Unit – 3

human Excseata disposal ( માનવ મળ મૂત્રનો નિકાલ )

human Excseata એ infection નો મુખ્ય સ્ત્રોત છે. તેમાં પેથોજનિક બેક્ટેરિયા વાયરસ પ્રોટ્રોજુઆ વગેરે હોય છે. તેથી human એક્સ કીટા નો વ્યવસ્થિત રીતે અને હાઈજેનિક રીતે નિકાલ કરવો જોઈએ. યોગ્ય રીતે નિકાલ કરવામાં ન આવે તો લોકોની હેલ્થને લગતા નુકસાન થાય છે અને તેના કારણે હેલ્થને લગતા ઘણા પ્રોબ્લેમ ઊભા થાય છે. ધૂળ અથવા માટીનું પ્રદૂષણ પાણીનું પ્રદૂષણ ઉદભવ વધે છે.

આ ઉપરાંત જો યોગ્ય રીતે નાશ ન થાય તો Typhoid, diareha, કોલેરા, polio હિપેટાઇટીસ, ઇન્ટેસ્ટાઇલ, worms વગેરે disease ઉત્પન્ન થાય છે. આંકડાકીય માહિતીથી જણાવતા મળે છે કે ઇન્ડિયામાં 50 મિલિયન કરતા પર લોકો ઉપર જણાવેલ Infection એ પીડાય છે. અને ત્યાંથી હ્યુમન Exseta નો યોગ્ય નિકાલ કરવો જોઈએ વાતાવરણમાં પ્રાથમિક તબક્કાની સેવાઓ સુધારો થાય છ તો community માં health સુધારી શકાય.

બીમાર વ્યક્તિના એક્સ કીટામાં ડીસીઝના જંતુઓ હોય છે. અને તે જુદા જુદા માધ્યમ દ્વારા હેલ્થ વ્યક્તિ સુધી પહોંચે છે. પાણી ખોરાક માટી માખી વગેરે રોગને એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ લઈ જનારા મુખ્ય વાહક છે. અને તેની એક્સ કીટના નિકાલ માટે યોગ્ય સેમીટેશન વ્યવસ્થા હોય તો આ રોગ ઉત્પન્ન થતા અટકી શકે છે. આ માટે લોકો જો યોગ્ય સેનીટરી લેટરીનો યુઝ કરવા માટે સમજાવવું જોઈએ.

Human એક્સક્રિટા ના નિકાલ ની પદ્ધતિઓ :

Human dispose માટેની જુદી જુદી ઘણી રીતો છે. Rural asia અને અર્બન એશિયામાં એક્સકીય disposibal માટેની અલગ અલગ પદ્ધતિઓ અપનાવાય છે તે નીચે પ્રમાણે છે.

ગામડાઓમાં :

બટેક લેટ્રીન :
આ પ્રકારના લેટરીનમાં માનવીમાં Stool ને બટેકમાં collect કરે સ્વીપરની મદદ દ્વારા તેને ખાલી કરવામાં આવે છે. આ ખૂબ જ જૂની પદ્ધતિ છે. ભેગું કરવામાં આવેલુ stool કમ્પો સ્ટીંગ મેથડ દ્વારા નિકાલ કરવામાં આવે છે.

ગેરફાયદા :
આ પદ્ધતિના માટી અને પાણીનું પ્રદૂષણ થાય છે.

એક્સ ક્રિય ખુલ્લું હોવાનો કારણે માખીનો ઉદ્ભવ થાય વધે છે.

મજૂર દ્વારા વ્યવસ્થિત રીતે બકેટ ખાલી કરવામાં નથી આવતી આ કામ માટે પૂરતો સ્ટાફ નિમણૂક કરી શકાતો નથી

1949માં Environment sanitation કમિટી દ્વારા સર્વિસ ટાઈપ પ્રકારના લેટિન નો ઉપયોગ બંધ કરી તેની જગ્યાએ non service type સેનેટરી લેટરીનો યુઝ કરવાનું જણાવવામાં આવેલ છે.

