તે બોની લેબિરિંથ નો વચ્ચેનો ઓવલ શેપનો પોર્શન છે જેની અંદર યુટ્રીકલ અને સેક્યુલ સ્ટ્રકચર આવેલા હોય છે તેની લેટરલ વોલ માં ઓવેલ અને રાઉન્ડ વિન્ડો આવેલા હોય છે.

કોકલિયા…

બોની લેબિરિન્થ નો આ ભાગ એ હીયરિંગ સાથે જોડાયેલો હોય છે તે ગુંચડા જેવો ભાગ છે જેને સ્નેલ્સ સેલ  તરીકે પણ ઓળખાય છે.

સેમી સરક્યુલર કેનાલ…

આ કેનાલ નું સ્ટ્રક્ચર એ બેલેન્સ સાથે જોડાયેલું હોય છે. સેમી સર્ક્યુલર કેનાલની ત્રણ ટ્યુબ એકબીજાના કાટખૂણે ગોઠવાયેલી હોય છે.

મેમ્બરેનિયસ લેબેરીન્થ..

બોની લેબિરિંથ ની અંદર એક મેમ્બરેન ની ટ્યુબ આવેલી હોય છે જેને મેમ્બરેનિયસ લેબિરિંથ કહેવામાં આવે છે જેની અંદર એક ફ્લુઇડ આવેલું હોય છે જેને એન્ડોલીમફ કહેવામાં આવે છે. આ ફ્લુઇડ ની પ્રોપર્ટી csf  જેવી હોય છે.

1. વેસ્ટિબ્યુલ કે જેમા  યુટ્રિકલ અને સેક્યુલ આવેલા હોય છે.
2. વેસ્ટિબ્યુલ અને સેમી સર્ક્યુલર કેનાલ…

ઇન્ટર્નલ ઇયર માં આવેલા વેસ્ટિબ્યુલ અને સેમી સર્ક્યુલર કેનાલ એ બોડી નું બેલેન્સ જાળવવા માટે કામ કરે છે.

જેમાં સેમી સરક્યુલર કેનાલ સેક્યુલ અને યુટ્રીકલ એ બોડી નું ડાયનેમિક ઇકવિલીબ્રિયમ જાળવવા માટે મદદ કરે છે.સેમી સર્ક્યુલર કેનાલ એ ટ્યુબ જેવું સ્ટ્રક્ચર છે જે વેસ્ટીબ્યુઅલ ની પાછળ અને ઉપર આવેલું હોય છે અને તે કેનાલ એકબીજાના ખૂણે ગોઠવાયેલી હોય છે. સેમી સર્ક્યુલર કેનાલ અને કોકલીયા જેની બહારની દીવાલ બોની લેબિરથ અને તેની અંદર પેરિલીમફ ફ્લુઇડ આવેલું હોય તેની અંદર બીજી  ટ્યુબ આવેલ હોય છે જેને  મેમરીનિયસ લેબિરીંથ કહે છે જેમ એંડોલીમફ આવેલ હોય છે.

યુટ્રિકલ એ એક મેમરેનિયસ સેક જે વેસ્ટિબયુલ નો ભાગ છે અને તે  બધી ડક્ટ એક ડાયેટેડ પોર્શન પાસે ખુલે છે જેને એમપ્યુલા કહે છે. સેક્યુલ એ વેસ્ટિબ્યુલ નો ભાગ છે અને તે યુટ્રિકલ અને કોકલીયા સાથે કોમ્યુનિકેશન ધરાવે છે.

યુટ્રિકલ, સેક્યુલ અને એમ્બ્યુલાની દિવાલ માં સ્પેશિયલ એપીથેલીયલ સેલના હેર જેવા નાના પ્રોજેક્શન આવેલા હોય છે જેમાં સેન્સરિ નર્વ એંડિગ્સ પ્રેઝન્ટ હોય છે જે વેસ્ટિબ્યુલર ભાગ બનાવે છે અને ત્યાંથી વેસ્ટી બ્યુલો કોકલિયર નર્વ પસાર થાય છે.

3. કોકલીયા

કોકલીયા એટલે કે સ્નેલ તે ગોકળગાય જેવું ગુચડા વાળું સ્ટ્રક્ચર છે કોકલીયાની અંદર એક મેમ્બરેન આવેલી હોય છે જેને કોકલીયર ડક્ટ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે જે ભાગ સાંભળવાની ક્રિયા સાથે મુખ્યત્વે જોડાયેલો હોય છે કોકલીયાના ક્રોસ સેક્શનમાં નીચે મુજબના ભાગ જોવા મળે છે.

સ્કેલા વેસ્ટીબ્યુલી

સ્કેલા મીડિયા અથવા કોકલિયર ડકટ

સ્કેલા ટીમ્પેની

કોકલીયર ડક્ટ એ ટ્રાયએન્ગ્યુલર શેપની ટ્યુબ છે. કોકલીયા ના બોની પાર્ટના બે વિભાગ પડે છે અપર અને લોવર જેમાં અપર ભાગને સ્કેલા વેસ્ટીબ્યુલી અને લોવર ભાગને સ્કેલા ટિમ્પેની કહેવાય છે. વચ્ચેના ભાગમાં કોકલીયર ડકટ આવેલી હોય છે અને તેની રૂફ ની મેમરીનને બેઝિલર મેમરીન કહેવામાં આવે છે. ઓર્ગન ઓફ કોર્ટી કે જેને હીયરિંગ ઓર્ગન કહેવામાં આવે તે બેસિલરી મેમરીન પર આવેલું હોય છે.

b) Describe mechanism of respiration. રેસ્પિરેશનનું મીકેનીઝમ વર્ણવો. 04

મિકેનિઝમ ઓફ રેસ્પીરેશન :  

રેસ્પિરેશન એટલે બે સરફેસ વચ્ચે થતુ ગેસ એક્સચેન્જ. જેમા એટમોસ્ફિયર ની એઇર એ લંગ મા દાખલ થાય છે. લંગ ના ટીસ્યુ અને બ્લડ વચ્ચે ગેસ એક્સચેન્જ થાય છે જેને એક્સટર્નલ રેસ્પિરેશન કહેવામા આવે છે. બોડીના દરેક સેલ ટીસ્યુ અને બ્લડ વચ્ચે થતી ગેસ એક્સચેન્જને ઇન્ટર્નલ રેસ્પિરેશન કહેવામા આવે છે.

રેસ્પિરેશનની ક્રિયા દરમિયાન ઓક્સિજન એ શ્વાસ દ્વારા લંગમા અંદર દાખલ થાય છે અને કાર્બન ડાયોક્સાઇડ એ ઉચ્છવાસ દ્વારા બોડી માંથી બહાર નીકળે છે.

સામાન્ય રીતે એક મિનિટમાં રેસ્પિરેશનની ક્રિયા 16 થી 18 વખત જોવા મળે છે.

રેસ્પેનેશન ની સાઇકલમા નીચે મુજબની ક્રિયાઓ જોવા મળે છે. 

ઇન્સ્પિરેશન 

એક્સપિરેશન 

પોઝ.

ઇન્સ્પિરેશન…

વાતાવરણની હવા શ્વાસ દ્વારા અંદર લંગ મા દાખલ થવાની ક્રિયાને ઇન્સ્પીરેશન કહેવામાં આવે છે.

જ્યારે બ્રેઇન દ્વારા ડ્રાયફાર્મ અને ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ ને કોન્ટ્રેક્શન માટેના નર્વ ઇમ્પલસીસ મળે છે ત્યારે ડાયાફાર્મ અને ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ સંકોચાવાના લીધે થોરાસિક કેવીટી ની સાઈઝમા વધારો થાય છે . થોરાસીક કેવિટી ની અંદર એઇર પ્રેસર મા ઘટાડો થાય છે જેથી બહારના વાતાવરણમાથી હવા ઇન્સ્પિરેશનની ક્રિયા દ્વારા લંગ મા અંદર દાખલ થઈ શકે છે. આ ક્રિયાને ઇન્સ્પિરેશન કહેવામાં આવે છે.

ડાયાફાર્મ ને કોન્ટ્રાકશનના ઇમ્પલ્સીસ મળવાથી ડાયાફાર્મ એ ફ્લેટ બની નીચેની બાજુએ જાય છે અને ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ કોન્ટ્રાકશન થવાથી રીબ્સ  અને ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ ઉપરની અને બહારની બાજુએ જાય છે. જેથી થોરાશિક કેવિટી ની સાઈઝમા વધારો થાય છે અને અને કેવીટી ની અંદર નેગેટિવ પ્રેસર ક્રિએટ થાય છે. બહાર ના વાતાવરણ માં એઇર પ્રેસર વધારે હોય અને થોરાસિક કેવીટી મા એઇર પ્રેસર ઑછુ હોવાથી ઇન્સ્પીરેશનની ક્રિયા થઈ શકે છે. ઇન્સ્પિરેશનની ક્રિયા એ એક્ટિવ પ્રોસેસ છે.

એક્સપિરેશન…

લંગ માથી એઇર વાતાવરણમા બહાર કાઢવાના પ્રોસેસ ને એક્સપિરેશન કહેવામા આવે છે. એક્સપિરેશનની ક્રિયા એ પેસિવ પ્રોસેસ છે કે જે ઇન્સ્પિરેશનની ક્રિયા પૂરી થયા પછી શરૂ થાય છે.

એક્સપિરેશનની ક્રિયામા કોન્ટ્રાકશન થયેલા ડાયાફાર્મ અને ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ રિલેક્સ થાય છે. જેથી ડાયાફાર્મ ફરી પોતાની મૂળ સ્થિતિમા આવે છે અને રીબ્સ એ નીચેની અને અંદરની બાજુએ આવવાથી થરાસિક કેવિટી ની સાઈઝમા ઘટાડો થાય છે અને એક્સપિરેશનની ક્રિયા થાય છે. જેમા લંગ માથી એઇર એ વાતાવરણમા બહાર ફેંકાય છે.

એક્સપિરેશનની ક્રિયામા લંગ મા એઇર પ્રેશર એ વાતાવરણના પ્રેસર કરતા વધારે  હોય છે જેથી એક્સપિરેશનની ક્રિયા થાય છે. 

