Syllabus:-

Sign, Symptoms and care, preventio of Diptheria, pentrucsies, Teternes, Roleomy Lities measles and T.B.

-ચીકન પોક્સ, મમ્સ, રુબેલા, એન્ટ્રીક ફીવર, હિપેટાઇટીસ, રેબીસ, મેલેરિયા, ડેન્ગ્યુ, ફાયલેરિયા, કાલાઆજુર,ટે્કોમા, કંજકડા વાયડીસ, કેબીસ
-એન્કેફેલાઈડીસ, લેપ્ટોસ્પાઇરોસીસ
-એક્યુટ રેસ્પીરેટરી ઇન્કુકશન (ARI)
-ડાયેરીયા
-વર્મ ઇન્ફેક્શન
-લેપ્રસી
-રોલ એન્ડ રિસ્પોન્સબિલિટી OF ANM or FHW

ડિપ્થેરીયા:=
ડિપ્થેરીયા તે એક કોમ્યુની કેબલ ડીઝીસ છે. તે કોરીને બેકટેરીયમ ડિકથેરી નામના બેંકક્ટરીયાથી થાય છે. જેમાં મુખ્યત્વે ગળુ.ટોન્સીલ(કાકડા) નાઝમાં ઇન્ટ્રકશન લાગે છે. તે(એર પેસેઝમાં) ગેઇસવાઈટ મેજબે્ઈન બનાવે છે. *હવા પ્રસાર (ચળકાટ) તે બેસીલાય પાવરફૂલ એઝોટોકસીન ઉત્પન કરે છે જે blood માં એબશાબૅ થાય છે જેથી Narive sistem અને Hearit ને અસર થાય છે જે ખાસ કરીને બાળકોમાં. જોવા મળે છે

એપઈડએમઈયઓલઓજઈકલ ફેકટરસ:-

1.એજન્ટ :-કોરોનરી બેક્ટેરિયમ ડિફેક્ટરીયમ 2.Age:-તે બે વર્ષથી પાંચ વર્ષના ઉંમરના બાળકોમાં જોવા મળે છે
3.Sex :-male અને female માં સરખા પ્રમાણમાં જોવા મળે છે
4.સિઝન :-સૌથી વધારે શિયાળામાં જોવા મળે છે
5.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન :-1.ડિપ્થેરીયાના પેશન્ટ દ્વારા – 2.ઇન્ફેકટીવ મટીરીયલ્સ
દા.ત. નોઝ થોડા સિકિશન
6.મોડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન :- →ડાયરેક્ટ કોન્ટેક
→ટોપલેટ ઇન્જેક્શન અને કિસિંગ
→ઇનડાયરેક્ટ કોન્ટેક
દા.ત‌. વાસણ, કપડા,અને બૃશથી થાય છે.
7,ઇન્કયુબેશન પીરીયડ :-2 થી 5 દિવસ

કાઇટ્સ ઓફ ડિપ્થેરિયા :- ડિપ્થેરિયાના મુખ્યત્વે ત્રણ પ્રકારમાં જોવા મળે છે

1- થોટ ડિપ્થેરિયા :-જેની અંદર ગળામાં ઇન્ફેક્શન લાગે છે જે નાના બાળકોમાં અને કોઈક વાર યુવાનોમાં પણ થાય છે

સિંહૃનો અને લક્ષણો :–

-સલાયવા નું સિક્રેશન વધારે પ્રમાણમાં થાય છે
-શરૂઆતમાં ગળાની મેમ્બૃરન હાઈટ.થીક અને સળકતી હોવી જોઈએ ત્યારબાદ તે હિક અને પારદર્શક થાય છે અને જોરથી ખેંચાય છે
-101થી103 ફેરનહીટ જેટલો ફીવર હોય છે
-માઉથ અને નોંઝમાં હેમરેઝ થાય છે

2.નેશનલ ડિપ્થેરિયા :-આમાં ખાસ કરીને નોજ સ્ટીલમાં Infection લાગે છે

સિંહૃનો અને લક્ષણો:-

• -મોજમાંથી ડીસ્ચાર્જ નીકળે શરૂઆતમાં ડીસ્ચાર્જ ચીરમ જેવો હોય છે અને તેની સાથે કોઈ વાર blood stien પણ આવે છે
• -સબ મેકઝીલડી ગ્લેન્ડ એન્ડ લાર્જ થાય છે
• -નોજ પર Red ness જોવા મળે છે
• -સામાન્ય રીતે નોંધ ની આજુબાજુ સ્પેશયુલ ડેવલોપ થાય છે
• -રેસ્પીરેશનમાં તકલીફ થાય છે

૩ લેરીન્જીયલ :- :કંઠનળી જેની અંદર ખાસ કરીને લેરીન્જીયલ ઈન્ફૃલામેસન લાગે છે જેનાના બાળકોમાં વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.

સિંહૃનો અને લક્ષણો:-

• -104° પેરણ હીટ જેટલું કે તેના કરતાં વધારે ટેમ્પરેચર જોવા મળે છે
• -શરૂઆતમાં hormones વોઈસ જોવા મળે છે
• -નેઝલ બ્રિધીગ જોવા મળે છે
• -સિરિયસ કન્ડિશનમાં લેરીજીયન્લ ઓબ્ટ‌્કશન થાય છે
• -સાયનોસીસ જોવા મળે છે
• -જો ઓબ્ટ‌્કશન દૂર ન થાય તો સફોકેશન જોવા મળે છે કાડીયાક કે્ઈલર થાય છે અને દેથ પણ થાય છે.

• ડાયનોસિસ( નિદાન ):-
• -પેશન્ટને હિસ્ટી દ્વારા
• ,-ચિહનો લક્ષણો દ્વારા
• -લેબોરેટરી ઇન્વેસ્ટિગેશન દ્વારા
• -સીકટેસ્ટ દ્વારા

મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ:- ( ADS , APS , ATS )

• -ઇન્જેક્શન ADS ( એન્ટી ડીપ્થેરિયલ સીરમ ) 1100 થી 10000 યુનિટ બાળકો માટે અને 20,000 થી 40,000 યુનિટ એડલ્ટ વ્યક્તિને ઇન્ટ્રામસ્ક્યુલર (‌intramusculor) આપવું
• -હાયર એન્ટ્રી બાયોટિક જેવા કે ઇન્જેક્શન c.p ( કીસ્ટ્લાઈન પેનિસિલન ) 5,00,000 યુનિટ ઇન્ટ્રીમસ્ક્યુલર દર 6 કલાકે આપવું
• -સીરપ એરિફ્રોમાઈસીન બે ટી સ્પૂન દર 6 કલાકે મોં માટે આપવી
• -જો પેશન્ટ માઉથ દ્વારા પૂરતા પ્રમાણમાં ન લઈ શકતો હોય તો I.V fluid આપવું
  દા.ત :- ગ્લુકોઝ 5%
• -સ્પોટીવ ટ્રીટમેન્ટમાં vitamins જેવા કે vit-c ની ટેબલેટ , મલ્ટી વિટામીન , અને B કોમ્પ્લેક્સ ની ટેબલેટ ની ટેબલેટ વગેરે આપવામાં આવે છે
• -જો હેડેક હોય તો pcm આપવી ( માથું દુખવું ) ( પેરાસીટમ )

નર્સિંગ કેર:-

• -પેશન્ટને આઇસોલેસન્ટ રૂમમાં એડમિશન આપવૂ
• -( lean અને ટાઈડી બેડ આપવી પેશન્ટને કમ્પ્લીટ bedrest આપો
• -ડોક્ટરના ઓર્ડર પ્રમાણે દરેકને medisin અને સારવાર આપવી
• -દર 4 કલાકે QPR લેવા અને શોર્ટમાં માર્ક કરવું TPR ( ટેમ્પરેચર પલ્સ રેસ્પીરેશન )
• -દર 4 કલાકે માઉથ વર્ષ કરવું અને પીપી લોશનના ( પોટેશિયમ પરમેંટ ) પીપીલેશન થી ગારગલ કરવો
• -નેસલ દીપ્થેરિયા માં નોઝ સ્ટીલમાં ગ્લિસરીન ઓપ્લાસ કરવો અને હંમેશા clean રાખવા
• -શરૂઆતમાં પેશન્ટને milk, coffee, vegetable , shup , fruit juice,… વગેરે જેવા લિક્વિડ ખોરાક આપવો તે જલદી પછી થાય તેવો અને પૌષ્ટિક ખોરાક હોવો જોઈએ
• -જરૂર જણાય ત્યારે પેશન્ટના રિલેટિવ ને હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું ( health education )

privetion and cantrol measure:-

1. priventive measure:-

A . Vaccination :ડીપ્થેરિયા થતો અટકાવવા માટે બાળકને પેન્ટાવેલેન્ટ વેક્સિનના ત્રણ ડોઝ એક મહિનાના અંતર આપવામાં આવે છે. દોઢ મહિને , અઢી મહિને અને સાડા ત્રણ મહિને ત્યારબાદ Dpt નો બુસ્ટર ડોઝ આપવાથી કાયમી ઇમ્યુનિટી પ્રાપ્ત થાય છે. પહેલો બુસ્ટર ડોઝ 16 થી 24 મહિનાની અંદર અને બીજો બુસ્ટર રોજ 5 વર્ષે આપવામાં આવે છે

B . Health education:- ટિપ્થેરિયાને અટકાવવા માટે પેશન્ટ તથા તેના રિલેટિવ ને health teching આપવું જેમાં પેન્ટાવેલેન્ટ અને DPT vaccine વિશે એજ્યુકેશન આપવું જેના દ્વારા તેને કાયમી immunity પ્રાપ્ત થાય છે.

2.Cantral measure:-

• -ઓન્લી ડાઈગ્લોસીસ (‌ વહેલું નિદાન )
• -નોટિફિકેશન
• -ડીસ ઈન્ફેક્શન
• -આઈસોલેસન
• -passive immunization
• -senitation ( સ્વચ્છતા )
• -treatment
• -health education

complication :- ( આડઅસર )

• -ન્યુમોનિયા ( ભરાણી )
• -બ્રોકો ન્યુમોનિયા
• -નેફરાઈટીશ ( કિડનીમાં ઇન્ફેક્શન )
• -પેરાલાઇસીસ ( પક્ષઘાત )
• -પ્રોગનોસિસ ( આઉટપુટ )

Prognosis :- ( પ્રોગનોસીસ ) :- તો ડેપથરીયા થવાની સાથે જ બરાબર સારવાર લેવામાં આવે અને પહેલા ત્રણ દિવસમાં ADS ( એન્ટી ડીપ્થેરિયલ સીરમ ) અપાઈ જાય તો પો્ગનોસીસ સારો રહે છે પરંતુ જો ADS ન આપવામાં આવે તો તેની સિરિયસ કન્ડિશન અને ડેથ થવાનો સંભવ રહે છે.

પટુ્સીસ:- wooping cough

Defination :- આ રેસ્પીરેટરીટે્ટનો હાઈલી ઇફેક્ટિવ રોગ છે બોડટેલા પટુ્સીસ નામના બે સિલાઈ થી થાય છે અને સાથે સતત ઉધરસ ચાલુ રહે છે આ રોગ ખાસ કરીને નાના બાળકોમાં જોવા મળે છે

-એપીડેમીયોલોજીકલ ફેક્ટર્સ

• 1.એજન્ટ:- બોર્ડટેલા પટુ્સીન અને બોર્ડટેલા પેરાપટુ્સીસ
• 2.એજ:- પાંચ વર્ષથી નાના બાળકોમાં
• 3.એકસ ( જાતિ ):- મેલ અને ફિમેલમાં બંનેમાં જોવા મળે છે
• 4.સેજન:- ઉનાળાના શરૂઆતમાં ( માર્ચ અને એપ્રિલ મહિનામાં ) જોવા મળે છે
• 5.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન:- પાટ્સીસના કેસ દ્વારા અને નોંઝ અને થો્ટના સિફિશન દ્વારા
• 6.મોહ ઓફ ટ્રાન્સમિશન:- ડાયલેટ ઇન્ફેક્શન
  દા.ત કફિન્ગ અને સ્નીઝી દ્વારા

• ૭.ઇન્ફેક્શન પીરીયડ:- ઇનકયુબેશન પીરીયડમાં છેલ્લા એક 1 વીકથી પોકઝીમલ પછીના ત્રણ વિક સુધીના પિરિયડ ને ઇન્ફેક્શન પીરીયડ કહે છે
• 8.ઇનકયુબેશન પિરિયડ:- 7 થી 14 દિવસ
• 9.ઇમ્યુનિટી:- એક વખત પટુ્સીસનો અટેક આવવાથી લાઇફ લોંગ ઇમ્યુનિટી ડેવલોપ થાય છે

ચિન્હો અને લક્ષણો:-
1.કેટ્લ સ્ટેજ:-
શરૂઆતમાં કફિંગ થાય છે વારંવાર થવાથી વોમિંગ થાય છે.
ઉધરસ સાથે નાક અને મોંમાંથી ડિસ્ચાર્જ બહાર આવે છે.
મડ રેડ ફીવર એનો રસિયા (ભૂખ ન લાગવી).

2.પ્રોકઝીમલ સ્ટેજ:-

• તીવ્ર કફ જોવા મળે છે જેમાં ડફીગ હાય ત્યારે શરૂઆતમાં લોબોન શ્વાસ લે છે.

• -ઉધરસ દિવસમાં 40 થી 50 વખત આવે છે.
• ડફિંગ દરમિયાન આંખ લાલ થાય છે મોઢું બ્લેક થાય છે અને ક્યારેક આંખના ઉપરના ભાગેથી કે નાકમાંથી બ્લીડિંગ થાય છે.

3.કન્વર્ઝન સ્ટેજ( પાછા ફરવું):-

• -ખાસી એક થી બે મહિના સુધી ચાલુ રહે છે અને પછી ઓછી થઈ જાય છે.
• -તાપમાન સામાન્ય જોવા મળે છે.
• -અમુક કેસમાં કોમ્પ્લીકેસન રૂપે કોનિક બ્રોનકાઇટિસ જોવા મળે છે.
• -ખોરાક લેવામાં વધારો થાય અને દર્દીની હાલતમાં સુધારો વધારો થાય છે એવું લાગે.

ડાયનોસિસ:-

• -દર્દીની હિંટ તથા તેના ચિન્હો અને લક્ષણો દ્વારા.
• -સ્પૂટમ એકઝામીનેશન દ્વારા.
• -છાતી એક્સપ્રેસ દ્વારા.

સારવાર:-

• ચિમ્પોમેટીક સારવાર આપવી.
• શરદી ઓછી કરવા માટે ટીન્ચર બેન્જોઈન નું ઇન્ફાલેશન આપવો.
• સીવીયલ કેસમાં ડ્રગ્સ નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
• દર 4 કલાકે માઉથ ક્લીન કરવું.
• દર્દીને કમ્પ્લીટ આરામ આપો.
• દર્દીને જલદી પચે તેવો હળવો પ્રવાહી અને પૌષ્ટિક આહાર અને તે થોડા થોડા સમયાંતરે આપો.
• ડફિંગ નો અટેક આવી ગયા પછી 10 મિનિટ બાદ ખોરાક આપવો જેથી બીજો અટેક આવે ત્યાં સુધીના લીધેલ ખોરાક પચી જાય.

Preventive and cantrol mezar:-

• -નોટિફિકેશન
• -ઇમ્યુનાઇઝેશન (નેશનલ ઇમ્યુનાઈઝેશન સિડયુલ)
• -રશિ આપવી ( પેન્ટાવેલેન્ટ-પંચગુણી)
• -આઈસોલેશન (પેશન્ટને આઇસોલેન્ટ રાખવુ )
• -ડિસ‌ઈન્કૂકેશન ( પેશન્ટના સાધનો અને ક્લોથ )
• -હેલ્થ એજ્યુકેશન (પેશન્ટને પટૂસીસ કંટ્રોલ માટે હેલ્થ ટીશીંગ આપવું )

ટીટેનસ:- આ એક એક્યુટ કોમ્યુનિકેકેબલ ડીસથી જ તે બેક્ટેરિયલ ઓર્ગેનિઝમ કલોસ્ટેડિયમ ટીટેની દ્વારા થાય છે આ રોગમાં પેશન્ટને પેનફુલ દર્દના કા આવે છે તે ખાસ કરીને ઇન્ડિયામાં અને તેમાં પણ રૂરલ એશિયામાં વધારે જોવા મળે છે

ટાઈપ્સ ઓફ ટીટેનસ:- ( ટીટેનસ ના પ્રકારો)

1 ટો્મેટીક ટીટેનસ:- તે ખાસ કરીને રૂરલ એશિયામાં જોવા મળે છે શરીર પર કોઈ પણ લાગવાથી વુહ થાય છે. અથવા ચાંદૂ થવાથી અને સર્જરીના વુડ દ્વારા જંતુઓ દાખલ થવાથી ટો્મેટિક થાય છે

2.નીયોનેટ્રમ ટીટેનસ:- જ્યારે પ્રસુતિ દરમિયાન અનસ્ટોરાઈલ ટેકનીક થી કોડ્ ( નાળ ) કાપવામાં આવે ત્યારે જંતુઓ‌ કી્ટસમાં પ્રવેશી નીયોનેટ્રમ ટીટેનસ ફેલાય છે.

3.પરપેરિયલ સ્ટેટસ:- પ્રસુતિ પછી ફિઝિયોટોમી આપેલ હોય ત્યારે એ અન સ્ટારાઇઈન પેરીનીયલ આપણામાં આવે ત્યારે મધરને જે ટીટેનસ થાય છે તેને પરપેરિઅલ ટીટેનસ કહે છે.

4.ઓટીજનિક ટીટેનસ:- જ્યારે ક્રોનિક ઓટાઈટીસ મીડિયામાં ડિસાર્થ થાય છે. તેમાં ટીટેનસ ઓર્ગેનિઝમ દાખલ થાય છે અને ઓટીજેનિક ટીટેનસ ડેવલોપ થાય છે.

5.ઈડિયોપેથીક:- જ્યારે દાંતમાં ઇન્ફેક્શન હોય જેના કારણે ટીટેનસ ના બેસીલાઈ બોડીમાં દાખલ થાય અને જે ટીટેનસ થાય છે તેને ઈડીયોપેથીક ટીટેનસ કહે છે.

Epidimiological factor :-
Agent ક્લોસ્ટ્રીડીયમ ટીટેની તે ગ્રામ નેગેટિવ ઓર્ગેનિઝમ છે જે ખાસ કરીને ઘાસ ખાનાર પશુ પ્રાણીઓના ઇન્ટેસ્ટાઇનમાં રહે છે
દા.ત. ગાય , બકરા વગેરેના છાણ અને milk માં જોવા મળે છે.

Age :-બધી age group માં જોવા મળે છે

Sex બંને sex માં જોવા મળે છે.

Season :- વધારે પ્રમાણમાં ચોમાસા અને ઠંડા વાતાવરણમાં

Source of infection :-સડી ગયેલા પદાર્થો , સેરી યોની ડસ્ટ , ઘોડા અને ગાયનું છાણ.

Made of transmission :-

1 ઈન્જયુરી દ્વારા :-ખાસ કરીને ઈન્જયુરી દ્વારા જંતુ શરીરમાં દાખલ થાય છે

વેક્સિનેશન અને ઇન્જેક્શન દ્વારા ઇન્જેક્શનના પંચર દ્વારા પણ ઓર્ગેનિઝમ શરીરમાં દાખલ થઈ શકે છે

સર્જીકલ ટ્રીટમેન્ટ દ્વારા :- જેમાં અન્નનસ્ટફાઈલ સાધનો અને ટેકનીક ને લીધે જંતુઓ બોડીમાં દાખલ થાય શકે છે.

જુદા જુદા પાવડર દ્વારા :- વુડ ( ઘા ) જુદા જુદા મેડિસિન ના કોન્ટ્રામિનેટેડ લગાડવાથી

ઇનકયુબેશન પિરિયડ :- 3 થી 18 દિવસ

ચિહ્નો અને લક્ષણો :- એપીસ્થોટોમસ :- જેમાં બેક (પીઠ) અને પેટના મસલ રીજીડ થવાથી બોડી ધનુષ આકારનો થઈ જાય છે

રીસર્ચ સારડોનિકલ :- જેમાં ફેસના મસલ્સ પર પાઝમ આવવાથી પેશન્ટ સ્માઈલ કરતું હોય તેવું લાગે પરંતુ તે રિયલમાં સ્પાઝમ હોય છે.

• -ગળા ના મસલ્સમાં સ્ટીફનેસ જોવા મળે છે.
• -lock jaw (જડબુ) અથવા ટ્રાયજમસ
• -હેડ એક
• -નેક પેઈન અથવા ગળામાં દુખાવો
• -જનરલ વિકનેશ (નબળાઈ)
• -હાઇપર પાયોરેક્સીયા ( 104 f thi 105 f )
• -વધારે પડતો પરસેવો થવો
• -ખેંચ આવી
• -યુરીનનો ભરાવો થવો
• -શ્વાસમાં તકલીફ થવી

ડાયગનોસીસ્ :- નિદાન

• -પેશન્ટને હેન્ડ્રી દ્વારા
• -પેશન્ટ ના ચિન્હો અને લક્ષણો દ્વારા
• -બ્લડ એક્ઝામિનેશન કે જેમાં WBC કાઉન્ટ ઓછા હોય
• -વૂડ શોબ એક્ઝામિનેશન પોઝિટિવ હોય

treatment( ટ્રીટમેન્ટ ):-

• ATS ( એન્ટી ટીટેનસ સીરમ ) ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ આપવું જેમાં ઇન્જેક્શન ATS 40,000 unit ઇન્ટ્રાસ્ટક્યુલર આપવામાં આવે છે.
• -એન્ટીબાયોટિક જેમાં ઇન્જેક્શન cp ( ક્રિસ્ટલ લાઈન પેનિસિલિન ) 5 થી 20,00,000 યુનિટ ઇન્ટાવિનસ દર 6 કલાકે આપો.
• -પેશન્ટ ને લક્ષણો પ્રમાણે ટ્રીટમેન્ટ આપી પેશન્ટને એન્ટીપાયરેટીક , સેડેટીવ ( અને એન્ટિક કન્વર્ઝન ) વગેરે દવાઓ આપવી.
• -સિનિયર કેસમાં પેશન્ટ ને હાઈડ્રોકોટી્ઝન થેરાપી આપવામાં આવે છે તેમાં ઇન્જેક્શન ડેકઝામિથાઝોન એક કમ્પ્યૂટર ઇન્ટ્રામસ્ક્યુલર દિવસમાં બે વખત આપવામાં આવે છે.
• -જો પેશન્ટને કોઈ ઈજા થઈ હોય અને તેના કારણે વુડ થયેલ હોય તો તેને એન્ટીસ સેપ્ટિક સોલ્યુશન વડે ક્લીન કરી તેના પર એન્ટી ટિટેનસ સીરમ નો સ્પ્રે તેનું સ્ટોરાઈન ટેકનિક થી ડેઈલી ડ્રેસિંગ કરવું.

nursing care:-

• -પેશન્ટને dark રૂમમાં અથવા અંધારા ઓરડામાં રાખવા કારણકે તેમાં ફોટોફોબીયા જોવા મળે છે.
• -પેશન્ટને પૂરતા પ્રમાણમાં આરામ આપવો અને આઇશોલેસન રૂમમાં રાખવો.
• -પેશન્ટની પાસે એક કરતાં વધારે રિલેટિવ ને રહેવા દેવા નહીં અને જરૂરિયાત વગર ટચ કરવું નહીં.
• -દર 4 કલાકે પેશન્ટના TPR લેવા mouth care કરવી અને beak care કરવી.
• -પેશન્ટને જનરલ કન્ડિશન ચેક કરવી
• -પેશન્ટ જો mouth દ્વારા ન લઈ શકે તો તેને Rt ( રાઈસ ટ્યુબ ) દ્વારા દર ચાર કલાકે ફ્લુઇડ આપવું જેમાં milk , fruit juice, વગેરે આપવું.
• -જો પેશન્ટને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડતી હોય તો O² એન હાઈલેશન આપો.

પ્રિવેન્ટી ઓફ કંટ્રોલ મેઝર:-
1.એક્ટિવ ઈમ્યુનાઈઝેશન:- જેમાં નાના બાળકોને DPT વેક્સિન અપાવવી ત્યારબાદ T T નું વેક્સિન કરવું ઉપરાંત દરેક પ્રેગનેટ મધરને T T ના બે ડોઝ આપવા.

2.એસેપ્ટીક ટેકનીક:- કોઈપણ ઇન્જૂરી થાય કે તરત જ વૂડને એન્ટીસેપ્ટિક સોલ્યુશન થી ક્લીન કરવૂ ડ્રેસિંગ કરવું અને ઇન્જેક્શન TT 0.5 M ઇન્ટા્મસક્યુલર આપો.

3.પેસિવ ઇમ્યુનાઈઝેશન:- તેમાં પેશન્ટને ઇન્જેક્શન ATS ( એન્ટી ટીતેનસ સીરમ ) 40,000 unit ઇન્ટા્મસક્યુલર આપો.

4.આયસોલેસન:- જેમાં પેશન્ટને રોગના કવાઈન જોવા મળે છે તરત જ આઈસોલેટ કરવું અને તે રોગ મુક્ત થાય ત્યાં સુધી આઇસોલેટ રાખવું.

5.ડીસઇન્ફેક્શન:- જેમાં દર્દીએ ઉપયોગમાં લીધેલ દરેક સાધનોને પ્રોપર ટેકનીક થી ડિસ‌ઈન્કે્કટ કરવા.

6.Health education:- પેશન્ટ અને ટીટેનસના પ્રિવેન્શન માટે હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું.

પોલિયોમાયલાઈટીસ:-
લકવા…
=પોલિયોમાયલાઈટીસ એ એક ઇન્ફન્ટાઈલ પેરાલાઇસીસ છે જે એન્ટરો વાયરસ થાય છે જેમાં એલિમેન્ટ્રી ટ્રેકને ઇન્ફેક્શન લાગે છે brain સ્પાઇનલ કોડ અને ચેતાની અસર કરે છે જેથી જે તે પાર્ટનું પેરાલિસિસ થાય છે.

હંમેશા બધા જ કેસમાં પેરાઈસીસ થતું નથી તેનો આધાર વાયરસના પ્રમાણ પર તથા રોગની સીવીયારીટી અને ચેતા કેટલા પ્રમાણમાં ડેમેજ થયેલ છે તેના પર રહેલો છે સામાન્ય રીતે થોડા સમય માટે અને અથવા હંમેશા માટે દા.ત. aem અને back ના મસલ્સ નબળા થઈ જાય છે તે એક થી પાંચ વર્ષના બાળકોની સંખ્યામાં વધારે જ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.

એપીડેમિયોલોજીકલ sector:-

1.Agent :- તેના માટે એન્ટેનો વાયરસ જવાબદાર છે જે 30 ml મિલી માઇક્રોના સાઈઝમાં ગોળાકાર સ્વરૂપે રહેલા હોય છે

• 1.ટાઈપ: બુ્નીહોલ્ડ ટાઈપ -1
• 2.ટાઈપ: લેન્સીંગ ટાઈપ-2
• 3.ટાઈપ: લિયોન ટાઈપ-૩

2.Age :- 90% cash 5 years થી નાના બાળકોમાં જોવા મળે છે.

3.Sex:- બંને sex ના સરખા પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.

4.Seson:- ઉનાળામાં (જૂનથી નવેમ્બર સુધી) અને ગરમ શિયાળામાં.

5.Source of infection:- પોલિયોના cash દ્વારા ટૂલ અને યુરીન દ્વારા.

6.Made of transmition:- પોલિયો મલાઈટીસ મુખ્યત્વે બે રૂટ દ્વારા ફેલાય છે

• 1.ફિકોઓરલરુટ: આ ટ્રાન્સમિશન માટેનો મુખ્ય રૂપ છે જે દૂષિત પાણી અને માખી મચ્છર દ્વારા ફેલાય છે
• 2.Drouplet infection: આમાં વ્યક્તિ બીજી વ્યક્તિ clos contact માવ થી ડ્રોપલેટ ઇન્ફેક્શન દ્વારા ફેલાય છે.

7.Incubator reriod :- 7 થી 21 દિવસના હોય.

8.Immunity:- જન્મથી છ મહિના સુધી મેટરનલ ઇમ્યુનિટી ધરાવે છે.

પોલિયોમાયલાટીસ ના પ્રકારો

1.એબોટી્વ પોલિયો :-એપીડેમીક દરમિયાન ડાયગનો જેની ઈનફ્લુએન્જી જેવી હોય છે અને એક કરતાં વધારે લક્ષણો જોવા મળે છે તેને એબોટી્વ પોલિયોમાયલાટીસ કહે છે.

2.બલ્બર પોલિયો :-તે મેડ્યૂલા એબ્લોનકોટા ના motor centre માં થવાના કારણે થાય છે જે મોટા ભાગે કેસ mouth અને કેરિગ્સ ના મસલ્સને અસર કરે છે તેમાં ભાગ્યે જ જીભ અને આંખનું પેરેલાઈસીસ થાય છે અને તેમ કાયમી ડિફોરમીટી ઉત્પન્ન કરે છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો:-

• -પેશન્ટ શરદી ની હેન્ડ્રી સાથે આવે
• -તાવ આવે
• -માથામાં અને કમરમાં દુખાવો થાય છે
• -ઉલટી અને ઉપવા આવે છે
• -ગરદન અને પીઠ જકડાઈ જાય અને અને દુખાવો થાય
• -પેશન્ટ અને ત્રણ દિવસ સુધી હાઈ ફીવર રહે છે
• -જો કેસમાં પેરેલાઈસીસ થાય તો આંખ ત્રાસી થઈ જાય છે
• -રેસ્પિરેટરી ટ્રેકમાં ઇન્ફેક્શન લાગ્યું હોય તો કેરિગ્સ ને પણ અસર કરે છે.

medical treatment:-

• -પોલિયો માયલાઈટીસ માટે કોઈપણ ખાસ ટ્રીટમેન્ટ નથી.
• -લક્ષણ પ્રમાણે ડ્રગ્સ
• આપવામાં આવે છે
• -પેન ઓછું કરવા માટે ગાડી્નલ આપવું
• -સપોર્ટિંગ ટ્રીટમેન્ટમાં વિટામિન B complex
• આપવામાં આવે છે
• -જરૂરી એન્ટિબાયોટિક ડ્રગ્સ આપવામાં આવે છે.

નર્સિંગ કેર:-

• -પેશન્ટને આઇસોલેટ વોર્ડમાં રાખવું
• -પેશન્ટ નો પર્સનલ હાઈજીવન કરવું.
• -પેશન્ટની પોઝિશન વારંવાર ચેન્જ કરવી અને અસર થયેલા પાર્ટને સપોર્ટ આપવો
• -જે પાર્ટીનો પેરેલાઈસીસ થયું હોય તે પાર્ટનને હીજીયોથેરાપીસ્ટ આગળ કસરત કરાવી
• -રેસ્પીરેટરી પેરાલાઈફ તો થયું હોય તો તેને આર્ટિફિશિયલ રેસ્પીરેશન આપવા
• -પેશન્ટને લિક્વિડ ડાયેટ આપવું જેમાં જલ્દી પચિ શકે તેવો પૌષ્ટિક ખોરાક આપવો છે અને કેમ milk અને fruit juice .

આડસર:-

• -ન્યુમોનિયા
• -મેનીન્ઝાયટીશ
• -પોલીન્યુરાઈટીસ
• -એટ્રોકી
• -ડિસ્કોર્મીટી

priventive and control Measure

1.Preventive
Immunization:- જેમાં OPV ના પાન દોટ આપવામાં આવે છે

2.Health education

• Control measure
• -અલી્ ડાયગનોસીસ
• -નોટિફિકેશન
• -આઈસોલેશન
• -ડીશ ઇન્ફેક્શન
• -હેલ્થ એજ્યુકેશન
• -સેનિટેશન

પો્ગ્નોસીસ આ રોગમાં છો માઈન્ડ ઇન્ફેક્શન હોય અને સારવાર બરાબર લેવાય તો પો્ગ્નોસીસ સારો આવે છે પરંતુ સિવિયર ઇન્ફેક્શનમાં ડિફોમીટી આવે છે અને જો રેસ્પિરેટરી , પેરાલાઈસીસ હોય તો ડેથ થાય છે

5.મીઝલ્સ મીઝલ્સ એ એકયૂટ કોમ્યુનિકેકેબલ ડિસિઝ છે તે વાયરસ દ્વારા થાય છે જેમાં ફીવર , ફોકિંગ અને ફોડલી શરીર ઉપર જોવા મળે છે.

એપીડેમિયોલોજિકલ ફેક્ટર

1.Agent મિઝલ્સ વાયરસ

2.Age તે ખાસ કરીને 5 years થી નાના બાળકોમાં થતો રોગ છે ન્યુબોન્ અને ઇનફુન્ટમાં 5 month સુધી થતો નથી કારણ કે તેને mother તરફથી immunity મળે છે

3.Sex બંનેમાં જોવા મળે છે

4.સીઝન શિયાળામાં અને વસંત ઋતુની શરૂઆતમાં વધારે જોવા મળે છે

5.Immunity એક વખત મિઝલ્સલ થયા બાદ life time immunity મળે છે

6.ઇન્ફેકટીવ પિરિયડ ફોડલી દેખાય તે પહેલાના અને પછીના પાંચ દિવસ ચેપ લાગવાનો સમય ગાળો છે

7.ઇનકયુબેશન પિરિયડ 10 થી 14 દિવસ

8.Made of transmition
મીઝલ્સ ના કેસના direct connect મા આપવાથી
-ડો્પલેટ ઇન્ફેક્શન (સ્નીઝીગ , કફીગ)
-ક્રોમાઇટ ( પેશન્ટના સાધનો )

ચિન્હો અને લક્ષણો

1.પ્રિ-ઈરટીવ:

• -એકા એક તાવ આવે
• -વહેતું નાખ
• -આખો લાલ થઈ જવી તેમાંથી પાણી નીકળે
• -વારંવાર છીંક આવે
• -ગળામાં બળતરા થાય અને ચાદી થાય
• -અટેક ના બીજા કે ત્રીજા દિવસે ગાલના અંદરની ભાગની સપાટી પર નાના સફેદ કણો જોવા મળે છે. જેને કોમ્પ્લિક સપોર્ટ કહે છે કોઈક વખત તે આંખ માઉથ કે જીભ ઉપર પણ જોવા મળે છે કોઈક વખતે આખા મોઢામાં પણ જોવા મળે છે તે વાઈટ કલરના અને બેઇઝમાંથી રેડ કલર ના હોય છે તે ટાંચણીના માથા કરતા પણ નાના હોય છે.

2.ઈરપ્ટીવ

• બીમારીના ચાર દિવસથી tp કલ ફોટલી જોવા મળે છે તે પ્રથમ ચહેરા પર અને ગરદન પર જોવા મળે છે અને ત્યારબાદ શરીરના બાકીના ભાગમાં જોવા મળે છે.
• -ફોડલી રેડ અથવા બ્રાઇટ પિંક કલર ના હોય છે
• -છ થી દસ દિવસમાં રેસ ( ફોડલી ) ધીરે ધીરે ડીશઅપીલ ( અદ્રશ્ય) થાય છે

‌ ટ્રીટમેન્ટ

• સિવિયર કન્ડિશનમાં હોય તો પેશન્ટને વોર્ડમાં દાખલ કરવું
• -પેશન્ટને સ્કીનીયર ઈસિંગ (ખંજવાળ) ન થાય તે માટે એન્ટિસેપ્ટિક સોલ્યુશન કે ઓઇટમેન્ટ એપ્લાય કરતા રહેવું ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ ઇઈડ્રોપ નાખવા
• -પેશન્ટને ડેઇલી સ્પન્ઞબાથ આપવો અને એન્ટિસેપ્ટિક સોલ્યુશન એપ્લાય કરવા
• -નાના બાળકના હાથમાં કપડાની થેલી પહેરાવી દેવી જેથી ખંજવાળને ઉજરડા ન પાડી શકે
• -પેશન્ટને ડેઇલી લિક્વિડ અને પોષક તત્વો વાળો આહાર આપો
• -ડોક્ટરના ઓર્ડર પ્રમાણે મેડિસિન આપવો.

ડાયગ્નોસી

• -પેશન્ટ અને રિલેટિવ ની હેનરી દ્વારા
• -ચિન્હો અને લક્ષણો દ્વારા
• -રેસના નિરીક્ષણ દ્વારા
• -કોમ્પ્લીક સપોર્ટ દ્વારા

પીવેન્ટી એન્ડ કંટ્રોલ મેજર

1.પીવેન્ટી મેજર મિઝલ્સ થતો અટકાવવા માટે જ્યારે બાળક 9 થી 12 મહિનાનું થાય ત્યારે લાઈવમિઝલ્સ વેક્સિન અપાવી તેથી આ રોગને અટકાવી શકાય

હેલ્થ એજ્યુકેશન લોકોને ઇમ્યુનાઈઝેશન કરવા અને ઇન્ફેક્શનનો ફેલાવો અટકાવવા વિશે આરોગ્ય શિક્ષણ આપવું

કંટ્રોલ મેજર

• -અલી્ ડાયગ્નોસીસ
• -નોટિફિકેશન
• -આઈસોલેશન
• -ડીસઈન્ફેક્શન
• -પેસિવ ઇમ્યુનાઈઝેશન જેમાં ઇમ્યુનોગ્લોબ્યુલિન 250 થી 750 msg આપવામાં આવે છે
• -હેલ્થ એજ્યુકેશન

કોમ્પ્લિકેશન

• -બ્રહ્મકોન્યુમોનિયા
• -નિમોનિયા
• -ગેસ્ટ્રોએન્ટા્ઇટિસ
• -કંન્જકટીવાઇટિસ ( આંખ આવી )
• -કોર્નીયલ અલ્સર

પો્ગ્નોસીસ જો રોગ થાય અને તેને કાળજિ અને સારવાર બરાબર લેવામાં આવે તો તેનો પ્રોગનોસિસ સામાન્ય રીતે સારો હોય છે પોસ્ટ , મિઝલ્સ થતા અટકાવવા માટે સારવાર લેવી જોઈએ.

મોર્ટાલીટી રેટ જે કેસમાં ઇમ્યુનાઈઝેશન થયેલું ન હોય અને સિવિયર સ્ટેજમાં સારવાર અપાયેલ ના હોય તેવા કેસ મીઝલ્સ પોસ્ટ મીઝલ્સ કોમ્પ્લિકેશનના લીધે ડેથ થાય છે જે 4 thi 6 % જેટલા પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.

