🌡️ Fever (તાવ)

(શરીરના તાપમાં વૃદ્ધિ – કારણો, લક્ષણો અને સંભાળ)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

Fever એ એવી સ્થિતિ છે જેમાં શરીરનું તાપમાન સામાન્ય સ્તર (>98.6°F) કરતાં વધુ વધી જાય છે, જે સામાન્ય રીતે ચેપ, સંક્રમણ કે કોઈ ઈમ્યુન પ્રતિસાદને કારણે થાય છે.

👉 “Fever is a temporary rise in body temperature, often due to an underlying infection or inflammation.”

🌡️ 2. તાપમાનના સ્તરો (Levels of Fever):

પ્રકાર	તાપમાન (°F)	અવસ્થાનું વર્ણન
Normal	97.6 – 98.6°F	સામાન્ય
Subfebrile	99 – 100.4°F	ન્યુકત તાવ
Moderate Fever	100.5 – 102°F	મધ્યમ તાવ
High Fever	102.1 – 104°F	ઊંચો તાવ
Hyperpyrexia	>104°F	અત્યંત ઊંચો તાવ (જોખમી)

🔍 3. તાવના સામાન્ય કારણો (Common Causes):

• વાયરસ સંક્રમણ (flu, dengue, COVID-19)
• બેક્ટેરિયલ ચેપ (TB, ટાઇફોઇડ, પ્ન્યૂમોનીયા)
• પરસાઈ ચેપ (મલેરિયા)
• યુરીન ચેપ (UTI)
• ઈમ્યુન રોગો (autoimmune)
• ઓપરેશન પછી/ઘા પછી ચેપ
• દાંત આવતા બાળકમાં તાવ

⚠️ 4. લક્ષણો (Symptoms):

• શરીર ગરમ લાગે
• થાક, કમકમાટ
• પસીનો આવવો
• માથાનો દુખાવો
• અવસાદ, ઉંઘ ની ઘટ
• ઊંચું pulse rate
• ક્યારેક ઊલ્ટી, દુખાવો

👩‍⚕️ 5. નર્સિંગ સંભાળ (Nursing Management of Fever):

🧊 1️⃣ તાવ ઘટાડવા માટે પગલાં:

• Cold sponge આપવું
• હળવા કપડાં પહેરાવા
• આરામ આપવો
• Fans / proper ventilation

💊 2️⃣ દવા વ્યવસ્થાપન:

• Paracetamol / Crocin
• તાવનું કારણ મુજબ Antibiotics
• ORS (જો તાવ + ડાયરીયા હોય તો)
• Regular temperature monitoring

🥗 3️⃣ પોષણ અને પ્રવાહી:

• તાજું પાણી, લીંબુ પાણી, છાશ
• લીલી ખિચડી, દાળ
• Fruits: પપૈયા, લીંબુ, ફળ જ્યૂસ
• બહુ ગરમ કે મસાલાવાળું ટાળવું

🧼 4️⃣ અન્ય સંભાળ:

• પસીના બાદ કપડા બદલાવા
• પથારી સાફ રાખવી
• Bed sore નિવારણ (prolonged feverમાં)
• Family education – તાવના જોખમ વિશે

🔁 5️⃣ Refer કબ કરવું ? (જ્યારે રેફર કરવું):

• 104°F તાવ સતત રહે
• TPR charting rapidly worsening
• તાવ + ઉલ્ટી, ગુમ જાગૃતિ, શ્વાસ ફૂળવો
• તાવ + rash (e.g., dengue, measles)
• 3 દિવસથી વધુ તાવ + કોઈ સુધારો નહીં

📝 6. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• Vital signs નો નિરીક્ષણ
• ORS/Paracetamol આપવી
• Cold sponge કરવું
• First aid + Referral
• આરોગ્ય શિક્ષણ – પાણી ઉકાળીને પીવું, મચ્છરથી બચાવ

🩺 Vital Signs (મૂળભૂત જીવનચિહ્નો)

(શરીરના મહત્વના ચિહ્નો જે જીવનની સ્થિતિ દર્શાવે છે)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

Vital signs એ એવા શારીરિક માપદંડો છે જે શરીરના અગત્યના કાર્ય તથા તંત્રોની સ્થિતિ દર્શાવે છે. આ ચિહ્નો આરોગ્યની સામાન્ય સ્થિતિ અને અસામાન્યતાઓ ઓળખવામાં મદદરૂપ બને છે.

👉 “Vital signs are the clinical measurements that indicate the state of a patient’s essential body functions.”

🎯 2. Vital Signs ના મુખ્ય પ્રકારો:

ક્રમ	ચિહ્ન	માપવાની એકમ	સામાન્ય દર
1️⃣	તાપમાન (Temperature)	°F / °C	97.6°F – 99.6°F (oral)
2️⃣	નાડી (Pulse)	Beats/min	60 – 100 bpm
3️⃣	શ્વાસદર (Respiration)	Breaths/min	12 – 20 bpm
4️⃣	રક્તદબાણ (Blood Pressure)	mmHg	90/60 – 120/80 mmHg
5️⃣	ઓક્સિજન સંતૃપ્તિ (SpO₂)	%	95 – 100%
6️⃣	પીડા મૂલ્યાંકન (Pain)	Scale (0–10)	Subjective

✅ 3. Vital Signs ની વિગતો:

🌡️ 1. તાપમાન (Temperature):

• માપવાની જગ્યાઓ: મોઢું (oral), બાંય (axillary), ગુદમાર્ગ (rectal)
• ઉપકરણ: Clinical/Digital Thermometer
• ઉચ્ચ તાપમાન = તાવ (Fever)
• Hypothermia = < 95°F

❤️ 2. Pulse (નાડી):

• સ્થળ: Radial, Carotid, Femoral
• તત્વો: દર (Rate), ગતિ (Rhythm), તીવ્રતા (Volume)
• Bradycardia: < 60 bpm
• Tachycardia: > 100 bpm

🌬️ 3. Respiration (શ્વાસદર):

• શ્વાસ લેવાની ગતિ, ઊંડાઈ, અવાજ જોવો
• Bradypnea: < 12/min
• Tachypnea: > 20/min
• Dyspnea: શ્વાસ લેવામાં તકલીફ

💉 4. Blood Pressure (BP):

• ઉપકરણ: Sphygmomanometer + Stethoscope
• Hypotension: < 90/60 mmHg
• Hypertension: > 140/90 mmHg
• Pulse Pressure: SBP – DBP = 30–40 mmHg

🫁 5. SpO₂ (Oxygen Saturation):

• ઉપકરણ: Pulse Oximeter
• < 90% = Hypoxia (જોખમ છે)
• COPD દર્દી માટે: 88–92% ચાલે

⚠️ 6. Pain Assessment (દર્દનું મૂલ્યાંકન):

• Scale: 0 (No Pain) to 10 (Worst Pain)
• લક્ષણો: Grimace, crying, withdrawal
• પ્રશ્નો: દુખાવો ક્યાં છે? કેટલો સમયથી છે? શેમાં વધારે થાય છે?

