waste Disposal

bio medical waste

defination

• bio medical waste એટલે કોઈ પણ જાતનો પત્રો કે જે માણસ અને પ્રાણીના diagnosis activity વખતે ઉત્પન્ન થયેલ હોય.

source of biomedical waste

• ગવર્મેન્ટ હોસ્પિટલ નર્સિંગ હોમ
• પ્રાઇવેટ હોસ્પિટલ અને મડદા ઘર
• ડિસ્પેન્સરી અને PHC
• મેડિકલ રિસર્ચ અને ટ્રેનિંગ સેન્ટર
• બ્લડ બેન્ક અને કલેક્શન સેન્ટર
• એનિમલ હાઉસિસ
• વેક્સિન સેન્ટર.

classification of biomedical waste

infection waste

• આ કતરામાં પેથોજન હોય છે દા.ત. કલ્ચર લીધે મટીરીયલ્સ વોર્ડમાં કચરો ટીસ્યુ, સ્વોબ , ઇન્ફરેડ પર્સન નો કચરો , સ્ટુલ વગેરે.

પેથોલોજીકલ વેસ્ટ

• બેરિયમ એનીયા દ્વારા મિલ ઉપરની જાણવા માટે human tissue and bluid. G.g બોડી , એકસ્કીટા પાટૅ.

sharp waste

• e.g. નીડલ , સ્કાલવેન , બ્લેડ

ફાર્માસ્યુટિકલ વેસ્ટ

• કચરો જેમાં ફાર્માસ્યુટિકોલ કન્ટેન્ટ હોય જે એક્સપાયરી હોય અથવા તેને હવે યુઝ ન કરવો હોય કે જરૂરી ન હોય તે દવા ને.

કેમિકલ વેસ્ટ

• કેમિકલ સબ સ્ટન્સ હોય તેમાં વેસ્ટ દા.ત. લેબોરેટરી રીકેજન્ટ ડીસઈન્ફેકટ સોલ્યુશન જે એક્સપાયર હોય અથવા જેને હવે જરૂર નથી તે.

વેસ્ટ કોન્તેનીગ હેવીમેટલ

• દા.ત. બેટરી , બ્રોકન થર્મોમીટર.

પ્રેશર રાઈઝ કન્ટેનર

• દા.ત. ગેસ સિલિન્ડર , નાઇટ્રોજન , ઓક્સાઈડ.

રેડિયો એક્ટિવ વેસ્ટ

• રેડિયો એક્ટિવ વેસ્ટ સબસ્ટન્સ ધરાવતા હોય એવો કચરો.
• દા.ત. લેબોરેટરી કે રેડિયો થેરાપીમાં વપરાઈ ગયેલા કચરો.
• યુરેન કે સ્ટુલ એવા વ્યક્તિના કે જે રેડિયો એક્ટિવ થેરાપીને treat કરેલ હોય.

type of waste

non infected biomedical waste

• હોસ્પિટલમાં ઉત્પન્ન થતા પત્રમાં 10% કચરો બિનચેપી હોય છે જેમકે ઓફિસ પેપર પ્લાસ્ટિક બેગ, થેલીઓ , કવર , ઉત્પન્ન ખોરાક ને કચરો છાલ , તેનો અઠવાડો , બીજા શાકભાજીને કચરો.

infection biomedical waste

• ફેલાવાનો ભય રહે તેવો ૧૦ ટકા કચરો સેપી હોય છે શરીરમાં થી નીકળેલા અવયવો લેબોરેટરીના લોહીના અને પેશન્ટના સેમ્પલ થી બ્લેડ કાચના ટુકડા બેડશીટ કપડા જે પેશન્ટ ના લોહી અથવા પ્રવાહીની ભીના થઈ ગયા હોય કે કેથેટર યુરિન બેગ વગેરે આ વખતે પી કચરા ને પ્રથમ કરી તેનો યોગ્ય પદ્ધતિથી નિકાલ કરવો જોઈએ.

રીતો

method of biomedical waste disposal

• હોસ્પિટલમાં ઉત્પન્ન થતા જૈવિક કચરાનો વૈજ્ઞાનિક રીતે નિકાલ કરવા નીચેના પગલાં લેવા.

segatiam of bio medical waste

• બિનચેપી અને ચેપી કચરાને જુદો કરવો.

hending

• જેપી કચરાનો યોગ્ય હેન્ડલિંગ અને માનવજત કરવી.

transfermation of biomedical waste

• જેપી કચરાને પ્રથમ ડીશઇનફેક્ટર કરી તેનો યોગ્ય પદ્ધતિથી નિકાલ કરવો જોઈએ.

propar bio medical West માટે શું કરવું

• વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ માટે ખાસ પોલીસી નક્કી કરવી.
• ચોક્કસ પ્રોપર સુપરવિઝન અને ડેઇલી રિપોર્ટિંગ કરવું.
• દરેક ચેપિ કચરાનો નિકાલ કરતા પહેલા તેનું ડીશ ઇન્ફેક્શન ખાસ કરવૂ.
• ઈન્ફેક્ટર કંટ્રોલ માટેના યુનિવર્સલ પી્કોશનનું ચુસ્તપણે પાલન કરવું.
• વેસ્ટ ડિસ્કોઝલ માટે નર્સિંગ સ્ટાફ , સર્વન્ટ , સ્વીયર વગેરેને ટીચિંગ આપવું.
• P. T અને લોકોને આ અંગે આરોગ્ય શિક્ષણ આપી જાગૃત કરવા.

hospital waste management team

• દરેક ડિપાર્ટમેન્ટમા ચીફ
• વેસ્ટ મેનેજર
• નર્સિંગ સુપ્રીટેન્ડેટ
• ચીફ સુપરવિઝન
• સફાઈ કામ વાળા.

નોંધ

• કોઈપણ ચિઝના કેમિકલ ડિસ ઈન્ફેક્શન માટે 1% સોડિયમ હાઇડ્રોક્લોરાઇડ સોલ્યુશન નો યુદ્ધ થાય છે.
• ઇન્સીનરેટરમાં કચરો નાખતા પહેલા કેમિકલ ડીશ ઇન્ફેક્શન કરવું.
  કલર કોડૅ પદ્ધતિ
• વિવિધ પ્રકારના કલેક્શન માટે કલર કોડૅ પદ્ધતિ અમલમાં છે.

