UNIT : 3-Mental illness

Mental illness

Defination of mental illness :

મેન્ટલ ઈલનેસ એ જ્યારે શારીરિક માનસિક કે ધાર્મિક અવસ્થામાં ફેરફાર થવાથી જોવા મળે છે. મેન્ટલ ઈલનેસમાં ડિપ્રેશન, સ્કીઝોક્રેનીયા, એન્જાઈટી ( ચિંતા ) જેવા રોગોનો સમાવેશ થાય છે.

માનસિક બીમાર વ્યક્તિના ચિન્હો અને લક્ષણો :

1. વ્યક્તિ ચિંતાતુર હોય
2. કોઈપણ કારણસર ધ્યાન ન આપી શકે
3. કોઈપણ યોગ્ય કારણ વગર હંમેશા દુઃખી રહે છે.
4. માનસિક કાબુ સહેલાઈથી અને વારંવાર ગુમાવી બેસે છે. દા. ત. ગુસ્સે થવું,ચિડાઈ જવું,
5. અનિંદ્રા અથવા કાયમ ઊંઘ ઓછી આવવી.
6. વારંવાર હતાશા આવે છે જેથી ટોટલી ક્ષમતામાં ઘટાડો થાય છે.
7. લોકો સાથે રહેવામાં સતત અણગમો હોય
8. રોજિંદા જીવનમાં કોઈ ફેરફાર થાય તો તકલીફ અનુભવે
9. હંમેશા ગુસ્સામાં અને કડવાહક ભર્યા હોય તેવું રહેવું
10. કોઈપણ કારણ વગર ગભરાઈ જાય
11. હંમેશા પોતે સાચા અને બીજા ખોટા એવું માનવું કોઈપણ કારણ વગર હંમેશા શારીરિક દુખાવો થાય જેનું કોઈ પણ નિદાન ન થઈ શકે. Inentification of mental illness :

• ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ થીન્કિંગ ( વિચારોની પ્રક્રિયામાં ખલેલ ઉભી થવાથી થતી તકલીફો )
• ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ કોન્સીયંસનેશ ( સભાનતા અથવા જાગૃતિના ખલેલ થવાથી થતી તકલીફો )
• ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ ઓરિયનટેશન ( વાતાવરણ અને પરિસ્થિતિ વાકેફતામાં ખલેલ થવાથી થતી તકલીફો )
• ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ પરસેપ્શન ( અવલોકનની કે પરબ શક્તિથી થતી તકલીફ )
• ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ ઇમોશન્સ (emotions ) ( લાગણીઓ ખલેલ થવાથી થતી તકલીફો )
• ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ પર્સનાલિટી ( વ્યક્તિત્વમાં ખલેલ થવાથી થતી તકલીફો )
• ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ ઇન્ટેલિજન્સી ( intelligesy ) ( બુદ્ધિ ચાતુર્ય તથા કૌશલ્યમાં ખલેલ થવાથી થતી તકલીફો )

1.ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ થીંકીંગ : આવી બીમારી ધરાવતી વ્યક્તિમાં નીચે મુજબ તકલીફ જોવા મળે છે.

• વ્યક્તિ બરાબર વિચારી ન શકતી હોવાથી તેને બોલવાનું કહીએ તો છૂટું સવાયું થઈ જાય છે. તથા સમજ ન પડે તેવું હોય છે. દર્દી મુઝાયેલો હોવાથી સતત વિષય બદલીને બોલે છે. અને તેનું બોલવાનું અસગત કે અસબંધીત થઈ જાય છે.
• દર્દી પોતાની વિચારોને દૂર જે અવાસ્તવિક હોય છે. તેમાં રહે છે તેને ફેનટેસી ( કાલ્પનિક ) દુનિયા કહે છે.
• ફોબિયા એટલે કે અમુક પરિસ્થિતિમાં લાગતો ડર કે બીક ટોળામાં હોય ત્યારે બીક લાગે એકલા હોય ત્યારે બીક લાગે
• દર્દીને અમુક એવા વિચારો આવે છે કે તેને ખબર છે કે તે વિચારો સાચા નથી. પણ તે વિચારો આવ્યા જ કરે છે. તેના પર કાબુ હોતો નથી. તેને ઓબ્ઝર્વેશન કહેવામાં આવે છે.
• ડીલ્યુશન ( ખોટી માન્યતા ) કે જેની કોઈ ખામીને કે કારણથી સુધારી શકાય નહીં.

2.ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ કોન્સીયંસનેશ : સભાનતા કે શુદ્ધ બુદ્ધતા માં ખલેલ પહોંચાડતી બીમારી ધરાવતી દર્દીઓમાં નીચે પ્રમાણે દર્દીઓ નીચે પ્રમાણેના લક્ષણો જોવા મળે છે.

• 1.અનિંદ્રા ( amnesia ) દર્દીની ઊંઘ ઓછી થઈ જાય છે.
• 2.કન્ફ્યુઝન : દર્દીનું વર્તન મૂંઝવણ ભર્યું થઈ જાય છે. તેને આજુબાજુ શું ચાલી રહ્યું છે તેને તેમાં ગુચવાયેલો રહે છે. જેને કારણે અણ સમજની પરિસ્થિતિ સમજતા અપસેટ થઈ જાય છે.
• 3.ડેલીરિયમ : ચિંતા ભ્રમ અથવા ઉન્માદ દર્દીમાં દર્દીના ચિંતા ભ્રમ થતા તેનું બોલવાનું વધારે પડતું થઈ જાય છે અને તેને માયાજાળનો અનુભવ થાય છે.
• 4.Nightmare : વિષમ સ્વપ્ન (ડરાવતા સ્વપ્ન ) રાત્રે ઊંઘમાં તેને ડરાવતા સ્વપ્નો દેખાય છે. દિવસે ધેનમાં રહે છે. જબકીને જાગી જાય છે. અને અનિંદ્રા ને કારણે બેસેની રહેશે.
• 5.સ્ટ્રપર : એટલે અધી બેહોશી ની હાલતમાં દર્દી અદ્ય બેહોશી ની હાલમાં આવી જાય છે. અને તેને બીજા કક્ષાની પણ જાણ હોતી નથી.
• 6.કોમા : અસ્વાભાવિક રીતે ઘેરી નિંદ્રામાં સરી જાય છે.

3.ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ ઓરિયન્ટેશન : યાદ શક્તિ અને પરિસ્થિતિમાં ખલેલ પહોંચાડતી બીમારીઓ

1.યાદશક્તિ ગુમાવી બેસે છે. મોટાભાગે તાજા બનાવવા માથી થાય છે.યાદ શક્તિ ઓછી થવી અથવા ઘણીવાર ઓછીતી ઓછી થઈ જવી અથવા ધીરે ધીરે ઓછી થઈ જવી વગેરે જોવા મળે છે.

2.ડિસ્ક ઓરિયનટેશન : પરિસ્થિતિ પ્રત્યેની સભાનતા ખોરવાઈ જવી જેમાં ખાસ કરીને સમયની બાબતમાં જોવા મળે છે ex : દિવસને રાત્રે સમજે અને રાત્રીને દિવસ કહે તે જાણી ન શકે તે દિવસ છે. કે રાત સ્થળ બાબતમાં પણ આ પરિસ્થિતિ જોવા મળે છે. પોતાનું સરનામું જગ્યા નું નામ પોતાનું ઘર ઓળખી શકતી નથી.

