🤰 High-Risk Pregnancies – Identification

🧬 High-Risk Pregnancy એટલે શું?

તેવી ગર્ભાવસ્થા જેમાં માતા અથવા બાળકને ગંભીર તકલીફ થવાની શક્યતા વધારે હોય, જેને માટે વધુ ધ્યાન અને તત્કાલ સારવાર જરૂરી હોય.

⚠️ High-Risk Pregnancy ઓળખવાના મુખ્ય નિશાન (Signs of High-Risk Pregnancy):

✅ 1. માતાની પૂર્વ તબિયત/ઈતિહાસ:

સ્થિતિ	વિગત
પહેલા સીઝેરિયન / વધુ ડિલિવરી	3 થી વધુ પ્રસવ
હાઈ બ્લડ પ્રેશર	અગાઉ હાઈ બીપી અથવા પ્રી-એક્લેમ્પસિયા
ડાયાબિટીસ	ગર્ભાવસ્થાની કે પુરાતન
હાર્ટ રોગ	કોઇપણ પ્રકારના હૃદયના રોગો
કિડની રોગ	લોહી/પ્રોટીન યુરિનમાં
ટી.બી., એચ.આઇ.વી., મલેરિયા	સક્રિય રોગ

✅ 2. વર્તમાન ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન લક્ષણો:

લક્ષણ	ભયજનક સંકેત
ઓછો / વધુ તાવ	દાંસીતી, ઇન્ફેક્શન
લોહી આવવો	પહેલા તબક્કામાં અથવા 7મા મહિને
ગર્ભચાપ વધારે (>140/90)	Preeclampsia
પાણી વહેવું / વહેલું પ્રસવ	Preterm labor
બાળકના હલનચલનમાં ઘટાડો	Fetal distress
ખૂબ ઓચિંપણું કે બહોશી	Severe anemia or fits
ગર્ભનાં ભાગના કદમાં ગડબડ	Growth retardation

✅ 3. સામાજિક અને જીવનશૈલીના જોખમો:

• 18 વર્ષથી નીચે અથવા 35 વર્ષથી વધુ ઉંમરે પ્રસવ
• કુપોષણ / ઓછું વજન / ઊંચાઈ <145cm
• વધુ કામકાજ / આરામનો અભાવ
• વ્યસન: તમાકું, દારૂ, ગાંજો
• ગરીબી, સ્ટ્રેસ, ઘરેલુ હિંસા

👩‍⚕️ ANM તરીકે શું કરવું?

---

📋 ANCમાં તપાસ દરમ્યાન ધ્યાન આપો:

• TPR, BP, વજન, પેડલ એડેમા
• યુરીન ટેસ્ટ – શુક્રા/પ્રોટીન
• Hb – એનિમિયા
• ગ્રોથ અને ગર્ભની ઊંચાઈ
• પુર્વ ઈતિહાસ પૂછવો – પહેલાનું પ્રસવ કે દુઃખદ ઈતિહાસ

📌 High-Risk હોય તો તરત કરવા જેવાં પગલાં:

1. તાત્કાલિક PHC/CHC પર રિફરલ કરવું
2. મહિને 2 થી વધુ ANC વિઝિટ કરાવવી
3. GH/FRU ખાતે Institutional Delivery માટે Register કરાવવું
4. પરિવાર અને પતિને સમજાવવું – ઘરે ન રાખવી આવા કેસ

📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):

High-Risk Pregnancy એ ગંભીર અને સમયસર ઓળખવાની અવસ્થા છે.
ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:

✔️ દરેક ગર્ભવતી સ્ત્રીની ચકાસણી વખતે જોખમની નિશાની શોધવી
✔️ સમયસર રિફરલ અને Institutional Delivery માટે સમજાવવું
✔️ આરોગ્ય શિક્ષણ, પોષણ અને આરામ વિશે માર્ગદર્શન આપવું
✔️ દરેક High-Risk કેસનું યોગ્ય ફોલોઅપ કરવું

⚠️ High-Risk Pregnancy: Risk Factors (જોખમકારક પરિસ્થિતિઓ)

🎯 Risk Factor એટલે શું?

Risk Factor (જોખમકારક ઘટક) એ એવી પરિસ્થિતિ છે જે ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતા કે બાળકના આરોગ્ય પર ખરાબ અસર કરી શકે છે.

🔢 High-Risk Pregnancy માટે મુખ્ય Risk Factors:

✅ 1. ઉંમર સંબંધિત જોખમ (Age-related risks):

ઉમર	જોખમ
<18 વર્ષ	બાળકમાં પોષણની ખામીઓ, प्रसवની મુશ્કેલી
>35 વર્ષ	ગુરુત્વાકર્ષિત રોગોનું જોખમ (BP, Diabetes), જડતાવાળું શિશુ

✅ 2. અનારોગ્યક શારીરિક સ્થિતિ (Poor Maternal Health):

• ઊંચાઈ <145cm (જડ પ્રસવનું જોખમ)
• તીવ્ર એનિમિયા (Hb <7 gm/dl)
• કુપોષણ (વજન ઓછું)
• વધુ કામકાજ / આરામનો અભાવ

✅ 3. અતીત પ્રસવ ઈતિહાસ (Previous Pregnancy Complications):

• અગાઉ સીઝેરિયન
• વારંવાર / બાળકનું મરણ
• ટવિન / ટ્રિપલ પ્રેગ્નન્સી
• અગાઉનું High BP, Eclampsia

✅ 4. મૌજુદા ગર્ભાવસ્થામાં જોખમ:

• લોહી આવવું
• બાળક હલનચલનમાં ઘટાડો
• પાણી વહેવું (premature rupture)
• વધુ પાણી / ઓછું પાણી (poly/oligohydramnios)
• BP >140/90
• ગર્ભનું કદ વધારે કે ઓછું

✅ 5. હાજર તબીબી સ્થિતિ (Medical Conditions):

રોગ	જોખમ
ડાયાબિટીસ	બાળક વધારે વજનવાળું, Delivery મુશ્કેલ
હાઈ બ્લડ પ્રેશર	Placenta પર અસર, પ્રસવ પહેલાં ખતરું
હાર્ટ ડીઝીઝ	માતાનું જોખમ
કિડની રોગ	પ્રી-મેચ્યોર ડિલિવરી
T.B./HIV/Malaria	ઘાતક સંક્રમણ

✅ 6. વ્યસન અને જીવનશૈલી:

• તમાકું, બીડી, દારૂ
• ગંદું પાણી/અસ્વચ્છ વાતાવરણ
• કુટુંબમાં માનસિક તણાવ
• ઘરેલુ હિંસા/મહેરામણની કમિ

✅ 7. પ્રસવ વચ્ચે ઓછું અંતર:

• છેલ્લા પ્રસવને <2 વર્ષ થયા હોય
• માતા ફરીથી પુર્ણપોષિત થયા વિના ફરી ગર્ભધારણ

👩‍⚕️ ANM માટે નોંધપાત્ર મુદ્દા:

• દરેક ANC ચકાસણીમાં Risk Factors તપાસો
• ઘર વિઝિટમાં પણ માતાનું વજન, પેડલ એડેમા, લક્ષણો અવલોકન કરો
• Risk હોય ત્યારે તરત PHC/CHC પર રિફરલ કરો
• Institutional Delivery માટે પરિવારને સમજાવો

📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):

Risk Factorsની સમયસર ઓળખ અને વ્યવસ્થાપન વડે માતા અને બાળક બંનેને બચાવી શકાય છે.
ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:

✔️ High-risk દર્દી ઓળખવી
✔️ સમયસર રિફરલ અને સારવાર સુનિશ્ચિત કરવી
✔️ આરોગ્ય શિક્ષણ અને પોષણ માર્ગદર્શન આપવું
✔️ Institutional delivery માટે સમજાવવું

🧠 Decision Making (નિર્ણય લેવો)

🎯 નિર્ણય લેવું એટલે શું?

Decision Making એટલે ઉપલબ્ધ વિકલ્પો (options)માંથી સહેલાઈથી અને યોગ્ય રીતે કોઈ એક પસંદગી કરવી, જે કે વ્યક્તિ, દર્દી કે સમુદાયના આરોગ્ય માટે લાભદાયક હોય.

🤰 ANM તરીકે શું માટે યોગ્ય નિર્ણયો લેવું જરૂરી છે?

• દર્દી માટે યોગ્ય સેવા પસંદ કરવા
• તાત્કાલિક પરિસ્થિતિમાં પગલું ભરવા
• સમુદાયને સાચી માહિતી આપવા
• higher center પર ક્યારે રિફરલ કરવું તે નક્કી કરવા
• આયુષ/મોડર્ન પદ્ધતિમાંથી યોગ્ય ઉપાય સમજાવવા
• સરકારી યોજના માટે યોગ્ય લાભાર્થી પસંદ કરવા

🔢 સારા નિર્ણયો માટે પગલાં (Steps of Effective Decision Making):

✅ 1. સમસ્યા ઓળખો (Identify the problem)

દર્દીની હાલત, લક્ષણો કે જરૂરિયાત શું છે?

ઉદાહરણ: ગર્ભવતી સ્ત્રીને લોહી આવે છે – સામાન્ય છે કે જોખમી?

✅ 2. માહિતી ભેગી કરો (Gather information)

• દર્દીનો ઈતિહાસ
• શારીરિક નિરીક્ષણ
• લક્ષણોની ગંભીરતા
• પરિવારની સ્થિતિ

✅ 3. વિકલ્પો શોધો (Identify options)

• શું ઘરઘટક ઉપાય ચાલે?
• દવા આપવી કે રિફરલ કરવું?
• કઈ યોજના લાગુ પડે?

✅ 4. ફાયદા અને નુકસાન તોલો (Weigh pros & cons)

• ક્યાં પગલાંથી તાત્કાલિક રાહત મળશે?
• શું છેક સુધી અસરકારક રહેશે?

✅ 5. યોગ્ય નિર્ણય લો (Choose the best option)

• દર્દી માટે શ્રેષ્ઠ અને સલામત વિકલ્પ પસંદ કરો

✅ 6. ક્રિયાન્વય કરો (Take action)

• દવા આપવી, સલાહ આપવી, higher center પર મોકલવું

✅ 7. અનુસરણ કરો (Follow up)

• નિર્ણયના પરિણામો ચકાસો
• જો તબિયત સુધરે નહીં તો નવા વિકલ્પો

👩‍⚕️ ANM માટે ખાસ નોંધપાત્ર છે:

• તટસ્થ અને દયાળુ મનથી નિર્ણય લો
• બીમાર વ્યક્તિ અને તેના પરિવારને પણ સમજાવી, તેમની પસંદગીને માન આપો
• જાતીય, ધાર્મિક કે સામાજિક ભેદભાવ વગર નિર્ણય લો
• વિલંબ ન થાય તેવું જોવો, ખાસ કરીને high-risk કે ગંભીર કેસમાં

📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):

Decision Making એ ANMના કાર્યમાં ખૂબ જ અગત્યનું કૌશલ્ય છે.
ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:

✔️ દરેક નિર્ણય પહેલાં લાગણી અને જાણકારી બંનેનો સમતોલ ઉપયોગ કરવો
✔️ દર્દી માટે સલામત, તાત્કાલિક અને અસરકારક પગલાં ભરવા
✔️ જવાબદારીપૂર્ણ અને વ્યાવસાયિક દૃષ્ટિએ નિર્ણય લેવું

🗂️ Management (વ્યવસ્થાપન)

🎯 Management એટલે શું?

