sun:-infection and immunization

# unit:-2 , transmilbof Disease

ચેપી રોગોનો ફેલાવો

• હેપી દર્દીમાંથી અન્ય વ્યક્તિમાં ચેપનું સ્થળાંતર મુખ્યત્વે નીચેની રીતે થાય છે
• ડાયરેક્ટ કનેક્ટ
• ડો્પલેટ ઇન્ફેક્શન
• કોન્ટેક વિથ સોઇલ
• ચામડીમાં કાપ પડવાથી
• ટ્રાન્સલેમેન્ટલ ( માતામાંથી બાળકમાં )

1. ડાયરેક્ટ કોન્ટેક્

• આમાં સ્કીનનું સ્કીન અથવા તો ટચ દ્વારા જાતીય સંબંધથી કીચિંગ દ્વારા રોગ ફેલાય છે. દા.ત. લેપ્સ્ન , સ્કીન ઇન્ફેક્શન અને STD , AIDS .

1. ડ્રોપલેટ ઇન્ફેક્શન

• સ્વસનતંત્રના સિકિ્શન મારફતે ખાસ કરીને છીંક , ઉધરસ , બોલતી વખતે થૂંકતી વખતે રોગો ફેલાય છે. T.B , સ્વાઈનફ્લૂ.

1. કોન્ટેક્ટ વિથ સોઇલ

• જો માટે કે જમીનમાં રોગના જીવાણુઓ હાજર છે તે અન્ય વ્યક્તિના સંપર્કમાં આવે તો તેને રોગ લાગુ પડી શકે છે . દા.ત. ટીટેનસ , હક વર્મ , વગેરે દૂષિત માટી થી થાય છે.

1. ચામડીમાં કાપવું પડવા છે

• આમાં કોઈ કારણથી જીવાણુઓ શરીરમાં દાખલ થાય છે દા.ત. સેફી નીડલ ચામડીમાં ખુચી થવાથી , મચ્છર ચામડી તૂટવાથી રોગના જીવાણું શરીરમાં ફેલાય છે , અથવા દાખલ થાય છે.

1. ટ્રાન્સપ્લાસન્ટા

• પ્લેસંટા દ્વારા તે પી માતા દ્વારા ગર્ભમાં ધનેતા બેબી ને ચેપ મળે છે તેને ટ્રાન્સપ્લાન્ટમેન્ટ ઇન્ફેક્શન કહે છે
• આના સિવાય ટેપનો ઇનડાયરેક્ટ રીતે તંદુરસ્ત વ્યક્તિમાં ફેલાય છે જેમાં તેપી વ્યક્તિના ઉપયોગમાં આવેલ ચીજ વસ્તુઓ દ્વારા ચેપ ફેલાય છે આ ઉપરાંત એપ ફેલાવવા માટે SF પણ જવાબદાર છે.
• F-ફુલાઈસ ( માખી , મચ્છર )
• F-ફોમીપ્સ ( બીમાર વ્યક્તિને ઉપયોગમાં આવેલી વસ્તુ )
• F-ફિંગર (આંગળી , હાથ)
• F-ફૂડ ( ખોરાક )
• F-ફિસીઝ ( મળ , યુરિન ).

1. ફલાઈસ

• આપણા દેશમાં ઘણા બધા રોગ માટે માખીને જવાબદાર વાહક તરીકે ગણવામાં આવે છે માખી ગંદા ખોરાક , ઝાડા , ઉલટી , કે ફૂગ પર બેસીને ખોરાક પર બેસે છે જેથી ખોરાક દૂષિત થાય છે અને રોગ ફેલાય છે.દા.ત. ઝાડા , ઉલટી , ટાઈફોઈડ.

1. ફોમિપ્સ

• એટલે કે સેપી દર્દીના સંપર્કમાં આવેલ છે જ વસ્તુઓ દા.ત. સાદર , કપડા , ટોવેલ , વાસણ , દાંતિયો , બ્રશ વગેરે જો વ્યક્તિના સંપર્કમાં હશે તો ચેપ થયેલા છે.

1. ફિંગર

• આપણા ગંદા હાથ વડે ઘણા બધા પ્રકારનો ચેપ ફેલાઈ શકે છે એટલે કે ચેપી વ્યક્તિઓ સારવાર કર્યા બાદ તથા કર્તા પહેલા જો સારી રીતે હેન્ડ વોશ કરવામાં આવે તો રોગો ફેલાતા અટકાવી શકાય ઉપરાંત લાંબા નખમાં પણ ઘણા બધા પ્રકારના જીવાણુઓ રહેલા હોય છે.