1. પીળા રંગની કોથળી

• આમાં ચેપી ડ્રેસિંગ માનવ શરીરના અંગો પેશન્ટા અને પ્લાસ્ટર જેવા કચરાનો સંગ્રહ કરવામાં આવે છે.

1. બ્લુ કે વાદળી કલરની કોથળી

• આ કોથળીમાં ઇજા થાય તેવી અણીદાર કચરો કલેક્ટ કરવામાં આવે છે જેમ કે નીડલ એમ્પીયુલ કાચની બોટલ બ્લેડ નાઈફ વગેરે આ કચરાના સંગ્રહ માટે પંચર પ્રુફ કન્ડેનર નો યુઝ થાય છે
  નિકલની અંતિમ પદ્ધતિ
• પહેલા રાસાયણિક પદ્ધતિથી જંતુમુક્ત કરવો અને બીજીવાર વપરાશ ન કરી શકાય તે રીતે તેને તોડી નાખો પછી નાશ કરવો.
  3.લાલ કલરની કોથળી
• આ પ્રકારની બેગમાં જે કચરો બાળી નથી શકાતો જેમ કે તેમાં પ્લાસ્ટિક કચરાનો સમાવેશ થાય છે દા.ત. કેથેટર IV , સેટ , ગ્લોવ્ઝ , યુરીન બેગ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
• નિકાલની અંતિમ પદ્ધતિ
• પહેલા રાસાયણિક પદ્ધતિથી તેમ મુક્ત કરવો અને પછી તેનો નિકલ કરવો

1. કાળા કલરની બેગ

• આ ડોલમાં એકસ્પાયર થયેલ દવાઓ , વધેલો કચરો , કાગળ અને પુઠ્ઠા ના કચરા નો સમાવેશ થાય છે.
• નિકાલ અંતિમ પદ્ધતિ
• માનવ વસ્તીની દૂર જમીનમાં ખાડો ખોદી દાટી દેવા

કચરાના સંગ્રહ અને નિકાલ વખતે ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો

• બેગ વ્યવસ્થિત રીતે બંધ હોવી જોઈએ અને ક્યાંય થી કચરો નીકળતો ન હોવો જોઈએ
• બેગ ને હંમેશા ચોખ્ખી રાખવી.
• હેરફેર કરતી વખતે શરીરની તેને દૂર રાખવી.
• કદી પણ પથેલી ની નીચે હાથનો રાખવો
• એક સાથે ઘણી બધી થેલીઓનો ઊંચકવી
• થેલી શરીર સાથે અટકાવી જોઈએ નહીં.
• પીળી થેલી ખાસ કરીને ખેંચવી કે પછાડવી નહીં.
• વાદળી થયેલી કે કંટેનર ને હંમેશા હેન્ડલ વડે પકડવી.
• કચરો ઉપાડના રે ચીજોને સિદ્ધિ ટચ ન કરવી.
• જેમાં કચરાનો સંગ્રહ થાય છે તે ડસ્ટબિન ને નિયમિત રીતે સાફ કરવી.
  ,

કચરાના નિકાલ ની વિવિધ પદ્ધતિઓ

• જૈવિક કચરાનો કલર કાર્ડ પદ્ધતિ પ્રમાણે કલેક્શન કર્યા બાદ તેનો યોગ્ય રીતે નિકાલ કરવો જરૂરી છે જેથી મુખ્યત્વે પાંચ મેથડ અસ્તિત્વમાં છે.
• 1. ડીપ બ્યુરીયલ
• 2. અને માઇક્રોવેવ ટ્રીટમેન્ટ
• 3. શેડિંગ
• 4. લેન્ડફિલ્
• 5. ઇનસિંરેશન

1. ડીપ બ્યુરીયલ

• ડીપ બ્યુરીયલ એટલે કે જમીનમાં દાટી ને તેનો નિકાલ કરવો આ મેથડ લોકોની વસ્તીથી દૂર આશરે બે મિનિટ ઊંડો ખાડો બનાવવો તેને કચરો માટે અડધો ભરવામાં આવે છે તેના પર 50 સેન્ટીમીટર ચુનાનો પર કરવામાં આવે છે અને તેના પર માટી નાખવામાં આવે છે.
• ખાડા પર લોખંડની જાળી મૂકી સમય જતા કોઈ પ્રાણીઓ તેને ખોલી ન શકે.
• ખાડામાં જેટલી વાર કચરો ઉમેરીને કેટલી વાર કચરો પર લગભગ 10 cm સુધીનો માટીનો થર કરવો.
• ખાડાની જગ્યા માનવ વસવાટથી દૂર થતા પાણીના સ્ત્રોત જેમ કે કુવા થી દૂર હોવો જોઈએ ‌
• સંસ્થા પાસે દરેક ખાડા નું લિસ્ટ અને રેકોર્ડ હોવો જોઈએ.

2. ફોટો ક્લેવ અને માઇક્રોવેવ

• આમાં પતરા ને ડીશ ઇન્ફેકટેડ કરવા માટે થે્શરાઈઝડ ગરમીથી જંતુમુક્ત કરવામાં આવે છે એટલે કે ભીની ગરમી દ્વારા દબાણપૂર્વ વરાળ વડે તમામ જંતુઓ મરી જાય છે ત્યારબાદ આ કચરાનો નિકાલ કરવામાં આવે છે.
• માઇક્રોવેવ એટલે કે આ મેથડમાં જૈવિક પત્ર અને માઇક્રોવેવ યુરિનથી અંદર 95° c યે 25 મિનિટ સુધી રાખવામાં આવે છે જેનાથી કચરામાં રહેલા તમામ જીવાણુઓ નાશ પામે છે ત્યારબાદ આ કચરાને નિકાલ કરવામાં આવે છે.