પોઝ… આ લંગ નુ રિલેક્સ સ્ટેજ છે. જેમા કોઈ પણ ઇન્સ્પિરેશન કે એક્સપિરેશનની ક્રિયા થતી નથી. આ પિરિયડને પોઝ પિરિયડ કહેવામા આવે છે.

Q-3 Write short answer (any two) ટૂંકમાં જવાબ લખો (કોઇ પણ બે) 6 × 2 = 12

a) Draw diagram of brain & describe about cerebrum. મગજની આકૃતિ દોરો અને સેરેબ્રમ વિશે વિસ્તૃતમાં સમજાવો.

સેરેબ્રમ એ રાઈટ અને લેફ્ટ સેલેબ્રલ હેમિશફેરથી બનેલું હોય છે.

બે સેરેબ્રલ હેમિસફેર એ વચ્ચે કોરપસ કેલોઝમથી જોડાયેલા હોય છે. દરેક હેમિસફેર માં એક એક કેવિટી આવેલી હોય છે જેને લેટરલ વેંટ્રિકલ કહે છે.

સેરેબ્રમ ના સુપર ફિશિયલ ભાગના સ્ટ્રકચર માં ગ્રે મેટર આવેલું હોય છે જેને સેરેબ્રલ કોર્ટેક્સ કહે છે. સેરેબ્રમ ના ડીપ ભાગમાં વાઈટ મેટર આવેલ હોય છે.

સેરેબ્રલ કોર્ટેક્સ માં ઊંચાઈવાળા ભાગ આવેલા હોય છે જેને ગાયરાઈ અથવા કોનવોલ્યુશનસ કહે છે અને તે ખાચ દ્વારા સેપરેટ થાય છે આ ખાચને ફીશર અથવા સલકાઈ કહેવામાં આવે છે.

આ ફિશરમાંથી સૌથી ઊંડી લોન્જીટ્યુનલ ફીશર હોય છે જે રાઈટ અને લેફ્ટ હેમિસ ફેરને અલગ પાડે છે.

સેરેબ્રમ ના હેમિસફેર એ અલગ અલગ લોબ માં ડિવાઇડ થાય છે જે નીચે મુજબ છે.

•ફ્રેન્ટલ લોબ

•પરાઈટલ લોબ

•ટેમ્પોરલ લોબ

•ઓક્સીપીટલ લોબ..

•સેરેબ્રમ ના ભાગે આવેલી અગત્યની ફીસર;

•લોન્જીટ્યુનલ સલકસ અથવા ફીસર જે સૌથી ઊંડી છે અને સેરેબ્રમને બે હેમિસફેર મા ડિવાઇડ કરે છે

•સેન્ટ્રલ સલ્કસ જે ફ્રન્ટલ અને પરાઈટલ લોબ વચ્ચે આવેલ છે.

•લેટરલ સલકસ જે ડીપ ગ્રુવ છે અને તે ટેમ્પોરલ લોબ ને ફ્રન્ટ અને પરાઈટલ લોબ થી અલગ કરે છે .

•પરાઈટો ઓક્સીપીટલ સલકસ જે ઓક્સિપીટલ લોબ ને બે પરાઇટલ લોબ થી અલગ પાડે છે….

•સેરેબ્રમ ની અંદર ના ભાગે નર્વ ફાઇબરના ટ્રેક આવેલા હોય છે જેવા કે

•એસોસિએશન ફાઇબર્સ

•કોમીસ્યૂરલ ફાઇબર્સ

•પ્રોજેક્શન ફાઇબર્સ

આ ફાઈબર્સ એક બીજા સાથે જોડાયેલા હોય છે તથા એક અરિયા ને બીજા એરિયા સાથે જોડે છે અને ઇમ્પલસીસ ના ટ્રાન્સમિશન માં મદદ કરે છે.

FUNCTIONS OF THE CEREBRUM.

1.સેરેબ્રમ માં ઇન્ટેલિજન્સી, મેમરી, રીઝનીંગ, થીંકીંગ, સ્પીકિંગ, રીડિંગ, રાઇટીંગ વગેરે નો કંટ્રોલ જોવા મળે છે.

2.સેન્સરી પરસેપ્શન જેવા કે પેઇન, ટેમ્પરેચર, ટચ, સાઈટ, હિયરિંગ, ટેસ્ટ, સ્મેલ વગેરે ના પરસેપ્શન માટે નો કંટ્રોલ જોવા મળે છે.

3.સ્કેલેટલ મસલ્સ ના કોન્ટ્રાકશન માટેના કંટ્રોલ આ એરિયામાથી જોવા મળે છે.

• Functional areas of the Cerebrum.

  સેરેબ્રમ ના હેમિસફેર મા ઘણા અરિયા આવેલા હોય છે જે નીચે મુજબ ના છે.

•મોટર એરીયા

  જે મુખ્યત્વે સેરેબ્રલ હેમિશફેરના આગળના ભાગે આવેલ હોય છે. જેમાં નીચે મુજબના એરીયા જોવા મળે છે.

1.પ્રાઇમરી મોટર એરીયા જે ફ્રન્ટલ લોબ માં આવેલ હોય છે અને મસલ્સના કોન્ટ્રેક્શન નો વોલન્ટરી કંટ્રોલ કરે છે.

2.મોટર સ્પીચ એરીયા જેને બ્રોકાસ એરિયા પણ કહે છે જે ફ્રન્ટલ લોબ માં આવેલ હોય છે..

•સેન્સરી એરીયાઝ ઓફ સેરેબ્રમ

•પ્રાયમરી સોમેટોસેન્સરી એરીયા અથવા જનરલ એરીયા જે સેન્ટ્રલ સલકસ ની પાછળ પરાઈટલ લોબ માં આવેલ હોય છે જે ટચ પેઇન અને ટેમ્પરેચર માટેનો સેન્સરી એરીયા છે.

•પ્રાઇમરી વિઝ્યુઅલ એરિયા જે ઓકસી પિટ લ લોબમાં આવેલ છે જે વિઝન નું ઇન્ટરપ્રિટેશન કરે છે.

•પ્રાઇમરી ઓડિટરી એરીયા જે ટેમ્પોરલ લોબ માં આવેલ છે અને સાંભળવાની ક્રિયા સાથે જોડાયેલ છે.

•પ્રાઇમરી જેસ્ટેટરી એરીયા જે સેન્ટ્રલ સલકસ ની પાછળ પરાઈટલ કોર્ટેકસ માં આવેલ હોય છે જે ટેસ્ટ સાથે જોડાયેલ છે.

•પ્રાઇમરી ઓલફેક્ટરી એરીયા જે ટેમ્પોરલ લોબ માં  આવેલ હોય છે. સ્મેલ સાથે જોડાયેલ એરિયા છે..

• OTHER AREAS OF CEREBRUM.

  સેરેબ્રમ મા અમુક સ્પેસિયલ અરિયા આવેલા હોય છે જે ઇમ્પલસીસ ના ટ્રાન્સમીશન તથા બીજા અગત્યના કર્યો સાથે જોડાયેલા હોય છે જે નીચે મુજબ છે.

1.બેઝલ ગેંગલીયા..તે દરેક સેરેબ્રલ હેમીસ ફેર માં આવેલો એરીયા છે જે મસલસ ટોન, પોસચર અને વોલેન્ટરી મસલ્સ મુવમેન્ટનું કો-ઓર્ડીનેશન કરવાનું કામ કરે છે..

2. થેલેમસ..તે બ્રેઇન સ્ટેમ ના ઉપરના ભાગે બ્રેઇનની મધ્યમાં આવેલ હોય છે.તે સેરેબ્રલ કોર્ટેક્સ ના સેન્સરી એરીયા તરફ આવતા સેનસરી ઈમ્પલ્સીસ ના રીલે સ્ટેશન જેવું કાર્ય કરે છે જેનાથી પ્રોપર સેનસેશન નુ ઇનટરપ્રિટેશન થાય છે તથા અમુક મુવમેન્ટ કંટ્રોલ થાય છે.

3. હાયપોથેલેમસ…હાયપોથેલેમસ એ ઘણા નર્વ સેલના ગ્રુપથી બનેલ હોય છે જે થેલામાંસની નીચે આવેલ હોય છે જેના કાર્યો નીચે મુજબ છે..

•હાયપોથેલેમસ એ નીચે મુજબના કાર્યો ને કંટ્રોલ કરે છે..

•બોડી ટેમ્પરેચર

•ભૂખ અને તરસ

•ઈમોશનલ રિએક્શન

•ઓટોનોમિક નર્વસ સિસ્ટમ

•સેક્સ્યુઅલ બિહેવિયર

•બાયોલોજીકલ ક્લોક અથવા સરકાડીયન રીધમ…

•અમુક હોર્મોન્સ નુ સિક્રીશન

  ઉપરોક્ત તમામ કર્યો હાઇપોથેલામસ દ્વારા કરવામાં આવે છે.

• BRAIN STEM.

  બ્રેઇન સ્ટેમ માં નીચે મુજબના ભાગોનો સમાવેશ કરવામાં આવે છે

1.મિડ બ્રેઇન

2.પોન્સ વેરોલી

3.મેડ્યુલા ઓબ્લાંગટા

•મીડ બ્રેઇન

તે બ્રેઇન સ્ટેમનું ઉપરનો ભાગ બનાવે છે. તેની બાજુ મા સેરેબ્રલ એકવીડક્ટ એ થર્ડ અને ફોર્થ વેન્ટ્રીકલ ને જોડે છે.

મીડ બ્રેઇન ના ઉપરના ભાગે વીઝયુલ અને હિયરિંગના ઈમ્પોર્ટન્ટ સેન્ટર આવેલા હોય છે.

મીડ બ્રેઇનના નીચેના ભાગે મોટર પાથવે પસાર થાય છે જે પોન્સ વેરોલી અને મેડ્યુલા ઓબલગટા થી થઈ સ્પાઇનલ કોડ સુધી જાય છે.

મીડ બ્રેઇનમાં બેલેન્સ અને આઈ મુવમેન્ટ માટે કંટ્રોલના સેન્ટર આવેલા હોય છે.

