♿ Handicaps – વિવિધ પ્રકારો અને જતન (Care of Handicap)
🧬 Handicap એટલે શું?
Handicap એટલે એવી શારીરિક, માનસિક અથવા વાવટાવાળી (developmental) અવસ્થા, જેના કારણે વ્યક્તિના દૈનિક કાર્યો પર અસર થાય છે. એવી વ્યક્તિઓને “વિશેષ જરૂરિયાત ધરાવતી વ્યક્તિઓ” અથવા “દિવ્યાંગ (Divyang)” પણ કહેવાય છે.
Handicapped વ્યક્તિઓની કાળજી, સહયોગ અને સમાન હક આપવો એ આપણા સમાજની જવાબદારી છે. ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:
✔️ સમયસર લક્ષણ ઓળખવું અને રિફરલ કરવો ✔️ પરિવારને સમજાવવું કે ખામી હોવા છતાં શિક્ષણ અને કૌશલ્ય વિકસાવી શકાય ✔️ સરકારી યોજનાઓની જાણકારી આપવી ✔️ સામાજિક રીતે તેમને ગૌરવભેર જીવન જીવવા પ્રોત્સાહિત કરવું
🗣️ અંગવિકલાંગતા અટકાવવા માટે કાઉન્સેલિંગ (Counselling for Prevention of Certain Handicaps)
🎯 લક્ષ્ય (Objectives):
ખાસ પ્રકારની વિકલાંગતાઓ/અક્ષમતાઓને જન્મ પહેલા અથવા શરૂઆતના વર્ષોમાં અટકાવવી
માતા-પિતા, પરિવારો અને સમુદાયને જાગૃત કરવું
ઉચિત સમય પર રિફરલ અને સારવાર માટે પ્રેરણા આપવી
🧠 અંગવિકલાંગતા અટકાવવા માટે કાઉન્સેલિંગના મુખ્ય મુદ્દાઓ:
✅ 1. Before Conception (ગર્ભધારણ પહેલાં):
માતા-પિતા બંનેના આરોગ્યની તપાસ
વારસાગત રોગ (જેમ કે Thalassemia, Sickle Cell) માટે ટેસ્ટ કરાવવી
ફોલિક એસિડ શરૂ કરવું – Neural tube defect અટકાવવા માટે
વ્યસનમુક્ત જીવનશૈલી (તમાકું, દારૂ, ગાંજાથી દૂર રહેવું)
✅ 2. During Pregnancy (ગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન):
4 વાર ANC ચકાસણી કરાવવી
TT રસી, ફોલિક એસિડ, આયર્ન ગોળી નિયમિત લેવી
રુબેલા/જર્મન ખમિરીયા જેવી બીમારીઓથી બચાવ (એનામેલી સર્જી શકે છે)
સલામત દવા અને પોષણ – કાચા દવાઓથી દૂર રહેવું
માદક દ્રવ્યો અને ફૂગવાળા ખોરાક ટાળવો
ગંભીર તાવ, ઈન્ફેક્શન – તાત્કાલિક સારવાર
✅ 3. During Delivery (પ્રસૂતિ વખતે):
સુરક્ષિત પ્રસૂતિ માત્ર તાલીમ પ્રાપ્ત વ્યક્તિ દ્વારા
ઓક્સીજન ન મળે એવી સ્થિતિ (Asphyxia) થી મગજની અક્ષમતા ટાળી શકાય
જન્મના સમયે ઈજા અટકાવવી – especially for head/neck
તાત્કાલિક પીડા હોય તો higher center રિફરલ
✅ 4. After Birth (જન્મ પછી):
જન્મના 24 કલાકમાં BCG, OPV, Hep-B રસી આપવી
ન્યુનતમ 6 મહિના સુધી માતાનું દૂધ – મગજના વિકાસ માટે
જો બાળક બોલે નહિ, સાંભળે નહિ, ભિન્ન વર્તન કરે – તરત રિફરલ
શાળા આરોગ્ય ચકાસણી
હોમિયોપેથી/આયુર્વેદિક સહાયક ઉપાયો – બાળક તંદુરસ્ત રહે એ માટે
👩⚕️ ANM તરીકેની ભૂમિકા:
અવગતિ/મિથ્યાભ્રમ દૂર કરવો – “ઈશ્વરની ઈચ્છા હતી” નહિ, સમયસર સારવાર શક્ય છે
ગર્ભવતીઓ, કિશોરીઓ, યુગલો માટે પુર્વ-ગર્ભ કાઉન્સેલિંગ
માતા-પિતા સાથે બાળકના વિકાસ વિષે મીતભાષી સમજાવવું