Non service type letraine :

• ક્રાઇટ aria :
  એક્સકીય દ્વારા માટે અને પાણીનું પોલ્યુશન ન થવું જોઈએ.
• એક્સ કિયા દ્વારા જમીન ઉપરનું પાણી કે જમીનની અંદરનું પાણી દૂષિત ન થવું જોઈએ .
• એક્સ ક્રિયા દ્વારા માખી અને બીજા જીવજંતુઓ તેમજ કુતરા ભૂંડ જેવા પ્રાણી નો ઉદભવ ન થવો જોઈએ.
• એક્સકિયર દ્વારા આજુબાજુનું વાતાવરણ તેમજ હવામાં ગંદી સ્મેલ નફેલાવી જોઈએ તેમજ નજરથી દૂર હોવું જોઈએ.

બર હોલ લેટ્રીન :

બર હોલ લેટરીન સૌપ્રથમ ભારતમાં 1930 માં રોક ફેલર ફાઉન્ડેશન દ્વારા હક વર્મ contriol માટે ચાલુ કરવામાં આવ્યા આ પ્રકારના લેટરીનમાં 30 થી 40cm અથવા 12-16 ઇંચ જેટલો ગોળ ખાડો 6 મીટર અથવા 20 ફૂટ ઊંડો ખોદવામાં આવે છે. તેની ઉપર સિમેન્ટ હોકીટનો બનાવેલ સ્લેબ મૂકવામાં આવે છે.જો stop membar નું ફેમિલી હોય તો આ લેટરીન એક વર્ષ સમય માટે use માં લઈ શકાય છે. ક્યારે ખાડામાં રહેલ એક્સકિય આપણી નજર સુધી આવી જાય ત્યારે તેના ઉપર માટે નાખી દેવામાં આવે અને તેને બંધ કરી દેવામાં આવે નજીકમાં બીજું નવું લેટરીન બનાવવામાં આવે લેટરીનમાં રહેલ એક્સફિટા અને એરોબિક બેક્ટેરિયા દ્વારા ટયુરીફાઈ થઈ જાય છે. અને માટી કે પાણીનું પ્રદૂષણ થતું અટકે છે. આવું લેટર બનાવતી વખતે તેની આજુબાજુ 50 ફૂટ અથવા 15 મીટરના વિસ્તારમાં પાણીનો સ્ત્રોત ન હોવો જોઈએ કે પાણીના બોર કે કુવા ન હોવા જોઈએ.

• ફાયદા :
  આ પ્રકારના લેટરીનમાં સર્વિસ ની જરૂર પડતી નથી.
• ખાડો ઊંડો હોવાથી તેમાં માખીઓનો ઉદભવ થતો નથી
• પાણી અને જમીનનું પ્રદૂષણ થતું અટકે છે.

• ગેરફાયદા :
  આ લેટરીન ની કેપેસિટી ખૂબ જ ઓછી હોવાથી જલ્દી ભરાઈ જાય છે.
• આ પ્રકારનું લેટરીન ખોદવા માટે સ્પેશિયલ સાધનની જરૂર પડે છે જેને અંગર સાપડો કહે છે.
• જે જગ્યાએ પાણીના સ્ત્રોત થી સપાટી વધારે ઊંચી હોય તેવી જગ્યાએ આ પ્રકારના લેટર યુઝ માં લઈ શકાતા નથી.

ડગવેલ લેટ્રીન :
આ પ્રકારના લેટરીનમાં તેના નામ પ્રમાણે વધારે કેપેસિટી વાળો ખાડો ખોદવામાં આવે છે. આ પ્રકારના લેટરીન વેસ્ટ બંગાળના સિંગુર ગામમાં 1949 થી 1950 માં શરૂ કરવામાં આવ્યા. આ પ્રકાર ના લેટ્રીન માં 30 ઇંચ અથવા 75 cm કેપિસિટીવાળો ખાડો ખોદવામાં આવે છે. અને તેની ઊંચાઇ 3 થી 3.5 મીટર અથવા 10-12 ફૂટ જેટલી રાખવામાં આવે છે.

ગેર ફાયદા :
બોરવેલ લેટ્રીન પ્રમાણે

Water sil letrin ( આદર્શ લેટરીન ) :

આ પ્રકારના લેટરીને hand હેલ્થ લેટ્રીન તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ પ્રકારનું લેટરીન રૂરલ એરિયામાં સગવડ ભરેલા છે. અથવા સસ્તા અને સેનેટરી સગવડતા વાળા છે.