👩‍⚕️ 4. Vital Signs માપતી વખતે ધ્યાનમાં લેવાની બાબતો:

• દર્દી આરામદાયક સ્થિતિમાં હોવો જોઈએ
• દરેક સાધન કાર્યરત અને સ્વચ્છ હોવું
• દરેક ચિહ્ન તાપમાન સાથે જોડાયેલ હોઈ શકે
• અસામાન્ય મૂલ્યો higher center/doctor ને જણાવવા
• Findings record કરો – TPR/BP chart

👩‍⚕️ 5. ANM / Health Worker ની જવાબદારી:

• દરેક દર્દી માટે regular vital signs ચકાસવું
• Mamta Day, Outreach Camps, Home Visits દરમ્યાન vital checks કરવું
• દુશ્પ્રભાવ/અલાર્મ લક્ષણો હોવા પર તરત રેફર કરવો
• Vital signs દ્વારા રોગની સ્થિતિની સમજૂતી આપવી
• Community Health Records માં નોંધ કરવી

🌡️ Temperature (તાપમાન)

(શરીરના તાપનું માપ – મહત્વ, પદ્ધતિ અને સંભાળ)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

તાપમાન એ શરીરના અંદરના તાપનું માપ છે, જે શરીરના તંત્રો કેવી રીતે કાર્ય કરી રહ્યા છે તેનું પ્રતિબિંબ આપે છે.

👉 “Temperature is the measure of the body’s internal heat, maintained by the hypothalamus and affected by various internal and external factors.”

🎯 2. હેતુઓ (Objectives of Measuring Temperature):

1. તાવ (Fever) કે Hypothermia ની ઓળખ
2. રોગની પ્રગતિનું નિરીક્ષણ
3. સારવારના પરિણામની ઓળખ
4. દર્દીની હાલત અને જોખમનું મૂલ્યાંકન
5. જુદી-જુદી સ્થિતિઓમાં સરખામણી

✅ 3. સામાન્ય તાપમાન (Normal Body Temperature):

માપવાની જગ્યા	સામાન્ય રેન્જ
મોઢું (Oral)	97.6°F – 99.6°F
બાંય (Axillary)	96.6°F – 98.6°F
ગુદમાર્ગ (Rectal)	98.6°F – 100.6°F

📊 તાપમાનના સ્તરો (Types of Temperature):

સ્તર	તાપમાન
Normal	97.6°F – 99.6°F
Sub-febrile	99.7°F – 100.4°F
Moderate fever	100.5°F – 102°F
High fever	102.1°F – 104°F
Hyperpyrexia	>104°F
Hypothermia	< 95°F

🧭 4. તાપમાન માપવાની પદ્ધતિઓ (Methods of Measurement):

પદ્ધતિ	સાધન	ટાઈમ
Oral	Clinical/Digital thermometer	2 મિનિટ
Axillary	Clinical thermometer	5 મિનિટ
Rectal	Lubricated thermometer	1 મિનિટ
Tympanic	Infrared ear thermometer	seconds
Temporal	Forehead thermometer	seconds

⚠️ 5. તાપમાનને અસર કરતી બાબતો:

• ઉંમર (બાળકોમાં વધુ હોય છે)
• દિવસનો સમય
• શારીરિક કાર્ય
• હોર્મોનલ ફેરફાર (મહિલાઓમાં)
• ચેપ/બેક્ટેરિયા/વિરસ
• દવાઓ

👩‍⚕️ 6. તાપમાન માપતી વખતે ધ્યાનમાં લેવા જેવી બાબતો:

• દર વખતે તાપમાન માપતી જગ્યા યોગ્ય રીતે પસંદ કરો
• સાધન (Thermometer) સ્વચ્છ હોવું જોઈએ
• મોઢાના તાપ માટે દર્દીએ 15 મિનિટ પહેલા કશું ખાધું-પીધું ન હોય
• Rectal તાપ Dangerous Conditions (infants/neuro patients) માં જ લેવો
• Findings TPR Chart માં નોંધો

👩‍⚕️ 7. ANM / Health Worker ની જવાબદારી:

• Mamta Day, Outreach Camps, Home Visits વગેરેમાં તાપમાન લેવું
• Danger signs જોતા તાત્કાલિક higher center refer કરવો
• Paracetamol / Cold sponge આપવો (જરૂર હોય તો)
• લોકોમાં “તાવ” વિશે જાગૃતિ લાવવી
• TPR chart રાખવો અને Observe કરવું

🌡️ “તાપમાન એ શરીરનો એલાર્મ છે – જોવો, માપો અને જવાબ આપો.”

👩‍⚕️ “સાચું તાપમાન માપવું = સાચી દિશામાં સારવાર.”

✅ “અગાઉથી જાણવું = જીવ બચાવવું.”

❤️ Pulse (નબળી)

(હ્રદયની ધબકારા લાગતાં શારીરિક ધબકારા – તેની માપ, મહત્વ અને અર્થ)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

Pulse એ હ્રદય ધબકારા સાથે ધમનીઓ (arteries) દ્વારા થતી લયબદ્ધ ધબકારા છે, જે સામાન્ય રીતે કાંડા (radial) ઉપર અથવા ઘાટમાં (carotid) સ્પર્શથી અહેસાસ થાય છે.

👉 “Pulse is the rhythmic expansion and contraction of an artery due to the pumping of blood by the heart.”

🎯 2. હેતુઓ (Objectives of Pulse Measurement):

1. હ્રદયની કાર્યક્ષમતા ચકાસવા
2. શરીરની આરોગ્ય સ્થિતિનો અંદાજ લેવા
3. શોક, તાવ, રક્તસ્રાવ જેવી તાત્કાલિક સ્થિતિઓ ઓળખવા
4. સારવારનો પ્રભાવ જોવો
5. ખાસ કરીને ઓપરેશન પહેલાં અને પછી અવલોકન

✅ 3. Pulse ના ઘટકો (Characteristics of Pulse):

તત્વ	અર્થ
Rate	દર – પ્રતિ મિનિટ કેટલી ધબકારા (Normal: 60–100 bpm)
Rhythm	ગતિ – નિયમિત કે અનિયમિત
Volume	તીવ્રતા – ધબકારા ઝીણવટથી લાગે છે કે જોરથી?
Tension	ધમનીમાં દબાણ
Equality	બન્ને હાથમાં સમાન છે કે નહિ?