જર્મન મીઝલ્સ ( રુબેલા , નૂરબીબી ) જર્મન મીઝલ્સ એ વાયરસ દ્વારા બાળપણમાં થતો રોગ છે જેમાં માઈલ્ડ પ્રોડોમન સિમ્પટમ્સલ એન્ડ ટીપીકલ ઈરપ્શન જોવા મળે છે આ રોગ વર્લ્ડ વાઇડ છે જેમાં ઇરાપ્કિક ફીવર જોવા મળે છે

Eridemilogical factor

1 . Agentરુબેલા વાયરસ

2.Age સામાન્ય રીતે નાનો બાળકોમાં અને ક્યારેક પ્રેગનેટ મધર માં જોવા મળે છે

3.સેકસ બંનેમાં સરખા પ્રમાણમાં જોવા મળે છે

4.સીઝન શિયાળો અને વસંત માં વધારે થાય છે

5.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન
-જર્મન મીઝલ્સ ના કેસ દ્વારા
-ઇન્ફેકટર મટીરીયલ્સ
-નાક અને ગોળાના સિકિ્શન દ્વારા

5.મૂડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન
-બ્રોકલેટ ઇન્ફેક્શન
-ડાયરેક્ટ કોન્ટેક્ટ

6.ઇનકયુબેશન પિરિયડ બે થી પાંચ વિક જેટલો હોય

ચિન્હો અને લક્ષણો

-prodomal લક્ષણો સામાન્ય રીતે વેરીમાઈલ્ડ ( ઓછા પ્રમાણમાં )હોય છે
-કફ જોવા મળે છે
-loggest fiver ( 99 to 100 degree fahrenheit )
-ગળામાં બળતરા થાય છે
-શરદી
-એક થી બે દિવસમાં ફોડલી દેખાય છે
-નેક રીજીયન માં લિફ્ટનોડ એન્ડ લાર્જ હોય છે
-બે થી ત્રણ દિવસમાં રેસ દેખાય છે
-પેશન્ટને નબળાઈ અને લાગે છે
-ફોડલી ટેઝ દરમિયાન ( લુકોટીનયા ) થાય છે

ડાયગ્નોસીસ

-દર્દી અને તેના રિલેટિવ ને હિન્ટી દ્વારા
-ચિન્હો ના લક્ષણો દ્વારા
-સ્કીન રેશન નિરીક્ષણ દ્વારા

medical treatment

• આ રોગ માટે કોઈ સ્પેશિયલ મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ આપવામાં આવતી નથી આવા કેસને માત્ર સિમ્ટોમેટિક ટ્રીટમેન્ટ આપવામાં આવે છે
• સેકન્ડરી ઇન્ફેક્શન અટકાવવા માટે જરૂરી એન્ટિબાયોટિક ડ્રગ્સ આપવામાં આવે છે
• સીવર માટે જરૂરી પડે તો એન્ટીપાયરેટીક ડ્રગ આપવામાં આવે છે
• sapotive ટ્રીટમેન્ટ જેમ કે ટેબલેટ વગેરે mv , BC , capsule , vitamin A આપવામાં આવે છે
• પેઈન અને ઇન્ફ્લામેશન ઓછું કરવા માટે જરૂરી પેઈન રિલિવર અને એન્ટીઇન્ફ્લામેન્ટ્રી ડ્ગ આપવામાં આવે છે
• ઇચીગ ન આવે તે માટે એન્ટિસેપ્ટિક લોશન કે ઓઈન્ટમેન્ટ એપ્લાય કરવા

nursing care

-પેશન્ટને આઈસોલેશન રૂમમાં એડમિટ કરવું
-ક્લીન અને ટાઈડી બેટ આપવું
-પર્શન અને હાઈજીન માટે care લેવી અને જનરલ નર્સિંગ care આપવી
-ચાર કલાકે tpr લેવા અને માર્ક કરવા
-બોવેલ અને બ્લેડર કેર આપવી
-પેશન્ટને લિક્વિડ અને જલ્દીથી પછી જાય તેવો સમતોલ આહાર આપવો.
G.g milk , fruit juice , coffee

preventive and control measure પ્રિવેન્ટી મેઝરસ્

1. વેક્સિનેશન રુબેલા થતો અટકાવવા માટે mmr ( મીઝલ મમ્સ રુબેલા ) વેક્સિન અપાવી જે નાના બાળકોને અને 11 થી 14 વર્ષ દરમિયાન ને આપવામાં આવે છે જેથી પ્રેગ્નેન્સી દરમિયાન આ રોગ થતો અટકાવી શકાય છે
2. Health education આ રોગ વિશે અને તે અટકાવવાના પગલાં વિશે આરોગ્ય શિક્ષણ આપવું
3. Control measure
   નોટિફિકેશન
   અલી્ડાયગ્નોસીસ
   આયેશોલેશન
   ડિસ ઇન્ફેક્શન
   Passive immunization
   Health education

complication of rubella

A. In children નાના બાળકોમાં આ રોગ થયા પછી નીચેના કોમ્પ્લિકેશન થવાનો સમભાવ રહે છે

• 1-બ્રોન્કોન્યુમોનિયા
• 2-ન્યુમોનિયા
• 3-બ્રોન્કાઇટિસ
• 4-ગેસ્ટ્રોએન્ટા્ઈટીસ
• 5-કોર્નીયલ અલ્સર
• 6-સ્ટોમાટાઇટીસ
• 7-ઇન્ફ્લામેશન ઓફ બેસ્ટ
• 8-કન્જેકટીવાઈટીસ

B infant in જો પ્રેગનેન્સી મધર ને રુબેલા થયો હોય તો તેના ફિટસમા કંન્જેનાઈટલ ડિફોરમીટી આવે છે જે નીચે મુજબ છે

1. કંન્જેનાઈટલ બાય લેટ્લ કેટરેસ
2. કંન્જેનાઈટલ હાર્ટ ડિસિઝ
3. કલેફટ પ્લેટ ( તાળવું તૂટેલું )
4. કલબ ફૂટ ( પગ ત્રાસા )
5. મેન્ટલ ડિફેક્ટ ( માનસિક રીતે )
6. માઈક્રોચીફેલીસ ( નાનુ માથું )

7.મમ્સ

• defination
  મમ્સ એ વાયરસ થી થતો એક એક યુટ કોમિનીકેબલ ડીસીઝ છે તેને ઇન્ફેક્શીયસ પેરોડાયટીસ કહે છે. જેમાં એક અથવા બંને બાજુની પેરાટોઈડ ગ્લેન્ડ સ્વેલીગ અને ટેન્ડરનેસ જોવા મળે છે મમ્સ વર્લ્ડ વાઇલ્ડ ડિસિઝ છે

એપીડેમીયોલોજીકલ ફેક્ટર્સ

1. Agent – વાયરસ
2. Age -સામાન્ય રીતે 5 થી 15 વર્ષની વયમાં જોવા મળે છે
3. ,sex – બંને સેક્સમાં સરખા પ્રમાણમાં જોવા મળે છે
4. સીઝન – શિયાળા અને વસંત ઋતુમાં જોવા મળે છે
5. સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન – મમ્સ પેશન્ટના કેસો દ્વારા . સબ ક્લિનિક કેસ દ્વારા.
6. પિરિયડ ઓફ ઇન્ફેકટીવીટી – લક્ષણ શરૂ થયાના છ દિવસ પહેલા અને સ્વેલિંગ ઘટે ત્યાં સુધી
7. મેડ ઓફ ટ્રાન્સમીશન: -બલેટ ઇન્ફેક્શન -ક્રોમાઇટ -ડાયરેક્ટ કોન્ટેક્ટ
8. ઇમ્યુનિટી :- એટેક આવવાથી લાઈફ લોંગ ઇમ્યુનિટી ડેવલોપ થાય છે
9. ઇનકયુબેશન પિરિયડ :- બે થી ત્રણ

ચિન્હો અને લક્ષણો

• પેરોટોઇડ ગ્લેન્ડમાં સ્વેલિંગ જોવા મળે છે
• દુખાવો થાય છે
• મો ખોલતા ની સાથે જ ઉપરના ભાગમાં સટીફનેસ જોવા મળે છે
• ૧૦૨ ડિગ્રી ફેરનહીટ થી 103 ડિગ્રી ફેરનહીટ જેટલો તાવ આવે છે
• રેડનેસ અને ડેફનેશ ( બહેરાશ ) જોવા મળે છે
• હેડેકથાય છે
• સ્વેલિંગ ધીમે ધીમે બે થી ત્રણ વિક સુધી માં સબસાઈડ થાય છે

medical management

• મમ્સ માટે કોઈ સ્પેશિયલ ટ્રીટમેન્ટ નથી પરંતુ સીમ્ટોમેટીક ટ્રીટમેન્ટ અપાય છે.
  ફિવર હોય ત્યારે એન્ટિફાયરિટીક ડ્રોપ તરીકે pcm અપાય છે
• સેકન્ડરી ઇન્ફેક્શન અટકાવવા માટે જરૂરી એન્ટીબાયોટિક ડ્રગ અપાય છે

nursing care

• પેશન્ટને આઇસોલેશન રૂમમાં એડમિટ કરવા
• કમ્પ્લીટ ડેડ રેસ્ટ આપવો
• દર ચાર કલાકે TPR લેવા અને માર્ક કરવું
• દર ચાર કલાકે MOUTH CLEAN કરવું.
• જનરલ અસેન્સીયલ નર્સિંગ કેર આપો.
• ગાલની બંને બાજુ કોટન પેક મૂકી સ્પોર્ટ્સ માટે બેન્ડેજ બાંધવો અને તે ભાગમાં કોલ્ડ કમરેસ આપવું.
• પેશન્ટને લિક્વિડ અને સોફ્ટ ખોરાક આપો જેમાં જલ્દીથી પચી જાય એ તેવા ફ્રુટ જોઈશ મિલ્ક અને કોફી વગેરે આપવા.
• પેશન્ટને બોલવાની મનાઈ કરવી
• ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ મેડિસિન આપવી.
• દર્દીને કોઈપણ તકલીફ હોય તો તે દૂર કરવી.

કોમ્પ્લિકેશન ઓફ મમ્સ

• male માં ઓરકાયટીસ ( ઇન્ફેક્શન ઓફ ટેસ્ટીંસ )
• female માં ઓલફાટીસ ( ઇન્ફેક્શન ઓફ ઓવરી )
• એનકેફેલાઈટીસ ( બ્રેનમાં ઇન્ફેક્શન )
• મેનેનન્ઝાઈટીસ ( બ્રેન ના લીવરમાં ઇન્ફેક્શન )
• પેનક્રાઈઆયટીસ ( સ્વાદુપિંડમાં ઇન્ફેક્શન )

પ્રિવેન્ટી એન્ડ કંટ્રોલ મેઝર )

• પ્રીવેન્ટીવ મેઝર
• = immunization જેમાં MMR ( મીઝલ્સ મમ્સ રુબેલા ) વેક્સિન આપવાથી આ રોગ અટકાવી શકાય છે
• =Health education મમ્સના પ્રિવેન્શન માટે કોમ્યુનિટીમાં હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું.

કંટ્રોલ મેઝર

• ઓલી્ ડાયગ્નોસીસ
• નોટિફિકેશન
• ઇમ્યુનાઈઝેશન એપીડેમિક
• આઇસોલેશન
• ડીસ ઈન્ફેક્શન

પ્રોગ્નોસીસ આ રોગનો પ્રોગ્નોસીસ સારો છે અમુક સીવીયર સ્ટેજમાં પરમીનેન્ટ ડેફનેસ અને ડાયાબિટીસ થાય છે.

8. joundis ( સાદો કમળો)

defination જ્યારે Lever માં કોઈપણ ખામી આપવાથી blood માસીરમ બીલીરૂબીનનું પ્રમાણ વધી જાય છે ત્યારે તેને કમળો કહેવામાં આવે છે જેની અંદર આઈ કંજેકટાયવા , મ્યુકસ મેમ્બરેન , સ્કીન અને યુરીન નો કલર પીળો થઈ જાય છે જોન્ડીસ ના જુદા જુદા પ્રકાર જોવા મળે છે જે નીચે મુજબ છે

1.ઓબસ્ટ્કડીસ જોન્ડીસ

Defination જ્યારે લીવર પેન્કા્યાસ અને બાયલ ડક્ટમાં ઓફટ્રકશનકોઈપણ થાય તો બાયલ જ્યુસ બ્લડ સ્ટીમમાં bekflow થવાના લીધે blood માં પ્રમાણ વધી જાય ત્યારે તેને સીરમ બીલી રૂબીનનું પ્રમાણ વધી જાય ત્યારે તેને ઓબસ્ટ્કટીસ જોન્ડીસ કહે છે જે ચેપી રોગ હોતો નથી.

કોઝીજ ઓફ ઓબસ્ટ્કટીસ જોન્ડીસ

• ગોલ્ડબ્લડર ના સ્ટોન ના કારણે
• બાયલ ડક્ટ માં કેન્સર હોવાના કારણે
• આઉટ સાઈડ પ્રેશર ઓનબાયલડકટ
• કારસીનોમાં ઓફ ધ પેન્ડ્રીએયાસ
• પારસીનોમાં ઓફ ધ લિમ્ઝગ્લેન્ડ ( લસિકા ગ્રંથિ )
• ડ્રોપ એડિક્શન
• સીરોસીસ ઓફ લીવર
• કોલીસસિસ્ટાઇટીસ ( ગોલ્ડ બ્લેડરમાં ઇન્ફેક્શન )

2.હિમોલાયટીશ જોન્ડીસ

Defination RBC નો ડિસ્ટ્કશન થવાને લીધે બ્લડની અંદર બાયલ ટ્રીટમેન્ટ વધે છે ત્યારે તેને હિમોલાઈટીક જોન્ડીસ કહે છે.

કોસીસ ઓફ હિમોલાયટીસ જોન્ડીસ

• સેપ્ટીસેમયા
• ડ્રોન બલ્ડ ટ્રાન્સફ્યુઝન
• પરનીસીયસ એનિમિયા
• poison in drug
• મેલેરિયા ફીવર

3.એન્ટ્સ નીયોનેટ્મ જોન્ડિસ

Defination કોઈપણ મેટીરીનલ કોઝના લીધે થાય ત્યારે તેને ઇન્ફન્ટને જોન્ડિસ થાય ત્યારે તેને એન્ટ્સ નીરો નેટ્મ જોન્ડિસ કહે છે આ એક માઈલ્ડ કન્ડિશન છે.

કોસીઝ ઓફ એન્ટ્સનીયોનેટ્મ જોન્ડિસ

• અપરિપક લીવરને લીધે
• RBC ડિસ્ટ્કસન ને લીધે
• RH ટફેક્ટરની ખામીને લીધે.

ઇનકયુબેશન પિરિયડ જન્મ પછી 8 થી 15 દિવસ કે એક મહિના સુધીનો

ઇન્ફેક્ટિવ જોન્ડીસ ( ઝેરી કમળો )

Defination આ વાયરસ દ્વારા થતો એક એક એક્યુટ કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ છે જેમાં મુખ્યત્વે લીવરને ઇન્ફેક્શન લાગે છે જેથી લોહીમાં સીરમ બીલુરુબીન નું પ્રમાણ વધે છે અને SGPT નું પ્રમાણ વધે છે જેના કારણે સિવિયર સ્ટેટમાં પેશન્ટ હેપેટીક કોમામાં જાય છે અને dath પણ થાય છે.
ઇન્ફેકટીવ હિપેટાઇટિસ વર્લ્ડ વાઈડ છે જે યુ,એસ,એ ( યુનાઇટેડ સ્ટેટ ઓફ અમેરિકા) જેવા હાઈ સ્ટાન્ડર્ડ દેશોમાં પણ થાય છે ઇ.સ.1955 થી ઈ.સ. 1956 માં આ રોગ એપીડેમિક થયો હતો ત્યારે સૌથી વધુ કેસ દિલ્હીમાં નોંધાયા હતા જે 6 વિકમાં 400 કરતા પણ વધારે થયા હતા.

એપીડેમીયોલોજીકલ ફેક્ટર્

Agent ( વાઈરસ )

વાઈરસ A વાઈરસ A ના કારણે ઈન્ફેકસીયસ હિપેટાઇટિસ થાય છે જે માઈન્ડ ફોર્મમા હોય છે અને સામાન્ય cute થ‌ઈ જાય છે.

વાઈરસ B વાયરસ બી ના લીધે સીરમ હિપેટાઇટિસ થાય છે તે હંમેશા સિવિયર ફોર્મ માં હોય છે તેમાં ડેથ થવાના સંભવ રહે છે.

2.Age આ રોગ બધી જ ઉંમરમાં જોવા મળે છે સામાન્ય રીતે બાળકો અને યુવાનમાં ખાસ કરીને વધારે જોવા મળે છે

3.Sex બંને સેક્સ માં જોવા મળે છે

4 સીઝન ચોમાસાની ઋતુમાં વધારે જોવા મળે છે

5.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન

• ઇન્ફેકટીવ હિપેટાઇટિસ કેસ દ્વારા
• સબ ક્લિનિક કેસ દ્વારા
• ઇનફેક્ટિસ મટીરીયલ દ્વારા દા.ત. બ્લડ , સીરમ અને ફિકર
• કંન્ટામીનેટેડ સીરીઅન્સ અને નીડલ્સ દ્વારા
• કંન્ટામીનેટેડ પાણી અને દૂધ

6 . Made of transmission આ રોગ દૂષિત પાણી ખોરાક બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝલ અને કંન્ટામીનેટેડ સીરીઝ અને નીડલ્સ દ્વારા ફેલાય છે તે પેશન્ટના ડાયરેક્ટ કનેક્ટ દ્વારા ફેલાય છે.

7.ઇમ્યુનિટી સામાન્ય રીતે એકવાર ઇફેક્ટિવ જોન્ડીસનો એટેક આવી ગયો હોય તો બીજા એટેક સામે ઇમ્યુનિટી આપે છે.

8.ઈન્ક્યુબેસન પિરિયડ

• -ઇન્ફેકટિંગ હિપેટાઇટિસ નો ઇનકયુબેશન 15 થી 50 દિવસનો હોય છે
• -સીરમ હિપેટાઇટિસ ઇનકયુબેશન પિરિયડ 6 week થી 6 month નો હોય છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• યેલો સ્લેરા જોવા મળે છે ત્યારબાદ નો કલર યેલો થાય છે.
• યુરીન નો કલર યલો હોય છે
• સ્ટુલમાં બાયલ પિગમેન્ટ પ્રેઝન્ટ હોય છે.
• ભૂખ ઓછી લાગે છે
• નોજિયા અને વોમિટિંગ થાય છે.
• મોડરેડફિવર અને બ્રેડિકોડિયા જોવા મળે છે ( પલ્સ રેડ ઓછી થાય છે ).
• હેડક અને જોઈન્ટપેઈન થાય છે
• એબ્ડોમીનલ કોલિંક પેન થાય છે
• લીવર અને સ્પીલિનના કદમાં વધારો થાય છે
• મોઢામાં કડવાસ લાગે છે
• ડલનેસ અને વિકનેસ આવે છે
• ક્યારેક નોજ અને રેપ્ટમ માંથી બ્લીડિંગ થાય છે
• કોઈક વાર કોન્ટીબેશન ( કબજિયાત ) તો કોઈક વાર ડાયેરીયા થાય છે
• સ્ટૂલ નો કલર ગ્રે હોય છે તેમજ તે બલ્કી અને ઓફીન્સી હોય છે
• સીરમ બીલુરુબીનું પ્રમાણ નોર્મલ કરતાં વધુ હોય છે
• S.G.P.T નું લેવલ (સીરમ ગ્લુટામિક ફોસ્ફેટ ટ્રાન્સમિઝનેસ ) વધે છે.
• લીવરનું પોતાનું કાર્ય કરી શકતું નથી.

ડાયગ્નોસીસ

• પેશન્ટની હિન્ટ્રી દ્વારા
• ચિન્હો અને લક્ષણો દ્વારા
• લીવર ફેકશન ટેસ્ટ દ્વારા
• લીવર બાયોપસી દ્વારા

ઇન્વેસ્ટિગેશન

1.બ્લડ સીરમ બીલુરુબીન જેમાં દર્દીનું 5CC બ્લડ લઈ તેને લેબોરેટરીમાં તપાસ માટે મોકલાય છે બ્લડના નોર્મલ સીરમ બીલુરુબીનું પ્રમાણ 1 થી 5 હોય છે.

2.યુરીન ફોર બાયોલ સોલ બાય પીગમેન્ટ ટેસ્ટ તેમાં યુરીન ની તપાસ કરાવવા યુરિનમાં બાઈક સોલ્ટ અને બાઇપીગમેન્ટ પ્રેઝન્ટ હોય છે.

3.S.G.P.T ( સીરમ ગ્લુકામિક ફોસ્ફેટ ટ્રાન્સમિનેટ ) આ એક પ્રકારનો એન્ટ્રેન્ટ છે જે લીવરના પેરેન ટાઈમલ સેલ માંથી ઉત્પન્ન થાય છે જેનું નોર્મલ પ્રમાણ 5 થી 33 unit/par ml હોય છે ઇન્ફેકટીવ હિપેટાઇટિસ માં તેનું લેવલ વધે છે.

4.S.G.O.T ( સીરમ ગ્લુટામીક ઓક્ઝાલેટીક ટ્રાન્સમિનેઝ )

• આ એન્ઝાઈમ હાર્ટ મસલ ડેમેજ થવાથી ઉત્પન્ન થાય છે જેનું પ્રમાણ કાર્ડિયાક ઇન્ફેક્શનમાં વધારે હોય છે આ text હાર્ડ ડિસિઝ અને લીવર ડિસીઝમાં કરવામાં આવે છે.
• ઓસ્ટ્રેલિયન એન્ટીજન અને આલ્કલાઇન ફોસ્ફેટ ટેસ્ટ કરવામાં આવે તો પોઝિટિવ હોય છે.

medical treatment

• ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ એન્ટિબાયોટિક ડ્રગ આપવી
• ગ્લુકોઝ ૧૦ persent tej IV ધીમેથી આપવો.
• ઇન્જેક્શન M.V.I. (મલ્ટી વિટામીન ઇન્જેક્શન ) ONE ampoule (રબરની ઢાંકણા) (વાઈલ) ધીમેથી ગ્લુકોઝ present ની સાથે એકવાર આપવૂ.

nursing care

• પેશન્ટને ઇન્ફેક્શન મોડ માં એટલે કે આઇસોલેશન રૂમમાં એડમિટ કરવો
• ક્લીન અને ટાયડી આપી પેશન્ટને complet બેડ આપવું
• ટીપીઆર લેવા અને માર્ક કરવો
• ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ મેડિસિન આપવી દરેક પ્રકારની ફિઝિકલ કેર આપવી
• જનરલ નર્સિંગ કેર રૂટિન મુજબ આપવું
• દર્દીને ફેટ ફ્રી ડાઈટ આપવી જેમાં જલ્દી પચી જાય તેવો અને પૌષ્ટિક ખોરાક આપો. ખાસ કરીને હાઈ પ્રોટીન મળી રહે તે માટે ચણાની બનાવટ બાફેલા મગ કઠોળ તથા શેરડીનો રસ ગ્લુકોઝ અને ફૂડ વગર આપવું

complication

• હિપેટીક કોમાં
• સિરોસીસ ઓફ લીવર
• એસાઇટિસ ( પેટમાં પાણી ભરાઈ જવું )
• એનીમિયા.

પ્રિવેન્ટીવ એન્ડ કંટ્રોલ મેજર

1.પ્રીવેન્ટી મેજર

• અલી્ ડાયગ્નોસીસ
• નોટિફિકેશન
• આઈસોલેશન
• ઉકાળેલું પાણી જ પીવું જોઈએ
• લોકોને મળવા પાણીનું ક્લોરીનેશન થવું જોઈએ
• નીડલ્સ અને સિરજને પ્રોપર જન્તૂ મુક્ત કરવૂ.
• પોઝિટિવ ઈમ્યુનાઈઝેશન જેમાં ઈમ્યુનોગ્લોબ્યુલિન IM અપાવવો.

કંટ્રોલ મેઝર

• અર્લી ડાયગ્નોસીસ
• આઈસોલેશન
• નોટિફિકેશન
• મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ
• ડીસ ઇન્ફેક્શન
• હેલ્થ એજ્યુકેશન
• પેસિવ ઇમ્યુનાઈઝેશન

પ્રગ્નોસીસ જો રોગની જાણ થતા જ તેની સારવાર અને કેર લેવામાં આવે તો આ રોગ નો પ્રોગનોસિસ સારો રહે છે પરંતુ જો સીવીયર કન્ડિશન હોય તો હીપેટીક કોમા અને ડેથ થવાનો સંભવ રહે છે.

મોટા્લીટીરેટ સામાન્ય રીતે બે પર્સન્ટેજ જેટલો મૃત્યુદર છે પરંતુ જ્યારે એપિડેમિક હોય ત્યારે તે વધીને 0.5 જેટલો થાય છે.

ઇન્ફ્લુએન્જા આ સામાન્ય રીતે ફ્લૂ તરીકે ઓળખાય છે તે રેસપીરેટરી ટ્રેકનો એક્યુટ ઇન્ફેક્શન છે અને તે ખૂબ જ ઝડપથી ફેલાય છે તથા આખા વિશ્વમાં જોવા મળે છે.

એપીડેમીયોલોજીકલ ફેક્ટર

1.Agent

• ઇન્ફ્લુએન્ઝા વાયરસ – A રેસીપીરેટરી
• ઇન્ફ્લુએન્ઝા વાયરસ – B રેસીપીરેટ
• ઇન્ફ્લુએન્ઝા વાયરસ -C રેસીપીરેટ
• ઇન્ફ્લુએન્ઝા વાયરસ – A વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.

2.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન સેતી વ્યક્તિ અને ઇફેક્ટિવ મટીરીયલ દ્વારા થાય છે

3.Age and sex – દરેક ઉંમર અને સેકસમાં સરખું જોવા મળે છે વધારે ગીચ એશિયામાં વધુ જોવા મળે છે.

4.ઈન્ક્યુબેસન પિરીયડ એક થી બે દિવસ

5.Made of infection

• direct connect
• કંટામિનેટેડ આર્ટીકલ
• ડ્રોપલેટ ઇન્ફેક્શન

ચિન્હો અને લક્ષણો

• ચિન્હોને લક્ષણો એકા એક ગંભીર હોય છે
• શરદી ની જેમ આ રોગ ઝડપથી ફેલાય છે
• હાઈડીગ્રી ફિગર
• હેડેક
• છિક
• નાક બંધ થઈ જવું
• ધ્રુજારી આવવી
• શરીરમાં દુખાવો થવો
• નબળાઈ
• ત્રણ દિવસ પછી તાવ ઘટી જાય.

પ્રીવેન્ટીવ એન્ડ કંટ્રોલ મેઝર

1.પ્રીવેન્ટીવ મેઝર ઇન્ફેક્શન સામે રક્ષણ મેળવવા માટે killd વેકસીન વપરાય છે 1 ml નો દોસ્ત 10 દિવસમાં અપાય છે એપિડેમિક વખતે એક જ દોઝ આપવો આ વેક્સિન ઇન્ફ્લુએન્ઝા ટાઈપ એ અને ટાઈપ બી સામે રક્ષણ આપે છે આ વેક્સિન સબક્યુટેનિયસ દ્વારા અપાય છે.

કંટ્રોલ મેજર
આનો કંટ્રોલ કરવો સહેલો નથી કારણ કે તે ઝડપથી ફેલાય છે તેથી આવા પેશન્ટને આઇસોલેટ રાખી સારવાર આપવામાં આવે છે.

કોમ્પ્લિકેશન

• ન્યુમોનિયા
• બ્રોન્કાઇટીસ
• ઈયર ઇન્ફેક્શન

રેબીસ ( હડકવા )

Defination

• આ એક્યુટ કોમ્યુની કેબલ ડીસીઝ છે તે હાઇડ્રો ફુબીયા તરીકે પણ ઓળખાય છે તેમાં પેશન્ટ પાણીથી બીવે છે આ ડીસીઝ મનુષ્યમાં એનિમલના કડકવાથી થાય છે આ રોગ પ્રાણ ઘાતક હોય છે.
• આ રોગ સામાન્ય રીતે કુતરા , વાંદરા , વરુ , ઘોડા , વગેરેમાં થાય છે અને તેના કરડવાથી મનુષ્યને થાય છે આ રોગથી પીડાતા પ્રાણીઓની સલાઈવામાં આ રોગ વાયરસ હોય છે તે વાયરસ તૂટી ગયેલી ચામડી મારફતે મનુષ્યના શરીરમાં દાખલ થાય છે.

એપીડેમીયોલોજીકલ ફેક્ટર

1.Agent તે લીઝા વાયરસ દ્વારા ફેલાય છે

2.Age બાળકો અને યુવાઓમાં

3.Sex બંનેમાં જોવા મળે છે

4.સોસ્ ઓફ ઇન્ફેક્શન 99% કેશ ભારતે અંદર જોવા મળે છે તે કૂતરું કરડવાથી ફેલાય છે

5.Made of transmission હડકવા થયેલ પ્રાણીઓના કરડવાથી અથવા સ્કીન બ્રેક થયેલી હોય ત્યાં આ પ્રકારના પ્રાણીઓના સંપર્કથી જીભ દ્વારા ચાટવાથી

6.ઇન્ક્યુબેશન પિરિયડ સાત દિવસથી ત્રણ મહિના

ચિન્હો ના લક્ષણો

• હેડેક
• થોડા પ્રમાણમાં તાવ આવે
• ઊંઘ ના આવે
• પલ્સ રેટ વધી જાય
• બાઈટ થયેલી જગ્યાએ દુખાવો બળતરા અને ખંજવાળ આવી
• પેશન્ટ અને પાણીનો ડર લાગે
• પેશન્ટ વધારે પડતો અવાજ અને બ્રાઇટ લાઇટ સહન કરી શકતો નથી
• ગળવામાં તકલીફ થઈ
• ખેચ આવવી

ટ્રીટમેન્ટ

• પેશન્ટને આઇસોલેટ રાખો અને તેને કાર્ડ રૂમમાં રાખો
• પેશન્ટ અને પાણીથી દૂર રાખવો અને તેના પર પ્રકાશ ન આવે તે જો
• પેશન્ટને લક્ષણો પ્રમાણે સારવાર આપવી.

તરત લેવામાં આવતા પગલાંઓ શક્ય હોય તો વૂડ પર કાર્બોનિક એસિડ લગાવવું.

પ્રીવેનટીવ મેઝર

એન્ટીરેબિસ ટ્રીટમેન્ટ

• ત્યારે એનિમલ કર્યો હોય ત્યારે પેશન્ટ અને એન્ટીરેબિસ વેક્શન આપવી

• જયારે જંગલી પ્રાણી હોય આ પ્રકારની વેક્સિન આપવામાં આવે છે બાઈટ કરેલ એનિમલ ને જાણતા ન હોય ત્યારે અને બાઈટ કરેલ એનિમલ ને અંદર દસ દિવસની અંદર હડકવાના ચિન્હો અને લક્ષણો જોવા મળે છે ત્યારે આ વેકશીન લેવી.

કંટ્રોલ ઓફ ડોગ રખડતા અને શેરીઓના કુતરા નો નાશ કરવો જોઈએ પાલતુ કૂતરાઓને જ્યારે તે ત્રણ મંથનો હોય ત્યારે તેને એ,આર,વી આપવું જોઈએ અને દર વર્ષે બુસ્ટર ડોજ આપવો.

સ્કીન પોક્સ ( અછબડા )

વ્યાખ્યા સ્કીન પોક્સ તે એક્યુટ કોમ્યુની કેબલ ડીસીઝ છે. તે નાના બાળકોમાં વધુ જોવા મળે છે હપી્સ જોસ્ટર ગ્રુપના વાયરસ દ્વારા થાય છે આમાં પ્રથમ ફીવર આવે છે અને 24 કલાકમાં સિક્ન રેસ દેખાય છે જે આખા શરીર ઉપર ફેલાઈયેલા હોય છે.

એપિડેમીલોજીકલ ફેક્ટર

1.Agent તે હર્પીસ વાયરસ વેરીસેલા દ્વારા થાય છે

2.age દસ વર્ષથી નીચેની ઉંમરના બાળકોમાં આ રોગ વધારે જોવા મળે છે જો ફર્સ્ટ એટેક દરમિયાન ઇમ્યુનિટી મળી ન હોય તો સેકન્ડ એટેક આવે છે જે ગમે તે ઉંમરમાં આવી શકે છે.

3.Sex આ સામાન્ય રીતે મેલ અને ફિમેલ બંને સેક્સ માં જોવા મળે છે.

4.સીઝન આ ખાસ કરીને વસંત અને શરદઋતુમાં વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે

5.ઇનકયુબેશન પિરિયડ 15 થી 16 દિવસ.

6.ઇન્ફેક્શન પીરીયડ ચિકન પોક્સમાં રેસ દેખાય તેના આગલા દિવસથી એક વીક સુધી.

7.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન નોર્થ અને બ્રોટના સિ્કિ્શનમાં વાયરસ હોય છે પેશન્ટના બ્લર્ડમાં અને સિકન લીઝર ( ઘા ).

8.મોડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન

• ડ્રોપલેટ ઇન્ફેક્શન દ્વારા
• ડાયરેક્ટ કનેક્ટ દ્વારા
• placeant રૂટ દ્વારા

ચિન્હો અને લક્ષણો

• શરૂઆતમાં ધીમો અને સાધારણ તાવ આવે
• તાવ આવ્યા ના 24 કલાકમાં શહેર ઉપર રેસ જોવા મળે છે
• માથું દુખવું
• રેસ શરૂઆતમાં ગળાના ભાગે ત્યારબાદ પીઠ ઉપર અને મોઢા તથા લીંબ ઉપર છુટા છવાયા જોવા મળે છે
• ત્રીજા દિવસે રેસ મેક્યુલ , પેપ્યૂલ્સ, પેસ્ટયુલ અને વેસ્ટિકલમાં ફેરવાઈ જાય ત્યારબાદ ફરી જાય છે.
• સ્કેબ ખરી જાય ત્યારબાદ આઠ દિવસમાં ડાઘા પણ જતા રહે છે.
• ઘણી વખત આંખમાં અલ્ચર ડેવલોપ થાય છે.

ટ્રીટમેન્ટ

• સ્ટેપ ના ફેલાવવાને અટકાવવા માટે એન્ટિબાયોટિક તેમાં પેનિસિલિન ટેટ્રાસાઈકલીન વગેરે આપવામાં આવે છે
• દૂર કરવા માટે લોશન એપ્લાય કરવામાં આવે છે
• જો આંખમાં અલ્ચર હોય તો ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ કે ઓઇટમેન્ટ લગાવવો અને ફીવર હોય તો એન્ટિ પાઇરેટિક ડ્રગ આપવી.
• પેશન્ટ અને હવા ઉજાસ વાળા રૂમમાં રાખવો
• પેશન્ટનો પર્સનલ હાઈજિન જાળવવો અને તેના વિશે સગાને સમજ આપવી
• ડેઇલી એન્ટિસેપ્ટિક લોશન થી બાથ આપવો
• જો તાવ હોય તો ઠંડા પાણીથી બાથ આપવો
• દર્દીના નખ ને કાપીને ક્લીન રાખવા જો નાનું બેબી હોય તો તે ભીંગડા ઉખેડી ન નાખે તેમજ ખંજવાળે નહીં તે માટે હાથમાં થેલીઓ બાંધવી.
• સાંજ સવાર દર્દીનું માઉથ ક્લીન કરવું
• દર્દીને પ્રવાહી પૌષ્ટિક અને જલદી પડશે તેવો ખોરાક આપવો

પ્રિવેન્ટીવ એન્ડ કંટ્રોલ મેઝર

1. નોટિફિકેશન
   હેલ્થના વડાને જાણ કરવી
2. આઈસોલેશન
   દર્દીને અલગ આપવામાં આવે છે નાના બાળકોને આ રોગ થવાની જાણ થાય કે તરત જ નિશાળે જવા દેવા નહીં જેથી બીજા બાળકોને તેનો શેપ લાગતો અટકાવી શકાય
3. ડીસ ઇન્ફેક્શન
   દર્દીના નાક અને ગળાના સિકીશનનૂ પ્રોપર ડીસ ઈન્ફેસકશન કરવું દર્દીએ use લીધેલ વસ્તુઓને જંતુરહિત કરવી.
4. અર્લી ડાઈગ્નોસીસ
   કોમ્યુનિટીમાં વિઝીટ કરેલી વહેલી તકે રોગનું નિદાન કરવું
5. હેલ્થ એજ્યુકેશન
   લોકોને પર્સનલ હાઈજિન રોગ વિશે અને તેના અટકાવવાના પગલાં વિશે આરોગ્ય શિક્ષણ આપો.

કોમ્પ્લિકેશન

• બ્રોકોન ન્યુમોનિયા
• કોર્નિયર અલ્ચર ( આંખને લગતું )
• ઓટાઈટીસ મીડિયા ( કાનમાં છે તે ગળામાં લાગે )
• એન કે ફેલાઈટીસ ( બ્રેઇન ને લગતું )

પ્રોગ્નોસીસ આ રોગ નો પ્રોગ્નોસીસ સામાન્ય રીતે સારો હોય છે જો યોગ્ય કાળજી અને ટ્રીટમેન્ટ લેવામાં આવે તો જલ્દીથી સારું થઈ જાય છે.

મોટા્લીટી રેટ જો આ રોગ દરમિયાન પેશન્ટને બરાબર કાળજી લેવામાં ન આવે અને કોઈપણ સારવાર ન લેવામાં આવે તો કોમ્પ્લિકેશન થવાનો સંભવ રહે છે તેમાં ખાસ કરીને તો 14 વર્ષથી નાના બાળકોમાં બો્નકો ન્યુમોનિયા થી થાય છે જેને કારણે ક્યારેક ડેથ પણ થાય છે સામાન્ય રીતે મૃત્યુદર એક થી બે ટકા જેટલો જોવા મળે છે

small pox ( શીતળા )

Definition

• small pox તે વેરી veriable વાયરસ થી થતો એક્યુટ અને હાઈલી કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ છે તેના વિશિષ્ટ લક્ષણો એકાએક ફીવર , હેડેક અને શરીરમાં દુખાવો થાય છે ફીવરના ત્રીજા દિવસે સ્કીન પર ટીપીકલ રેસ ( અજિત પ્રકારની ફોડલી ) અને ઇરપ્શન દેખાય છે તેનો માટે પર મિનિટ રહે છે.
• ઇ.સ 1967 WHO સ્મોલ પોકસના ઇરાડીકેસન માટે પ્રોગ્રામ બનાવ્યું અને ઇન્ડિયા ને પાંચ જુલાઈ 1975 માં સ્મોલ પક્સથી મુક્ત જાહેર કરવામાં આવ્યું. ત્યારબાદ છેલ્લે ઈશ્વર 1977 માં બાંગ્લાદેશની અંદર એકમાત્ર કેસ જોવા મળ્યો હતો.

type of small pox

1.વેરીઓલા મેજર

• આની અંદર વધારે ડીપમાં ઇરપ્સન હોય છે આ ઇરપ્સન ઘણી વખત બ્લડ પણ નીકળે છે તેને કારણે કાયમી નોર્માલિટી પણ થાય છે તેથી તેને વેરિઓસા મેઞડ કહે છે.

વેરીઓલા માઇનોર

• આમાં ઇરપ્સન super ફિસીયલ હોય છે અને માઈલ્ડ ફ્રોમમાં હોય છે જે વ્યક્તિમાં ઇમ્યુનિટી વધારે હોય તેને માઇનોર વેરીઓલા થાય છે.

એપીડેમીલોજીકલ ફેક્ટર

1.Agent

• સ્મોલ પોક્સ વેરીયોલા વાયરસ દ્વારા થાય છે તે રેસ્પીરેટરી ટ્રેક , સ્કિન ઉપર ઘા , મયુકોઝા અને સ્મોલ બોક્સના સ્કેબ દ્વારા થાય છે.

સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન

• સ્મોલ પોક્સના કેસ દ્વારા

મોડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન

1.ડો્પલેટ ઇન્ફેક્શન સ્મોલ પોકસ મુખ્યત્વે ડ્રોપલેટ ઇન્ફેક્શન દ્વારા ફેલાય છે મોટાભાગના દર્દીઓને ફેસ ટુ ફેસ કનેક્ટ દ્વારા ઇન્ફેક્શન લાગે છે.

2.ઈન્ફેક્ટર ડસ્ટ કપડા , પથારી વગેરે માંથી ઇન્ફેકટેડ ડસ્ટ ઈનહાલ થવાથી પણ ઇન્ફેક્શન લાગી શકે છે.

3.ફોમાઈટસ પેશન્ટ દ્વારા વપરાયેલા આર્ટીકલ્સનો ઉપયોગ બીજી વ્યક્તિ કરે તો પણ ડીસીઝ થઈ શકે છે

4.ઇનકયુબેશન પિરિયડ સ્મોલ પોક્સનો ઇનકયુબેશન પીરડ 11 થી 14 દિવસનો હોય છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

1.Pre ઈરવટીવ સ્ટેજ

• આ ડીસીઝ નો અટેક સડન્લી આવે છે
• 103 ડિગ્રી ફેરનહીટ થી 16 ડિગ્રી ફેરનહીટ સુધીનો તાવ હોય છે જે મુખ્ય લક્ષણ છે
• પીઠ નો દુખાવો માથાનો દુખાવો અને શરીરનો દુખાવો થાય છે
• નાના બાળકોમાં વોમિટિંગ અને ઇચીગ જોવા મળે છે.
• ઘણી વખત પેશન્ટમાં બકવાસ તથા ખેંચપણ આવે છે
• આ સ્ટેજ સામાન્ય રીતે બે થી ચાર દિવસ સુધી રહે છે.

2.ઈરપ્કટીવ સ્ટેજ

• તાવના ત્રીજા દિવસથી રેસ દેખાય છે જે પ્રથમ ચેહરા ઉપર અને બોડીના ઉપરના ભાગોમાં દેખાય છે
• રેસ હંમેશા છુટા છવાયા હોય છે જેમ મેક્યુંલ પેપ્યુલ વેશીકલ અને પેસ્ટયુલ વગેરે સ્ટેજમાંથી પસાર થાય છે રેસ ઉપર છેલ્લે ભીંગડું થાય છે અને તે ખરી જતા કાયમી માટે ડાઘ રહી જાય છે.

મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ

• સ્મોલ પોક્સમાં કોઈ સ્પેસિફક મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ અપાતી નથી માત્ર લક્ષણો પ્રમાણે ટ્રીટમેન્ટ આપવામાં આવે છે
• પેશન્ટને બેડ રેસ્ટ આપવો
• ઈચિંગ અને ઇરીટેશન અટકાવવા માટે ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ ઓઇન્ટમેન્ટ લગાવી
• દુખાવો ઓછો કરવા પેન રિલીવ ડ્રગ્સ આપો
• ઇન્ફેક્શન લાગતું અટકાવવા માટે એન્ટિબાયોટિક ડ્રગ આપવી
• દર્દીને સમતોલ અને પોષક તત્વો યુક્ત આહાર આપવો
• પેશન્ટ અને દરરોજ પોટેશિયમ પરમેગેનેટ લોશનથી બાથ આપવો અને પાવડર એપ્લાય કરવો
• પેશન્ટનો માઉથ , હેડ , ઇયર , નોઝ અને નેઈલ કેર આપવી
• જરૂરી હેલ્થ ટીચિંગ આપવુ.

કંટ્રોલ એન્ડ પિ્વેન્ટીવ મેઝર

પ્રિવેન્ટી મેજર ( અટકાવવું)

1.ઈમ્યુનાઈઝેશન રોક થયા પહેલા સ્મોલ પોકસની વેક્સિન મુકાવી.

2.હેલ્થ એજ્યુકેશન લોકોને રોગ વિશે આરોગ્ય શિક્ષણ આપવું

કંટ્રોલ મેઝર

1. નોટિફિકેશન હેલ્થના વડા ને જાણ કરવી
2. આયસોલેશન પેશન્ટને અલગ રાખવું
3. ડીસ- ઇન્ફેક્શન દર્દીના વપરાયેલા સાધનોનું પ્રોપર ડીશ ઇન્ફેક્શન કરવું
4. અલી્ ડાયગનોસિસ રોગનું નિદાન જલ્દી અને વહેલું કરવું
5. મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ રોગનું નિદાન થાય કે તરત જ દર્દીને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરી મેડિકલ સારવાર લેવી જેથી રોગને આગળ વધતો અટકાવી શકાય

કોમ્પ્લિકેશન

• બહેરાશ
• અંધાપો
• મગજમાં ચેપ લાગવો
• હિમરેજ
• ન્યુમોનિયા

13 .ટાઈફોડ ફીવર

વ્યાખ્યા આ સાલમોનેલા ટાઇફી નામના બેક્ટેરિયાથી થતો રોગ છે આમાં લાંબા સમય સુધી તાવ આવે છે અને ડાઈજેન્સ્ટીવ સિસ્ટમમાં થતા કાર્યોમાં ડિસ્ટર્બન્સ જોવા મળે છે અને એન્ટ્રીક ફીવર પણ કહે છે

એપીડેમિયોલોજીકલ ફેક્ટર

1.Agent સાલમોનેલા ટાઈફી બેસિલસ

2.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન ટાઈફોડ ફીવર ના પેશન્ટ તથા કેરિયર ( વાહક ) દ્વારા ફેલાય છે જેમાં કેરિયર વધારે ગંભીર બાબત છે કારણ કે તે કેટલાક વર્ષો સુધી ટેપ ફેલાવે છે અને તેને શોધતી ન શકાય તેવા હોય છે

3.ઇન્ફેકટીવ મટીરીયલ્સ યુરીન અને સ્ટૂલમાં ટાઇફોડ બેસીલાય બહાર નીકળતા હોય છે અને તેના દ્વારા તે ફેલાય છે આ ઉપરાંત દૂષિત પાણી , મિલ્ક તથા વેજીટેબલ થી ફેલાય છે માખી દ્વારા પણ આ રોગ ફેલાય છે.

4.Age and sex સામાન્ય રીતે આ રોગ દરેક ઉંમરમાં જોવા મળે છે પરંતુ 10 થી 30 વર્ષના ઉંમરના વ્યક્તિમાં વધારે સામાન્ય છે અને સ્ત્રી અને પુરુષના સરખું જોવા મળે છે એક વખત ટાઈફોડ થયા પછી ભાગ્યે જ બીજીવાર જોવા મળે છે

5.ઇનકયુબેશન પિરિયડ એક થી ત્રણ વીક

ચિન્હો અને લક્ષણો

• પેશન્ટ અને તાવ આવે છે
• આ તાવ ધીમે ધીમે વધે છે અને ધીમે ધીમે ઘટે છે
• નબળાઈ લાગે છે
• આ સિવાય બીજા કોઈ ચોક્કસ ચિન્હો જોવા મળતા નથી

ડાયગ્રોસિસ

• વિડાલ ટેસ્ટ જો વીડાલ ટેસ્ટ પોઝિટિવ આવે તો ટાઈફોડની ટ્રીટમેન્ટ આપવામાં આવે છે
• ટ્રીટમેન્ટડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ એન્ટિબાયોટિક આપવામાં આવે છે આ ઉપરાંત ચિન્હો અને લક્ષણો પ્રમાણે સારવાર અપાય છે.

અટકાયત ના પગલાવો

• જેમાં નોટિફિકેશન , વહેલું નિદાન, આઇસોલેશન વગેરે ખૂબ જ અગત્યના છે દર્દીના કપડા અને તેણે ઉપયોગમાં લીધેલા વાસણોનો યોગ્ય રીતે ડીસ ઇન્ફેક્શન કરવું એથી ડેમિક વખતે ટાઈફોડ વેક્સિનનું ઇમ્યુનાઇઝેશન કરાવો લોકોને ચોખ્ખું અને ક્લોરિનેશન વાળું પીવાનું પાણી મળી રહે તેનું ધ્યાન રાખવું લોકોને ઉકાળેલું પાણી પીવાની સલાહ આપવી માખીના ઉત્પન્ન સામે પગલાં લેવા લોકોને ઉઘાડો ખોરાક ન ખાવાની સલાહ આપવી લોકોનું વ્યક્તિગત સ્વાસ્થ્ય જાળવવા માટે આરોગ્ય શિક્ષણ આપવો લેટ્રીન ગયા પછી અને જમતા પહેલા સાબુ પાણીથી હેન્ડ વોચ કરવો.

ટાઈપફોઈડ વેક્સિન

1.‌ મોનોવેલેન્ટ આ વેક્સિનમાં એક ml માં હજાર મિલિયન સાલમોનેલા ટાઇફી હોય છે

2.બાયવેલેન્ટ આ વ્યક્તિમાં એક ml માં હજાર મિલિયન સાલમોનેલા ટાઇફી અને 500 મિલિયન પાર્ટીકાઈ બેક્ટેરિયા હોય છે

• આ વેકશીન પાવડર સ્વરૂપમાં બનાવાય છે જેને AKD ( એક્શન ફિલ્ડ એન્ડ ડ્રાય ) પણ કહે છે
• આ મોનોવેલેન્ટ અને બાયવેલેન્ટ વેક્સિન 5 ml ના ડોસમાં ચારથી છ વિકના અંતરે આપવામાં આવે છે આની ઇમ્યુનિટી એક વર્ષ સુધી હોય છે દર ત્રણ વર્ષે 0.5 ml નો બુસ્ટર ડોઝ લેવો યોગ્ય છે ટાઇફોઇડ વેક્સિન ટાઇફોઇડ ફીવર સામે 100% રક્ષણ આપતું નથી પરંતુ તેના તેથી ગંભીરતા ઘટાડે છે.

14. મેલેરિયા
વ્યાખ્યા મેલેરિયા તે એક હાઈલી કોમ્યુનિકેસન છે તે મેલેરિયા પેરાસાઈટ દ્વારા થાય છે તે ઇન્ફેક્ટેડ ફિમેલ એનોફીલીશ મચ્છરના કરડવાથી ફેલાય છે

એપીડેમિયોલોજીકલ ફેક્ટર

1. Agent

• મેલેરિયા પેરાસાઈટ ચાર પ્રકારના જોવા મળે છે
  1- પ્લાઝમોડિયમ વાયવેક્સ
  2- પ્લાઝમોડિયમ ફાલ્સી પરમ
  3-પ્લાસમોડિયમ મેલેરી
  4-પ્લાઝમોડિયમ ઓવેલ
• પ્લાઝમોડિયમ વાયવેક્સ નો એટેક દર 72 કલાકે આવે છે
• પ્લાઝમોડિયમ ફાલ્સીપેરમ નો અટેક દર 48 કલાકે આવે છે તેમાં ડેથનું લેવલ વધારે હોય છે
• પ્લાઝમોડિયમ મલેરી અને પ્લાઝમોડિયમ ઓવેલ તે ઇન્ડિયામાં જોવા મળતા નથી પરંતુ તે આફ્રિકામાં જોવા મળે છે તેનો અટેક દર 96 કલાકે આવે છે.

2.Age સામાન્ય રીતે બધી જ એજ ગ્રુપમાં જોવા મળે છે.

3.Sex ફિમેલ કરતા મેલમાં વધારે જોવા મળે છે

4.સીઝન ઓગસ્ટ થી નવેમ્બર

5.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન

• ઇન્ફેક્ટેડ ફીમેલ એનોફેલિસ્ટ મચ્છર દ્વારા
• ઇન્ફેક્ટેડ પર્સન દ્વારા

6.મેડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન ઇન્ફેક્ટેડ ફિમેલ એનોફીલીસ મચ્છર ના કરોડવાથી

7.ઈન્કયુબેશન પિરિયડ 10 થી 14 દિવસ

ચિન્હો અને લક્ષણો તેને ત્રણ સ્ટેજમાં વહેંચવામાં આવે છે

1.કોલ્ડ સ્ટેજ

• માથું દુખે
• તાવ આવે
• સ્કીન ઠંડી પડી જવી
• શરીરમાં દુખાવો

2.હોટ સ્ટેજ

• ફીવરમાં વધારો થાય
• વધારે પડતું માથું દુખે
• પલ્સ રેટ વધી જાય
• શરીર ગરમ લાગે

3.સલ્ટીગ સ્ટેજ

• ખૂબ જ પરસેવો થાય છે
• ધીમે ધીમે તાવ ઘટાડો જ થાય

વધારાના ચિન્હો અને લક્ષણો

• પાંડુ રોગ ના ચિન્હો અને લક્ષણો જોવા મળે
• નબળાઈ
• હીપેટોસ્પ્લ નો મેગાલી (લીવર અને બરોડ મોટી થઈ જાય )
• પેટમાં દુખાવો થાય

ડાયગ્નોસીસ

• પેશન્ટની હીન્ટ્રી દ્વારા
• પેશન્ટ ના ચિન્હો અને લક્ષણો દ્વારા
• બ્લડ ટેસ્ટ

treatment

પ્રિઝમટિવ ટ્રીટમેન્ટ

• બધા જ કેસ મેલેરિયાના કેસ છે તે તેવું ધારીને હેલ્થ વર્કર પેશન્ટને 600 mg ક્લોરોક્વીનની ટેબલેટ આપે છે અને આવા પેશન્ટના બ્લડ સેમ્પલની સ્લાઇડ બનાવીને phc પર નિદાન માટે મોકલે છે આ સ્લાઈડ ઉપર પેશન્ટનો નામ age અને સરનામું નોંધેલ હોય છે
• જો મેલેરીયા પેરાસાઈડ પોઝિટિવ આવે તો પછીથી રેડીકલ ટ્રીટમેન્ટ આપવામાં આવે છે.

રેડીકલ ટ્રીટમેન્ટ

• જ્યારે મેલેરીયા છે તેવું કન્ફર્મ થઈ જાય ત્યારે રેડીકલ ટ્રીટમેન્ટ અપાય છે જે પાંચ દિવસ સુધી નીચે પ્રમાણે અપાય છે
  Tab – કલોકવિન 0.6 gm/day
  Tab – પ્રીમાક્વીન 15 mg/day

• plasmodium falsiperam ને લીધે મેલેરિયા થયેલ હોય તો ક્લોરોક્વીન ત્રણ દિવસ માટે અને પેરાક્વિન દસ દિવસ માટે આપવામાં આવે છે
• જો પ્લાઝમોડિયમ વાયવેક્સના લીધે મેલેરિયા થયેલ હોય તો ક્લોરોકવીન 3 દિવસ માટે અને પ્રેમ આપવી 14 દિવસ માટે આપવામાં આવે છે
• જો પેશન્ટને સીરીયલ સેરેબ્લ હોય તો ઇન્જેક્શન કવીનાઈન હાઇડ્રોક્લોરાઇડ 10 mg નોર્મલ સલાઈન કે ગ્લુકોઝના પાઈન જોડે IV આપવો.

નર્સિંગ કેર

• પેશન્ટને કમ્પ્લીટ બેડ રેસ્ટ આપવો
• ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ દવા આપવી
• દર ચાર કલાકે ટી,પી,આર લેવા અને તેનો રેકોર્ડ રાખવો
• ફિવર કેટલા દિવસ છે અને ક્યારે આવે તે જોવું
• પેશન્ટ અને ઠંડી સાથે તાવ આવે ત્યારે વધારાના બ્લેન્કેટ રાખવા
• પરસેવા સ્ટેજમાં ભીના કપડા ઢીલા કરવા જરૂર લાગે તો બદલવા
• પેશન્ટ નું માઉથ ક્લીન રાખો
• પેશન્ટને હાઈ પ્રોટીન હાઈ કેલેરી અને વિટામીન યુક્ત ફૂડ આપવું

પ્રવેન્શન એન્ડ કંટ્રોલ મેજર

1.એન્ટી મેલેરિયા મેજર

• હેલ્થ વર્કર એ ઘરે ઘરે જઈને મેલેરિયાના સં કાદપદ કેશોનું વહેલું નિદાન કરવું
• હેલ્થ વર્કરે દર 15 દિવસે વિઝીટ કરવી
• તાવ વાળા દરેક પેશન્ટના બ્લડ સ્લાઇડ બનાવીને તેને પર PHC મોકલવી.
• તપાસ માટે મોકલાવેલ કેશોમાં પોઝિટિવ કેસને રેડીકલ ટ્રીટમેન્ટ આપવું

મચ્છરના કંટ્રોલના પગલાંઓ

• ખુલ્લી જગ્યામાં પાણી ભરેલું હોય કે ખાડા ભરેલા હોય તો તે પાણીના નિકાલને વ્યવસ્થા કરવી અથવા તો પાણી ભરેલા ખાડામાં કેરોસીન અથવા બળેલું ઓઇલ નાખવું
• ખૂબ જ મોટા પાણીના સંગ્રહસ્થાનમાં અથવા તો સ્થાયી રીતે ભરાતા પાણીમાં ઘણી માછલી નાખવામાં આવે છે તે મચ્છર ના ઈંડાને ખાઈ જાય છે અને જેથી મચ્છર ને ઉત્પત્તિ ઘટે છે
• ઘરની આજુબાજુ ચોખ્ખાઈ રાખવી તેમજ ઘરમાં ઉપયોગમાં લેવાતા ફૂલદાની , ફી્ઝ ,એસી કુલર વગેરેમાં જમા થતા પાણીને નિયમિત રીતે ક્લીન કરવું જોઈએ
• મચ્છર ન કરડે તે માટે પગલાં લેવા નીલગીરી નું તેલ લગાડવું આ ઉપરાંત સ્કૂલ જતા બાળકોને આખી સિવીલેસના કપડા પહેરાવવા તથા બુટ મોજાનો ઉપયોગ કરવો
• રાત્રે સૂતી વખતે મચ્છરદાની નો યુઝ કરવો જોઈએ
• સવારે સૂર્યોદયમાં સમય તથા સાંજે સૂર્યાસ્તના સમયે ઘરમાં ધૂપકે ધુમાડો કરવો
• રાત્રે સુતી વખતે મચ્છર માટેનું લિક્વિડ કે મચ્છરને અગરબત્તી નો યુઝ કરવો.

પેરિસ ગ્રીન

• આ એક પ્રકારનું કેમિકલ છે જેનું મિશ્રણ બનાવી મશીન દ્વારા ઉપર છાંટવામાં આવે છે તેનાથી માછલી કે પાણીને નુકસાન થતું નથી તેમ જ અટકાવે છે મચ્છર ને ઉત્પતિ વાળા વિસ્તારોમાં DDT નો છંટકાવ પણ કરવામાં આવે છે

BHC ( બેન્ઝાઈ હેકઝા ક્લોરાઇડ )

• આ એક કેમિકલ છે જેનો છંટકાવવો કરવાથી મચ્છરની ઉત્પત્તિ ઘટે છે અને તે ઘણો સસ્તો અને યુઝફુલ સ્પ્રે છે

મેલિયોથીન:-મેલિયોથીન

• આ એક પ્રકારનો પાવડર છે જેને ગટરને આસપાસ ખુલ્લા સંડાસ બાથરૂમની આસપાસ તથા ઘરના ખૂણાને આસપાસ છાંટવામાં આવે છે

પેઈન્ટ:-

• ઘરમાં દીવાલને ધોવરાવતી વખતે કે ચુનો કરતી વખતે DDT મિક્સ કરવામાં આવે છે જેથી તેની વાસથી મચ્છર ઘરમાં આવતા નથી.

NOTE

• હાલમાં મેલેરિયા વિરોધી કોઈપણ રચિ આપવામાં આવતી નથી.

15.ડેન્ગ્યુ ફીવર:-

વ્યાખ્યા:-

• ડેન્ગ્યુ ફિવર ઇનફેક્ટિવ રોગ છે. અને તે મચ્છર દ્વારા ફેલાય છે. તે એડિસ ઇજિપ્ત મચ્છર કરડવાથી આ રોગ થાય છે. તેમાં આંખને પાછળ હાડકા અને જોઈન્ટ માં વધારે પડતો દુખાવો અને રેસ જોવા મળે છે.

એપીડેમીયોલોજીકલ ફેક્ટર:-

1.Agent:- એડીસ ઈજીપ્ત મચ્છર દ્વારા

2.Age:- બધી age group માં જોવા મળે છે

3.સેક્સ:- બંને જાતી માં જોવા મળે છે

4.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન:- -એડિસ ઇજિપ્ત મચ્છર દ્વારા તથા ચેપી વ્યક્તિ દ્વારા

5.મોડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન:- સેપી મચ્છર દ્વારા રોગ ફેલાય છે

6.ઇનકીબેશન પિરિયડ:- ત્રણ થી દસ દિવસ

ચિન્હો અને લક્ષણો:-

• સખત વધારે તાવ (104થી 105 F) પાસ થી સાત દિવસ સુધી આવે છે
• હેડક અને આંખ લાલ થઈ જાય છે
• આંખની આસપાસ પેઈન થાય છે. અને પેઈન આંખને મુમેન્ટ કરાવતા વધે છે.
• સાંધામાં દુખાવો થાય છે.
• તાવ આવવાના કારણે 3 થી 4 દિવસ પછી બોડી પર રેસ દેખાય છે. આ રેસ હથેળી અને ત્યારબાદ પગમાં દેખાય છે.
• બોનમાં સ્ટીફનેસ આવવાના કારણે પર્સન પોતાના પગમાં આગળા પર ચાલે છે આ સ્થિતિને કોકરલાઈ એટીટ્યુડ કહે છે.

ડાયગ્નોસીસ:-

• મેલેરિયાના ચિન્હો અને લક્ષણો પરથી ડાયગ્નોસીસ કરવું થોડું અઘરું છે કારણ કે મેલેરિયાના ચિન્હો અને ડેન્ગ્યુના સિન્હો સરખા છે આથી બ્લડ ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.

સારવાર:-

• મચ્છર ઉપદ્રવ થતા અટકાવો
• મચ્છરદાની નો ઉપયોગ કરવો
• ડાયરેક્ટ આંખ પર લાઈટ નો પ્રકાશ ન આવે તેનું ધ્યાન રાખવું
• માથું દુખે એના માટે તથા તાવ આવે તેના માટે આઈસ પેક મૂકવા
• પેશન્ટ ડિપ્રેશન માં જતું ન રહે તેનો ખાસ ખ્યાલ રાખો
• સમતોલ આહાર આપો
• TPR ડોક્ટર ના ઓર્ડર મુજબ ચેક કરાવો
• માઉથ કેર આપવી
• આઈ કેર પરવી
• આઈસોલેશન કરવાની આમા જરૂર નથી.

16 .ફાઈલેરીયા ( હાથીપગો):-

વ્યાખ્યા:-

• ફાઈલેરીયા એ કોમ્યુની કેબલ ડીસીઝ છે. ફાઈલેરીયા પેરાસાઈડ દ્વારા થાય છે. તે માણસના ક્યુલકેસ મચ્છર કરડવાથી થાય છે.
• જે હાલમાં ભારતમાં ફેલાયેલ છે તે ખાસ કરીને કેરલ, આંધ્રપ્રદેશ, બંગાળ ,તમિલનાડુ,મધ્યપ્રદેશ અને બિહારમાં જોવા મળે છે.
• હાલમાં અંદાજે એન્ડેમિક એરિયામાં 236 મિલિયન કેસ જોવા મળે છે. આ રોગને હાથી પગો પણ કહેવામાં આવે છે.

એપીડેમીયોલોજીકલ ફેક્ટર:-

1.agent:- ફાઇલેરિયા થવા માટે ફાઇલરીયા ના પેરાસાઈટ જવાબદાર છે.

1. વુંચ્ચેરિયા બેનક્રોફટી
2. બુગિયા મલાઈ દ્વારા થાય છે.

2.Age:- બધી જ એજ ગ્રુપમાં જોવા મળે છે.

3.Sex :-બંને જાતિમાં પરંતુ મેલમાં વધારે જોવા મળે છે.

4.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન:- ઇન્ફેકટીવ પર્સન જેના પેરિફરલ બ્લડમાં માઈક્રો ફાયલેરીયા હાજર હોય છે.

5. Made of transmission :-ફાઈલેરીયા એ મોસકિટો બોન્ છે તેના ફેલાવવા માટે મચ્છર જવાબદાર છે.

• 1.વુંચ્ચેરિયા બેનક્રોફટી
• 2.બુગીયા મલાઈ

6.ઇનકયુબેશન પિરિયડ:- 5 થી 10 મહિના

ચિન્હો અને લક્ષણો:-

• જીવાણુ શરીરમાં દાખલ થાય ત્યારબાદ એલર્જી થાય છે.
• ત્યારબાદ એક થી બે વર્ષ પછી લીમ્ફગ્લેન્ડ (લસિકા ગ્રંથી) માં ઇન્ફેકશન લાગે છે.
• ફીવર ધ્રુજારી તેમજ સ્કીન ઉપરના લીમ્ફવેસલ રેડ દેખાય છે.
• લોવર લીમ્ફ માં વધુ અસર કરે છે ( કમર નો ભાગ )
• પગ માં સોજો આવે છે.
• પુરુષમાં હોય તો સ્ક્રોટમ પર સોજો આવે છે.
• ઘણી વખત આ તબક્કો 10 વર્ષ કે તેથી વધુ હોય છે.

ડાયગ્નોસીસ:-

• પેશન્ટની હેન્ડ્રી દ્વારા
• ચિન્હો અને લક્ષણો દ્વારા
• બ્લડસ સ્મીયર ટેસ્ટ દ્વારા

નોંધ
બ્લડ્ સ્મીયર ટેસ્ટમાં બ્લડ સેમ્પલ રાત્રે 1 થી 2 વાગ્યાના સમયમાં જ લેવાય છે કારણ કે દિવસ દરમિયાન માઇક્રોફાઇલએરિયા લંગ્સ અને મોટી બ્લડ વેસલ્સમાં ફરતા હોય છે જે રાત્રે પેરીફરલ. સુપરફિશિયલ. બ્લડ વેસલ્સ માં આવે છે.

સારવાર:-

1.મેડિકલ કેર:-

• ટેબ્લેટ હેટા્ઝાન ( ડાય‌ઈથાય કાર્બોનિઝાઇન ) ડોઝમાં આપવામાં આવે છે. તે સ્મોલ ડોઝમાં 6 mg/kg બોડી વેઈટ પ્રમાણે આપવામાં આવે છે. આ ફાઇલેરિયા માટે સેફ અને ઇન્ફેકટીવ ડ્રગ છે. તે માઇક્રોફાઈલેરીયા અને એડલ્ટ વર્મ નો નાશ કરે છે.
• સિમ્પ્ટોમેન્ટિક ટ્રીટમેન્ટ ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ આપવી હેડેક માટે એનાલજેસીક ડ્રગ , ફીવર માટે એન્ટિ પાયરેટિક ડ્રગ આપવામાં આવે છે. હાથી પગા માટે જે તે પાર્ટને એલિવેટ કરવૂ ( ઉચુ કરવું ) લોકલ એપ્લિકેશન તરીકે ગ્લિસરીન એપ્લાય કરવો અને સપોર્ટ આપીને જ બેન્ડેજ બાંધવો.
• જરૂરી સપોર્ટ કેર આપવી.
• રૂટીન નર્સિંગ કેર આપવી.

પિ્વેન્ટીવ એન્ડ કંટ્રોલ મેજર:-

(મેલરિયા કંટ્રોલ પિ્વેન્ટીવ મુજબ )

પો્ગનોસિસ:- પ્રગ્નસીસ રોગ થયા પછીથી થોડા કેસોમાં સારો જોવા મળે છે. પરંતુ જો અર્લી સ્ટેજમાં કે અગાઉ ટ્રીટમેન્ટ લેવામાં આવે તો ક્યોર થઈ શકે છે.

17.કાલાઆઝાર :- ( કાળીયો તાવ ) ( ડમ ડમ ફીવર )

વ્યાખ્યા:-

• આ એક ચેપી રોગ છે તેમાં સ્પીલિંન અને લીવર મોટું થાય છે. જે લીસમેનયા ડોનોવાની નામના પેરાસાઇડથી થાય છે. જેમાં પેશન્ટ એકદમ નબળો પડી જાય છે. અને સ્કીન પર કાળા ટપકા થાય છે. જે ખાસ કરીને બંગાળ, બિહાર અને આસામમાં જોવા મળે છે.

એપીડેમોલોજીકલ ફેક્ટર:-

1.પોઝિટિવ એજન્ટ :-લીસમેનિયા ડોનોવાની પેરાસાઈટ

2.Age:- બધાએ એ જ ગ્રુપમાં અસર કરે છે

3.Sex :-બંને જાતિ માં સરખા પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.

4.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન:-

• ચેપી વ્યક્તિના સલાઈવા બ્લડ અને સ્ટુલ દ્વારા
• ફ્લેબેટોમસ સેન્ટ ફલાય દ્વારા ફેલાય છે.

5.મોડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન :-ઇન્ફેક્ટેડ ફલેબેટોમસ સેન્ડ ફેલાય દ્વારા , પાલતુ પ્રાણીઓ દ્વારા ,EX કુતરું પેશન્ટના બ્લડસલાઈવા સ્ટૂલ અને યુરીન દ્વારા

6.ઇનકયુબેશન પિરિયડ:- બે વિક થી અઢાર મંથ

સિન્હો અને લક્ષણો:-

• ડાયેરિયા
• અનિયમિત ફીવર
• લીવર એન્ડ લાર્જ થાય પરંતુ કઠણ કે દુખાવો થતો નથી
• સ્પીલીન નીચેની બાજુ એ મોટું થાય છે રોગના ડર મહીને એક ઇંચ (2.5CM ) વધે છે ચેલે તે મોટું થતા પેલ્વિક સુધી પોસે છે. પણ કઠણ હોતું નથી.
• લો બીપી
• પલ્સ વધી જાય
• કફ થાય છે
• પેઢા અને નાકમાંથી લોહી નીકળે છે
• બો્ન્કોન્યુમોનિયાથઈ શકે
• જોન્ડીસ ડેવલોપ થઈ શકે
• માઉથ તેમજ સ્કિન પર બ્લેક કલર ટપકા જોવા મળે છે

ડાયગ્નોસી:-

• પેશન્ટની હીન્ટ્રી દ્વારા
• ચિન્હો અને લક્ષણો દ્વારા
• લીવર બાયોપ્સી દ્વારા
• લોહીની સકાસણી દ્વારા

ટ્રીટમેન્ટ:-

• સ્પેશિયલ ડ્રગ અપાય છે જે ટોપીકલ પેરાસાઇઝનો નાશ કરે છે દા.ત ઇન્જેક્શન સોડિયમ સ્ટીબોગ્લુકોનેટ 6 ml અથવા IV દરરોજ 10 થી 14 દિવસ માટે આપવામાં આવે છે
• આ ઉપરાંત તેની સાથે બીજા કેટલાક એડવાન્સ ઈન્ફેક્શનમાં હાયર એન્ટિબાયોટિક ડ્રગ્સ જેવીકે એમ્ફોટેરીશન – B 1 mg/kg off body wait IV ગ્લુકોઝ સલાઇનમાં 4-6 કલાક ચાલે તેમ ધીમે અપાય છે
• પેશન્ટને લક્ષણો પ્રમાણે ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ સારવાર આપવી ex તાવ માટે એન્ટિપાયરેટીક ટેબલેટ PCM
• ઓપોટીવ સારવારમાં વિટામીન આપવામાં આવે છે e.g M.V ( મલ્ટી વિટામીન ) BC ( બી કોમ્પ્લેક્સ )

નર્સિંગ કેર:-

• વેલ વેન્ટિલેટર રૂમમાં સ્ટ્રીકલી આઇસોલેશન કરવામાં આવે છે.
• કમ્પ્લીટ બે ડ્રેસ આપવો
• દર ચાર કલાકે TPR લેવા
• ઇન્ફેક્શન સામે રક્ષણ આપવું
• જનરલ કન્ડિશન નું ઓબ્ઝર્વેશન કરવું
• વાઈટલ સાઇન લેવા અને ચેક કરવું
• કોમ્પ્લીકેશન માટે ઓબ્ઝર્વેશન કરવું
• જનરલ નર્સિંગ રૂટિન કેર આપવી

પ્રીવેનટીવ મેજર:-

• સેન્ડફ્લાઈંનો નાશ કરવો અને તે માટે DDTનો છંટકાવ કરવો
• હેલ્થ એજ્યુકેશન આપો
• મચ્છરદાની નો યુઝ કરવો

કંટ્રોલ મેજર:-

• નોટિફિકેશન
• અલી્ ડાઇગનોસીસ
• આઈસોલેશન
• ડીસ ઈન્ફેક્શન
• હેલ્થ એજ્યુકેશન
• મેડીકેશન/ટ્રીટમેન્ટ

કોમ્પ્લિકેશન:-

• જોન્ડીસ
• બ્રોનકોન્યુમોનિયા
• એસાઈટીસ
• ગેંગરીન
• મરડો
• સ્ટોમેટાઈટીસ ( ચાંદિ )

પ્રોગનોસીસ:- મોટાભાગે poar જોવા મળે છે.

18 ટે્કોમાં ( આંખોમાં જોવા મળે છે ):-

ટ્રેકોમા એ ગ્રીક શબ્દ છે તેનો અર્થ રફ થાય છે ટ્રેકોમા એક ખૂબ જ જૂનો અને ઝડપથી ફેલાતો રોગ છે જો તેની સારવાર વહેલી કરવામાં ન આવે તો અંધાપો આવે છે.

વ્યાખ્યા

ટે્કોમાં એ કલેમેડીયા ટ્રેકોમાં વાયરસ વડે કન્ઝેકટાઇવા અને કોર્નિયામાં થતો રોગ છે આ રોગ ચેપી અને કોનીક છે જેનાલીધે કન્ઝેકટાઇવામાં સ્કેરિંગ થવાથી આઇલેસીસ કે આઈલીડની માર્જિન અંદર તરફ વળી જાય છે. આ આઈલીડની કારણે કોર્નીયલ અલ્ચર થવાથી દૃષ્ટિ જતી રહે છે.

એપીડેમિયોલોજીકલ ફેક્ટર:-

1.agent:- કલેમેડીયા ટ્રેકોમા વાયરસ

2.Age:- ગમે તે એઝ માં થાય છે પરંતુ બાળકોમાં વધુ જોવા મળે છે

3.એરીયા:-

• ઉત્તર ભારતમાં પંજાબી લોકોમાં વધુ જોવા મળે છે
• ગીચ વસ્તી હોય ત્યાં વધુ જોવા મળે છે
• ખરાબ સેનીટેશન હોય ત્યાં વધુ જોવા મળે છે
• અયોગ્ય વ્યક્તિગત સ્વચ્છતા અને આરોગ્ય
• સૂકૂ હવામાન
• સ્વિમિંગ પૂલના પાણીનું બરાબર ફ્લોરિનેશન ન થવાથી જનાઈટલ ક્લેમેડીયા ઇન્ફેક્શન વખતે ઓરલ જનાઈટલ સેક્સ ને લીધે ટ્રાન્સમિશન થાય છે.

ઈન્ક્યુબેસન પિરિયડ:- પાંચ થી બાર દિવસ

મોડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન :-ઓકયુલર ડિસ્ચાર્જ મારફતે તેમજ ઈનફેક્ટેડ વસ્તુ જેમકે કાજલ , સૂરમો આજવાથી અને ફિંગર વડે , માખીઓ મારફતે ફેલાય છે

સાઈન એન્ડ સિન્ટોમ:- એના ત્રણ સ્ટેજ છે

શરૂઆતનો તબક્કો:-

• આંખ લાલ થઈ જાય છે
• આંખમાં ફોરેન બોડી સેન્સેન થાય છે
• ખંજવાળ આવે છે
• આંખમાંથી આંસુ આવે છે
• (પ્રકાસ થી લાગતો ડર ) ફોટો ફોબિયા થાય છે
• આંખમાં દુખાવો થાય છે અને ડિસકમ્ફલ્ટ થાય છે
• ડિસ્ચાર્જ નીકળે છે
• લીડ સોજી થાય છે
• આઇલીનનિ અંદરના ભાગમાં મોટું ફોલિકલ બને છે

મધ્ય તબક્કો:-

• ફોલીકલમાં હાઈપર ટ્રોફી થાય છે
• આઈ લેસીસના હેર ફોલીકલની અંદરની તરફ વળી જાય છે
• પેઈન થાય છે
• આઈલીડ માર્જિન અંદર તરફ વળવાના લીધે કોર્નિયામાં અલ્સ રેશન થાય છે

મોટો તબક્કો:-

• કંજકટાવાઈટિસ થાય છે
• કેરેટાઇટિસ ( કોર્નિયામાં થતું ઇન્ફેક્શન )

ટ્રીટમેન્ટ:-

• કંજેકટાઈવામાં 1 પર્સન્ટેજ સિલ્વર નાઇટ્રેટ લગાવવામાં આવે છે.
• સલ્ફાસીટામાઇન 20 પર્સન્ટેજ આઇડોપ્સ QDS ( દિવસમાં 4 વાર ) 1 મહિના સુધી લગાવવી
• જેનટામાયસીસ HS ( રાત્રે સૂતી વખતે )
• એટ્રોપિન આઈ ટ્યુબ HS ( રાત્રે સૂતી વખતે )
• આઇલેસીસ કે આઈલીડ અંદર વળી ગયું હોય તો સર્જીકલ સારવાર આપવામાં આવે છે.

પ્રિવેન્શન એન્ડ કંટ્રોલ મેજર:-

• આઇસોલેશન
• કોન્ટમીનેશન અટકાવવું
• આઈ ડિસ્ચાર્જનો યોગ્ય નિકાલ કરવો
• રૂમાલ અલગ રાખવો
• બાળકોને કાજલ સુરમો વગેરે લગાવવો નહિ.
• તડકામાં કામ કરતા લોકો ધોળીયા વાતાવરણમાં કામ કરતા લોકો તેમજ શાળાએ થતાં બાળકોને સમયાંતરે રેગ્યુલર આંખની તપાસ કરવા સમજાવો
• પેશન્ટને પુરા સમય સુધી સારવાર લેવા સમજાવું તેમજ ફરી તપાસ માટે સમજાવવું
• ટ્રેકોમાં એક પારિવારિક ડિસીઝ હોય તો આખા ફેમિલીને તપાસ કરવા માટે સમજાવો
• યોગ્ય સ્વચ્છતા જાળવી અને માખીનો ઉદ્ભવ અટકાવો.

19.scabies ( ખસ ,):-

• સ્કેબિસ એ ઇસ્માઇટ વડે સ્કીનમાં થતો ઇન્ફેક્શન છે
• તે અયોગ્ય હાયજેનિક condition વાળા લોકોમાં વધુ જોવા મળે છે
• આમાં આંગળીઓની વચ્ચે ખાસ અસર થાય છે
• બાળકોમાં મિત્રો સાથે રાત વિતાવવાથી કે કપડાની અદલા બદલીથી ચેપ લાગે છે
• આરોગ્ય કાર્યકર જો પેશન્ટ સામે લોંગ ટાઈમ ફિઝિકલ કનેક્ટ રહે તો તેમને પણ ચેપ લાગે છે

ચિન્હો અને લક્ષણો:-

• ખાસ કરીને રાત્રે ખંજવાળ આવે છે
• કાંડા પર કે આંગળીઓ વચ્ચે બ્રાઉન કે બ્લેક કલર ના લિઝન જોવા મળે છે
• મેગ્નિફાઇન ગ્લાસ વડે જોતા સ્કિન પર ઉપસેલી ફોડલી જોઈ શકાય છે
• તે ઉપરાંત કોણિ ઘૂંટણ પગની કિનારી નીપલ ની આસપાસ બગલમાં બ્રેસ્ટની નીચેના ભાગમાં બટ્કસ ના ફોલ્ડ માં તેનીપર વગેરે જગ્યાએ ઇન્ફેક્શન થઈ શકે છે
• રાતાશ પડતી fluid ભરેલી ફોડલી જોવા મળે છે
• સેકન્ડરી લીજન થાય જેમાં પેપ્યુલ(ફોડલી ) અને છેલ્લે ભીંગડું જોવા મળે છે

ટ્રીટમેન્ટ એન્ડ કંટ્રોલ મેજર:-

• સાબુ વડે વોમ બાથ આપવું તેથી સ્કેલિંગ દૂર કરી શકાય
• ચામડી સંપૂર્ણ ડા્ય કરી કુલ રાખવું
• સ્કે્બીસાઇડ , લીન્કેજ , કેરામીટોન ,‌5% પે્મેથિન નેકથી નીચેના ભાગમાં ફેસ અને સ્કાલ્પ સિવાયના લગાવવી અને 12 થી 24 કલાક સુધી રાખવી જરૂર પડે તો એક વીક પછી ફરીથી લગાડવી
• ક્લીન કપડા પહેરવા
• ક્લીન બેડ લીનન વાપરવા
• ક્લોથ અને બેડ હોટ વોટરથી વોશ કરવા
• વારંવાર ગરમ પાણીથી નહાવું નહીં કારણ કે તેના લીધે સ્કિન ડ્રાય થતી હોય જેનાથી ખંજવાળ વધે છે

🟢🟢🟢🟢🟢🟢🟢🟢🟢🟢🟢🟢🟢20.કંજકટીવાઈટિસ ( લાલ આંખ ):-

વ્યાખ્યા:-

• કન્જકટીવલ ટીસ્યુ માં ઇન્ફલાર્મેશન લાગે છે તેને કોન્જેકટીવાઇટિસ કહે છે જે ખાસ કરીને વાયરસ કે બેક્ટેરિયા દ્વારા થાય છે ઉપરાંત ક્યારેક એલર્જીના કારણે જોવા મળે છે જેને એલર્જી ક્ન્જેકટીવાઇટિસ કહે છે.

કારણો:-

• બેક્ટેરિયા કે વાયરસ ના લીધે
• એલર્જીના લીધે
• શરદી થવાના લીધે
• ખરાબ હાઈજેનીક કન્ડિશનને લીધે
• ગુંદા વાતાવરણના લીધે
• એન્જૂરીના કારણે
• ક્યારેક ચામડીના રોગ સાથે પણ જોવા મળે છે

ચિન્હો અને લક્ષણો:-

• આંખમાં ફોરેન બોડી હોય તેવું સંવેદના થાય છે
• આંખમાં બળતરા થાય છે
• ખંજવાળ
• ફોટો ફોબિયા
• વધુ પડતા આંખમાંથી પાણી બહાર આવે છે
• જો બેક્ટેરિયલ કંજેકટીવાઈટિસ હોય તો ચીકણો સ્ત્રાવ આંખમાંથી નીકળે છે તેમજ આઇલીડ સવારમાં ચોંટી જાય છે.
• વાયરલ ઇન્ફેક્શન વખતે આંખમાંથી પાણી વધારે નીકળે છે અને ઈચિંગ વધુ થાય છે.

સારવાર અને કંટ્રોલ મેજર:-

• સારવાર શરૂ કરતા પહેલા કંજકટાઇવલ શોબ લેવામાં આવે છે જેથી કલ્ચર એક્ઝામ કહી શકાય
• માઈલ્કીમો થેરાપી આપવામાં આવે છે
• બ્રોડ સ્પેક્ટમ એન્ટિબાયોટિક્સ જેમાં ટેટ્રા સાયક્લિન રાત્રે સૂતી વખતે લગાડવામાં આવે છે
• જો કોર્નિયામાં અસર હોય તો એક પર્સનટેઝ એટૉ્પિન આઇડો્ આપવામાં આવે છે.
• આંખના આરામ આપો
• બેડ બેન્ડેજ આપવો નહીં કારણ કે તેમાં ઇન્ફેક્શન વધવાની શક્યતા રહે છે
• ડાર્ક ગોગલ્સ પહેરવા
• ટુવાલ અને નેપકીન વગેરે અલગ રાખવા શક્ય હોય તો આઇસોલેશન રાખવું
• એલર્જી વાળી વ્યક્તિઓથી દૂર રહેવું
• શરદી વખતે સમયસર સારવાર લેવી
• પર્સનલ બરાબર જાળવવું.