Management એ એવા પગલાંઓની પ્રક્રિયા છે, જેના દ્વારા કોઈ પણ કાર્યને સુવ્યવસ્થિત, સમયસર અને અસરકારક રીતે પુરૂં પાડવામાં આવે છે.

ANM માટે Managementનો અર્થ છે:

“દર્દીઓ, આરોગ્ય સેવાઓ, રસીકરણ, સરકારી યોજના, રેકોર્ડ-રિપોર્ટિંગ અને કિસ્સાઓનું યોગ્ય અને યોગ્ય સમયે સંચાલન કરવું.”

👩‍⚕️ ANM તરીકે વિવિધ ક્ષેત્રોમાં Management:

✅ 1. Patient Management (દર્દીનું સંચાલન):

• લક્ષણોની ઓળખ
• આરંભિક સારવાર
• સારવારનું ફોલોઅપ
• રિફરલ ક્યારે કરવું તે નક્કી કરવું
• દર્દી અને પરિવાર સાથે સમજદારીથી વાતચીત

✅ 2. Time Management (સમયનું સંચાલન):

• દૈનિક કામગીરી – OPD, ઘર વિઝિટ, ANC, PNC
• મૌલિક કામગીરીને પહેલ આપવી
• સમયસર રિપોર્ટિંગ અને ફાઈલ વ્યવસ્થિત રાખવી

✅ 3. Resource Management (સાધનોનું સંચાલન):

• દવાઓ, ટેસ્ટ કિટ્સ, રસી – ઓછી ન જાય તે જોવું
• ફિઝિયોકિટ, Delivery કિટ, IEC સામગ્રી સાચવી રાખવી
• wastage નહીં થાય એવું આયોજન કરવું

✅ 4. Record & Report Management (રેકોર્ડ અને રિપોર્ટનું સંચાલન):

• દરેક ગર્ભવતી સ્ત્રી, બાળક અને બીમાર વ્યક્તિના રેકોર્ડ
• Immunization register, Eligible couple register
• મેસેજ અને Monthly Report સમયસર આપવા

✅ 5. Program Management (કાર્યક્રમનું સંચાલન):

• રસીકરણ કાર્યક્રમ
• માતા અને બાળક આરોગ્ય દિવસ
• વ્યસનમુક્તિ, TB/Leprosy કામગીરી
• આરોગ્ય શિબિરનું આયોજન

✅ 6. Emergency Management (ઇમરજન્સી સંભાળ):

પરિસ્થિતિ	પગલાં
ફીટ / ફીટ જેવી સ્થિતિ	તાત્કાલિક First aid
ઝાટકા / ઊંચું BP	BP ચેક, મૌલિક સારવાર
વધારે રક્તસ્ત્રાવ	સુનિશ્ચિત આરામ, તરત રિફરલ
Delivery થાય તેવી સ્થિતિ	Clean Delivery Kit ઉપયોગ અને PHC જાણ કરવી

👣 Management માટે જરૂરી કૌશલ્યો (Skills):

• સંચાર કૌશલ્ય – દર્દી અને પરિવાર સાથે સરળ રીતે વાતચીત
• આયોજન કૌશલ્ય – કામ ક્યારે અને કેવી રીતે કરવું તે નક્કી કરવું
• અગ્રતા આપી શકાય એવી દૃષ્ટિ – કઈ સ્થિતિ પહેલા સંભાળવી તે જાણી શકાય
• લેખિત કામગીરી – રેકોર્ડ-રિપોર્ટ ખરા અને સમયસર હોવા જોઈએ
• વિશ્વાસપૂર્વક નિર્ણય લેવો – વ્યાવસાયિક દૃષ્ટિએ યોગ્ય પગલાં ભરવા

📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):

Management એ ANMના કાર્યક્ષેત્રનું આધારસ્તંભ છે.
સારા વ્યવસ્થાપનથી આરોગ્ય સેવાઓ વધુ અસરકારક બની શકે છે.
ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:

✔️ દૈનિક કામગીરીને યોગ્ય રીતે સંચાલિત કરવી
✔️ દર્દીઓ અને સમુદાયના હિત માટે શ્રેષ્ઠ પગલાં ભરવા
✔️ નિયમિત અને જવાબદાર વ્યવસ્થા દ્વારા સરકારી યોજના અને આરોગ્ય લક્ષ્યો સિદ્ધ કરવાં

📋 Protocols and Standing Orders (પ્રોટોકોલ અને સ્ટેન્ડિંગ ઓર્ડર્સ)

🧠 Protocols એટલે શું?

Protocols એ આરોગ્ય સેવાઓ માટે રચાયેલું નક્કી કરેલું પગલાંવાળું માર્ગદર્શક પદ્ધતિનામું (Guideline) છે, જેના આધારે ANM કે આરોગ્ય કર્મી કોઈ સારવાર કે કાળજી આપે છે.

🎯 ઉદ્દેશ: એકસમાન, સલામત અને ગુણવત્તાયુક્ત આરોગ્ય સેવા સુનિશ્ચિત કરવી

📜 Standing Orders એટલે શું?