📊 4. સામાન્ય Pulse Rate:

જૂથ	સરેરાશ દર (bpm)
નવજાત	120–160
શિશુ	100–140
બાળક	90–110
પુખ્ત	60–100
વૃદ્ધ	60–90

🧭 5. Pulse માપવાની જગ્યાઓ (Sites for Pulse):

જગ્યા	સ્થાન
Radial	હાથના કાંડા પર (સૌથી સામાન્ય)
Carotid	ઘાટમાં, શ્વાસનળી પાસે
Brachial	હાથના મોઢામાં
Femoral	જાંઘના ઉપર
Popliteal	ઘૂંટણની પાછળ
Dorsalis pedis	પગના પંજા પર
Apical pulse	છાતી પર સ્ટેથોસ્કોપથી

👩‍⚕️ 6. Pulse માપવાની પદ્ધતિ (Procedure):

1. દર્દી આરામદાયક સ્થિતિમાં હોવો જોઈએ
2. અંગૂઠાના બદલે ત્રીજા-ચોથી આંગળીથી સ્પર્શ કરો
3. 30 સેકંડ માટે ધબકારા ગણો અને 2થી ગુણાકાર કરો
4. જો અનિયમિત હોય તો આખા મિનિટ માટે માપો
5. Findings TPR Chart માં નોંધો

⚠️ 7. અસામાન્ય Pulse Findings:

સ્થિતિ	અર્થ
Tachycardia	>100 bpm (તાવ, વ્યાયામ, ડહોળા, બ્લીડિંગ)
Bradycardia	<60 bpm (થકાવટ, હૃદય રોગ)
Irregular pulse	Rhythm હલાવું – arrhythmia
Weak / thready	શોક કે હેમરેજ સૂચવે

👩‍⚕️ 8. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• દર Outreach / Mamta Day / Home Visit દરમ્યાન Pulse માપવી
• Danger signs હોય તો તાત્કાલિક higher center refer
• Documentation અને TPR Chart maintain કરવું
• Family education – “ઉચ્ચ pulse = તાવ કે શોક” સમજાવવું
• Regular follow-up especially in elderly & pregnant women

❤️ “Pulse is the mirror of the heart – જોવો, માપો અને સમજો.”

👩‍⚕️ “જ્યાં નબળી ઝડપથી ધબકે છે, ત્યાં શરીર કંઈક કહી રહ્યું છે.

🌬️ Respiration (શ્વસન)

(શ્વાસ લેવામાં આવતી આવૃત્તિ અને ગુણવત્તા – આરોગ્યની ચોક્કસ ઓળખ)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

Respiration એ એક શારીરિક ક્રિયા છે જેમાં વ્યક્તિ બહારથી ઓક્સિજન લે છે અને કાર્બન ડાયોક્સાઈડ બહાર કાઢે છે. શ્વસન દર એટલે પ્રતિ મિનિટમાં શ્વાસ લેવાની સંખ્યા.

👉 “Respiration is the act of inhaling oxygen and exhaling carbon dioxide. The respiration rate is the number of breaths taken per minute.”

🎯 2. હેતુઓ (Objectives of Measuring Respiration):

1. શ્વસન તંત્રના કાર્યનું મૂલ્યાંકન
2. તીવ્ર અવસ્થા અથવા ચેપ (infection) ઓળખવું
3. શ્વસન સમસ્યાઓનું વહેલું નિદાન
4. દવા કે સારવારની અસર જોવી
5. તાવ, શોક, ઉલટી, અવસાદ વગેરેમાં અવલોકન કરવું

✅ 3. સામાન્ય શ્વસન દર (Normal Respiratory Rate):

વય જૂથ	દર (Breaths/min)
નવજાત	30 – 60
શિશુ (1–12 મહિનો)	30 – 40
બાળક (1–5 વર્ષ)	20 – 30
પુખ્ત વ્યક્તિ	12 – 20
વૃદ્ધ	12 – 20

⚠️ 4. અસામાન્ય શ્વસન સ્થિતિઓ (Abnormal Breathing Conditions):

સ્થિતિ	અર્થ
Tachypnea	> 20/min – ઝડપથી શ્વાસ લેવો
Bradypnea	< 12/min – ધીરે શ્વાસ લેવો
Dyspnea	શ્વાસ લેતી મુશ્કેલી (દમ, શ્વાસ ફૂલવો)
Orthopnea	બેસીને જ શ્વાસ લઈ શકે (હ્રદય રોગ)
Apnea	શ્વાસ થોડા સમય માટે બંધ થઈ જાય
Cheyne-Stokes respiration	ગતિશીલ અને બંધ થતી શ્વાસ પદ્ધતિ (Near death condition)

🧭 5. શ્વસન માપવાની પદ્ધતિ (Procedure to Count Respiration):

1. દર્દીને આરામદાયક સ્થિતિમાં લાવવો
2. તેઓને જાણ કર્યા વગર શ્વાસ ગણો
3. છાતી અથવા પેટના ઉઠાવ-બેસાવ અવલોકન કરો
4. 30 સેકંડ માટે ગણો અને 2થી ગુણાકાર કરો (અથવા 1 મિનિટ સુધી ગણો)
5. દર સાથે ઊંડાઈ (superficial/deep) અને અવાજ (normal/wheezing) પણ નોંધો
6. Findings TPR Chart માં લખો

🔎 6. શ્વસનના ગુણો (Qualities of Respiration):

ગુણ	વર્ણન
Rate	શ્વાસ લેવાની સંખ્યા
Rhythm	નિયમિત કે અનિયમિત
Depth	ઊંડો કે ઊંડાણ વગર
Character	નોર્મલ, ગર્ભિત, ઘૂઘા અવાજવાળો, દમયુક્ત

👩‍⚕️ 7. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• Outreach / Mamta Day / Home Visit દરમ્યાન નિયમિત Respiration અવલોકન
• શ્વાસ લેતા દર્દી માટે turban loosen, ventilation સુધારવું
• Nebulizer અથવા Steam Therapy આપવી
• શ્વાસની તીવ્ર તકલીફ હોય તો તરત higher center refer
• શ્વાસ સંબંધિત આરોગ્ય શિક્ષણ આપવું (Asthma, TB, COVID-19 વગેરે)

🩸 Blood (રક્ત)

(શરીરમાં પ્રવાહિત લાલદ્રવ્ય જે જીવન માટે આવશ્યક છે)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

રક્ત એ એક પ્રવાહી સંયોજક ઊતક (connective tissue) છે, જે હ્રદય દ્વારા રક્તવાહિનીઓમાં ફરતી રહીને શ્વસન, પોષણ, સ્નાયુકર્ષણ, તેમજ કચરો દૂર કરવાની કામગીરી કરે છે.

👉 “Blood is a specialized body fluid that delivers essential substances like oxygen and nutrients to cells and removes waste products.”

✅ 2. રક્તના મુખ્ય ઘટકો (Main Components of Blood):

ઘટક	કાર્ય
🧬 Plasma (પ્લાઝમા)	રક્તનું પ્રવાહી ભાગ (~55%) – પોષક તત્વો, હોર્મોન અને પ્રોટીન વહન કરે છે
🔴 RBC (લાલ રક્તકણો)	હેમોગ્લોબિન દ્વારા ઓક્સિજન વહન
⚪ WBC (સફેદ રક્તકણો)	ચેપ સામે રક્ષણ (immunity)
🟡 Platelets (પ્લેટલેટ્સ)	રક્તનું જમવું (clotting)

📊 3. સામાન્ય લોહીની માનક માત્રા (Normal Blood Values):

ઘટક	પુરૂષ	સ્ત્રી
Hb (Hemoglobin)	13 – 17 g/dL	12 – 15 g/dL
WBC	4,000 – 11,000 /cu mm	બંને માટે સરખું
Platelets	1.5 – 4 લાખ /cu mm	બંને માટે સરખું
RBC Count	4.5 – 6.0 million/cu mm	4.0 – 5.5 million/cu mm

🔎 4. રક્તના કાર્ય (Functions of Blood):