4.ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ પર સેપ્શન : શુઝ કે સમજણ શક્તિમાં ખલેલ પહોંચાડતી બીમારીઓ જેવી કે ઈલિયુંશન ( illution )

• 1.illution: આ સ્થિતિમાં જે દેખાય છે તેનું ખોટું અર્થઘટન થાય છે.ex. દર્દીને દોરડું દેખાય છે પણ સમજણ દોરડું સાપ તેવું પડે તેને ઇલ્યુંશન કહે છે.
• 2.હેલ્યુંશીનેશન : આ પરિસ્થિતિમાં દર્દીને જ્યાં કંઈક જ ન હોય ત્યાં દ્રશ્ય દેખાય છે અને અવાજ સંભળાય છે. જે બીજા કોઈને દેખાય કે સભળાતા નથી તેને હેલ્યુંશીનેશન કહે છે.

5.ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ ઇમોશન્સ : લાગણી સાથે ખલેલ પહોંચાડ બીમારીઓ જેમાં લાગણી અને ભાવનામાં તકલીફ ઊભી થાય છે.

• અલગ અલગ પ્રકારની ઉદાસીનતા તથા ભિન્નતા ની લાગણીઓ થાય.
• માનસિક અશાંતિ એકદમ થઈ જાય છે. અથવા ધીરે ધીરે થાય છે.
• દર્દી કોઈ બાહ્ય કારણ વગર અંદરથી માનસિક અશાંતિ અનુભવે છે.
• મૂડ બદલાઈ જાય છે. આ સ્થિતિમાં દર્દીના મનની સ્થિતિ ઝડપથી કોઈ પણ કારણ વગર અથવા નજીવા કારણ વગર બદલાઈ જાય છે. કોઈપણ કારણ વગર દર્દી ઉત્તેજિત અને ઉગ્ર બની જાય છે. આમાં કેટલીક વાર માનસિક બીમારીના લીધે શારીરિક ક્રિયાઓ જોવા મળે છે. Ex. જરૂર કરતાં વધુ કાર્યરત હોય ( ઓવર એક્ટિંગ ) over active જરૂર કરતાં ઓછું કાર્યરત(underactive ) જેમાં હતાશા અને નિરાશા જણાય જેને કોઈ કાર્યમાં રસ ન હોય કોઈ પ્રક્રિયા બાદ એક જ પરિસ્થિતિમાં બેઠી રહે અને તેને કક્ષામાં રુચિ ન હોય એકનું એક કાર્ય વારંવાર સતત કર્યા જ કરે.

6.ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ પર્સનાલિટી : વ્યક્તિત્વમાં ખલેલ થવાથી આ પ્રકારની તકલીફ જોવા મળે છે. આ સ્થિતિમાં વ્યક્તિના વર્તનમાં અને તેના વ્યક્તિત્વમાં બદલાવ જોવા મળે છે.

7.ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ ઇન્ટેલિજન્સી :

ડિસ્ટર્બન્સ ઓફ ઇન્ટેલિજન્સી ખલેલ પહોંચાડતી બીમારીઓ વ્યક્તિની ભૌતિક શક્તિ જન્મથી જ ઓછી હોય છે. જેને કોઈ વ્યક્તિની તે શાળામાં હોય ત્યારે ભૌતિક ક્ષમતા ઓછી થવાની શરૂઆત થાય છે. જે શાળા દરમિયાન કવર કરે છે. કેટલીક વાર ભૌતિક શક્તિ જન્મથી જ ઓછી હોય છે. તેને મેન્ટલ રીટાડેશન કહે છે. આવી વ્યક્તિનું બોલવાનું મોડું શરૂ થાય, અષ્ટ પસ્ટ હોય, ચાલવા,દોડવા અને રમત ગમત માં નબળું હોય દરેક કાર્ય સારી રીતે પૂરું ન કરી શકે અથવા કરી જ ન શકે.

ઉપર જણાવેલ તમામ પ્રકારના લક્ષણો પરથી આપણે માનસિક ગુણોવાળી વ્યક્તિનું વહેલાસર એ નિદાન શક્ય છે. ઉપર જણાવેલ લક્ષણોમાંથી કોઈ પણ લક્ષણ જોવા મળે તો તેવી વ્યક્તિને ANM દ્વારા બરાબર અભ્યાસ લઈ તેનું નિરીક્ષણ કરીને વધુ તપાસ માટે અથવા નિષ્ણાંત તબીબી પાસે તે માનસિક રોગના ડોક્ટર પાસે રિપોર્ટ કરવા જોઈએ. રેફરલ સ્લીપ તૈયાર કરવી જેમાં દર્દીના ઘરની પરિસ્થિતિ લાગણીને સવિસ્તાર સદગુણો સાથે સંપૂર્ણ નોંધ તરીકેનું આપણું નિરીક્ષણ અને અભ્યાસનો અહેવાલ લખવો જો કોઈ સારવાર આપી હોય તો તેની નોંધ કરવી. શક્ય હોય તો પોતે જ તેને લઈ જવું જેથી તેના ઘરના લોકોને સાંત્વના આપી શકાય છે. અને સાથે સારવાર આપી શકે આવા દર્દીને સાત્વના બાબતમાં દર્દીનું સંમતિ પત્ર સાથે રાખવું.

Preventin of mental illness :

પ્રાઇમરી પ્રિવેન્શન : પ્રાથમિક અટકાવ સમાજ લેવલે કાર્ય કરે છે. જેમાં સમાજમાં સામાજિક વાતાવરણમાં સુધારો લાવવાની બાબત લોકોની સામાજિક ભાવના અને રહેણી કહેણીમાં સુધારો લાવવાની બાબત છે. લોકોને વધુ સારી રીતે જીવવું તંદુરસ્તી રાખવી તથા સમાજમાં કેવી રીતે આગળ આવવું આ કાર્યનો સમાવેશ થાય છે.

સેકન્ડરી પ્રિવેન્શન : શાળાઓમાં કોલેજોમાં કારખાનામાં વગેરે સ્થળોએ મનોરંજનના સેન્ટરના અભ્યાસ દ્વારા માનસિક રોગની શરૂઆતના તબક્કા અને લાગણીશીલ સંબંધોની તકલીફોમાં તપાસ કરવામાં આવે છે. અને તેના વિકાસ દ્વારા જુદી જુદી સારવાર ઉપલબ્ધ કરવા અસરકારક સમાજની રચના કરવામાં આવે છે. આમાં કૌટુંબિક ભાવના મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. કુટુંબ માટે કામ કરતી સંસ્થાઓ માનસિક માંદગીની શરૂઆતનું તથા લાગણીશીલ પ્રશ્નો ઓળખી કાઢે છે. અને કુટુંબના સભ્યોને આ પરિસ્થિતિમાં શું કરવું તેનું સૂચન કરે છે. કુટુંબ સાથે કાઉન્સિલિંગ કરી માનસિક રોગના દર્દીને સારવાર માટે મદદ કરી શકે છે.