Standing Orders એ એવી અનુમતિયુક્ત સૂચનાઓ છે, જે હેઠળ ANM કે GNMs ડૉક્ટર વગરની હાજરીમાં પણ નિશ્ચિત દવાઓ આપી શકે છે, પહેલી તબક્કાની સારવાર આપી શકે છે અથવા દર્દીને રિફરલ કરી શકે છે.

🎯 ઉદ્દેશ: ઈમરજન્સી કે પરિસ્થિતિમાં આરંભિક સારવાર રાહે દર્દીને નુકસાન થવાનું અટકાવવું

🩺 ANM માટે ઉપયોગી Standing Orders – મુખ્ય ઉદાહરણો:

✅ 1. ડાયરિયા:

સ્થિતિ	પગલું
નાનું બાળક/દર્દી ડાયરિયાથી પીડાય છે	ORS પેકેટ આપી દો
ઉલ્ટી સાથે ડાયરિયા	Zinc Tablet – 14 દિવસ માટે
ડીહાઈડ્રેશન છે	વધુ પાણી/ORS અને તરત રિફરલ

✅ 2. તાવ (Fever):

• 18 વર્ષની ઉંમરથી ઉપર
• Tab. Paracetamol 500mg – જો તાવ 100°F થી વધુ હોય
• Dengue/Malaria શંકાસ્પદ હોય તો તરત રિફરલ

✅ 3. અલ્પલોહિતા (Anemia):

Hb	સારવાર
7–10 gm/dl	Tab. IFA (Iron Folic Acid)
<7 gm/dl	Higher Center રિફરલ

✅ 4. અર્ધસ્વાપ, ફીટ (Fits / Convulsions):

• લોરાઝેપામ / ડાયાઝેપામ Inj. નથી આપવાનું – પણ તરત ફિટ માટે Higher Center પર રિફરલ

✅ 5. હાઈ બ્લડ પ્રેશર (BP > 140/90):

• OBS કિસ્સામાં ત્યારે ખાસ જોવું
• BP જો વધતું રહે તો રિફરલ

✅ 6. ડિલિવરી કેસ / Postpartum Bleeding:

• Inj. Oxytocin 10 IU – તાત્કાલિક (Clean Delivery સુધી)
• રક્તસ્ત્રાવ હોય તો uterus massage
• higher center પર તરત મોકલવો

✅ 7. Respiratory Infection / URTI:

• Tab. Cetirizine – છીક/જામ/Allergy હોય
• Tab. Paracetamol – તાવ માટે
• જો શ્વાસદીઠ પડતી છે તો Higher center પર રિફરલ

🧾 ANM માટે મહત્વના Protocols ક્યાં હોય છે?

• MCH Guidelines (માતા અને બાળક આરોગ્ય)
• Immunization Operational Guidelines
• School Health Program SOPs
• NCD Screening Guidelines
• Adolescent Health Toolkit (RKSK)
• AYUSH સાહિયાત SOPs (જ્યાં ઉપલબ્ધ હોય)

👩‍⚕️ ANM તરીકે શું ધ્યાનમાં રાખવું?

• Standing Orders હેઠળ માત્ર અનુમતિ પ્રાપ્ત દવા અને અરજન્ટ પરિસ્થિતિમાં પગલું ભરો
• દરેક દવા કે પગલાં પહેલાં દર્દીની હાલત સમજીને નિષ્ણાત પર રિફરલ કરવાનો વિચાર રાખો
• રેકોર્ડ–રિપોર્ટિંગ યોગ્ય રીતે કરો
• તમારા વિસ્તારના Medical Officer સાથે સંપર્ક જાળવો
• SOP અને Training materialsનો ઉપયોગ કરો

📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):

Protocols અને Standing Orders ANMને નિશ્ચિત માર્ગદર્શન આપે છે, જેથી તે વિજ્ઞાનપ્રમાણ અને સલામત રીતે આરોગ્ય સેવાઓ આપી શકે.
ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:

✔️ Standing Ordersનું પાલન કરીને દવાઓ અને સેવા આપવી
✔️ ઈમરજન્સી સ્થિતિમાં પહેલી તબક્કાની સારવાર આપવી
✔️ જરૂરી હોય ત્યારે higher center પર રિફરલ કરવો
✔️ રેકોર્ડ અને રિપોર્ટિંગ પૂરું રાખવું

🔁 Referral and Follow-Up (રિફરલ અને અનુસરણ)

📌 1. Referral એટલે શું?

Referral એ એવી પ્રક્રિયા છે જેમાં દર્દીની સારવાર માટે તેને વધુ વિશિષ્ટ તબીબી સારવાર કે વધુ સુવિધાવાળા આરોગ્ય કેન્દ્ર તરફ મોકલવામાં આવે છે.

ઉદાહરણ: ગર્ભવતી સ્ત્રીને લોહી આવે છે → PHC → CHC/FRU પર મોકલવી.

🎯 Referral નો ઉદ્દેશ:

• દર્દી માટે તાત્કાલિક અને યોગ્ય સારવાર સુનિશ્ચિત કરવી
• જૂજ સુવિધાઓ ધરાવતા કેન્દ્રથી વિશિષ્ટ તબીબી કેન્દ્ર તરફ દર્દી પહોંચાડવો
• ગંભીરતા મુજબ યોગ્ય હસ્ત (intervention) થઈ શકે

📋 ANM તરીકે Referral ક્યારે કરવો જોઈએ?