1. ફૂડ

• દૂષિત ખોરાક મારફતે ઘણા રોગો ફેલાય છે ઉપરાંત ચેપી પશુઓના દૂધ કે માસ લેવાથી પણ રોગો થઈ શકે છે.
  5.ફોસિસ
• ખુલ્લામાં ઝાંઝરુ જવાથી જમીન દુષિત થાય છે અને આવી જમીનમાં ખુલ્લા પગે ચાલવાથી બોન્સ જેવા રોગો થઈ શકે છે.

શરીરમાં જીવાણુઓ કઈ કઈ રીતે પ્રવેશ મેળવે છે

• શરીરમાં મુખ્યત્વે નીચેના રૂટ દ્વારા જીવાણુઓ પ્રવેશ મેળવે છે.
• બાય ઇન્ફ્લેશન ( શ્વાસ દ્વારા ) દા.ત. T.B , સ્વાઈન ફ્લુ
• બાય ઇન્જેકશન ( મો દ્વારા ) દા.ત. કોલેરા , ટાઇફોઇડ
• બાથ ઇન્કયૂનેશન ( ચામડીમાં કાપો પાડવાથી દા.ત. ધનુર
• બાય જનાઈટલ ઓર્ગન ( પ્રજનન અંગો દ્વારા ) દા.ત. ગોનોરિયા , AIDS

શરીરમાંથી જીવાણુઓનું બહાર નીકળવાના માર્ગો

• શરીરમાંથી મુખ્ય તેની રીતો જીવાણો બહાર નીકળે છે.
• યુરીન દ્વારા
• સ્ટુલ દ્વારા
• પર્સ દ્વારા
• બોડી સિક્રિશન દ્વારા
• બ્લડ દ્વારા
• સોમેન દ્વારા
• વજાઈનલ સિક્રિશન દ્વારા

ક્લાસિફિકેશન ઓફ માઈક્રો ઓર્ગેનિઝમ

• સૂક્ષ્મ જીવાણુઓ કદમાં ખૂબ જ નાના હોય છે અને નોરે આંખે જોઇ શકાતા નથી તેને જોવા માટે માઈક્રોસ્કોપ ની જરૂર પડે છે આમ અમુક જીવાણુઓ એક કોષીય જ્યારે અન્ય જીવાણો બહુકોષીઓ હોય છે
• સૂક્ષ્મ જીવાણુઓ અને મુખ્યત્વે નીચેના રીતે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે
• બેક્ટેરિયા
• વાયરસ
• ફંગી
• પ્રોટોજુવા
• આલ્ગી

1. બેક્ટેરિયા

• બેક્ટેરિયા તે નાના અને સૂક્ષ્મ જીવાણુ છે તે પ્રાણીઓના શરીરમાં દાખલ થઈ વૃદ્ધિ અને વિકાસ પામે છે અને પ્રાણીઓના શરીરમાંથી જ પોતાનો ખોરાક મેળવે છે બેક્ટેરિયાને એના આકાર પ્રમાણે બે પ્રકારમાં વિભાજિત કરવામાં આવે છે.
• A. કોકસી ( ગોળાકાર હોય છે )
• B. સ્પાઇરલ ( ગોનો cocus , સ્ટેપ્ટો કોકસ , ન્યુમોકોકસ ).
• તે મુખમાં કે સાંકળ જેવા કોતરમાં જોવા મળે છે તે 0.5 થી 1.2 માઇક્રો ની સાઈઝના હોય છે આમાંના અમુક ગ્રામ પોઝિટિવ અને ગ્રામ નેગેટિવ પ્રકારના બેક્ટેરિયા હોય છે
• ઘણા બેસીલ પ્રકારના બેક્ટેરિયા હોય છે બેક્ટેરિયા ગરમીના સંપર્કમાં આવતા પોતાના શરીર ફરતે પ્રોટીનનું એક કવચ બનાવે છે તેને સ્પોર ફોર્મિક બેક્ટેરિયા કહે છે.

