Unit :- 4

immunization

introduction

– વ્યક્તિને રોગથી બચાવવાની પ્રોસેસ છે જેમાં વ્યક્તિના શરીરની અંદર જીવિત મૃત કે નિષ્ક્રિય કરેલા જીવને પ્રવેશ કરવામાં આવે છે.

immunization

Defination

• વ્યક્તિના શરીરમાં જીવિત કે નિષ્ક્રિય કરેલા જીવના પ્રવેશ કરાવીને વ્યક્તિને રોગથી બચાવવાની પ્રોસેસને ઇમ્યુનાઈઝેશન કહે છે.

BCG વેક્સિન

• તે બાળલય સામે રક્ષણ આપે છે.
• તે પાવડર સ્વરૂપમાં આવે છે અને તે ઓગાળવા માટે નોર્મલ સલાઈન વપરાય છે
• તેનો દોષ 0.1 એમએલ છે અને ખાસ પ્રકારની ઓટો ડિસેબલ સીરીઝ વડે આપવામાં આવે છે
• જન્મ સમયે અથવા જન્મ થી છ અઠવાડિયામાં અપાય છે
• માત્ર એક જ ડોઝ જ હોય છે તેનો બુસ્ટર ડોઝ હોતો નથી
• ડાબા હાથના ખંભા ઉપર બહારથી બાજુએ ઈન્ટા્ડમૅલ રૂઢ થી અપાય છે.
• રસી આપ્યા બાદ ત્રણથી ચાર વીક પછી ત્યાં ફોડલી આવે છે
• અને ચારથી પાંચ છે વીકમાં તેનો ગ્રોથ થાય છે અને આઠ થી 12 કલાકમાં નાનું નિશાન જોવા મળે છે.
• જન્મ વખતે અથવા બાળક એક વર્ષનું થાય ત્યાં સુધીમાં શક્ય હોય તેટલું વહેલું BCG રચિ આપવી.
• એક મહિના સુધી 0.05ml અને એક મહિના પછી 0.1ml નથી આપવામાં આવે છે.
  DPT ( કમ્બાઇન અને લાઈવ બને છે )
• તે ત્રિગુણી રસી પણ કહે છે ડીપ્થેરિયા , પટૂસીસ અને ટીટેનસ સામે રક્ષણ આપે છે.
• આ રસી પહેલેથી જ પ્રવાહી સ્વરૂપમાં હોય છે તેનો દોષ 0.5 છે બાળકને દોઢ મહિને અઢી મહિને 3:30 મહિને દોઢ વર્ષે અને પાંચ વર્ષે એમ કુલ પાંચ ડોસ આપવામાં આવે છે.
• બાળકના પગમાં સાથળની બહારની તરફ મધ્યમાં ઇન્ટ્રામસક્યુલર રુટ થી અપાય છે
• રસી આપ્યા બાદ હળવો હળવો તાવ આવે છે આ માટે ટેબલેટ પેરાસીટામોલ 125 mg આપી શકાય છે.
• રસીને 2° થી 8° તાપમાને જાળવી.
• તે કંબાઇન છે.

OPV વેક્સિન

• તે બાળલકવા સામે રક્ષણ આપે છે તેનો રંગ આછા ગુલાબી રંગનો હોય છે‌
• તે પ્રવાહી સ્વરૂપમાં હોય છે
• તેનો ડોઝ બે ટીપા માં છે જે મોં માટે અપાય છે.
• બાળક જન્મે ત્યારે ઝીરો ડોઝ અપાય છે પછી દોઢ અઢી અને સાડા ત્રણ મહિને દોઢ વર્ષે અને પાંચ એમ કુલ છ ડોપાય છે આ ઉપરાંત પલ્સ પોલિયો ના પ્રોગ્રામ વખતે પણ દરેક ઝીરો થી પાંચ વર્ષના બાળકોનો અપાય છે. તેથી કોઈ આડોસર નથી
• રસી નો કલર બદલાયેલો હોય અથવા એક્સપાયર થયેલી હોય તો રસી ન આપવી
• તે લાઈવ વેક્સિન છે

મિઝલ્સ ( ઓરી ની રસી )