✅ 1. High-Risk Pregnancy:

• વધુ રક્તસ્ત્રાવ, ઊંચું બીપી, ઍનલોમાં ઓછો હેલનચલન

✅ 2. Severe Anemia (Hb <7 gm/dl)

• સારવાર માટેhigher center

✅ 3. Delivery Complications:

• Breech, prolonged labor, placenta previa, retained placenta

✅ 4. Newborn Problems:

• જન્મ પછી તાવ, શ્વાસદીઠ, ઓછું દૂધ પીવું

✅ 5. Infectious Diseases:

• TB, malaria, dengue, measles with complications

✅ 6. Injury, Fracture, Burns:

• ડીપ વુંડ, ફ્રેક્ચર કે મોટી ઈજા

📝 Referral પ્રક્રિયા (Steps of Referral):

1. દર્દીની સ્થિતિ જાંબવી અને તૈયારી કરવી
2. Referral Slip / Form ભરો
   • દર્દીનું નામ, લક્ષણો, લીધેલી સારવાર, કારણ
3. ફેમિલીને સમજાવવું – ક્યારેય વિલંબ નહિ
4. દર્દી સાથે આધાર વ્યક્તિ મોકલવી
5. Ambulance / 108 માટે સંપર્ક કરવો

🔁 2. Follow-Up એટલે શું?

Follow-Up એ તે પ્રક્રિયા છે, જેમાં દર્દી રિફરલ પછી કે આરંભિક સારવાર પછી ફરી તપાસ માટે આવે છે, અને ANM તેના આરોગ્યમાં સુધારો થયો કે નહીં તે જોઈ છે.

🎯 Follow-Up નો ઉદ્દેશ:

• સારવારનું પરિણામ જોવા
• બીમારીનું પુન:પ્રકોપ અટકાવવો
• દવાઓ યોગ્ય રીતે લે છે કે નહીં તે ચકાસવું
• બાળકો કે ગર્ભવતી સ્ત્રીઓમાં વિકાસ થયો કે નહિ એ જોવું

👩‍⚕️ ANM તરીકે Follow-Up કઈ રીતે કરવું?

1. મહિને એકવાર ઘર મુલાકાત / VHND સમયે ચકાસણી
2. રસીકરણ કે પોષણ માટે અનુસરણ રાખવું
3. ANC, PNC, TB, NCD, Deworming જેવા કેસનું રેકોર્ડ જોવું
4. મોબાઇલ/હેલ્થ રેકોર્ડથી રીમાઈન્ડ કરવો

🧾 Referral અને Follow-Up માટે Register / Record રાખવા:

વિગતો	નોંધાવવી
દર્દીનું નામ, ઉંમર	સરનામું, ઓળખ
રિફરલ તારીખ	રિફરલ સ્થળ
કારણ	લીધેલ પગલાં
Follow-Up તારીખ	હાલત સુધરી કે નહીં

📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):

Referral અને Follow-Up એ દર્દીની સતત કાળજી માટે અત્યંત મહત્વના પગલાં છે.
ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:

✔️ યોગ્ય સમયે દર્દીનું રિફરલ કરવું
✔️ સારવાર પછી પણ દર્દીનું અનુસરણ રાખવું
✔️ પરિવારોને સમજાવવું કે રિફરલ અવગણવું નહિ
✔️ દરેક કેસના રેકોર્ડ સાચવી ને સમયસર અપડેટ કરવો

🗣️ High-Risk Conditions – Counselling અને Guidance

🎯 ઉદ્દેશ (Objective):

• દર્દી અને તેના પરિવારને હાઈ રિસ્ક સ્થિતિઓ વિશે જાગૃત કરવી
• ખતરાઓ સમજાવવી અને તેનું વ્યવસ્થિત નિવારણ અને નિયંત્રણ શીખવવું
• ભય અને ભ્રમ દૂર કરી, યોગ્ય સારવાર તરફ માર્ગદર્શન આપવું

⚠️ High-Risk Conditions એટલે શું?

એવી પરિસ્થિતિ કે સ્થિતિ, જેમાં વ્યક્તિને (ખાસ કરીને માતા, બાળકી, વૃદ્ધ, કે કુપોષિત વ્યક્તિને) જ્યારે યોગ્ય સારવાર ન મળે તો જીવન પર કે આરોગ્ય પર ગંભીર અસર થાય.

👩‍⚕️ ANM કયા પ્રકારની High-Risk સ્થિતિમાં કાઉન્સેલિંગ આપે છે?

✅ 1. High-Risk Pregnancy

• ઉંમર <18 કે >35
• સીઝેરિયનનો ઇતિહાસ
• વધુ પ્રસવો / ગંભીર એનિમિયા / હાઈ બીપી
  કાઉન્સેલિંગમાં શામેલ કરવું:
  ➡️ નિયમિત ANC કરાવવી
  ➡️ Institutional Delivery માટે સમજાવવું
  ➡️ ડાયટ, આરામ અને દવા વિશે સમજાવવું
  ➡️ High-risk Mothers માટે જનની શિશુ સુરક્ષા યોજના / રિફરલ

✅ 2. Severe Anemia (Hb <7 gm/dl)

• ખૂબ થાક, ચક્કર, શ્વાસદીઠ
  કાઉન્સેલિંગમાં શામેલ કરવું:
  ➡️ આયર્ન સમૃદ્ધ આહાર (ગુંદ, બીટ, પલાંગ)
  ➡️ IFA ગોળી નિયમિત લેવાવવી
  ➡️ જો જરૂર હોય તો higher center રિફરલ માટે સમજાવવું

✅ 3. T.B. / HIV / Malaria / Dengue (Infectious Diseases)