STD -( સેક્સયુલી ટ્રાન્સમિટેડ ડીસીઝ )
STI -( સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ઇન્ફેક્શન )
RTI – ( રીપ્રોડક્ટિવ ટે્ક ઇન્ફેક્શન )

introduction:-

– છેલ્લા ત્રણ દસકાથી આ પ્રકારના રોગમાં વધારો થતો રહ્યો છે આનું નામ પહેલાં વેનરન ડીસીઝ અને તેમાંથી STD થયું અને હાલમાં STL છે.

DEFINITION:-

• STI એ કોમ્યુની કેબલ ડીસીઝનું ગ્રુપ છે જે મોટેભાગે સેક્સ્યુઅલ કોન્ટેક્ટ થી થાય છે તેમજ ફેલાય છે તે બેક્ટેરિયા વાયરસ , પો્ટોજુવા , ફૂગ અને પેરાસાઇડ વગેરેથી થાય છે.

કારણ:-

• AGENT ,FACTOR લગભગ 20 કરતાં વધુ પેથોજનિક ઓર્ગેનિઝમ થી ફેલાય છે જેનામાં કેટલાક નીચે મુજબ છે.

હોસ્ટ ફેક્ટર:-

1.Age: 20 થી 40 માં જોવા મળે છે

2.Sex:મેલમાં વધુ જોવા મળે છે પરંતુ રોગની તીવ્રતા સ્ત્રીઓમાં વધુ જોવા મળે છે ( PID પેલ્વિક ઇન્ફ્લામેટીક ડીસીઝ ).

3.મરાયપ્લ સ્ટેટસ: મેરીડ કપલ કરતા સિંગલ ડાઈવૂડસ અને સેપરેટ પર્સન પ્રમાણમાં વધુ જ હોય છે.

4.જીયોગ્રાફિક ફેક્ટર :વિકસતા દેશોમાં વસ્તી વધારો ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાંથી શહેર તરફ લોકોનું સ્થળાંતર સ્ત્રીઓમાં શિક્ષણની તક વધવાથી મોડા લગ્ન વગેરેને કારણે જોખમ STI વધે છે.

1. SOCIAL FACTOR:-

• STI ના ફેલાવવા માટે ઘણા સોશિયલ એનીબીહેવિયર ફેક્ટર પણ જવાબદાર છે.
• CSW ( કોર્મશિયલ સેક્સ વર્કર )
• STI ના ફેલાવવા માટે આ મુખ્ય પરિબળ છે
• વિકસિત દેશોમાં આનું સ્થાન ગુડ ટાઈમ ગર્લ એ લીધેલ છે

બ્રોકન ફોર્મ:-

• સ્ટડી પરથી એવું જાણવા મળે છે કે આવી સ્ત્રીઓ મોટાભાગે બ્રોકન હોમમાંથી આવે છે જેમકે કપલમાંથી એકનું મૃત્યુ થવું અલગ પડી ગયા હોય આ ઉપરાંત બપોર નું ફોર્મ ના બાળકો પણ અન્ય જગ્યાએ સુખની શોધ કરે છે.

સેક્સ્યુઅલ ડીસફાર્મની:-

• તણાવ સબંધ વાળા મેરેજ લોકો અથવા છૂટાછેડા લીધેલ કે અલગ રહેતા લોકો વગેરેનો STI ભોગ બને છે.

સીમની:-

• વિકાસશીલ દેશોમાં ગરીબાઈ ના કારણે CSW વધુ જોવા મળે છે આના વડે ઈશીલીમની કમાઈ શકાય છે અમુક સ્ત્રીઓ રોજગારી ન મળવાને કારણે આ તરફ વળે છે.

ઈમોશનલ અપરિપક્વતા:-

• અપરિપક્વતાને લીધે લાગણી વધવાથી STI નું જોખમ વધે છે.

શહેરીકરણ અને ઔદ્યોગિકરણ:-

• શહેરીકરણ અને ઔદ્યોગિકરણની લાઈફ સ્ટાઈલ ના કારણે તેમજ લાંબો કામનો સમયગાળો ઘરથી વધુ દૂર રહેવું વગેરેના કારણે કેજ્યુએલ સેક્સ્યુઅલ રિલેશન વધે છે જેથી STI નું જોખમ વધે છે.

સોશિયલ ડિસરફશન

• યુદ્ધ , નાગરિક હુલ્લડો , ધરતીકંપ , વાવાઝોડું વગેરે જેવી આફતોથી સોશિયલ ડીસરકસન થાય છે અને નું STI જોખમ વધે છે.

international travel:-

• આંતરરાષ્ટ્રીય મુસાફરીને કારણે STI ની આપત્તિ કે નિકાસ થાય છે.

સેન્જિંન્ગ બિહેવિયર પેટર્ન:-

• આજના સમયમાં સ્વતંત્રનું સ્થાન પ્રથમ છે ખાસ કરીને યુવાનો મુક્ત વ્યવહારમાં માને છે મોરલ અને કલસર વેલ્યુમાં ફેરફાર જોવા મળે છે આથી STI નું જોખમ વચધે છે.

SOCIAL STIGMA:-

• કેસના શોધનો અભાવ સેપ થવાનો સંકેત નો ભાવ અધૂરી સારવાર ઊંટવેદ્ય પાસે સારવાર અને જાતે સારવાર વગેરેના કારણે STI નો ફેલાવો છે.

આલ્કોહોલિઝમ ( દારૂનું સેવન ):-

• આનાથી આડકતરી અસર વધુ થાય છે આલ્કોહોલિઝમના કારણે પો્સ્ટીટ્યુશનને ઉત્તેજન મળે છ.

STD / STI :-

( ઇન્ફેક્શન વાળી વ્યક્તિને ઓળખ )

ચિન્હો અને લક્ષણો:-

• ઇચિન સાથે ઈચિન વગર વજાઈનલ ડિસ્ચાજ્ આવે છે
• જનાઈટો ઓર્ગન ના અલ્ચર થાય છે.
• એલડોમીનલ પેઈન જોવા મળે છે
• કમરમાં દુખાવો થાય છે
• મેલ પાર્ટનરના જનાઈટો ઓર્ગન પર અલ્ચર થાય છે અને યુરીનમાં રસી જોવા મળશે અથવા યુરિન પાસ કરવામાં બળતરા થાય છે.

સીફીલીસ

વ્યાખ્યા

• સીફીલીસ એ ટે્પો્નેમમાં પેલીડમ નામના ઓર્ગેનિઝમ દ્વારા થતો એક્યુટ કે ક્રોનિક ચેપી રોગ છે સેક્સ કનેક્ટ વડે ફેલાય છે અથવા કોઈક વાર કંઞેનાઇપ્લ પણ હોય છે

પિન્કયુબેસન પિરિયડ

• 10 થી 90 દિવસ અને સામાન્ય રીતે ત્રણ અઠવાડિયા

ચિન્હો અને લક્ષણો

1.પ્રાઇમરી સ્ટેજ

• ઓર્ગેનિઝમ બોડીમાં દાખલ થાય ત્યારબાદ બે થી ત્રણ વિકમાં પ્રાઇમરિ સ્ટેઝ જોવા મળે છે
• ચેપ લાગે એ જગ્યાએ દુખાવા રહિત કઠણ બટન આકારનું ચાંદુ જોવા મળે છે તેને અલ્ચર કહે છે
• બે મહિના હિલ થઈ જાય છે જો ટ્રીટમેન્ટ લેવામાં આવે તો ૧૦ થી ૧૪ દિવસમાં હિલ‌થઈ જાય છે
• લગભગ ત્રણ ભાગના કેસમાં અને ખાસ કરીને ફીમેલમાં આ લીઝન એટલા નાના હોય છે કે તેની ખબર પણ પડતી નથી અને કોઈપણ જાતના લક્ષણો પણ જોવા મળતા નથી અને સામાન્ય રીતે હેલ્દી જણાય છે
• આ સ્ટેજ દરમ્યાન ઓર્ગેનિઝમ આખા બોડિમાં ફરે છે અને બોડી તેનો સામનો કરે છે
• લગભગ ચાર થી 12 વીક પછી બીજા લક્ષણોની શરૂઆત થાય છે અને સેકન્ડરી સ્ટેશન શરૂ થાય છે

સેકન્ડરી સ્ટેટ

• લોકલ અલ્સર માંથી ઇન્ફેક્શન ફેલાવવાના કારણે આખા બોર્ડમાં જનરલાઈઝ ઇન્ફેક્શન થાય છે
• અંતરના બે થી આઠ વીક બાદ ટ્રન્ક ઓફર અને લોવર લીમ્બ પામ અને તળિયા વગેરેમાં અસર થાય છે
• સ્કિન પર ફેરફાર જણાય છે પરંતુ તે થોડા સમયમાં અદ્રશ્ય થઈ જાય છે આ સ્કીન નો રોગ હોતો નથી પરંતુ શીફીલેશના શેપ ના કારણે હોય છે

1.ડમ્ટાઈટીસ

• ચામડી પર પિન્ક કલર ના સ્પોટ દેખાય છે જે બેથી પાંચ વિકમાં અદ્રશ્ય થાય છે પછી ડ્રાય હાર્ડ અને મસા જેવા પેસીસ દેખાય છે

2.મિયૂકસ પેચિસ

• મેયુકસ મેમ્રેન પર યેલ્લો કે વાઈટ કલરના ઉપસેલા પેચિસ જોવા મળે છે

3.આઈરાઈટીસ

• આઈરીસ્માં ઇન્ફલામેશનલાગે છે

4.પેઈન

• ખાસ કરીને હાડકામાં અને હાડકા પરના ટેન્ડનમાં દુખાવો થાય છે

5.Other

• લીમ્ફેએડિનોપથી , હેર લોસ , ફીવર, મલેઇસ , શોર થો્ટ , એનિમિયા અને મેની ન્ઝાઈટીસ વગેરે જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે
• કોઈ વખત પ્રાઇમરી અને સેકન્ડરી સ્ટેજ ના લક્ષણો સાથે પણ જોવા મળે છે
• સેકન્ડરી સ્ટેટ પરથી લ્યૂટેન્સી પિરિયડ આવે છે જે દરમિયાન મંથલી કે વર્ષો સુધી કોઈપણ જાતના સાઇન એન્ડ સિન્ટોમ દેખાતા નથી એટલે કે અદ્રશ્ય થઈ જાય છે.

ટશૅરી સ્ટેજ

• પ્રાઇમરી સ્ટેજ પછી બેથી પંદર વર્ષ પછી આ સ્ટેજની શરૂઆત થઈ છે
• ટેસ્ટીસ માં ઇન્ફલાર્મેશન લાગે છે
• ન્યુરોસિફોલિસ ( બ્રેઇન પર અસર થવાથી ડિપેન્શીયા સાયકોશિસ , પેરાલાઇસીસ , સ્ટોક, અને મેનીન્ઝાઇટીસ વગેરે જોવા મળે છે
• દર્દી પથારી વશ થઈ જાય છે.

ડાયગ્નોસીસ

• હિન્ટ્રી દ્વારા
• અલ્ચર માંથી બાયોપ્સી લેવી
• સીરોલોજીકલ ટેસ્ટ

ટ્રીટમેન્ટ એન્ડ કેર

• ઇન્જેક્શન પેનીસસીલીંગ
• 1.કિસ્ટ્લાઇન પેનીસસીલીંગ
• 2. પ્રોકેન પેનિસિલિગ
• 3. પેનેડ્યુરા પેનિસિલિન
• જો પેનનીસિલિંગ મેં એનર્જી હોય તો કેપ્સ્યુલ ટેટ્રા સાયકલ આપવામાં આવે છે.
• જંનાઈટ હોય તો લોકલ એન્ટિબાયોટિક ઓઇટમેન્ટ લગાવી.
• પેઈન માટે એનાલજેસિક ડ્રગ્સ આપવી.
• રેસ્ટ આપો
• નોટિફિકેશન
• રેગ્યુલર ફોલો અપ માટે સમજાવો
• પેશન્ટની ટ્રીટમેન્ટ વખતે મોઝા પહેરવા અને ગલબ્સ કાઢ્યા બાદ અવશ્ય હેન્ડ વોશિંગ કરવું
• પેશન્ટ અને સંપૂર્ણ સારું ન થાય ત્યાં સુધી પ્રેગનેન્સી ન રાખવા સમજાવવું
• પેશન્ટને પર્સનલ હાઈજીવન જાળવવા માટે સમજાવો
• સામાજિક સંકોચન ને કારણે પેશન્ટ હોસ્પિટલ સુધી આવવાનું ટાળે છે આથી પેશન્ટને દરેક વાત ખાનગી રાખવી પેશન્ટ અને તે બાબતને ખાતરી આપવી અને તે બાબતમાં વિશ્વાસ જીતવો.

ગોનોરિયા

વ્યાખ્યા

• ગોંડરીયા એ નાઈજેરીયા ગોનોરિયા નામના ગ્રામ નેગેટિવ બેક્ટેરિયા વડે સેક્સ દ્વારા ફેલાતું જનાઈટલ ઇન્ફેક્શન છે બર્થ દરમિયાન સંપર્કમાં લીધેલ નિયોનેન્ટત માં પણ જોવા મળે છે જેને ગોરનોરીયા ઓપલથેલમિયા અથવા ઓપથેલમિયા નીઓનેટ્રમ કહેવામાં આવે છે આમાં અંસીજયેટિમેટીક ઇન્ફેક્શન જોવા મળે છે.

ઇનકયુબેસન પિરિયડ

• બેથી પાંચ દિવસ

સિન્હો અને લક્ષણો

1.ઈન મેઈલ

• એપીડીડાયમાયટિસ અને ઓરકાઇટીસ
• ઇન્ટિરિયર યુરેથા્ માંથી ઘાટા પીળા રંગનો પરુ જેવો ડી ચાર્જ આવે છે
• યુરીનેશન ધીમે ધીમે અને દુખાવા સાથે થાય છે
• પેનિસમાં પેઈન જોવા મળે છે

ઇન ફિમેસ

સર્વિસકસાયટીસ

• વજાઈનલ ડિચાર્જ વધુ આવે છે
• યુરીનેશન વખતે દુખાવો થાય છે અને યુરીનેશન વારંવાર કરવા જવું પડે છે
• લેબિયામાં શોજો આવે છે તેમજ લેબિયા રેડ અને હોટ થાય છે જેથી PV એક્ઝામિનેશન કરવામાં તકલીફ પડે છે.
• યુરેથે્રા પાસે બંને બાજુ બેરી જેવા લાલ મુલાયમ દાણા જેવી ફોડલી દેખાય છે એપ્લિકેશન રૂપે PID થવાથી એકટોપીક પે્ગનેન્સી નું જોખમ વધે છે તેમજ બંને ટ્યુબ બંધ થવાથી infertiliety થાય છે

સામાન્ય ચિન્હો અને લક્ષણો

• આથૅરાઈટીસ ( ઈન્ફોર્મેશન ઓફ જોઈન્ટ )
• ડમૅટાઈટીસ ( ચામડીના રોગો )
• – ભાગ્ય છે હાર્ટના ભાગમાં ઇન્ફેક્શન લાગે છે તેમજ ક્યારેક જોનીન્ઝાઈટીસ થાય છે.
• લીંમ્કુનોડ મોટી થાય છે અને દુખાવો થાય છે તારવામાં મુશ્કેલી પડે છે.

પાવર એન્ડ સંભાળ

• ઇન્જેક્શન પેનિસિલિન
• ઇન્જેક્શન પેનીડ્યુરા ૧૨ લાખ યુનિટ ( ANTD આફ્ટર નેગેટીવ ટેસ્ટ ટેબલેટ )
• સેફટિ્આકટોઝોન
• સિપો્ફલોકસાઈસીન
• ઈરિથો્માઈસિન
• એજીથો્માઈસીન
• ડોકઝીસાયક્લિન
• શરૂ થયા પછી ત્રણ મહિના સુધી સેક્સ્યુઅલ કોન્ટેક્ટ ન આપવા સમજાવો
• સેક્સ વખતે કોન્ડમ નો યુઝ કરવાનો સમજાવો
• વઝાઈનર ડિચાર્જનો યોગ્ય નિકલ કરવાની સલાહ આપવી
• લિંનને અને ડ્રેસિંગ મટીરીયલ વગરનો યોગ્ય નિકલ કરવો
• ગ્લબઝ નો ઉપયોગ કરવો અને બરાબર હેન્ડ વોશિંગ કરવું
• પેશન્ટને વધુ પ્રમાણમાં લીક્વીડ લેવાનું સમજાવો
• પેશન્ટને રોગ તેના કારણો અને સારવાર વગેરે વિશે સમજાવી તેની ચિંતા દૂર કરવી
• પેશન્ટ અને પૂરી સારવાર લેવા માટે સમજાવો
• પેશન્ટ અને સારવારમાં વપરાયેલા સાધનો યોગ્ય રીતે જંતુરહિત કરવા

પ્રિવેન્ટી એન્ડ કંટ્રોલ મેઝર

• નોટિફિકેશન
• ડીસ ઈન્ફેક્શન
• હેલ્થ એજ્યુકેશન
• કોન્ડમ નો યુઝ
• કોન્ડમ નો ઉપયોગ કરવો
• હેન્ડ વોશિંગ અને ડ્રેસિંગ મટીરીયલ્સ ના યોગ્ય નિકાલ માટે પણ સમજણ આપવી
• સ્ટીલાઈઝેસન અને ડીસ ઇન્ફેક્શન વિશે સમજણ આપવી
• એક લીટર પાણીમાં 10 થી 15 ગ્રામ ગ્લિસિંગ પાવડર વાળું દ્રાવણ બનાવી તેમાં ૨૦ મિનિટ સુધી સાધનોને ડુબાડી રાખવા મુક્ત થાય છે ઉકળતા પાણીમાં સાધનોને 200 મિનિટ સુધી રાખવા જરૂર જણાય તો ઓટો ક્લેવ કરવો પાંચ ટકા ક્લોરિન દ્વારા સોલ્યુસન વડે સાધનોની સપાટી ક્લીન કરવી નકામી વસ્તુઓને ઇન્સીનેશનમાં બાળીને નાશ કરવો

કાયદાકીય રક્ષણ

• ફક્ત કાયદાથી STD ને કંટ્રોલ કરી શકાતો નથી પરંતુ કાયદાનું સ્ટાન્ડર્ડ અને જવાબદારી સ્થાપિત કરવી જરૂરી છે કાયદાનો હેતુ પેશન્ટને વહેલી સારવાર લેવા માટે ઉત્તેજિત કરવાનું તેમ જ સેક્સ કોન્ટેક્ટ ન કરવાનો હોવો જોઈએ જેથી હાઈરિસ્ક ગુ્પને શોધી શકાય.
• ધ ઈમમોરલ ટ્રાફિક પ્રિવેશન એક્ટ 1986 આ કાયદો મેલ અથવા ફિમેલને ધંધા કાર્ય હેતુ માટે શોષણ કરવામાં આવે તો તે આવરી લે છે આ કાયદામાં આ પ્રકારના ગુના માટે સખત સજાને જોગવાઈ કરવામાં આવી છે

HIV / AIDD

HINTRI

• એડ્સને ક્યારેક સ્લીમ ડીસીસ પણ કહે છે
• એડ્સ એ પહેલીવાર 1981 માં યુ.એસ.એ ઓસ્ટ્રેલિયા જેવા વિકસિત દેશોમાં હોમો સેક્સ્યુઅલ લોકોમાં જોવા મળ્યો હતો બાદમાં તેના માટે વર્ષો સુધી તપાસ કરતા જાણવામાં આવ્યું કે 1970 માં આરોગ દક્ષિણ આફ્રિકામાં પણ જોવા મળ્યો હતો
• ભારતમાં આરોગ એપ 1986 માં પુરાવા સાથે જોવા મળેલ છે જેમાં તમિલનાડુની છ SW ( કોર્મશિયલ સેક્સ વર્કરમાં ) HIV પોઝિટિવ જોવા મળે ત્યારબાદ દિલ્હી , મુંબઈ અને મણીપુરમાં પણ આના કેસો જોવા મળેલા હતા.

વ્યાખ્યા

• AIDS એ HIV અથવા રોટો્ વાયરસ થી થતો રોગ છે જેસારી ના રોગપ્રતિકારક તંત્ર પર હુમલો કરે છે જેથી ઘણા તકવાદી ઇન્ફેક્શન લાગે છે AIDS એ પ્રાતક છે

કારણો

1. એજન્ટ ફેક્ટર

• રીટ્રો વાયરસ અથવા એચઆઈવી થી થાય છે એને સાઈઝ
• 1 /10,000 mm diameter.
  HIV એ HIV-I અને HUV-II એમ બે પ્રકારના હોય છે.
  HIV-II દક્ષિણ આફ્રિકામાં જોવા મળે છે ઉપરાંત ભારતમાં પણ નોંધાયેલ છે આ વાયરસ ગરમીથી જલ્દી નાશ પામે છે

રિઝરવાયર

• AIDS ના પેશન્ટ કે કેરિયર રીઝર વાયર તરીકે વર્તે છે.
• રોગના ચિન્હો અને લક્ષણો દેખાય તે પહેલા કેટલાય વર્ષો સુધી આનો રોગ છુપાયેલ રહે છે અને તે બીજાને ચેપ આપે છે
• ચેપી વ્યક્તિના ડેથ બોડી ના HIV વાયરસ 10 કલાક સુધી જીવિત રહે છે

3.સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન

• HIVના વાયરસ મોટા પ્રમાણમાં દર્દીના લોહી સિમેન્ટ તેમજ CSF ( સેક્સ ફાઇનલ ફ્લૂઈડ ) માં પણ જોવા મળે છે ઉપરાંત વજાઈનલ સિફિશન અને થોડા પ્રમાણમાં બ્રેસ્ટ મિલ્કમાં હોય છે.

B. Host factor

1.Age

• બધી જ એજમાં થઈ શકે છે પરંતુ મોટાભાગના કેસ 21 થી 50 વર્ષની એજમાં જોવા મળે છે કારણ કે તે એજમાં વ્યક્તિ સેક્સયુલ એક્ટિવ હોય છે માત્ર 3 ટકા કેસ 15 વર્ષથી ઓછી એચ માં નોંધાયેલા છે.

2.Sex

• બંને સેક્સ માં થઈ શકે છે પરંતુ ફીમેલમાં વધુ જોવા મળે છે મલ્ટી સેક્સ પાર્ટનર , મેલ હોમો સેક્સ અને પ્રોસ્ટિટ્યુશન વગેરેમાં વધારે છે.

3.હાઇ રિસ્ક ગ્રુપ

• મેલ હોમોસેક્સ્યુઅલ બાય સેક્સ્યુઅલ , મલ્ટીસેક્સ્યુઅલ , ડ્રગ્સ એડીકટર , બ્લડ લેનાર વ્યક્તિ અને HIV ઇન્ફેક્ટેડ મધર નું બોડી તથા STD ના દર્દીઓ વગેરે જોખમી ગ્રુપ છે.
• ઉપરાંત બીજી જગ્યાએથી કામ પરમ આવેલા મજૂરો , ટ્રક ડ્રાઇવર , સ્ટુડન્ટ , સેલ્સમેન , અને લશ્કરના જવાનો વગેરે જોખમી ગ્રુપ છે.

4.ઇમ્યુનિટી

• આ વાયરસ WBC ના T4 limphosite નો નાશ કરે છે તેથી બોડી ની ઇમ્યુનિટી ઘટી જાય છે.

ઇનકયુબેશન પિરિયડ

• AIDS નો ઇનકયુબેશન ચોક્કસ હોય છે તે 6 મહિનાથી 25 વર્ષ હોય શકે ઇનકયુબેશન પીરીયડ ઓછું ન્યુટ્રીશન મેળવતા લોકો અને બાળકોમાં વધુ ટૂંકો હોય છે લગભગ 75 ટકા લોકો ઇન્ફેક્શન લાગ્યા પછી દસ વર્ષ પછી AIDS થાય છે.

windo period

• બોડી મા ચેપ લાગ્યા પછી સારા એવા પ્રમાણમાં રોગપ્રતિકારક તત્વો ઉત્પન્ન કરતા બોડીને જે સમય લાગે છે તેને વિન્ડો પિરીયડ કહે છે એટલે કે HIV નો પ્રાઇમરી શેપ લાગ્યા પછી HIV ટેસ્ટ નેગેટિવ બતાવે છે પરંતુ HIV નો ઇન્ફેક્શન હાજર હોય છે જે વિન્ડો પિરીયડ કહે છે.
• લોહીનું પરીક્ષણ એ રોગપ્રતિકારક તત્વોની હાજરી બતાવે છે જેમ હજુ પૂરતા વિકાસ પામેલ ન હોય છતાં તે વ્યક્તિને HIV નો ચેક ખરેખર લાગી ચુક્યો હોય છે.
• બોડીમાં ઇન્ફેક્શનને ડેવલપ થતા ઓછામાં ઓછા બે વ્યક્તિ છ મત સુધીનો સમયગાળો લાગે છે.

મોડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન

• મુખ્ય ત્રણ રીતે આ રોગનો ફેલાવો થાય છે

1. સેક્સ્યુઅલ ટ્રાન્સમિશન

• કોન્ડમ વગર અસલામત સેક્સ્યુઅલ પ્રેક્ટિસ ના લીધે આ રોગ ફેલાય છે તેમાં વજાઈલ , એનલ, અથવા ઓરલ સેક્સનો સમાવેશ થાય છે AIDS ના વાઈરસ ચેપી વ્યક્તિ માંથી તેના સેક્સ્યુઅલ પાર્ટનર માં ફેલાય છે એક્ટિવિટી થી પુરુષમાંથી સ્ત્રીમાં , સ્ત્રીમાંથી પુરુષમાં , પુરુષમાંથી પુરુષમાં ફેલાય છે પરંતુ સ્ત્રીમાંથી સ્ત્રીમાં ભાગ્યેજ ફેલાય છે.

2.પેરેન્ટર ટ્રાન્સમિશન

• AIDS નો ફેલાવો બ્લડ અથવા બ્લડ પ્રોડક્ટ વડે થાય છે ચેપી ડોનરનું બ્લડ કે પ્લાઝમા હેલ્થી વ્યક્તિને આપવાથી ફેલાય છે જેમકે એક્યુપંચર અને સરકમ સીઝન મેથડમાં HIV દર્દીના ઉપયોગમાં લીધેલ સાતનો દ્વારા કરવામાં આવે તો ફેલાય છે HIV ચેપી દર્દીથી ઉપયોગમાં લીધેલું ચેપી થયેલું સકકૂ , સેવિંગ બ્લેડ , અને ટુથ બ્રશ વગેરે મારફતે રોગનો ફેલાવો થાય છે.
• ઉપરાંત ડ્રગ એડિકટર દ્વારા એક જ સિરીઝ અને નીડલનો ઉપયોગ કરવાથી ફેલાય છે એવું કહેવાય છે કે માત્ર એક જ HIV ઇન્ફેક્શન બ્લડની બોટલથી 100% લાગે છે.

3.પેરીનેટર ટ્રાન્સમિશન

• આમાં ઇન્ફેક્શન મધર માંથી ફિક્સમાં ( વર્ષ પહેલાનું બેબી ) જન્મ પહેલા , જન્મ વખતે , કે જન્મ પછી તરત જ થાય છે પહેલા અને જન્મ વખતે સેપ લાવવાનું જોખમ લગભગ 30% થી 40% હોય છે જ્યારે પોસ્ટનેટલ પિરિયડ દરમિયાન બ્રેસ્ટ મિલ્ક વડે આ શેપ લાગવાની શક્યતા ઓછી હોય છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

1.ઈનીસ્યીલ ઇન્ફેક્શન

• ચેપ લાગ્યા પછી બે થી આઠ કલાક week બાદ HIV એન્ટીબોડી બ્લડમાં જોવા મળે છે ટેપ લાગ્યા પછી વ્યક્તિના ચિન્હો અને લક્ષણો હોય કે ના હોય પરંતુ બીજાને ટેપ લગાડી શકે છે આમાં ટૂંકગાળાની માંદગી જેમાં શરદી જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે
• એવું જાણવા મળે છે કે HIV બ્લડ બ્રેઇન બેરિયરને ક્રોસ કરે છે અને કેટલાક બ્રેન cell નો નાશ કરી HIV ન્યુરોલોજિકલ ડિસિસ પણ ઉત્પન્ન કરે છે.

2.AIDS ( રિલેટેડ કોમ્પલેક્ષ ) ( ARC )

• આ સમયગાળા દરમિયાન ઇમ્યુનર સિસ્ટમ ડેમેજ થવાના કારણે માંદગી જોવા મળે છે પરંતુ તકવાદી ઇન્ફેક્શન હોતા નથી
• પટેલ અને મલેઈઝ ( થાક અને બેચેની )
• શરીરનું વજન એક મંથની અંદર 10% કરતાં વધુ ઘટે છે
• ફીવર તથા રાત્રે વધુ પરસેવો
• કોઈ કારણ ખબર ન પડે
• આ ઉપરાંત માઈલ્ડ ટકવાદી ઓરબૅથમ , લિમ્ફએડીનોપથી અને સ્પ્લીનઘનોમેગાલી વગેરે.
• જેમાં બે અથવા વધુ લક્ષણો જેમાં ખાસ કરીને લસિકા ગ્રંથિઓ મોટી થવી અને T-લીમ્ફોસાઈટ ઘટી ગયા હોય તો A.R.C. કહે છે.
  3.last stage of age
• HIV ઇન્ફેક્શનનું છેલ્લું સ્ટેપ એ આમાં જીવનને જોખમ રૂપ તકવાદી ચેપ લાગે છે અનકંટ્રોલ અને અનટી્ટેબલ શેપને લીધે ડેથ થાય છે
• તેમાં ટી.બી
• દર્દી પથારી વશ થઈ જાય
• વેસ્સ અને એલ્ડોમન ઉપર પર્પલ કલરની પ્યૂમર થાય છે.
• ન્યુમોનિયા
• ટોકસોપ્લાઝમોસિકસ
• સિવિયર ડિમેનિ્શયા
• રટાઈનોપથી
• ગળામાં તકલીફ
• પેરાલાઇસીસ , હાઇગ્રેડફીવર એનીમિયા
• એનોરેકસીયા ( ભૂખ ઓછી લાગવી )
• સિવિયર વેટ લોસ
• કમેટાઈટીસ ( ચામડીમાં ઇન્ફેક્શન લાવવું )
• આખા શરીરમાં સોજો આવે અને દુખાવો થાય
• બરો ( હપિ્સ જોસ્ટર )

ચિન્હો

1.વેઇટ લોસ

• શરીરના વજન 10% ભાગ એક મહિનામાં ઘટે છે

2.ક્રોનિક ડાયેરીયા

• એક મહિના સુધી સારવાર લેવા છતાં ઝાડા મટે નહીં

3.પો્લોન્ગ ફિશર

• એક મહિનાથી વધુ સમય તાવ આવવું હોય તો હોય

માઈનોર ચિન્હો

• સારવાર લેવા છતાં એક માસથી વધુ સમય સુધી ખાસી રહે છે
• શરીર ઉપર ખંજવાળ આવે તથા ડાર્મેટાઈટીસ થાય
• વારંવાર હપી્સ જોસ્ટર થાય.
• મોમાં ચાંદા પડે
• શરીરને બધી લીમ્ફગ્લેન્ડ મોટી થાય
• મેઝર સાઇન અને માઇનર સાઈન હોય તો AIDS શક્યતા છે એમ ગણી શકાય

ડાયગ્નોસીસ

1.clinic
A.- કેન્સર, માલન્યુટ્રીશન કે બીજા જાણીતા કારણ વગર મેજર અને માઇનોર સાઇન ખાતર હોય તો તેને AIDS ની શક્યતા ગણી શકાય છે આ વ્યાખ્યા ફક્ત નિદાનની સગવડ ન હોય તો તેવા વિસ્તાર પૂરતી જ સંભાવના દર્શાવવા માટે ઉપયોગી છે

B – screening test

• AIDS નિદાન માટે ઘણા પ્રકારના ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે પ્રથમ ટેસ્ટ એન્ટીબોડી જોવા માટે ચારે બીજો ટેસ્ટ નિદાનની ચોકસાઈ માટે કરવામાં આવે છે

1.ELISA ( એન્ઝાઈમ લીમ્કા ઈમ્યુનો સોરબન્ટ એસે )

• આ AIDS નિદાન માટેનો સામાન્ય ટેસ્ટ છે જેના દ્વારા અડધી થી એક કલાકમાં રિજલ્ટ જાણવા મળે છે આ ટેસ્ટ પોઝિટિવ આવે તો વ્યક્તિને જાહેર કરવામાં આવતું નથી પરંતુ શક કરવામાં આવે છે 20 ટકા કેશોમાં ભૂલ થવાની સંભાવના રહે છે ખાતરી કરવા માટે વેસ્ટર્ન બ્લોટ ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.

2.વેસ્ટર્ન બ્લોટ ટેસ્ટ

• અને don’t blot કે ટેસ્ટ મેથડ પણ કહે છે આ AIDS ના નિદાન માટેની ખાતરી કરવા માટેની ટેસ્ટ છે તે સ્પેસિફિક ટેસ્ટ છે તે ખર્ચાળ છે આ ટેસ્ટ કરવા માટે ટ્રેનિંગ પર્સન્ટ અને એક્સપિરિયન્સ વ્યક્તિ તથા લેબોરેટરીની જરૂર રહે છે આ ટેસ્ટ થી ખાતરીપૂર્વક નિધન કરી શકાય છે આ ટેસ્ટ પર વિન્ડો પિરિયડ માં નેગેટીવ આવે છે.

3.CD4 સેલ કાઉન્ટ

• AIDS ના પેસેન્ટમાં CD4 નામના સફેદ કણોનો કાઉન્ટ કરવામાં આવે છે જેથી રોગપ્રતિકારક શક્તિ વિશે ખબર પડે છે
• એસિમ્ટોમેટીક સ્ટેજ વખતે AIDS માં 500 થી ઓછા અને સીમ્ટોમેટીક સ્ટેજમાં બસ તો થી ઓછા થઈ જાય છે

4.વાયરલ લોડ કલ્ચર

• આ ટેસ્ટ HIV નું પ્રમાણ કેટલું છે તે જાણવા માટે કરવામાં આવે છે

5.PCR ( POLYMERIZE CHAIN REACTION

• આ ટેસ્ટ ચોક્કસ નિદાન આપે છે વિન્ડો પિરિયડમાં પણ આ ટેસ્ટ પોઝિટિવ આવે છે કારણ કે આમાં કુત્રિમ રીતે વાયરસની પ્રતિકૃતિઓ બનાવી તેનો ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે તેથી બહુ ઓછા પ્રમાણમાં વાયરસ હોય છે તેથી એન્ટીબોડી ન બની હોય તો પણ ટેસ્ટ પોઝીટીવ આવે છે

6.HIV P24 Agent

• આ ટેસ્ટ ચોક્કસ નિદાન આપે છે આ ઉપરાંત એનીમિયા WBC માં ઘટાડો લીવર ફંક્શન ટેસ્ટમાં વધારો વગેરે આ ટેસ્ટની અગત્યતા સૂચવે છે

7.સ્પોર્ટ ટેસ્ટ

• AIDS ની કોઈ સ્પેસિફિક ટ્રીટમેન્ટ નથી
• આના માટે કોઈ વેક્સિન વ્યક્તિ નથી
• અટકાયત એ એક જ માત્ર હથિયાર છે
• આમ AIDS માં ઘણા બધા તકવાદી ઇન્ફેક્શન હોય છે તેથી જે રોગ હોય તે પ્રમાણે સારવાર આપવામાં આવે છે
• રેસ્ટીરેટલી ઇન્ફેક્શન માટે એન્ટિબાયોટિક આપવામાં આવે છે
• ડાયરિયા માટે મેટ્રોનિડાઝોન ( 400 mg ) T,D,S અને વધુ ફલુઇડ આપવામાં આવે છે
• CNS ( central nervous system ) થતા મેનેન્ઝાઈટીસ અને એન્કેફેલાઈટીસ માટે એન્ટીબાયોટિક અને સેડેટીવ ( ઘેન આપવી ) આપવામાં આવે છે ઉપરાંત પેરેલાઈસીસ હોય તો ફિઝિયોથેરાપી કરવામાં આવે છે.
• જનાઈટો યુરીનરી ટ્રેકમાં સિફિલિસ , ગોનોરિયા UTI ( યુરીનરી ટ્રેક ઇન્ફેક્શન ) વગેરે માટે એન્ટિબાયોટિક , એનાલજેસીક ( પેન રીલીવર ડ્રગ , દુખાવો દૂર કરનાર ) તેમજ સિમ્ટોમેટિક ટ્રીટમેન્ટ આપવામાં આવે છે
• સ્કીનમાં થતા સ્કીન રેસ , ડમૅટાઈટિસ , હપી્શા જોસ્ટર વગેરે માટે એન્ટિબાયોટિક , એનટીહિસ્ટામાઇન અને લોકલ એપ્લિકેશન ઉપરાંત એબસેસ ( રસી ભરાવી ) હોય તો ઈન્સીઝન અને ડ્રેઈનેઝ કરવામાં આવે છે.
  અધર કન્ડિશન
• તેમાં પેરીફરલ એડીમાં ફીવર અને એનીમિયા વગેરેની સારવાર આપવામાં આવે છે.

HIV માટે વપરાતી દવાઓ ART ( એન્ટી રેટ્રોવાયરલ થેરાપી )

• આ દવાઓથી રોગનો પ્રોગ્રેસ ધીમો પડે છે અને પેશન્ટની લાઇફમાં વધારો થાય છે
• આ દવાથી ઇંમ્યૂન સિસ્ટમમાં સુધારો થાય છે
• આ દવાથી cell માં રહેલ HIV નો નાશ થઈ શકતો નથી
• – ઝિડોવ્યુડિન ( AZU )
• – ડીડાનોસાઇન ( D )
• – ઝેલસીટાબાઇન ( DDC )

CARE કાળજી

• પોષ્ટિક આહાર આપો
• પેશન્ટ નો પર્સનલ હાઈજિન જાળવવો
• રેગ્યુલર રીતે યોગ્ય પ્રાણાયમ અને પ્રાર્થના કરવી
• પેશન્ટને માનસિક શાંતિ જાળવી
• જિરતીય વ્યવહારથી દૂર રહેવું
• નેત્રદાન , વીર્યદાન , રક્તદાન , શર્મદાન , કિડની દાન વગેરે ન કરવું
• સિગારેટ પાન મસાલા અને કેફી દ્રવ્યો વગેરેનો ત્યાગ કરવો
• ડોક્ટર કે કાઉન્સેલર નો સતત માર્ગદર્શન મેળવવા રહેવું

પ્રીવેન્ટી એન્ડ કંટ્રોલ મેજર

• AIDS થી બચવા માટે સલામતી ટેસ્ટ માર્ગ છે.
• HIV AIDS થી બચવા માટેના ચાર સલામત માર્ગ નીચે મુજબ છે.

1.સેક્સ સેક્સ

• એક જ વફાદાર સાથે સાથે જાતીય સંબંધો રાખવા જોખમી જૂથો કે અજાણ વ્યક્તિ સાથે જાતીય સંબંધ ક્યારે બાંધવાનો નહીં
• જાતીય રોગ ની જાણકારી રાખવી તેમજ તરત જ સારવાર લેવી
• સલામત સેક્સ માટે ઉચ્ચકક્ષાના કોન્ડમ નો યુઝ કરવો

2.સેફ સિરીંજ નીડલ

• શક્ય હોય ત્યાં સુધી ઇન્જેક્શન લેવાનું જ ટાળવું.
• ઇન્જેક્શન ને બદલે ટેબલેટ કે લીક્વીડ ડોગ લેવી તે સલાહ ભર્યું છે
• ખાતરી વાળા ડિસ્પોઝેબલ સીરીઝ અને નીડલ નો યુઝ કરવો
• ઉપયોગ કરેલ ડિસ્પોઝેબલ સીરીંજ નીડલનો યોગ્ય નિકાલ કરવો.