વોટરશીલ લેટ્રીનની ઘણી બધી ડિઝાઇન માર્કેટમાં ઉપલબ્ધ છે. જેમાં મુખ્યત્વે બે પ્રકારની ડિઝાઈન વધારે વાપરવામાં આવે છે.

1.part :
Plannig researsh and action institute કે જે લખનવમાં આવેલ તેના દ્વારા આ ડિઝાઇન તૈયાર કરાયેલ છે.

2. RCA type :

researsh ક્રમ action project કે ministry of health ના environment sanitary વિભાગ દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવેલ છે. ભારત માં RCA type ના લેટરી ની ડિઝાઇન સ્વીકારવામાં આવેલી છે. જે rural aria માટે વધારા માફક છે.

RCA type :
આ પ્રકારના લેટરીને આજુબાજુ 50 ફૂટ કે 1.5 મીટરના વિસ્તારમાં પાણીના સ્ત્રોત ન હોવા જોઈએ. આ પ્રકારનું લેટરીન વરસાદની ઋતુમાં પાણી ભરાયું હોય તેવી જગ્યાએ હોવું જોઈએ નહીં.

લેટ્રીન નો ઉપરનો સ્લેપ સિમેન્ટ ક્રોક્રેટ થી બનેલો હોવો જોઈએ અને તેની સપાટી સહેલાઈથી સાફ કરી શકાય તેવી અને try રહે તેવી હોવી જોઈએ. આ પ્રકારના લેટરીનો સ્લેપ સામાન્ય રીતે 3 ચોરસ ફૂટનો હોવો જોઈએ અને તેની જાડાઈ 2 ઇંચ હોવી જોઈએ.

ઉપરની તરફ ફૂટ રેસ્ટ હોવો જોઈએ

પાનની અંદરની એક્સ ક્રિયા યુરિન અને ધોયેલું પાણી જાય છે તેની પાનની અંદરની સપાટી સમુધ હોવી જોઈએ જેથી તેના એક્સક્રિયા સોટી ન જાય અથવા જામી ન જાય.

ટ્રે એ એક વળાંકનો પાઇપ કે જેની ડાયામીટર 3 સેમી હોય છે. અને તે પાનની નીચેની બાજુએ ફીટ કરવામાં આવે છે. ટ્રેપમાં વળાક વાળા ભાગ પાણી ભરાયેલું જ રહેશે. અને આના કારણે એક્સક્રિય માંથી ગંદિ શમેલ આવતી અટકે છે. અને માખીનો ઉદ્ભવ થતો નથી. એક્સ ક્રિયા પાસ થયા બાદ તેમાં ધોયેલ પાણી અને બીજું વધારાનું પાણી નાખવામાં આવે છે. જેથી એક્સ ક્રિયા કનેક્ટિંગ પાઇપ દ્વારા નિકમાં જતું રહે છે. પાણી વળાંકવાળા પાઇપ માં ભરાયેલું હોય છે.

કલેકટીંગ પાઇપ આશરે ત્રણ ફૂટ લાંબો હોય છે. દ્રોપની સાથે જોડાયેલ હોય છે પાઈપ ની વચ્ચેના એર પાઇપ ફિટ કરેલો હોય છે જેથી કનેક્ટિંગ પાઇપ સારી રીતે કામ કરી શકે કનેક્ટિંગ પાઇપ દ્વારા એકઠું ટીકા ટેકમાં જાય છે.

એક્સ ક્રિય ના કલેકટીંગ માટે 30 ઇંચ ના ડાયા મીટરનો 10-12 ફૂટ ખાડો ખોદવામાં આવેલો કનેક્ટિંગ પાઇપ આ ખાડામાં દાખલ કરવામાં આવે છે. ખાડામાં દાખલ થયેલ એક્સપ્રિય અને એરોબિક બેક્ટેરિયા અને ફંગી દ્વારા પ્યુરીફાઈ થઈ જાય છે. અને પ્યોરીફાઈ થયા બાદ રૂલર વધે છે. જ્યારે ખાડા દ્વારા ભરાઈ જાય ત્યારે નજીકમાં બીજો ખાડો બનાવવામાં આવે છે. અને ખોદવામાં આવે છે. અને કનેક્ટિંગ પાઇપ નો તેમાં મૂકવામાં આવે છે.