કાઉન્સેલિંગમાં શામેલ કરવું:
➡️ છીંક / ઉધરસ આવતી વખતે મોઢું ઢાંકવું
➡️ દવાઓ ન છોડવી – DOTS પૂરું કરવું
➡️ T.B. અને HIV માં ભેદભાવ ન રાખવો
➡️ બીજાને બચાવવા માર્ગદર્શક વ્યવહાર

✅ 4. Non-Communicable Diseases (NCDs)

જેમ કે: બ્લડ પ્રેશર, ડાયાબિટીસ, હાર્ટ ડિઝિઝ
કાઉન્સેલિંગમાં શામેલ કરવું:
➡️ નિયમિત ચેકઅપ કરાવવો
➡️ દવા ચાલુ રાખવી
➡️ ખોરાકમાં મીઠું, ખાંડ ઓછું
➡️ દારૂ/તમાકું છોડવો
➡️ કસરત અને આરામ વચ્ચે સંતુલન

✅ 5. Malnutrition in Children / Pregnant Women

કાઉન્સેલિંગમાં શામેલ કરવું:
➡️ મોટા ગૂંટાણે નહિ, ઓછા ઘટકો સાથે પુષ્ટિ યુક્ત ભોજન
➡️ મિડી-ડે મીલ/Take Home Rationની સમજ
➡️ બાલ આહાર–માતા દૂધ અને પૂરક આહાર વિશે માર્ગદર્શન
➡️ Severely malnourished હોય તો NRC (Nutrition Rehab Center) પર રિફરલ

🗂️ ANM દ્વારા Counselling કેવી રીતે કરવી?

🧩 પદ્ધતિ:

1. SIMPLE ભાષા – દર્દી અને પરિવાર સમજી શકે એવી
2. VISUALS – ચિત્રો, પોશ્ટર, ઘરેલું ઉદાહરણ
3. LISTEN FIRST – પહેલા દર્દી શું કહે છે તે સાંભળો
4. MOTIVATE – પોઝિટિવ પ્રેરણા આપો
5. NO JUDGEMENT – તાનાં કે શરમથી નહીં, વિશ્વાસથી

🎯 ANM શું સમજાવશે?

મુદ્દો	ઉદાહરણ
શું છે રોગ/જોખમ	“તમારું હેમોગ્લોબિન ઓછું છે, એટલે થાક લાગતો હશે.”
શું થાય જો અવગણો	“જેમ જેમ Hb ઘટે, બાળક પર પણ અસર થશે.”
શું કરવું	“આ ગોળી રોજ ખાવાની છે, અને આ ખોરાકનો ઉપયોગ કરવો.”
ક્યારેય હોસ્પિટલ જવું	“તાવ >3 દિવસ રહે તો તાત્કાલિક PHC જવું.”
પરિવારની ભૂમિકા	“તમારું આરોગ્ય બધાનું છે – તમને આરામ અને સહાય જોઈએ.”

📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):

High-Risk Counselling એ માત્ર માહિતી આપવી નહિ, પણ દર્દી અને પરિવારને સહજ, સમજદારીભર્યું અને સક્રિય રીતે સારવાર તરફ માર્ગદર્શન આપવું છે.
ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:

✔️ High-risk ઓળખીને જરૂરિયાત મુજબ કાઉન્સેલિંગ કરવું
✔️ સહાનુભૂતિપૂર્વક અને સાબિતીભર્યું માર્ગદર્શન આપવું
✔️ જરૂરી હોય ત્યાં higher center પર રિફરલ માટે સહમતિ મેળવવી
✔️ પરિવારને પણ રોકાણકારક સાથ આપવો

👨‍👩‍👧‍👦 Involvement of Husband and Family

🎯 ઉદ્દેશ (Objectives):

• માતા અને બાળકના આરોગ્યમાં પતિ અને પરિવારનું સકારાત્મક સહયોગ સુનિશ્ચિત કરવો
• ગંભીર અથવા ઊંચા જોખમના કિસ્સાઓમાં સારવાર, રિફરલ અને અનુસરણ માટે સહયોગ મેળવવો
• ગર્ભાવસ્થા, પ્રસવ અને જન્મ પછીના સમયમાં જવાબદારી વહેંચાય તે માટે સમજૂતી વિકસાવવી

🌟 શા માટે પતિ અને પરિવારની ભાગીદારી જરૂરી છે?

1. માતાને આરામ, પોષણ અને સહેજ ટકો મળે
2. આવશ્યક ચુકવણી કે સારવાર માટે સમયસર નિર્ણય લેવાય
3. Institutional delivery અને TT, ANC જેવી સેવાઓમાં સહભાગીતા
4. માતાને તણાવ નહીં થાય – માનસિક સમર્થન મળે
5. બાળકના પોષણ અને રસીકરણ અંગે વ્યવસ્થિત અનુસરણ થાય

👩‍⚕️ ANM તરીકે પતિ અને પરિવારની શા રીતે ભાગીદારી સુનિશ્ચિત કરી શકાય?