શેડિંગ

• કોમ્પ્રેશન અને શેડિંગ તે મિકેનિકલ પ્રોસેસ છે આમાં મોટા જથ્થામાં રહેલા કચરાને પહેલા દબાણથી કે ડમ્પ્રેસ કરીને નાની સાઈઝમાં ફેરવવામાં આવે છે અને ત્યારબાદ સેન્ડિંગ મશીન દ્વારા તેને નાના પીસ ના સ્વરૂપમાં ફેરવવામાં આવે છે ગ્રાઈન્ડર મશીન
• કચરાને ડીસ ઈન્ફેકટ કર્યા બાદ જ આ મેથડ ઉપયોગી છે.

લેન્ડફિલ

• આ મેથડમાં પણ મોટા લંબચોરસ કે ગોળાકાર ખાડા પાડવામાં આવે છે અને તેની અંદર દીવાલને ચણી લેવામાં આવે છે. અને ઉપરથી સ્લેપ ભરવામાં આવે છે તેમાં એક મોટી પાઇપ રાખવામાં આવે છે જેમાંથી કચરો મોટા પાઇપમાં રાખવામાં આવે છે જેમાંથી કચરો ખાડામાં નખાય છે.
• તારે આ ખાડો પુરાઈ જાય ત્યારે પાઇપ દૂર કરી ખાડાને સીલ કરી દેવામાં આવે છે.

5 ઇન્સીનરેશન

• જૈવિક કચરાના નિકાલ માટેની ખૂબ જ ઉત્તમ એવી આ મેથડ છે જેમાં કચરાને ચોક્કસ પ્રકારના મશીનના બાળવામાં આવે છે આ મશીન મશીન ના ઇન્સિનેરેટર કહેવામાં આવે છે જેનાથી બધા જ પ્રકારના જીવાણુઓનો નાશ થાય છે.

નવી રસીઓ

• optical vaccine
• – સરકાર શ્રી દ્વારા વ્યાપક રસીકરણ કાર્યક્રમ અંતર્ગત વિના મૂલ્ય આપવામાં આવતી રોગપ્રતિકારક રસિઓ ઉપરાંત કેટલીક નવી રસિઓ ખાનગી હોસ્પિટલમાં મૂકવામાં આવે છે આવી રસીઓ વિદેશથી આપાત કરવામાં આવતી હોવાથી તેના નામ કામ અને ગામ ઘણો જ ઉંચા હોય છે 200 થી 1000 સુધી ઉંચી કિંમતને કારણે આવી રસીઓનો સમાવેશ વિના મૂલ્ય વ્યાપક રસીકરણ કાર્યક્રમમાં કરવામાં આવેલ નથી એટલે માતા પિતા પાસે જો સરકારી રસીકરણ કાર્ડ હશે તો તેમાં આવી રસીઓનો નાશ પણ જોવા નહીં મળે.
• આવી મોંઘી રસી બાળકને અપાવી કે નહીં તેનો નિર્ણય માતા પિતાએ પોતાની આર્થિક સગવડને ધ્યાનમાં લઇ પોતે જ કરવાનો હોય છે એટલે આવી રસિઓને સ્વૈચ્છિક કહેવામાં આવે છે. અંગ્રેજીમાં તેને optinal vaccine પણ કહે છે આવી રસીઓ મુકાવવાનો આગ્રહ ડોક્ટર કરતા નથી તો પણ ખીચાને પોસાય તેમ હોય તો રસે ગમે તેટલી મોંઘી હોય તો પણ બાળક કરતાં કશું મોંઘુ નથી એમ સમજી મુકાવી.

નોંધ

• ઉપર દર્શાવેલ રસિઓમાંથી પ્રથમ બે રસથી M.M.R અને હિપેટાઈટીસ-B નો સમાવેશ વ્યાપક રસીકરણ કાર્યક્રમમાં કરવામાં આવે છે અને વિના મૂલ્ય આપવામાં આવે એવી ભારપૂર્વકની ભલામણ ભારતીય બાળતજજ્ઞ એકેડમી ( IAP ) દ્વારા સરકારે કરવામાં આવી છે વહેલી તો કે આ બંને રસીયો ના ફાયદા સામાન્ય ધન સુવિધા વિના મૂલ્ય પહોંચે એવી પ્રાર્થના કરીએ.

1. M.M.R ની રસી

• M.M.R નીરસ્તી ઓરી ની રસી ની માસીયાઈ બહેન ગણાય તેના નામના આવેલા ત્રણ અક્ષર પ્રમાણે તે ઓરી ઉપરાંત બીજા બે મળી કુલ ત્રણ રોગો સામે રક્ષણ આપે છે.
• M – measles ( ઓરી )
• M – mumps ( ગાલ પિચોળીયા )
• R – rubella ( નૂરબીબી‌ ).
• M.M.R મુકવાની યોગ્ય ઉંમર 15 થી 18 માસ વચ્ચેની ગણાય તો પણ ગાલપીસોડિયા જોવા રોગના વાયરા ચાલતા હોય તો 18 વર્ષ સુધીના ઉંમરની કોઈપણ વ્યક્તિને આપી શકાય છે.
• આ રસીનું માત્ર એક જ INJ મૂકવાનૂ હોય છે.
• M.M.R. નીરજસિંહ 9 માસની ઉંમરે મુકેલા ઓરીની રસીના ડોઝના બુસ્ટર ડોઝ નું કામ પણ કરે છે.
• સગર્ભા મહિલાઓમાં આ રસી ન મુકાવી અને રસી મુકાવ્યા બાદ ત્રણ મહિના સુધી સગર્ભા ન બનવું
• આ રોશની ખાસ કોઈ આડઅસર જોવા મળતી નથી રસી મુકાવ્યા બાદ 10 દિવસે સાધારણ તાવ અને સોજો આવે છે આપોઆપ વિદાય લે છે.

2. હિપેટાઇટિસ A ની રસી ( HAV ).