1. Transport – ઓક્સિજન, કાર્બન ડાયોક્સાઈડ, પોષક તત્વો
2. Protection – WBCs દ્વારા ચેપ સામે રક્ષણ
3. Clotting – ઘા પર બ્લડ જમાડે
4. Regulation – તાપમાન, પી.એચ., પાણીનું સંતુલન
5. Hormone distribution – ગ્રંથિ-હોર્મોન શરિરના ભાગોમાં પહોંચાડે

⚠️ 5. રક્તની અસામાન્યતાઓ (Abnormalities of Blood):

સ્થિતિ	લક્ષણો
Anemia (લોહીની ઉણપ)	થાક, Pallor, કમકમાટી
Leukopenia/WBC Disorder	ચેપ સામે સંરક્ષણ ઘટે
Thrombocytopenia	પ્લેટલેટ ઓછી – અચાનક બ્લીડિંગ
Leukemia	WBCનો કેન્સર
Hemophilia	બ્લડ નહીં જમે એવું વંશજ રોગ

👩‍⚕️ 6. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• Hb ચકાસવું (Mamta Day, Kishori Card)
• લોહી સંબંધિત રોગો જેવી કે Anemia, Malaria, Dengue ની ઓળખ
• ORS + Iron + Folic Acid + Deworming આપવી
• Danger signs (bleeding, pallor) જોઈને refer કરવો
• Blood donation માટે જાગૃતિ લાવવી
• Universal precautions રાખીને લોહીથી ફેલાતા રોગોથી બચાવ (HIV, Hepatitis B)

💉 Blood Pressure (રક્ત દબાણ)

(હ્રદયથી રક્ત પંપ થવા દરમિયાન ધમનીઓમાં પડતું દબાણ)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

Blood Pressure (BP) એ ધમનીઓની અંદર તે દબાણ છે જે હ્રદય જ્યારે રક્ત પંપ કરે ત્યારે પડે છે.

👉 “Blood Pressure is the lateral force exerted by the flowing blood on the walls of the arteries.”

🎯 2. હેતુઓ (Objectives of Measuring BP):

1. હ્રદયના કાર્યની સ્થિતિ જાણવા
2. હાઈ બ્લડ પ્રેશર (Hypertension) કે લોઅર BP (Hypotension)ની ઓળખ
3. Treatable conditions માટે માર્ગદર્શન
4. ઓપરેશન પહેલાં અને પછી અવલોકન
5. ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ અને વૃદ્ધોમાં જોખમોની વહેલી ઓળખ

✅ 3. Blood Pressure ના પ્રકારો:

પ્રકાર	અર્થ
Systolic BP	હ્રદય સંકોચે ત્યારે ધમનીમાં દબાણ (Normal: 90–120 mmHg)
Diastolic BP	હ્રદય આરામમાં હોય ત્યારે દબાણ (Normal: 60–80 mmHg)
Pulse Pressure	Systolic – Diastolic = સામાન્ય 30–40 mmHg

📊 4. BP ના પ્રમાણો (BP Ranges):

સ્તર	BP રેન્જ (mmHg)
Normal	<120 / <80
Elevated	120–129 / <80
Stage 1 Hypertension	130–139 / 80–89
Stage 2 Hypertension	≥140 / ≥90
Hypotension	<90 / <60

🧭 5. BP માપવાની પદ્ધતિ (Procedure):

1. દર્દી આરામદાયક બેઠકમાં હોવો જોઈએ
2. હાથ હ્રદયની સપાટીમાં હોવો જોઈએ
3. Sphygmomanometer અને Stethoscope નો ઉપયોગ કરો
4. કફ (કપડા) હાથ પર બાંધો
5. કફ ફુલાવીને અવાજ આવતા બંધ થાય ત્યાં સુધી લાવો
6. ધીમે ધીમે હવા છોડીને Korotkoff sound સાંભળો
   • First sound = Systolic
   • Disappearance = Diastolic
7. દર નોંધો અને રેકોર્ડ કરો

⚠️ 6. અસામાન્ય સ્થિતિઓ:

સ્થિતિ	લક્ષણો
Hypertension (ઉચ્ચ દબાણ)	માથા દુખાવા, ધબકારા, નાકમાંથી રક્ત, થાક
Hypotension (નિમ્ન દબાણ)	કમકમાટી, થાક, ઉલ્ટી, ધ્યાન ગુમાવવો
PIH (Pregnancy-induced Hypertension)	ગર્ભવતીમાં જોખમવાળી સ્થિતિ

👩‍⚕️ 7. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• Outreach, Mamta Day, ANC Check-up દરમિયાન BP માપવું
• Danger signs જોવા મળે તો higher center refer કરવો
• ગર્ભવતી સ્ત્રીઓમાં PIH માટે કાળજી રાખવી
• Community સભ્યોને હાઈ / લો BP વિશે જાગૃત કરવું
• Records અને follow-up યોગ્ય રીતે કરવું

🌡️ Temperature Maintenance and the Physiology of Fever

(તાપમાનનું સંચાલન અને તાવનો ભૌતિકશાસ્ત્ર)

📘 1. Temperature Maintenance (તાપમાનનું સંચાલન):

શરીરનું તાપમાન સામાન્ય રીતે 98.6°F (37°C) આસપાસ જ રહે છે. તે શરીરના વિવિધ તંત્રો અને ભૌતિક પ્રક્રિયાઓ દ્વારા નિયમિત રહે છે.

🔹 Temperature Regulation (તાપમાનની નિયમિતતા):

• Hypothalamus: શરીરનું તાપમાન નિયંત્રિત કરવા માટે મુખ્ય ભૂમિકા નમાવે છે. તે મગજના મધ્ય ભાગમાં છે અને તાપમાન વધવા પર ઠંડક માટે અને ઘટતી વખતે ગરમ કરવા માટે સંકેત આપે છે.
• Vasodilation: જ્યારે તાપમાન વધે છે, તાજેતરની તંત્રોથી ઠંડક મેળવવા માટે ખૂણાનો વિસ્તાર થાય છે.
• Vasoconstriction: જ્યારે તાપમાન ઘટે છે, રક્તવાહિનીઓ સાંકડી થાય છે અને ગરમ રહેવાનો પ્રયાસ કરે છે.
• Sweating (પસીનો): જ્યારે તાપમાન વધે છે, પસીનો ઉઠાવવો શરીર માટે ઠંડક આપવાનો સ્વાભાવિક માર્ગ છે.
• Shivering (કંપવું): જ્યારે તાપમાન ઘટે છે, શરિર ઉષ્ણતાવટ માટે કંપન શરૂ કરે છે.

🔹 Thermoregulation Mechanisms (તાપમાન નિયંત્રણ તંત્ર):

1. Behavioral Responses: ઠંડીથી બચવા માટે કપડાં પહેરવું અથવા ઠંડા સ્થળેથી દૂર જવું.
2. Heat Generation: કંપવું (Shivering) જેવું પ્રકારની ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે.
3. Heat Dissipation: પસીના માધ્યમથી શરીરમાંથી ગરમી બહાર કાઢવી.

📊 2. Physiology of Fever (તાવનો ભૌતિકશાસ્ત્ર):

🔹 Fever (તાવ)

તાવ એ શરીરનું તાપમાન વધારવાની ક્રિયા છે, જે સામાન્ય રીતે ચેપ, ઇન્ફેક્શન, અથવા શારીરિક ઈજાઓના કારણે થાય છે.