•પોન્સ વેરોલી

તે બ્રેઇન સ્ટેમ નો વચ્ચેનો ભાગ બનાવે છે.

તેમાં પણ મીડ બ્રેઇન ની જેમ જ એસેન્ડીંગ અને ડીસેન્ડીંગ નર્વ ના પાથ વે આવેલા હોય છે અને ઘણાના નર્વ ટ્રેક એ સેરેબેલમ અને સેરેબલ કોર્ટેક્સ સાથે જોડાયેલા હોય છે

તે ઇમ્પલસીસના ટ્રાન્સમિશનમાં મદદ કરે છે.

•મેડ્યુલા ઓબલંગટા

તે બ્રેઇન સ્ટેમ નો સૌથી નીચેનો ભાગ બનાવે છે અને પોન્સ વેરોલીને સ્પાઈનલ કોડ સાથે જોડે છે

તે અંદાજિત 2.5 cm લાંબુ હોય છે તેમાં નીચે મુજબના સેન્ટર  આવેલા હોય છે.

1.રેસ્પિરેટરી સેન્ટર

2.કાર્ડિયો વાસક્યુલર સેન્ટર

3.વાઝો મોટર સેન્ટર

4.વોમિટીંગ, કફિંગ અને સોલોવીંગ માટેના રિફ્લેક્સ સેન્ટર..

મેડુયુલા ઓબલંગટા મા અમુક સ્પેશિયલ કર્યો જોવા મળે છે જે નીચે મુજબ છે

1. મેડ્યુલા માથી ડીસેન્ડીંગ મોટર પાથવે ક્રોસ થઈ અને સ્પાઇનલ કોર્ડ મા પસાર થાય છે જે મુખ્યત્વે સ્કેલેટલ મસલ્સને ઈમ્પલસીસ આપે છે.

2. મોટર પાથવે ની જેમ જ સેન્સરી પાથવે પણ મેડુલામાંથી ક્રોસ થય ને બ્રેઇન તરફ પસાર થાય છે.

3. મેડુલામાં કાર્ડીયો વાસ્ક્યુલર સેન્ટર આવેલ હોય છે જે હાર્ટના રેટ અને ફોર્સને કંટ્રોલ કરે છે સિમ્પથેટીક સ્ટીમ્યુલેશન એ હાર્ટ રેટ અને ફોર્સ વધારે છે જ્યારે પેરાસીમ્પથેટીક સ્ટીમ્યુલેશન એ હાર્ટ રેટ અને ફોર્સ ઘટાડે છે.

4. મેડ્યુલામા રેસ્પીરેટરી  સેન્ટર આવેલ હોય છે જે રેસ્પીરેશન ના રેટ અને ડેપથ ને કંટ્રોલ કરે છે જેમાં ઇન્ટર કોસ્ટલ મસલ્સ અને ડાયા ફાર્મ ને નર્વ ઇમ્પલસીસ  મળવાથી ઇન્સ્પિરેશન અને એક્સપિરેશન જોવા મળે છે.

5. મેડુલામા વાઝૉમોટર સેન્ટર આવેલ હોય છે જે બ્લડ વેસલ્સ ના ડાયામીટરને કંટ્રોલ કરે છે જેનાથી વાઝૉકોન્સ્ટ્રક્શન અને વાઝૉડાયલિટેશન જોવા મળે છે.

6. મેડુલામા આવેલ રિફ્લેક્સ સેન્ટર એ વોમિટિંગ, કફીંગ તેમજ હિકપ્સ ને કંટ્રોલ કરે છે આ એક પ્રોટેક્ટિવ રિસ્પોન્સ પણ છે.

b) Write about Nephron with its structure & functions, નેફ્રોનની રચના અને કાર્યો સમજાવો.

Structure Of Nephron

કિડનીના માઇક્રોસ્કોપિક્સ સ્ટ્રક્ચર જોતા ઘણુ કમ્પોઝિશન જોવા મળે છે. જેમા કિડની ને માઇક્રોસ્કોપ નીચે જોતા માઈક્રોસ્કોપિક ફંકશનલ સ્ટ્રક્ચર એટલે કે નેફ્રોન જોવા મળે છે જે કિડનીનુ મુખ્યત્વે કાર્ય કરતુ યુનિટ છે. કિડનીમા નેફ્રોન એ મિલિયન્સ ની સંખ્યામા આવેલા હોય છે.

નેફ્રોનના માઈક્રોસ્કોપિક સ્ટ્રક્ચર મા નીચે મુજબના સ્ટ્રક્ચરનો સમાવેશ કરવામા આવે છે.

1. બાવમેન્સ કેપ્સુલ..

નેફ્રોનના આગળના ભાગે કપ શેપ નુ એક માઉથ હોય છે જેને બાઉમેન્સ કેપ્શયુલ કહેવામા આવે છે. આ કેપ્શયુલ ની દિવાલમા સ્પેશિયલ પ્રકારના એપીથેલીયલ સેલ્સ આવેલા હોય છે જેને પડોસાઈટ્સ કહેવામા આવે છે. આ બાઉમેન કેપ્શયુલ ના પરાઈટલ અને વિશેરલ એમ બંને લેયર જોવા મળે છે.

બાઉમેન્સ કેપ્શયુલ ના કપ આકારના ભાગ ની વચ્ચે આર્ટિરિયલ કેપેલરી નુ નેટવર્ક આવેલુ હોય છે તેને ગ્લોમેરુલસ કહેવામા આવે છે. અહી આવેલા પોડોસાઈટ સેલ્સ એ ફિલ્ટ્રેશન પ્રોસેસમા હેલ્પ કરે છે. બાઉમેન્સ કેપ્શયુલ થી આગળના ત્રણ સેન્ટીમીટર લાંબા ભાગને ટ્યુબ્યુલર પાર્ટ કહેવામા આવે છે.  આ ટ્યુબ્યુલર પાર્ટને નીચે મુજબના ભાગમા વિભાજિત કરી શકાય છે.

2. પ્રોક્ઝીમલ કોન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ..

બાઉમેન્સ કેપ્શયુલ થી આગળના શરૂઆતના ટ્યુબ્યુલર પોર્શનને પ્રોકઝીમલ કોન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ તરીકે ઓળખવામા આવે છે. તે નેફ્રોન ની ટ્યુબ્યુલ્સ ના શરૂઆત ના ભાગ તરીકે હોય છે. તેની દીવાલમા એપીથેલીયમ સેલ્સ આવેલા હોય છે. આ ભાગ એ કિડનીના કોર્ટેક્સમા આવેલો હોય છે.

3. લૂપ ઓફ હેનલે..

પ્રોક્ઝીમલ કોનવોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલસ પછીના U આકારના ભાગને (Sharp U Turn) લૂપ ઓફ હેનલે કહેવામા આવે છે. તેને મેડ્યુલરી લુપ પણ કહેવામા આવે છે. લુપ ઓફ હેનલે મા એસએન્ડિંગ અને ડીસેન્ડીંગ લૂપ જોવા મળે છે વચ્ચેના ભાગે શાર્પ વળાંક  જોવા મળે છે જે યુ આકારનો ભાગ બનાવે છે. લુપ ઓફ હેનલેનો ભાગ એક કિડનીના મેડ્યુલામા આવેલો હોય છે.

4. ડિસ્ટલ કોન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ્સ.

લૂપ ઓફ હેનલે પછીના નેફ્રોનના ટ્યુબ આકાર ના ભાગને ડિસ્ટલ કોન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ કહેવામા આવે છે. આ ટ્યુબ આકાર નો ભાગ એ એસએન્ડિંગ લીમ્બ બનાવે છે. જે આગળ જતા કલેક્ટિંગ ડકટ સાથે જોઈન્ટ થાય છે..

5. કલેકટીંગ ડકટ ..

કલેકટીંગ ડકટ એ  સ્ટ્રેટ ટ્યુબ છે. જે ઘણા નેફ્રોનના ડિસ્ટલ કોનવોલ્યુટેડ ટ્યુબયુલ ના ભાગ ને જોડે છે. આ ટ્યુબ એ લાર્જ ડક્ટ તરીકે ઓળખાય છે. આ કલેક્ટિંગ ટ્યુબ એ એકબીજા સાથે જોડાય રીનલ પિરામિડના ભાગે માઈનર કેલિક્સમા ખુલે છે.

જ્યારે રીનલ આર્ટરી એ હાઈલમના ભાગમાથી કિડની ની અંદર પ્રવેશે છે, ત્યારબાદ તે ઘણી નાની નાની આર્ટીરીઓલ્સમા ડિવાઇડ થાય છે . જ્યારે આ આર્ટરીઓલ્સ એ બાઉમેન કેપ્સુલ ની અંદર દાખલ થાય છે તે આર્ટરીઓલ્સ ને અફેરંટ આર્ટરીઓલ્સ કહેવામા આવે છે. જે ગ્લોમેરૂરલ કેપ્સ્યુલ મા કેપેલરીઝ ના નેટવર્કમા વિભાજીત થાય છે તેને ગ્લોમેરૂલસ કહેવામા આવે છે. આ કેપેલરીનુ નેટવર્ક ની જે આર્ટરીઓલ્સ બાવમેન્સ  કેપ્સુલ ની બહાર નીકળે છે તેને ઈફેરન્ટ આર્ટરીઑલ્સ  કહેવામા આવે છે..

અફેરન્ટ આર્ટરીઑલ્સ ના ડાયામીટર કરતા ઇફેક્ટ આર્ટરીઑલ્સ નો ડાયામીટર નાનો હોય છે જેના લીધે ગ્લોમેરુલસ મેમ્બ્રેન પર પ્રેશર ક્રિએટ થાય છે અને ફિલ્ટ્રેશનના પ્રોસેસ ને વેગ મળે છે અને યુરીન ફોર્મેશન ની ક્રિયા શરૂ થાય છે.

ઈફેરંટ આર્ટરીઑલ્સ  એ ફરી નાની નાની કેપેલારિઝ મા ડીવાઈડ થાય છે અને ન્યુટ્રીયન્ટ અને વોટર એબ્સોર્બ કરી બ્લડ સર્ક્યુલેશન સાથે ભેળવે છે.  આ નાની-નાની  વેસલ્સ એ બ્લડને રીનલ વેઇન મારફતે કિડની માથી બહાર ડ્રેઇન કરે છે.