• હિપેટાઇટિસ A એટલે કમળો આ કમળો પાણી અને ખોરાક જન્ય અને વાયરસથી થતો રોગ છે જે મુખ દ્વારા બોડીમાં પ્રવેશે છે અને લીવરને લક્ષ્ય બનાવી આગળ વધે છે આમ તો આ કમળાને સાદો કમળો કહેવામાં આવે છે કોઈ હરપત નથી પણ એ જ્યારે કમળી નું સ્વરૂપ ધારણ કરે ત્યારે મોત સિવાય કોઈ વિકલ્પ નથી રહેતો. આવી પરિસ્થિતિનું કમભાગ્ય જ નિર્માણ થાય ત્યાર પહેલા આ કમળા વિરોધી રસી હિપેટાઇટિસ ની રસી મુકાવી નિશ્ચિત બનવામાં જ શાણપણ ગણાય.
• એક વર્ષની ઉંમર આરસી મુકવા માટે યોગ્ય ઉંમર ગણાય તો પણ ત્યાર પછી પણ આ રસ્તે મુકાવી શકાય.
• ઇન્જેક્શન સ્વરૂપે આપણામાં આવતી આ રસ્તે ના આપવામાં હોય છે પ્રથમ ડોઝ મૂક્યા બાદ 8 થી 12 મહિના સુધી બીજો દોસ્ત આપવો જેને પણ કહે છે.
• રસીને કોઈ ચિંતાજનક આડેસર નથી.
• આરોગ્ય કર્મચારીઓ ડોક્ટર અને કમળાના દર્દીઓના કનેક્ટમાં આવતા દરેક કુટુંબીજનોએ આ રચિ અવશ્ય મૂકવી.

ટાઈફોડ ની રસી

• ટાઈફોડ ના રોગથી કોઈ અપરિચિત હોય જ્યાં સુધી પાણી અને ખોરાક દૂષિત હશે અને બહારનું ખાવા પીવાની આદતો અકબંધ રહેશે ત્યાં સુધી ટાઈપનો ત્રાસ સહન કરવો પડશે. ટાઈફોડના બેક્ટેરિયા પાણી અથવા ખોરાકની અડલાઈ‌ પેટમાં પ્રવેશી પોહળા કરે એવી શક્યતા દરરોજની ગણાય ટાઈફોડના હુમલાના આવા ભય સિમેં રક્ષણ મેળવવું હોય તો ટાઈફોડની રસી મુકાવી.
• ટાઈફોડની રસી બે પ્રકારની હોય છે.

1. કેપ્સયુલ

• મોઢેથી ગળવાની કેપ્ચ્યુલ રસીના ત્રણ ડોસ એકાંતર લેવાના હોય છે ત્યારબાદ દર ત્રણ વર્ષે બુસ્ટર ડોજ આપવો બુસ્ટર ડોસમાં ફરી એકાંતર એક એમ કુલ ત્રણ કેપ્સુલ લેવી જરૂરી ગણાય.
• આ રસ્તે માત્ર છ વર્ષની મોટી ઉંમરના બાળકોને જ આપી શકાય કારણ કે નાના બાળકો કેપ્સ્યુલ ગળી શકતા નથી.
• ઉલટી અને પેટના દુખાવા જેવી કેટલીક સામાન્ય તકલીફ સિવાય આ રસ્તે નિર્દોષ ગણાય.

2 ટાઈફોડની inj રસી

• બાળકની ઉંમર બે વર્ષ પૂરી થયા બાદ આ રસ્તે મુકાવી મોટી ઉંમરના બાળકોને પણ આ રસ્તે મુકાવી શકાય.
• આ ઋષિનું માત્ર એક જ ઇન્જેક્શન મુકવાનો હોય છે આ ઇન્જેક્શન ની અસર માત્ર એક વર્ષ સુધી જળવાઈ રહે છે ત્યારબાદ દર વર્ષે એક ઇન્જેક્શન અવશ્ય મૂકવું જેને બુસ્ટર ડોઝ કહે છે.
• બાળકને એકાદ વખત ટાઈફોડની હુમલો આવી શક્યો હોય તો પણ રસી મુકાવી શકાય.
• ઇન્જેક્શન મુકવાની જગ્યાએ સોઝો , પેઇન અને ફીવર એ રસીને આડઅસર ગણાય છે જે આપોઆપ મટી જાય
• ડોક્ટર અને માતા પિતાએ સાથે મળી ઉપરોક્ત બંનેમાંથી કઈ દ્રષ્ટિ પસંદ કરવી એ નક્કી કરવાનું હોય છે બાળકને કેપ્ચ્યુઅલ પીવડાવવાની કે ઇન્જેક્શનનો ઉપકારો મોટાભાગના ડોક્ટર ઇન્જેક્શન વાળી પસંદ કરે છે.
• ટાઈફોડની રસી મુકાવી કે ન મુકાવી એનો નિર્ણય માતા-પિતાને આર્થિકવર્ડ ઉપર આધાર રાખે છે એટલે આ રસ્તે સ્વૈચ્છિક કહેવાય છે.

અસબડાની રસી

• અસબડાનો રસી આમ તો સામાન્ય રોગ ગણાય તો પણ રોગ અને દુશ્મનને કદી નબળા ન ગણાય અસબડાની આડઅસર ફેલાઈટીસ જેવા ભયંકર રોકમાં પણ પરિવર્તન પામે છે અસમડા નો રોગ ચેપી છે એટલે એના વાયરા ચાલતા હોય ત્યારે 15 વર્ષથી નીચેની ઉંમરના કોઈપણ બાળક કે યુવાન હેડફેડ લઈ શકે છે એના ચેપથી ચેતવા માટે અસબડાની રસી મુકાવવી જરૂરી ગણાય છે તે રસી નું નામ વેરીસેલા વેકસીન છે આપણે તેને અસબડાની રસી કહીએ તો પણ ચાલે.
• બાર માસથી મોટા અને 12 વર્ષથી નાની ઉંમરના કોઈપણ બાળકને આ વસ્તીના ઇન્જેક્શનનો માત્ર એક ડોઝ આપવો મોટી ઉંમરની વ્યક્તિને પણ મૂકી શકાય.
• 12 વર્ષથી મોટી ઉંમરના બાળક કે યુવાનને માત્ર એક મહિને પરંતુ બે ડોઝ ના આપવા પ્રથમ ડોઝ આપ્યા બાદ એક થી બે મહિના બાદ બીજો ડોઝ આપવો.
• અછબડા ના દર્દીના સંપર્કમાં વારંવાર આવવું પડે તેવા આરોગ્ય કર્મચારીઓ અને ડોક્ટરે ઉંમર લઈને લીધા વગર રસી મુકાવી સલામ જોઈએ.
• આ રસી 10 વર્ષ સુધી અસબડાના રોગ સામે રક્ષણ આપે છે.
• રસી ને કોઈ નોંધનીય આડઅસર નથી.
• સગર્ભ મહિલાએ આરસી ન મુકાવી અને વિવાહિત મહિલાએ રચે મુકાવ્યા બાદ ત્રણ મહિના સુધી સગર્ભનો બનવું.
• ટીરોઈડ કે સેલીસિલેટ જેવી દવા લેતી વ્યક્તિ આ રસી મુકાવતા પહેલા ડોક્ટરને અવશ્ય જાણ કરવી.