• તે ઓરી ના રોગ સામે રક્ષણ આપે છે
• બાળકને નવ મહિના પૂરા થાય પછી આ રચિ આપવી.
• તે પાવડર સ્વરૂપે હોય છે
• આ રચિ‌ એક જ વખત અપાય છે તેનો દોઝ 0.5 છે.
• બાળકના જમણા હાથમાં ખંભા ના ભાગમાં સબક્યુટેનિયમ રૂપથી આવે છે
• તેનો પૂરક ડોઝ હોતો નથી
• રસી મુક્યા બાદ 5 થી 12 દિવસમાં હળવો તાવ અને ફોડલી ચેહરા પર થાય છે તાવ વધુ હોય તો ટેબલેટ PCM 500 mg આપી શકાય.
• – રસીને ઓગાળ્યા બાદ ચાર કલાકમાં વાપરી નાખવી.
• હાલમાં સરકાર તરફથી ખાસ કરીને ઓરી વિરોધી રસી આપવામાં આવે છે.
• પહેલો ડોસ મહિના પૂરા થયા પછી 12 મહિના આપી શકાય.

પેન્ટાવેલેન્ટ

• તે કંબાઇન વેક્સિન છે જેમાં હિમોફીલિસ ઇન્ફ્લુએન્ઝાઇપબી , હિપેટાઇટિસ B , ડીપ્થેરિયા , પટુ્સિસ , ટીટેનસ નો સમાવેશ થાય છે
• પેન્ટાવેલેન્ટ પહેલો ડોજ છઠ્ઠા અઠવાડિયા , દોઢ મહિને અપાય છે.
• પેન્ટાવેલેન્ટ નો ત્રીજો ડોજ ૧૪ માં અઠવાડિયે અપાય છે.
• પેન્ટાવેલેન્ટ વેક્સિન ઝાંઘ પર વચ્ચે અને બહારની સ્નાયુઓમાં આપવામાં આવે છે.
• આરસી 0.5 ml આપવામાં આવે છે.
• ટૂંકમાં DPT , HIP-B , HIO તરીકે લખાય છે.

ટીટેનસ ટોકસાઈડ TT ( ધનુર ની રસી )

• તે ધનુર સામે રક્ષણ આપે છે.
• સગર્ભા માતાને પહેલા ત્રણ મહિના વખતે પહેલા દોષ અને એક મહિના બાદ વીજુડોઝ આપવામાં આવે છે.
• બાળકોને 10 વર્ષની 16 વર્ષની ઉંમરે ચોકસાઈ ની વ્યક્તિ અપાય છે.
• તેનો દોષ 0.5 છે અને ઇંસ્ટ્રા મસ્ક્યુલર રૂટથી ડેલ્ટોઇડ મસલ્સમાં આપવામાં આવે છે.
• તે ટોકસોઈડ વેક્સિન છે.

DT ( ડીપ્થેરિયા ટીટેનસ )

• DT એટલે ડિપ્થેરીયા અને ટીટેનસ વેક્સિન.
• તે પ્રવાહી સ્વરૂપે આવે છે
• તેનો દોઝ 0.5 છે.
• પહેલાના રસીકરણ પત્રકમાં બાળકને પાંચમા વર્ષ પછી પણ વેક્સિન અપાતી હતી પરંતુ હવે પાંચ વર્ષ પણ વ્યક્તિનો અપાય છે.
• તે ઇન્સ્ટામસ્ક્યુલર રૂટથી અપાય છે અને ઝાંખના વચ્ચેના અને બહારના બાગમાં અપાય છે.
  [10:23 am, 13/07/2024] Dhara 💖 (Pedhavada): # હિપેટાઇટિસ – B
• તે ઝેરી કમળા વિરોધી રસી પણ કહેવામાં આવે છે.
• તે D.P.T. ની સામે એટલે કે દોઢ મહિને , અઢી મહિને અને સાડા ત્રણ મહિને બાળકને અપાય છે
• તેનો દોષ 0.5 છે
• તે સાથળના વચ્ચેના બહાના ભાગમાં ઈન્સ્ટામસ્ક્યુલર થી આ વિકસીનો અપાય છે.
• આ વ્યક્તિનો 0.5 રોજ જન્મ સમયે અથવા જનતા 24 કલાકમાં આપવામાં આવે છે.