નેફ્રોન (Nephron) ના મુખ્ય કાર્યો (Functions of Nephron):

1.ફિલ્ટ્રેશન (Filtration):

ગ્લોમેર્યુલસ (Glomerulus) માંથી બ્લડ પ્લાઝમા (Plasma) ફિલ્ટર થાય છે અને બોમેન કૅપ્સ્યુલ (Bowman Capsule) માં જાય છે.

2.રીએબ્ઝોરબ્શન (Reabsorption):

ટ્યુબ્યૂલ (Tubule) ના વિવિધ ભાગોમાંથી ન્યુટ્રીશન , પાણી, ગ્લુકોઝ (Glucose), એમીનો એસિડ (Amino Acid) વગેરે બ્લડ માં પાછા લેવાય છે.

3.સિક્રિશન (Secretion):

વિશિષ્ટ ટ્યુબ્યૂલ પાર્ટ માંથી હાઈડ્રોજન આયન (Hydrogen Ion), પોટેશિયમ (Potassium), નાઇટ્રોજનવાળા ટોક્સિન્સ (Toxins) વગેરે યુરિન (Urine) માં છોડી દેવામાં આવે છે.

4.ઓસ્મોરેગ્યુલેશન (Osmoregulation):

નેફ્રોન (Nephron) બોડી માં વોટર અને સોલ્ટ્સના અમાઉન્ટ ને કંટ્રોલ રાખે છે જેથી બ્લડ પ્રેશર (Blood Pressure) અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ (Electrolyte) બેલેન્સ જળવાય.

5.એસિડ-બેઝ બેલેન્સ (Acid-Base Balance):

નેફ્રોન (Nephron) બ્લડ ના પીએચ (pH) લેવલ ને કંટ્રોલ રાખે છે જેથી પેશન્ટનું હોમિઓસ્ટેસિસ (Homeostasis) જળવાય.

નેફ્રોન (Nephron) કિડની (Kidney) નું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ ફંક્શનલ યુનીટ છે જે બોડી માથી ટોક્સીક પદાર્થો દૂર કરીને, યુરિન (Urine) ની રચના કરીને અને હોમીઓસ્ટેસીસ જાળવીને વ્યક્તિ ના હેલ્થ માટે મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. તેથી, નેફ્રોન (Nephron) નું યોગ્ય રીતે ફંક્શન કરવું હેલ્થ માટે અત્યંત ઇમ્પોર્ટન્ટ છે.

c) Define immunity & describe about the types of immunity ઇમ્યુનીટીની વ્યાખ્યા આપો અને તેના પ્રકારો વિશે સમજાવો.

Micro organism અને તેની products (toxin) દ્વારા ઉભી થયેલી સ્થિતિ સામે Host દ્વારા નિદર્શીત કરવામાં આવતા અવરોધને Immunity કહે છે

or

ઇમ્યુનિટી એટલે કે જ્યારે આપણા બોડીમાં કોઈપણ એન્ટીજન અથવા માઈક્રો ઓર્ગેનિઝમ એન્ટર થાય અને આપણું બોડી તેની સામે રજીસ્ટન્ટ કરી પ્રોટેક્શન આપે તેને ઇમ્યુનિટી કહે છે.

Immunity (ઇમ્યુનિટી):

ઇમ્યુનિટી એ એક પ્રકારનું રેઝિસ્ટન્સ છે કે જે હોસ્ટની બોડી દ્વારા એક્ટિવેટ થાય છે .
જ્યારે કોઇપણ ફોરેન બોડી (એન્ટિજન) એ હોસ્ટ ની બોડીમાં એન્ટર થાય ત્યારે જે એન્ટીબોડી એ એન્ટીજન વિરુદ્ધ ફાઇટ કરે છે તેને ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.જ્યારે બોડીમાં કોઇ એન્ટીજન ( ફોરેન બોડી) થાય તો તેની વિરુદ્ધમાં બોડીની ફાઇટ કરવાની ક્ષમતાને ઇમ્યુનીટી કહે છે.

ઇમ્યુનિટીના મેઇન્લી બે ટાઇપ પડે છે:

1)ઇનનેટ ઇમ્યુનીટી
2) એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી

(1) ઇનનેટ ઇમ્યુનિટી

ઇનનેટ ઇમ્યુનિટી એ એવી ઇમ્યુનિટી છે કે જે વ્યક્તિને by born/by birth જોવા મળે છે.આ એક પ્રકારની નેચરલ ઇમ્યુનિટી છે.

(2) એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી

બર્થ થયા પછી વોલ લાઇફ દરમિયાન બોડીને જે ઇમ્યુનિટી મળે તેને એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.

ઇમ્યુનિટી નુ ક્લાસિફિકેશ:

there are two type of immunity .

1)INNATE IMMUNITY
( IN BORN),

2)ACQUIRED IMMUNITY
( AFTER BORN).

TYPES OF INNATE IMMUNITY:

1)SPECIES IMMUNITY
(સ્પીસીસ ઇમ્યુનિટી),

2)RACIAL IMMUNITY
( રેશ્યલ ઇમ્યુનિટી),

3)INDIVIDUAL IMMUNITY
(ઇન્ડીવિડ્યુઅલ ઇમ્યુનિટી)

1)species immunity
(સ્પીસીસ ઇમ્યુનિટી: જુદી જુદી પ્રજાતિઓ પ્રમાણે જુદી જુદી ઇમ્યુનિટી હોય છે)

2)Racial immunity
(રેશ્યલ ઇમ્યુનિટી: જુદી જુદી જાતિ પ્રમાણે જુદી જુદી ઇમ્યુનિટી જોવા મળે છે.)

3)individual immunity
( ઇન્ડીવિડ્યુઅલ ઇમ્યુનિટી : દરેક વ્યક્તિગત રીતે જુદી જુદી ઇમ્યુનિટી હોય છે).

2)ACQUIRED IMMUNITY:

there are two type of acquired immunity.

1)ACTIVE IMMUNITY
(એક્ટિવ ઈમ્યુનિટી),

2)PASSIVE IMMUNITY
(પેસિવ ઇમ્યુનિટી)

1)Active immunity
(એક્ટિવ ઈમ્યુનિટી: જે ઇમ્યુનીટી એ બોડી દ્વારા જ ઉત્પન્ન થાય તેને એક્ટિવ ઈમ્યુનિટી કહે છે)

એક્ટિવ ઇમ્યુનિટીના પણ બે ટાઈપ હોય છે

A)Active natural immunity:

(એક્ટિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી: એ જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ એ ઇન્ફેક્શન ના એક્સપોઝરમાં આવે ત્યારે તે વ્યક્તિમાં ઇમ્યુનિટી જોવા મળે તેને એક્ટિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી કહે છે.)

B)Active artificial immunity:

(એક્ટિવ આર્ટિફિશિયલ ઈમ્યુનિટી: જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ ને ઈમ્યુનાઇઝેશન કરવામાં આવે અને તે વ્યક્તિમાં ઇમ્યુનિટી ડેવલપ થાય તો તેને એક્ટિવ આર્ટિફિશિયલ ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.)

2)PASSIVE IMMUNITY

(પેસિવ ઈમ્યુનિટી : જે ઇમ્યુનીટી એ બીજા દ્વારા ડેવલોપ થાય તેને પેસીવ ઈમ્યુનિટી કહે છે આ ઇમ્યુનીટી એ own બોડી માં ડેવલપ થતી નથી.)

પેસિવ ઇમ્યુનિટીના પણ બે ટાઇપ પડે છે.

A)passive natural immunity: પેસિવ નેચરલ ઇમ્યુનીટી: જ્યારે ફીટસ એ મધરના womb માં હોય અને mothore માંથી ફિટસ ને જે ઇમ્યુનિટી મળે તેને પેસીવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી કહે છે.)

B)passive artificial immunity: (પેસિવ આર્ટિફિશિયલ ઇમ્યુનીયુનિટી જ્યારે કોઈ બીજા પાસેથી એન્ટીબોડી બનાવીને તેને બીજાના બોડીમાં તૈયાર ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે તો તેને પેસિવ આર્ટિફિશ્યલ ઇમ્યુનિટી કહે છે.).

the full information about AQUIRED IMMUNITY :

એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી વિશેની ફુલ માહિતી:

after birth બોડીને જેટલી ઇમ્યુનિટી મળે છે તેને એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી કહે છે.
After birth during whole life દરમિયાન બોડીની જેટલી ઇમ્યુનિટી મળે છે તેને એક્વાયર્ડ યુનિટી કહે છે.
એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટીના બે ટાઇપ હોય છે.

1)ACTIVE IMMUNITY
( એક્ટિવ ઈમ્યુનિટી),

2)PASSIVE IMMUNITY
(પેસિવ ઇમ્યુનિટી)

1)ACTIVE IMMUNITY
( એક્ટિવ ઈમ્યુનિટી),

જ્યારે કોઇપણ એન્ટીજન એ બોડીમાં એન્ટર થયા બાદ બોડી એ પોતાની રીતે જ એન્ટીજન વિરુદ્ધ માં એન્ટીબોડી પ્રોડ્યુસ કરી તેને એક્ટિવ ઇમ્યૂનિટી કહેવામાં આવે છે.(active immunity develop after entry of antigen)

Active immunity ના ( 2 બે)type પડે છે.

1)Active natural immunity
(એક્ટિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી),

આ ઈમ્યુનિટી એ નેચરલ હોય છે અને એક્ટિવ પણ હોય છે તેથી તેને એક્ટિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.
આ ઇમ્યુનિટી એ ત્યારે ઉત્પન્ન થાય છે જ્યારે એન્ટીજન એ બોડીમાં જાય છે અને તે એન્ટીજન વિરુદ્ધ ઓડીમાં એન્ટીબોડી પ્રોડ્યુસ થાય છે ત્યારે બોડીમાં ઇમ્યુનિટી જોવા મળે છે અને આ ઇમ્યુનીટી લાઇફ long હોય છે.