નોંધ

• કેટલાક દર્દીમાં બાળક કે યુવાને સ્ટીરોઈડ નામથી ઓળખાતી દવાઓ લાંબા સમય સુધી આપવામાં આવે છે આવા બાળકને આ રસી આપતા પહેલા એક મહિના સ્ટીરોઈડ દવા બંધ કરવી અને ત્યારબાદ જ રસી મૂકવી રસી મૂક્યા બાદ પણ ત્રણ વિક સુધી સ્ટીરોઈડ દવા ન આપવી.
• સાંધાના વા જેવા દર્દીમાં વપરાતી સેબીસીલેટ જેવી દવા રસથી મુકાવ્યા બાદશાહ અઠવાડિયા સુધી બંધ કરવી..

હિબની રસી

• ( CH ઇન્ફ્લુએન્ઝા-B બેક્ટેરિયા થી થતા રોગની રસી ).
• પાંચ વર્ષથી નીચેની ઉંમરના બાળકોમાં ઇન્ફ્લુએન્ઝા નામના બેક્ટેરિયા થી કેટલાક ગંભીર રોગો થાય છે આવા રોગોના નામો ઉલ્લેખ કરીએ તો મેનેન્જાઇટીસ ( મગજનો ચેપ ) જેવા ભયંકર રોગનું નામ મથાળે આવે ત્યારબાદ ન્યુમોનિયા , સાંધાનો ચેપ , સ્વરપેટીનો ચેપ , હદયના આવરણ ઉપરનો ચેપ અને સમગ્ર લોહીમાં ફેલાયેલા ચેપ વગેરે સામે આંગળી સિંધી શકાય છે.
• આવા એકમેજ થી ચડિયાતા ભયંકર રોગ તમે રક્ષણ મેળવવા હિબ રસી મુકવામાં આવે છે આરોસીનું આખું નામ હિમોફીલિસ ઇન્ફ્લુએન્ઝા ટાઈપ-B
• આ રસ્તે ઇન્જેક્શન સ્વરૂપે મૂકવામાં આવે છે. ( ઇન્ટ્રામસ્ક્યુલર )
• બે માસથી મોટા અને છ વર્ષથી નાના એના બાળકોને હિબની રસી મુકાવી શકાય છ વર્ષ બાદ આ રસી મુકાવી કોઈ હેતુ શરતો નથી.
• રસી મુકાતી વખતે બાળકને એ જ લક્ષ્યમાં લઈ ની સંખ્યા ડોઝ ની સંખ્યા નક્કી કરવામાં આવે છે. દોસ્ત ની ગણતરી નું કામ ડોક્ટરનું છે તોપણ જીગ્નાશુ માતા પિતાએ અહીં દર્શાવેલ ટેબલ હોવું.
• હિદની રસી અને ત્રિગુણી રસી સંયુક્ત સ્વરૂપે પણ ઉપલબ્ધ છે સંયોજિત રસી મુકાવી બાળકને બંને રસીને અલગ અલગ ઇન્જેક્શન ની પીડા થી રાહત આપી શકાય.

નોંધ

• બે ડોઝની વચ્ચે એક થી બે માસનું અંતર રાખવું જરૂરી છે.
• રસી મુકાવ્યા બાદ બાળકને ખાસ કોઈ ગંભીર અસર થતી નથી સાધારણ ફેવર સોજો અને સોપની પીડા થાય છે સહજ ગણાય.
• બાળકને ત્રિગુણી રસી મુકાબલા બાદ જો કોઈ ગંભીર તકલીફ ઊભી થાય તો હિબની રસી મુકાતા પહેલા ડોક્ટરને આ વિશે વાકેફ કરવો.
• આરોસી મુકાવી કે નહીં તેનો નિર્ણય માતા-પિતાની ઈચ્છા અને આર્થિક સગવડ ઉપર આધાર રાખે છે આ પણ સ્વૈચ્છિક રસી છે.

રસીનો ચિત્ત બિંદુ પર સગ્રાહતા

1. થીજિ જવાથી નુકસાન પામતી રહી

• DPT
• DT
• TT
• હિપેટાઇટિસ – B

1. કોઈપણ હાની વગર થીજવી શકાય તેવી રસી

• BCG
• OPV
• ઓરી.

આઈસ લાઈન રેફ્રિજરેટર

• ક્ષમતા – 140 લિટર / 300 લીટર
• PHC – 14O લીટર
• ટેમ્પરેશર – 12° – 8°
• ILR ને બે વિભાગ હોય છે ઉપરનો અને નીચેનો.
• થર્મોમીટર – ILR ના બાસ્કેટમાં રાખવામાં આવે છે.

આઈસ લાઈન રેફ્રિજરેટર

• BCG , DPT , DT , TT , ILR ઉપરના ભાગે બાસ્કેટ રાખવામાં આવે છે.
• OPV , ઓરી- ILR નીચેના ભાગે રાખવામાં આવે છે..