B. સ્પાઇરલ

• તે વકા્કાઈલ પ્રકારના બેક્ટેરિયા હોય છે તેના મુખ્યત્વે ત્રણ પ્રકાર છે
• વિબિ્‌‌‍યો
• સ્પાઈરીલા
• સ્પાયરોસીપ્સ.

1. વિબિ્‌‌‍યો

• વિબિ્‌‌‍યો ટૂંકા અને અલ્પવિરામ આકારના હોય છે અને ખાસ કરીને પાણીમાં જોવા મળે છે તે કોલેશની રોગ માટે જવાબદાર છે.

1. સ્પારીલા

• તે પણ અલ્પવિરામ આકારના અને વાંકાચુકા હોય છે
  3.સ્પાઈરોસીપ્સ
• લાંબી વાટ જેવા હોય છે તેની સાઈઝ 0.2 થી 2 માઈક્રોઇન જેવી હોય છે તે ખાસ કરીને જમીનની નીચે કોહવાયેલી તથા સડેલી જગ્યામાં જોવા મળે છે.

વાયરસ

• વાયરસ એ અધિક સૂક્ષ્મ વીષાણુઓ હોય છે જે કદમાં ખૂબ જ નાના હોય છે તેને જોવા માટે ઈલેક્ટ્રીક માઈક્રોસ્કોપ ની જરૂર પડે છે વાયરસ મુખ્ય બે પ્રકાર પાડી શકાય છે.
• ૧. D.N.A
• 2. R.N.A

ફંગી

• તે એક ટકોષીય કે બહુકોષીય રચના ધરાવે છે આનો ઉપયોગ ખોરાક અને સૂપ બનાવવા માટે ઉપરાંત દારૂ , બીયર , બ્રેડ , બનાવવા માટે પણ ઉપયોગી છે. ફૂગનો ચેપ લાગવાથી ઘણી વખત ચામડીના રોગો થાય છે આ ઉપરાંત માથામાં , હાથની આંગળી , પગમાં વગેરે જગ્યાએ ખસ અને ખંજવાળ જેવા રોગો થઈ શકે છે.

પ્રોટોજુવા

• તે પ્રાણીઓના શરીરમાં રહીને પોષણ મેળવે છે ખાસ કરીને અમીબા , પેરામિશિયમ તેના ઉદાહરણ છે
• મેલેરીયા , ફાઇલેરિયા વગેરે રોગોના જવાબદાર જીવાણુઓ મચ્છરના શરીરમાં પોષણ મેળવે છે આમ મચ્છરના શરીરમાં રહેલા જીવાણુઓ જ્યારે તે કરડે છે ત્યારે કોઈ વ્યક્તિને શરીરમાં દાખલ થાય છે અને તે વ્યક્તિને ચેપ લગાડે છે.

આલ્ગી

• તે એક અલગ પ્રકારની ફૂગ જેવી રચના ધરાવે છે અને ઘણા પ્રકારના રોગો ફેલાવી શકે છે.

વ્યાખ્યા

1. ગ્રામ પોઝિટિવ બેકટેરિયા

• જે બેક્ટેરિયાને લેબોરેટરીમાં અભિરંજન કરતા જાંબલી કલરના બને છે તેને ગ્રામ પોઝિટિવ બેક્ટેરિયા કહે છે. દા.ત. સ્ટેફિલોકોકસ , સ્ટે્પ્ટોકોકસ ,‌ન્યૂમોકોકસ.

1. ગ્રામ નેગેટિવ બેકટેરિયા

• જે બેક્ટેરિયાને લેબોરેટરીમાં ગુલાબી કલરના દેખાય તેને ગ્રામ નેગેટિવ બેક્ટેરિયા હોય છે.

1. એરોબિક

• અમુક પ્રકારના બેક્ટેરિયા હોવાને હાજરીમાં જ જીવી શકે છે તેને એરોબિક બેક્ટેરિયા કહે છે. દા.ત. ટ્યુબરકોલોસીસ

1. એનએરોબિક

• અમુક બેક્ટેરિયા જમીનની અંદર ઊંડે હોવાને ગેરહાજરીમાં તેવી શકે છે તેને નએરોબિક બેક્ટેરિયા કહે છે.