3. ટર્સરી પ્રિવેનશન :

ટર્સરી પ્રિવેનશન માનસિક સમય મર્યાદા ઘટાડવા પ્રયત્ન કરે છે. આ લેવલે વ્યક્તિને વધુ નુકસાન થતું રોકવું અને રોગ નો અટકાવવા કરવો એ જ મનુષ્ય હેતુ હોય છે. આ પ્રકારના ફેમિલી નો Contect કરવો, મંદબુદ્ધિના બાળકના જન્મ અટકાવવા તે માટે ખોરાકનો સંપૂર્ણ ધ્યાન, આયોડિન વાળો ખોરાક, સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન સંપૂર્ણ સમતોલ આહાર, સતત સારવાર અને ડોક્ટરની યોગ્ય સલાહ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે.

Type of mental illness ( મેન્ટલ ઈલનેશના પ્રકારો ) :

1.સાયકોસિસ ઈલનેસ : આ ખૂબ જ ગંભીર પ્રકારની માનસિક ભંડાણની પરિસ્થિતિ છે. દર્દી પોતાના અસ્તિત્વ સાથેનો સંબંધ ગુમાવી દેશે. શારીરિક ક્રિયાઓ અને લાગણીઓ ઉપરનો કાબુ સંપૂર્ણપણે જતો રહે છે. આ માંદગીવો નીચે મુજબ છે.

A. સ્કિઝોફેનિયા :

સ્કિઝોફેનિયા એટલે કે બેવડી પર્સનાલિટી વ્યક્તિ જતું હોય છે. પ્રથમવાર જોતા દર્દી તકલીફ ભર્યા અને અસામાજિક લાગે છે. નોર્મલ કરતાં જુદું વિચિત્ર વર્તન કરે છે કોઈ અવાજનો ઉત્તર આપતા હોય તે માટે મોટેથી સીસો પાડે છે. અથવા ઘણીવાર અચાનક આ સામાન્ય રીતે વર્તે છે જેના લીધે લોકોને તરત જ ખાતરી થાય છે. કે તેને માનસિક બીમારી છે અને તે મદદ ઈચ્છે છે.

B. કેટાટોનિક સાયકો શીલા!:

આ પ્રકારની બીમારીમાં દર્દી એકદમ ઇનકટીવ બની જાય છે. કોઈપણ ક્રિયા કરી શકતો નથી પોતાની વ્યક્તિગત સંભાળ અને સ્વચ્છતા પણ કરી શકતું નથી તે ખોરાકમાં લઈ શકતું નથી અને પછી ઓવર એક્ટિંગ થઈ જાય છે. પોતે જાતે જ બધું કરવા માંડે છે સતત બોલ બોલ કરે છે. હવામાં હાથ ઉછાળે છે અને તેને અનુભવતા હેલ્યુશન અને હેલયુસીને સનના ઉત્તરમાં ક્રિયાઓ કરે છે. એને મગજ કે વિચારવા આવતા દ્રષ્ટી ભ્રમને પ્રતિક્રિયા આપે છે.

C.manic ડિપ્રેસીવ ફિઝોસીસ :

કોઈ દેખીતા કારણ વગર વારંવાર વ્યક્તિનું મૂડ બદલાઈ જાય છે. કોઈપણ કારણ વગર ગમે તેમ બોલે છે અને ક્રિયાઓકરે છે. જ્યારે ડિપ્રેશ થઈ જાય ત્યારે ઇન્ફેકટિવ થઈ જાય છે ઊંઘ ભુખ જતી રહે છે તેને આપઘાત નહી કલ્પના કે વિચાર આવે છે. તે મેનીક સ્ટેજ હોય ત્યારે ઓવર એક્ટિંગ રહે છે. મશ્કરી અને સમાજને સ્વીકાર્ય ન હોય તેવી ભાષા અવાજનો ઉપયોગ કરી મોટેથી બોલે છે.

D. ઓર્ગનિક સાયકોસીસ :

આમાં કેટલીક શારીરિક પરિસ્થિતિને અને મગજના અવયવોમાં ખામી હોવાથી આ કન્ડિશન જોવા મળે છે તેના લીધે મનને પણ અસર થાય છે તેમાં મુખ્ય બે છે.

1.ડીલીરીયલ : આ એકાએક થતી ખામી છે કે જે મગજને ટેમ્પરરી ઇફેક્ટ આપે છે તે નીચેના કારણો થાય છે.

• ઓક્સિજનનું પ્રમાણ શરીરમાં ઓછું થવાથી
• દારૂ કે નશાની અસર ના લીધે
• મગજને ઈઝા કે ગાંઠ થવાથી
• મગજમાં ઇન્ફેક્શન થવાથી
• રીનલ ફેલીયોર યુરેમિયા
• એન્ડો ફાઇન ડીશ ઓર્ડર

2.ડિમેનશિયા : આ એક કરોનીક કન્ડિશન છે જે એજીન પ્રોસેસ વૃદ્ધિ તત્વને લીધે રોરેબ્રલ મા થતા ફેરફારના લીધે મગજમાં થતા ફેરફારો થવાથી બધી યાદ શક્તિ વ્યક્તિત્વ લાગણીઓ અને ચારિત્ર ઉપર અસર થાય છે.

ન્યુરોસીસ : આ એક સાઇલ્ડ ટાઈપ ની મેન્ટલ ઇલનેસ છે. જેમાં પેશન્ટ તણાવવામાં લીધે વધુ પડતું અથવા ઓચુ ઈમોશનલ રિએક્શન બતાવે છે. એટલે કે તેના ઈમોશનલ ને કંટ્રોલ કરી શકતી નથી તેના વ્યક્તિ માં અસર થાય છે વારંવાર તણાવયુક્ત વાતાવરણના આ થઈ શકે છે. ન્યુરોસીસમાં નીચે પ્રમાણેના મેન્ટલ ઈલનેસ હોય છે .

1.એન્જાઈરી ડીશ ઓર્ડર : આ પ્રકારના ડીશ ઓર્ડર માં કારણ વગર વ્યક્તિમાં ભાવની લાગણી જોવા મળે છે. શેનો આધાર હોતો નથી કે તેને વાસ્તવિકતા સાથે કોઈ સંબંધ હોતો નથી.

લક્ષણો :

• Head ache
• પરસેવો
• ધબકારા વધી જવા
• બેસેની વગેરે જોવા મળે છે.

2.ફોબિયા : આમાં વ્યક્તિ કોઈપણ ચોક્કસ પરિસ્થિતિ માટે વધુ પડતો ડર અનુભવે છે.દા. ત. સોશિયલ ફોબિયા કે જેમાં સોશિયલ પરિસ્થિતિમાં ડર જોવા મળે છે. 3.OCD ( obsersive compulsive disorvder ) : આ પેશન્ટને એકના એક વિચારો આવે છે. પોતાના સંતોષ માટે બિનજરૂરી પ્રવૃત્તિઓનું અને પુનઃ રાવ વર્તન કરે છે. જે વિશેષ પ્રમાણમાં હોય છે. અને તેને રોકી શકાતી નથી. દા. ત. વારંવાર હાથ ધોવા વારંવાર બુક ચેક કરવી.