3.સેફ બ્લડ

• ખુબ જ જરૂરી હોય તો જ બ્લડ ચડાવવું
• HIV માટેની બ્લડ ટેસ્ટ કર્યા પછી જ બ્લડ ચડાવવો
• ધંધાકારી કે જોખમી જૂથનો બ્લડ વાપરવું નહીં
• પરિવારના સભ્યો કે સગાઓનો લોહી લેવાનું રાખવું
• સેવિંગ જાતે જ કરવું બીજાના વાપરેલ બુલેટથી સેવિંગ ન કરવું
• બીજાના કાનની બુટ ને વિધવા દીધેલ સોય અને ટુથ બ્રશ ન વાપરવા.
• ઓપરેશન દરમિયાન ઉપયોગમાં લીધેલ સાધનો અને યોગ્ય રીતે ઓટો ક્લેવ કર્યા પછી જ બીજા પેશન્ટમાં વાપરવા.

safe mother hood

• AIDS વાળા ફિમેલ પેશન્ટ અને જાતીય સમાગમ થી દૂર રહેવું.
• AIDS નો ચેપ લાગે સ્ત્રી સગર્ભાનો બનવી
• HIV ટેપ વાળી સ્ત્રી જો સગર્ભા હોય તો વહેલી તકે MTP ( મેડિકલ ટર્મિનેશન ઓફ પ્રેગનેન્સી ) કરાવવું.
• HIV સેપ વાળી માતાએ બાળકને BF ના આપવો જેથી બાળકને શેપ સામે રક્ષણ આપી શકે.

યુનિવર્સલ HIV ઇન્ફેક્શન કંટ્રોલ પ્રીકોશન

( HIV ઇન્ફેક્શન કંટ્રોલ કરવાના સાર્વત્રિક પગલાંઓ )

• આપણી પાસે સારવાર લેનાર દરેક દર્દી પોઝિટિવ છે તેમ માનીને જ સારવાર આપવી
• HIV ચેપ ગ્રસ્ત દર્દી માટે વપરાયેલ ગ્લેન્ડ વગેરે હેલ્થ વર્કરને વાગી ન જાય તેની ખાસ કાળજી રાખવી નીડલ પર ફરીથી કવર ચડાવવું નહીં તેમ જ બ્લેડ ને હાથ વડે ચલાવી નહીં કે કાઢવી નહીં
• આનું ચેપ બ્લડ ટ્રાન્સ ફ્યુઝન ઉપરાંત સમૅધાન , નેત્રદાન , કિડની દાન અને વીર્યદાન વગેરેથી પણ લાગે છે તેથી આ બાબતને ખ્યાલ રાખો
• HIVના ચેપી દર્દીમાં વપરાયેલ દરેક સાધનો યોગ્ય રીતે ક્યા પછી જ બીજી દર્દીમાં વાપરવું.

બ્લડ અને બોડી ફ્લુઇડ માટે ના પગલાઓ

• યોગ્ય ટેકનીક વડે હેડ વોશિંગ કરવું HIV હેપી દર્દીના બ્લડ કે બોડી ના સંપર્કમાં આવ્યા બાદ કર્યા હોય તો પણ ગ્લાસ કાઢ્યા પછી હાથને સાબુ પાણીથી ધોવા.
• HIV દર્દીની ટ્રીટમેન્ટ વખતે ગ્લાસ , ટેપ અને ગોગલ્સ વગેરેનો ઉપયોગ કરવો.
• સારવાર દરમિયાન નીડલ બ્લેડ સિઝર વગેરેથી ઇજા થતી અટકાવવી
• પેશન્ટના સેમ્પલ લેતી વખતે હેન્ડલ કરતી વખતે તેમજ લેબમાં મોકલતી વખતે ખાસ કાળજી રાખવી
• લોહી કે બોડી ફ્લોઈડના સંપર્કમાં આવેલ ફ્લોર ને સોડિયમ હાઇડ્રોક્સાઇડ કે બ્લીચિંગ પાવડર વડે જંતુ રોહિત કરી પુષ્કળ પાણી વડે સાફ કરવું
• ઉપરાંત પગમાં ઓલ્વેઝ બુટ પહેરવાનો આગ્રહ રાખવો
• કૃત્રિમ શ્વાસોશ્વાસ માટે વપરાતા સાધનો બરાબર જંતુરોહિત કર્યા પછી બીજા પેશન્ટમાં વાપરવા જોઈએ
• માઉથ ટુ માઉથ રેસીપીરેશન આપત્તિ વખતે ખાસ કાળજી રાખવી.
• પેશન્ટના લીન ને લોન્ડ્રીમાં મોકલતા પહેલા સોડિયમ હાઇડ્રોક્લોરાઈડ સોલ્યુશન માં 30 મિનિટ બોલે રાખવું

હેલ્થ એજ્યુકેશન

• આ રોગ મોટા ભાગે જાતીય સમાગમ થી થાય છે
• લોકોને જાતીય સમાગમ અને ચાઈલ્ડ બર્થ વગેરે બાબતે માહિતી આપવી તેમજ જાતીય સમાગમ વખતે ઉચ્ચ કક્ષાના કોન્ડમ વાપરવાની સલાહ આપવી
• લોકોને સમજાવવું કે સેક્સ તે માણસની નોર્મલ નીડ છે પણ અનહિલ ડિસેપ જોખમીકારક છે તેમજ સમજાવું કે હોર્મોસેકચ્યુલ સંબંધો પણ જોખમી છે તે બાબતની સમજણ આપવી.
• લાઈફ સ્ટાઇલ અંગેનું એજ્યુકેશન રોજબરોજની જીવન સાથે સંકળાયેલ તનાવ ઓછા કરવા અને હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું જેવા કે પરીક્ષાના તણાવ નોકરી ન મળવા અંગેની ચિંતા , માતા પિતા નું દબાણ , કરિયર પસંદગી , પ્રેમ સંબંધો વગેરેના કારણે વ્યક્તિ આલ્કોહોલ કે ડ્રગ થી એડીપકટ બને છે તેથી આ બાબત વિશે લોકોને હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું.
• કુલ કોલેજ ધાર્મિક મેળા ધાર્મિક સ્થળ બસ સ્ટેન્ડ રેડ લાઈટ એરીયા વગેરે જગ્યાએ હેલ્થ થઈ એજ્યુકેશન આપવું.
• બસ સ્ટેશન સરકારી દવાખાનામાં રેલ્વે સ્ટેશન તેમજ જાહેર સ્થળે કોન્ડમ રાખવા
• લોકોને રોગના ફેલાવવા તથા ચિન્હો અને લક્ષણો વિશે હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું લોકોને STD ની સમયસર સારવાર લેવા સમજાવો
• મિત્રો તેમજ સાથી કાર્યકરો સાથે વૈજ્ઞાનિક સાહિત્ય આપ લે કરવી
• પોસ્ટર , બેનર , ભીત , ચિત્રો , રેડિયો , નાટક , tv , કાર્યક્રમ તેમજ દેશની નામકીય વ્યક્તિ દ્વારા જાહેરાત આપવી.
• પેશન્ટ ના કુટુંબજનોને સમજાવવું કે આ રોગ થવો તેનું પરિણામ નથિ પેશન્ટનો નીરસ્કાર ન કરવા સમજાવો અને પ્રેમથી તેનો સ્વીકાર કરવો પેશન્ટ અને જીવન જીવવા માટે માનસિક મનોબળ પૂરું પાડવા કહેવું સગાઓને સમજાવવું કે તમારી હુફથી તેની વેદનામાં ઘટાડો થાય છે.

AIDS કેવી રીતે નથી ફેલાતો

• હાથ મિલાવવાથી
• ભેટમાંથી કે સ્પર્શ કરવાથી
• સામાન્ય કિસ કરવાથી
• સાથે જમવાથી કે સાથે રમવાથી
• એક જ લેટરીન ઉપયોગ કરવાથી
• સ્વિમિંગ પૂલ નો ઉપયોગ કરવાથી
• એકબીજાના કપડા પહેરવાથી
• મચ્છર , માકડ , માખી કે બીજા જીવજંતુના ડંખથી.
• આંસુ કે પરસેવાથી
• વ્યક્તિને રસોઈ જમવાથી
• સાર્વજનિક ટેલિફોન નો ઉપયોગ કરવાથી
• સિંક ખાવા છે કે ઉધરસ ખાવાથી
• પેશન્ટ સાથે ઉઠવા બેસવાથી
• એકબીજાના વાસણો ના ઉપયોગથી , ટુવેલ એકબીજાને કાચના ઉપયોગથી.

HIV AIDS નુ કાઉન્સિલિંગ

• કાઉન્સિલિંગ એટલે સમજપૂર્વક ના નિર્ણયો લેવા માટે અંગત વિશિષ્ટ માર્ગદર્શન આપવો AIDS ના અટકાવ માટે કાઉન્સિલિંગ એન્ડ હાર્ટ સમાન છે અમેરિકન ઝોન હોકિંસ યુનિવર્સીટી એ આપે મોડેલ મુજબ કાઉન્સેલિંગના મુખ્ય છ ભાગ છે જેને ઇંગ્લીશ શબ્દ GATHER યાદ રાખી શકાય.
• G : grit-આવકાર ( નામથી અને માનથી )
• A : ask-હેતુ પૂર્વક ના પ્રશ્નો પૂછવા
• T : talk-માહિતીને આપેલ તેમ જ ચર્ચા કરવી
• H : help-યોગ્ય નિર્ણય લેવામાં મદદ કરવી
• E : explain -સેવાઓ વગેરેને વિગતે સમજણ આપવી
• R : Rivizit-પુનઃ પધારવું ફરી / મુલાકાત માટે નક્કી કરવું.

HIV / AIDS થી બચવું આપણા હાથની વાત છે આ રોગથી દૂર રહેવું એ જ એકમાત્ર ઉપાય છે લોકોને રોગથી દૂર રહેવા માટેના તેમજ રોગના ફેલાવવાના કારણે જણાવવા તેમજ અટકાયત માટેની જાણકારી તેમજ સલામતી મ માટેના પગલાં બતાવવા.

A .અવેચ્નેશ

• અધ્યતન માધ્યમો વડે જાગૃત ફેલાવી.

I. ઇન્ફોર્મેશન

• વિવિધ માધ્યમો આરોગ્યતંત્રની અવેચ્નેશ સંસ્થાઓ વગેરે દ્વારા અને સાચી માહિતી આપવી.

D. decision

• દઢ નિર્ણય લેવા માટે પેશન્ટને યોગ્ય દિશાઓ.

S. સેફ પ્રેક્ટિસ

• સેક્સ સેક્સ , સેફ બલ્ડ ,‌ સેફ સીરીઝ અને નીડલ , મધર હુડ
• કાઉન્સિલિંગ વડે ગેરસમજ દૂર કરવી દર્દી તેના સગા વહાલા મિત્રો વગેરે દ્વારા આ રોગ વિશે સાસુ ખોટું સંભાળ હોય છે તેથી વ્યક્તિ બિન જરૂરી ચિંતા કરતા હોય છે તેથી તેઓને સાથે અને સશક્ત માહિતી આપી તેને ચિંતા દૂર કરવી
• કાઉન્સેલિંગ એ માત્ર દર્દીને સારવારજ નથી પરંતુ તેના સામાજિક સંબંધો અને માન્યતાઓને પણ વિચાર કરે છે તે પેશન્ટને એવું શિક્ષણ આપે છે કે જે તેના રોજબરોજના જીવનને સુસંગત હોય છે

રોલ ઓફ કાઉન્સેલર

• પેશન્ટની સમસ્યાનો સાચો નિદાન કરે છે
• પેશન્ટની સમસ્યાનો પૃથકરણ કરી તેના નિરાકરણ ને અલગ તારવે છે.
• દર્દીને લઘુતા ગ્રંથિ માંથી બહાર કાઢે છે
• દર્દીને સાચું અને સચોટ માર્ગદર્શન આપે.
• દર્દીને સહારો અને સહાનુભૂતિ આપે છે
• દર્દી નો સાચો મિત્ર છે અને સાચી સલાહ આપે છે.
• દર્દીના માર્ગદર્શનનો ભૂમિયો છે
• તેથી તેથી પેશન્ટ ને સમજાવું કે કાઉન્સેલરને મળે હળવા બને સાચિ સલામ મેળવે અને અનુસરે તથા ખોટા ભયથી દૂર રહે.

જાપાનીસ એન્કેફેલાઈટીસ

• 35 વર્ષ પહેલા આ રોગ પૂર્વ વડાવ ના દેશોમાં ઉપરાંત ચીન અને કોરિયામાં પણ જોવા મળતો હતો ભારતમાં પણ આસામ , આંધ્રપ્રદેશ , બિહાર , કર્ણાટક , મહારાષ્ટ્ર , પોંડીચેરી અને વેસ્ટ બંગાળમાં જોવા મળે છે.

વ્યાખ્યા

• જાપાનીસ એન્કેફેલાઈટીસ અને એરબ્રો વાયરસ થી થતો રોગ છે કયુલીસીન મચ્છર વડે ફેલાય છે. આમાં સતત માથાનો દુખાવો થાય છે અને તાવની સાથે ઘણીવાર વોમિટિંગ પણ થાય છે.

કારણો અને ફેલાવો

• આ રોગ ગ્રુપ B અર્બોવાઇરસથી થાય
• ( ડયુકર – મચ્છર – માણસ )
• ( બગલાનું બચ્ચું – મચ્છર – માણસ )
• સેપી મચ્છર કરડવાથી આરોગ માણસોમાં ફેલાય છે પશુઓના ડૂકકર એ સૌથી મોટો હોસ્ટ છે ઉપરાંત પક્ષીઓથી પણ આ રોગોનો ફેલાવો થાય છે
• કયુલિચીંગ મચ્છર ખેતરમાં ઈંડા મૂકે તેવા પક્ષીઓ અને પ્રાણીઓને કરડે છે અને તે લીધે રોગનો ફેલાવો થાય છે.

ઇનકયુબેશન પિરિયડ

• પાંચથી પંદર દિવસ

ચિન્હો અને લક્ષણો

• શરૂઆતના તાવ આવે છે અને ઉલટી થાય છે.
• ધીમે ધીમે તાવ ખૂબ જ વધે છે અને મસલ્સમાં ધ્રુજારી આવે છે
• દર્દી કોમામાં જાય છે
• મસ્ક્યુલર રીઝીડીટી આવે છે
• પેશન્ટનો મૃત્યુ પણ થઈ શકે છે

સારવાર અને સંભાર

• દવામાં કોટીૅકો સ્ટીરોઈડ આપવામાં આવે છે
• પેશન્ટને સારી નર્સિંગ કેર આપવી
• વોમીટીંગ માટે એન્ટીઇમેટીક ડ્રગ આપવામાં આવે છે
• મસલ્સ ને રિલેક્સ કરતી દવાઓ આપવામાં આવે છે દા.ત. રોબીનેશ કે મસલ્સ દુખાવો દૂર કરે છે
• પેશન્ટને પેરાલાઇસીસ જેવું દેખાય તો ફિઝિયોથેરાપી આપવામાં આવે છે
• તાવ માટે એન્ટિબાયોટિક આપવામાં આવે છે

અટકાવવા માટેના પગલાઓ

• મચ્છર ન થાય તે માટેના પગલાં લેવા ઢોર બાંધવાની જગ્યાએ બરોબર સાફ કરવી અને ત્યાં દવાઓ રેગ્યુલર છટકાર કરવો.
• જે ગામમાં આવા કેસ હોય તે ગામને આજુબાજુ બે ત્રણ કિલોમીટરની ત્રિજ્યામાં દવાનો છંટકાવ કરવો અને આજુબાજુના ગામમાં પણ સર્વે કરવો

ઇમ્યુનાઈઝેશન

• જે લોકોના આ રોગ થવાનું જોખમ હોય એવા કેસ જોવામાં આવેલ હોય તેવા વિસ્તારમાં રચિકરણ માટેની ભલામણ કરવામાં આવે છે તેવા વિસ્તારમાં બે ડોઝ ટ્રસ્ટીના આપવામાં આવે છે બે ડોઝ વચ્ચે 7 થી 14 દિવસનો સમય ગાળો રાખવામાં આવે છે.

લેપ્ટોસ્પાયરોસીસ

વ્યાખ્યા

• આર લેપ્ટોસ્પાયરા નામના ઓર્ગેનિઝમ થી પ્રાણીઓ મારફતે માણસોમાં થતો રોગ છે જેમાં લીવર , હાર્ટ , કિડની , બ્રેઇન , અને રેસ્પીરેટરી ( શ્વાસોશ્વાસ ) સિસ્ટમના ડીસીઝ જેવા બદલાતા લક્ષણો જુદા જુદા સ્વરૂપે જોવા મળે છે

કારણો

1.Agent factor

• લેપ્ટોસ્પાયરા ઓર્ગેનિઝમ

2.Host factor

• age-20 થી 45 માં વધુ જોવા મળશે
• sex- ફિમેલ કરતા મેલમાં વધુ જોવા મળે છે.
• ઓક્યુપેશન – ખેત મજુર , પ્રાણીઓના મોઢા સાફ કરનાર , દૂધ દોનાર અને લીલુ ઘાસ કાપનાર લોકોમાં વધુ જોવા મળે છે.
• વૂંડ – સ્કિન પર વુંડ કે પગમાં કાપા કે ળવો હોય તો થેપલાગવાની શક્યતા વધુ રહે છે.

3.એન્વાયરમેન્ટ ફેક્ટર

• સીઝન – આખા વર્ષ દરમિયાન જોવા મળે છે પરંતુ ચોમાસામાં તેના કેસ વધુ જોવા મળે છે.
• લોકેશન – જે ગામમાં ઉંદરની વસ્તી વધુ હોય ત્યાં વધુ જોવા મળે છે.
• જ્યાં પાણીનો ભરાવો કરવામાં આવતો હોય તેવી ખેતીમાં વધુ જોવા મળે છે જેમકે ડાંગર અને શેરડીના ખેતરો , ઢોર ના કોઢિરમાંથી પણ આનો ફેલાવો થાય છે.
• જીયોગ્રાફીક ડિસ્ટ્રીબ્યુશન – દુનિયાના બધા જ દેશોમાં આ રોગ ના કેસ નોંધાયા છે છેલ્લા એક વર્ષમાં દક્ષિણ ગુજરાતમાં ખાસ કરીને વલસાડ નવસારી અને સુરત જિલ્લાના ગામોમાં જોવા મળે છે.
• ઈન્ક્યુબેસન પિરિયડ – બે થી દસ દિવસ.

મોડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન

• આ રોગના જંતુઓ ખાસ કરીને ઉંદર ખિસકોલી જેવા કોતરી ખાનાર પ્રાણીઓ તેમજ ઘેટા બકરા ભૂંડ કુતરા બિલાડા વગેરે જેવા પાલતુ કે જંગલી પ્રાણીઓના શરીરમાં રહે છે આ પ્રાણીઓના યુરિન કે ફિકસમા આનંદો મોટા પ્રમાણમાં હોય છે આવા પ્રાણીઓના યુરિંગ અથવા ડેડબોડી થી ડાંગરની કયારીઓ , શેરડીના ખેતરો , નહેરોના પાણી વગેરે દૂષિત થાય છે અને આનું દૂષિત પાણી કે ખોરાક લેવાથી માણસને ઇન્ફેક્શન લાગે છે.
• જેપી પ્રાણીઓના સ્ટુલ કે યુરિન અથવા ડેડબોડીના સંપર્કમાં આવવાથી ઇજા પામેલ ચામડીના ખુલ્લા ભાગમાંથી કે ક્યારેક ઇજા વગરની ચામડી મારફતે પણ આના જંતુઓ શરીરમાં પ્રવેશે છે.
• માણસથી માણસને આનો ચેક ભાગ્ય જ લાગે છે.
• ઉંદર , ઘેટા , બકરા – પ્રાણી – હાથ
• કુતરા , ભેંસ , ભૂંડ – માટી – પગ

સિન્હો અને લક્ષણો

• ફીવર સાથે ધ્રુજારી આવે છે.
• હેડક થાય છે
• મસલ્સ અને જોઈન્ટ માં પેઈન થાય છે.
• સ્લેરા રેડેનેસ જોવા મળે છે.
• રોગોના લક્ષણો શરૂ થાય તેના અઠવાડિયામાં કમ્ફિંગ , ડાયરિયા , જોન્ડીસ , રિનલ ફેઈલર, અને હેમરેજ વગેરે જેવા ગોંભીર લક્ષણો જોવા મળે છે.
• રેસ્પિલેટરી ટ્રેકને અસર થાય તો કોફી થાય છે.
• GI ( ગેસ્ટો્ ઈન્ટેસ્ટાઈન ) ટ્રેકને અસર થાય તો ડાયરિયા અને એબ્ડોમીનલ પેઈન થાય છે.
• લીવરમાં અસર થાય તો કમળો અને વો મીટીંગ થાય છે.
• મગજમાં અસર થાય તો ઇન્કેફેલાઈટીસ થાય છે.
• આખા શરીરમાં દુખાવો થાય છે.
• સેમિ કોન્સીયસનેસ ( અધૅ જાગૃત અવસ્થા ) જોવા મળે છે
• યુરીન નો અમાઉન્ટ ઘટી જાય છે
• સ્કિન પર બ્લડ ના સકકા માં જોવા મળે છે.
• લિમ્ફગ્લેન્ડમાં ટેપ લાગે છે.
• ફેસ ઉપર સ્વેલિંગ થાય છે.
• એનીમિયા થાય છે.
• બીજા અઠવાડિયે તાવ ઓછો થાય છે કમળાની અસર દૂર થાય છે
• ગંભીર કેસમાં‌ દર્દી અનકોન્યીયસ થઈ જાય છે.
• સગર્ભા કેસ વખતે આ રોગને કારણે મૃત્યુ થવાની શક્યતા વધુ હોય છે.

ટ્રીટમેન્ટ

• ઇન્જેક્શન CP ( કિ્સ્ટલાઈન પેનિસિલિન ) 20,00,0000 unit IV ( ઇન્ટા્ વિનસ ) ( આફ્ટર નેગેટીવ ટેસ્ટ ડોઝ ) ANTD દર છ કલાકે આપવામાં આવે છે.
• ઓરલ એન્ટિબાયોટિક , ટેટ્રા સાયક્લિન , એરિથો્ માઈસીન વગેરે.
• ઇન્જેક્શન PPF 4,00,000 unit ( દિવસમાં એકવાર ) ANTD ( આફ્ટર નેગેટીવ ટેસ્ટ ડોઝ ) નવ દિવસ સુધી
• સપોર્ટિંગ મેડિસિન જેવી કે vit-B કોમ્પ્લેક્સ , vit-C અને જરૂર જણાય તો IV આપવામાં આવે છે.
• સિમ્પ્ટેમેટીક ટ્રીટમેન્ટ આપવી.
• ફીવર માટે એન્ટિપાયરિટીક અને કોલ્ડ પંજ, હેડેક અને બોડી દુખાવો માટે એનાલ જેસિક આપવામાં આવે છે.
• શાંત વાતાવરણ સંપૂર્ણ આરામ અને રોજિંદા કામમાં મદદ કરવી.
• સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ આપો.
• પેશન્ટની ચિંતા દૂર કરવી.
• પર્સનલ હાઈજીન જાળવવી.
• સ્કેલામાં રેડનેશ , મસલ્સમાં સખત દુખાવો , યુરીન નું પ્રમાણ ઘટવું અને ફીવર ઓછો થાય નહીં એવી પેશન્ટની વર્તણુકમાં ફેરફાર જોવા મળે તો આ લક્ષણો ગંભીર હોવાથી પેશન્ટને લેકટોસ પાયલોસિસની સારવાર ઉપલબ્ધ હોય ત્યાં તાત્કાલિક લઈ જવું.

પ્રવેન્શન એન્ડ કંટ્રોલ મેજર

1.નોટિફિકેશન

• વહેલી તકે રોગની નોંધણી કરાવી.

2.આઈસોલેશન

• જોકે આમાં સંપૂર્ણ isolation ની જરૂર નથી આમાં પેશન્ટની બીજી વ્યક્તિને ઇન્ફેક્શન લાગવાની શક્યતાઓ ઓછી છે તેમજ ફોર્માઇટસથી પણ ઇન્ફેક્શન લાગતું નથી તેથી આવા પેશન્ટને જનરલ વોર્ડમાં રાખી શકાય છે તેથી OPD પેશન્ટ હોય તો ઘરમાં રાખીને પણ સારવાર આપી શકાય છે.

3.ડીશ ઇન્ફેક્શન

• ઉંદરને મારવાની દવાઓનો ઉપયોગ કરવો.
• ઉંદર , ખિસકોલી વગેરેના યુરીન ના સંપર્કમાં આવે આર્ટીકલ્સ જગ્યા , વગેરેને જંતુનાશક દવાથી જંનતુ મુક્ત કરવા.
• ડાંગર ની કયારીઓ , શેરડી ના ખેતરો , મરઘા ઉછેર કેન્દ્ર , નહેરના પાણી વગેરે જેવા ધંધા સાથે સંકળાયેલા લોકો એ બુટ , રબરના હાથ લૂસણ , અને એપ્રન વગેરેનો યુઝ કરવો
• ઉંદરને મારવા બિલાડીને પાળવી.
• નહેરના ખુલ્લા ગંદા પાણીમાં નહાવુ નહીં અને ખુલ્લા પગે પણ પ્રચાર થવું નહીં.
• પાણી અને ખોરાકને પ્રાણીઓના યુરિન અને સ્ટુલથી દૂષિત થતું અટકાવવું.
• રોગ ના લક્ષણો અને સમયસર અને વહેલા સરળ ઓળખવા.
• રોગને કંટ્રોલ લેવા માટે માસ્ક હેલ્થ એજ્યુકેશન આપો
• જુદા જુદા વિભાગો અને સંસ્થાઓ વચ્ચે સંકલન રાખવું દા.ત. ખેતીવાડી , આરોગ્ય સ્વેચ્છિક સંસ્થાઓ વગેરે.
• પાણીનું ફ્લોરિનેશન કરવું
• વ્યક્તિગત અટકાયત
• જરૂર વગર હાથ પગ પાણીના ભરાવવામાં નહીં
• ખેતી કામ માટે પાણી વાળવા ખેતરોમાં કામ પૂરતો જ પ્રવેશ કરવો.
• પશુઓના મૂળ મૂત્રના સફાઈ વખતે પગમાં બુટ પહેરવા
• હાથમાં ઇજા હોય તે વખતે ઢોર દહોવાનું કામ ન કરવું.
• ઘરમાં અને ઘર નથી ઉંદરોનો નાશ કરવો
• અને આસપાસ પાણીનો ભરાવો ન રહે તેની કાળજી રાખવી.
• ઘાસ કાપતી વખતે હાથમાં મોજા અને પગમાં બુટ પહેરવા તેમજ હાથમાં વુંડ હોય તો આ કામ ન કરવું.
• તાવ વખતે સમયસર ડોક્ટરની સલાહ લેવી.

લોકોમાં જાગૃતતા

• વહેલું નિદાન અને સારવાર
• ગામથી દર્દીઓને તાત્કાલિક કેન્દ્ર પર સારવાર આપવી
• દૂધ આપતા પશુઓમાં તાવ વખતે તાત્કાલિક જાણ કરવી
• પશુઓની માંદગીની તાત્કાલિક સારવાર
• ખેતી કામ પશુ કામ વગેરે વખતે વ્યક્તિએ સાંભળ રાખવી અને હેલ્થ વર્કરની સલાહ લેવી
• આ રોગમાં પેશન્ટ અને સગાઓને સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ આપો.

લેકટોસ્પાઈરોસીન ની અટકાયતમાં એગ્રીકલ્ચર ડિપાર્ટમેન્ટ ની ભૂમિકા અથવા ભાગ

• ઉંદરોની વસ્તી ઘટાડવા બે વખત વર્ષની અંદર પ્રોગ્રામ હાથ ધરવા.
• ઉંદરની નાબુદી પ્રોગ્રામ જાણીતા અસરગ્રસ્ત વિસ્તારની આજુબાજુની વિસ્તારથી શરૂ કરવા.
• ખેડૂતોને આ રોગના ફેલાવવા માટેની જાણકારી આપવી.
• ડાંગર શેરડી ના ખેતર નદી કિનારા ના વિસ્તારો વગેરે જગ્યાએ ઉંદરોના દરોને નાબૂદ કરવા તેમજ આવી જગ્યાઓ પર કામ કરતાં વ્યક્તિઓને સંભાળ લેવા માટે માહિતી માહિતગિર કરવા.
• ડિપ ઇરીગેશન પદ્ધતિથી તે માટે પ્રોત્સાહન આપવું.
• લોકોના વપરાશ માટેના પાણીના સંગ્રહ સ્થાનોને દૂષિત થતા અટકાવવા.

T.B ( ટ્યુબરકેપુલોસીસ ) ક્ષય.

Introduction

• ટી.બી એ પ્રાચીન રોગ છે. હાલના આધુનિક યુગમાં આટલી દવાઓની શોધ બાદ પણ આ રોગનો ફેલાવો એટલો જ છે આપણા દેશમાં આ રોગનું પ્રમાણ ખૂબ જ જોવા મળે છે લગભગ 140 લાખ લોકો આ રોગથી પીડાય છે તેમાંના 35 લાખ લોકોના કપમાં આના જંતુઓ હોય છે જે રોગ ફેલાવવા માટે જવાબદાર છે આપણા દેશમાં દર વર્ષે લગભગ 22 લાખ ટી.બીના કેસ નવા ઉમેરાય છે આ રોગને લીધે દર વર્ષે લગભગ પાંચ લાખ લોકો મૃત્યુ પામે છે ગળથામાં જંતુને હાજરી ધરાવતું એક દર્દી વર્ષ દરમ્યાન લગભગ ૧૦ થી ૧૫ વ્યક્તિઓને ચેપ ફેલાવે છે ભારતમાં દર વર્ષે 24મી માર્ચના દિવસે ટી.બી દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.

વ્યાખ્યા

• ટીબીએ માઇક્રો બેકટેરિયમ નામના ક્રોનિક ઈન્ફેક્સીયસ ડીસીઝ છે. તે મોટાભાગે lugs ને અસર કરે છે ( પલ્મોનરી ટી.બી ) પરંતુ ઘણી વખત ઇન્સટેસ્ટટાઈન , મેનીન્જીસ , બોન એન્ડ જોઈન્ટ , લીમ્ફગલેન્ડ , કેમ તેમજ શરીરના અન્ય ભાગોમાં પણ જોવા મળે છે.
• માણસો ઉપરાંત આ રોગ એનિમલ્સમાં પણ જોવા મળે છે તેને બોવાઈન ટી.બી કહે છે.

કારણો

• માઇક્રો બેકટેરિયમ ટ્યુબક્યુલોસીસ બેસીલસના કારણે થાય છે.

મોડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન એન્ડ સોર્સ ઓફ ઇન્ફેક્શન હ્યુમન બોડીસ

• સ્પુટમ પોઝિટિવ પેશન્ટના ક્લોઝ કનેક્ટ માં રહેવાથી તેમજ ડ્રોપલેટ ઇન્ફેક્શનના લીધે ઉપરાંત ડસ્ટ શ્વાસમાં જવાથી ફેલાય છે.

bovine

• ચેપી મિલ્ક કે મિલ્ક ને બનાવટો ને લીધે ફેલાય છે જોકે ઉકાળવાની પ્રથાના લીધે આપણા દેશમાં બોવાઈન ટી.બી ઓછું જોવા મળે છે.

fomits

• ચેપી દર્દે વાપરેલ દરેક વસ્તુઓ ચેપ ફેલાવી શકે છે. ખાસ કરીને નાના બાળકોમાં રોગપ્રતિકારક શક્તિ ઓછી હોવાને લીધે તાત્કાલિક ચેપ લાગે છે.
• AIDS કે અન્ય લાંબી માંદગી સાથે જોવા મળે છે AIDS વખતે PT ની ઇમ્યુનિટી બિલકુલ ઘટી જાય છે તેથી તે વખતે રોગ વધુ જોવા મળે છે.
• ગરીબી અને અનહાઇજેનિક કન્ડિશનમાં વધુ જોવા મળે છે.
• sex – મેલમાં વધુ જોવા મળે છે.
• age – 30 વર્ષથી age માં વધુ જોવા મળે છે.

nutrition

• male nutrition ના કારણે વધુ જોવા મળે છે.
• ગરીબી
• અજ્ઞાનતા
• ઓવર લોડિંગ
• પૂર હાઈજીન પુર સેનીટેશન વગેરે પણ અસર કરે છે.

incubation period

• મહિના , અઠવાડિયા , વર્ષોનો પણ હોઈ શકે છે આમ ઇનકયુબેશન પિરિયડ નો આધાર PT નો close contact pt ના રોગથી તીવ્રતા વગેરે પણ રહે છે.

type of T.B

1.Pulmonary T.B

• તે ફેફસામાં થતો ટી,બી છે અને આ બધું સામાન્ય હોય છે.

2.Extra pulmonary T.B

• આમાં lungs સિવાયનો સમાવેશ થાય છે જેમાં bone and joints , ઇન્ટેસ્ટાઇન , લીમ્ફગ્લાન્ડ , સ્કિન તેમજ શરીરના અને ભાગોનો સમાવેશ થાય છે.

ડાયગ્નોસીસ

• પેશન્ટને હિસ્ટ્રી એન્ડ sign , and symptoms.
• screening test chest
• x-ray chest
• MMR ( massage miniature radiography ) તેમાં એક સાથે 30 40 નાના મોટા ફોટોસ લેવામાં આવે છે.
• સ્પુટમનિ તપાસના AFB કરવું જો સ્પુટમ becill હોય તો પોઝિટિવ અને ન હોય તો નેગેટીવ ટેસ્ટ કહેવાય.
• સ્પુટમનિ કપાસ ત્રણ વખત કરવામાં આવે છે જેમાં પહેલા દિવસે તરત જ ની તપાસ બીજા દિવસે ઘરેથી વહેલી સારવારના ગળફાની તપાસ અને ત્રીજા દિવસે પેશન્ટની મુલાકાત વખતમાં ગળફાની તપાસ.
• લોહીની તપાસ કરવી જેમાં TC , DC , ESR કરવામાં આવે છે ઇન્ફેક્શનના કારણે cunt વધારે આવે છે અને ESR ખૂબ જ વધારે હોય છે.
• mantal અથવા tuberculin test
• આ તપાસની શરીરમાં ટીબી નો ચેક છે કે નહીં તેનો ખ્યાલ આવે છે જોકે પાંચ વર્ષની ઉંમર બાદ આ તપાસનું નિદાન માટે ખાસ મહત્વનું નથી.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• એક અઠવાડિયા કે વધુ સમયનથી ઉધરસ આવે છે.
• ઝીણો તાવ આવે છે ખાસ કરીને સાંજના સમયે તાવ આવે છે
• છાતીમાં પેઈન થાય છે અને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડે છે
• ભૂખ ઓછી લાગે છે વજનમાં ઘટાડો થાય છે
• જાડો કે ઝીણો સ્પૂટમ નીકળે છે અને પાછળથી લોહી આવે છે
• ઓછી લાગે છે વજનમાં ઘટાડો થાય છે
• ઓર શક્તિ અને સુરતી લાગે છે
• રાતના સમયે અને ઊંઘના વહેલી સવારે પરસેવા વળે છે

સારવાર

• આ સારવારને AKT Canti ફોક્સ ટ્રીટમેન્ટ કહેવાય છે.

1. Cap rifampicin

• ખૂબ જ અસરકારક બેક્ટેરિયા ડ્રગ છે
• તે ભૂખ્યા પેટે લેવાની હોય છે.
• 450 – 600mg dose હોય છે જો એકાંતરે આપવાની હોય તો 900mg આપવાનો હોય છે.
• આ દવાને લીધે યુરીન ને કલર લાલ આવે છે.

2.INH TAB આઈ સોનિયાજાઈડ

• તે પણ ખુબ જ શક્તિશાળી દવા છે
• તેને ટોક્સિન ઇફેક્ટ ઓછી હોય છે.
• તેની કિંમત પણ ઓછી હોય છે
• 300mg ડેઇલી અથવા વિકમાં બે વખત આપવાની હોય તો 700mg નો ડોઝ હોય છે
• આ બેક્ટેરિયલ ડ્ગ છે.

3‌. Injoy STP ( સ્ટ્રેપટોમાઇટન )

• તે બેક્ટેરિયલ ડ્રગ્સ છે
• તે INJ ના રૂપમાં હોય છે
• તેનો ડોજ 0.75 થી 1.0 ગ્રામ હોય છે.

pyrozinamide

• તે પણ બેક્ટેરિયલ ડ્ગ છે
• તે ટૂંકાગાળાના કોર્સમાં ડેઈલી 1.5-2 gm દિવસમાં બે થી ત્રણ વખત લેવાય છે
• T.B meningitis વખતે વધુ અસરકારક છે.

Ethambutal

• તે tab ના સ્વરૂપમાં હોય છે અને araly અપાય છે.
• તે બેક્ટેરિયોસ્ટોટીક ડ્ગ છે.
• તેનો દોસ્ત 15 mg/kg body weight દિવસના બે ત્રણ વખત આપવામાં આવે છે.

કેટેગરી મુજબ સારવાર

• છ મહિનાનો
• H – isonex
• E – ethenbutile
• R – rifampicin
• S – streptomycine
• Z – pyra – zimide.

કેટેગરી- I

• સ્પુટમ પોઝિટિવ હોય
• સ્પુટમ નેગેટિવ હોય પણ ગંભીર બીમારી હોય
• લંગ્સ સિવાયની ટીબી હોય.

શું આપવાનું

• બે મહિના HER આપવાનું.
• 4 મહિના HK આપવાનું.

કેટેગરી-2

• સ્પુટમ પોઝિટિવ હોય અને ફરીથી ટી.બી થયેલ હોય કે સારવાર નિષ્ફળ ગયેલ હોય.
• સારવાર સુકી ગયેલ હોય તેવા કેસ
• ફેફસા સિવાયનો ગંભીર પ્રકારનો ટીબી હોય.
• 5 મહિના HRE આપવાનું
• 1 મહિનો HERZ આપવાનું
• 2 મહિના SHER આપવાનું.

symptomatic treatment

• તાવ માટે pan આપવામાં આવે છે.
• ઉધરસ માટે કોડીન આપવામાં આવે છે.
• છાતીમાં દુખાવા માટે Analgesic આપવામાં આવે છે
• શ્વાસના તકલીફ માટે bronchodilater આપવામાં આવે છે
• છાશમાં વધુ તકલીફ હોય તો ક્યારેક o2 આપવામાં આવે છે.
• hymophysio માટે vit-c આપવામાં આવે છે.
• વધુ પડતી બીમારી વખતે સ્ટેરોઈડ આપવામાં આવે છે.

2.Diet

• જેમાં સારો પૌષ્ટિક ખોરાક આપવો.
• વધુ પ્રમાણમાં હાય પ્રોટીન ડાઈટ આપવામાં આવે છે.

3.જનરલ નર્સિંગ કેર

• પર્સનલ હાયજી જિળવી .
• વધુ પડતી નબળાઈ વખતે PT ની position વારંવાર ચેન્જ કરવી
• PT ને તેમજ સગાઓને સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ આપવો.

પ્રિવેન્શન એન્ડ કંટ્રોલ મેઝર

• T.B એ high intections disease છે તેનો ફેલાવો અટકાવવો મુશ્કેલ છે પણ અશક્ય નથી આમાં PT ને લાંબો સમય ચેપ રહેલો હોવાથી તે ઘણી વ્યક્તિઓને સેપ લગાડી શકે છે
• 1. નોટિફિકેશન
• 2. ઇન્સુલેશન
• 3. ડીશ ઇન્ફેક્શન
• 4. ઇમ્યુનાઈઝેશન
• 5. હેલ્થ એજ્યુકેશન
• પૂરેપૂરી સારવાર લેવા માટે સમજાવવું
• ચેપનો ફેલાવો કઈ રીતે અટકાવી શકાય તેના વિશે સમજાવવી શકાય
• સમયાંતરે sputam ની તપાસ માટે સમજાવું
• કેસનું વહેલું નિદાન
• સર્વલન્સ કરવું
• રિહેબિલીટેશન

RNTCP ( Revised national tuberculosis control program )
( સુધારેલ રાષ્ટ્રીય ક્ષય રોગ નિયંત્રણ કાર્યક્રમ )

• ભારતમાં 1962માં NTCP અમલમાં મૂકવામાં આવેલ છે જેમાં ક્ષય હોસ્પિટલ અને જિલ્લા કેન્દ્રની સ્થાપના કરવામાં આવે છે જેમાં PHC મારફતે દર્દીને સારવાર આપવામાં આવતી નથી
• રાષ્ટ્રીય ક્ષય રોગ નિયંત્રણ કાર્યક્રમ ના પરિણામે ઉત્સાહજનક ફરીથી સમીક્ષા કરવામાં આવી અને ત્યારબાદ સુધારેલ RNTCP શરૂ કરવામાં આવ્યો.

objective of RNTCP

• T.B નવા પોઝિટિવ કેસના ઓછામાં ઓછા 85% કહેશો રોગમુક્ત નો દર હાસિલ કરવા માટે છે
• T.B ને PT વહેલી તકે dot’s સારવાર આપવી direct observation treatment for short turms.
• દુકાન લાંબા ગાળાની સારવાર આપવી.
• OPD માં આવતા pt ના અમુક ટકા pt ની ફરજિયાત sputam ની તપાસ કરાવી.
• pt ની સારવાર પૂરી થાય ત્યાં સુધી તેની દેખરેખ રાખવી.
• આ પ્રોજેક્ટમાં 35 લાખની વસ્તીએ T.B unit અને એક લાખની વસ્તીમાં uicardsopiccenter આપવામાં આવેલ છે મોટાભાગના T.B ના દર્દીઓ સારવાર અધુરી અને અનિયમિત લઈ છોડી દેતા હોય તેમને વૈજ્ઞાનિક રૂપે સારવાર આપી ઓછા ખર્ચે અને વધુ સરળતાથી દદી્ સાજો થાય તે માટે Dot’s સારવાર દ્વારા સરકાર દ્વારા વ્યારત આ કાર્યક્રમ અમલમાં મૂકવામાં આવેલ છે.