સ્કૂલ હેલ્થ કેમ્પ, બાળકો માટે સ્પેશિયલ ચકાસણી શિબિર
આરોગ્ય કેન્દ્ર પર વધુ તપાસ માટે પ્રેરણા આપવી
🌿 સહાયક ઉપાયો (Supportive Care via AYUSH):
તબક્કો
ઉપાય
ગર્ભાવસ્થા
બ્રાહ્મી, શતાવરી (ડોક્ટરની સલાહથી)
બાળ વિકાસ
યોગ/મસાજ/આહાર વિધિઓ
રોગપ્રતિકારક શક્તિ
તુલસી, લીંબુ, મેથી, સૂકું જિંડો કઢો
📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):
અંગવિકલાંગતા ઘણી વખત અટકાવી શકાય છે – જો સમયસર કાઉન્સેલિંગ અને પગલાં લેવાય. ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:
✔️ ગર્ભ પૂર્વથી બાળપણ સુધી પ્રતિકારક અને કાળજીભર્યા પગલાં સમજાવવું ✔️ માતા-પિતા અને સમુદાયને સાચી માહિતી અને પ્રેરણા આપવી ✔️ જરૂરી છે ત્યારે તરત higher center પર રિફરલ કરવું ✔️ રસીકરણ, પોષણ અને વિકાસ ચકાસણીને પ્રાથમિકતા આપવી
♿ અંગવિકલ વ્યક્તિને સમજવી (Understanding the Handicapped Person)
🧠 1. પરિચય (Introduction):
Handicapped Person એટલે એવું બાળક કે પુખ્ત વ્યક્તિ જેને શારીરિક, માનસિક કે વાવટાવાળાં વિકાસમાં અડચણ હોય, જેના કારણે તેને દૈનિક જીવનની પ્રવૃત્તિઓમાં તકલીફ પડે છે. આવા વ્યક્તિઓને “દિવ્યાંગ” (Divyang), “વિશેષ જરૂરિયાત ધરાવતા લોકો” પણ કહેવામાં આવે છે.
❤️ 2. કેમ સમજીશું એમને? (Why Should We Understand Them?)
તેઓ પણ આપણા સમાજનો હિસ્સો છે
તેમની પોતાની ઈચ્છાઓ, લાગણીઓ અને સપનાઓ છે
બહોળા સમાજમાં તેમનો સમાવેશ (inclusion) કરવાનો નૈતિક અને માનવીય ફરજ
યોગ્ય સમજ અને સહયોગ દ્વારા તેઓ પણ આત્મનિર્ભર બની શકે છે
ઘણા દિવ્યાંગ વ્યક્તિઓએ શિક્ષણ, વ્યવસાય, રમતગમત અને કળામાં શ્રેષ્ઠતા હાંસલ કરી છે
યોગ્ય માર્ગદર્શન અને ટેકો મળવાથી તેઓ જીવનમાં આગળ વધી શકે
✅ 2. દરેક વિકલાંગ વ્યક્તિ જુદી હોય છે
બધાં અંધ વ્યક્તિઓ એકસરખા નથી
તમામ મૌન બાળકો સમાન વર્તન કરતા નથી
દરેક વ્યક્તિની જરૂરિયાતો અને ક્ષમતા જુદી હોય છે – તેને ધ્યાનથી સમજવી જોઈએ
✅ 3. સહાનુભૂતિ – દયાભાવ નહીં
દયા નહીં, પણ માનવીય સહાનુભૂતિ (Empathy) રાખવી
“અરે ગરીબ બાળક” નહીં, પણ “ચાલ, તું પણ કરી શકે છે!” કહેવું
ભાવનાત્મક સહારો, આત્મવિશ્વાસ માટે આધારરૂપ બનવું
✅ 4. વિશેષ શિક્ષણ અને સંવાદ જરૂર છે
કેટલાક માટે વિશેષ શિક્ષક, સ્પીચ થેરાપી, બ્રેલ શીખવણી, યોગ સાધના જરૂરી થઈ શકે
ધીરજથી વાત સાંભળવી અને સમજાવવી
જ્યારે જરૂરી હોય ત્યાં સંકેત, સ્પર્શ કે દ્રશ્ય આધાર વાપરવો
✅ 5. પારિવારિક અને સામાજિક સપોર્ટ મહત્વનો છે
પરિવારમાં સહયોગી વાતાવરણ હોવું જોઈએ
શાળાઓ અને સમાજમાં તેમને અવગણના નહિ મળે એ સુનિશ્ચિત કરવું
માતા-પિતા અને ભાઈ-બહેન પણ સમજદાર અને સહનશીલ હોવા જોઈએ
👩⚕️ 4. ANM તરીકે શું કરવું?