Other mental disorder :

• 1.childhood : Children મા જે mental illness જોવા મળે છે. તેને childhood disorder કહે છે.

• 2.પર્સનાલિટી ડિસોડર્સ : આ પ્રકારના ડિસોડર્સ antisocial persnality ડ્રગ ડીપેન્સ વગેરે જોવા મળે છે.

• 3.સબ સ્ટેન્સ યુઝ ડિસોડર્સ : આમાં વ્યક્તિગત નિયમિત રીતે વધારે કે ઓછી માત્રામાં નર્વસ સિસ્ટમને અસર કરતા પદાર્થોનું સેવન કરે છે જેના કારણે તેના વર્તનમાં રોજિંદી પ્રવૃત્તિઓમાં અસર જોવા મળે છે. તથા વ્યક્તિ આ પદાર્થ લેવાનું છોડી શકતી નથી.

• 4.ઓર્ગેનિક બ્રેઇન ડિસોડર્સ : આ કન્ડિશનમાં brain ફંકશન એમ્પાયર કાર્ય કરતું બંધ થઈ જાય છે. એટલે કે જેને કારણે મેમરી લોસ પુરવઠ જજમેન્ટ જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે.

ડિપ્રેશન : ડિપ્રેશન એ એક એવો ડીસ ઓર્ડર છે કે જેનો મૂળમાં ડિસ્ટર્બન્સ જોવા મળે છે. તથા વ્યક્તિને પોતાના માટે બીજા માટે અને આજુબાજુના વાતાવરણ માટે નેગેટિવ લાગણી ઉત્પન્ન થાય છે.

ડિપ્રેશન ના કારણો :

• 1.વારસાગત કારણો : જો માતા પિતા કે ભાઈ બહેનને આ રોગ હોય તો તેમના ફેમિલીમાં બીજા વ્યક્તિને આ રોગ થવાની શક્યતા રહેશે.
• 2.સામાજિક કારણ : રોજબરોજ થતા ઝઘડા નાણાકીય દ્રષ્ટિએ ખોટ નજીકની વ્યક્તિનું મૃત્યુ થવું વગેરે કારણોનો સમાવેશ થાય છે.
• 3.psyological કારણ : જિંદગીમાં વારંવાર નિષ્ફળતા મળવાથી નેગેટિવ વિચારો તણાવ ભરી જિંદગી વગેરે ભાગ ભજવે છે.

ડિપ્રેશનના ચિન્હો અને લક્ષણો :

• ઉદાસ કોઈ પણ કાર્ય કરવામાં રસ ન રહે
• નેગેટિવ વિચારો આવે
• ઊંઘ ન આવે
• ભૂખ ન લાગવી
• વજન ઘટી જવું
• એકલો બેસી રહ્યું
• કોઈ સાથે હળી મળીને ન રહેવું
• ઘણી વખત વ્યક્તિ પોતાની જાતને જ blan કરે છે.

જો ડિપ્રેશન વધારે પ્રમાણમાં હોય તો માણસ આત્મહત્યા કરે છે.

ડિપ્રેશનની ટ્રીટમેન્ટ :

• 1.druge : આ રોગમાં antidepresive drugeઆપવામાં આવે છે.
  દા. ત. ઈમીટ્રીપટીન સર્તાબીન
• 2.Ect ( electro કનવલ શિવ થેરાપી ) : જો ડિપ્રેશન વધારે પ્રમાણમાં હોય તો વીજળીના શોક આપવામાં આવે છે.
• 3.phygical, social સારવાર : દર્દીને ગ્રુપમાં રાખો દર્દીના નેગેટિવ વિચારો દૂર કરવા દર્દીના માઈન્ડ અને કાર્યવટ કરવુ અને તે માટે તેને ગમતી પ્રવૃત્તિ કરાવવી આવી રીતે દર્દીને phygical સપોર્ટ આપે સારવાર કરી શકાય.

મેનિયા : મેનિયા એ મૂડ ડીશ ઓર્ડર છે જે વ્યક્તિનું મૂડ ચીડિયો અને વધારે પડતી એક્ટિવિટી કરતો હોય છે. પોતાની જાતને મહાન સમજતો તથા ઝડપથી એક વિશાર પરથી બીજા વિશાર પર જતો રહે છે.

મેનિયાના કારણો :

• 1.વારસાગત કારણ.: આ ડીસોર્સમાં ધરાવતા લોકોના ભાઈ બહેન માતા-પિતાને આ રોગ હોય તો તેના બાળકોમાં આ રોગ થવાની શક્યતા રહે છે.
• 2.સામાજિક કારણ : રોજબરોજ થતા ઝઘડા નજીકના વ્યક્તિના મૃત્યુ થવું નાણાકીય રીતે ખોટ જવી વગેરે ડિવોર્સ( છૂટાછેડા) વગેરે.
• 3.સાયકોલોજીકલ કારણ : જે લોકો વાસ્તવિકતા સ્વીકારી શકતા નથી અને નાસી છૂટે છે તેવા લોકોને Mania થવાના સાંચીસ રહેશે. Menia ના ચિન્હો અને લક્ષણો :

• વધારે પડતી એક્ટિવિટી કરવી
• પોતાની જાતને મહાન સમજવી
• એક વિચાર પરથી બીજા વિચાર પર ઝડપથી જવું
• વધારે પડતો ગુસ્સો કરવો અને તોફાન કરવું
• ઊંઘ ઘટી જવી
• રમુજી વાત તો કરવી
• ભૂખ ઓછી લાગવી
• એકાગ્રતા ઘટી જવી.

Menia ની ટ્રીટમેન્ટ :

• 1.drug : આ રોગમાં એન્ટી મેનિક ડ્રગ આપવામાં આવે છે. Ex.બિથીયમ
• 2.વીજળીના શોકથી : જો પેશન્ટને દવાથી રિકવર ન થાય ત્યારે વીજળીના શોખ આપવામાં આવે છે.
• 3.સાયકો સોશિયલ સારવાર : હા સારવારમાં ફેમિલી થેરાપી આપવામાં આવે છે.

સ્કિઝોફેનિયા :

વ્યાખ્યા : આ એક ડીસોડર્સનો group છે જેના મૂડ થંકીગ બિહેવિયર અને પર્સે પ્રેસન માં ડિસ્ટર્બન્સ જોવા મળે છે. છતાં તે સંપૂર્ણ સભાન અવસ્થામાં હોય છે અને મહિનાથી વધારે સમય માટે જોવા મળે તો તેને સ્કિઝોફેનિયા કહે છે.

સિંનહો અને લક્ષણો :

• પેશન્ટ વાસ્તવિકતાથી દૂર રહે છે.
• આસપાસના વાતાવરણમાં શું બની રહ્યું છે તેનો ખ્યાલ રહેતો નથી.
• પેશન્ટ વિચારો કરે છે તેમાં કોઈ કનેક્શન હોતું નથી.
• પેશન્ટને શું કરવું અને શું ન કરવું તેની સુવિધામાં રહે છે.
• પેશન્ટના ઘણી વખતઇલ્યુંશન પણ જોવા મળે છે.
• પેશન્ટના પોતાની સંભાળ જાતે કરી શકતો નથી.
• એકાગ્રતા ઘટી જવી અને નિર્ણય લેવામાં પ્રોબ્લેમ થાય છે.
• એકલા એકલા કારણ વગર હસવું અને રડવું.