Dot’s

• 1993 WHO એ tuberculo ડાંક ને global ઈમરજન્સી તરીકે જાહેર કરતા dot’s ની tuberculosis control માટે ભલામણ કરવામાં આવે છે્ Dot’s એ સધન તબક્કા દરમિયાન pt ને સીધા રિએક્શન હેઠળ દવા ગળવામાં આવે છે આ રીતની સારવાર pt ને સારા થવાની શક્યતા ઘણી વધી જાય છે કારણ કે તેનો યોગ્ય સારવાર નિરીક્ષણ અને મોટીવેશન તેમજ pt ને પરિસ્થિતિમાં સુધારા તો મૂલ્યાંકન થઈ શકે છે Dot’s એ UPW અથવા વોલન્ટરી વર્કર જેમ કે શિક્ષક આંગણવાડી વર્કર જૂના દર્દી અને તેમને સારવાર પૂરી કરવામાં એક દર્દી દીઠ 150 પુરસ્કાર તરીકે ચૂકવવામાં આવે છે.
• Dot’s દરમિયાન સારવારની કેટેગરી મુજબ બે તબક્કામાં સારવાર આપવામાં આવે છે જેમાં બે થી ત્રણ month સઘન સારવાર અને ચારથી પાંચ month સતત સાચવવાનો તબક્કો છે પ્રથમ તબક્કામાં એકાંતરે સીધા નિરીક્ષકે હેઠળ દવા ગળવાનો આવે છે ત્યારબાદ સ્પુટમની તપાસ કરાવી જો જીવાણુની ગેરહાજરી ગણાય તો અઠવાડિયાની દિવસ વાર ગોઠવણી કરેલ કોમ્બીપેક આપવામાં આવે છે.

Diarrhoeal Disease

• diarrhoea તે એક્યુટ કે cronic intestinal disturb છે જેમાં આંતરડાની મોમેન્ટ વધી જાય છે.
• ડાયરિયા એટલે 24 કલાકમાં ત્રણથી વધુ વાર લુઝ મોશન પાસ કરવી.

એપીડેમીયોલોજીકલ ટા્યેજ

1.agent

• ઈ-કોલાઈ , shigella , વિબિ્યો , કેલેરી , સાલ્મોનેલા બેક્ટેરિયા
• રોટા વાયરસ , એડીનો વાયરસ
• એન્ટામીયોલા હિસ્ટોલીકા પેરાસાઈટ
  

2.Host

• ખાસ કરીને પાંચ વર્ષથી નીચેના બાળકોને અસર કરે છે આ ઉપરાંત ગીત વસ્તી કે ગંદુ વાતાવરણ , બિન આરોગ્યપ્રદ ટેવો તથા પાણી અને જમીનનું પ્રદૂષણ આ રોગ ફેલાવે છે.

3.Environment

• ગંદુ વાતાવરણ જેમાં ખાસ કરીને ગંદુ પાણી ખોરાક માટે જવાબદાર છે.

ચેપનો ફેલાવો

• આ રોગ ખાસ કરીને જીવાણુઓ વાળા પાણી પીવા કે ગંદો ખોરાક ખાવાથી થાય છે
• બાળકોમાં બોટલ વડે દૂધ આપવાની પ્રથા પણ આ માટે જવાબદાર છે.
• fruit અને શાકભાજી ધોયા વગર ખાવાથી આ રોગ થઈ શકે છે
• આ ઉપરાંત તે વ્યક્તિના હાથ જો તેના મૂળ મૂત્ર કે વોમિટિંગને ટચ થયેલા હોય અને બીજાને અડે તો પણ રોગ ફેલાઈ શકે છે.

ચિન્હો ના લક્ષણો

• ડાયરિયા ની ચિન્હો તેની તીવ્રતા પર આધાર રાખે છે મોટાભાગના pt ને નીચેના song and symptoms. જોવા મળે છે.

1.ડીહાઇડ્રેશન

• સબ કયુટેનીયસ ફેટ વધી જવી યુરીન આઉટપુટ ઘટવો , સાંભળી તથા મ્યુકોસા સુકાઈ જવી.
• આંખ ઊંડી ઉતરવી , લોબ બ્લડ પ્રેશર , તથા પલ્પ રેટ હાય જોવા મળે છે.

2.વર્તનમાં ફેરફાર

• તેમાં pt સીડીઓ બની જાય છે નબળાઈ લાગે છે કોઈ વખત બે પણ અવસ્થા પણ જોવા મળે છે
• શ્વાસોશ્વાસ બની જાય છે
• સ્ટુલ નો કલર લીલો કે આછા પીળોહોય છે અને એકદમ ફ્લુઈડ જેવું બ્લડ બહાર આવે છે તેમાં મયુકસ કે કોઈક વાર બ્લડ હાજર હોય છે
• હળવી કે ભારે વોમિટિંગ જોવા મળે છે.
• એનોરેકસીયા તથા ગ્રેડ ફીવર જોવા મળે છે.

સારવાર

• સારવાર નો મુખ્ય હેતુ પેશન્ટને બોડીમાં પાણી તથા ખનીજ ક્ષારોનું પ્રમાણ જાળવવાનું છે આ માટે પેશન્ટને ORS આપવામાં આવે છે
• તેમાં એક લીટર ચોખ્ખા પાણીમાં ORS એક પેકેટ મિક્સ કરવામાં આવે છે જે 80-100ml જેટલો અપાય છે.
• બે વર્ષથી ઉપરના બાળકને OSR જેટલું સ્ટૂલ પાસ કરે તેના કરતા બે ગણું પ્રવાહી અપાય છે.
• ORS Solution બનાવવા માટે એક લીટર ચોખ્ખા પીવાના પાણીમાં ORS પેકેટ નાખીને તે ઓગળી જાય ત્યાં સુધી હલાવવું. લગભગ પાંચ ગ્લાસ જેટલું પ્રવાહી બને છે જેટલી વાર ડાયેરિયા થાય તારે 50 થી 100 ml જેટલું ORS Solution આપવું જોઈએ.
• જ્યારે ડાયેરીયા થયા હોય ક્યારે માતાનું ધામણ રખાવવું આ ઉપરાંત તેને નાળિયેર પાણી , દાળનું પાણી , કેળા વગેરે આપી શકાય છે.
• જો ડાયેરિયા બેક્ટેરિયાના લીધે થયેલા હોય તો તેને એન્ટિબાયોટિક જેમ કે એમ્પીસીલીન કે જેન્ટામાયસીન અપાય છે.
• જો શરીરમાંથી ખૂબ જ વધુ પ્રમાણમાં પાણી ઘટી ગયું હોય તો IV ઈન્ફયૂજન આપવામાં આવે છે. મોટાભાગે રીન્ગલ લેકલેટ કે D 10% આપતા નથી
• તમામ લોકોને સુરક્ષિત પીવાનું પાણી આપવું જોઈએ.
• માનવ મળ મૂત્રનો યોગ્ય નિકાલ કરવો જોઈએ
• કોમ્યુનિટીમાં હેલ્થ એન્ડ ન્યુટ્રીશન વિશે જાગૃતિ લાવી જોઈએ
• કોમ્યુનિટી અને ખાસ કરીને માતાને ORS વિશેની જાણકારી પૂરી પાડવી.

1.મેક્યુલ્સ

• જેમાં નાના ગોળ સ્પોટ થાય છે પરંતુ તે સ્કીનની સપાટી પર ઉપસી આવતા નથી અને તેનો કલર રેડ અથવા કોપર રેડ હોય છે

2.પેપ્યુલ્સ

જ્યારે મેક્યુસ સ્કીનની સપાટી પર ઉપસી આવે તેને પેપ્યૂલ્સ કહે છે-

3. વેસિકલ્સ

• સ્કિનની સપાટી પર ઉપસી આવેલ પેપ્યૂલ્સ ફલુઈડ ભરાય છે અને બ્લિસ્ટર જેવું દેખાય છે.

4.સ્પેસ્યુયલ

• જ્યારે વેસીકલ્સમાં પસ ભરાય છે તેને સ્પેશસ્યૂલ કહે છે.

5.સ્કેબસ

• જ્યારે સ્પેશ્યુલ સુકાઈ જાય છે અને ભીંગડા વળે છે.

6.સ્કાર

• જ્યારે સ્પેશ્યુલ સુકાઈ ને ખરી જાય અને ત્યાં ડાઘ રહી જાય તેને સ્કાર કહે છે.

sun:-infection and immunization
unit:-2 , transmilbof Disease

ચેપી રોગોનો ફેલાવો

• હેપી દર્દીમાંથી અન્ય વ્યક્તિમાં ચેપનું સ્થળાંતર મુખ્યત્વે નીચેની રીતે થાય છે
• ડાયરેક્ટ કનેક્ટ
• ડો્પલેટ ઇન્ફેક્શન
• કોન્ટેક વિથ સોઇલ
• ચામડીમાં કાપ પડવાથી
• ટ્રાન્સલેમેન્ટલ ( માતામાંથી બાળકમાં )

1.ડાયરેક્ટ કોન્ટેક્

• આમાં સ્કીનનું સ્કીન અથવા તો ટચ દ્વારા જાતીય સંબંધથી કીચિંગ દ્વારા રોગ ફેલાય છે. દા.ત. લેપ્સ્ન , સ્કીન ઇન્ફેક્શન અને STD , AIDS .

2.ડ્રોપલેટ ઇન્ફેક્શન

• સ્વસનતંત્રના સિકિ્શન મારફતે ખાસ કરીને છીંક , ઉધરસ , બોલતી વખતે થૂંકતી વખતે રોગો ફેલાય છે. T.B , સ્વાઈનફ્લૂ.

3.કોન્ટેક્ટ વિથ સોઇલ

• જો માટે કે જમીનમાં રોગના જીવાણુઓ હાજર છે તે અન્ય વ્યક્તિના સંપર્કમાં આવે તો તેને રોગ લાગુ પડી શકે છે . દા.ત. ટીટેનસ , હક વર્મ , વગેરે દૂષિત માટી થી થાય છે.

4.ચામડીમાં કાપવું પડવા છે

• આમાં કોઈ કારણથી જીવાણુઓ શરીરમાં દાખલ થાય છે દા.ત. સેફી નીડલ ચામડીમાં ખુચી થવાથી , મચ્છર ચામડી તૂટવાથી રોગના જીવાણું શરીરમાં ફેલાય છે , અથવા દાખલ થાય છે.

5.ટ્રાન્સપ્લાસન્ટા

• પ્લેસંટા દ્વારા તે પી માતા દ્વારા ગર્ભમાં ધનેતા બેબી ને ચેપ મળે છે તેને ટ્રાન્સપ્લાન્ટમેન્ટ ઇન્ફેક્શન કહે છે
• આના સિવાય ટેપનો ઇનડાયરેક્ટ રીતે તંદુરસ્ત વ્યક્તિમાં ફેલાય છે જેમાં તેપી વ્યક્તિના ઉપયોગમાં આવેલ ચીજ વસ્તુઓ દ્વારા ચેપ ફેલાય છે આ ઉપરાંત એપ ફેલાવવા માટે SF પણ જવાબદાર છે.
• F-ફુલાઈસ ( માખી , મચ્છર )
• F-ફોમીપ્સ ( બીમાર વ્યક્તિને ઉપયોગમાં આવેલી વસ્તુ )
• F-ફિંગર (આંગળી , હાથ)
• F-ફૂડ ( ખોરાક )
• F-ફિસીઝ ( મળ , યુરિન ).

1.ફલાઈસ

• આપણા દેશમાં ઘણા બધા રોગ માટે માખીને જવાબદાર વાહક તરીકે ગણવામાં આવે છે માખી ગંદા ખોરાક , ઝાડા , ઉલટી , કે ફૂગ પર બેસીને ખોરાક પર બેસે છે જેથી ખોરાક દૂષિત થાય છે અને રોગ ફેલાય છે.દા.ત. ઝાડા , ઉલટી , ટાઈફોઈડ.

2.ફોમિપ્સ

• એટલે કે સેપી દર્દીના સંપર્કમાં આવેલ છે જ વસ્તુઓ દા.ત. સાદર , કપડા , ટોવેલ , વાસણ , દાંતિયો , બ્રશ વગેરે જો વ્યક્તિના સંપર્કમાં હશે તો ચેપ થયેલા છે.

3.ફિંગર

• આપણા ગંદા હાથ વડે ઘણા બધા પ્રકારનો ચેપ ફેલાઈ શકે છે એટલે કે ચેપી વ્યક્તિઓ સારવાર કર્યા બાદ તથા કર્તા પહેલા જો સારી રીતે હેન્ડ વોશ કરવામાં આવે તો રોગો ફેલાતા અટકાવી શકાય ઉપરાંત લાંબા નખમાં પણ ઘણા બધા પ્રકારના જીવાણુઓ રહેલા હોય છે.

4.ફૂડ

• દૂષિત ખોરાક મારફતે ઘણા રોગો ફેલાય છે ઉપરાંત ચેપી પશુઓના દૂધ કે માસ લેવાથી પણ રોગો થઈ શકે છે.
  5.ફોસિસ
• ખુલ્લામાં ઝાંઝરુ જવાથી જમીન દુષિત થાય છે અને આવી જમીનમાં ખુલ્લા પગે ચાલવાથી બોન્સ જેવા રોગો થઈ શકે છે.

શરીરમાં જીવાણુઓ કઈ કઈ રીતે પ્રવેશ મેળવે છે

• શરીરમાં મુખ્યત્વે નીચેના રૂટ દ્વારા જીવાણુઓ પ્રવેશ મેળવે છે.
• બાય ઇન્ફ્લેશન ( શ્વાસ દ્વારા ) દા.ત. T.B , સ્વાઈન ફ્લુ
• બાય ઇન્જેકશન ( મો દ્વારા ) દા.ત. કોલેરા , ટાઇફોઇડ
• બાથ ઇન્કયૂનેશન ( ચામડીમાં કાપો પાડવાથી દા.ત. ધનુર
• બાય જનાઈટલ ઓર્ગન ( પ્રજનન અંગો દ્વારા ) દા.ત. ગોનોરિયા , AIDS

શરીરમાંથી જીવાણુઓનું બહાર નીકળવાના માર્ગો

• શરીરમાંથી મુખ્ય તેની રીતો જીવાણો બહાર નીકળે છે.
• યુરીન દ્વારા
• સ્ટુલ દ્વારા
• પર્સ દ્વારા
• બોડી સિક્રિશન દ્વારા
• બ્લડ દ્વારા
• સોમેન દ્વારા
• વજાઈનલ સિક્રિશન દ્વારા

ક્લાસિફિકેશન ઓફ માઈક્રો ઓર્ગેનિઝમ

• સૂક્ષ્મ જીવાણુઓ કદમાં ખૂબ જ નાના હોય છે અને નોરે આંખે જોઇ શકાતા નથી તેને જોવા માટે માઈક્રોસ્કોપ ની જરૂર પડે છે આમ અમુક જીવાણુઓ એક કોષીય જ્યારે અન્ય જીવાણો બહુકોષીઓ હોય છે
• સૂક્ષ્મ જીવાણુઓ અને મુખ્યત્વે નીચેના રીતે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે
• બેક્ટેરિયા
• વાયરસ
• ફંગી
• પ્રોટોજુવા
• આલ્ગી

1.બેક્ટેરિયા

• બેક્ટેરિયા તે નાના અને સૂક્ષ્મ જીવાણુ છે તે પ્રાણીઓના શરીરમાં દાખલ થઈ વૃદ્ધિ અને વિકાસ પામે છે અને પ્રાણીઓના શરીરમાંથી જ પોતાનો ખોરાક મેળવે છે બેક્ટેરિયાને એના આકાર પ્રમાણે બે પ્રકારમાં વિભાજિત કરવામાં આવે છે.
• A. કોકસી ( ગોળાકાર હોય છે )
• B. સ્પાઇરલ ( ગોનો cocus , સ્ટેપ્ટો કોકસ , ન્યુમોકોકસ ).
• તે મુખમાં કે સાંકળ જેવા કોતરમાં જોવા મળે છે તે 0.5 થી 1.2 માઇક્રો ની સાઈઝના હોય છે આમાંના અમુક ગ્રામ પોઝિટિવ અને ગ્રામ નેગેટિવ પ્રકારના બેક્ટેરિયા હોય છે
• ઘણા બેસીલ પ્રકારના બેક્ટેરિયા હોય છે બેક્ટેરિયા ગરમીના સંપર્કમાં આવતા પોતાના શરીર ફરતે પ્રોટીનનું એક કવચ બનાવે છે તેને સ્પોર ફોર્મિક બેક્ટેરિયા કહે છે.

B. સ્પાઇરલ

• તે વકા્કાઈલ પ્રકારના બેક્ટેરિયા હોય છે તેના મુખ્યત્વે ત્રણ પ્રકાર છે.
• વિબિ્‌‌‍યો
• સ્પાઈરીલા
• સ્પાયરોસીપ્સ.

1.વિબિ્‌‌‍યો

• વિબિ્‌‌‍યો ટૂંકા અને અલ્પવિરામ આકારના હોય છે અને ખાસ કરીને પાણીમાં જોવા મળે છે તે કોલેશની રોગ માટે જવાબદાર છે.

2.સ્પારીલા

• તે પણ અલ્પવિરામ આકારના અને વાંકાચુકા હોય છે
  3.સ્પાઈરોસીપ્સ
• લાંબી વાટ જેવા હોય છે તેની સાઈઝ 0.2 થી 2 માઈક્રોઇન જેવી હોય છે તે ખાસ કરીને જમીનની નીચે કોહવાયેલી તથા સડેલી જગ્યામાં જોવા મળે છે.

વાયરસ

• વાયરસ એ અધિક સૂક્ષ્મ વીષાણુઓ હોય છે જે કદમાં ખૂબ જ નાના હોય છે તેને જોવા માટે ઈલેક્ટ્રીક માઈક્રોસ્કોપ ની જરૂર પડે છે વાયરસ મુખ્ય બે પ્રકાર પાડી શકાય છે.
• 1. D.N.A
• 2. R.N.A

ફંગી

• તે એક ટકોષીય કે બહુકોષીય રચના ધરાવે છે આનો ઉપયોગ ખોરાક અને સૂપ બનાવવા માટે ઉપરાંત દારૂ , બીયર , બ્રેડ , બનાવવા માટે પણ ઉપયોગી છે. ફૂગનો ચેપ લાગવાથી ઘણી વખત ચામડીના રોગો થાય છે આ ઉપરાંત માથામાં , હાથની આંગળી , પગમાં વગેરે જગ્યાએ ખસ અને ખંજવાળ જેવા રોગો થઈ શકે છે.

પ્રોટોજુવા

• તે પ્રાણીઓના શરીરમાં રહીને પોષણ મેળવે છે ખાસ કરીને અમીબા , પેરામિશિયમ તેના ઉદાહરણ છે
• મેલેરીયા , ફાઇલેરિયા વગેરે રોગોના જવાબદાર જીવાણુઓ મચ્છરના શરીરમાં પોષણ મેળવે છે આમ મચ્છરના શરીરમાં રહેલા જીવાણુઓ જ્યારે તે કરડે છે ત્યારે કોઈ વ્યક્તિને શરીરમાં દાખલ થાય છે અને તે વ્યક્તિને ચેપ લગાડે છે.

આલ્ગી

• તે એક અલગ પ્રકારની ફૂગ જેવી રચના ધરાવે છે અને ઘણા પ્રકારના રોગો ફેલાવી શકે છે.

વ્યાખ્યા

1.ગ્રામ પોઝિટિવ બેકટેરિયા

• જે બેક્ટેરિયાને લેબોરેટરીમાં અભિરંજન કરતા જાંબલી કલરના બને છે તેને ગ્રામ પોઝિટિવ બેક્ટેરિયા કહે છે. દા.ત. સ્ટેફિલોકોકસ , સ્ટે્પ્ટોકોકસ ,‌ન્યૂમોકોકસ.

2.ગ્રામ નેગેટિવ બેકટેરિયા

• જે બેક્ટેરિયાને લેબોરેટરીમાં ગુલાબી કલરના દેખાય તેને ગ્રામ નેગેટિવ બેક્ટેરિયા હોય છે.

3.એરોબિક

• અમુક પ્રકારના બેક્ટેરિયા હોવાને હાજરીમાં જ જીવી શકે છે તેને એરોબિક બેક્ટેરિયા કહે છે. દા.ત. ટ્યુબરકોલોસીસ

4.એનએરોબિક

• અમુક બેક્ટેરિયા જમીનની અંદર ઊંડે હોવાને ગેરહાજરીમાં તેવી શકે છે તેને નએરોબિક બેક્ટેરિયા કહે છે.

મુખ્ય પેથોજનિક બેક્ટેરિયા અને તેના દ્વારા ફેલાતા રોગો

1. ન્યુમોટોકાઈ – ન્યુમોનિયા
2. ગોનોકોકાઈ – ગોનોરિયા
3. સ્ટેપ્ટોકોકાઈ – નાક ગળામાં ચેપ ( એજીથો્માઈસીન )
4. સ્ટા્ફોબોકોકાઈ – ચામડીનો રોગ
5. કોરોને બેક્ટેરિયાની ડેપ્થેરીયા – ડેપ્થેરીયા
6. ક્લોસ્ટેડિયમ ટીટેની – ટીટેનસ
7. ક્લાસટોટીયમ પરફીજન – ગેસ ગેગ્રીન
8. ઇકોલાઈ – પેશાબ ને લગતા રોગો , કિડનીમાં ચેપ , કોલેરા
9. વી્બીયો કોલેરી – કોલેરા
10. સ્યૂડોમોનાસ – શ્વસનતંત્ર ના રોગો
11. આલ્મોનેલા ટાઇફી – ટાઈફોડ
12. ટ્રેથોનીમાં પેલીડમ – સિફિલિસિશ
13. માઇક્રો બેકટેરિયા બેસિલ્સ – ટ્યુબરક્યુલોસીસ
14. માઈક્રો બેકટેરિયમ – લેપ્રીસ
15. લેપ્રોબેસિલાઈ

બેક્ટેરિયા શરીર પર શું શું અસર કરે છે

1.ચામડી લાલ થઈ જાય છે

• તે જગ્યાએ બેક્ટેરિયાને ચેપ લાગે છે ત્યાં ચામડી‌ લાલ થાય છે તથા આજુબાજુ લોહીનો ભરાવો થયો હોય તેવું લાગે છે.

2.ઇન્ફ્લામેશન

• જ્યારે બેક્ટેરિયા શરીરમાં દાખલ થાય ત્યારે આપણું શરીર રિએક્શન બનાવે છે તેથી ત્યાં એડીમાં તથા લસિકા ગ્રંથિ મોટી થાય છે.

3.પસ ફોર્મેશન

• એટલે બેક્ટેરિયાનો પ્રતિકાર આપણા શરીરમાં રહેલા N.B.C કરે છે અને ત્યાં ફેકોસાઇટોસીસની ક્રિયા થાય છે જેથી કોઈ વાર રસી બને છે આ રસીને પસ કહે છે.
• બેક્ટેરિયાના વૃદ્ધિ અને વિકાસ પર અસર કરતા પરિબળો
• બેક્ટેરિયાના મૃત્યુ અને વિકાસ માટે અસરકારક પરિબળોની સમજક છે
• તાપમાન
• ભેજ
• કલ્ચર મીડિયા
• વાતાવરણ
• સૂર્યપ્રકાશ

1.તાપમાન

• 23 તાપમાને બેક્ટેરિયાને સારી રીતે વૃદ્ધિ અને વિકાસ થઈ શકે છે ખૂબ જ ઊંચા તાપમાને બેક્ટેરિયા નાશ પામે છે તથા ખૂબ જ ઓછા તાપમાને પણ વૃદ્ધિ કરી શકતા નથી.

2.ભેજ

• ભેજવાળા અને ભીના વાતાવરણમાં બેક્ટેરિયા નો વિકાસ ખૂબ જ ઝડપથી થાય છે.

3.કલ્ચર મીડિયા

• આલ્કલાઇન મીડીયા તેવા કલ્ચર મીડિયામાં બેક્ટેરિયાનો ની વૃદ્ધિ વિકાસ વધુ ઝડપથી થઈ શકે છે. તારે એસિડિક વાતાવરણમાં બેક્ટેરિયા વૃદ્ધિ પામી શકતા નથી.

4.વાતાવરણ

• વાતાવરણ કે જ્યાં હોવાની અવરજવર થતી ન હોય ત્યાં બેક્ટેરિયાને વૃદ્ધિ અને વિકાસ સારો થાય છે.

5.સૂર્યપ્રકાશ

• સૂર્યપ્રકાશની હાજરીમાં સૂકું વાતાવરણ અને ઝડપથી પવનથી નાશ પામે છે તેથી સૂર્યપ્રકાશ પવનથી બેક્ટેરિયા વૃદ્ધિ અને વિકાસ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે દા.ત. એરોબી બેક્ટેરિયા હોવાની હાજરીમાં જેવી સોકે છે જ્યારે ઓન એરોબિક બેક્ટેરિયા સૂર્યપ્રકાશ હોવાથી નાશ પામે છે.

unit – 3

immunity and body difference mechanism

• ઇમ્યુનિટી એટલે કે રોગપ્રતિકારક શક્તિ વ્યક્તિના શરીરમાં રહેલી પ્રતિકારક શક્તિને ઇમ્યુનિટી કહે છે.

વ્યાખ્યા

• ઇમ્યુનિટી તે શરીરની એવી શક્તિ છે જે શરીરમાં દાખલ થતા રોગોના જીવાણુઓ સામે લડે છે અને તેનો નાશ કરે છે.
  ક્યા ક્યા પરિબળો ઇમ્યુનિટી ઉત્પન્ન કરે છે
• મુખ્યત્વે એન્ટીજન અને એન્ટીબોડી ઇમ્યુનિટી ઉત્પન્ન કરવા માટે જવાબદાર છે એટલે કે શરીરમાં એન્ટીજન દાખલ થાય તેની સાથે શરીર એન્ટીબોડી ઉત્પન્ન કરે છે.

ઇમ્યુનિટી માટે જવાબદાર પરિબળો

• શરીરમાં ઇમ્યુનિટી ઉત્પન્ન થવા માટે એન્ટીજન અને એન્ટીબોડી ઉપરાંત નીચેના પરિબળો જવાબદાર છે.
• વ્યક્તિની શારીરિક તંદુરસ્તી , સારો ખોરાક , સારી આરોગ્યની ટેવો , શુદ્ધ હવા , નિમિત કસરત , ઊંઘ અને આરામ તથા યોગ્ય રસીકરણ ઇમ્યુનિટી માટે જવાબદાર છે.

ક્લાસિફિકેશન ઓફ ઇમ્યુનિટી ( વર્ગીકરણ )

1.નેચરલ ઇમ્યુનિટી
2.કુત્રિમ ઇમ્યુનિટી

1.નેચરલ ઈમ્યુનિટી

• નેચરલ એટલે કે કુદરતી ઇમ્યુનિટી બાળકના જન્મના પહેલા એક જન્મજાત કુદરતી રીતે બાળકના શરીરમાં જે રોગપ્રતિકારક શક્તિ છે તેને નેચરલ ઇમ્યુનિટી કહે છે જેનો આધાર વ્યક્તિગત આરોગ્ય જાતિ પર રહેલો છે તેના મુખ્ય ત્રણ પ્રકાર છે.

A. સ્પેસીસ

• આ પ્રકારની ઇમ્યુનિટી માનવજાત ને લાગુ પડે છે એટલે કે અમુક પ્રકારના રોગો માણસ જાતને થાય છે પરંતુ પશુ પક્ષીઓને થતા નથી પરંતુ અમુક રોગો પશુ પક્ષીને થાય છે ત્યારે માણસ જાતને થતા નથી.
• દા.ત. પક્ષીઓમાં એબિયન ટી.બી થાય છે પણ મનુષ્યને થતી નથી.
• માણસ જાતના ડેપ્થેરિયા થાય છે જ્યારે ઉંદરમાં થતો નથી આમ પશુઓની જાત પક્ષીની જાત તથા માણસ જાત એમ બધામાં અલગ અલગ પ્રકારની ઇમ્યુનિટી જોવા મળે છે.

B. રેશિયલ

• તેને જન્મની ઇમ્યુનિટી પણ કહે છે એટલે કે અમુક પ્રકારની જાતિના માણસોમાં ચોક્કસ પ્રકારના ઇમ્યુનિટી.
• દા.ત. આફ્રિકામાં રહેતા લોકોમાં યેલો ફ્લેવર રોગ વિરુદ્ધ કુદરતી રીતે જ ઇમ્યુનિટી હાજર હોય છે પરંતુ એશિયાના લોકોમાં આ પ્રકારની ઇમ્યુનિટી હોતી નથી.

વ્યક્તિગત

• આને ઇન્ડવિયુઅલ ઇમ્યુનિટી કહે છે જેમાં દરેક વ્યક્તિના અલગ અલગ પ્રકારની ઇમ્યુનિટી હોય છે.
• દા.ત. ટીબી હોસ્પિટલમાં કામ કરતા કર્મચારીને ટી.બી નહીં થાય પરંતુ ટી.બીને સેપ લાગુ પડી શકે આ બાબત જે તે વ્યક્તિની પર્સનલ ઇમ્યુનિટી પર આધાર રાખે છે.

2. એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી

• એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનીટી એટલે કે બહારથી મેળવેલ રોગપ્રતિકારક શક્તિ જેમાં વ્યક્તિ પોતાના જીવનકાળ દરમિયાન કુદરતી રીતે કે કુત્રિમ રીતે ઘણા ચેપનો ભોગ બને છે અને વિવિધ પ્રકારની વેક્સિન પણ લે છે જેના લીધે તેના શરીરમાં ઇમ્યુનિટી ઉત્પન્ન થાય છે તેને એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી કહે છે તેના મુખ્યત્વે બે પ્રકાર છે.

1.એકટીવ ઇમ્યુનિટી

• એક્ટિવિટી ઇમ્યુનિટી એટલે કે જ્યારે વ્યક્તિના શરીરમાં સૂક્ષ્મ જીવાણુઓ દાખલ થાય અને તેના વિરુદ્ધ શરીર એન્ટીબોડી ઉત્પન્ન કરે છે તેને એક્ટિવ ઇમ્યુનિટી કહે છે તેના મુખ્યત્વે બે પ્રકાર છે.
• A. નેચરલ એક્ટિવ ઇમ્યુનિટી
• – નેચરલ એક્ટિવ ઇમ્યુનિટી એટલે કે કુદરતી રીતે જ બહારના વાતાવરણમાંથી રોગના જીવાણું શરીરમાં દાખલ થાય જેથી શરીર તેના વિરુદ્ધ ઇમ્યુનિટી ઉત્પન્ન કરે છે મોટાભાગે ભવિષ્યમાં ફરીથી આ પ્રકારનો ચેપ લાગતો નથી.
• B. આર્ટિફિશિયલ ઈમ્યૂનિટી
• આમાં શરીરમાં કુત્રિમ રીતે મરેલા કે અધમુવા થયેલા જીવાણુઓને શરીરમાં વેક્સિન સ્વરૂપે દાખલ કરાય છે તેના વિરુદ્ધ શરીર પોતે ઇમ્યુનિટી ઉત્પન્ન કરે છે તેને આર્ટિફિશિયલ એક્ટિવ ઇમ્યુનિટી કહે છે.

2.Passive immunity

• આમાં વ્યક્તિના શરીરમાં ઇમ્યુનિટી ઉત્પન્ન થતી નથી એટલે કે શરીર કોઈ ભૂમિકા નથી ભચાવતું પરંતુ બહારથી તૈયાર કરેલ ઇમ્યુનિટી વ્યક્તિના શરીરમાં દાખલ કરવામાં આવે છે.
• A. નેચરલ પેચિવ ઇમ્યુનીટી
• – નેચરલ પેસિવ ઇમ્યુનિટી એટલે કે બાળકનો જન્મ થાય ત્યારે માતા તરફથી પેશન્ટા મારફતે તથા માતાના ધાવણ દ્વારા બાળકને તૈયાર ઈમ્યુનિટી મળે છે બાળકના જન્મ બાદ 8 થી 10 મહિના સુધી વિવિધ રોગો સામે રક્ષણ આપે છે.
  B. આર્ટિફિશિયલ પેસિવ ઇમ્યુનિટી
• આમાં બહાર તૈયાર કરેલી ઇમ્યુનિટી ને વ્યક્તિના શરીરમાં દાખલ કરવામાં આવે છે એટલે કે રેડીમેટ એન્ટિબાયોટિક વ્યક્તિના શરીરમાં દાખલ કરાય છે.
  દા.ત. AIS ( એન્ટીટીટેનર્ સીરમ‌ )
  ADS ( એન્ટી ડીપ્થેરિયા સીરમ )
• તથા ચોક્કસ પ્રકારના ઈમ્યુનોગ્લોબીન દાખલ કરવામાં આવે છે.

બોડી ડિફેન્સ મિકેનિઝમ

• આપણા શરીરનું તંત્ર એવી રીતે ગોઠવાયેલું છે કે જેથી રોગના જંતુઓ સામે તે લોડી શકે આ માટે શરીરના જુદા જુદા ભાગો અલગ અલગ પ્રકારે રોગનો સામનો કરતા હોય છે

1.સ્કીન

• સ્કીન તે શરીરનું રક્ષણ આપતું બહારનું આવરણ છે મોટાભાગના જીવાણુઓ અહીં રોકાઈ જાય છે અને પરસેવાના લીધે નાશ પામે છે પરંતુ જો ચામડીમાં શીરા કે કાપા હશે તો જીવાણુઓ શરીરમાં દાખલ થઈ શકે છે..

2.સિસ્ટમ એન્ડ ઓર્ગન ( તંત્ર અને અવયવ )

• માનવ શરીરમાં રેસ્પિરેટરી સિસ્ટમ તથા ડાયજેસ્ટિવ સિસ્ટમ દ્વારા ઘણા સુક્ષ્મ જીવાણુઓનો નાશ થાય છે શ્વસનતંત્રના પ્રવેશ દ્વારા એટલે કે નાક દ્વારા મોટાભાગના જીવાણુઓને રોકે લેવામાં આવે છે તથા છીંક અને ઉધરસ દ્વારા તેનો બહાર નિકાલ થાય છે આ ઉપરાંત ગળાના ભાગમાં આવેલ ટોનશીલ તે પણ શરીરનું રક્ષણ કરે છે ઉપરાંત પાચનતંત્રમાં તથા એપેન્ડીઝ પણ સૂક્ષ્મ જીવાણુઓનો નાશ કરે છે.

3.લિફ્ટનોઇડ ( લચિકા ગ્રંથિ )

• શરીરમાં ગોળાના ભાગે એકઝાલાના ભાગ લસિકા ગ્રંથે આવેલ છે જે શરીરના પ્રવેશેલા રોગોના જીવાણુઓ નાશ કરવામાં મદદ કરે છે તેનું તંત્ર આખા શરીરમાં ગોઠવાયેલું હોય છે.

4.ટિઅર ( આંસુ )

• આંખના કોઈપણ જીવાણુ દાખલ થાય તો તરત જ અંદર પ્રવેશી શકતા નથી કારણ કે આંખ સતત ભીની રહે છે અને આજ શું દ્વારા જીવાણુઓનો શરીરની બહાર નિકાલ કરે છે
• આપણા શરીરની ઉત્સર્જન તંત્ર તથા યુરીનરી સિસ્ટમ પણ શરીરના રક્ષણમાં ભાગ ભજવે છે.

હાઈપર સેન્ટીવીટી ( સંવેદનશીલતા )

• એટલે કે તે વ્યક્તિ જે તે દવા પ્રત્યે સંવેદનશીલ છે તેમ કહી શકાય છે.
• આ માટે દવાઓનો મોટો જથ્થો શરીરમાં દાખલ કરતા પહેલા તેનો ટેસ્ટ ડોઝ આપવામાં આવે છે એટલે કે ઇન્જેક્શન સ્વરૂપે નાના જથ્થામાં દવાને શરીરમાં દાખલ કરાય છે જેથી ખબર પડે છે કે શરીર તેના પ્રત્યે સંવેદનશીલ છે કે નહીં.
• આ રીતે નાના સ્વરૂપમાં દવા દાખલ કરવાની પ્રક્રિયા ટેસ્ટ ડોઝ કહે છે એટલે કે મોટા જથ્થો આપતા પહેલા ડોક્ટર સૂચન આપે છે જો આફટર ટેસ્ટ ડોઝ આપ્યા બાદ જ જો રિએક્શન ન આવે તો જ જે તે દવા શરીરમાં દાખલ કરવી
• જો કોઈપણ મેડિસિન કે સીરપની જે તે વ્યક્તિમાં હાઇપર સેન્સીટીવીટી હોય તો તેનામાં નીચે મુજબના ચિન્હો ના લક્ષણો જોવા મળે છે.
• શરીર પર ખંજવાળ આવી
• સોજો આવવો
• ચક્કર આવા
• આંખે અંધારા આવવા
• બેહોશ થઈ જવું
• ઉપરોક્ત સામાન્ય લક્ષણો ઉપરાંત વ્યક્તિ એના હાઈલેકટીક શોકમાં પણ થઈ શકે છે.
• એનાફાઈલલેક્ટિક શોક એટલે કે વ્યક્તિના શરીરમાં દવા દાખલ થાય છે કે તરત જ તેનો રિએક્શન આવે છે.
• સોરી ઠંડુ પડી જાય
• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડે.
• પલ્સરેટ વધી જાય
• ચામડી પર લાલ છાંઠા પડી જાય
• વ્યક્તિ બેભાન થાય ઘણીવાર મૃત્યુ પામી શકે છે.

ટ્રીટમેન્ટ

• જો કોઈ વ્યક્તિને આવા શોકના ચિન્હો અને લક્ષણો દેખાય તો તેને તાત્કાલિક સારવાર આપવી.
• પેશન્ટને હેડલોક પોઝીશન આપવી
• શક્ય હોય તો પેશન્ટને o2 આપવો
• ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ ઇન્જેક્શન આપવા જેમકે ઇન્જેક્શન Avil ઇન્જેક્શન કેકજોના વગેરે આપવો
• જરૂર જણાય તો વધુ સારવાર માટે હાઈપર સેન્ટર પર રીફર કરવું.

વેક્સિન ( રસી )

• વેક્સિન એક એવો બાયોલોજીકલ પદાર્થ છે કે જે શરીરમાં દાખલ કરવામાં આવે ત્યારબાદ શરીર તેના પ્રત્યે પ્રતિકારક કરે છે અને જે તે રોગ સામે લડવાની ઇમ્યુનીટી ઉત્પન્ન કરે છે તેને વેક્સિન કહે છે.
• વેક્સિનમાં જે તે રોગના મરેલા કે અધમુવા કરેલા જીવાણુઓ હોય છે અથવા તો જે તે જીવાણુઓ દ્વારા ઉત્પન્ન થતા ને શુદ્ધ કરીને વ્યક્તિને બનાવવામાં આવે છે.
• એક્ટિવ ઇમ્યુનાઈઝેશનમાં જે તે રોગના બેક્ટેરિયાને અધમુવા કરવામાં આવે છે અથવા તેની રોગ ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિનો નાશ કરવામાં આવે છે આવા નબળા પડેલા જીવાણુઓને શરીરમાં દાખલ કરવામાં આવે તો પણ તે રોગ ઉત્પન્ન કરી શકતા નથી પરંતુ શરીર તેની ઓળખીને તેના વિરુદ્ધ એન્ટીબોડી ઉત્પન્ન કરે છે જે શરીરને લાંબા સમય સુધી ભવિષ્યમાં જે તે રોગ સામે રક્ષણ આપે છે.

type of vaccine

• killed vaccine
• live vaccine
• combine vaccine
• toxoid vaccine

1.કિલ્ડ વેક્સિન

• આ પ્રકારની વેક્સિનમાં જીવાણુઓ મરેલા ન હોય છે અને વ્યક્તિનું સ્વરૂપે શરીરમાં દાખલ કરવામાં આવે છે.
• દા.ત. ઇન્ફ્લુએન્ઝા , ફ્લેગ , રેબીસ …

2.લાઈવ વેક્સિન

• આ પ્રકારની વેક્સિનમાં જીવાણુઓ અને સંપૂર્ણ મારી નાખવામાં આવતા નથી પરંતુ તેને અધમુવા કે એટેન્યુએટેડ બનાવવામાં આવે છે.
• દા.ત. બી.સી.જી વેક્સિન , પોલિયો વેક્સિન , પલ્લો ફીવર વેક્સિન.