👉 “Fever is an elevation in body temperature as part of the body’s defense mechanism against infections and diseases.”

🔹 Fever Mechanism (તાવની પ્રક્રિયા):

1. Pyrogens: જ્યારે શરીર આક્રમણને ઓળખે છે (જેમ કે બેક્ટેરિયા, વાયરસ), તે pyrogens નામના રાસાયણિક પદારોને મુક્ત કરે છે.
2. Hypothalamus Response: Pyrogens hypothalamus (મગજમાં ગરમી નિયંત્રણનું કેન્દ્ર) પર કાર્ય કરે છે અને શરીરની તાપમાન શ્રેણી વધારવા માટે તે આંતરિક મિકેનિઝમ શરૂ કરે છે.
3. Heat Generation: Hypothalamus શરીરનું તાપમાન વધારવા માટે મોસમના વિકાસ તરફ સૂચવે છે (દૂધ અથવા કંપવું) જ્યારે તે ચડતો હોય છે.
4. New Set Point: Hypothalamus નવી set pointને સુસંગત કરે છે, અને શરીર તાવનો સામનો કરે છે.

🔹 Phases of Fever (તાવના તબક્કા):

1. Febrile Onset (પ્રારંભ):
   • Hypothalamus નવા set point માટે તાપમાન વધારવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરે છે.
   • શારીરિક રીતે ગરમ થવાનું લાગે છે, કંપવું અને ગતિશીલતા વધે છે.
2. Plateau Phase (સ્થિર સ્થિતિ):
   • તાવ એક નક્કી તાપમાન પર પહોંચી જાય છે અને તે એટલા માટે કાપાય છે.
   • શરીર દ્વારા પસીના બહાર કાઢવો અને ગરમી બહાર જવા માટે વ્યવસ્થા શરૂ થાય છે.
3. Defervescence (તાવનો ઘટાડો):
   • Hypothalamus પર આક્રમણ પરિપૂર્ણ થાય છે.
   • પસીનો વધે છે અને તાપમાન નક્કી સ્તરે પાછું આવે છે.

🎯 3. Fever કે કારણ (Causes of Fever):

1. Infectious Causes:
   • Bacterial Infections (e.g., Pneumonia, Tuberculosis)
   • Viral Infections (e.g., Flu, COVID-19)
   • Parasitic Infections (e.g., Malaria, Dengue)
2. Non-Infectious Causes:
   • Inflammatory Diseases (e.g., Rheumatoid arthritis)
   • Cancer
   • Medications (e.g., antibiotics)
   • Heatstroke or Sunstroke
   • Autoimmune Disorders

👩‍⚕️ 4. Fever Management (તાવની સંભાળ):

1. Symptomatic Treatment (લક્ષણ નિવારણ):
   • Antipyretics (e.g., Paracetamol, Ibuprofen)
   • Hydration: Plenty of fluids (ORS, Water, Fruit Juices)
   • Cooling Measures: Cool sponge bath, fan
   • Appropriate Clothing: Light, breathable clothes
2. Specific Treatment:
   • Antibiotics (for bacterial infections)
   • Antivirals (for viral infections)
3. Monitoring:
   • Regular monitoring of temperature
   • Check for complications (e.g., seizures, dehydration)

👩‍⚕️ 5. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• Monitor Temperature: Fever chart, regular temperature checks
• Administer Antipyretics: Provide medications as prescribed
• Hydration and Nutrition: Encourage fluids and light meals
• Infection Control: Follow infection prevention protocols
• Education: Educate the family on fever management and hydration

🌡️ Fever: Types and Stages

(તાવ – પ્રકારો અને તબક્કાઓ)

📘 1. Fever (તાવ) ની પરિભાષા:

તાવ એ શરીરનું આંતરિક તાપમાન >98.6°F (37°C) કરતાં વધુ થવું છે, જે મોટાભાગે ચેપ (infection) અથવા શરીરમાં સર્જાતી અગ્નિમાંદ (inflammation) ના કારણે થાય છે.

👉 “Fever is an elevation in body temperature above the normal range due to infection or other underlying conditions.”

✅ 2. તાવના પ્રકારો (Types of Fever):

પ્રકાર	વર્ણન	ઉદાહરણ
🔹 Continuous Fever (સતત તાવ)	તાપમાન સતત વધેલું હોય છે અને 24 કલાક દરમિયાન 1°Fથી ઓછો ફરક હોય છે.	Typhoid
🔹 Remittent Fever (ઉતાર-ચઢાવવાળો તાવ)	તાપમાન ઉંચું રહે છે પણ 24 કલાકમાં તેમાં >2°F જેટલો ફરક આવે છે અને તે ક્યારેય સામાન્ય સ્તરે નથી આવતું.	Infective endocarditis
🔹 Intermittent Fever (અંતરાલે આવતો તાવ)	તાવ ક્યારેક આવે છે અને વચ્ચે તાપમાન સામાન્ય થઈ જાય છે.	Malaria
🔹 Relapsing Fever (પુનરાવર્તિત તાવ)	તાવ કેટલાક દિવસો સુધી રહે છે પછી ઓછો થાય છે અને થોડા દિવસોમાં ફરી પાછો આવે છે.	Dengue, Borrelia infection
🔹 Pel-Ebstein Fever	એક ખાસ પ્રકારનો તાવ જેમાં 3-10 દિવસ તાવ રહે પછી 3-10 દિવસ માટે તાવ ઓછી થઈ જાય.	Hodgkin’s Lymphoma

🔁 3. તાવના તબક્કાઓ (Stages of Fever):

🧩 1. Onset Stage (શરૂઆતનો તબક્કો):

• તાવ ધીમે ધીમે કે તાત્કાલિક શરૂ થાય છે
• લક્ષણો: થરથરી, કંપવું, માથાનો દુખાવો, ઠંડી લાગવી
• Vasoconstriction અને Shivering થાય છે

🔥 2. Fastigium / Stadium Stage (તાવનો ઉચ્ચ તબક્કો):

• તાવ ઊંચા સ્તરે રહે છે
• લક્ષણો: ગરમી લાગવી, તાવ, તરસ, ઝડપથી પલ્સ / શ્વાસ
• Hypothalamus ઊંચું તાપમાન maintain કરે છે

💧 3. Defervescence Stage (તાવ ઉતરવાનો તબક્કો):

• તાપમાન ધીમે ધીમે (lysis) અથવા તાત્કાલિક (crisis) ઘટે છે
• લક્ષણો: પસીનો આવવો, શાંત અનુભવ, થાક
• Vasodilation અને પસીનાથી તાપમાન ઓછી થાય છે

👩‍⚕️ 4. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• તાવના પ્રકારો ઓળખી શક્ય રોગ નિર્ધારણમાં સહાય
• Regular temperature monitoring (TPR chart)
• Antipyretics (Paracetamol) આપવી
• Cold sponge therapy/ORS/hydration
• Danger signs જણાય તો higher center refer
• આરોગ્ય શિક્ષણ – તાવમાં પોષણ, આરામ અને પીણું મહત્વપૂર્ણ

🌡️ Causes of Fever – Common Conditions Causing Fever

(તાવના કારણો – તાવ પેદા કરનારી સામાન્ય સ્થિતિઓ)

📘 1. તાવના મુખ્ય કારણો (Major Causes of Fever):

તાવ એક લક્ષણ છે – કોઈ રોગનું પરિણામ. તે વિવિધ સંક્રમણો, ઈજાઓ, કે આંતરિક શારીરિક પ્રક્રિયાના અસંતુલનથી થાય છે.