એન્ઝાઈટી ડિસોડર્સ : આ રોગ પ્રસરી શકે તેવા કારણ વગરનું અને તેને શબ્દોમાં વર્ણન ન કરી શકાય તેવો હોય છે.

પ્રકારો :

1.પેનિક એટેક એન્જાયટી : આ એટેકમાં વ્યક્તિને સિનિયર એન્ઝાઈટી જોવા મળે છે. અને તેના માટે કોઈ ચોક્કસ પરિબળ છે પરિસ્થિતિ જવાબદાર હોતી નથી.

A. વ્યક્તિ મુજબ લક્ષણો જોવા મળે છે.

• ગભરામણ થવી
• છાતીમાં દુખાવો થવો
• પરસેવો વાળવો
• હૃદયમાં ધબકારા વધી જવા
• પેનિક અટેક પૂરો થયા બાદ બીજો એટેક આવવાની શક્યતા રહે છે.

B. જનરાલાઈઝ એન્જાયટી:

આ સામાન્ય અને સતત હોય છે પરંતુ તેના માટે કોઈ વાતાવરણનું પરિબળ જવાબદાર નથી આમાં નીચે મુજબના લક્ષણો હોય છે.

• ઊંઘ ન આવવી
• પરસેવો વાળવો
  
• વગેરે જેવા ચિન્હો જોવા મળે છે.

ટ્રીટમેન્ટ :

1.દવા : આ રોગમાં એન્ટિએન્ઝાઈટી દવા આપવામાં આવે છે. આ દવા સામે ઘણી વખત એન્ટી ડિપ્રેશિવ દવા પણ અપાય છે.

2.સાયકો સોશિયલ થેરાપી :

Family care આપવી
Yoga
Mind ડાયવર્ટ કરવું

ફોબિયા :

ફોબિયા એ કોઈ વસ્તુઓમાં વ્યક્તિ કે એક્ટિવિટીથી લાગતો કારણ વગરનો સતત ડર છે.

પ્રકારો :

1.simple fobia :

આ ફોબિયાને સ્પેસિફિક ફોબિયા પણ કહે છે. કારણ કે આ ફોબિયામાં વ્યક્તિને કોઈ સ્પેસિફિક વ્યક્તિથી બીક લાગતી હોય છે. આ ફોબિયા નાનપણથી જ જોવા મળે છે. દા. ત. ઊંચાઈનો ડર જીવજંતુઓનો ડર વગેરે.

2.social fobia :

આ ફોબિયામાં માણસને બીજી વ્યક્તિની હાજરીમાં કાંઈક કરવામાં કારણ વગરનો વ્યાપ હોય છે. ઘણી વખત બીજી વ્યક્તિ જોડે વાતચીત કરવાનો ડર હોય છે. દા. ત. પબ્લિક પ્લેસમાં જમવું આ ફોબિયાના લીધે વ્યક્તિનું સામાજિક અને આર્થિક કાર્ય ડિસ્ટર્બ થાય છે.

સારવાર :

દવા :

આ રોગની કોઈ સ્પેશિયલ દવા નથી પરંતુ વ્યક્તિમાં રહેલ ભય અને ઉદાસી થોડા ઘણા અંશે દૂર કરી શકાય છે અને તે માટે એન્ટી એન્જાયટી અને એન્ટી ડિપ્રેશન દવા આપે છે.

સાયકો સોશિયલ થેરાપી :

Braging :

આ થેરાપીમાં પીટીને જેનાથી ભાઈ હોય તેની સામે લાંબા સમય સુધી અને ડાયરેક્ટ કોન્ટેક્ટ કરવામાં આવે છે.

ડિસેન્સી ટાઈઝેશન થેરાપી :

આ થેરાપીમાં વ્યક્તિને જેનાથી ભય હોય તેની સામે ધીમે ધીમે કોન્ટેક્ટ કરવામાં આવે છે. Ex. જો કોઈ માણસને વંદા થી બીક લાગતી હોય તો તેને તે વ્યક્તિને રમકડા નો વંદો આપવામાં આવે છે. અને ત્યારબાદ ધીમે ધીમે Read વંદાના કોન્ટેકમાં લાવવામાં આવે છે.

Other type of the phobia :

• એકો ફોબિયા
• અલબો ફોબિયા
• જુ ફોબિયા
• જુનો ફોબિયા
• ઓપન પ્લેસ નો ભય
• બંધ જગ્યાનો ભય

Prevention of mental illness :

1.infant માં માનસિક બીમારી અટકાવવી :

• માતા-પિતાને બાળક અને તેમના વચ્ચેના રિલેશનશિપ વિશે સમજાવો
• infant ની પ્રાઇમરિ નિડ યોગ્ય રીતે પૂરી પાડવી ex. માતાનો પ્રેમ હૂંફ સિક્યુરિટી વગેરે
• ઇન્ફેક્શન લાવવાથી અને એક્સિડન્ટથી બાળકને બચાવવું માતા-પિતાને બાળકની care લેવા માટે ઇન્વોલ કરવા
• બાળકના ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ માટે પેરેન્ટ્સને એજ્યુકેશન આપવુ.
• બાળકને વધારે lime સુધી ન રહેવુ 2.todler માં માનસિક બીમારી અટકાવી :
• todler માનસિક જરૂરિયાત પૂરી કરવી જેમકે પ્રેમ હૂંફ અને સલામતી
• યોગ્ય toilet training આપવી
• todler માં એકસીડન્ટ અટકાવવા માટે એડલ્ટ ને સુપરવિઝન કરવું
• todler મેં પૂરતો પોષણ આપવુ જોઈએ. 3.pre-schooler માં માનસિક બીમારી અટકાવી :
• પેરેન્ટ્સને બાળકને યોગ્ય વર્તન કરતાં શીખવવું.
• પેરેન્ટ્સને એ બાળકને પ્રાઇમરિ એજ્યુકેશન આપવું જોઈએ.
• માતા પિતાએ બાળકને ડેવલોપમેન્ટ અને એક્ટિવિટી નું ધ્યાન રાખવું જોઈએ
• બાળકના પૂરતો સમય રમવા દેવા જોઈએ
• પેરેન્ટ્સને child ને સ્કૂલે લેવું કેવું વર્તન કરવું તે શીખવવું જોઈએ
• પેરેન્ટ્સને ટીચર પાસે મિટિંગ કરવી જોઈએ
• ટીશર સ્પેશિયલ મેન્ટલ હેલ્થ માટેની ટ્રેનિંગ આપવી જોઈએ જેથી કોઈ બાળકને મેન્ટલ ઇલનેસ્સ હોય તો શરૂઆતના તબક્કામાં જ સુધારો કરી શકાય.