પ્રાઈવસી જાળવવા સૂર્યપ્રકાશ અને વરસાદથી રક્ષિત કરવા માટે ઉપરની તરફ ઈચ્છા મુજબનો સ્ટ્રકચર બાંધકામ કરવું જોઈએ.

આ લેટરીનો લાઈફનો આધાર તેના મેન્ટેનન્સ ઉપર રહેલો છે. ઉપર કરવાનો આવેલ સ્ત્રોવ અને પાનનું વ્યવસ્થિત સાફ સફાઈ થવા જોઈએ અને પૂરતા પ્રમાણમાં પાણીથી રુલ્સ પણ કરવું આ સિવાય સફાઈ માટે ડીશ ઇન્ફેકટ જેવા કે ઇન્ફેક્શનના ઉપયોગ કરવામાં આવે તો બેક્ટેરિયા નાશ પામી જાય છે. આને એક્સ ક્રિયા ફ્લોરિફીકેશન થતું નથી અને તેના કારણે ખાડો ઝડપથી ભરાઈ જાય છે.

સેફટીક ટેન્ક લેટ્રીગ : હ્યુમન એક્સ ક્રિયા નો પ્યુરિફિકેશન કરવા માટે ઈટ અને સિમેન્ટ નો વપરાશ કરીને બનાવવામાં આવે છે જેથી ગંદી સ્મેલ અને માખી નો ઉદ્ભવ અટકાવી શકાય.

A. ડિઝાઇન :
ટેકની કેપેસિટી તેનો વપરાશ કરેલા વ્યક્તિઓ છે. તેના ઉપર આધારિત છે એક વ્યક્તિ માટે ૨૦ થી ૩૦ ગેલન 2.5 થી 3 foot (140 થી 150 ) કેપેસિટી વાળી ટેન્ક હોવી જોઈએ.

તેની લંબાઈ તેની ઊંડાઈ કરતા વધારે હોવી જોઈએ.

તેની ઊંડાઈ ઓછામાં ઓછી દોઢથી બે મીટર જેટલી હોય છે.

B. Air space :

• સેફટી ટેન્કમાં ઓછામાં ઓછી એક ફૂટ જેટલી જગ્યા હવા માટે રાખવામાં આવે છે.
• ટેકની મધ્યમાં એક તરફ inlat પાઇપ રાખવામાં આવે છે અને બીજી તરફ આઉટલેટ પાઇપ રાખવામાં આવે છે. જેના દ્વારા પાણી બહાર નીકળી શકે.
• સેફટીક ટેન્ક ના ઉપરના ભાગે સિમેન્ટ અને કોકરેટનો બનાવેલું મુખ્ય હોલ સાથેનું કવર મૂકવું .
• સેપટીક ટેન્ક બની ગયા બાદ ઓછામાં ઓછી 24 કલાક પછી ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે.

સેપટીક કઈ રીતે કાર્ય કરે છે :

સેપટીક માં હોવી એક્સિસ ટેકની નીચેના તળિયે જમા થાય છે. અને એરોબિક અને tung ને મદદ થી તે ટ્યુરીટી થાય છે. કે ડિસેન્ટ નીચેની તરફ જવું થાય છે. અને simpal chamical compaund digestion process કહે છે.

આ પ્રોસેસ થયા બાદ નિચે solid સ્લજ એકઠું થાય છે. સેફટીક ટેન્કમાં ગયેલ Urine વાસ વોટર અને કુલર્સ વોટર inlate પાઇપ દ્વારા અંદર દાખલ થઈ આઉટલેટ પાઇપ દ્વારા બહાર નીકળે છે. આ બહાર નીકળતા પાણીને ઇન્ફ્યુન્ટ નો યોગ્ય નિકાલ થવો જોઈએ જો અંડરગ્રાઉન્ડ કે બન્જી ડ્રેનેઈજ સિસ્ટમ હોય તો તેના દ્વારા તેનો નિકાલ કરવામાં આવે છે. પરંતુ જ્યારે આવે ડેમેજ સિસ્ટમ ન હોય ત્યારે આ ઇન્ફ્લુઅન્ટ માટે સોસ ખાડા ન હોય ત્યારે આ ઇન્ફ્લોરન્ટ માટે સ્વચ્છ ખાડા બનાવવાની જરૂર પડે છે. જે સેસ્ટિક ટેંક ની બાજુમાં બનાવાય છે અને આશરે ત્રણ ફૂટ ઊંડા ખાડામાં ઇંટના પથ્થરમાં ટુકડીના નાખવામાં આવે છે. અને સેફટીક ટેન્કને આઉટલેટ પાઇપ ઇન્ફ્લુઅન્ટ જવાના કારણે તેનું purification એરોબિક exidention કહેવામાં આવે છે.