🔹 1. ચેપજન્ય કારણો (Infectious Causes):

🦠 (A) વાયરસથી થતો તાવ (Viral Infections):

• ફલૂ (Flu), કોલ્ડ
• COVID-19
• Dengue
• Chickenpox (ચામળિયાં)
• Measles (માતા)
• Mumps (કાંસું)

🧫 (B) બેક્ટેરિયલ ચેપ (Bacterial Infections):

• Typhoid (ટાઇફોઇડ)
• Pneumonia (ફેફસાની બળતરા)
• TB (ક્ષયરોગ)
• Throat infection (Tonsillitis)
• Skin infection (Boils, Cellulitis)

🧬 (C) પરસાઈ ચેપ (Parasitic Infections):

• Malaria
• Amoebiasis
• Worm infestation (કીડા)

🍄 (D) ફંગલ ચેપ (Fungal Infections):

• Deep fungal infections (Candida, Histoplasmosis)
  (મોટાભાગે immunocompromised વ્યક્તિઓમાં)

🔹 2. ચેપ વગરના કારણો (Non-Infectious Causes):

🔥 (A) દાહક સ્થિતિઓ (Inflammatory Conditions):

• Rheumatic fever
• Autoimmune disorders (e.g., Rheumatoid arthritis, SLE)

🧠 (B) નસોગત કારણો (Neurological):

• Meningitis (મગજની પડદાની બળતરા)
• Encephalitis

🧬 (C) કેન્સર સંબંધિત તાવ (Malignancy):

• Leukemia
• Lymphoma
• Bone marrow cancers

💊 (D) દવા સંબંધી (Drug-induced Fever):

• Antibiotics (e.g., Penicillin allergy)
• Anti-TB Drugs
• Chemotherapy

☀️ (E) શારીરિક તણાવ/ગરમી (Heat-related):

• Heat stroke
• Dehydration-induced fever

🎯 3. બાળકોમાં ખાસ તાવના કારણો:

• Vaccination પછી તાવ
• Teething (દાંત આવતી વખતે)
• Ear infections
• URTI (Upper Respiratory Tract Infections)

👩‍⚕️ 4. ANM / Health Worker માટે મહત્વપૂર્ણ બાબતો:

• લક્ષણો પ્રમાણે તાવનું કારણ ઓળખવાનો પ્રયાસ કરવો
• History: તાવ કેટલી વખત આવે છે? (સાંજ, સવાર?)
• Danger Signs (Tachypnea, Convulsions, Unconsciousness) જોવું
• Basic Management: Paracetamol, ORS, cold sponge
• Refer when: Persistent high fever, rash, dehydration, fits
• Community education: “તાવ એ રોગ નહિ, એ ચેતવણી છે”

🦟 Malaria (મેલેરિયા)

(મચ્છરથી ફેલાતો પરજીવીજન્ય તાવ – ઓળખ, સારવાર અને નિયંત્રણ)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

મેલેરિયા એ એક તીવ્ર ચેપજન્ય રોગ છે જે Plasmodium નામના પરજીવી દ્વારા થાય છે અને ફેલાવ માદા Anopheles મચ્છરના કાટ દ્વારા થાય છે.

👉 “Malaria is a mosquito-borne parasitic disease caused by Plasmodium species, transmitted through the bite of infected female Anopheles mosquito.”

🧫 2. કારણજનક પરજીવી (Causative Organism):

Species	લક્ષણ severity
Plasmodium vivax	સામાન્ય મેલેરિયા
Plasmodium falciparum	ગંભીર / જીવલેણ
Plasmodium malariae	લાંબાગાળાનો તાવ
Plasmodium ovale	દુર્લભ
Plasmodium knowlesi	વન્ય મેલેરિયા

🔁 3. સંક્રમણનો ચક્ર (Transmission Cycle):

1. મચ્છર Plasmodium સાથે વ્યક્તિને કાટે છે
2. પરજીવી લોહીમાં પ્રવેશે અને લિવરમાં જાય છે
3. પછી લોહીની લાલ કોષોમાં ઘૂસીને તાવ અને તોડફોડ પેદા કરે છે
4. બીજું મચ્છર તેને ફરીથી ગ્રહણ કરે છે અને ચક્ર ચાલુ રહે છે

⚠️ 4. લક્ષણો (Signs and Symptoms):

• તાવ (intermittent or continuous)
• થરથરાટ, કંપવું
• પસીનો આવવો
• માથાનો દુખાવો
• ઉલટી, મલેબાદ
• કમર અને સાંધામાં દુખાવો
• Plasmodium falciparum માં જોખમી લક્ષણો: Bewilderment, anemia, coma, jaundice

🔬 5. નિદાન (Diagnosis):

• Rapid Diagnostic Test (RDT)
• Peripheral Blood Smear (Thick & Thin)
• ICT Test (Immunochromatography)
• Microscopy – Gold standard

💊 6. સારવાર (Treatment):

🟢 Uncomplicated Malaria:

• Chloroquine (P. vivax માટે)
• ACT (Artemisinin-based Combination Therapy) – P. falciparum માટે
• Primaquine (Hypnozoite killing – P. vivax / P. ovale)

🔴 Complicated / Falciparum malaria:

• Injectable Artesunate
• IV fluids, supportive care
• Intensive monitoring

🚫 Note: Primaquine ગર્ભવતી મહિલાઓને અને G6PD deficiency ધરાવતી વ્યક્તિને નહિ આપવી.

🛡️ 7. મેલેરિયા નિવારણ (Prevention and Control):

🦟 Vector Control:

• મચ્છરદાની (bed nets – LLINs)
• Indoor residual spray (IRS)
• Larvicidal oil / larvivorous fishes
• Breeding site elimination (પાણી એકઠું ન રહેવા દેવું)

🧕 વ્યક્તિગત બચાવ:

• સંપૂર્ણ કપડાં પહેરવા
• મચ્છરનિવારક ક્રીમ
• દરરોજ તાવ રહે તો તરત તપાસ કરાવવી

🏥 Surveillance:

• Active & Passive case detection
• Prompt treatment
• Mass blood surveys (જરૂર પડે ત્યારે)

👩‍⚕️ 8. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• ગામમાં મેલેરિયા વિશે જાગૃતિ ફેલાવવી
• RDT કરવી અને સમયસર દવા આપવી
• Fever cases ની Form F મુજબ નોંધણી
• મચ્છરનાશક પ્રવૃત્તિઓમાં સહયોગ
• Environmental sanitation માટે સમુદાય જોડવું
• Follow-up અને recordkeeping

📊 9. રાષ્ટ્રીય મેલેરિયા નિયંત્રણ કાર્યક્રમ (NVBDCP):

• Test – Treat – Track નીતિ
• 2027 સુધીમાં મેલેરિયા મુક્ત ભારત હાંસલ કરવાનો લક્ષ્ય
• ફ્રી RDT અને દવા પુરવઠો

🦠 Typhoid (ટાઈફોઇડ)

(એક જળજ ચેપ – ધીમી ગતિથી ઉદ્ભવતો તીવ્ર તાવ)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

ટાઈફોઇડ તાવ એ એક બેક્ટેરિયલ ચેપ છે, જે પ્રધાનત્વે दूષિત પાણી કે ખોરાક દ્વારા થાય છે. તેનું કારણ Salmonella typhi નામનું બેક્ટેરિયા છે.