A)humoral immunity
( હ્યુમોરલ ઇમ્યુનિટી),

Humoral ઇમ્યુનિટી એ બોડી ના plasma માંથી ડેવલોપ થાય છે.

B)cell-mediated immunity ( સેલ મીડિયેટેડ ઇમ્યુનિટી)

સેલ મીડિયેટેડ ઇમ્યુનીટી એ મુખ્યત્વે T- lymphocytes માંથી ડેવલોપ થાય છે.

T- lymphocytes તે બોડીમાં કોઈપણ ઇન્ટીઝન વિરુદ્ધ ડિફેન્સ પ્રોવાઇડ કરે છે કોઈપણ માઈક્રો ઓર્ગેનિઝમ વિરુદ્ધ કે જે ક્રોનિક બેક્ટેરિયલ ઇન્ફેક્શન હોય તેમાંથી પ્રોટેક્ટ કરે છે.

2)Active artificial immunity (એક્ટિવ આર્ટિફિશિયલ ઇમ્યુનીટી)

Artificial means(man made ) કૃત્રિમ રીતે બનાવેલું હોય અને તેન nature સાથે સંબંધિત હોતું નથી.

જ્યારે કોઇ ઇમ્યુનિટી એ વેક્સિન પ્રોવાઈડ કરી અને બોડીમાં તેના વિરુદ્ધ body મા antibody produce થાય તેને આર્ટિફિશિયલ એક્ટિવ ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.

Ex:=BCG( Baccilus callmate guarine),

hepatitis,

DPT( Deptheria, Pertussis, Tetanus),

DT( Deptharia, Tetanus),

pentavelent etc.

2)PASSIVE IMMUNITY (પેસિવ ઇમ્યુનિટી)

પેસિવ ઇમ્યુનિટી છે કે જેને રેડીમેટ રેસીપીઅન્ટ ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે તેને પેસિવ immunity કહેવામાં આવે છે.

પેસિવ ઇમ્યુનિટીના બે ટાઇપ પડે છે

1)passive natural immunity( પેસિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી).

2) passive Artificial immunity( પેસિવ આર્ટિફિશિયલ ઈમ્યુનીટી).

1)passive natural immunity(પેસિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી).

આ ઇમ્યુનિટી એ મધર દ્વારા ફીટસને મળે છે તેને પેસિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી કહે છે.

આ ઇમ્યુનિટી ને કંજીનાઇટલ ઇમ્યુનિટી ( congenital immunity) પણ કહે છે.

Ex: 1)IgG( immunoglobulin G) એ પ્લેસેન્ટામાંથી ફિટસ ને મળે છે.

2)IgA( immunoglobulin A) એ Breast મિલ્ક માંથી ફિટસ ને મળે છે.

These two antibody IgG and IgA એ મધરમાંથી featus ને મળે છે તેથી તેને passive નેચરલ ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.

2) passive Artificial immunity( પેસિવ આર્ટિફિશિયલ ઈમ્યુનીટી).

આ ઇમ્યુનિટી એ આર્ટિફિશિયલ (man made) હોય છે.

આમાં એન્ટીબોડીને ડાયરેક્ટ્લી Recipients ના બોડીમાં એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવામાં આવે છે.

Given by:

1)antitoxin,
2)antibacterial,
3)antiviral,

Ex:=Tetanus toxoid ( TT),
Gas gangrene antitoxin,
Anti venom sera,
Anti lymphatic serum,

આ એન્ટીબોડીએ immediate પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરે છે તથા ટેમ્પરરી સમય માટે હોય છે.

use of passive immunization

1)passive ઈમ્યુનાઇઝેશન એ બોડીમાં તાત્કાલિક immunity પ્રોવાઈડ કરે છે.

2) Active ઇમ્યુનિટી ને suppress કરે છે.

3) જો કોઈ સિરિયસ ઇન્ફેક્શન હોય તો તેને ટ્રીટ કરવા માટે ઇમીડીએટલી ઇમ્યુનિટી પ્રોવાઇડ કરે છે.

Q-4 Write short notes. ટૂંકનોંધ લખો. (કોઈપણ ત્રણ) 12

a) Scope of microbiology in nursing નર્સિંગમાં માઈક્રોબાયોલોજીનો સ્કોપ

માઈક્રોબાયોલોજી (Microbiology) એ સાઇન્સ ની એવી બ્રાન્ચ છે જે માઇક્રો ઓર્ગેનિઝમ્સ (Microorganisms) જેમ કે બેક્ટેરિયા (Bacteria), વાયરસ (Virus), ફંગસ (Fungus), પ્રોટોજોવા (Protozoa) અને એલ્ગી (Algae) વગેરેના અભ્યાસ સાથે રિલેટેડ છે. નર્સિંગ (Nursing) ફીલ્ડ માં માઈક્રોબાયોલોજી (Microbiology) નું નોલેજ ખૂબ ઇમ્પોર્ટન્ટ છે કારણ કે તે પેશન્ટની કેર દરમિયાન ઇન્ફેક્શન (Infection) ના પ્રીવેન્શન, કંન્ટ્રોલ અને ટ્રીટમેન્ટ માટે આધારરૂપ બને છે.

નર્સિંગ ફીલ્ડ માં માઇક્રોબાયોલોજી (Microbiology) નો સ્કોપ અને ઇમ્પોર્ટન્ટન્સ (Importance and Scope):

1.ઇનફેક્શન કંટ્રોલ અને પ્રિવેન્શન (Infection Control and Prevention):

નર્સો ને પેશન્ટની કેર કરતી વખતે વિવિધ પેથોજેન્સ (Pathogens) નો સંભવિત ખતરો રહે છે. માઇક્રોબાયોલોજી (Microbiology) નું નોલેજ તેમને હાઇજીન (Hygiene), સેપ્ટિક ટેક્નિક (Septic Technique) અને એન્ટીસેપ્ટિક (Antiseptic) મેથડ નો યોગ્ય ઉપયોગ શીખવે છે.

2.ડિસિઝ ડાયગ્નોસિસ (Disease Diagnosis):

નર્સો લેબોરેટરીમાં લેવાતા બ્લડ કલ્ચર (Blood Culture), યુરિન કલ્ચર (Urine Culture), સ્કિન સ્વેબ (Skin Swab) જેવા માઇક્રોબાયોલોજીકલ ટેસ્ટના રિપોર્ટન્સ સમજવામાં માઇક્રોબાયોલોજી (Microbiology) ના જ્ઞાનથી વધુ સક્ષમ બને છે.

3.એન્ટિમાઇક્રોબિયલ થેરાપી (Antimicrobial Therapy):

નર્સો માટે એન્ટીબાયોટિક્સ (Antibiotics), એન્ટિફંગલ્સ (Antifungals), એન્ટિવાયરલ્સ (Antivirals) વગેરે મેડીકેશન ના યોગ્ય ઉપયોગ, સાઇડ ઇફેક્ટ (Side Effects) અને રેઝિસ્ટન્સ (Resistance) વિશે જાણવું જરૂરી છે – અને તે માઇક્રોબાયોલોજી (Microbiology) ના અભ્યાસથી શક્ય બને છે.

4.સ્ટરિલાઇઝેશન અને ડીસઇન્ફેક્શન (Sterilization and Disinfection):

મેડિકલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ અને હોસ્પિટલ એન્વાયર્નમેન્ટ (Environment) ને માઇક્રોબાયલ કંટામિનેશન (Microbial Contamination) થી મુક્ત રાખવા માટે માઈક્રોબાયોલોજીકલ ટેક્નિક્સ જાણવી અનિવાર્ય છે.

5.એપિડેમિઓલોજી અને પબ્લિક હેલ્થ (Epidemiology and Public Health):

ઇનફેક્સીયસ ડીસીઝ (Infectious Diseases) ના ટ્રાન્સમીશન અને તેના કંન્ટ્રોલ માટે નર્સો એપીડેમીક (Epidemics) અને પેન્ડેમિક્સ (Pandemics) વિષે માઈક્રોબાયોલોજી (Microbiology) દ્વારા ઊંડું સમજી શકે છે.

6.ઈમ્યુનોલોજીનો આધાર (Understanding Immunology):

પેશન્ટના ઇમ્યુન સિસ્ટમ (Immune System) ની કામગીરી, વેક્સિન્સ (Vaccines) નો ઉપયોગ અને હાઈપરસેન્સિટિવિટી રિએકશન્સ (Hypersensitivity Reactions) વિષે નોલેજ મેળવવામાં માઇક્રોબાયોલોજી (Microbiology) મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.

7.હોસ્પિટલ ઇનફેક્શન્સ અને નોઝોકોમિયલ ઇનફેક્શન (Nosocomial Infection):

હોસ્પિટલમાં થતી હેલ્થકેર એસોસિએટેડ ઇનફેક્શન્સ (HAIs) ને આઇડેન્ટીફાઇ, પ્રીવેન્ટ કરવા અને સંભાળવા માટે માઇક્રોબાયોલોજી (Microbiology) નું નોલેજ અત્યંત આવશ્યક છે.

8.પેશન્ટ એજ્યુકેશન અને કોમ્યુનિટી હેલ્થ (Patient Education and Community Health):

નર્સો પેશન્ટને પર્સનલ હાઇજીન, ફૂડ સેફ્ટી અને રોગની અટકાવ અંગે માહિતી આપતી હોય છે જેમાં માઇક્રોબાયોલોજી (Microbiology) નું યોગદાન મહત્વપૂર્ણ હોય છે.