4.એડોલેશનમાં માનસિક બીમારી અટકાવી :

• એડોલેસન ને તેના પોતાના વિચારો અને ઈચ્છાઓ full fill કરવા માટે પ્રોત્સાહન આપવું
• એડોલેશન ને પોતાની જાતિના રીત રિવાજો ફોલો કરવા માટે સમજાવવું
• એડોલેશન ની જરૂરિયાતોને જાણવી
• એડોલેશન પિરિયડ દરમિયાન થતા ફિઝિયોલોજિકલ ચેન્જીસ ને સ્વીકારવા અને સમજવા જોઈએ
• એડોલેશન એ ફેમિલી અને સોસાયટી સાથે ઇન્ડિપેન્ડન્ટ બંને તે માટે પ્રોત્સાહન આપવું
• બાળકને physical પનીશમેન્ટ ન આપવી તેમ જ બાળકને પોઝિટિવ વિચાર માટે કહેવું
• એડોલેસન ને ફેમિલી ના ફંકશન કે અન્ય કાર્યમાં પાર્ટિસિપેટ કરવા જોઈએ.
• child ને સમજાવું કે સફળતા માટે કોઈ શોર્ટકટ હોતા નથી અને ભાગવાથી વૃદ્ધિ રાખવી નહીં.
• એડોલેશનમાં ફ્રેન્ડ સર્કલ વિશે માહિતી રાખવી અને કોઈ ખરાબ સોબત અને વ્યસનો નથી કરતા તે બાબત સતત ધ્યાનમાં રાખવી. એડલ્ટમાં માનસિક બીમારી અટકાવી :
• એડલ્ટમાં phyaiological need પૂરી પાડવી
• એડલ્ટ ને જે વર્ક કરવામાં રસ હોય તેમાં સ્પેશ્યલી ટ્રેનિંગ લેવા માટે પ્રોત્સાહન આપવું
• એડલ્ટ ની emotion need ને ઓળખી અને તેને પૂરી કરવી જોઈએ. સાઈકાટ્રીક ઇમરજન્સી : સાયકાટ્રીક ઇમરજન્સી એ એક એવી પરિસ્થિતિ છે કે જેમાં વિચારો મન વીખરાઈ જાય છે. જે તેને કે બીજા લોકોને નુકસાનકારક હોય શકે છે આવી પરિસ્થિતિમાં તાત્કાલિક સારવાર ની મેળ પડે છે કે જેથી પેશન્ટની લાઇફ બચાવી શકાય છે. પ્રકારો :

1. આપઘાત
2. ઘાતકીય વર્તન
3. વધારે પડતો દારૂ પીવાય ગયો હોય
4. ડિપ્રેશન વાળું પેશન્ટ
5. ડીલેવરીયમ સંતોપાત
6. ટ્રેમર્સ (ધ્રુજારી )

તાત્કાલિક પગલા :

• pt ને બચાવવું તેમજ pt ને બીજાને બચાવવવું
• pt ની સાથે નોર્મલી બીહેવીયર કરવું અને ફેમિલી મેમ્બર ને pt ની જવાબદારી આપવી
• બની શકે તેટલું જલ્દી pt ને હેલ્થ સેન્ટર અથવા હોસ્પિટલમાં રીફર કરવું
• સુસાઈટ તેડન્સી ધરાવતી વ્યક્તિ પાસે ક્યારેય ધારદાર હથિયાર કે દવાઓ રાખવી નહીં આવી વ્યક્તિને સતત દેખરેખ હેઠળ રાખવા
• Over activity કરતા વ્યક્તિની સારવાર કરવી બાબતે તેની સામે ક્યારેય જવાબદારી કરવી નહીં
• દર્દીને વારંવાર ખોરાક તેમજ પાણી પીવડાવવું
• લોકોનું ટોળું એકઠુ ન થવા દેવું ફક્ત કુટુંબના સભ્યોને જ રાખવા
• વધુ પડતા Alcohal નું સેવન કરતાં pt ને શાંત વાતાવરણમાં રાખવુ.

હોસ્પિટલ માંથી રજા આપ્યા બાદ સંભાળ અને નિરીક્ષક :

જ્યારે pt ને હોસ્પિટલમાંથી રજા આપવાની હોય તે પહેલા health worker pt ના ફેમિલી સાથે ચર્ચા કરી સારી રીતે તૈયાર કરવા.

રજા આપ્યા બાદ દર મહિને એક વખત home વિઝીટ લેવી જોઈએ ઘરના સભ્યો સાથે મુલાકાત કરવી જોઈએ અને જો problem હોય તો સારવાર આપવાની અને તેની દેખરેખ રાખવી

દર્દીને ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ તમામ દવા બરાબર ટાઈમસર મળે છે કે નહીં તે તેના કુટુંબના સભ્યોને વારંવાર યાદ કરાવવું જરૂરી જણાય તો clinic માં બતાવવા આપવા માટેની સલાહ આપવી જોઈએ

જો દર્દીના વર્તનમાં કોઈ એબનોર્માલીટી જણાય અથવા કોઈ પણ તકલીફ જણાય તો કોઈ પણ જાતની જીદ કર્યા વગર તાત્કાલિક ડોક્ટર પાસે બતાવવું જોઈએ.

માનસિક રોગના દર્દીની સારવાર :

1. સાયકો થેરાપી : વ્યક્તિગત સારવાર માટે તાલીમ બધ વ્યક્તિ હોવા જોઈએ જે સારું communication કરી શકતી હોય તેમ જ વ્યવસ્થિત સારવાર કરી શકે આ થિયરીમાં દર્દીને ભૂલવાની છુટ આપવામાં આવે છે. અને જરૂર જણાય તો માર્ગદર્શન પણ આપવામાં આવે છે વ્યક્તિગત સારવારમાં દર્દી ઘણી વખત ગુસ્સે થઈ જાય છે ગમે તેમ બોલી જાય છે તો પણ શાંતિથી સહન કરવું જોઈએ દરેક બાબતની ચર્ચા એક જ મિટિંગમાં કરવી જોઈએ જો તેની ખાનગી વાત કહેવા માંગે તો કહેવા દો અને આ વાત ખાનગી જ રાખવામાં આવશે તેઓ તેને વિશ્વાસ આપવો જોઈએ દર્દીને ક્યારેય ખીજવવું જોઈએ નહીં.
2. ઓક્યુપેશન થેરાપી : આમાં દર્દીને કેપેસિટી મુજબ કામ આપવામાં આવે છે આ સારવારમાં હોસ્પિટલમાં પેશન્ટને કામમાં પરોવાયેલો રાખીને સારવાર આપવામાં આવે છે જેથી દર્દી તેને પોતાના કામકાજમાં મશગુલ થઈને વ્યસ્ત રહે છે. અને આ રીતે નોર્મલ થવામાં મદદ કરે છે. 3.persanal theraphy : આ થેરાપીમાં દર્દીને ઈનડોર,આઉટડર, રિકીએશન પૂરું પાડવામાં આવે છે તેને ગમે તેવી એક્ટિવિટી કરવા દેવામાં આવે છે જેમાં લખવું વાંચવું રેડિયો સાંભળવું ટીવી જોવી રમતગમત વગેરે સગવડતાઓ આપવામાં આવે છે. બગીચામાં એની સાથે બેસવું વાતચીત કરવી અને તેની સાથે પ્રેમથી વાત કરવી. 4.ECT ( electric shock theraphy ) : આ પ્રકારની સારવારમાં ખૂબ જ ઓછા પ્રમાણમાં થોડી સેકન્ડ માટે ઈલેક્ટ્રીક કરંટ દર્દીના શરીરમાં પસાર કરવામાં આવે છે તેની અસરરૂપે ચિન્હો અને લક્ષણો ઓછા થાય છે. 5.Recreation theraphy : Mental બીમારી વાળા વ્યક્તિને ઘરમાં રૂમમાં ઘર બહાર કે ગ્રાઉન્ડ તેના મનને આનંદ મળી શકે તેવી એક્ટિવિટી કરવામાં આવે છે તેમાં hospital’s staff પણ સામેલ થાય છે અને પેશન્ટ તરીકે બધા જ સાથે adjust થવાનું શીખે છે આ હિતે તે સમાજમાં ફરીથી સ્વીકાર પામે તે માટે hulp થાય છે.