👉 “Typhoid is a systemic bacterial infection caused by Salmonella typhi, usually spread through contaminated food and water.”

🔬 2. સંક્રમણનો માર્ગ (Mode of Transmission):

• दूષિત પાણી / ખોરાક
• ગંદા હાથ દ્વારા (oral-fecal route)
• પોઈટી લેટ / ઓપન ડિફેકેશન
• asymptomatic carriers (Typhoid Mary જેવી)

🦠 3. રોગ પેદા કરનાર બેક્ટેરિયા (Causative Agent):

• Salmonella typhi (મુખ્ય કારણ)
• Salmonella paratyphi A, B, C (Paratyphoid)

⚠️ 4. લક્ષણો (Signs and Symptoms):

તબક્કો	લક્ષણો
1st Week	ધીમે ધીમે વધતો તાવ, માથાનો દુખાવો, ભુખમાં ઘટાડો
2nd Week	સતત તાવ (continuous), પેટમાં દુખાવો, constipated or loose motion, રોઝ સ્પોટ (છાતી પર ગુલાબી ચકાસ)
3rd Week	વધારે થાક, દુર્બળતા, Enlargement of spleen & liver
4th Week	તાવ ઘટે છે જો યોગ્ય સારવાર મળે તો

⚠️ જટિલતાઓ: આંતરડું છીંધી જવું (intestinal perforation), રક્તસ્ત્રાવ, Delirium

🧪 5. નિદાન (Diagnosis):

• Widal Test (Typhi O, Typhi H antibody titers)
• Blood culture (gold standard – 1st week)
• Stool / urine culture
• CBC – Leukopenia, anemia

💊 6. સારવાર (Treatment):

દવા	ઉદાહરણ
Antibiotics	Ciprofloxacin, Azithromycin, Ceftriaxone
Supportive care	ORS, fluids, nutritious diet
Bed rest	2–3 weeks
Severe case	Hospitalization, IV antibiotics

🛡️ 7. નિવારણ (Prevention):

✅ વ્યક્તિગત સ્તરે:

• ઉકળેલું પાણી પીવું
• ફળો-શાકભાજી સાફ ધોઈ ખાવા
• હાથ ધોવાના નિયમો
• ભોજન પહેલાં અને શૌચ પછી હાથ ધોવા

🏠 સમુદાય સ્તરે:

• પાણીની શુદ્ધતા
• પોઈટી લેટ અને કચરાની યોગ્ય વ્યવસ્થા
• ખોરાક વિક્રેતાઓનું આરોગ્ય નિરીક્ષણ
• Typhoid Vaccine (injectable Vi polysaccharide, Typhoid conjugate vaccine – TCV)

👩‍⚕️ 8. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• તાવ ધરાવતા દર્દીઓનું અવલોકન
• Typhoid માટે રેફરલ અને દવાઓ આપવી
• ગામમાં પાણી અને શૌચ વ્યવસ્થાની તપાસ
• આરોગ્ય શિક્ષણ – હાથ ધોવાની પદ્ધતિ, પાણી ઉકળાવવાની રીત
• Records & Follow-up

🫁 Acute Respiratory Infection (ARI)

(તીવ્ર શ્વસન માર્ગ ચેપ – ઝડપી શરૂ થતો શ્વસન તંત્રનો રોગ)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

ARI એ શ્વસન તંત્રનો તીવ્ર ચેપ છે, જે તાત્કાલિક શરૂ થાય છે અને શ્વાસની તકલીફ, ખાંસી, તાવ જેવા લક્ષણો ઉપજાવે છે.

👉 “Acute Respiratory Infection (ARI) is a sudden infection that affects any part of the respiratory tract – from nose to lungs – usually lasting less than 14 days.”

✅ 2. ARI ના મુખ્ય પ્રકારો (Types of ARI):

પ્રકાર	આવરી લેવાતા અંગો
Upper Respiratory Tract Infection (URTI)	નાક, ઘસારો, લારિંક્સ (મોઢાના ઉપરના ભાગ)
Lower Respiratory Tract Infection (LRTI)	трахિયા, બ્રોન્કાઈ, ફેફસાં

🦠 3. કારણો (Causes of ARI):

🔹 સંક્રમણકારક જીવાણું (Causative Organisms):

• Virus: Influenza, Parainfluenza, Adenovirus, RSV, Coronavirus
• Bacteria: Streptococcus pneumoniae, H. influenzae
• Others: Fungi (દૂર્લભ રીતે), Allergens, Pollutants

⚠️ 4. લક્ષણો (Signs and Symptoms):

🔹 URTI માટે:

• છીંક, વહેતી નાક,માં વેદના
• ખાંસી (dry or wet), નાક બંધ
• મધ્યમ તાવ

🔹 LRTI માટે:

• ઊંડું શ્વાસ લેતા દુખાવો
• ઊંચો તાવ
• તીવ્ર ખાંસી (કફ સાથે)
• શ્વાસ ફૂલે, દમ લાગે
• છાતીમાં ઘસારો/વાતો (Wheezing, stridor)

👶 5. 5 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોમાં ARI ના સંકેતો:

• દમ લેવો (fast breathing)
• છાતી અંદર ખેંચાય તેવો શ્વાસ
• શ્વાસ લેવામાં અવરોધ
• પીળાશ, ઉલ્ટી, નિર્વળી સ્થિતિ
• ખાવા પીવાની ઇચ્છા ઓછી

🧪 6. નિદાન (Diagnosis):

• History અને Clinical Signs
• Respiratory Rate નું અવલોકન
• Pulse oximetry (SpO₂)
• CBC, Chest X-ray (severe cases)
• Rapid antigen tests (COVID/Influenza)

💊 7. સારવાર (Treatment):

સ્થિતિ	સારવાર
Mild ARI	Fluids, Rest, Paracetamol, Steam inhalation
Bacterial infection	Antibiotics (per doctor’s order)
Severe ARI	Oxygen, Nebulization, Hospitalization
Symptomatic	Cough syrup, nasal decongestants

🛡️ 8. નિવારણ (Prevention):

• છીંકતી વખતે મુખ ઢાંકો
• હાથ ધોવાના નિયમો (hand hygiene)
• ઘરમાં ધૂમાડો, ધૂળ, ધુમ્રપાન ન કરવું
• COVID, Flu અને Hib રસીકરણ
• બાળઓને સાફ સૂથરી જગ્યાએ રાખવી
• overcrowding ટાળવું

👩‍⚕️ 9. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• ARIના લક્ષણો ઓળખવી
• શ્વાસના દરનું માપન (Respiratory count per minute)
• First aid: steam inhalation, fluids
• Danger signs હોય તો તરત higher center refer
• Family education: Environmental hygiene, handwashing
• IMNCI હેઠળ ARI management માટે Follow-up

🌡️ Nursing Management of Patient with Fever

(તાવ ધરાવતા દર્દીની નર્સિંગ સંભાળ)

📘 1. હેતુ (Objectives):

• તાવ ઘટાડવો
• આરામ અને હાઈડ્રેશન જાળવવી
• ચેપના પ્રસારને રોકવો
• જોખમભરી સ્થિતિઓની વહેલી ઓળખ
• યોગ્ય દવા અને દસ્તાવેજીકરણ

✅ 2. Assessment (મૂલ્યાંકન):

• Vital Signs (T – P – R – BP)
• Skin temperature and color
• Shivering, pallor, sweating
• Intake-output chart
• Mental status
• Any associated symptoms: sore throat, cough, vomiting, rash, etc.