ડિપ ફ્રીઝ

• ક્ષમતા – 140 લીટર / 300 લીટર
• PHC – 140 LITTER
• ટેમ્પરેચર – 18° થી 20°
• આઈસપેક થીજવા માટે આ ફ્રીઝ નો યુઝ થાય છે
• 24 કલાકમાં 20 આઈસપેક પેક થી જવામાં આવે છે
• વીજળી થતી રહે તેવા કિસ્સામાં ને ફ્રીઝર ખોલવામાં ન આવે તો તે 18 થી 26 કલાક સુધી આંતરિક તાપમાન જાળવી રાખે છે.
• ડીપ ફ્રીઝરમાં સાંતુક ન રાખવો જોઈએ.

cold box

• રસી નો સંગ્રહ અથવા હેરફેર કરતા અને ફિઝવેલ આઈસ પેક મુકવા માટે યુઝ કરવામાં આવે છે.
• 5 l અને 20 l બે સાઈઝની છે.
• 5 લિટરમાં 1500 ડોઝ અને 20 લીટર માં 6000 ડોઝ રચિ હેરફેર કરી શકાય.
• વીજળી જતી રહે તેવા કિસ્સામાં જો 20 લિટર નિ શિત પેટી ખોલવામાં ન આવે તો તે પાંચ દિવસ 43° સેલ્સિયસ સુધી તાપમાન જાળવી રાખે છે.
• શિત પેટીમાં DPI , TT , DT રસીને વિવિઘ થિજવેલ આઈસ પેક ના સીધા કોન્ટેક્ટમાં આવે તેમનો મુકવી જોઈએ.

વેક્સિન કેરિયર

• રસીના નાના જથ્થાને પેટા કેન્દ્ર અથવા ગામડામાં લોહી થવા માટે વેકસીન કેરિયર નો યુસ થાય છે
• વેક્સિન કેરિયરમાં સંપૂર્ણ પાંચ થિજવેલ આઈસ પેક મૂકવા.
• DDT , DT , TT રસીને શિશિઓ થીજવેલ આઈસ પેક ના સીતા સંપર્કમાં આવે તેમ ન મૂકવી.

આઈસ પેક

• આઈસ પેકમાં 100% પૂરેપૂરું વોટર ભરવું નહીં.
• આઈસ પેક માં લાઈન હોય ત્યાં સુધી જ વોટર ભરવું.
• તેનું ઢાંકણ બરાબર બંધ કરો.
• આઈ સ્પેક ફ્રીજમાં મુકતી વખતે બહારની સપાટી સુકિ હોય તેવી કાળજે રાખો.

A condition ice pack

• ફ્રીજમાંથી આઈસપેક બહાર કાઢવા અને જ્યાં સુધી આઈસપેક ની અંદર ના બરફનું હલનચલન અવાજ કાનથી સંભળાય નહીં ત્યાં સુધી તેને બહાર રાખવું આનો મતલબ એવો થયો કે આઈસપેક ની અંદર ફક્ત બરફ ન હોવા પાણી પણ છે આઈસપેકની આવી સ્થિતિ થવાનો આધાર બહાના તાપમાન પર રહેલો છે આઈસપેકને પસીનો થાય તે જરૂરી રસીઓ થિજી જતી અટકે છે.

ગ્રામીણ / સ્તરે રસીને સુરક્ષિત રાખવા માટે

• સત્તો માત્ર જરૂરી પ્રમાણમાં જ મંગાવો જોઈએ.
• વ્યક્તિન કેરિયર માંથી જ્વેલ જ આઈસ પેક હોવા જોઈએ.
• WB ગ્રેડ 1 થી વધુ ન હોવું જોઈએ સેશન દરમિયાન તે ગ્રેડ 2 થી વધુ ન હોવું જોઈએ.
• સેશનની કામગીરી છાયા હેઠળ કરવી જોઈએ.
• ઓરી અને OPV ની રસીયો સેશન દરમિયાન આઈસ માં અથવા બરફના પાત્રમાં જ રાખવી.
• વેક્સિન કેરિયર જરૂર જણાય ત્યાં જ ખોલવું જોઈએ.
• રસીને ગરમીથી અથવા સીધા સૂર્યપ્રકાશમાં ન ખોલવામાં આવે તેની કાળજી લેવી.
• BCG ને એમ ને ગરમીથી તથા પ્રકાશથી સુરક્ષિત કરવા માટે કાળા કાગળની વિટાવવી જોઈએ.
  યાદ રાખો
• BCG અને ઓરીની પુનગૅઠીત રસીઓને ચાર કલાક પછી યુઝ ન કરવો જોઈએ
• જો રસી નો સમય વીતી ગયો હોય તેવી રસી નો યુઝ ન કરવો જોઈએ.
• કોઈ રસીનો PHC અથવા ગ્રામ્ય કક્ષાએ સંગ્રહ ન કરવો જોઈએ.

shack test

• DPT, DT , TT હિપેટાઇટિસ -B ટાઈફોડની દેશી શિશિઓ માંથી એક શિશિ એવી લો જેને આપતી જે થિજિ ગયેલ માનતા હોય અને જે ક્યારે થીજી ગયેલ ન હોય.
• બંને શિશિઓને અંદર બરાબર મિશ્રણ હલાવો જેથી કુલ કચરો હોય તો તે શિશિની અંદર બરાબર મિશ્રણ થઈ જાય
• 15 મિનિટ સુધી રાહ જુઓ
• બને શીશીની અંદર જુઓ
• જર્સી એક રસ ન થાય અથવા તેમનો કોઈ કચરો કે કણ શીશીના તળિયે કરેલા જોવા મળે તો રસી અમુક સમયે અથવા અન્ય કોઈ સમયે થી ગયેલ હતી તેમ ગણાય છે.
• આવી રસી નો ઉપયોગ ન કરવો
• રસી કોઈપણ સમયે થીજી ગયેલી હતી કે નહીં તે નક્કી કરવા માટેનો પરીક્ષણ એટલે શેક ટેસ્ટ
• DPT , DT , TT , હિપેટાઇટિસ – B રસીઓ થીજી જવાથી નુકસાન થાય છે.