ઉપર જણાવેલી માહિતી દ્વારા કરી શકાય કે સેપ્ટિક ટેન્ક માં એરોબેક બેક્ટેરિયા એકબીજા ને purifiey કરે છે. જ્યારે સોંસ ખાડામાં એરોબેક ઓર્ગેનિક બેક્ટેરિયા કાર્ય કરે છે. Septitank માં ટેન્ક પૂરેપૂરો ભરાઈ જાય ત્યારે ટેંક ને ખુલ્લો કરી ખાલી કરવામાં આવે છે. અને ડે કરે ખાતર તરીકે વાપરી શકાય અને ટેન્કનો ફરીથી યુઝ કરી શકાય.

Shallow tank latrine :
આ પ્રકારના latrine જ્યાં થોડા સમય માટે લોકો ભેગા થતા હોય ત્યારે ટૂંક સમય માટે બનાવવામાં આવે છે. જેમકે થોડા સમય માટે કેમ્પનું આયોજન કરેલું હોય અથવા તહેવારોના લીધે જોવાનું આયોજન કરેલું હોય તે વખતે કે જ્યારે બે થી ચાર દિવસ કે 10 થી 15 દિવસ માટે લોકોને સમૂહ ભેગા થવાની હોય ત્યારે આજુબાજુના વિસ્તારમાં ગંદકી ન થાય તે માટે અથવા લેટ્રીન તૈયાર કરવામાં આવે છે. સાદા સાધનોની મદદથી ખાડા ખોદવામાં આવે છે. તેની આજુબાજુ પ્રાઇવસી જાળવવા માટે સગવડ કરવામાં આવે છે. આવા લેટરીનમાં યુઝ કર્યા બાદ તેની ઉપર માટી નાખી દેવામાં આવે છે. અને અલગથી વોચિંગ ફેસીલીટી સ્થાપવામાં આવે છે. ખોડા 1/3 જેટલો ભરાઈ જાય ત્યારે તેને માટી વડે બુરી દેવામાં આવે છે. અને જો જરૂર જણાય તો 23 ફૂટના અંતરે બીજો ખાડો ખોદી શકાય. આ ખાડા ના એક્સપ્રિય એરોબિક બેક્ટેરિયાની મદદથી પ્યોરીફાઈ થઈ જાય છે.

Deep tank latrine :
આ પ્રકારના લેટ્રીન વધારે ઊંડા એટલે કે આઠ થી દસ ફૂટ જેટલા બનાવવામાં આવે છે. જેથી તે વધારે લાંબા સમય સુધી ઉપયોગમાં લઈ શકાય આ ખાડા ની પહોળાઈ પણ વધારે રાખવામાં આવે છે. જેથી જ્યારે લાંબા સમય માટે Camjo નો આયોજન કરેલું હોય ત્યારે આવા લેટરીન બનાવવામાં આવે છે. આ પ્રકારના લેટરીન વધારે ઊંડા હોવાથી તેમાં હવા જય શક્તિ નથી. અને આ પ્રકારના લેટરીના એક્સક્રીય નું purification અને એરોબેક બેક્ટેરિયા દ્વારા થાય છે. સેલો ટેકની માફક જ જ્યારે 1/3 ભાગ ભરાઈ જાય ત્યારે માટી નાખી બંધ કરી દેવામાં આવે છે. અથવા કેમ પૂરો થયા બાદ તેનો બંધ કરી દેવાય છે.