નર્સિંગ (Nursing) ફીલ્ડ માં માઇક્રોબાયોલોજી (Microbiology) એ માત્ર એક સાઇન્સ નહીં, પણ એક વ્યવહારૂ સાધન છે જે પેશન્ટની સેફ્ટી, ટ્રાન્સમિશન કંન્ટ્રોલ અને ક્વોલીટી કેર માટે નર્સોને વધુ તૈયારી આપે છે. તેથી, માઇક્રોબાયોલોજી (Microbiology) નું ડીપ નોલેજ એ દરેક નર્સ માટે અનિવાર્ય છે.

b) Factors affecting on growth of bacteria બેકટેરીયલ ગ્રોથને અસર કરતા પરિબળો

1) Moisture (ભેજ)

દરેક બેક્ટરીયા ને Nourishing food ની જેમ પાણીની પણ જરૂરીયાત ગ્રોથ માટે હોય છે. હકીકતમાં પાણીની ગેરહાજરીમાં બેક્ટરીયા ને ખોરાક મળી શકતો નથી, કારણ કે બૅક્ટરીયા ની wall માંથી પસાર થવા માટે દરેક food elements (તત્વો) ને પ્રવાહી સ્થિતિમાં હોવું જરૂરી છે. દરેક પ્રકારના બેક્ટરીચા પ્રવાહી માધ્યમ ( Aqueous medium) માં સારો ગ્રોથ કરે છે, સંપૂર્ણપણે moisture વગરનું વાતાવરણ તેનો ગ્રોથ થતો અટકાવે છે. અથવા નાશ કરે છે. આ ઉપરાંત cell ઓછી કે વધુ Humidityમા જીવી શકતા નથી

2) Light  (પ્રકાશ)

sun light મા રહેલા ultraviolet કિરણો ના સીધા સંપર્ક થી મોટા ભાગ ના bacteria નાશ પામે છે.

3) Temperature (તાપમાન) :-

• તાપમાન એ બેક્ટેરીયાના ગ્રોથ પર અસર કરતું ખુબજ અગત્યનું factor છે. Bacteria growth માટે food, water  સાથે optimal temperature જરૂરી છે. 
• જુદા જુદા બેક્ટરીયા માટે જુદું જુદું optimal (અનુકૂળ) temperature  હોય છે.
•  માણસના શરીરમાં ગ્રોથ થતા બેક્ટરીયા માટે 37° C એ અનુકુળ તાપમાન (Optimal temperature ) છે.
• આમ છતા ઘણા બેક્ટરીયા mesophilic ( meso = middle, phille = loving ) હોય છે. તેના માટે optimal temperature 25 થી 39* C હોય છે. 
• મોટા ભાગ ના bacteria આ રીતે grow થાય છે.
• તો સિવાયન psychrophilic ( Psychro = cold ) bacteria 4 C to 10° C વચ્ચે વધુ સારો ગ્રોથ પામે છે, અમુક 
• Thermophilic {Therma – Heat ) પણ જોવા મળે છે. તેનો ગ્રોથ 55° C to 75 C વચ્ચે સારો થાય છે. 
• 75 C થી વધારે તાપમાન બેક્ટરીયા માટે fatal હોય છે. હકીકતમાં ઉંચુ તાપમાન જુદી જુદી રીતે બેક્ટરીયા નો નાશ કરવા માટે ઉભુ કરવામાં આવે છે. 
• જેમ કે moist heat (વરાળ),boiling water, pasteurization & autoclaving.
• ઘણી જાતો ખુબજ નીચા તાપમાને પણ જીવી શકે છે. જેમ કે yeast, mould, viruses & Rickettsia, spirochetes (76* C  એ વર્ષો સુધી જીવીત રહી શકે છે).
• (4) Oxygen (પ્રાણવાયુ)
• બેક્ટરીયા ના જીવન માટે O2 પણ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. ઘણા પ્રકારના બેક્ટરીયા ફક્ત O2 ની હાજરીમાં જ જીવી શકે છે, કે ગ્રોથ કરી શકે છે. તેઓ Aerobes (EX.Sarcina) કહેવાય છે.
•  એનાથી ઉલટું Anaerobes 02 ની ગેરહાજરીમાં જીવી કે ગ્રોથ કરી શકે છે. દા.ત. Closteridium tetani- 
• આ સિવાય એવા પણ બેક્ટરીયા છે. જે 02 ની હાજરી કે ગેર હાજરીમાં પણ જીવી શકે છે. તેઓ facultative anaerobes થી ઓળખાય છે. દા.ત. Salmonella typhi.
• Microaerophils એ હવા મા હાજર કરતા ઓછા oxygen મા વધુ Growth થાય છે.
• (5)Hydrogen Ion Concentration: (Acidity and Alkalinity) PH મિડિયમ
• જે પ્રવાહીમાં બેક્ટરીયા growth થાય છે, તેની acid કે alkly concentration (સાંદ્રતા) ગ્રોથ પર અસર કરે છે.
•  આને hydrogen ion concentration index થી જોવામાં આવે છે.
• PH – 0 (Zero) એ સૌથી વધુ acidic,
• PH – 14 એ સૌથી ઓછી acidic concentration દર્શાવે છે.
• PH – 7.) એ nutral (તટસ્થ),
• PH <7 એ acidic 
• અનેPH >7એ alkaline
•  સ્થિતિ દર્શાવે છે.મોટા ભાગના bacteria PH 5.0 થી 8.5 વચ્ચે વધુ સારી રીતે growthપામે છે. આમા પણ અમુક અપવાદ જોવા મળે છે.

6)Osmotic pressure :-

• Bacteria નાં જીવનનો આધાર વધારે કે ઓછા osmatic pressure પર પણ રહેલો છે. જે bacteria ને એવા પ્રવાહીમાં ડુબાડવામાં આવે કે જેનું Osmatic pressure ખુબ જ વધારે હોય કે ખુબ જ ઓછુ હોય તો bacterial cell માં પ્રવાહી બહાર નીકળી જવાથી collapse થઇ જાય છે અથવા Dormant (નિષ્ક્રીય) થઇ જાય છે. 
• Carbon Dioxide પણ bacteria ના growth માટે જરુરી છે. 

c) Immunization schedule ઈમ્યુનાઈઝેશન શિડયુલ

પ્રિવેન્ટીવ પીડીયાટ્રીક સર્વિસીસમા ઇમ્યુનાઈઝેશન એ ખૂબ અગત્યની સર્વિસ છે. જેનાથી વેક્સિન આપી સ્પેસિફિક ડીસીઝને ની સામે સ્પેસિફિક પ્રોટેકશન ડેવલપ કરવામા આવે છે.

ઇમ્યુનાઈઝેશન થી બાળકો મા ડેન્જરિયસ ઇન્ફેક્શન તરીકે જોવા મળતા ડીઝીઝ જેમકે પોલિયોમાઈલાઈટીસ, ડીપ્થેરિયા, પરટુસીસ, મિજલસ, રૂબેલા, હિપેટાઇટિસ B, ન્યુમોનિયા, વાયરલ ડાયેરીયા વગેરે બાળકોમા મોર્ટાલીટી અને મોર્બીડીટી માટે ખાસ જવાબદાર ડીઝીઝ સામે ઇમ્યુનાઈઝેશનથી સ્પેસિફિક પ્રોટેક્શન મળે છે.

બાળકોમા ઇમ્યુનાઈઝેશન થી સ્પેસિફિક ડીસીઝ પ્રત્યે ઇમ્યુનિટી પ્રોડ્યુસ કરવામા આવે છે, અને સ્પેસિફિક ડીસીઝ કે ઇન્ફેક્શનથી બાળકોને બચાવી શકાય છે.

યુનિવર્સલ ઇમ્યુનાઈઝેશન પ્રોગ્રામ અંતર્ગત નીચે મુજબનુ ઇમ્યુનાઈઝેશન શિડયુલ ફોલો કરવામા આવે છે.

d) adrenal gland એડ્રીનલ ગ્લેન્ડ

• Adrenal glands (એડ્રીનલ ગ્લેન્ડસ).

આ ગ્લેન્ડ બંને બાજુ ની કિડની ની ઉપર આવેલી હોવાના લીધે તેને સુપ્રારીનલ ગ્લેન્ડ પણ કહેવામા આવે છે. તે 2 ની સંખ્યામા જોવા મળે છે. તેની સાઈઝ 3 થી 5 સેન્ટિમીટર લાંબી, 2 થી 3 સેન્ટીમીટર પહોળી અને 1 સેન્ટિમીટર જેટલી જાડી જોવા મળે છે. તેનો વજન અંદાજિત ૩ થી ૫ ગ્રામ જોવા મળે છે.

એડ્રીનલ ગ્લેન્ડ નો બહારનો ભાગ એડ્રીનાલ કોર્ટેક્સ અને અંદરના ભાગને એડ્રીનલ મેડયુલા તરીકે ઓળખવામા આવે છે.

Adrenal cortex (એડ્રીનલ કોર્ટેકસ).

આ ભાગ એડ્રીનલ ગ્લેન્ડના બહારના ભાગ તરફ આવેલો છે. આ ભાગ મા આવેલા સેલ્સ સ્ટીરોઈડ હોર્મોન્સ સિક્રીટ કરે છે.

એડ્રીનલ ગ્લેન્ડના કોર્ટેક્સ ના ભાગ દ્વારા નીચે મુજબના સ્ટીરોઈડ હોર્મોન્સ સિક્રીટ કરવામા આવે છે.

A. Glucocorticoids (ગ્લુકોકોર્ટિકોઇડસ).

આ હોર્મોન એ એડ્રીનલ ગ્લેન્ડ માં આવેલા Zona Fasciculata સેલ્સ દ્વારા સિક્રીટ થાય છે.

Pituitary gland ના એન્ટિરિયર લોબ માંથી સિક્રીટ થતો ACTH એ એડ્રીનલ કોર્ટેક્સના ભાગને સ્ટીમ્યુલેટ કરી ગ્લુકોકોર્ટીકોઇડસ હોર્મોન નુ સિક્રેશન કરાવે છે.

આ હોર્મોન બોડીમા પ્રોટીન, ગ્લુકોઝ અને ફેટના મેટાબોલિઝમમા હેલ્પ કરે છે.

તે બોડી મા સ્ટ્રેસ સામે રજીસ્ટન્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે. જેથી સ્ટ્રેસ વખતે હાર્ટ બીટ અને બ્લડ પ્રેશર વધે છે. તેમજ બ્લડ સુગર મા પણ વધારો જોવા મળે છે.

આ હોર્મોન ની અસર બોડી ના દરેક સેલ ને જોવા મળે છે. તેનુ બ્લડમા Highest પ્રમાણ સવારમા જોવા મળે છે અને રાત સુધીમા તેનુ પ્રમાણ ધીરે ધીરે ઘટતુ જાય છે.