Tranquilizer drug ( ટ્રાન્કવિલાઈઝર ડ્રગ ) :

• આ સારવાર એટલે દવા ગોળી કે મેડિસિન આપીને થતી સારવાર આ વેગોને લીધે દર્દીમાં જે સિહનો લક્ષણો દેખાય છે તે દૂર થાય છે પણ બીમારી સંપૂર્ણપણે મરી શકતી નથી આ દવાઓ સહકારની લાગણીઓ વધારવામાં હેલ્પ કરે છે તે સાઇકો થેરાપીમાં લુપ થેરાપીની અસર માટે તે ફાયદાકારક છે.

માનસિક બીમારી માટે બદલાયેલો અભિગમ :

• ભૂતકાળમાં માનસિક બીમારી વાળા વ્યક્તિને રૂમમાં તાળા મારી પૂરી દેવામાં આવતા અથવા કેદમાં રાખવામાં આવતા હતા આધુનિક અભિગમમાં
• માનવીય સન્માન જાળવીને તાળા કે રૂમમાં પૂરી રાખવાનું બંધ કરવામાં આવ્યું છે.
• પેશન્ટની દરેક બાબતોને તે પોતે જ કહે તે માટે ગાઈડન્સ આપીને હેલ્પ કરવામાં આવે છે.
• સામાન્ય આરોગ્ય સેવાઓ સાથે તેને સંકલિત કરવામાં આવે છે.

Half way house :

પેશન્ટને Half way house માં રાખવામાં આવે છે કે જેમાં rehabilitation માં ઘર જેવું વાતાવરણ કાળજી સલામતી અને બચાવ આપવામાં આવે છે પેશન્ટને સુપર વિઝન હેઠળ રોજગાર થયેલ વ્યક્તિઓ કે દર્દીના છગાવો તથા orv ના દર્દીઓને ભેગા મળાવી તેમને એકબીજા સાથે ઓળખાણ કરાવી health education આપવામાં આવે છે but તેમાં જબરદસ્તી કે વધુ પડતો આગ્રહ કરવામાં આવતો નથી આ રીતે દર્દીઓ વાતચીતની શરૂઆત કરે છે but ડિપ્રેશન અને એકલ વાયા દર્દીને વાતચીત શરૂ કરતા some time લાગે છે.

અગ્રેસીવ (આક્રમણ ) તથા ડોમિનેશન (ગતિશીલ ) અને પોતાનો દેવાઓ તથા પોતાની દેખરેખ ના મહત્વ મળે તેવું માનનારા બધા કેસને જ બધા પહેલુ ધ્યાન આપે તેવું માનનારા તથા વારંવાર માફી માગનાર દર્દીએ સાથે વારંવાર વાતચીત અને મુલાકાતો કરીને જીવનને વાસ્તવિકતા નો સ્વીકાર કરવા માટે અને તેનું વર્તન બદલાવવા મદદરૂપ થઈ શકાય છે help કરનાર વ્યક્તિ દર્દીના સ્વીકારનાર ની ભાવના ને પ્રોત્સાહિત કરે છે તેમજ વિશ્વાસ ધરાવે છે અને પ્રશ્નોનું નિરાકરણ લાવી નિર્ણય શક્તિ લાવવા માટે હેલ્પફૂલ થાય છે.

સાયકો થેરાપીમાં ગ્રુપ વર્કરની સારો ફેરફાર થાય તો તે યોગ્ય છે જરૂર પડે તો વ્યક્તિગત સાયકો થેરાપી આપી શકાય છે મદદ કરનાર વ્યક્તિ આ બધાનું લેખિત રેકોર્ડ રાખે છે અને તેની ચર્ચા હેલ્થ ટીમ સાથે કરે છે.

Home care :

છેલ્લા 25 to 30 year ના ગાળામાં માનસિક રોગોની સંખ્યા દેશમાં બધી જ જગ્યાએ વધી છે આ માનસિક રોગીઓની વ્યાપક પ્રમાણે સલાહ સૂચનો અપાય છે માનસિક રોગ ને સારવાર કોમ્યુનિટીમાં આવેલ હોમ સેન્ટર અથવા refferal સેવાઓ દ્વારા અપાય છે. જો બીમારી ઘણી બધી વધી ગઈ હોય તો દર્દીને દાખલ કરવો છેલ્લા થોડા વર્ષોમાં આ પદ્ધતિમાં સુધારો થયો છે. અને માનસિક દર્દીને તેના ઘરમાં જ રાખીને સામાન્ય સારવાર કરીને અને તબીબી સારવાર આપીને સારો કરવામાં આવે છે. તે સામાન્ય જીવન જીવી શકે તેવા પ્રયત્નો Councelling દ્વારા કરવામાં આવે છે જો કોઈ વ્યક્તિ માનસિક રીતે વ્યાકુળ હોય તો તેને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરેલ હોય અથવા OPD ના દર્દી તરીકે ટ્રીટમેન્ટ ચાલતી હોય તો તેના કુટુંબીજનોએ કાળજી રાખવી જોઈએ જેમાં.

1.medication ( દવા ) :

દર્દીને ડોક્ટરની સલાહ મુજબ દવાઓ આપવી નિયમિત રીતે કોર્સ પૂરો કરી સારવાર આપવામાં આવે છે.

2.follow up :

દર્દીને તેના ડોક્ટર પાસે follow up પાસે લઈ જવું ડોક્ટર સાથે સંપૂર્ણ સંપર્ક બનાવી રાખવો જેથી રોગ કાબુમાં થાય અને ફરી ન થાય તેમ જ દર્દીને સારું થાય.

3.supporting care :

દર્દીને ઘરે લેવા તે કાળજીમાં નીચેના મુદ્દા ઘણા જરૂરી છે.

દર્દીને સંપૂર્ણ સમતોલ આહાર
તે માટે ખોરાકનો સંપૂર્ણ ધ્યાન આયોડિન વાળો ખોરાક સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન સંપૂર્ણ સમતોલ આહાર આપી ધ્યાન રાખવું

Personal care :
દર્દીને ઘરમાં નિયમિત બ્રશ કરાવવી મો નિમિત સાફ કરાવવુ,સ્નાન, કપડા, નખ, વાળ વગેરેની સ્વચ્છતા જાળવવામાં હેલ્પ કરવી.