3.કમ્બાઈલ વેક્સિન

• આ પ્રકારની વેક્સિનમાં એક કરતાં વધારે વ્યક્તિનું મિશ્રણ કરવામાં આવે છે જેથી સમય પૈસા અને પેઈનમાં રાહત મળી શકે છે. એટલે કે એક સાથે એક થી વધારે વેક્સિન કોમ્બિનેશનમાં આપવામાં આવે છે.
• દા.ત. ડીપ્થેરિયા , પટુ્સીન , ટીટેનસ , મિઝલ્સ , મમ્સ અને રુબેલા.
• પેન્ટાવેલેન્ટ , હિપેટાઇટિસ-B , હિમોફીલ ઇન્ફ્લુએન્ઝા.

4.ટોક્સોઈડ વેક્સિન

• આ પ્રકારની વેક્સિનમાં લાઈવ કે કિલ્ડ જીવાણુઓ હોતા નથી પરંતુ દ્વારા ઉત્પન્ન થતા ટોક્સિનને શુદ્ધ કરીને વેક્સિન બનાવવામાં આવે છે.
• દા.ત. ટીટેનસ , ટોક્સોઈડ

વેક્સિનના સંગ્રહ

• દરેક રસીઓને તેના નિયત તાપમાને જાળવી જરૂરી છે જો રસીઓને આ તાપમાને જાળવવામાં ન આવે તો રસીઓને ગુણવત્તા બગડી જાય છે અને બાળકના તેના વિરુદ્ધ ઇમ્યુનીટી ઉત્પન્ન થતી નથી.
• રસીઓને તેના નિયત તાપમાને જાળવવા માટે શ્રીતશૃંખલા જાળવવું ઘણું જરૂરી છે.

શ્રીતશૃંખલા ( cold chain )

• શ્રીતશૃંખલા તે એવી શૃંખલા છે કે જેમાં રસીઓને ઉત્પાદક સ્થળેથી લાભાર્થી શોધી યોગ્ય તાપમાને એટલે કે 2′ થી 8′ તાપમાન જાળવવામાં આવે છે જેથી રસીને ગુણવત્તા જળવાઈ રહે છે આમ રસીને ઉત્પાદક સ્થળેથી લાભાર્થી સુધી ગુણવત્તા સફળ પહોંચાડવાની પદ્ધતિને કોલ્ડ ચેઈન કહે છે.
• બીજા અર્થમાં રસી નું ઉત્પાદન જે ક્ષણે થાય ત્યારથી તેનો ઉપયોગ થાય ત્યાં સુધી તેને નિર્ધારિત તાપમાનથી રેન્જમાં સ્ટોર કરવા સહિત ફેરફાર કરવાની સમગ્ર પ્રણાલીને કોલ્ડ ચેઈન કહે છે
• રસીઓનું ઉત્પાદન કરી તેને હવાઈ માર્ગ દ્વારા સરકારી તબીબી ભંડાર ડેપો ખાતે વધુમાં વધુ ત્રણ મહિના સુધી સ્ટોર કરવામાં આવે છે.

ગોલ્ડ ચેન ની જાળવણી માટે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દાઓ

• રસી નું ઉત્પાદન થાય તેનો ઉપયોગ થાય ત્યાં સુધીના દરેક ફુટ ઉપર રસીઓનું તાપમાન 22° c થી 8° cજળવાઈ રહેલું જોઈએ.
• ગરમી કે થીજ ગયેલી રસી કે એકવાર તેની અસરકારકતા ગુમાવી દે પછી તે વ્યક્તિને રોગથી બચાવી શકાતી નથી અને નકામી પુરવાર થાય છે.
• બગડેલી રશિઓ ક્યારેય ઉપયોગ ન કરવો કે તેની સારી અસર આવતી નથી.
• મિજલસ કે BCCE ની‌ વેક્સિન પાવડર સ્વરૂપે આવે છે તેને ડાયલ્યૂડ કરી જરૂરી હોય છે.
• એકવાર ડાયલ્યૂટ કર્યા બાદ આ રસીને ચાર કલાકમાં જ વાપરી નાખી જરૂરી છે પછી વપરાય તો તેનું રિએક્શન આવી શકે ચાર કલાક બાદ આ રસીઓ નિકાલ કરી દેવો.
• વેક્સિન કેરિયર માંથી જરૂરિયાત મુજબ વેક્સિન બહાર કાઢવી
• રસીકરણના સેશન દરમિયાન રસી નું તાપમાન જળવાઈ માટે વેકસીન કેરિયર માંથી રસી બહાર કાઢ્યા બાદ તેને બરફના વાટકામાં મૂકવી અને વારંવાર વેક્સિન કેરિયર ખોલવું નહીં.
• PHC પર રેફ્રિજરેટરમાં રસીઓનો સંગ્રહ કરેલ હોય આ ફ્રીઝમાં ડાયલ થર્મોમીટર હોવું જોઈએ અને દરરોજ એક વાર તાપમાન માપીને રેકોર્ડ કરવું જોઈએ.
• જિલ્લા કક્ષાએથી મુજબનો જથ્થો મંગાવશો
• BCC2 અને નિધલસ ને જ્યારે ડાયલ્યૂટ કરીને ત્યારે તેના વાયર ઉપર તેનો સમય અવશ્ય લખો.

રસીઓની સંવેદનશીલતા

• વિવિધ રાશિઓને વધુ પડતી ગરમીમાં કે વધુ પડતી ઠંડીમાં અથવા તો સૂર્યપ્રકાશમાં રાખવામાં આવે તો તેમને અસરકારકતા ગુમાવી બેસે છે.
• રસી બગડી ગયેલ હોય તો તેનો બાહ્ય દેખાવ બદલાતો નથી અને એકવાર બગડી ગયેલી રસી ફરી ઠંડી કરવાથી તેની અસરકારકતા પાસી આવતી નથી.

ગરમી પ્રત્યે સંવેદનશીલ રસીયો

• BCG
• DPT
• OPN
• મિજલ્સ ( ડાયલ્યૂટ કર્યા પછી )
• DT/TT ( હિપેટાઇટિસ – B ).

ઠારણ પ્રત્યે સંવેદનશીલ રસીઓ

• DPT
• DT/TT
• હિપેટાઇટિસ – B

કોઈપણ હાની વગર થિજવી શકાય તેવી રસી

• BCG
• OPV
• મિઝલ્સ

ગરમીથી બગડી જવી

• કોઈ રસી 8° c તાપમાન કરતા વધુ તાપમાને થોડા સમય સુધી ખૂબ ગરમીમાં કે લાંબા સમય સુધી ઓછી ગરમીમાં રાખવામાં આવે તો તે બગડી જાય છે.

કોલ્ડ ચેઈનમાં વપરાતા વિવિધ પ્રકારના સાધનો

• ડીપ ફ્રીઝર
• આઈસ લાઈન રેફ્રિજરેટર
• કોલ્ડ બોક્સ
• વેક્સિન કેરિયર
• આઈસ પેક

ડીપ ફ્રીઝર

• ડીપ ફ્રીઝર ની ક્ષમતા 140 લીટરથી 300 લીટર જેટલી હોય છે ભાગ 140 લિટરનું ફ્રીજ હોય છે આ ફ્રીજની અંદર 18°c થી 20° c તાપમાન આવી શકાય છે ડીપ ફ્રીઝરમાં આઈસ પેક થી થીજવી શકાય છે જો લાઈટ જતી રહે હોય તો ફિજર ખોલવામાં ન આવે તો 18 થી 26 કલાક સુધી તાપમાન જાળવી શકાય છે.
• આ ફીઝને ઉપરથી ખોલી શકાય તે પ્રકારના ફીઝ હોય છે ખાસ કરીને આઈસ પેક થીજવવા માટે કેમ બરફ બનાવવા માટે આ ફ્રીઝ નો ઉપયોગ થાય છે.

વેક્સિન કેરિયર

• રસીયો ના નાના જથ્થા 16° c 18° c વાયલને પેટા કેન્દ્ર કે ગામડામાં લઈ જવા વેકસીન કેરિયર નો ઉપયોગ થાય છે.
• વેક્સિન કેરિયર ઇન્ફયુલેટેડ પદાર્થ માંથી બનાવવામાં આવે છે અને તેમાં આઈસ પેક મૂકવામાં આવે છે. DPT , DT , TT નીરસી આઈસ પેક ના સીધા સંપર્કમાં ન આવે તે રીતે રાખવી.
• વેક્સિન કેરિયર માં સંપૂર્ણ થીજવેલી ફૂલ-5 આઈસ ચેક મૂકવામાં આવે છે.

ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દા

• વેક્સિન કેરિયર ને સીધા સૂર્યપ્રકાશમાં રાખવો નહીં પણ કપડામાં રાખવું.
• તેનો ઢાંકણ બરાબર ફીટ રાખો અને વારંવાર ખોલવું નહીં.
• કેરિયર ઉપર વજન મૂકવું નહીં કે તેના ઉપર બેસવું નહીં.
• કેરિયરનું ઢાંકણું ખોલવા માટે તીક્ષ્ણ ના સાધનોનો ઉપયોગ કરવો.
• તેમાંથી આઈસ્ક્રીપ કદી પણ બહાર કાઢવા નહીં.

Unit :- 4 – immunization

introduction

– વ્યક્તિને રોગથી બચાવવાની પ્રોસેસ છે જેમાં વ્યક્તિના શરીરની અંદર જીવિત મૃત કે નિષ્ક્રિય કરેલા જીવને પ્રવેશ કરવામાં આવે છે.

immunization

Defination

• વ્યક્તિના શરીરમાં જીવિત કે નિષ્ક્રિય કરેલા જીવના પ્રવેશ કરાવીને વ્યક્તિને રોગથી બચાવવાની પ્રોસેસને ઇમ્યુનાઈઝેશન કહે છે.

BCG વેક્સિન

• તે બાળલય સામે રક્ષણ આપે છે.
• તે પાવડર સ્વરૂપમાં આવે છે અને તે ઓગાળવા માટે નોર્મલ સલાઈન વપરાય છે
• તેનો દોષ 0.1 એમએલ છે અને ખાસ પ્રકારની ઓટો ડિસેબલ સીરીઝ વડે આપવામાં આવે છે
• જન્મ સમયે અથવા જન્મ થી છ અઠવાડિયામાં અપાય છે
• માત્ર એક જ ડોઝ જ હોય છે તેનો બુસ્ટર ડોઝ હોતો નથી
• ડાબા હાથના ખંભા ઉપર બહારથી બાજુએ ઈન્ટા્ડમૅલ રૂઢ થી અપાય છે.
• રસી આપ્યા બાદ ત્રણથી ચાર વીક પછી ત્યાં ફોડલી આવે છે
• અને ચારથી પાંચ છે વીકમાં તેનો ગ્રોથ થાય છે અને આઠ થી 12 કલાકમાં નાનું નિશાન જોવા મળે છે.
• જન્મ વખતે અથવા બાળક એક વર્ષનું થાય ત્યાં સુધીમાં શક્ય હોય તેટલું વહેલું BCG રચિ આપવી.
• એક મહિના સુધી 0.05ml અને એક મહિના પછી 0.1ml નથી આપવામાં આવે છે.
  DPT ( કમ્બાઇન અને લાઈવ બને છે )
• તે ત્રિગુણી રસી પણ કહે છે ડીપ્થેરિયા , પટૂસીસ અને ટીટેનસ સામે રક્ષણ આપે છે.
• આ રસી પહેલેથી જ પ્રવાહી સ્વરૂપમાં હોય છે તેનો દોષ 0.5 છે બાળકને દોઢ મહિને અઢી મહિને 3:30 મહિને દોઢ વર્ષે અને પાંચ વર્ષે એમ કુલ પાંચ ડોસ આપવામાં આવે છે.
• બાળકના પગમાં સાથળની બહારની તરફ મધ્યમાં ઇન્ટ્રામસક્યુલર રુટ થી અપાય છે
• રસી આપ્યા બાદ હળવો હળવો તાવ આવે છે આ માટે ટેબલેટ પેરાસીટામોલ 125 mg આપી શકાય છે.
• રસીને 2° થી 8° તાપમાને જાળવી.
• તે કંબાઇન છે.

OPV વેક્સિન

• તે બાળલકવા સામે રક્ષણ આપે છે તેનો રંગ આછા ગુલાબી રંગનો હોય છે‌
• તે પ્રવાહી સ્વરૂપમાં હોય છે
• તેનો ડોઝ બે ટીપા માં છે જે મોં માટે અપાય છે.
• બાળક જન્મે ત્યારે ઝીરો ડોઝ અપાય છે પછી દોઢ અઢી અને સાડા ત્રણ મહિને દોઢ વર્ષે અને પાંચ એમ કુલ છ ડોપાય છે આ ઉપરાંત પલ્સ પોલિયો ના પ્રોગ્રામ વખતે પણ દરેક ઝીરો થી પાંચ વર્ષના બાળકોનો અપાય છે. તેથી કોઈ આડોસર નથી
• રસી નો કલર બદલાયેલો હોય અથવા એક્સપાયર થયેલી હોય તો રસી ન આપવી
• તે લાઈવ વેક્સિન છે

મિઝલ્સ ( ઓરી ની રસી )

• તે ઓરી ના રોગ સામે રક્ષણ આપે છે
• બાળકને નવ મહિના પૂરા થાય પછી આ રચિ આપવી.
• તે પાવડર સ્વરૂપે હોય છે
• આ રચિ‌ એક જ વખત અપાય છે તેનો દોઝ 0.5 છે.
• બાળકના જમણા હાથમાં ખંભા ના ભાગમાં સબક્યુટેનિયમ રૂપથી આવે છે
• તેનો પૂરક ડોઝ હોતો નથી
• રસી મુક્યા બાદ 5 થી 12 દિવસમાં હળવો તાવ અને ફોડલી ચેહરા પર થાય છે તાવ વધુ હોય તો ટેબલેટ PCM 500 mg આપી શકાય.
• – રસીને ઓગાળ્યા બાદ ચાર કલાકમાં વાપરી નાખવી.
• હાલમાં સરકાર તરફથી ખાસ કરીને ઓરી વિરોધી રસી આપવામાં આવે છે.
• પહેલો ડોસ મહિના પૂરા થયા પછી 12 મહિના આપી શકાય.

પેન્ટાવેલેન્ટ

• તે કંબાઇન વેક્સિન છે જેમાં હિમોફીલિસ ઇન્ફ્લુએન્ઝાઇપબી , હિપેટાઇટિસ B , ડીપ્થેરિયા , પટુ્સિસ , ટીટેનસ નો સમાવેશ થાય છે
• પેન્ટાવેલેન્ટ પહેલો ડોજ છઠ્ઠા અઠવાડિયા , દોઢ મહિને અપાય છે.
• પેન્ટાવેલેન્ટ નો ત્રીજો ડોજ ૧૪ માં અઠવાડિયે અપાય છે.
• પેન્ટાવેલેન્ટ વેક્સિન ઝાંઘ પર વચ્ચે અને બહારની સ્નાયુઓમાં આપવામાં આવે છે.
• આરસી 0.5 ml આપવામાં આવે છે.
• ટૂંકમાં DPT , HIP-B , HIO તરીકે લખાય છે.

ટીટેનસ ટોકસાઈડ TT ( ધનુર ની રસી )

• તે ધનુર સામે રક્ષણ આપે છે.
• સગર્ભા માતાને પહેલા ત્રણ મહિના વખતે પહેલા દોષ અને એક મહિના બાદ વીજુડોઝ આપવામાં આવે છે.
• બાળકોને 10 વર્ષની 16 વર્ષની ઉંમરે ચોકસાઈ ની વ્યક્તિ અપાય છે.
• તેનો દોષ 0.5 છે અને ઇંસ્ટ્રા મસ્ક્યુલર રૂટથી ડેલ્ટોઇડ મસલ્સમાં આપવામાં આવે છે.
• તે ટોકસોઈડ વેક્સિન છે.

DT ( ડીપ્થેરિયા ટીટેનસ )

• DT એટલે ડિપ્થેરીયા અને ટીટેનસ વેક્સિન.
• તે પ્રવાહી સ્વરૂપે આવે છે
• તેનો દોઝ 0.5 છે.
• પહેલાના રસીકરણ પત્રકમાં બાળકને પાંચમા વર્ષ પછી પણ વેક્સિન અપાતી હતી પરંતુ હવે પાંચ વર્ષ પણ વ્યક્તિનો અપાય છે.
• તે ઇન્સ્ટામસ્ક્યુલર રૂટથી અપાય છે અને ઝાંખના વચ્ચેના અને બહારના બાગમાં અપાય છે.

# હિપેટાઇટિસ – B
– તે ઝેરી કમળા વિરોધી રસી પણ કહેવામાં આવે છે.
– તે D.P.T. ની સામે એટલે કે દોઢ મહિને , અઢી મહિને અને સાડા ત્રણ મહિને બાળકને અપાય છે
– તેનો દોષ 0.5 છે
– તે સાથળના વચ્ચેના બહાના ભાગમાં ઈન્સ્ટામસ્ક્યુલર થી આ વિકસીનો અપાય છે.
– આ વ્યક્તિનો 0.5 રોજ જન્મ સમયે અથવા જનતા 24 કલાકમાં આપવામાં આવે છે.

# વિટામીન – A
– સારી દ્રષ્ટિ માટે આંખના રોગો સામે રક્ષણ માટે અને ઓરી ની રસીને આડઅસર ઓછી કરવા માટે આ રચિ અપાય છે.
– આ સીરમ નવમા મહિને શરૂ કરાય છે.
– પાંચ વર્ષ સુધીના છ વાર અપાય છે.
– આર સીરમ નો પહેલો ડોઝ નવમા મહિને અને બીજો ડોઝ દર છ મહિનાના અંતરે પાંચ વર્ષ સુધી અપાય છે.


# injection safety
– ઇન્જેક્શન આપતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દાઓ.
– રસીકરણ દરમિયાન બાળકને ઇન્જેક્શન ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ આપવું જોઈએ.
– ઇન્જેક્શન આપતા સમયે બાળકને આરામદાયક થી ત્યાં આપવી જોઈએ.
– ઇન્જેક્શન આપતા સમયે એસેપ્ટિક ની ટેક્નિક નો યુઝ કરવો જોઈએ.
– ઇન્જેક્શન આપવા માટે યુઝ કરેલ સિરીઝ અને નીડલ નો યોગ્ય નિકાલ કરવો જોઈએ.

# સિરીઝ અને નીડર નું સ્ટડીલાઈઝેશન
– હાલમાં રસી માટે હિસ્પોઝલ સીરીઝ અને નીડલ વપરાય છે જેથી તેનો ઉપયોગ કર્યા પછી ડિસ્ચાર્જ કરાય છે જેથી સ્ટડીલાઈઝેશનની જરૂર પડતી નથી.
– દરેક વ્યક્તિ માટે જુદી જુદી સિરીઝ વપરાય છે અને એકવાર વાપર્યા બાદ યોગ્ય નિકલ કરવા સિરીઝ અને કટ કરવી અને નીડલ બંધ કરવી.

# કોમ્યુનિટી લેવલ પર રસીકરણ
– કોમ્યુનિટી લેવલ પર લોકોને રસીકરણ સંબંધિત બધી જ જાણકારી આપવામાં આવે છે
– રસીકરણ માટેની મહત્વની જાણકારી બાળકની માતાને આપવામાં આવે છે
– ધર્મના તરત જ પછી O.P.V અને BCG નો ડોઝ આપવામાં આવે છે.
– કોમ્યુનિટી લેવલ પર સર્વે દ્વારા ગર્ભવતી માતાને શોધવાને આવે છે.
– D.P.T તથા O.P.V ના પહેલા દોસ્ત આપ્યા સમયે વેક્સિન સાઇડ ઇફેક્ટ વિશે માતાને જાણકારી આપવામાં આવે છે.
– ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન T.T. નો પહેલો ડસ આપ્યા બાદ એક મહિના પછી પાછો આપવા માટે બોલાવવામાં આવે છે..

# Hazards of vaccination
– રસીકરણ દરમ્યાન નીચે મુજબનાં હેઝાડૅ થઈ શકે છે.
– રસી નું રિએક્શન.
– રસીકરણ થી તૈયાર માં ભૂલ ના કારણે
– injoy ના કારણે થતા ખતરા
– રસિકરણ પછી જોવા મળતા ડેન્જર સાઈન.
– કોઈપણ કારણ વગર થતાં ડેંજર સાઈન.

# રસી નું રિએક્શન
– રસીના કારણે નીચે મુજબની શારીરિક રિએક્શન થઈ શકે છે.
– જે જગ્યાએ રસી આપી હોય તે જગ્યા લાલ થઈ જાય.
– તે ભાગ પર સોજો આવવો.
– હેડેક થવો.
– બાળકને તાવ આવી શકે છે.
– પાચનતંત્રની ક્રિયા ધીમી અથવા તીવ્ર થઈ જવી.
– સ્વાસો શ્વાસમાં તકલીફ થવી.
# રસીકરણની તૈયારીમાં ભૂલ ના કારણે
– ચેપી સોઈ કે સિરીંજનો યુઝ રસીકરણ દરમિયાન કરવાથી.

# રસીકરણ પછી થતા ખતરા
– ઇમ્યુનેશન પછી બોડીમાં ચેપ લાગે છે જેનો સંબંધ વ્યક્તિને સાથે નથી હોતો. જેમ કે જન્મજાત ચેપી રોગ તથા ચેતાતંત્ર ને લગતા રોગો વગેરે.

# રસીકરણ દરમ્યાન અપાતા inj ને કારણે થતા ખતરા
– નીચે મુજબના સમસ્યા ઉત્પન્ન થાય છે
– ચક્કર આવવા
– હેડ એટેક
– હાથ પગમાં ધ્રુજારી

# અન્ય કારણો
– ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ઇન્જેક્શન દા.ત. રુબેલા
– અન્ય પી રોગો.

# રસીકરણ દરમ્યાન કઈ કઈ કાળજી રાખશો
– રસીકરણ દરમિયાન વ્યક્તિને કોઈ પણ જાતનો ચેપી રોગ થયો ન હોવો જોઈએ ‌.
– કુપોષિત બાળકને રસી ના આપે
– રસી આપવા માટે સ્ટરીલાઈઝ નીડલ એન્ડ સીરીઝ નો ઉપયોગ કરવો
– રસી આપવાની જગ્યાએ ઈઝા થયેલી હોય અથવા ઝખ્મ હોય તો રસથી બોડી ના બીજા ભાગ પર આપવી જોઈએ.
– રસી આપવા માટે રસી નો પૂરો દોઝનો ઉપયોગ કરવો.


# special immunization and programmer
– સૌપ્રથમ પોલિયો રસીકરણ કાર્યક્રમ ઓક્ટોબર 1997 માં શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો.
– વૈજ્ઞાનિકોના મત પ્રમાણે રસીકરણ કાર્યક્રમ ત્યારે ચલાવવામાં આવે છે જ્યારે કોઈ ચેપી રોગ દેશમાં મહામારીનું રૂપ લઈ લે છે
– ચેપી રોગ જે મહામારીનું રૂપ લઈ લે છે જેમ કે પોલિયો , ઓરી , મેલેરિયા.
– મહામારી કે ચેપી રોગોને જો રોકવામાં ન આવે તો એક સાથે વધારે સંખ્યામાં લોકો અસરગ્રસ્ત થાય છે તથા જો ગંભીર કન્ડિશન લીધેલા લોકોનું મૃત્યુ પણ થાય છે.
– ભારતમાં સૌપ્રથમ 1995 માં પલ્સ પોલીયો અભ્યાસ શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો જેના અંતર્ગત પ્રત્યેક વર્ષે આ અભિયાન પહેલા દિવસે બુથ પર તથા બીજા અને ત્રીજા દિવસે ઘરે ઘરે પોલિયો પીવડાવવામાં આવે છે.

# Recards and Report
– રસીકરણ અભિયાન પ્રત્યેક ઘરના રિપોર્ટ તૈયાર કરી બાળકોને રેકોર્ડ આપવો જોઈએ.
– આ લખેલા રેકોર્ડ દ્વારા અભ્યાનમાં રિપોર્ટ તૈયાર કરવામાં આવે છે.
– રસીઓની યોગ્ય રૂમમાં ભંડાર તથા સુરક્ષા રેકોર્ડ રાખવા જોઈએ.
– રસીમા ખરાબ થઈ ગયેલ રસી નો રેકોર્ડ રાખો જરૂરી છે જેથી જરૂરિયાત હોય ત્યારે ગયેલી રસી મંગાવવી જોઈએ.
– રસીકરણ માટે બૂથ નો રેકોર્ડ રાખવો જોઈએ.
– રેકોર્ડ અને રિપોર્ટ સ્પષ્ટ અને સુવાચ્ય અક્ષર માં લખવું જોઈએ.
– રસીના ડોથ નો રેકોર્ડ રાખો.
– રસી નો આપતા સમયે તેમાં સંબંધિત તાવ જેથી ધ્યાનમાં રાખવી.
– પ્રત્યેક મહિને રેકોર્ડની મદદથી રિપોર્ટ તૈયાર કરવા જોઈએ.
– રિપોર્ટનો ઉચ્ચ અધિકારીઓ સાથે મોકલાવો જોઈએ.

Unit – 5– collection of specimen

# introduction
– વિવિધ પ્રકારના રોગના જીવાણુ વ્યક્તિના શારીરિક સ્ત્રાવો જેવા કે સ્પુલમ , યુરિન અને સ્ટોલમાં ઉપસ્થિત હોય છે. આ સ્ત્રાવો ની તપાસ જીવાણુઓને શોધીને નિદાન કરી શકાય છે.
– આ પ્રવાહીની તપાસ કરવા માટે શરીરના વિવિધ ભાગોમાંથી જરૂરિયાત અનુસાર માત્ર લેવામાં આવે છે જેને સ્પેશીમેન કહે છે.

# વ્યાખ્યા
– સ્પેસિમેન એ વસ્તુ અથવા પદાર્થનો એક નાનકડી માત્રા છે જેના કારણે સંપૂર્ણ રોગ ની વ્યાખ્યા આપી શકાય છે.
# પ્રિન્સિપલ્સ એન્ડ મેથડ ઓફ કલેકશન ઓફ સ્પેશિમેન

પ્રિન્સિપલ્સ
– સ્પેસીમેનને એકત્રિત કરવા અમુક સિદ્ધાંતોનું પાલન કરવું જરૂરી છે જે નીચે મુજબ છે.
– સ્પેસીમેન કલેક્ટ કરવા માટેની બોટલ સ્ટરીલાઈલ હોવી જોઈએ.
– પેસિમેન્ટનું કલેક્શન રૂમમાં તાપમાને કરવું જોઈએ.
– સ્પેસિમેન્ટ બોટલમાં લીધા પછી તરત જ બેબલ લગાડવું જોઈએ જેમાં દર્દીનું નામ ઉંમર પેસીમેન્ટ નું નામ તારીખ વગેરે લખો.
– સ્પેસીમેન લેતા પહેલા પેશન્ટોને સંપૂર્ણ પ્રક્રિયા સમજાવી જોઈએ.
– બ્લડ , સ્પુટમ તથા યુરિન જેવા સ્પેશિમેંટ ને કલેક્ટ કરવા માટે સવારનો સમય યોગ્ય રહે છે તેથી તેને સવારે કલેક્ટ કરવું.

# સ્પેશિમેન એકઠા કરવાની રીત

બ્લડ સેમ્પલ
– ઘણા બધા રોગના નિદાન માટે બ્લડ લેવામાં આવે છે
– H.B , TBC , અને સીરમ માટે બ્લડ લેવામાં આવે છે.

બ્લડ લેતી વખતે ધ્યાનમાં મુદ્દા
– કન્ટેનલ તથા બધા જ આર્ટીકલ સ્ટોર કરેલ હોવા જોઈએ
– પ્રોસિઝર દરમિયાન એસેપ્ટીક ટેકનીક નો ઉપયોગ કરવો જોઈએ
– બ્લડ લેતી સમયે નીડલ વેઈનમાં છે કે નહીં તે ચેક કરવું.


# બ્લડ કલેક્ટ કરવાની રીત
– બ્લડ કલેક્ટ કરવાની ત્રણ રીત છે.
– 1. Vain method
– 2. Kapilav method
Vain method
– બ્લડ સેમ્પલ લેવા માટેના સાધનો
– સિરીંજ અને નીડલ
– ટુ નિકેટ
– કોટન સ્વોબ
– કિડની ટ્રે
– ટ્રે વીથ ટ્રે કવર
– ગ્લોવ્ઝ

# પ્રોસિઝર
– ટે્ તૈયાર કરી પેશન્ટના કોર્ટ પાસે લઈ જવી અને લોકર પર મૂકવું
– પેશન્ટ અને તેના રિલેટિવ ને પ્રોસિજર બાબતે સમજાવો
– જે હાથમાંથી લોહી લેવાનું હોય તે અપર આર્મ પર ટુનિકેટ બાંધવો
– બરાબર હેન્ડ વોશ કરી ગ્લોબજ પહેરી તે રીતમાં નીડલ ફિક્સ કરવી.
– પો્સીન્ન્ટ થયેલ વેઈનમાં પાર્ટને સ્પિરિટ વડે ક્લીન કરવું.
– વેઇન જોઈને તેમાં નીડલ દાખલ કરવી અને જરૂરીયાત પ્રમાણે બ્લડ સેમ્પલ લેવું.
– ટુનિકેટ રિલેક્સ કરીને પંચર કરેલા ભાગ પર સ્વોબ દબાવી રાખો.
– સીરીઝમાનો બ્લડ નીડલ માંથી કાઢી ધીમેથી ટેસ્ટ ટ્યુબ અથવા બોટલમાં નાખવું.
– ઢાંકણું બંધ કરી બોટલ કે ટેસ્ટ ટ્યુબ ઉપર લેબર લગાડવું.
– સેમ્પલ લેબોરેટરી ફોર્મ સાથે લેબમાં મોકલાવું.

# sputum ( ગળફો )
– રેસ્ટીરેટલી ટૂંકમાં ડિસીઝ તથા અમુક રોગના તપાસ માટે સ્પૂટમ તપાસ કરવામાં આવે છે.

મેથડ ઓફ સ્પૂટમ
– કન્ટેનલ ક્લીન અને ઢાંકણા વાળુ હોવું જોઈએ.
– કન્ટેનલ ડિસ્પોજેબલ હોવું જોઈએ.
– લેબલ પહેલા લગાડી લેવું જોઈએ.
– પેશન્ટને વહેલી સવારે સ્પુટમ લેવા કહેવું
– ટીબી ના પેશન્ટ અને દવા ચાલુ હોય તો દવા લેતા પહેલા સેમ્પલ લેવું જોઈએ.

# યુરીન સેમ્પલ
– યુરીન ના કલેક્શન માટે ક્લીન કોન્ટેનર લેવું જોઈએ જેમાં પેશન્ટને વહેલી સવારમાં સ્પેશમેન લેવા માટે કહેવામાં આવે છે પેશન્ટ અને મિડ સ્ટી્મ યુરીન લેવા માટે કહેવામાં આવે છે યુરીનને ડાયરેક્ટ લેબલ અથવા તો ટેસ્ટ ટ્યુબમાં લેવામાં આવે છે જોબ ફિમેલ પેશન્ટ હોય તો વજાયનલ પાર્ટને ક્લીન કરીને સેમ્પલ લેવાનું કહેવામાં આવે છે અને પછી યુરીન કલેક્ટર કરવું.

stool sample

• stool એક્જામેશન માટે કોન્ટેનલ ક્લીન અને ઢાંકણા વાળું લેવું.
• સ્ટુલ વહેલી સવારે કોલેકશન કરીને તરત જ તેને લેબોરેટરીમાં મોકલવું.
• સ્ટુલમાં મોસ્ટલી round worm Huck work વગેરે હોય.

swab sample

• swa stic thi ear , nose , eye અને થોટમાંથી સેમ્પલ લેવામાં આવે છે તેમાં લેબોરેટરી માંથી ટોરાઈલ ટેસ્ટ ટ્યુબ ની અંદર સ્વેબ સ્ટીક આવે છે જ્યારે ગળા માંથી સુવાબ લેવાનું હોય ત્યારે ટંગ ડિપ્રેશર રાખી ટોન્સિલ અને તેની આજુબાજુ માંથી લેવામાં આવે છે જ્યારે આય સ્વેબ લેવાનું હોય ત્યારે ડેરીંગ ચેન્જ કરતી વખતે ડ્રેસિંગ કર્યા પહેલા લેવામાં આવે છે.

બોડી સીફીશન નો સુરક્ષિત નિકાલ

• બોડી સિફિશન ના નિકાલ માટે નીચે મુજબના પગલાં લઈ શકાય છે
• નકામા પદાર્થોને જમીનમાં ખાડો ખોદીને દાટી દેવામાં આવે છે.
• જેપી વસ્તુ જેવી કે નીડલ બેન્ડેજ ડ્રેસિંગ બાળી નાખવામાં આવે છે.
• પેશન્ટના મળ તથા મૂત્રનો ડેટોલ સોલ્યુશન વડે જંતુરહિત કર્યા બાદ યોગ્ય નિકાલ કરવામાં આવે છે

Unit :- 7– waste Disposal

# bio medical waste

# defination
– bio medical waste એટલે કોઈ પણ જાતનો પત્રો કે જે માણસ અને પ્રાણીના diagnosis activity વખતે ઉત્પન્ન થયેલ હોય.

# source of biomedical waste
– ગવર્મેન્ટ હોસ્પિટલ નર્સિંગ હોમ
– પ્રાઇવેટ હોસ્પિટલ અને મડદા ઘર
– ફિઝિશિયલ એ અને કોન્ટીશ ઓફિસ
– ડિસ્પેન્સરી અને PHC
– મેડિકલ રિસર્ચ અને ટ્રેનિંગ સેન્ટર
– બ્લડ બેન્ક અને કલેક્શન સેન્ટર
– એનિમલ હાઉસિસ
– વેક્સિન સેન્ટર.

# classification of biomedical waste

# infection waste
– આ કતરામાં પેથોજન હોય છે દા.ત. કલ્ચર લીધે મટીરીયલ્સ વોર્ડમાં કચરો ટીસ્યુ, સ્વોબ , ઇન્ફરેડ પર્સન નો કચરો , સ્ટુલ વગેરે.
# પેથોલોજીકલ વેસ્ટ
– બેરિયમ એનીયા દ્વારા મિલ ઉપરની જાણવા માટે human tissue and bluid. G.g બોડી , એકસ્કીટા પાટૅ.
# sharp waste
– e.g. નીડલ , સ્કાલવેન , બ્લેડ
# ફાર્માસ્યુટિકલ વેસ્ટ
– કચરો જેમાં ફાર્માસ્યુટિકોલ કન્ટેન્ટ હોય જે એક્સપાયરી હોય અથવા તેને હવે યુઝ ન કરવો હોય કે જરૂરી ન હોય તે દવા ને.
# કેમિકલ વેસ્ટ
– કેમિકલ સબ સ્ટન્સ હોય તેમાં વેસ્ટ દા.ત. લેબોરેટરી રીકેજન્ટ ડીસઈન્ફેકટ સોલ્યુશન જે એક્સપાયર હોય અથવા જેને હવે જરૂર નથી તે.
# વેસ્ટ કોન્તેનીગ હેવીમેટલ
– દા.ત. બેટરી , બ્રોકન થર્મોમીટર.

# પ્રેશર રાઈઝ કન્ટેનર
– દા.ત. ગેસ સિલિન્ડર , નાઇટ્રોજન , ઓક્સાઈડ.
# રેડિયો એક્ટિવ વેસ્ટ
– રેડિયો એક્ટિવ વેસ્ટ સબસ્ટન્સ ધરાવતા હોય એવો કચરો.
– દા.ત. લેબોરેટરી કે રેડિયો થેરાપીમાં વપરાઈ ગયેલા કચરો.
– યુરેન કે સ્ટુલ એવા વ્યક્તિના કે જે રેડિયો એક્ટિવ થેરાપીને treat કરેલ હોય.


# type of waste

# non infected biomedical waste
– હોસ્પિટલમાં ઉત્પન્ન થતા પત્રમાં 10% કચરો બિનચેપી હોય છે જેમકે ઓફિસ પેપર પ્લાસ્ટિક બેગ, થેલીઓ , કવર , ઉત્પન્ન ખોરાક ને કચરો છાલ , તેનો અઠવાડો , બીજા શાકભાજીને કચરો.


# infection biomedical waste
– ફેલાવાનો ભય રહે તેવો ૧૦ ટકા કચરો સેપી હોય છે શરીરમાં થી નીકળેલા અવયવો લેબોરેટરીના લોહીના અને પેશન્ટના સેમ્પલ થી બ્લેડ કાચના ટુકડા બેડશીટ કપડા જે પેશન્ટ ના લોહી અથવા પ્રવાહીની ભીના થઈ ગયા હોય કે કેથેટર યુરિન બેગ વગેરે આ વખતે પી કચરા ને પ્રથમ કરી તેનો યોગ્ય પદ્ધતિથી નિકાલ કરવો જોઈએ.
# રીતો

# method of biomedical waste disposal
– હોસ્પિટલમાં ઉત્પન્ન થતા જૈવિક કચરાનો વૈજ્ઞાનિક રીતે નિકાલ કરવા નીચેના પગલાં લેવા.
# segatiam of bio medical waste
– બિનચેપી અને ચેપી કચરાને જુદો કરવો.
# hending
– જેપી કચરાનો યોગ્ય હેન્ડલિંગ અને માનવજત કરવી.
# transfermation of biomedical waste
– જેપી કચરાને પ્રથમ ડીશઇનફેક્ટર કરી તેનો યોગ્ય પદ્ધતિથી નિકાલ કરવો જોઈએ.
# propar bio medical West માટે શું કરવું
– વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ માટે ખાસ પોલીસી નક્કી કરવી.
– ચોક્કસ પ્રોપર સુપરવિઝન અને ડેઇલી રિપોર્ટિંગ કરવું.
– દરેક ચેપિ કચરાનો નિકાલ કરતા પહેલા તેનું ડીશ ઇન્ફેક્શન ખાસ કરવૂ.
– ઈન્ફેક્ટર કંટ્રોલ માટેના યુનિવર્સલ પી્કોશનનું ચુસ્તપણે પાલન કરવું.
– વેસ્ટ ડિસ્કોઝલ માટે નર્સિંગ સ્ટાફ , સર્વન્ટ , સ્વીયર વગેરેને ટીચિંગ આપવું.
– P. T અને લોકોને આ અંગે આરોગ્ય શિક્ષણ આપી જાગૃત કરવા.

# hospital waste management team
– દરેક ડિપાર્ટમેન્ટમા ચીફ
– વેસ્ટ મેનેજર
– નર્સિંગ સુપ્રીટેન્ડેટ
– ચીફ સુપરવિઝન
– સફાઈ કામ વાળા.

નોંધ

• કોઈપણ ચિઝના કેમિકલ ડિસ ઈન્ફેક્શન માટે 1% સોડિયમ હાઇડ્રોક્લોરાઇડ સોલ્યુશન નો યુદ્ધ થાય છે.
• ઇન્સીનરેટરમાં કચરો નાખતા પહેલા કેમિકલ ડીશ ઇન્ફેક્શન કરવું.
  કલર કોડૅ પદ્ધતિ
• વિવિધ પ્રકારના કલેક્શન માટે કલર કોડૅ પદ્ધતિ અમલમાં છે.

1. પીળા રંગની કોથળી

• આમાં ચેપી ડ્રેસિંગ માનવ શરીરના અંગો પેશન્ટા અને પ્લાસ્ટર જેવા કચરાનો સંગ્રહ કરવામાં આવે છે.