દિવ્યાંગ વ્યક્તિને દયાભાવથી નહિ, સન્માનભેર સમજવી અને માર્ગદર્શન આપવું
શાળા, આંગણવાડી, પરિવારમાં sensibilization કરવી
જોવામાં સરળ લક્ષણો હોવા છતાં રોગને અવગણવું નહિ – સમયસર higher center પર રિફરલ
મફત સારવાર, સહાય યોજના, UDID કાર્ડ, દીકરીઓ માટે શિક્ષણ સહાય વગેરે વિશે માહિતી આપવી
બાળક કે વૃદ્ધ દિવ્યાંગ વ્યક્તિ માટે ઘર આધારિત સહાય શીખવવી
🧠 5. સમજાય તેવા વાક્યો – તમારા વલણ બદલવા માટે:
❌ “આ તો કશું કરી શકશે જ નહીં” ✅ “ચાલો આપણે જોઇએ કે એ શું કરી શકે છે!”
❌ “આ ને રાખીને શું લાભ?” ✅ “દરેક જીવ મહત્ત્વનો છે – થોડી રાહત અને સમજ તેમને પણ આગળ લઈ જાય છે”
❌ “બેઠા રહેવા માટે જ છે” ✅ “સાચી તાલીમ, સાચી કાળજી – એમને પણ ઉભા કરી શકે છે”
📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):
Handicapped વ્યક્તિઓ પણ સમાજના સજીવ હિસ્સા છે. તેમને સમજવા અને સ્વીકારવા માટે માનવીય દ્રષ્ટિકોણ જરૂરી છે. ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:
✔️ તેમને સમજી સહયોગ આપવો ✔️ સમુદાયમાં જાગૃતિ લાવવી ✔️ જાતગૌરવ અને આત્મનિર્ભરતાનું વાતાવરણ ઊભું કરવું ✔️ આરોગ્ય, શિક્ષણ અને વિસીષ્ટ સેવાઓ સુધી તેમનું જોડાણ સુનિશ્ચિત કરવું
👨👩👧👦 પરિવારને જરૂરી આધાર આધારિત સંભાળ (Need-Based Care) માટે મદદરૂપ થવી
🎯 ઉદ્દેશ (Objective):
દરેક વ્યક્તિની જરૂરીયાત પ્રમાણે અલગ-અલગ અને યોગ્ય સંભાળ સુનિશ્ચિત કરવી
પરિવારજનોને સમજાવવું કે દર્દી માટે શ્રેષ્ઠ કાળજી શું છે
આરોગ્ય કર્મચારી તરીકે ઘરના વાતાવરણને વધુ સહયોગી બનાવવા મદદરૂપ થવું
🧠 “Need-Based Care” એટલે શું?
Need-based care એટલે દર્દી/અંગવિકલ વ્યક્તિની ઉંમર, હાલત, તબક્કો અને સામાજિક સ્થિતિ પ્રમાણે થતી કાળજી. તે દરેક માટે અલગ હોય છે – દરેકને સમાન નહીં ગણી શકાય.