✅ 1. જાગૃતિ લાવવી (Awareness):

• VHND, મહિલા મંડળ, હેલ્થ ટોકમાં પતિઓ માટે માહિતી આપવી
• પરિવારના સભ્યો (સાસુ, પતિ, ભાઈ) ને ANC/PNC વખતે બોલાવા પ્રોત્સાહિત કરવું
• “માતા માત્ર સ્ત્રીની જવાબદારી નથી – આખા પરિવારની છે” એ સમજાવવું

✅ 2. પોષણ અને આરામ વિશે સમજાવવું:

• “માતા માટે પોષિત આહાર ઘરમાં આપનો ફરજભર્યો સહયોગ છે”
• ઘરે વધારે કામ નહિ લેવાય – ખાસ કરીને High-Risk Mothers માટે
• પતિ ઘરની મહિલા માટે IFA, Calcium જેવી દવાઓ લાવીને આપે – આમ “જવાબદારી”નો ભાવ બને

✅ 3. ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન સહયોગ:

મુદ્દો	પતિ/પરિવાર શું કરી શકે
ANC મુલાકાત	પત્નીને હોસ્પિટલ લઈ જવું
Institutional Delivery	સમયસર મોકલવાની વ્યવસ્થા
TT રસી	તારીખ યાદ રાખવી
વિલંબ ન થાય	લાલ નિશાન જોઈને તાત્કાલિક PHC/RH મોકલવું

✅ 4. જન્મ પછીના સમયમાં (Postnatal):

• માતાને આરામ અને પૌષ્ટિક ભોજન આપવો
• બાળકના રસીકરણની તારીખ યાદ રાખવી
• શિશુને માત્ર માતાનું દૂધ આપવું – તે બાબત પુરુષોને પણ સમજાવવી

✅ 5. પરિવાર નિયોજન અને પુનઃગર્ભ ધારણ માટે સહયોગ:

• પતિને વિવિધ વિકલ્પો વિશે સમજાવવું – Nirodh, IUCD, Vasectomy
• પુત્ર કામનાથી થતા વારંવારના ગર્ભ ટાળવા સમજ આપવી
• સ્ત્રી માટે લોહી, આરામ, પોષણ જરૂરી હોવા છતાં વારંવાર ગર્ભ થવો ખતરનાક

💡 ANM શું કહેવી જોઈએ? – સમજાવવાની વાતો:

🗣️ “તમારું સહયોગ – તમારી પત્ની અને બાળક માટે આશિર્વાદ છે.”
🗣️ “હજુ સુધી તો મહિલાઓ બધું કરતું આવ્યું, હવે તમારું પણ સહયોગ જોઈએ.”
🗣️ “આ સુખદ પ્રસંગમાં તમે જોડાઓ – માતા-શિશુ માટે એ સૌથી મોટો ભેટ છે.”

📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):

પતિ અને પરિવારનો સહયોગ એ માતા અને બાળકના સ્વસ્થ જીવન માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:

✔️ પતિ અને પરિવારના સભ્યો સુધી માહિતી પહોંચાડવી
✔️ હકારાત્મક રીતે તેમને શામેલ કરવી
✔️ દરેક તબક્કે, ઉદાહરણ અને ઘરેલું ભાષામાં સમજાવવું
✔️ ફરજથી નહીં, પણ પ્રેમથી અને સમજદારીથી ભાગીદારી બનાવવા મદદ કરવી

👩‍⚕️ ANM / મહિલાઓ આરોગ્ય કાર્યકરની ભૂમિકા

👉 સમુદાય આરોગ્ય માટે સક્રિય અને મૂળભૂત સેવાનો આધાર

🎯 ANM એટલે શું?

ANM એટલે Auxiliary Nurse Midwife – એટલે કે સહાયક નર્સ મધ્યમ દાયમા.
તેમજ તેને Female Health Worker (FHW) પણ કહેવાય છે.
એ પ્રાથમિક સ્તરે આરોગ્ય સેવાઓ આપતી મહિલા આરોગ્ય કર્મી છે.

🏥 મુખ્ય કાર્યક્ષેત્ર (Main Areas of Work):

✅ 1. માતા અને શિશુ આરોગ્ય (Maternal & Child Health – MCH):

• ગર્ભવતી સ્ત્રીઓની ANC ચકાસણી
• TT રસી, IFA ગોળી આપવી
• Institutional delivery માટે પ્રોત્સાહન
• જન્મ પછીની PNC સેવાઓ
• નવજાત શિશુનું વજન, Breastfeeding કાઉન્સેલિંગ

✅ 2. રસીકરણ (Immunization):

• બાળકો અને ગર્ભવતીઓ માટે યોગ્ય રસી આપવી
• VHND (Village Health & Nutrition Day) માં આયોજન
• રસી અંગે રેકોર્ડ અને ફોલોઅપ

✅ 3. પોષણ અને કુપોષણ નિયંત્રણ:

• કુપોષિત બાળકની ઓળખ
• પોષણ અંગે કાઉન્સેલિંગ
• Take Home Ration વિતરણની દેખરેખ
• Severely malnourished બાળકને NRC પર રિફરલ

✅ 4. પરિવાર નિયોજન (Family Planning):

• દંપતિને નિયોજન અંગે સમજાવવું
• Nirodh, Oral Pills, IUCD આપવી
• Vasectomy / Tubectomy માટે રેફરલ
• 2 બાળક વચ્ચે પૂરતું અંતર રાખવા કાઉન્સેલિંગ

✅ 5. જાતીય અને પુનઃઉત્પાદક આરોગ્ય:

• કિશોરી આરોગ્ય (RKSK કાર્યક્રમ)
• ગર્ભપાત સામે જાગૃતિ
• સુરક્ષિત ગર્ભ નિર્ધારણ અને પુનઃગર્ભ વિલંબ

✅ 6. જાતીય સંક્રમણો / એચઆઈવી / ટી.બી.:

• શંકાસ્પદ દર્દીની ઓળખ
• DOTS / ART અંગે માર્ગદર્શન
• સંક્રમણથી બચાવની માહિતી

✅ 7. જળજન્ય રોગો, ડાયરિયા, મલેરિયા, ડેન્ગ્યુ વગેરે:

• આરંભિક સારવાર
• ORS, Zinc વિતરણ
• મચ્છર નિયંત્રણ, સફાઈ બાબત જાગૃતિ
• રોગના લક્ષણો અંગે પરિવારને સમજાવવું

✅ 8. રોગ નિયંત્રણ અને રેફરલ:

• High-risk pregnancy, severe anemia, newborn illness, fever, TB વગેરે માટે higher center પર રિફરલ
• Standing Orders પ્રમાણે દવા આપવી

✅ 9. રેકોર્ડ અને રિપોર્ટિંગ:

• Eligible Couple Register
• Immunization Register
• Mother-Child Protection Card
• Monthly Report PHCમાં આપવી

✅ 10. સમુદાય આરોગ્ય શિક્ષણ:

• VHND, મહિલા મંડળ, શાળા આરોગ્ય કાર્યક્રમ
• પોષણ, આરોગ્ય, પરિવાર નિયોજન, સ્વચ્છતા અંગે જાગૃતિ
• Audio-Visual, Flipbook, કાવ્ય/ગીત દ્વારા માહિતી આપવી

🌿 ANM દ્વારા AYUSH પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ:

• આયુર્વેદિક ઘરગથ્થા ઉપાયો
• યોગાસન/પ્રાણાયામ શીખવવું
• હળવા રોગો માટે આયુષ કાઉન્સેલિંગ

📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):

ANM/Female Health Worker એ સમુદાય આરોગ્ય સેવાનો પ્રથમ અને સૌથી નજીકનો પાયો છે.
ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:

✔️ દરેક સ્ત્રી, બાળક અને પરિવાર સુધી આરોગ્ય સેવાઓ પહોંચાડવી
✔️ રોગો સામે જાગૃતિ અને વહેલી તપાસ કરવી
✔️ માતા અને બાળકના આરોગ્ય માટે સતત કાર્ય કરવું
✔️ રેકોર્ડ, રિફરલ અને અનુસરણ સાચવવું

📘 High-Risk Pregnancy – SBA Module મુજબ માહિતી

🎯 High-Risk Pregnancy એટલે શું?

SBA Module મુજબ એવી ગર્ભાવસ્થા કે જ્યાં માતા અથવા શિશુને જાતજોખમ, જટિલતા કે મરણનો ખતરો વધુ હોય, તેને “High-Risk Pregnancy” કહેવાય છે.

🔍 1. High-Risk Pregnancy ઓળખવા માટેના મુદ્દાઓ:

✅ (A) માતાની ઉંમર:

• <18 વર્ષ કે >35 વર્ષ

✅ (B) પ્રસવ ઈતિહાસ:

• પહેલા Cesarean section
• 3 થી વધુ Delivery
• બાળકોનું જન્મ દરમિયાન મૃત્યુ
• ગઈ વાર ટવિન/ટ્રિપલ પ્રેગ્નન્સી

✅ (C) વર્તમાન ગર્ભાવસ્થાની સ્થિતિ:

સ્થિતિ	SBA Moduleના માર્ગદર્શક લક્ષણો
Severe Anemia	Hb < 7 gm/dl
Bleeding in pregnancy	Placenta previa, abruption
High BP	>140/90 mmHg
Swelling on face/hands	Preeclampsia/Eclampsia
Excessive vomiting	Hyperemesis Gravidarum
Fever with rash	Infection risk to fetus
Less fetal movement	Fetal distress
Leaking before 37 weeks	PROM – Preterm labor risk

⚠️ 2. SBA Module મુજબ Referral ક્યારે કરવું જોઈએ?

જ્યારે નીચેની પરિસ્થિતિ હોય ત્યારે તરત referral:

• Severe anemia (Hb <7)
• BP >160/110
• Heavy bleeding
• Fits/Unconsciousness
• Previous 3+ C-sections
• Premature rupture of membranes
• Meconium-stained liquor
• No fetal movement > 12 hr

✅ SBA Module ANM ને standing orders મુજબ પ્રથમ તબક્કાની સારવાર આપવાની છૂટ આપે છે, અને ત્યારબાદ higher center પર રિફરલ માટે માર્ગદર્શિકા આપે છે.

🧑‍⚕️ 3. SBA Module મુજબ ANM/SBA ની ભૂમિકા:

જવાબદારી	વિગત
💉 ANC services	TT, IFA, weight monitoring, BP, fetal heart sounds
🔎 Screening	Risk signs માટે લક્ષણો ઓળખવા
📋 Referral slip	કારણ લખીને PHC/CHC પર મોકલવો
🗣️ Counselling	માતા અને પરિવારને High-risk વિશે સમજાવવી
👣 Follow-up	રિફરલ પછી ઘરે મુલાકાત લેવી

📦 4. SBA Module મુજબ ઉપયોગી કિટ અને તાલીમ:

• Clean Delivery Kit
• SBA Drug Kit (Oxytocin, Misoprostol, Inj. Magnesium Sulphate – as per protocol)
• MCH Card – High-Risk Mothers માટે અલગ ચિહ્ન
• Referral register

📌 નિષ્કર્ષ:

SBA Module મુજબ, High-Risk Pregnancy એ એવી સ્થિતિ છે જે ANM/SBA દ્વારા વહેલી ઓળખ, તાત્કાલિક પગલાં અને યોગ્ય રિફરલ દ્વારા સંભાળી શકાય છે.
ANM/SBA નું કાર્ય છે:

✔️ જોખમના લક્ષણોની યોગ્ય ઓળખ
✔️ Standing order મુજબ પ્રાથમિક પગલાં
✔️ Institutional delivery માટે સમયસર refer
✔️ માતા ની સુરક્ષા અને શિશુનો જીવ બચાવવો