વિટામીન – A

• સારી દ્રષ્ટિ માટે આંખના રોગો સામે રક્ષણ માટે અને ઓરી ની રસીને આડઅસર ઓછી કરવા માટે આ રચિ અપાય છે.
• આ સીરમ નવમા મહિને શરૂ કરાય છે.
• પાંચ વર્ષ સુધીના છ વાર અપાય છે.
• આર સીરમ નો પહેલો ડોઝ નવમા મહિને અને બીજો ડોઝ દર છ મહિનાના અંતરે પાંચ વર્ષ સુધી અપાય છે.

injection safety

• ઇન્જેક્શન આપતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દાઓ.
• રસીકરણ દરમિયાન બાળકને ઇન્જેક્શન ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ આપવું જોઈએ.
• ઇન્જેક્શન આપતા સમયે બાળકને આરામદાયક થી ત્યાં આપવી જોઈએ.
• ઇન્જેક્શન આપતા સમયે એસેપ્ટિક ની ટેક્નિક નો યુઝ કરવો જોઈએ.
• ઇન્જેક્શન આપવા માટે યુઝ કરેલ સિરીઝ અને નીડલ નો યોગ્ય નિકાલ કરવો જોઈએ.

સિરીઝ અને નીડર નું સ્ટડીલાઈઝેશન

• હાલમાં રસી માટે હિસ્પોઝલ સીરીઝ અને નીડલ વપરાય છે જેથી તેનો ઉપયોગ કર્યા પછી ડિસ્ચાર્જ કરાય છે જેથી સ્ટડીલાઈઝેશનની જરૂર પડતી નથી.
• દરેક વ્યક્તિ માટે જુદી જુદી સિરીઝ વપરાય છે અને એકવાર વાપર્યા બાદ યોગ્ય નિકલ કરવા સિરીઝ અને કટ કરવી અને નીડલ બંધ કરવી.

કોમ્યુનિટી લેવલ પર રસીકરણ

• કોમ્યુનિટી લેવલ પર લોકોને રસીકરણ સંબંધિત બધી જ જાણકારી આપવામાં આવે છે
• રસીકરણ માટેની મહત્વની જાણકારી બાળકની માતાને આપવામાં આવે છે
• ધર્મના તરત જ પછી O.P.V અને BCG નો ડોઝ આપવામાં આવે છે.
• કોમ્યુનિટી લેવલ પર સર્વે દ્વારા ગર્ભવતી માતાને શોધવાને આવે છે.
• D.P.T તથા O.P.V ના પહેલા દોસ્ત આપ્યા સમયે વેક્સિન સાઇડ ઇફેક્ટ વિશે માતાને જાણકારી આપવામાં આવે છે.
• ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન T.T. નો પહેલો ડસ આપ્યા બાદ એક મહિના પછી પાછો આપવા માટે બોલાવવામાં આવે છે..

Hazards of vaccination

• રસીકરણ દરમ્યાન નીચે મુજબનાં હેઝાડૅ થઈ શકે છે.
• રસી નું રિએક્શન.
• રસીકરણ થી તૈયાર માં ભૂલ ના કારણે
• injoy ના કારણે થતા ખતરા
• રસિકરણ પછી જોવા મળતા ડેન્જર સાઈન.
• કોઈપણ કારણ વગર થતાં ડેંજર સાઈન.

રસી નું રિએક્શન

• રસીના કારણે નીચે મુજબની શારીરિક રિએક્શન થઈ શકે છે.
• જે જગ્યાએ રસી આપી હોય તે જગ્યા લાલ થઈ જાય.
• તે ભાગ પર સોજો આવવો.
• હેડેક થવો.
• બાળકને તાવ આવી શકે છે.
• પાચનતંત્રની ક્રિયા ધીમી અથવા તીવ્ર થઈ જવી.
• સ્વાસો શ્વાસમાં તકલીફ થવી.

રસીકરણની તૈયારીમાં ભૂલ ના કારણે

• ચેપી સોઈ કે સિરીંજનો યુઝ રસીકરણ દરમિયાન કરવાથી.