બોડીમા આ હોર્મોન એન્ટીઇન્ફલામેટરી ઇફેક્ટ પણ આપે છે. તેમજ આપણી બોડીની ઇમ્યુન સિસ્ટમને ડિપ્રેશન પણ કરે છે. જેથી આપણો ઇમ્યુન રિસ્પોન્સ ઘટે છે.

તેમા કોર્ટિસોલ અને કોર્ટિસોન હોર્મોન નો સમાવેશ કરવામા આવે છે.

B. Mineralocorticoid (મીનરલોકોર્ટીકોઇડસ).

આ હોર્મોન એ એડ્રીનલ ગ્લેન્ડ માં આવેલા Zona Glomerulosa સેલ્સ દ્વારા સિક્રીટ થાય છે.

એડ્રીનલ કોર્ટેકસ માંથી સિક્રીટ થતા આ હોર્મોન મા મુખ્યત્વે આલ્ડોસ્ટેરોન હોર્મોન નો સમાવેશ કરવામા આવે છે. આ હોર્મોન બોડીમા મિનરલ સોલ્ટસ નુ પ્રમાણ જાળવવાનુ કાર્ય કરે છે. જેનાથી બોડીમા ફ્લૂઇડ અને ઇલેક્ટ્રોલાઈટ બેલેન્સ મેન્ટેઇન રહે છે.

આલ્ડોસ્ટેરોન હોર્મોન એ સોડિયમનુ રિએબસોર્પશન કરે છે અને પોટેશિયમ નુ યુરિન મારફતે એક્સક્રીસન કરે છે. જેથી બોડીમા વોટર નુ રીટેન્શન થાય છે અને બોડી ફ્લુઇડ મેન્ટેઇન થવાના લીધે બ્લડ પ્રેશર મેન્ટેઇન થાય છે.

આ મિકેનિઝમ એ રેનીન એન્જીઓટેન્સીન આલ્ડોસ્ટેરોન સિસ્ટમ (RAAS) દ્વારા મેન્ટેઇન થાય છે.

C. Androgens (એન્ડ્રોજન્સ).

આ હોર્મોન એ એડ્રીનલ ગ્લેન્ડ માં આવેલા Zona Reticularis સેલ્સ દ્વારા સિક્રીટ થાય છે.

તેને સેક્સ હોર્મોન તરીકે પણ ઓળખવામા આવે છે. મેલ મા ટેસ્ટેસ્ટેરોન અને ફીમેલ મા ઇસ્ટ્રોજન હોર્મોનને એન્ડ્રોજન્સ સ્ટીરોઈડ હોર્મોન તરીકે ગણવામા આવે છે.

જે મેલ અને ફિમેલ મા સેક્સ કેરેક્ટરીસ્ટીક્સ, hair ગ્રોથ તથા મસક્યુલર સ્ટ્રક્ચર ડેવલોપ કરવા માટે અગત્યના કાર્યો કરે છે.

Adrenal Medulla (એડ્રીનલ મેડ્યુલા).

એડ્રીનલ ગ્લેન્ડ મા વચ્ચે આવેલા ભાગને એન્ટ્રીનલ મેડયુલા તરીકે ઓળખવામા આવે છે. આ ભાગ કેટેકોલામીન હોર્મોન્સ સિક્રીટ કરે છે. જેમા મુખ્યત્વે એડ્રિનાલીન અને નોરએડ્રિનાલીન એટલે કે એપીનેફ્રીન અને નોરએપીનેફ્રીન સિક્રીટ કરે છે.

આ હોર્મોન્સ ઓટોનોમિક નર્વસ સિસ્ટમના સિમ્પેથેટીક નર્વસ સિસ્ટમ નો સ્ટ્રેસ વખતે ફાઈટ અને ફ્લાઇટ રિસ્પોન્સ મેન્ટેઇન કરે છે.

આ હોર્મોન્સ બોડી મા નીચે મુજબના કાર્યો કરે છે.

બ્લડપ્રેશર ઇન્ક્રીઝ કરે તથા હાર્ટ રેટ ઇન્ક્રીઝ કરે
બ્લડ વેસલ્સ ના ડાયામીટરમા સંકોચન કરે
બ્લડ સુગર વધારે તથા સેલ્યુલર મેટાબોલિઝમ નો રેટ પણ વધારે છે
પ્યુપિલ ડાયલેટ કરે
લંગ્સના એર વે ને ડાયલેટ કરે છે, વગેરે કાર્યો આ હોર્મોન્સ દ્વારા જોવા મળે છે. Response to stress

Q-5 Define following (any six) નીચેની વ્યાખ્યા લખો (કોઇપણ છ)12

a) Fomites – ફોમાઇટ્સ

ફોમાઇટ્સ (Fomites) એવા નોન લીવીન્ગ (Non-living) ઓબ્જેક્ટ છે જેના કોન્ટેક્ટ માં આવીને સંક્રમણકારક માઇક્રો ઓર્ગેઝમ (transitory Microorganisms) જેવા કે બેક્ટેરિયા (Bacteria), વાયરસ (Virus), અથવા ફંગસ (Fungus) એક વ્યક્તિ માંથી બીજા વ્યક્તિ માં ટ્રાન્સમિશન થય શકે છે. ફોમાઇટ્સ (Fomites) માં હોસ્પિટલના બેડશીટ, સ્ટેથોસ્કોપ, થર્મોમીટર, નર્સિંગ ટ્રી, દરવાજાના હેન્ડલ, વગેરે વસ્તુઓનો સમાવેશ થાય છે. તે વ્યકતિથી વ્યકતિમાં રોગચાળાની સંભાવના વધારતા મહત્વના ટ્રાન્સમિશન માધ્યમ તરીકે ઓળખાય છે.

b) Vein – વેઇન

શરીર ના જુદા જુદા ભાગો તરફથી ડીઓક્સિજનેટેડ બ્લડ હાર્ટ તરફ લઈ આવતી વેસલ્સને વેઇન કહેવામાં આવે છે. નાની નાની વેન્યોલ્સ જોડાય અને મોટી વેઇન બને છે અને તે ડીઓક્સિજનનેટેડ બ્લડને હાર્ટના રાઈટ એટ્રીયમ સુધી લઈ આવે છે. શરીરમા આવેલી તમામ વેઇન મા સુપીરિયર અને ઇન્ફીરીયર વેનાકેવા એ મુખ્ય વેઇન છે. જે તમામ બોડીના ભાગમાંથી ડીઓક્સિજનેટેડ બ્લડ હાર્ટ તરફ લઈ આવે છે.

લંગ  તરફથી ઓક્સિજનનેટેડ બ્લડ લઈ આવતી પલ્મોનરી વેઇન એ હાર્ટના લેફ્ટ એટ્રીયમ મા ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ લઈ આવે છે. શરીરમા આવેલી તમામ વેઇનમાથી આ વેનમા અપવાદરૂપે ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ વહે છે.

c) Chyme – ચાઇમ

ચાઇમ (Chyme) એ એક અર્ધદ્રવ્ય (Semiconductor) પદાર્થ છે જે ડાયજેશન પ્રોસેસ દરમિયાન પેસ્ટના સ્વરૂપે સ્ટમક (Stomach) માં બને છે. જ્યારે ફુડ સ્ટમકના એન્ઝાઇમ્સ (Enzymes) અને ગેસ્ટ્રિક જ્યુસ (Gastric Juice) સાથે મિક્સ થાય છે, ત્યારે તે ચાઇમ (Chyme) માં ટ્રાન્સફર થાય છે. આ ચાઇમ (Chyme) પછી સ્મોલ ઇન્ટેસ્ટાઇન (Small Intestine) તરફ ખસે છે જ્યાં ફર્ધર ડાઈજેશન અને અબ્ઝોર્પશન (Absorption) થાય છે.

d) Respiration – રેસ્પીરેશન

રેસ્પિરેશન એટલે કે કોઈપણ બે સરફેસ વચ્ચે જોવા મળતી ગેસ એક્સચેન્જ. રેસ્પીરેશન મા વાતાવરણ માંથી inspiration સાથે ઓક્સિજન બોડી મા દાખલ થાય છે અને બોડીમા વેસ્ટ સ્વરૂપે જમા થયેલો કાર્બન ડાયોક્સાઇડ expiration મારફતે બહાર નીકળે છે. આમ રેસ્પિરેશનની ક્રિયા જોવા મળે છે.

રેસ્પીરેશનના મુખ્ય બે ટાઈપ બોડીમા જોવા મળે છે.

શરીરના દરેક સેલ ટીશ્યુ અને તેની આજુબાજુએ આવેલ બ્લડ કેપેલરી વચ્ચે થતી ઓક્સિજન અને કાર્બન ડાયોક્સાઇડ ની એક્સચેન્જ ને ઇન્ટર્નલ રેસ્પિરેશન કહેવામા આવે છે. આ રેસ્પીરેશન પૂરા બોડી મા બધી જ જગ્યા એ જોવા મળે છે.

લંગ ના ટીશ્યુ એટલે કે એલ્વીઓલાઈ અને તેની આજુબાજુએ આવેલી બ્લડ કેપેલરી વચ્ચે જોવા મળતી ઓક્સિજન અને કાર્બન ડાયોક્સાઇડ ની ગેસ એક્સચેન્જ ને એક્સટર્નલ રેસ્પીરેશન કહેવામા આવે છે. આ રેસ્પીરેશન એ લંગ મા જોવા મળે છે.

e) Anatomy – એનાટોમી

એનેટોમી એ બોડીમા આવેલ અવયવોના સ્ટ્રકચરને લગતા સ્ટડી અને તેના સાયન્ટિફિક અભ્યાસને એનેટોમી કહેવામા આવે છે.

એનેટોમી મા શરીરમા આવેલા કોઈપણ અવયવોના સ્ટ્રક્ચર, તેની આજુબાજુએ આવેલા અવયવો ના સ્થાન તેનુ લોકેશન આ સંપૂર્ણ સ્ટડી નો સમાવેશ કરવામા આવે છે.

