🧴 Principles and Methods of Antisepsis

(એન્ટિસેપ્ટિસિસના સિદ્ધાંતો અને પદ્ધતિઓ)

---

📘 અર્થ (Meaning of Antisepsis):

Antisepsis એ એવી પ્રક્રિયા છે જેમાં જીવાણુઓને નષ્ટ કરવા માટે જીવાણુનાશક પદાર્થો (Antiseptics) નો ઉપયોગ ત્વચા, ઘા અથવા શરીરના સપાટી પર કરવામાં આવે છે.

“Antisepsis is the prevention of infection by inhibiting the growth and activity of microorganisms using chemical agents.”

---

✅ 1. Principles of Antisepsis (એન્ટિસેપ્સિસના સિદ્ધાંતો):

ક્રમ	સિદ્ધાંત	સમજાવટ
1️⃣	Inhibition or destruction of microorganisms	જીવાણુઓના વિકાસને અટકાવવો કે નાશ કરવો
2️⃣	Prevention of cross-infection	દર્દીથી બીજા દર્દીમાં જીવાણુઓ ન ફેલાય એ સાવચેતી
3️⃣	Use of suitable antiseptic	અસરકારક અને ઓછી ઝેરીતા ધરાવતું એન્ટિસેપ્ટિક પસંદ કરવું
4️⃣	Timely and proper application	યોગ્ય સમયે અને યોગ્ય પદ્ધતિથી ઉપયોગ કરવો
5️⃣	Avoid tissue irritation	તેને લગતી ત્વચાને નુકસાન ન થાય એ ધ્યાન રાખવું
6️⃣	Regular monitoring and cleanliness	જગ્યા અને સાધનોની નિયમિત સફાઈ અને નિરીક્ષણ

---

🧪 2. Methods of Antisepsis (એન્ટિસેપ્સિસ માટેની પદ્ધતિઓ):

---

🟡 A. Chemical Methods (રાસાયણિક પદ્ધતિ):

એન્ટિસેપ્ટિક પદાર્થ	ઉપયોગ
ઇસોપ્રોપાઈલ આલ્કોહોલ (70%)	ઇન્જેક્શન પહેલા ત્વચાની સફાઈ માટે
હાઈડ્રોજન પેરોક્સાઈડ	ઘા ધોવા માટે, મૌખિક ક્ષાર તરીકે
ટિન્શર આયોડિન	ઘા કે સર્જરી પહેલાં ત્વચા disinfect કરવા
સાવનોલ / ડેટોલ	general antiseptic wash માટે
ક્લોરોહેક્સિડિન	catheter insertion, wound irrigation

---

🟡 B. Mechanical Methods (યાંત્રિક પદ્ધતિ):

• ઘા કે ત્વચાની સાફસફાઈ કરીને ધૂણવટ કરવી
• Sterile gauze વડે softly ઘા સાફ કરવો
• Running sterile water / saline થી flush કરવું

---

🟡 C. Physical Methods (ભૌતિક પદ્ધતિ):

• Sterile dressings
• Barrier methods – gloves, masks, gowns
• Use of UV light (certain settings)
• Handwashing with antiseptic soaps

---

🧼 Antiseptic Areaમાં ઉપયોગ થતી સામાન્ય જગ્યા:

• ઓપરેશન થી પહેલાં ત્વચા
• Injection site
• IV line insertion site
• Wound cleaning
• Perineal care
• Postnatal care

---

👩‍⚕️ નર્સિંગમાં મહત્વ (Nursing Importance):

• દર્દીને second infection (cross-infection) થવાથી બચાવવું
• Dressing કરતી વખતે strict antiseptic technique અનુસરીએ
• Sterile and aseptic procedure maintain કરવી
• WHO “5 Moments for Hand Hygiene” પાલન કરવું

---

⚠️ સાવચેતી (Precautions):

• યોગ્ય ડિલ્યુશન કરવું
• expiry date ચકાસવી
• opened bottle વધારે સમય સુધી ન રાખવી
• ઝેરી અને સ્ફોટક પદાર્થોથી બચવું

🧴 Principles and Methods of Antisepsis – વિસ્તૃત માહિતી સાથે

(એન્ટિસેપ્સિસના સિદ્ધાંતો અને પદ્ધતિઓ)