બ્લેડર અને બોવેલ ની કેર :
દર્દીના ઝાડા પેશાબની પ્રક્રિયા સામાન્ય અને નિયમિત રહે તે માટે પૂરતું પાણી આપે ધ્યાન રાખવું જોઈએ.

Sleep (ઉંઘ ) :
દર્દીને પોતાના રૂમમાં પૂરતી ઊંઘ મળી રહે તે માટે શાંત અને ઓછા ઉજાસ વાળું વાતાવરણ જાળવી રાખી ઊંઘમાં ખલેલ ન પડે તેવી કાળજી રાખવી જરૂરી પડે તો ઊંઘની ગોળી આપી શકાય.

Counselling :

માનસિક રોગોના અટકાવવા માટે Counselling કોનું જરૂરી છે માનસિક બીમારી વાળા વ્યક્તિને પોતાના રોગમાંથી બહાર આવવા માટે પોતાનામાં બદલાવ લાવવો ખૂબ જ જરૂરી છે આ બદલાવ બે રીતે આપી શકાય

• ધ્વઢ આત્મવિશ્વાસ કેળવવીને
• આશાવાદી વલણ રાખીએ

કાઉન્સેલિંગ દરમિયાન માનસિક બીમારી વાળી વ્યક્તિને નકારાત્મક લાગણીમાંથી હકારાત્મક લાગણીઓ તરફ લઈ જવું જોઈએ તે વ્યક્તિ પોતાનું મૂલ્ય તથા તેની આવડત ઓળખી શકે તેવા પ્રયત્ન કરવા અને તે વ્યક્તિ પોતાની મર્યાદા હોવા છતાં સારું માનસિક આરોગ્ય જાળવી શકે તેમ છે એવું આશ્વાસન અને આશા આપવી જોઈએ અને તેની મદદ માટે તમે તેની સાથે છે તેની ખાતરી આપીને બીમારી નો રસ્તો જરૂર નીકળશે તેવો વિશ્વાસ સંપાદન કરવું ભવિષ્ય માટે આશાવાદી વલણ અપનાવવું મૂંઝવણ ની પરિસ્થિતિમાંથી દર્દીને નિર્ણયની સ્થિતિમાં લઈ જવાની મદદ કરવી એ પ્રથમ તેને લાગણીઓ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. જ્યારે બીજું સુચન સમય સાથે સંબંધ ધરાવે છે દર્દીને એવું લાગે છે કે પોતે તેવી અંધારી ગલીમાં છે કે તેમાંથી બહાર નીકળવાનો કોઈ રસ્તો નથી તેની સમજ શક્તિ અને અનુભવને અંજવાળામાં લઈ જવા પ્રયત્ન કરવા આ બધી પ્રક્રિયાના જુદા જુદા તબક્કા છે.

1. સંબંધોની જાળવણી :
   દર્દીને ઓળખીને તેને સ્વીકાર કરી હક આપી સંબંધ કેળવી સમસ્યાનું નિરાકરણ લાવવું.
2. મૂંઝવણ ને ખુલ્લી કરવી :
   જે કાંઈ પણ હોય તે સ્પષ્ટ કહ્યું દર્દીને કાઉન્સેલની હાજરીમાં પોતે સુરક્ષિત અનુભવે અને મુક્તપણે પોતાની મૂંઝવણ રજૂ કરે તેમજ તેની સમસ્યાની ખુલ્લા મને ચર્ચા કરે છે મદદ કરનાર નું સંપૂર્ણ ધ્યાન તે દર્દી તરફ હોય છે અને તેની લાગણીને સમજવા પ્રયત્ન કરે છે.
3. નકારાત્મક લાગણી કે વલણમાંથી મુક્તિ :
   શરૂઆતમાં મદદ મેળવનાર નકારાત્મક લાગણીથી ભરેલ હોય છે જેમકે ક્રોધ. રોષ,ચીડ ચિંતા વગેરે પરંતુ મદદ કરનારા બધી નકારાત્મક લાગણીઓને સમજી શકે છે અને તેને વ્યક્તિ કરવામાં મદદ કરે છે મદદ કરનાર મદદ મેળવનાર ને તે જેવો છે તેઓ જ સ્વીકારે છે આમ થતા તેની નકારાત્મક લાગણીઓ ધીમે ધીમે ખલાસ થઈ જાય છે.
4. હકારાત્મક વલણને પ્રોત્સાહન આપવું :
   મદદ કર્યાના લાગણી ભર્યા ફીલિંગ્સ ની પોતાની જાતને વધુ હકારાત્મક બનાવે છે.
5. આત્મવિશ્વાસ વધારવો અને નવા રસ્તા શોધવા :
   આ બાબતમાં મદદ મેળવનારને મદદ કરનારના જ નજીકના સંબંધના કારણે તેની સમસ્યાનું નિરાકરણ હવે આ જ વદના છે. તેવી આશા બંધાય છે અને તે બંને સમસ્યાનું કારણ શોધીને તેનું નિરાકરણ કરવાની દિશા તરફ આગળ વધે છે અને આમ ધીરે ધીરે આત્મવિશ્વાસ પણ વધે છે.
6. સમસ્યાઓનો સામનો અને તેનું નિરાકરણ કરવું :
   આ તબક્કામાં મદદ મેળવનારને પોતાના ઉપર અને મદદ કરનાર ઉપર સંપૂર્ણ વિશ્વાસ હોય છે આ સમયે મદદ કરનાર મદદ મેળવનાર જો જે કાંઈ દ્રઢીયા તે રહ્યા છે. તે કાંઈ ટાળવાનો પ્રયત્ન કરવુ હોય છે તેવા ઉલ્લેખ કરતુ હોય છે. આ સમય મદદ કરનારને તેને તે બધું જણાવવા કહે છે અને સમસ્યાઓનું નિરાકરણ કરવા માટે મદદ કરે છે.
7. સ્પષ્ટ શૂઝ તથા નિર્ણય શક્તિ :
   અંતમાં ધીરે ધીરે મદદ કરનાર અને મદદ મેળવનાર વચ્ચે એક સ્પષ્ટ સૂઝ-બુજ ઊભી થાય છે અને નવી તકો પણ ઉભી થાય છે મદદ કરનારને હવે મદદ મેળવનારે પોતે કાંઈ રીતે મદદરૂપ થઈ શકે તેનું સ્પષ્ટ ખ્યાલ આવી ગયો હોય છે. અને તેને વિશ્વાસ આવી જાય છે તે માટેની યોજના ઘડી કાઢે છે અને નિર્ણય લઈ લેશે ત્યારબાદ તે મદદ મેળવનાર નું મૂલ્યાંકન કરવા માટે પાછો ગમે ત્યારે આવી શકે છે અને જરૂર જણાય તો નવી યોજના પણ કરીને અમલમાં મૂકી શકે છે.

સાધનો ન રાખવા કારણ કે તેના કારણે અકસ્માત વધે છે અને વૃદ્ધાવસ્થામાં સામાન્ય injury ના કારણે અકસ્માત થાય છે.