અર્બન એરિયામાં (શહેરોમાં) :

1.water કેરીઝ system :
આ સિસ્ટમને સર્વ સિસ્ટમ પણ કહે છે. જેમાં એક્સ કીટા નો નિકાલ ઘરના અને શરીરના બીજા ગંદા પાણીની સાથે કરવામાં આવે છે.આ માટે ઓપન ડ્રેને સિસ્ટમ અથવા અંડર ગ્રાઉન્ડ ડ્રેનેજ સિસ્ટમ દ્વારા પાઇપ વડે નિકાલ કરવામાં આવે છે. આ પ્રકારની સિસ્ટમ શહેરોમાં તથા વધારે વસ્તી ધરાવતા વિસ્તારમાં અમલમાં મૂકેલી છે. આ સિસ્ટમ માનવ પ્રમાણે પાણીમાં વધારે જરૂર પડે છે અને તેથી પાઇપલાઇન દ્વારા પાણી મળતું હોય તેવી જગ્યાએ આ સિસ્ટમ વાપરવામાં આવે છે. જો પૂરતા પ્રમાણમાં પાણી ન જાય તો તેમાં ફિટ કરેલા પાઇપ બ્લોક થઈ જાય છે અને એક સ્કીય બરાબર Draine ( આગળ ) માં જઈ શકતું નથી. અને આવા પ્રકારની સિસ્ટમમાં ફ્લેશ ની મેથડ દ્વારા પાણી પાઇપ માં દાખલ કરવામાં આવે છે.

વોટર ક્રેઝીઝ સિસ્ટમમાં નીચે મુજબ શેની ટેશન ફીટીંગ કરવામાં આવે છે.

House hold sanitary feelin :
આ પ્રકારના ફીલિંગમાં wash basin bathroomના પાઇપ પર urinals વગેરેના પાઇપ નું ફીલિંગ કરવામાં આવે છે.

House draine water માટે ચાર ઇંચ અથવા 10 cm નો pipe જમીન ચિરથી 6 15 સેમી નીચે 10 સેમી નો pipe જમીન ફિટ કરવામાં આવે છે. આના દ્વારા ગંદુ પાણી ભેગું થઈ શેરીની ગટર સાથે ભેળવવામાં આવે છે.હા પાણીમાં ઘરનું ગંદુ પાણી તથા વોશ બેસીન અને બાથરૂમનું પાણી પણ હોય છે.

Street draine ( શેરી ) :

આજુબાજુના ઘરોમાંથી ભેગુ થયેલું પાણી મુખ્ય ગટરમાં આવે છે. આ પ્રકારની ગટર મોટા ભાગે અંડર ગ્રાઉન્ડ હોય છે. અને તેથી તેની smale આવતી નથી કે તેના દ્વારા બીજા કોઈ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ થતા નથી કે તેના દ્વારા ડેનેજ પાઇપ નું inpection કરવા માટે આ સગવડતા રાખવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત આ પાઇપમાં કારણે શું એ જ વોટર નો back flow થતો અટકે આ રીતે જુદા જુદા વિસ્તારો અને શેરીમાંથી ભેગું થયેલું સૂએજ વોટરનો બેક ફોલો થતો અટકે છે. આ રીતે જુદા જુદા વિસ્તારો અને શેરીમાંથી ભેગું થયેલું સુએઝ વોટર દૂર લઈ જવામાં આવે છે. અને તેને પ્યોરીફાઈ કરવામાં આવે છે.

સુલભ લેટ્રીન :

Health and environment camiti પરના દ્વારા પ્રકારના latrine modal તૈયાર કરવામાં આવેલ છે. જે ખૂબ ઓછી કિંમતે તૈયાર થઈ શકે છે. અને તેમાં લોગ ઘણા સુધારો કરીને હાલમાં દરેક જગ્યાએ ખાસ કરીને પાણીની અસત હોય તથા fillage માં આ પ્રકારના સુલભ લેટરીન મૂકવાનું શરૂ કરવામાં આવેલ છે.