---

📘 વિશિષ્ટ હેતુ (Specific Objectives of Antisepsis):

• 🔹 રોગજનક સુક્ષ્મજંતુઓનો નાશ કરવો અથવા વૃદ્ધિ અટકાવવી
• 🔹 ઘા અથવા ઇજાગ્રસ્ત સ્થળની ચેપથી રક્ષા
• 🔹 ઓપરેશન અથવા ઇન્વેસિવ પદ્ધતિઓ દરમ્યાન ચેપ અટકાવવો
• 🔹 આસપાસના વિસ્તાર અને સાધનોને અseptિક સ્થિતિમાં જાળવવું
• 🔹 દર્દી, નર્સ અને સ્વાસ્થ્યકર્મી વચ્ચે cross-infection અટકાવવો

---

✅ Principles (વિસ્તૃત રીતે):

1. આમ શરીરની ત્વચા અને ઘા પર જંતુનાશક પદાર્થોનો યોગ્ય ઉપયોગ થવો જોઈએ.
   ↪ ઘા સાફ કરતા પહેલા અને પછી એન્ટિસેપ્ટિક અવશ્ય લગાવવું
2. અંત:સ્તર (Sterile Area) માં contamination અટકાવવી.
   ↪ સેન્ડબેગ, પિલ્લો કે ડ્રીપ સ્ટેન્ડ પણ disinfect કરવું જોઈએ
3. સાચું દ્રાવણ અને માત્રા પસંદ કરવી (Appropriate agent & concentration).
   ↪ ઉદાહરણ તરીકે – Chlorhexidine 0.5% wound cleaning માટે, 2% skin prep માટે
4. અનુરૂપ સમય સુધી સંપર્ક રહેવું જોઈએ.
   ↪ જેમ કે – ઇસોપ્રોપાઈલ આલ્કોહોલ ત્વચા પર ઓછામાં ઓછું 30 સેકન્ડ રહેવું જોઈએ
5. Hypersensitivity પરીક્ષણ જરૂરી હોય ત્યારે patch test કરવો.
   ↪ ખાસ કરીને આયોડિન, હાઈડ્રોજન પેરોક્સાઈડ allergy માટે

---

🧪 Methods of Antisepsis (Applied Context સાથે):

A. Chemical Methods – વિસ્તૃત ઉદાહરણ સાથે:

પદાર્થ	ઉપયોગ	નોંધ
70% Isopropyl Alcohol	Injection site, IV insertion	ઝડપી સુકાય, bactericidal
Tincture of Iodine (2–5%)	Minor wounds, pre-op skin prep	Fungicidal પણ છે, ઓછા સમય માટે
Chlorhexidine (0.5–2%)	Central line insertion, catheter care	Long acting, less irritant
Hydrogen Peroxide (3%)	Wound cleansing	bubbling effect with dead tissue
Savlon/Dettol	Floor, instrument disinfect	General cleaning માટે

---

B. Mechanical Methods – ઉપયોગ અને સ્પષ્ટીકરણ:

• Sterile gauze વડે wound wiping
• Circular cleaning motion – wound center થી બહાર તરફ
• Running sterile saline થી wound flushing
• Tweezers instruments disinfect કરવાની પદ્ધતિ

---

C. Physical Methods – વધુ વિસ્તૃત રીતે:

પદ્ધતિ	ઉદાહરણ	ઉપયોગ
UV Light	OT Rooms	Surface sterilization
Boiling	Instruments	100°C for 15-20 min
Hand washing (with antiseptic soap)	Chlorhexidine or Dettol based	WHO 5 moments માટે જરૂરી
Barrier methods	Sterile gloves, gowns, masks	Contact transmission અટકાવવા

---

🧼 પ્રયોગાત્મક ઉદાહરણો (Practical Examples in Nursing):

• Delivery roomમાં chlorhexidine દ્વારા perineal antisepsis
• Wound dressing પહેલા wound edgeને iodine solutionથી સાફ કરવો
• Foley catheter insert કરતા પહેલા genital cleaning with antiseptic
• Injection location સાફ કરતા પહેલાં alcohol swab
• Central line insertion વખતે strict aseptic protocol

---

👩‍⚕️ Nurseના મહત્વપૂર્ણ જવાબદારી:

• દરેક antiseptic solutionના label, expiry અને dilution read કરવો
• Patient allergy history જાણી લેવી
• Dressing trolley sterile જાળવવી
• Proper biomedical waste disposal

---

⚠️ Common Mistakes to Avoid (ટાળવાની ભૂલો):

• એક જ swab wound ના બે બાજુ ન ફેરવી
• Contaminated solution ફરીથી wound પર ન લગાવવી
• Overuse of iodine – tissue irritation થઈ શકે
• Used antiseptic container reopen કરવું

:

---

🧴🛁 Disinfection and Sterilization

(જંતુનાશન અને વિજંતુકીકરણ)

---

📘 પરિભાષાઓ (Definitions):

🔹 Disinfection (જંતુનાશન):

એવી પ્રક્રિયા જેમાં રાસાયણિક પદાર્થો દ્વારા વિવિધ સપાટીઓ પરના હાનિકારક સૂક્ષ્મજીવો (pathogens) ને નષ્ટ કરવામાં આવે છે, પણ તે દરેક spores ને નષ્ટ નથી કરતી.

“Disinfection is the process of destroying pathogenic organisms, except spores, using chemical or physical agents.”

🔹 Sterilization (વિજંતુકીકરણ):

આ是一 સંપૂર્ણ પ્રક્રિયા છે જેમાં instruments, dressings, solutions, વગેરેમાંથી દરેક પ્રકારના જીવાણુઓ (bacteria, virus, fungus, spores) સંપૂર્ણ રીતે નષ્ટ કરવામાં આવે છે.

“Sterilization is the process of destroying all forms of microbial life including bacterial spores.”

---

🧪 પ્રથમ તફાવત (Difference Between Disinfection & Sterilization):

બાબત	Disinfection	Sterilization
જીવાણુઓ પર અસર	બેક્ટેરિયા, ફંગસ, વાયરસ	બધા + spores
પદ્ધતિઓ	Chemical / Thermal	Dry heat, Steam, Radiation
ઉદાહરણ	Dettol, phenol, bleaching	Autoclave, dry heat oven
ઉપયોગ	Bed, floor, thermometer	Surgical tools, syringes

---

✅ Disinfection – પદ્ધતિઓ (Methods of Disinfection):

1️⃣ Chemical Disinfection (રાસાયણિક):

દ્રાવણ	ઉપયોગ
Phenol (1–5%)	Floors, walls
Chlorine (0.5%)	Blood spills, linen
Dettol/Savlon	Skin & instruments
Alcohol (70%)	Skin before injection
Glutaraldehyde (Cidex)	Endoscopes, metal tools

2️⃣ Physical Disinfection (ભૌતિક):

• Boiling (100°C for 10–20 minutes) – Syringes, needles
• Pasteurization (60–70°C for 30 minutes) – Baby bottles
• UV light – OT rooms, ICU

---

✅ Sterilization – પદ્ધતિઓ (Methods of Sterilization):

1️⃣ Moist Heat Sterilization (ભીની ગરમી):

પદ્ધતિ	વિગતો
Autoclave (Steam under Pressure)	121°C @ 15 lbs for 15–20 min
Uses: Surgical instruments, dressings, gowns, gloves

---

2️⃣ Dry Heat Sterilization (સૂકાઈ ગરમી):

| Oven | 160°C for 1-2 hours
| Uses: Glass syringes, powders, oils, scalpel blades

---

3️⃣ Gas Sterilization (Ethylene Oxide):

• For heat-sensitive items
• Uses: Plastic syringes, catheter, tubing

---

4️⃣ Radiation Sterilization:

• Gamma rays for large-scale use
• Used in pharmaceutical industries

---

5️⃣ Chemical Sterilization:

• 2% Glutaraldehyde soak for 10 hours
• Uses: Endoscopes, bronchoscopes

---

👩‍⚕️ નર્સિંગ દૃષ્ટિકોણ (Nursing Perspective):

• Instruments sterilized છે કે નહીં તે ચકાસવું
• Expiry date of disinfectants ધ્યાનમાં લેવી
• Dressing trolley aseptic maintain કરવો
• Hand hygiene જાળવવી
• Autoclave indicators ચકાસવું – biological & chemical

---

⚠️ સાવચેતી (Precautions):