મુખ્ય પેથોજનિક બેક્ટેરિયા અને તેના દ્વારા ફેલાતા રોગો

1. ન્યુમોટોકાઈ – ન્યુમોનિયા
2. ગોનોકોકાઈ – ગોનોરિયા
3. સ્ટેપ્ટોકોકાઈ – નાક ગળામાં ચેપ ( એજીથો્માઈસીન )
4. સ્ટા્ફોબોકોકાઈ – ચામડીનો રોગ
5. કોરોને બેક્ટેરિયાની ડેપ્થેરીયા – ડેપ્થેરીયા
6. ક્લોસ્ટેડિયમ ટીટેની – ટીટેનસ
7. ક્લાસટોટીયમ પરફીજન – ગેસ ગેગ્રીન
8. ઇકોલાઈ – પેશાબ ને લગતા રોગો , કિડનીમાં ચેપ , કોલેરા
9. વી્બીયો કોલેરી – કોલેરા
10. સ્યૂડોમોનાસ – શ્વસનતંત્ર ના રોગો
11. આલ્મોનેલા ટાઇફી – ટાઈફોડ
12. ટ્રેથોનીમાં પેલીડમ – સિફિલિસિશ
13. માઇક્રો બેકટેરિયા બેસિલ્સ – ટ્યુબરક્યુલોસીસ
14. માઈક્રો બેકટેરિયમ – લેપ્રીસ
15. લેપ્રોબેસિલાઈ

બેક્ટેરિયા શરીર પર શું શું અસર કરે છે

1. ચામડી લાલ થઈ જાય છે

• તે જગ્યાએ બેક્ટેરિયાને ચેપ લાગે છે ત્યાં ચામડી‌ લાલ થાય છે તથા આજુબાજુ લોહીનો ભરાવો થયો હોય તેવું લાગે છે.

1. ઇન્ફ્લામેશન

• જ્યારે બેક્ટેરિયા શરીરમાં દાખલ થાય ત્યારે આપણું શરીર રિએક્શન બનાવે છે તેથી ત્યાં એડીમાં તથા લસિકા ગ્રંથિ મોટી થાય છે.

1. પસ ફોર્મેશન

• એટલે બેક્ટેરિયાનો પ્રતિકાર આપણા શરીરમાં રહેલા N.B.C કરે છે અને ત્યાં ફેકોસાઇટોસીસની ક્રિયા થાય છે જેથી કોઈ વાર રસી બને છે આ રસીને પસ કહે છે.
• બેક્ટેરિયાના વૃદ્ધિ અને વિકાસ પર અસર કરતા પરિબળો
• બેક્ટેરિયાના મૃત્યુ અને વિકાસ માટે અસરકારક પરિબળોની સમજક છે
• તાપમાન
• ભેજ
• કલ્ચર મીડિયા
• વાતાવરણ
• સૂર્યપ્રકાશ

1. તાપમાન

• 23 તાપમાને બેક્ટેરિયાને સારી રીતે વૃદ્ધિ અને વિકાસ થઈ શકે છે ખૂબ જ ઊંચા તાપમાને બેક્ટેરિયા નાશ પામે છે તથા ખૂબ જ ઓછા તાપમાને પણ વૃદ્ધિ કરી શકતા નથી.

1. ભેજ

• ભેજવાળા અને ભીના વાતાવરણમાં બેક્ટેરિયા નો વિકાસ ખૂબ જ ઝડપથી થાય છે.

1. કલ્ચર મીડિયા

• આલ્કલાઇન મીડીયા તેવા કલ્ચર મીડિયામાં બેક્ટેરિયાનો ની વૃદ્ધિ વિકાસ વધુ ઝડપથી થઈ શકે છે. તારે એસિડિક વાતાવરણમાં બેક્ટેરિયા વૃદ્ધિ પામી શકતા નથી.

1. વાતાવરણ

• વાતાવરણ કે જ્યાં હોવાની અવરજવર થતી ન હોય ત્યાં બેક્ટેરિયાને વૃદ્ધિ અને વિકાસ સારો થાય છે.

1. સૂર્યપ્રકાશ

• સૂર્યપ્રકાશની હાજરીમાં સૂકું વાતાવરણ અને ઝડપથી પવનથી નાશ પામે છે તેથી સૂર્યપ્રકાશ પવનથી બેક્ટેરિયા વૃદ્ધિ અને વિકાસ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે દા.ત. એરોબી બેક્ટેરિયા હોવાની હાજરીમાં જેવી સોકે છે જ્યારે ઓન એરોબિક બેક્ટેરિયા સૂર્યપ્રકાશ હોવાથી નાશ પામે છે.