👩⚕️ ANM તરીકે તમે પરિવારને કેવી રીતે મદદ કરી શકો?
✅ 1. પરિવારની સમજ વધારવી (Educate the Family):
દર્દી કે દિવ્યાંગ વ્યક્તિ શું કરી શકે છે – શું નથી કરી શકતી – તે સમજી explain કરો
દયાભાવ નહીં, સહયોગભાવ રાખવો
દૈનિક કાર્યમાં સહાય કરો પણ આત્મનિર્ભરતા માટે પણ પ્રોત્સાહન આપો
જરૂરિયાત મુજબ આરામ, સારવાર કે તાલીમ આપવી
✅ 2. દૈનિક સંભાળ માટે માર્ગદર્શન આપવું:
જરૂરિયાત
કાળજી
ખાવાનું
પોષણયુક્ત, સરળ, યોગ્ય સમયસર
દવાઓ
નિયમિત સમયસર, ભૂલ ન થાય
સ્વચ્છતા
દરરોજ સ્નાન, કપડાં બદલવા સહાય
વીહાર
ઘરે હવા, ધૂપ, યોગ / સરળ ચાલ
આરામ
ઊંઘ પૂરતી, દુઃખાવો ઓછું રહે તે રીતે બેસાડવું
✅ 3. વાતચીત અને લાગણીય સમર્થન:
પરિવારજનોને સમજાવવું કે બીમાર વ્યક્તિને સહાનુભૂતિથી વાતચીતની જરૂર હોય છે
બાળકો કે વૃદ્ધો હોય તો “અમે તમારી સાથે છીએ” એવું લાગવું જોઈએ
ભાર નથી, પણ પ્રેમ અને માન આપવામાં આવે
✅ 4. વ્યવહારાત્મક માર્ગદર્શન (Practical Tips):
જો વ્યક્તિ ચાલવામાં અશક્ત છે – તો વોકર, બેસવા માટે સહારો
અંધ વ્યક્તિ માટે ઘરના ભાગો સરળ રાખો
નસ દબાવા નહીં – પદારા, પોઝિશન બદલાવ
વાચનક્ષમ નથી એવા માટે ચિત્રો/અવાજ આધારિત માહિતી
✅ 5. સરકારી યોજનાઓ અને સહાય માટે જાણકારી:
UDID કાર્ડ, પેન્શન યોજના, શિક્ષણ સહાય
દિવ્યાંગ શિષ્યવૃતિ, આરોગ્ય યોજનાઓ
વ્યાવસાયિક તાલીમ કે હોમ આધારિત કાર્ય માટે યોજનાઓ
✅ 6. ઘરમાર્ગદર્શન અને ફેરફાર સૂચવો:
પલંગ નીચો, ઘરમાં પકડ માટે રોડ લગાડવી
પ્રવેશદ્વાર ખુલ્લા રાખવા
રસોડું અને શૌચાલય સુધી સરળ પહોંચ
દિવ્યાંગ વ્યક્તિ માટે અલાર્મ, બેલ કે ચિહ્નો લગાવવું
📌 નિષ્કર્ષ (Conclusion):
Need-based care એ માત્ર દવા કે આરામ નહીં – પણ વ્યક્તિની સાચી જરૂરિયાતને ઓળખીને તેના આધારે વ્યવસ્થા કરવાની રીત છે. ANM તરીકે તમારું કાર્ય છે:
✔️ પરિવારમાં જાગૃતિ લાવવી ✔️ લાગણીય, શારીરિક અને આરોગ્ય સંબંધિત સહાય માટે માર્ગદર્શન આપવું ✔️ સમુદાય સ્તરે પરિવારને જોડીને દિવ્યાંગ કે બીમાર વ્યક્તિ માટે સહયોગી વાતાવરણ ઉભું કરવું ✔️ યોગ્ય સમયે higher center, સરકારી યોજના અને સપોર્ટ સિસ્ટમ સુધી પહોંચ સુનિશ્ચિત કરવી