આ પ્રકારના લેટરીનમાં નાહવા માં બાથરૂમમાં blook સાથે તેનું aneclion આપે સહેલાઈથી અને ઓછા પાણીથી flush કરી શકાય તેવી રીતે બનાવવામાં આવેલ છે. આ પ્રકારના લેટરીનમાં શહેર સિસ્ટમ અથવા તો Under ground drainage system દ્વારા pipe વડે નિકાલ કરવામાં આવે છે. આ પ્રકારની સિસ્ટમમાં શહેરોમાં તથા વધારે વસ્તી ધરાવતા વિસ્તારમાં અમલમાં મૂકેલી છે. આ સિસ્ટમમાં નામ પ્રમાણે જ પાણીની વધારે જરૂર પડે છે અને તેથી pipline દ્વારા પાણી મળતું હોય તેવી જગ્યાએ આ સિસ્ટમ વાપરવામાં આવે છે. જો પૂરતા પ્રમાણમાં પાણી ન હોય તો તેમાં air કરેલા પાઇપ બ્લોક થઈ જાય છે. અને એકસક્રીય બરાબર વળવામાં થઈ શકાતું નથી અને તેથી આવા પ્રકારના સિસ્ટમમાં flushing method દ્વારા પાણી pipe માં દાખલ કરવામાં આવે છે.

આ પ્રકારના લેટરીન જાહેર જગ્યાએ મૂકવામાં આવે છે અને વાપરનાર વ્યક્તિ મામૂલી મૂલ્ય લઈ ઉપયોગ કરવા દેવામાં આવે છે. લોકોને hanling માટે પાવડર આપવામાં આવે છે. હાલમાં આ બનાવવા ઝૂંપડપટ્ટી વિસ્તારમાં બનાવવામાં તેવું ગવર્મેન્ટ એન્ડ હેલ્થ કોમ્યુનિટી દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે. કારણ કે આવા વિસ્તારનો use stool pass કરવા માટે કરે છે. જેના કારણે સ્લેમ ( ઝુપડપટ્ટી ) એરિયામાં આને લગતા હેલ્થ પ્રોબ્લેમ ઊભા થાય છે. આ ફેસિલિટી આપવી જરૂરી છે.

Handling animal excreata ( પ્રાણીઓના મળમૂત્ર નો નિકાલ ) :

પશુ પક્ષીના excreata નો યુઝ ખાતરના નિર્માણ માટે કરી શકાય છે.

આવું કરતા માટે કમ્પોસ્ટ Pit નું ( પ્રાણી પશુ-પક્ષી ખાતર ) નિર્માણ કરવામાં આવે છે.

કમ્પોસ્ટ પીટ બનાવવા માટે નીચે મુજબના પગલાં લેવામાં આવે છે.

1. સૌપ્રથમ એવું સ્થાન શોધવામાં આવે છે જે પાણીના સ્ત્રોતથી દૂર હશે અને ઘરની આજુબાજુ હોય
2. ખાડા ની લંબાઈ 3 m પહોળાઈ અને જાડાઈ 1m રાખવામાં આવે છે.
3. ખાડા ની દિવાલ ઇંટો દ્વારા બનાવવામાં આવે છે.
4. ખાડામાં કચરો અને છાણ ( animal એક્સકીટ ) 3:1 માં ભરવો જોઈએ.
5. ખાડાને માટી વડે ઢાંકવામાં આવે છે જેથી માખીની વૃદ્ધિ ન થાય.
6. ખાડામાં ભેગા થયેલા કચરાને ડડાની સહાયતાથી સમયાંતરે તેને મિશ્ર કરવામાં આવે છે.
7. આ ખાડા ની સૌથી ઉપરનું આવરણ 30 સેમી જેટલી માટીથી ઢાંકવામાં આવે છે.
8. આ ખાડાને 6 મહિના સુધી આ રીતે રાખવામાં આવે છે જેથી ખાતર બની જાય છે.
9. છાણનો યુઝ છાણા થાપવા માટે પણ કરવામાં આવે છે. કચરાના નિકાલ માટેની રીત : વિવિધ કચરા જેમ કે રાંધતા સમયે નકામો કચરો ભેગો થાય છે જેનો યોગ્ય નિકાલ કરવો જરૂરી છે. કચરાને કારણે નીચે મુજબની સમસ્યા ઊભી થાય છે. માખીનો ઉદ્ભવ વધે છે. આ કચરાને કારણે પાણી તથા માટીનું પ્રદૂષણ થાય છે. કચરાના નિકાલ માટે નીચે જણાવેલી પદ્ધતિઓનો યુઝ થાય છે.