• Disinfectant dilute કરતી વખતે PPE પહેરવી
• Sterile instruments contaminate ન થાય એ ખાતરી
• Chemical disinfectants બીજાની પહોંચથી દૂર રાખવા
• Autoclaveનો દરવાજો pressurized છે કે નહીં એ ચકાસવું

🧴 વિવિધ ઉપકરણોની જંતુનાશનની પદ્ધતિઓ

(Methods of Disinfecting Different Equipments)

---

📘 પરિચય:

હોસ્પિટલમાં રોજબરોજ ઉપયોગમાં લેવાતા ઉપકરણો disinfect ન કરવામાં આવે તો દર્દીમાં cross-infection થવાનો ભય રહે છે. દરેક ઉપકરણ માટે તેની રચના અને ઉપયોગ મુજબ યોગ્ય જંતુનાશન પદ્ધતિ પસંદ કરવી જરૂરી છે.

---

✅ વિભાગવાર ઉપકરણો અને તેની જંતુનાશનની પદ્ધતિઓ:

---

1️⃣ થર્મોમીટર (Thermometer):

• 👉 પદ્ધતિ: 70% આઈસોપ્રોપાઇલ આલ્કોહોલથી પછેડવું
• 👉 નોંધ: દરેક દર્દી પછી સફાઈ જરૂરી

---

2️⃣ Injection Tray અને ધાતુના સાધનો (મેટલ):

• 👉 પહેલા: સાબૂ અને પાણીથી ધોઈ લેવા
• 👉 પછી: 2% Glutaraldehyde દ્રાવણમાં 20 મિનિટ
• 👉 અથવા: Boiling 15 મિનિટ અથવા Autoclave

---

3️⃣ બેડપેન અને યુરિન પોટ:

• 👉 સફાઈ: સાબૂ-પાણી વડે ધોઈ લો
• 👉 જંતુનાશન: 0.5% Bleaching Powder દ્રાવણમાં 30 મિનિટ

---

4️⃣ કેથિટર, રાઇલ્સ ટ્યુબ, રબર નળીઓ:

• 👉 સફાઈ: સાબૂથી રગડી સાફ કરો
• 👉 જંતુનાશન:
  • Boiling 5–10 મિનિટ (જો ગરમી સહે)
  • 2% Glutaraldehyde દ્રાવણમાં 20 મિનિટ

---

5️⃣ સક્શન બોટલ અને નળી (Suction bottle & tubing):

• 👉 સાફ કરો: ગરમ પાણી અને સાબૂથી
• 👉 પછી: 2% Glutaraldehyde દ્રાવણમાં 30 મિનિટ
• 👉 સૂકવો: વેન્ટિલેટેડ જગ્યા પર

---

6️⃣ ઓક્સિજન માસ્ક અને નેબ્યુલાઈઝર:

• 👉 સફાઈ: સાબૂ-પાણી વડે
• 👉 જંતુનાશન: 2% Glutaraldehyde દ્રાવણમાં 20 મિનિટ
• 👉 સૂકવો: Completely air dry

---

7️⃣ લીનન (ચાદર, gown, ટાવલ):

• 👉 સફાઈ: ગરમ પાણી અને ડીટર્જન્ટથી ધોવો
• 👉 જંતુનાશન:
  • લોહી અથવા યુરિન લાગેલું હોય તો: 0.5% Bleach દ્રાવણમાં 30 મિનિટ

---

8️⃣ ફ્લોર અને સપાટી (Floors & Surfaces):

• 👉 દૈનિક: 1% Phenol અથવા 1% Bleach થી પોચો
• 👉 ચેપગ્રસ્ત સ્થળે: 0.5% Bleach solution દ્વારા ત્રણ વખત પોચો

---

9️⃣ હાથ-કાપની વસ્તુઓ (Scissors, Scalpel):

• 👉 Autoclave (preferred)
• 👉 Boiling for 30 મિનિટ
• 👉 Chemical soak: 2% Glutaraldehyde

---

🔟 ગ્લવ્ઝ (Reuse થાય તેવાં):

• 👉 Wash with soap & water
• 👉 Immerse in 0.5% Chlorine solution for 10 મિનિટ
• 👉 Dry and powder before reuse (if permitted)