રસીકરણ પછી થતા ખતરા

• ઇમ્યુનેશન પછી બોડીમાં ચેપ લાગે છે જેનો સંબંધ વ્યક્તિને સાથે નથી હોતો. જેમ કે જન્મજાત ચેપી રોગ તથા ચેતાતંત્ર ને લગતા રોગો વગેરે.

રસીકરણ દરમ્યાન અપાતા inj ને કારણે થતા ખતરા

• નીચે મુજબના સમસ્યા ઉત્પન્ન થાય છે
• ચક્કર આવવા
• હેડ એટેક
• હાથ પગમાં ધ્રુજારી

અન્ય કારણો

• ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ઇન્જેક્શન દા.ત. રુબેલા
• અન્ય પી રોગો.

રસીકરણ દરમ્યાન કઈ કઈ કાળજી રાખશો

• રસીકરણ દરમિયાન વ્યક્તિને કોઈ પણ જાતનો ચેપી રોગ થયો ન હોવો જોઈએ ‌.
• કુપોષિત બાળકને રસી ના આપે
• રસી આપવા માટે સ્ટરીલાઈઝ નીડલ એન્ડ સીરીઝ નો ઉપયોગ કરવો
• રસી આપવાની જગ્યાએ ઈઝા થયેલી હોય અથવા ઝખ્મ હોય તો રસથી બોડી ના બીજા ભાગ પર આપવી જોઈએ.
• રસી આપવા માટે રસી નો પૂરો દોઝનો ઉપયોગ કરવો.

special immunization and programmer

• સૌપ્રથમ પોલિયો રસીકરણ કાર્યક્રમ ઓક્ટોબર 1997 માં શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો.
• વૈજ્ઞાનિકોના મત પ્રમાણે રસીકરણ કાર્યક્રમ ત્યારે ચલાવવામાં આવે છે જ્યારે કોઈ ચેપી રોગ દેશમાં મહામારીનું રૂપ લઈ લે છે
• ચેપી રોગ જે મહામારીનું રૂપ લઈ લે છે જેમ કે પોલિયો , ઓરી , મેલેરિયા.
• મહામારી કે ચેપી રોગોને જો રોકવામાં ન આવે તો એક સાથે વધારે સંખ્યામાં લોકો અસરગ્રસ્ત થાય છે તથા જો ગંભીર કન્ડિશન લીધેલા લોકોનું મૃત્યુ પણ થાય છે.
• ભારતમાં સૌપ્રથમ 1995 માં પલ્સ પોલીયો અભ્યાસ શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો જેના અંતર્ગત પ્રત્યેક વર્ષે આ અભિયાન પહેલા દિવસે બુથ પર તથા બીજા અને ત્રીજા દિવસે ઘરે ઘરે પોલિયો પીવડાવવામાં આવે છે.

Recards and Report

• રસીકરણ અભિયાન પ્રત્યેક ઘરના રિપોર્ટ તૈયાર કરી બાળકોને રેકોર્ડ આપવો જોઈએ.
• આ લખેલા રેકોર્ડ દ્વારા અભ્યાનમાં રિપોર્ટ તૈયાર કરવામાં આવે છે.
• રસીઓની યોગ્ય રૂમમાં ભંડાર તથા સુરક્ષા રેકોર્ડ રાખવા જોઈએ.
• રસીમા ખરાબ થઈ ગયેલ રસી નો રેકોર્ડ રાખો જરૂરી છે જેથી જરૂરિયાત હોય ત્યારે ગયેલી રસી મંગાવવી જોઈએ.
• રસીકરણ માટે બૂથ નો રેકોર્ડ રાખવો જોઈએ.
• રેકોર્ડ અને રિપોર્ટ સ્પષ્ટ અને સુવાચ્ય અક્ષર માં લખવું જોઈએ.
• રસીના ડોથ નો રેકોર્ડ રાખો.
• રસી નો આપતા સમયે તેમાં સંબંધિત તાવ જેથી ધ્યાનમાં રાખવી.
• પ્રત્યેક મહિને રેકોર્ડની મદદથી રિપોર્ટ તૈયાર કરવા જોઈએ.
• રિપોર્ટનો ઉચ્ચ અધિકારીઓ સાથે મોકલાવો જોઈએ