A. Burnig ( બાળીને )
B. ડાટીને
C. Camposting
D.dumping ( ફેંકીને )

Hezards due to warte or health Hezards ( નુકસાનકારક વસ્તુ ) :

• Community ના વાતાવરણમાં ભેગો થયેલો કચરો હંમેશા હેઝાર્ડ ઉત્પન્ન કરે છે. કારણ કે કચરામાં રહેલા તત્વો જીવ જંતુ ને આકર્ષે છે ખરાબ સ્મેલ ઉત્પન્ન કરે છે. તેમજ કચરા ઉપર બેઠેલા જીવજંતુઓ આપણા ખોરાક પાણી અને જમીનની દૂષિત કરે છે. અને તેની હેલ્થ પ્રોબ્લેમ ઊભા થાય છે. હેલ્થ હેઝાર્ડ જવા કે ખોરાક અને પાણી દ્વારા ફેલાતા રોગો તેમજ જીવ જંતુ કરડવાથી થતા રોગો થવાની શક્યતાઓ રહે છે.

• માનવીના આજુબાજુ વાતાવરણ કચરો ભેગો થાય ત્યારે તે હેલ્થ માટે નુકસાનકારક બને છે. કારણ કે કચરો એકઠો થવાના કારણે માખીઓનો ઉદ્ભવ વધે તેમજ કચરો એક જ જગ્યાએ પડી રહે ત્યારે તે કોહવાઈ જાય અને દૂર બંધ થાય છે.

• કચરાના કારણે ઉંદર ભૂંડ કુતરા વગેરે પ્રાણીઓના ઉદ્ભવ વધે છે. એ જ રીતે મચ્છર વંદા અને બીજા જીવજંતુઓ ઉત્પન્ન થાય છે. આપણા હેલ્થ માટે નુકસાનકારક છે.

• કચરામાં પેથોજેનિક ઓર્ગેનિઝમ પણ હોય છે. તથા તેમ માખીઓ અને બીજા જીવજંતુઓ મારફતે આપણા ખોરાક અને પાણીમાં ભળે છે.

• પાણી અને જમીનનું પ્રદૂષણ પણ થાય છે.

• કસરાનો પેટીઓ વાતાવરણ બગાડે છે અને ખરાબ અણ ગમો ઉત્પન્ન કરે છે.

• ક્યારેક હવાના કારણે કચરો જે જગ્યાએ ભેગો કર્યો હોય ત્યાંથી બીજી જગ્યાએ ફેલાઈ છે. અને ગંદકી ઉત્પન કરે છે. આ બધા કારણોસર કચરા નો યોગ્ય નિકાલ કરવો જોઈએ.

સૂએઝ પ્લાન્ટ :

સુએજ એટલે કે કોમ્યુનિટી ના વપરાશ પછી બહાર નીકળતું ગંદુ પાણી કે જેમાં solid, limuid અને luman staal ની સમાવેશ થાય છે. સુએઝ પાણીમાં 99.9 % પાણી હોય છે. અને ૦.૧ ટકા ઘન પદાર્થ હોય છે. જ્યારે વપરાયેલ પાણી કે જેમાં Laman stool તો હોય અને ફક્ત રસોડા અને બાથરૂમનું ગંદુ પાણી હોય જેને સ્લૉસ કહે છે.

સુએજ પાણી શુદ્ધ કરવામાં હેતુઓ :

સૂએજ પાણીમાંથી orgamic પદાર્થને stable કરવા માટે

orgamic પદાર્થ સ્ટેબલ કર્યા બાદ જે orgamic પદાર્થ મેળવવામાં આવે છે. Bactrrium મદદથી છુટા પાડી અને તેમાંથી કાર્બન ડાયોક્સાઇડ nitrate પાણી છુપા પાણી શકાય.

સૂએજ પ્યોરિફીકેશનમાં એરોબિક અને એનોરોબિક ભાગ લેશે. આ પ્યોરીફીકેશન biologucal પ્યોરીફીકેશન અથવા modern પ્યોરીફીકેશન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

સૂએજ પ્યુરિફિકેશન :

સૂએજ પ્યુરિફિકેશન મુખ્યત્વે બે સ્ટેજમાં કરવામાં આવે છે.

• 1.primeiry treament purification
• 2.sewndery treament purification