---

⚠️ મહત્વપૂર્ણ નોંધો (Important Notes):

• દરેક દ્રાવણ તાજું (freshly prepared) હોવું જોઈએ
• દ્રાવણની મર્યાદિત મુદત (contact time) જરૂર જાળવો
• PPE (હાથમોજાં, એપ્રન) પહેરીને જ દ્રાવણ હેન્ડલ કરો
• Disinfectant solutions વચ્ચે mixing ન કરો

🔥 Methods of Sterilizing Different Equipments

(વિવિધ ઉપકરણોની વિજંતુકીકરણ પદ્ધતિઓ)

---

📘 પરિચય (Introduction):

Sterilization (વિજંતુકીકરણ) એ એવી પ્રક્રિયા છે જેમાં કોઈપણ ઉપકરણમાંથી બધા જીવાણુઓ (bacteria, virus, fungus) સહિત spores પણ સંપૂર્ણપણે નષ્ટ કરવામાં આવે છે.

વિજંતુક સાધનોનો ઉપયોગ હોસ્પિટલમાં ચેપથી બચાવવા માટે આવશ્યક છે.

---

✅ વિભિન્ન ઉપકરણો માટે વિજંતુકીકરણ પદ્ધતિઓ:

---

1️⃣ સર્જિકલ સાધનો (Scissors, Forceps, Scalpel, Needle Holder):

• પદ્ધતિ:
  • Autoclaving @ 121°C for 15–20 મિનિટ (15 lbs pressure)
  • Dry Heat Oven @ 160°C for 1–2 કલાક
• નોંધ: નમી ન રહે એ ખાતરી કરવી

---

2️⃣ સીરિન્જ અને ગ્લાસનાં સાધનો (Glass syringes, Test tubes):

• પદ્ધતિ:
  • Dry Heat Oven @ 160°C for 1–1.5 કલાક
  • Autoclave (જો ઠીક હોય તો)
• અન્ય: Chemical sterilization જો હીટથી નુકશાન થાય

---

3️⃣ રબરના સાધનો (Gloves, Catheters, Ryle’s tube):

• પદ્ધતિ:
  • Autoclave @ 121°C for 15 મિનિટ
  • Ethylene oxide gas (for heat-sensitive items)
• સાવચેતી: ડ્રાય થવાને પહેલાં પાવડર કરવું

---

4️⃣ Endoscope, Cystoscope (Heat-sensitive instruments):

• પદ્ધતિ:
  • 2% Glutaraldehyde (Cidex) દ્રાવણમાં 10 કલાક માટે
  • Ethylene Oxide Gas sterilization
• સૂકવવું જરૂરી છે: Rinsing with sterile water પછી

---

5️⃣ Dressing drum, Linen drum, Surgical packs:

• પદ્ધતિ:
  • Autoclave @ 121°C – 30 મિનિટ
  • Sterility indicator tape સાથે ઉપયોગ કરવો
• અન્ય: Drum વધુ ગાઢ ભરેલું ન હોવું જોઈએ

---

6️⃣ Needles and Blades:

• પદ્ધતિ:
  • Dry Heat Oven @ 160°C
  • Disposable હોય તો – destroy after single use
• સાવચેતી: Sharps container માં discard

---

7️⃣ Culture Media (for laboratory use):

• પદ્ધતિ:
  • Autoclave @ 121°C for 15 મિનિટ
• વિશિષ્ટ ધ્યાન: Media contamination નહીં થાય એ રીતે હેન્ડલ કરવું

---

8️⃣ Dressings, Cotton, Swabs:

• પદ્ધતિ:
  • Autoclave @ 121°C for 15–20 મિનિટ
• Packing: Wrapped in sterile cloth or paper

---

9️⃣ Labor Room Articles (Delivery set, Episiotomy scissors):

• પદ્ધતિ:
  • Autoclave before and after each use
  • Sterile field maintain કરવું

---

⚠️ વિશેષ સૂચનાઓ (Important Guidelines):

• Autoclave કરવાથી પહેલાં સાધનો ધોઈ લેવા
• Biological/chemical indicators ઉપયોગ કરવો
• Sterilized articles labelled with date & expiry
• Storage: Sterile zone maintained at cool-dry area
• Chemical sterilization વખતે PPE પહેરવું