પેટા કેન્દ્ર / ગા્મીય સ્તરેથી પરત આવેલ રસી નો નિકાલ

• પેટા કેન્દ્ર સ્તરેથી પરત આવેલ શિશિઓ ખોલવામાં આવેલ ન હોય તો તેને રબર બેન્ડ મૂકીને નિશાની કરો અને ILR ફ્રીજમાં મૂકો.
• બીજા સેશનમાં આવી રસીઓ ઉપયોગ થાય તે જુઓ.
• DPT , DT , TT હિપેટાઇટિસ – B રસીઓ થીજી જવાથી નુકસાન થાય છે.

cross infection

• ક્રોસ ઇન્ફેક્શન એટલે સારવાર લેનાર દર્દીને સીધી રીતે અથવા કોઈપણ માધ્યમ મારફતે અન્ય પ્રકારે ચેપ લાગે છે એટલે કે તેની મૂળ માંદગી ન હોય પણ તેને નવા જ પ્રકારનો અન્ય ચેપ લાગે છે તો તેને ક્રોસ ઇન્ફેક્શન કહે છે.
• દા.ત. એક વોર્ડમાં મેલેરિયાના પેશન્ટને અને ઓપરેશન કરેલ દર્દીને દાખલ કર્યા છે તો ઓપરેશન વાળા દર્દીને મેલેરિયા થવો , AIV વાળા દર્દીની સિરીઝ કે નીડલ જંતુમુક્ત કર્યા વગર જ બીજા દર્દીના વાપરવામાં આવે તે પણ HIV નૂ ઇન્ફેક્શન લાગી શકે છે.

ક્રોસ ઇન્ફેક્શન કઈ રીતે અટકાવવું

• ચેપી રોગના દર્દીની સારવાર કર્યા પહેલા અને પછી હંમેશા હેન્ડ વોશ કરવા જોઈએ ખૂબ જ ચેપી રોગના દર્દીની સારવાર દરમિયાન ગ્લોબ્સ કે માસ્ક ગાઉન અને કેપ નો યુઝ કરવો.
• ચેપી દર્દીના ઉપયોગમાં આવેલ વસ્તુઓને સારી રીતે સંતો રહિત કર્યા બાદ જ ફરી ઉપયોગમાં લેવી.
• પેશન્ટ ના વિવિધ સિક્રિશન જેવા કે બ્લડ , પસ વગેરે જંનતુરહિત કર્યા બાદ યોગ્ય જગ્યાએ નિકાલ કરવો.
• દૂધ ખોરાક વગેરે વસ્તુઓને ક્લીન અને ઢાંકેલા રાખવા ગંદા હાથે તેને અડકવું નહીં કે વાસી વસ્તુઓનો યુઝ કરવો નહીં.

સીરમ

• સીરમ એટલે તૈયાર રોગપ્રતિકારક શક્તિ સિરમ નીચેની રીતે તૈયાર કરવામાં આવે છે જેમાં બેક્ટેરિયા કે રોગના અંતરે ઇન્જેક્શન દ્વારા આપવામાં આવે છે શરીરના રોગના જીવાણુઓ દાખલ થતા ઘોડાનો શરીર તેના પ્રત્યે એન્ટીબોડી ઉત્પન્ન કરે છે અમુક દિવસો પછી ઘોડાના લોહીને ઘોડાના શરીરમાંથી બહાર કાઢીને તેના લોહીમાં રહેલા એન્ટીબોડીને અલગ કરીને ભેગા કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ લેબોરેટરીમાં તેને શુદ્ધ કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ પેકિંગ કરવામાં આવે છે ટૂંકમાં સીરમ એટલે તૈયાર ઇમ્યુનિટી

રસી નો ઉપયોગ કરતા પહેલા ચકાસવાની વસ્તુઓ

• પોલિયોની રસથી વાયલમાં હોય છે આ રસ્તે દેખાવમાં ચોખ્ખી હોવી જોઈએ જો તેમાં કચરો દેખાય તો તેનો યુઝ કરવો નહીં.
• DPT , DT , TT ના વાયરલમાં બારીક કણો કે તાંતણા નથી તે ચેક કરવું જો આમ હોય તો યુઝ ન કરવો.
• મીઝલ્સને અને BCG વેક્સિન સૂકા પાવડર સ્વરૂપે આવે છે તેનો યુઝ કરતા પહેલા નિર્ધારિત કરેલા માપ પ્રમાણે ડિસ્ટલ વોટર કે નોર્મલ સલાઇન વડે આ પાવડરને ઓગાળવામાં આવે છે અને પછી તેનો યુઝ કરાય છે.
• BCG નીરસ્તી આપવા માટે ખાસ પ્રકારની BCG સિરીઝ નો ઉપયોગ થાય છે.

રસીયો આપવાની વિવિધ રીતો

• રસી આપવા માટે મુખ્યત્વે ચાર રીતનો ઉપયોગ થાય છે.
• 1.oral – પોલિયો વેક્સિન માટે.
• 2. Intra dranal – BCG
• 3. Intra muscular – DPT , DT , TT
• 4. Sus કયુરેનિયસ – મિઝલ્સ માટે.

ઓરલ

• આ રૂટ મારફતે પોલિયોની રસી અપાય છે અને તેના દોઝ બે ટીપા છે.