1. બ્લુ કે વાદળી કલરની કોથળી

• આ કોથળીમાં ઇજા થાય તેવી અણીદાર કચરો કલેક્ટ કરવામાં આવે છે જેમ કે નીડલ એમ્પીયુલ કાચની બોટલ બ્લેડ નાઈફ વગેરે આ કચરાના સંગ્રહ માટે પંચર પ્રુફ કન્ડેનર નો યુઝ થાય છે
  નિકલની અંતિમ પદ્ધતિ
• પહેલા રાસાયણિક પદ્ધતિથી જંતુમુક્ત કરવો અને બીજીવાર વપરાશ ન કરી શકાય તે રીતે તેને તોડી નાખો પછી નાશ કરવો.
  3.લાલ કલરની કોથળી
• આ પ્રકારની બેગમાં જે કચરો બાળી નથી શકાતો જેમ કે તેમાં પ્લાસ્ટિક કચરાનો સમાવેશ થાય છે દા.ત. કેથેટર IV , સેટ , ગ્લોવ્ઝ , યુરીન બેગ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
• નિકાલની અંતિમ પદ્ધતિ
• પહેલા રાસાયણિક પદ્ધતિથી તેમ મુક્ત કરવો અને પછી તેનો નિકલ કરવો

1. કાળા કલરની બેગ

• આ ડોલમાં એકસ્પાયર થયેલ દવાઓ , વધેલો કચરો , કાગળ અને પુઠ્ઠા ના કચરા નો સમાવેશ થાય છે.
• નિકાલ અંતિમ પદ્ધતિ
• માનવ વસ્તીની દૂર જમીનમાં ખાડો ખોદી દાટી દેવા

કચરાના સંગ્રહ અને નિકાલ વખતે ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો

• બેગ વ્યવસ્થિત રીતે બંધ હોવી જોઈએ અને ક્યાંય થી કચરો નીકળતો ન હોવો જોઈએ
• બેગ ને હંમેશા ચોખ્ખી રાખવી.
• હેરફેર કરતી વખતે શરીરની તેને દૂર રાખવી.
• કદી પણ પથેલી ની નીચે હાથનો રાખવો
• એક સાથે ઘણી બધી થેલીઓનો ઊંચકવી
• થેલી શરીર સાથે અટકાવી જોઈએ નહીં.
• પીળી થેલી ખાસ કરીને ખેંચવી કે પછાડવી નહીં.
• વાદળી થયેલી કે કંટેનર ને હંમેશા હેન્ડલ વડે પકડવી.
• કચરો ઉપાડના રે ચીજોને સિદ્ધિ ટચ ન કરવી.
• જેમાં કચરાનો સંગ્રહ થાય છે તે ડસ્ટબિન ને નિયમિત રીતે સાફ કરવી.
  ,

કચરાના નિકાલ ની વિવિધ પદ્ધતિઓ

• જૈવિક કચરાનો કલર કાર્ડ પદ્ધતિ પ્રમાણે કલેક્શન કર્યા બાદ તેનો યોગ્ય રીતે નિકાલ કરવો જરૂરી છે જેથી મુખ્યત્વે પાંચ મેથડ અસ્તિત્વમાં છે.
• 1. ડીપ બ્યુરીયલ
• 2. અને માઇક્રોવેવ ટ્રીટમેન્ટ
• 3. શેડિંગ
• 4. લેન્ડફિલ્
• 5. ઇનસિંરેશન

1. ડીપ બ્યુરીયલ

• ડીપ બ્યુરીયલ એટલે કે જમીનમાં દાટી ને તેનો નિકાલ કરવો આ મેથડ લોકોની વસ્તીથી દૂર આશરે બે મિનિટ ઊંડો ખાડો બનાવવો તેને કચરો માટે અડધો ભરવામાં આવે છે તેના પર 50 સેન્ટીમીટર ચુનાનો પર કરવામાં આવે છે અને તેના પર માટી નાખવામાં આવે છે.
• ખાડા પર લોખંડની જાળી મૂકી સમય જતા કોઈ પ્રાણીઓ તેને ખોલી ન શકે.
• ખાડામાં જેટલી વાર કચરો ઉમેરીને કેટલી વાર કચરો પર લગભગ 10 cm સુધીનો માટીનો થર કરવો.
• ખાડાની જગ્યા માનવ વસવાટથી દૂર થતા પાણીના સ્ત્રોત જેમ કે કુવા થી દૂર હોવો જોઈએ ‌
• સંસ્થા પાસે દરેક ખાડા નું લિસ્ટ અને રેકોર્ડ હોવો જોઈએ.

2. ફોટો ક્લેવ અને માઇક્રોવેવ

• આમાં પતરા ને ડીશ ઇન્ફેકટેડ કરવા માટે થે્શરાઈઝડ ગરમીથી જંતુમુક્ત કરવામાં આવે છે એટલે કે ભીની ગરમી દ્વારા દબાણપૂર્વ વરાળ વડે તમામ જંતુઓ મરી જાય છે ત્યારબાદ આ કચરાનો નિકાલ કરવામાં આવે છે.
• માઇક્રોવેવ એટલે કે આ મેથડમાં જૈવિક પત્ર અને માઇક્રોવેવ યુરિનથી અંદર 95° c યે 25 મિનિટ સુધી રાખવામાં આવે છે જેનાથી કચરામાં રહેલા તમામ જીવાણુઓ નાશ પામે છે ત્યારબાદ આ કચરાને નિકાલ કરવામાં આવે છે.

શેડિંગ

• કોમ્પ્રેશન અને શેડિંગ તે મિકેનિકલ પ્રોસેસ છે આમાં મોટા જથ્થામાં રહેલા કચરાને પહેલા દબાણથી કે ડમ્પ્રેસ કરીને નાની સાઈઝમાં ફેરવવામાં આવે છે અને ત્યારબાદ સેન્ડિંગ મશીન દ્વારા તેને નાના પીસ ના સ્વરૂપમાં ફેરવવામાં આવે છે ગ્રાઈન્ડર મશીન
• કચરાને ડીસ ઈન્ફેકટ કર્યા બાદ જ આ મેથડ ઉપયોગી છે.

લેન્ડફિલ

• આ મેથડમાં પણ મોટા લંબચોરસ કે ગોળાકાર ખાડા પાડવામાં આવે છે અને તેની અંદર દીવાલને ચણી લેવામાં આવે છે. અને ઉપરથી સ્લેપ ભરવામાં આવે છે તેમાં એક મોટી પાઇપ રાખવામાં આવે છે જેમાંથી કચરો મોટા પાઇપમાં રાખવામાં આવે છે જેમાંથી કચરો ખાડામાં નખાય છે.
• તારે આ ખાડો પુરાઈ જાય ત્યારે પાઇપ દૂર કરી ખાડાને સીલ કરી દેવામાં આવે છે.

5 ઇન્સીનરેશન

• જૈવિક કચરાના નિકાલ માટેની ખૂબ જ ઉત્તમ એવી આ મેથડ છે જેમાં કચરાને ચોક્કસ પ્રકારના મશીનના બાળવામાં આવે છે આ મશીન મશીન ના ઇન્સિનેરેટર કહેવામાં આવે છે જેનાથી બધા જ પ્રકારના જીવાણુઓનો નાશ થાય છે.

નવી રસીઓ

• optical vaccine
• – સરકાર શ્રી દ્વારા વ્યાપક રસીકરણ કાર્યક્રમ અંતર્ગત વિના મૂલ્ય આપવામાં આવતી રોગપ્રતિકારક રસિઓ ઉપરાંત કેટલીક નવી રસિઓ ખાનગી હોસ્પિટલમાં મૂકવામાં આવે છે આવી રસીઓ વિદેશથી આપાત કરવામાં આવતી હોવાથી તેના નામ કામ અને ગામ ઘણો જ ઉંચા હોય છે 200 થી 1000 સુધી ઉંચી કિંમતને કારણે આવી રસીઓનો સમાવેશ વિના મૂલ્ય વ્યાપક રસીકરણ કાર્યક્રમમાં કરવામાં આવેલ નથી એટલે માતા પિતા પાસે જો સરકારી રસીકરણ કાર્ડ હશે તો તેમાં આવી રસીઓનો નાશ પણ જોવા નહીં મળે.
• આવી મોંઘી રસી બાળકને અપાવી કે નહીં તેનો નિર્ણય માતા પિતાએ પોતાની આર્થિક સગવડને ધ્યાનમાં લઇ પોતે જ કરવાનો હોય છે એટલે આવી રસિઓને સ્વૈચ્છિક કહેવામાં આવે છે. અંગ્રેજીમાં તેને optinal vaccine પણ કહે છે આવી રસીઓ મુકાવવાનો આગ્રહ ડોક્ટર કરતા નથી તો પણ ખીચાને પોસાય તેમ હોય તો રસે ગમે તેટલી મોંઘી હોય તો પણ બાળક કરતાં કશું મોંઘુ નથી એમ સમજી મુકાવી.

નોંધ

• ઉપર દર્શાવેલ રસિઓમાંથી પ્રથમ બે રસથી M.M.R અને હિપેટાઈટીસ-B નો સમાવેશ વ્યાપક રસીકરણ કાર્યક્રમમાં કરવામાં આવે છે અને વિના મૂલ્ય આપવામાં આવે એવી ભારપૂર્વકની ભલામણ ભારતીય બાળતજજ્ઞ એકેડમી ( IAP ) દ્વારા સરકારે કરવામાં આવી છે વહેલી તો કે આ બંને રસીયો ના ફાયદા સામાન્ય ધન સુવિધા વિના મૂલ્ય પહોંચે એવી પ્રાર્થના કરીએ.

1. M.M.R ની રસી

• M.M.R નીરસ્તી ઓરી ની રસી ની માસીયાઈ બહેન ગણાય તેના નામના આવેલા ત્રણ અક્ષર પ્રમાણે તે ઓરી ઉપરાંત બીજા બે મળી કુલ ત્રણ રોગો સામે રક્ષણ આપે છે.
• M – measles ( ઓરી )
• M – mumps ( ગાલ પિચોળીયા )
• R – rubella ( નૂરબીબી‌ ).
• M.M.R મુકવાની યોગ્ય ઉંમર 15 થી 18 માસ વચ્ચેની ગણાય તો પણ ગાલપીસોડિયા જોવા રોગના વાયરા ચાલતા હોય તો 18 વર્ષ સુધીના ઉંમરની કોઈપણ વ્યક્તિને આપી શકાય છે.
• આ રસીનું માત્ર એક જ INJ મૂકવાનૂ હોય છે.
• M.M.R. નીરજસિંહ 9 માસની ઉંમરે મુકેલા ઓરીની રસીના ડોઝના બુસ્ટર ડોઝ નું કામ પણ કરે છે.
• સગર્ભા મહિલાઓમાં આ રસી ન મુકાવી અને રસી મુકાવ્યા બાદ ત્રણ મહિના સુધી સગર્ભા ન બનવું
• આ રોશની ખાસ કોઈ આડઅસર જોવા મળતી નથી રસી મુકાવ્યા બાદ 10 દિવસે સાધારણ તાવ અને સોજો આવે છે આપોઆપ વિદાય લે છે.

2. હિપેટાઇટિસ A ની રસી ( HAV ).

• હિપેટાઇટિસ A એટલે કમળો આ કમળો પાણી અને ખોરાક જન્ય અને વાયરસથી થતો રોગ છે જે મુખ દ્વારા બોડીમાં પ્રવેશે છે અને લીવરને લક્ષ્ય બનાવી આગળ વધે છે આમ તો આ કમળાને સાદો કમળો કહેવામાં આવે છે કોઈ હરપત નથી પણ એ જ્યારે કમળી નું સ્વરૂપ ધારણ કરે ત્યારે મોત સિવાય કોઈ વિકલ્પ નથી રહેતો. આવી પરિસ્થિતિનું કમભાગ્ય જ નિર્માણ થાય ત્યાર પહેલા આ કમળા વિરોધી રસી હિપેટાઇટિસ ની રસી મુકાવી નિશ્ચિત બનવામાં જ શાણપણ ગણાય.
• એક વર્ષની ઉંમર આરસી મુકવા માટે યોગ્ય ઉંમર ગણાય તો પણ ત્યાર પછી પણ આ રસ્તે મુકાવી શકાય.
• ઇન્જેક્શન સ્વરૂપે આપણામાં આવતી આ રસ્તે ના આપવામાં હોય છે પ્રથમ ડોઝ મૂક્યા બાદ 8 થી 12 મહિના સુધી બીજો દોસ્ત આપવો જેને પણ કહે છે.
• રસીને કોઈ ચિંતાજનક આડેસર નથી.
• આરોગ્ય કર્મચારીઓ ડોક્ટર અને કમળાના દર્દીઓના કનેક્ટમાં આવતા દરેક કુટુંબીજનોએ આ રચિ અવશ્ય મૂકવી.

# ટાઈફોડ ની રસી
– ટાઈફોડ ના રોગથી કોઈ અપરિચિત હોય જ્યાં સુધી પાણી અને ખોરાક દૂષિત હશે અને બહારનું ખાવા પીવાની આદતો અકબંધ રહેશે ત્યાં સુધી ટાઈપનો ત્રાસ સહન કરવો પડશે. ટાઈફોડના બેક્ટેરિયા પાણી અથવા ખોરાકની અડલાઈ‌ પેટમાં પ્રવેશી પોહળા કરે એવી શક્યતા દરરોજની ગણાય ટાઈફોડના હુમલાના આવા ભય સિમેં રક્ષણ મેળવવું હોય તો ટાઈફોડની રસી મુકાવી.
– ટાઈફોડની રસી બે પ્રકારની હોય છે.
# 1. કેપ્સયુલ
– મોઢેથી ગળવાની કેપ્ચ્યુલ રસીના ત્રણ ડોસ એકાંતર લેવાના હોય છે ત્યારબાદ દર ત્રણ વર્ષે બુસ્ટર ડોજ આપવો બુસ્ટર ડોસમાં ફરી એકાંતર એક એમ કુલ ત્રણ કેપ્સુલ લેવી જરૂરી ગણાય.
– આ રસ્તે માત્ર છ વર્ષની મોટી ઉંમરના બાળકોને જ આપી શકાય કારણ કે નાના બાળકો કેપ્સ્યુલ ગળી શકતા નથી.
– ઉલટી અને પેટના દુખાવા જેવી કેટલીક સામાન્ય તકલીફ સિવાય આ રસ્તે નિર્દોષ ગણાય.
# 2 ટાઈફોડની inj રસી
– બાળકની ઉંમર બે વર્ષ પૂરી થયા બાદ આ રસ્તે મુકાવી મોટી ઉંમરના બાળકોને પણ આ રસ્તે મુકાવી શકાય.
– આ ઋષિનું માત્ર એક જ ઇન્જેક્શન મુકવાનો હોય છે આ ઇન્જેક્શન ની અસર માત્ર એક વર્ષ સુધી જળવાઈ રહે છે ત્યારબાદ દર વર્ષે એક ઇન્જેક્શન અવશ્ય મૂકવું જેને બુસ્ટર ડોઝ કહે છે.
– બાળકને એકાદ વખત ટાઈફોડની હુમલો આવી શક્યો હોય તો પણ રસી મુકાવી શકાય.
– ઇન્જેક્શન મુકવાની જગ્યાએ સોઝો , પેઇન અને ફીવર એ રસીને આડઅસર ગણાય છે જે આપોઆપ મટી જાય
– ડોક્ટર અને માતા પિતાએ સાથે મળી ઉપરોક્ત બંનેમાંથી કઈ દ્રષ્ટિ પસંદ કરવી એ નક્કી કરવાનું હોય છે બાળકને કેપ્ચ્યુઅલ પીવડાવવાની કે ઇન્જેક્શનનો ઉપકારો મોટાભાગના ડોક્ટર ઇન્જેક્શન વાળી પસંદ કરે છે.
– ટાઈફોડની રસી મુકાવી કે ન મુકાવી એનો નિર્ણય માતા-પિતાને આર્થિકવર્ડ ઉપર આધાર રાખે છે એટલે આ રસ્તે સ્વૈચ્છિક કહેવાય છે.


# અસબડાની રસી
– અસબડાનો રસી આમ તો સામાન્ય રોગ ગણાય તો પણ રોગ અને દુશ્મનને કદી નબળા ન ગણાય અસબડાની આડઅસર ફેલાઈટીસ જેવા ભયંકર રોકમાં પણ પરિવર્તન પામે છે અસમડા નો રોગ ચેપી છે એટલે એના વાયરા ચાલતા હોય ત્યારે 15 વર્ષથી નીચેની ઉંમરના કોઈપણ બાળક કે યુવાન હેડફેડ લઈ શકે છે એના ચેપથી ચેતવા માટે અસબડાની રસી મુકાવવી જરૂરી ગણાય છે તે રસી નું નામ વેરીસેલા વેકસીન છે આપણે તેને અસબડાની રસી કહીએ તો પણ ચાલે.
– બાર માસથી મોટા અને 12 વર્ષથી નાની ઉંમરના કોઈપણ બાળકને આ વસ્તીના ઇન્જેક્શનનો માત્ર એક ડોઝ આપવો મોટી ઉંમરની વ્યક્તિને પણ મૂકી શકાય.
– 12 વર્ષથી મોટી ઉંમરના બાળક કે યુવાનને માત્ર એક મહિને પરંતુ બે ડોઝ ના આપવા પ્રથમ ડોઝ આપ્યા બાદ એક થી બે મહિના બાદ બીજો ડોઝ આપવો.
– અછબડા ના દર્દીના સંપર્કમાં વારંવાર આવવું પડે તેવા આરોગ્ય કર્મચારીઓ અને ડોક્ટરે ઉંમર લઈને લીધા વગર રસી મુકાવી સલામ જોઈએ.
– આ રસી 10 વર્ષ સુધી અસબડાના રોગ સામે રક્ષણ આપે છે.
– રસી ને કોઈ નોંધનીય આડઅસર નથી.
– સગર્ભ મહિલાએ આરસી ન મુકાવી અને વિવાહિત મહિલાએ રચે મુકાવ્યા બાદ ત્રણ મહિના સુધી સગર્ભનો બનવું.
– ટીરોઈડ કે સેલીસિલેટ જેવી દવા લેતી વ્યક્તિ આ રસી મુકાવતા પહેલા ડોક્ટરને અવશ્ય જાણ કરવી.

નોંધ
– કેટલાક દર્દીમાં બાળક કે યુવાને સ્ટીરોઈડ નામથી ઓળખાતી દવાઓ લાંબા સમય સુધી આપવામાં આવે છે આવા બાળકને આ રસી આપતા પહેલા એક મહિના સ્ટીરોઈડ દવા બંધ કરવી અને ત્યારબાદ જ રસી મૂકવી રસી મૂક્યા બાદ પણ ત્રણ વિક સુધી સ્ટીરોઈડ દવા ન આપવી.
– સાંધાના વા જેવા દર્દીમાં વપરાતી સેબીસીલેટ જેવી દવા રસથી મુકાવ્યા બાદશાહ અઠવાડિયા સુધી બંધ કરવી..

# હિબની રસી
– ( CH ઇન્ફ્લુએન્ઝા-B બેક્ટેરિયા થી થતા રોગની રસી ).
– પાંચ વર્ષથી નીચેની ઉંમરના બાળકોમાં ઇન્ફ્લુએન્ઝા નામના બેક્ટેરિયા થી કેટલાક ગંભીર રોગો થાય છે આવા રોગોના નામો ઉલ્લેખ કરીએ તો મેનેન્જાઇટીસ ( મગજનો ચેપ ) જેવા ભયંકર રોગનું નામ મથાળે આવે ત્યારબાદ ન્યુમોનિયા , સાંધાનો ચેપ , સ્વરપેટીનો ચેપ , હદયના આવરણ ઉપરનો ચેપ અને સમગ્ર લોહીમાં ફેલાયેલા ચેપ વગેરે સામે આંગળી સિંધી શકાય છે.
– આવા એકમેજ થી ચડિયાતા ભયંકર રોગ તમે રક્ષણ મેળવવા હિબ રસી મુકવામાં આવે છે આરોસીનું આખું નામ હિમોફીલિસ ઇન્ફ્લુએન્ઝા ટાઈપ-B
– આ રસ્તે ઇન્જેક્શન સ્વરૂપે મૂકવામાં આવે છે. ( ઇન્ટ્રામસ્ક્યુલર )
– બે માસથી મોટા અને છ વર્ષથી નાના એના બાળકોને હિબની રસી મુકાવી શકાય છ વર્ષ બાદ આ રસી મુકાવી કોઈ હેતુ શરતો નથી.
– રસી મુકાતી વખતે બાળકને એ જ લક્ષ્યમાં લઈ ની સંખ્યા ડોઝ ની સંખ્યા નક્કી કરવામાં આવે છે. દોસ્ત ની ગણતરી નું કામ ડોક્ટરનું છે તોપણ જીગ્નાશુ માતા પિતાએ અહીં દર્શાવેલ ટેબલ હોવું.
– હિદની રસી અને ત્રિગુણી રસી સંયુક્ત સ્વરૂપે પણ ઉપલબ્ધ છે સંયોજિત રસી મુકાવી બાળકને બંને રસીને અલગ અલગ ઇન્જેક્શન ની પીડા થી રાહત આપી શકાય.

નોંધ
– બે ડોઝની વચ્ચે એક થી બે માસનું અંતર રાખવું જરૂરી છે.
– રસી મુકાવ્યા બાદ બાળકને ખાસ કોઈ ગંભીર અસર થતી નથી સાધારણ ફેવર સોજો અને સોપની પીડા થાય છે સહજ ગણાય.
– બાળકને ત્રિગુણી રસી મુકાબલા બાદ જો કોઈ ગંભીર તકલીફ ઊભી થાય તો હિબની રસી મુકાતા પહેલા ડોક્ટરને આ વિશે વાકેફ કરવો.
– આરોસી મુકાવી કે નહીં તેનો નિર્ણય માતા-પિતાની ઈચ્છા અને આર્થિક સગવડ ઉપર આધાર રાખે છે આ પણ સ્વૈચ્છિક રસી છે.

# રસીનો ચિત્ત બિંદુ પર સગ્રાહતા

1. થીજિ જવાથી નુકસાન પામતી રહી
– DPT
– DT
– TT
– હિપેટાઇટિસ – B
2. કોઈપણ હાની વગર થીજવી શકાય તેવી રસી
– BCG
– OPV
– ઓરી.

# આઈસ લાઈન રેફ્રિજરેટર
– ક્ષમતા – 140 લિટર / 300 લીટર
– PHC – 14O લીટર
– ટેમ્પરેશર – 12° – 8°
– ILR ને બે વિભાગ હોય છે ઉપરનો અને નીચેનો.
– થર્મોમીટર – ILR ના બાસ્કેટમાં રાખવામાં આવે છે.

# આઈસ લાઈન રેફ્રિજરેટર
– BCG , DPT , DT , TT , ILR ઉપરના ભાગે બાસ્કેટ રાખવામાં આવે છે.
– OPV , ઓરી- ILR નીચેના ભાગે રાખવામાં આવે છે..

# ડિપ ફ્રીઝ
– ક્ષમતા – 140 લીટર / 300 લીટર
– PHC – 140 LITTER
– ટેમ્પરેચર – 18° થી 20°
– આઈસપેક થીજવા માટે આ ફ્રીઝ નો યુઝ થાય છે
– 24 કલાકમાં 20 આઈસપેક પેક થી જવામાં આવે છે
– વીજળી થતી રહે તેવા કિસ્સામાં ને ફ્રીઝર ખોલવામાં ન આવે તો તે 18 થી 26 કલાક સુધી આંતરિક તાપમાન જાળવી રાખે છે.
– ડીપ ફ્રીઝરમાં સાંતુક ન રાખવો જોઈએ.
# cold box
– રસી નો સંગ્રહ અથવા હેરફેર કરતા અને ફિઝવેલ આઈસ પેક મુકવા માટે યુઝ કરવામાં આવે છે.
– 5 l અને 20 l બે સાઈઝની છે.
– 5 લિટરમાં 1500 ડોઝ અને 20 લીટર માં 6000 ડોઝ રચિ હેરફેર કરી શકાય.
– વીજળી જતી રહે તેવા કિસ્સામાં જો 20 લિટર નિ શિત પેટી ખોલવામાં ન આવે તો તે પાંચ દિવસ 43° સેલ્સિયસ સુધી તાપમાન જાળવી રાખે છે.
– શિત પેટીમાં DPI , TT , DT રસીને વિવિઘ થિજવેલ આઈસ પેક ના સીધા કોન્ટેક્ટમાં આવે તેમનો મુકવી જોઈએ.
# વેક્સિન કેરિયર
– રસીના નાના જથ્થાને પેટા કેન્દ્ર અથવા ગામડામાં લોહી થવા માટે વેકસીન કેરિયર નો યુસ થાય છે
– વેક્સિન કેરિયરમાં સંપૂર્ણ પાંચ થિજવેલ આઈસ પેક મૂકવા.
– DDT , DT , TT રસીને શિશિઓ થીજવેલ આઈસ પેક ના સીતા સંપર્કમાં આવે તેમ ન મૂકવી.

# આઈસ પેક
– આઈસ પેકમાં 100% પૂરેપૂરું વોટર ભરવું નહીં.
– આઈસ પેક માં લાઈન હોય ત્યાં સુધી જ વોટર ભરવું.
– તેનું ઢાંકણ બરાબર બંધ કરો.
– આઈ સ્પેક ફ્રીજમાં મુકતી વખતે બહારની સપાટી સુકિ હોય તેવી કાળજે રાખો.

# A condition ice pack
– ફ્રીજમાંથી આઈસપેક બહાર કાઢવા અને જ્યાં સુધી આઈસપેક ની અંદર ના બરફનું હલનચલન અવાજ કાનથી સંભળાય નહીં ત્યાં સુધી તેને બહાર રાખવું આનો મતલબ એવો થયો કે આઈસપેક ની અંદર ફક્ત બરફ ન હોવા પાણી પણ છે આઈસપેકની આવી સ્થિતિ થવાનો આધાર બહાના તાપમાન પર રહેલો છે આઈસપેકને પસીનો થાય તે જરૂરી રસીઓ થિજી જતી અટકે છે.

# ગ્રામીણ / સ્તરે રસીને સુરક્ષિત રાખવા માટે
– સત્તો માત્ર જરૂરી પ્રમાણમાં જ મંગાવો જોઈએ.
– વ્યક્તિન કેરિયર માંથી જ્વેલ જ આઈસ પેક હોવા જોઈએ.
– WB ગ્રેડ 1 થી વધુ ન હોવું જોઈએ સેશન દરમિયાન તે ગ્રેડ 2 થી વધુ ન હોવું જોઈએ.
– સેશનની કામગીરી છાયા હેઠળ કરવી જોઈએ.
– ઓરી અને OPV ની રસીયો સેશન દરમિયાન આઈસ માં અથવા બરફના પાત્રમાં જ રાખવી.
– વેક્સિન કેરિયર જરૂર જણાય ત્યાં જ ખોલવું જોઈએ.
– રસીને ગરમીથી અથવા સીધા સૂર્યપ્રકાશમાં ન ખોલવામાં આવે તેની કાળજી લેવી.
– BCG ને એમ ને ગરમીથી તથા પ્રકાશથી સુરક્ષિત કરવા માટે કાળા કાગળની વિટાવવી જોઈએ.
યાદ રાખો
– BCG અને ઓરીની પુનગૅઠીત રસીઓને ચાર કલાક પછી યુઝ ન કરવો જોઈએ
– જો રસી નો સમય વીતી ગયો હોય તેવી રસી નો યુઝ ન કરવો જોઈએ.
– કોઈ રસીનો PHC અથવા ગ્રામ્ય કક્ષાએ સંગ્રહ ન કરવો જોઈએ.

# shack test
– DPT, DT , TT હિપેટાઇટિસ -B ટાઈફોડની દેશી શિશિઓ માંથી એક શિશિ એવી લો જેને આપતી જે થિજિ ગયેલ માનતા હોય અને જે ક્યારે થીજી ગયેલ ન હોય.
– બંને શિશિઓને અંદર બરાબર મિશ્રણ હલાવો જેથી કુલ કચરો હોય તો તે શિશિની અંદર બરાબર મિશ્રણ થઈ જાય
– 15 મિનિટ સુધી રાહ જુઓ
– બને શીશીની અંદર જુઓ
– જર્સી એક રસ ન થાય અથવા તેમનો કોઈ કચરો કે કણ શીશીના તળિયે કરેલા જોવા મળે તો રસી અમુક સમયે અથવા અન્ય કોઈ સમયે થી ગયેલ હતી તેમ ગણાય છે.
– આવી રસી નો ઉપયોગ ન કરવો
– રસી કોઈપણ સમયે થીજી ગયેલી હતી કે નહીં તે નક્કી કરવા માટેનો પરીક્ષણ એટલે શેક ટેસ્ટ
– DPT , DT , TT , હિપેટાઇટિસ – B રસીઓ થીજી જવાથી નુકસાન થાય છે.

# પેટા કેન્દ્ર / ગા્મીય સ્તરેથી પરત આવેલ રસી નો નિકાલ
– પેટા કેન્દ્ર સ્તરેથી પરત આવેલ શિશિઓ ખોલવામાં આવેલ ન હોય તો તેને રબર બેન્ડ મૂકીને નિશાની કરો અને ILR ફ્રીજમાં મૂકો.
– બીજા સેશનમાં આવી રસીઓ ઉપયોગ થાય તે જુઓ.
– DPT , DT , TT હિપેટાઇટિસ – B રસીઓ થીજી જવાથી નુકસાન થાય છે.

# cross infection
– ક્રોસ ઇન્ફેક્શન એટલે સારવાર લેનાર દર્દીને સીધી રીતે અથવા કોઈપણ માધ્યમ મારફતે અન્ય પ્રકારે ચેપ લાગે છે એટલે કે તેની મૂળ માંદગી ન હોય પણ તેને નવા જ પ્રકારનો અન્ય ચેપ લાગે છે તો તેને ક્રોસ ઇન્ફેક્શન કહે છે.
– દા.ત. એક વોર્ડમાં મેલેરિયાના પેશન્ટને અને ઓપરેશન કરેલ દર્દીને દાખલ કર્યા છે તો ઓપરેશન વાળા દર્દીને મેલેરિયા થવો , AIV વાળા દર્દીની સિરીઝ કે નીડલ જંતુમુક્ત કર્યા વગર જ બીજા દર્દીના વાપરવામાં આવે તે પણ HIV નૂ ઇન્ફેક્શન લાગી શકે છે.

# ક્રોસ ઇન્ફેક્શન કઈ રીતે અટકાવવું
– ચેપી રોગના દર્દીની સારવાર કર્યા પહેલા અને પછી હંમેશા હેન્ડ વોશ કરવા જોઈએ ખૂબ જ ચેપી રોગના દર્દીની સારવાર દરમિયાન ગ્લોબ્સ કે માસ્ક ગાઉન અને કેપ નો યુઝ કરવો.
– ચેપી દર્દીના ઉપયોગમાં આવેલ વસ્તુઓને સારી રીતે સંતો રહિત કર્યા બાદ જ ફરી ઉપયોગમાં લેવી.
– પેશન્ટ ના વિવિધ સિક્રિશન જેવા કે બ્લડ , પસ વગેરે જંનતુરહિત કર્યા બાદ યોગ્ય જગ્યાએ નિકાલ કરવો.
– દૂધ ખોરાક વગેરે વસ્તુઓને ક્લીન અને ઢાંકેલા રાખવા ગંદા હાથે તેને અડકવું નહીં કે વાસી વસ્તુઓનો યુઝ કરવો નહીં.

# સીરમ
– સીરમ એટલે તૈયાર રોગપ્રતિકારક શક્તિ સિરમ નીચેની રીતે તૈયાર કરવામાં આવે છે જેમાં બેક્ટેરિયા કે રોગના અંતરે ઇન્જેક્શન દ્વારા આપવામાં આવે છે શરીરના રોગના જીવાણુઓ દાખલ થતા ઘોડાનો શરીર તેના પ્રત્યે એન્ટીબોડી ઉત્પન્ન કરે છે અમુક દિવસો પછી ઘોડાના લોહીને ઘોડાના શરીરમાંથી બહાર કાઢીને તેના લોહીમાં રહેલા એન્ટીબોડીને અલગ કરીને ભેગા કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ લેબોરેટરીમાં તેને શુદ્ધ કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ પેકિંગ કરવામાં આવે છે ટૂંકમાં સીરમ એટલે તૈયાર ઇમ્યુનિટી.

# રસી નો ઉપયોગ કરતા પહેલા ચકાસવાની વસ્તુઓ
– પોલિયોની રસથી વાયલમાં હોય છે આ રસ્તે દેખાવમાં ચોખ્ખી હોવી જોઈએ જો તેમાં કચરો દેખાય તો તેનો યુઝ કરવો નહીં.
– DPT , DT , TT ના વાયરલમાં બારીક કણો કે તાંતણા નથી તે ચેક કરવું જો આમ હોય તો યુઝ ન કરવો.
– મીઝલ્સને અને BCG વેક્સિન સૂકા પાવડર સ્વરૂપે આવે છે તેનો યુઝ કરતા પહેલા નિર્ધારિત કરેલા માપ પ્રમાણે ડિસ્ટલ વોટર કે નોર્મલ સલાઇન વડે આ પાવડરને ઓગાળવામાં આવે છે અને પછી તેનો યુઝ કરાય છે.
– BCG નીરસ્તી આપવા માટે ખાસ પ્રકારની BCG સિરીઝ નો ઉપયોગ થાય છે.
# રસીયો આપવાની વિવિધ રીતો
– રસી આપવા માટે મુખ્યત્વે ચાર રીતનો ઉપયોગ થાય છે.
– 1.oral – પોલિયો વેક્સિન માટે.
– 2. Intra dranal – BCG
– 3. Intra muscular – DPT , DT , TT
– 4. Sus કયુરેનિયસ – મિઝલ્સ માટે.

# ઓરલ
– આ રૂટ મારફતે પોલિયોની રસી અપાય છે અને તેના દોઝ બે ટીપા છે.
# ઇન્ટ્રા ડર્મલ
– આ રૂટ મારફતે BCG ની રક્ષા આપવામાં આવે છે.
– BCG વેકસીન ઇન્ટ્રાડોરમલ ફ્રુટ થી આપવામાં આવે છે એટલે કે ચામડીના સૌથી ઉપરના સ્તરમાં આ રસિ અપાય છે.
– સૌપ્રથમ રસી નું પુનઃનિર્માણ કરો એટલે કે પાવડરમાં ડીસ્ટટલ વોટર નાખી તેને ડીઝોલ્ડ કરો.
– હવે સિરીંજ દ્વારા વાયરમાંથી રસીને ખેંચો.
– ત્યારબાદ સીરીંગ તથા નીડલ માંથી હવાને દૂર કરો જેથી ખબર પડે કે નિઝલમાં કોઈ અવરોધ નથી.
– હવે બાળકનો ડાબો ખંભો પકડો.
– તમારો હાથ બાળકના બાવડાની નીચે રહે તે રીતે ગોઠવો.
– આપણા હાથની આંગળી અને અંગૂઠો બાવળા ફરતે એ રીતે રાખવો કે જેથી ચામડી ખેંચાયેલી અવસ્થામાં રહે.
– સીરીજ ને જમણા હાથમાં એ રીતે પકડો કે જેથી તેની અણી પાસેનો ત્રાસો કપાયેલો ભાગ ઉપરથી તરફ રહે.
– નીડલની અણી ચામડી માં કાળજીપૂર્વક દાખલ કરો અને અણીથી પ્રવેશ કરાવો.
– શોપને ચામડીની સમાંતર સ્થિતિમાં રાખો કે જેથી તે ડર્મિસ લેયરમાં પ્રવેશ કરે.
– નીડલને ચામડીમાં ઊંડે સુધી પ્રવેશવા દેશો નહીં તથા નીડલ ની આંગળનો કપાયેલો ભાગ નીચેની તરફ રાખશો.
– હવે ધીમેથી વેક્સિનને સાંભળી માં દાખલ કરો.
– જો BCG નિરસી ચામડીમાં અંદર યોગ્ય રીતે અપાયેલ હશે તો ચામડી ઊગતી આવેલી દેખાશે. અને તેનો રંગ ફિક્કો થઈ જશે.
– ઇન્ટ્રોડર્મલ ઇન્જેક્શન આપતી વખતે સીરિંઝ ઉપર વધારે દબાણ આપવું પડે છે.
– જો ઇન્જેક્શન આપવા દરમ્યાન પોટલી દેખાતી નથી તથા દબાણ આપ્યા વગર ઇન્જેક્શન અંદર જાય છે એનો અર્થ એ થયો કે આપણે ઇન્જેક્શન સબ ક્યુટેરિયસ માં આપ્યું છે.
– જો ચામડીને નીચે સોઈ જાય તો ઇન્જેક્શન આપવાનું બંધ કરી સોયને સાચી સ્થિતિમાં લાવો એટલે કે ડર્મિસ લેપ માં લાવો.
– અને બાકીની રસી આપી દો વધારે ડોઝ આપવાની જરૂર નથી.
– જો આખો ડોઝ સબ ક્યુટેનિયસ આપી દીધેલ હોય તો બાળકને રસી અપાઈ ગઈ છે તેમ માની લો ફરીથી ઇન્જેક્શન આપવાની જરૂર નથી.
– બાળકને ઇન્જેક્શન ની જગ્યાએ જ પાક થવા દો અને લાલાશ તથા ગાંઠ જેવું થાય તો રસીની ધારી અસર આવે છે તેમ ગણી શકાય.
– ટૂંકમાં ફરીથી ઇન્જેક્શન આપવાની જરૂર નથી.

# ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલર ઇન્જેક્શન
– આ રૂટ મારફતે DPT અને DT ની રસી આપવામાં આવે છે તથા TT ની રસી Z / M રુટથી અપાય છે..

# I/m injection આપવાની રીત
– બાળકમાં I/m injection સાથળના ભાગમાં આપવામાં આવે છે.
– બાળકનો વચ્ચેનો એટલે સાથળનો વચ્ચેનો ભાગ અને બહાર તરફનો ભાગ ઇન્જેક્શન આપવામાં માટે શ્રેષ્ઠ છે.
– બાળકને બેઠકમાં ભાગે ઇન્જેક્શન જો સ્નાયુઓમાં અપાય તો ક્યાંથી પસાર થતા ચેતાતંતુ ને ઇજા થઈ શકે છે.
– ઇન્જેક્શન આપતા પહેલા ડિસ્પોઝલ સિરીઝ નીડલમાં જરૂરી ing ભરી તૈયાર રાખવું
– ઇન્જેક્શન આપવાની જગ્યાએ બંને બાજુએ અંગૂઠો અને આંગળીને મૂકવો.
– અંગુઠો અને આંગળી વડે ચામડીને સમતલ બનાવો.
– આંગળી અને અંગૂઠા વચ્ચેની જગ્યામાં નીડરને ઝડપથી અને ઉભી સ્થિતિમાં દાખલ કરો અને સ્નાયુમાં ઊંડે સુધી પ્રવેશવા દો.
– નીડલ તે વેઈનમાં પ્રવેશેલ નથી તે ખાતરી કરવા માટે સિરીઝના પ્લેઝરને થોડું પાછું ખેંચ જુઓ જો નીડલ વેઈનમાં હશે તો સિરીઝમાં બ્લડ આવશે જો આમ થાય અથવા થાય તો ઇન્જેક્શન આપવું નહીં પણ જોઈને બહાર ખેંચ અન્ય જગ્યાએ ઇન્જેક્શન આપવું.
– જો બ્લડનું ન આવે તો વેકસીન બોડીમાં દાખલ કરવી.
# સબ ક્યુટેનિયસ ઇન્જેક્શન
– મિઝલ્સ ની વેક્સિન આ રૂટથી આપવામાં આવે છે.
– સબ ક્યુટેનિયસ ઇન્જેક્શન બાળકના જમણા બાવડામાં ઉપરના ભાગમાં બહારની બાજુએ આપવામાં આવે છે.
– ઇન્જેક્શન આપતા પહેલા ડિસ્પોઝેબલ સીરીંજમાં ઇન્જેક્શન તૈયાર કરવો.
– બાળકના બાવડાના ઉપરના ભાગમાં બહારની બાજુએ ઇન્જેક્શન આપવા માટે ત્યાંથી સ્કીનને ચપટી વડે પકડો ચપટીના ભાગમાં સોયને જરા ઢળતી રહે તે રીતે દાખલ કરો.
– કોઈને વધુ પડતી અંદર જવા ન દેવી.
– નીડલ વેઈનમાં છે કે નહીં તેની ખાતરી કરો.
– જો નીડલ વેઈનમાં ન હોય તો મિઝલ્સ ની વેક્સિન અંદર દાખલ કરો.
– કોઈને હળવેથી બહાર ખેંચી લો શક્ય હોય ત્યાં સુધી મિઝલ્સની વેક્સીન તૈયાર કર્યા પછી ત્રણ કલાકમાં વાપરી નાખવી જોઈએ.