🩺 3. Nursing Interventions (નર્સિંગ હસ્તક્ષેપ):

🔹 (1) તાવ ઘટાડવા માટે પગલાં:

• Cold sponging (તાપમાન >102°F )
• Fans/ventilation આપવું
• હળવા કપડાં પહેરાવવાનું
• Bed sheets બદલીને સૂકા રાખવા
• Lukewarm water sponge (as per physician order)

💊 (2) દવાના આયોજન:

• Paracetamol / Crocin 500 mg (as ordered)
• Antibiotics if infection confirmed (per doctor’s order)
• Antiviral / antimalarial / antipyretic as indicated
• Observe for adverse reactions🧴 (3) પોષણ અને પ્રવાહી (Nutrition & Fluids):
• ORS, લીંબૂ પાણી, જ્યુસ, કોળાનું પાણી
• હળવા દળિયા, ખિચડી, fruits
• Dehydration અટકાવવા પૂરતા પ્રવાહી
• I/O chart maintain કરવો

---

😴 (4) આરામ આપવો:

• ઓછી પ્રકાશવાળી શાંત જગ્યામાં આરામ કરાવવો
• ધ્વનિ, વાતાવરણ શાંત રાખવું
• Visitors ની સંખ્યા નિયંત્રિત કરવી

🧼 (5) ચેપ નિયંત્રણ:

• Universal precautions (mask, gloves, handwashing)
• દર્દીનું personal use સામાન અલગ રાખવું
• કાચા પગરખાં અને ઓશિકા બદલવી
• Biological waste discard system અપનાવવી

🔁 (6) અવલોકન અને રેકોર્ડિંગ:

• TPR chart per 4 hourly or as needed
• Effectiveness of medication
• Shivering episodes
• Report sudden deterioration to physician

👩‍⚕️ 4. Family / Patient Education (શિક્ષણ):

• તાવમાં આરામ અને પોષણનું મહત્વ
• પૂરતું પાણી પીવાનું
• દવાના ડોઝ સમયસર લેવા
• તાવના લક્ષણો જોતા તાત્કાલિક સારવાર
• ફરીથી તાવ આવવાનો અવસર ઓછો થાય તે માટે આરોગ્ય જાળવવાની રીતો

🚨 5. Danger Signs (જોખમના સંકેતો):

• Persistent fever >104°F
• Altered consciousness
• Rashes with fever
• Breathlessness
• Seizures
• Severe dehydration

→ Refer to hospital or physician immediately

🌿 Alternate System of Medicine

(વૈકલ્પિક ઔષધ પદ્ધતિઓ)
➡️ જે ઔષધ પદ્ધતિઓ એલોપેથી સિવાય આરોગ્ય સંભાળ માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે, તેને વૈકલ્પિક ઔષધ પદ્ધતિઓ કહેવામાં આવે છે.

📘 1. પરિભાષા (Definition):

વૈકલ્પિક ઔષધ પદ્ધતિ એ એવી આરોગ્યસંભાળ પદ્ધતિ છે જે આધુનિક એલોપેથીક તંત્રથી જુદી હોય છે અને પ્રાકૃતિક, પરંપરાગત, અથવા પ્રાચીન સિદ્ધાંતો પર આધારિત હોય છે.

👉 “Alternate systems of medicine are non-allopathic medical practices based on traditional, natural, or holistic approaches to health and healing.”

✅ 2. ભારત સરકાર માન્ય એવા Alternate Systems of Medicine: (AYUSH)

પદ્ધતિ	સંપૂર્ણ નામ	વિશેષતા
A – Ayurveda	આયુર્વેદ	વનસ્પતિ, શરીર ધાતુ તત્વોનું સંતુલન (વાત, પિત્ત, કફ)
Y – Yoga	યોગ	શારીરિક, માનસિક આરોગ્ય માટે આસન અને પ્રાણાયામ
U – Unani	યુનાની	ગ્રીક સિદ્ધાંતો પર આધારિત, હ્યુમરલ થેરપી
S – Siddha	સિદ્ધ પદ્ધતિ	દક્ષિણ ભારતમાં વપરાતી, તત્વશાસ્ત્ર અને પૌરાણિક પદ્ધતિ
H – Homeopathy	હોમિયોપેથી	“સમાન દવા સમાન રોગને નાબૂદ કરે” – ઓછી માત્રાની દવા

🧘 3. અન્ય વૈકલ્પિક પદ્ધતિઓ (Other Alternative Therapies):

• Naturopathy (પ્રાકૃતિક સારવાર): પાણી, માટી, ફળ, ઉપવાસ થેરાપી
• Acupuncture/Acupressure: ચીનમાંથી ઊદભવેલી – ચામડીની બિંદુઓ પર દબાણ
• Chiropractic: હાડકાં અને નસોની ગડબડ સુધારવી
• Reiki & Meditation: ઉર્જા સ્ત્રોત જાગૃત થકી સારવાર
• Diet therapy / Herbalism: ઘરના ઔષધો, પોષક પદ્ધતિ

🎯 4. Alternate Medicine ના લાભો (Advantages):

• દવાઓના ઓછી સાઈડ ઈફેક્ટ્સ
• લાંબા ગાળાની સારવાર માટે ઉપયોગી
• પોષણ, મન અને શરીરનો સંતુલિત વિકાસ
• ઘરગથ્થું અને ખર્ચમાં ઓછી
• શરીરની પ્રાકૃતિક રક્ષણશક્તિ વધારે

⚠️ 5. મર્યાદાઓ (Limitations):

• ધીમી અસર (slow onset)
• બધાં રોગોમાં અસરકારક ન હોય
• યોગ્ય પરીક્ષણ અને સંશોધન અભાવ
• ક્યારેક ખોટી માહિતીથી નુકસાન થઈ શકે
• Modern emergency care માટે અસામર્થ્ય

🏥 6. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• AYUSH વિષે સમુદાયમાં જાગૃતિ લાવવી
• યોગ્ય અને માન્ય પદ્ધતિઓની ઓળખ કરાવી આપવી
• AYUSH સેવા કેન્દ્રો/દવાખાના માટે માર્ગદર્શન
• દર્દી માટે બંને પદ્ધતિ વચ્ચે સંતુલન સાધવું
• કાયદેસર માન્ય વિધાનો મુજબ Only AYUSH registered practitioners પાસેથી સારવાર લેવી એ સમજાવવું