ઇન્ટ્રા ડર્મલ

• આ રૂટ મારફતે BCG ની રક્ષા આપવામાં આવે છે.
• BCG વેકસીન ઇન્ટ્રાડોરમલ ફ્રુટ થી આપવામાં આવે છે એટલે કે ચામડીના સૌથી ઉપરના સ્તરમાં આ રસિ અપાય છે.
• સૌપ્રથમ રસી નું પુનઃનિર્માણ કરો એટલે કે પાવડરમાં ડીસ્ટટલ વોટર નાખી તેને ડીઝોલ્ડ કરો.
• હવે સિરીંજ દ્વારા વાયરમાંથી રસીને ખેંચો.
• ત્યારબાદ સીરીંગ તથા નીડલ માંથી હવાને દૂર કરો જેથી ખબર પડે કે નિઝલમાં કોઈ અવરોધ નથી.
• હવે બાળકનો ડાબો ખંભો પકડો.
• તમારો હાથ બાળકના બાવડાની નીચે રહે તે રીતે ગોઠવો.
• આપણા હાથની આંગળી અને અંગૂઠો બાવળા ફરતે એ રીતે રાખવો કે જેથી ચામડી ખેંચાયેલી અવસ્થામાં રહે.
• સીરીજ ને જમણા હાથમાં એ રીતે પકડો કે જેથી તેની અણી પાસેનો ત્રાસો કપાયેલો ભાગ ઉપરથી તરફ રહે.
• નીડલની અણી ચામડી માં કાળજીપૂર્વક દાખલ કરો અને અણીથી પ્રવેશ કરાવો.
• શોપને ચામડીની સમાંતર સ્થિતિમાં રાખો કે જેથી તે ડર્મિસ લેયરમાં પ્રવેશ કરે.
• નીડલને ચામડીમાં ઊંડે સુધી પ્રવેશવા દેશો નહીં તથા નીડલ ની આંગળનો કપાયેલો ભાગ નીચેની તરફ રાખશો.
• હવે ધીમેથી વેક્સિનને સાંભળી માં દાખલ કરો.
• જો BCG નિરસી ચામડીમાં અંદર યોગ્ય રીતે અપાયેલ હશે તો ચામડી ઊગતી આવેલી દેખાશે. અને તેનો રંગ ફિક્કો થઈ જશે.
• ઇન્ટ્રોડર્મલ ઇન્જેક્શન આપતી વખતે સીરિંઝ ઉપર વધારે દબાણ આપવું પડે છે.
• જો ઇન્જેક્શન આપવા દરમ્યાન પોટલી દેખાતી નથી તથા દબાણ આપ્યા વગર ઇન્જેક્શન અંદર જાય છે એનો અર્થ એ થયો કે આપણે ઇન્જેક્શન સબ ક્યુટેરિયસ માં આપ્યું છે.
• જો ચામડીને નીચે સોઈ જાય તો ઇન્જેક્શન આપવાનું બંધ કરી સોયને સાચી સ્થિતિમાં લાવો એટલે કે ડર્મિસ લેપ માં લાવો.
• અને બાકીની રસી આપી દો વધારે ડોઝ આપવાની જરૂર નથી.
• જો આખો ડોઝ સબ ક્યુટેનિયસ આપી દીધેલ હોય તો બાળકને રસી અપાઈ ગઈ છે તેમ માની લો ફરીથી ઇન્જેક્શન આપવાની જરૂર નથી.
• બાળકને ઇન્જેક્શન ની જગ્યાએ જ પાક થવા દો અને લાલાશ તથા ગાંઠ જેવું થાય તો રસીની ધારી અસર આવે છે તેમ ગણી શકાય.
• ટૂંકમાં ફરીથી ઇન્જેક્શન આપવાની જરૂર નથી.

ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલર ઇન્જેક્શન

• આ રૂટ મારફતે DPT અને DT ની રસી આપવામાં આવે છે તથા TT ની રસી Z / M રુટથી અપાય છે..

I/m injection આપવાની રીત

• બાળકમાં I/m injection સાથળના ભાગમાં આપવામાં આવે છે.
• બાળકનો વચ્ચેનો એટલે સાથળનો વચ્ચેનો ભાગ અને બહાર તરફનો ભાગ ઇન્જેક્શન આપવામાં માટે શ્રેષ્ઠ છે.
• બાળકને બેઠકમાં ભાગે ઇન્જેક્શન જો સ્નાયુઓમાં અપાય તો ક્યાંથી પસાર થતા ચેતાતંતુ ને ઇજા થઈ શકે છે.
• ઇન્જેક્શન આપતા પહેલા ડિસ્પોઝલ સિરીઝ નીડલમાં જરૂરી ing ભરી તૈયાર રાખવું
• ઇન્જેક્શન આપવાની જગ્યાએ બંને બાજુએ અંગૂઠો અને આંગળીને મૂકવો.
• અંગુઠો અને આંગળી વડે ચામડીને સમતલ બનાવો.
• આંગળી અને અંગૂઠા વચ્ચેની જગ્યામાં નીડરને ઝડપથી અને ઉભી સ્થિતિમાં દાખલ કરો અને સ્નાયુમાં ઊંડે સુધી પ્રવેશવા દો.
• નીડલ તે વેઈનમાં પ્રવેશેલ નથી તે ખાતરી કરવા માટે સિરીઝના પ્લેઝરને થોડું પાછું ખેંચ જુઓ જો નીડલ વેઈનમાં હશે તો સિરીઝમાં બ્લડ આવશે જો આમ થાય અથવા થાય તો ઇન્જેક્શન આપવું નહીં પણ જોઈને બહાર ખેંચ અન્ય જગ્યાએ ઇન્જેક્શન આપવું.
• જો બ્લડનું ન આવે તો વેકસીન બોડીમાં દાખલ કરવી.

સબ ક્યુટેનિયસ ઇન્જેક્શન

• મિઝલ્સ ની વેક્સિન આ રૂટથી આપવામાં આવે છે.
• સબ ક્યુટેનિયસ ઇન્જેક્શન બાળકના જમણા બાવડામાં ઉપરના ભાગમાં બહારની બાજુએ આપવામાં આવે છે.
• ઇન્જેક્શન આપતા પહેલા ડિસ્પોઝેબલ સીરીંજમાં ઇન્જેક્શન તૈયાર કરવો.
• બાળકના બાવડાના ઉપરના ભાગમાં બહારની બાજુએ ઇન્જેક્શન આપવા માટે ત્યાંથી સ્કીનને ચપટી વડે પકડો ચપટીના ભાગમાં સોયને જરા ઢળતી રહે તે રીતે દાખલ કરો.
• કોઈને વધુ પડતી અંદર જવા ન દેવી.
• નીડલ વેઈનમાં છે કે નહીં તેની ખાતરી કરો.
• જો નીડલ વેઈનમાં ન હોય તો મિઝલ્સ ની વેક્સિન અંદર દાખલ કરો.
• કોઈને હળવેથી બહાર ખેંચી લો શક્ય હોય ત્યાં સુધી મિઝલ્સની વેક્સીન તૈયાર કર્યા પછી ત્રણ કલાકમાં વાપરી નાખવી જોઈએ.