એનેટોમી એટલે હ્યૂમન બોડી ઓર્ગન ના સ્ટ્રકચર નો સાઇન્ટિફિક અભ્યાસ.

f) Ovulation – ઓવ્યુલેશન

ઓવ્યુલેશન એટલે કે મેચ્યોર ગ્રાફિયન ફોલિકલ માંથી સેકન્ડરી Oocytes ના રિલીઝ થવાની પ્રોસેસ ને ઓવ્યુલેશન કહેવામાં આવે છે.
મેચ્યોર ઓવમ ના વિકાસ અને રિલીઝ થવાની પ્રોસેસ ને ઓવ્યુલેશન કહેવામા આવે છે.
સામાન્ય રીતે વુમન માં 28 દિવસ ની મેન્સ્ટ્રુએશન સાયકલ હોય છે અને મેન્સ્ટ્રુએશન સાયકલ ના મિડ પિરિયડ માં ઓવ્યુલેશન થાય છે.એટલે કે 14 મા દિવસે ઓવ્યુલેશન થાય છે.
આ ઓવ્યુલેશન ની પ્રોસેસ એ મિનાર્કી એટલે કે વુમનના ફર્સ્ટ મેન્સ્ટ્રુએશન સાઇકલ દરમિયાન સ્ટાર્ટ થાય છે અને મેનોપોઝ પિરિયડ સાથે જ આ પ્રોસેસ એ સ્ટોપ થાય છે. એટલે કે ઓબ્યુલેશન ની પ્રોસેસ એ મીનાર્કી થી મેનોપોઝ પિરિયડ સુધી રહે છે.
સામાન્ય રીતે એક ઓવરી માંથી માત્ર એક જ સેકન્ડરી Oocytes રિલીઝ થાય છે.

g) Nosocomial infections – નોસોકોમીવલ ઈન્ફેકશન

નોસોકોમીયલ ઇન્ફેક્શન, જેને હૉસ્પિટલ એક્વાયર્ડ ઇન્ફેક્શન અથવા હેલ્થકેર-અસોસિયેટેડ ઇન્ફેક્શન (HAI) પણ કહેવામાં આવે છે, તે એક ઇન્ફેક્શન છે જે પેશન્ટ હૉસ્પિટલમાં પ્રવેશ કર્યા પછી પામે છે અને જે પ્રવેશના સમયે હાજર ન હતો. આ ઇન્ફેક્શન સામાન્ય રીતે હેલ્થકેર સુવિધાઓમાં થતાં હોય છે અને પેશન્ટ, હેલ્થકેર સ્ટાફ, વિઝિટર્સ, મેડિકલ ઉપકરણો, અથવા આસપાસના વાતાવરણના સંપર્ક દ્વારા ફેલાય છે.

નોસોકોમીયલ ઇન્ફેક્શન્સના કેટલાક સામાન્ય પ્રકારો:

1. યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI): કેથેટર ઉપયોગના કારણે થાય છે.
2. સર્જિકલ સાઇટ ઇન્ફેક્શન: સર્જરી બાદ સર્જીકલ સાઇટ પર થાય છે.
3. રેસ્પિરેટોરી ઇન્ફેક્શન: વેન્ટિલેટરનો ઉપયોગ કરતી વખતે પેશન્ટમાં થાય છે.
4. બ્લડસ્ટ્રીમ ઇન્ફેક્શન: આઇવી કેથેટરનો ઉપયોગ કરતી વખતે થાય છે.

h) Anaerobes એનેરોબ્સ

એનેરોબ્સ (Anaerobes) એ એવા માઇક્રોઆર્ગેનિઝમ્સ (Microorganisms) છે જે ઑક્સિજન (Oxygen) વગર પણ જીવિત રહી શકે છે અને ન્યુટ્રીશન મેળવે છે. ઘણા પ્રકારના બેક્ટેરિયા (Bacteria) એનેરોબિક પેથોજેન્સ (Anaerobic Pathogens) તરીકે ઓળખાતા હોય છે અને ઓક્સિજન વગરના અવકાશમાં વિકસે છે. એનેરોબ્સ (Anaerobes) મોટાભાગે હ્યુમન બોડીના કેવીટી માં જેમ કે ઇન્ટેસ્ટાઇન, ઓરલ કેવિટી, અને વુન્ડ માં જોવા મળે છે અને કેટલીકવાર સિરિયસ ઇનફેક્શનનું કારણ બની શકે છે.

Q-6(A) Fill in the blanks ખાલી જગ્યાઓ પૂરો. 05

1.Normal blood pH is …… સામાન્ય રીતે લોહીનો પી.એચ …… હોય છે. Answer: 7.35 to 7.45
જવાબ: 7.35 થી 7.45

2.MALT stand for …… MALT નું પુરૂ નામ …… છે. Answer: Mucosa Associated Lymphoid Tissue જવાબ: મ્યુકોસા એસોસિએટેડ લિમ્ફોઇડ ટિશ્યુ

3.Anterior chamber of eye filled with watery fluid is called ……
આંખની આગળનું ચેમ્બર પાણીદાર ફલુઈડથી ભરાયેલું હોઈ તેને …… છે. Answer: Aqueous humor જવાબ: ઍક્વિયસ હ્યુમર

4.The only movable joint in skull of human body is ……
માનવ શરીરમાં ખોપરીમાં એકમાત્ર હલનચલન કરનાર જોઇન્ટ …… છે. Answer: Temporomandibular joint જવાબ: ટેમ્પોરોમેન્ડિબ્યુલર જોડાણ

5.7th cranial nerve is called …… સાતમી ક્રેનીઅલ નર્વને …… કહેવાય છે. Answer: Facial nerve જવાબ: ફેશિયલ નર્વ

(B) Multiple Choice Questions – નીચેના માંથી સાચો વિકલ્પ લખો. 05

1.Sebaceous gland secrets. શીબાસીયસ ગ્લેન્ડ કોનો સ્ત્રાવ કરે છે?

a) Cerumen – સેરુમેન

b) Histamine – હિસ્ટામાઇન

c) Sebum – સીબમ

d) Heparin – હિપેરીન

સાચો જવાબ છે: c) Sebum – સીબમ
વિગતવાર સ્પષ્ટતા: Sebaceous gland produces sebum, an oily substance that lubricates skin and hair.

2.Orbicularis oris muscle is ઓબેંકયુલારીસ ઓરીસ સ્નાયુ કોનો સ્નાયુ છે?

a) Tongue – જીભ

b) mouth and check – મો અને ગાલ

c) Hand – હાથ

d) Nose – નાક

સાચો જવાબ છે: b) mouth and check – મો અને ગાલ
વિગતવાર સ્પષ્ટતા: Orbicularis oris is a circular muscle around the mouth that controls lip movements like speaking.

3.The power house of the cell is
સેલનો પાવરહાઉસ કોને કહે છે?

a) Ribosomes – રાઈબોસોમ્સ

b) Centrosome – સેન્ટ્રોઝોમ

c) Mitochondria – માઈટોકોન્ડ્રિયા

d) Chromosome – ક્રોમોઝોમ

સાચો જવાબ છે: c) Mitochondria – માઈટોકોન્ડ્રિયા
વિગતવાર સ્પષ્ટતા: Mitochondria generate energy (ATP) through cellular respiration, hence known as the powerhouse of the cell.

4.Bile stores in….બાઈલનો સંગ્રહ કયાં થાય છે?

a) Liver – લીવર

b) Duodenum – ડીઓડીનમ

c) Pancreas – પેન્ક્રીઆઝ

d) Gall bladder – ગોલ બ્લાડર

સાચો જવાબ છે: d) Gall bladder – ગોલ બ્લાડર
વિગતવાર સ્પષ્ટતા: Bile is produced by the liver and stored in the gallbladder until needed for fat digestion.

5.Calcitonin hormone is secreted by કેલ્શીટોનીન હોર્મોનનો સ્ત્રાવ કોના દ્વારા થાય છે?

a) Thyroid gland – થાઇરોઇડ ગ્લેન્ડ

b) Adrenal gland – એડ્રીનાલીન ગ્લેન્ડ

c ) Parathyroid gland પેરા થાઇરોઇડ ગ્લેન્ડ

d) Pituitary gland – પીટ્યુટરી ગ્લેન્ડ

સાચો જવાબ છે: a) Thyroid gland – થાઇરોઇડ ગ્લેન્ડ
વિગતવાર સ્પષ્ટતા: Calcitonin is secreted by the parafollicular cells (C-cells) of the thyroid gland and helps lower blood calcium levels.

(C) Match the following – જોડકા જોડો. 05

A B

(1) Robert Koch રોબર્ટ કોચ (1) Blood Group બ્લડ ગ્રુપ
(2) Louis Pasteur લુઈસ પાશ્વર (2) Small Pox સ્મોલ પોકસ

(3) Karl Landsteiner કાર્લ લેન્ડસ્ટીનર (3) Penicillin પેનિસિલિન

(4) Edvard Jenner એડવર્ડ જેનર (4) Tuberculin Test ટ્યુબરકયુલીન ટેસ્ટ

(5) Alexander Fleming અલેકઝાંડર ફલેમિંગ (5) Pasteurization પાશચ્યુરાઈઝેશન

(C) Correct Answer

A	B	Correct Match
(1) Robert Koch – રોબર્ટ કોચ	(4) Tuberculin Test – ટ્યુબરક્યુલીન ટેસ્ટ	(1) → (4)
(2) Louis Pasteur – લુઈસ પાશ્ચર	(5) Pasteurization – પાશ્ચ્યુરાઈઝેશન	(2) → (5)
(3) Karl Landsteiner – કાર્લ લેન્ડસ્ટીનર	(1) Blood Group – બ્લડ ગ્રુપ	(3) → (1)
(4) Edward Jenner – એડવર્ડ જેનર	(2) Small Pox – સ્મોલ પોક્સ	(4) → (2)
(5) Alexander Fleming – અલેકઝાંડર ફલેમિંગ	(3) Penicillin – પેનિસિલિન	(5) → (3)

Final Matching:
(1) → (4)
(2) → (5)
(3) → (1)
(4) → (2)
(5) → (3)