TERMINOLOGIES (ટર્મીનોલોજી):

Introduction of anatomical terms (ઇન્ટ્રોડક્શન ઓફ એનેટોમીકલ ટર્મ્સ):

 Anatomy (એનેટોમી):

એનેટોમી એ બોડીમા આવેલ અવયવોના સ્ટ્રકચરને લગતા સ્ટડી અને તેના સાયન્ટિફિક અભ્યાસને એનેટોમી(Anatomy) કહેવામા આવે છે.

એનેટોમી મા શરીરમા આવેલા કોઈપણ અવયવોના સ્ટ્રક્ચર, તેની આજુબાજુએ આવેલા અવયવો ના સ્થાન તેનુ લોકેશન આ સંપૂર્ણ સ્ટડી નો સમાવેશ કરવામા આવે છે.

એનેટોમી એટલે હ્યૂમન બોડી ઓર્ગન ના સ્ટ્રકચર નો સાઇન્ટિફિક અભ્યાસ. (Anatomy is the scientific study of the structure of human body organs)

Physiology (ફિઝિયોલોજી):

ફિઝિયોલોજી એ સાયન્સ ની એવી બ્રાન્ચ છે. જેમા કોઈ પણ સિસ્ટમના અવયવના કાર્યો, તેની એક્ટિવિટી અને તેના ફંકશનલ મિકેનિઝમ ના સ્ટડી નો સમાવેશ કરવામા આવે છે.

ઓર્ગન ના ફંકશન્સ ના સાયન્ટિફિક સ્ટડીને ફિઝિયોલોજી કહેવામા આવે છે (The scientific study of the functions of organs is called physiology).

Pathology (પેથોલોજી):

હ્યુમન બોડી ઓર્ગન ના એબનોર્મલ ફંક્શન ના સ્ટડી ને પેથોલોજી કહેવામાં આવે છે. (The study of abnormal function of human body organs is called pathology) જે બોડી મા કોઈ પણ એબનોર્મલ કન્ડિશન બતાવે છે.

Various Anatomical terminology (વેરીયસ એનાટોમીકલ ટર્મીનોલોજી):

હ્યુમન એનાટોમી એન્ડ ફિઝિયોલોજીના સ્ટડી વખતે સરળતાથી સમજવા માટે સ્ટ્રક્ચર અને ફંકશન માટે અમુક સાયન્ટિફિક ટર્મિનોલોજી નો ઉપયોગ કરવામા આવે છે. જેથી કોઈપણ સ્ટ્રક્ચર કે ફંકશન ને ઇફેક્ટિવલી સમજી શકાય છે. આ તમામ ટર્મિનલૉજી નીચે મુજબની છે.

Cell ( સેલ ):

શરીરના સૌથી નાનામા નાના સ્ટ્રકચરલ અને ફંકશનલ યુનિટને Cell (સેલ) કહેવામા આવે છે. (The smallest structural and functional unit of the body is called a cell).

બોડીમા ઘણા પ્રકારના અલગ અલગ સેલ આવેલા હોય છે. આ બોડીમા કાર્ય કરતુ એક નાનામા નાનુ યુનિટ છે.

Tissue (ટીશ્યુ):

ટીશ્યુ એટલે કે સરખા પ્રકારના સેલ એ ભેગા મળી અને ટીશ્યુની રચના બનાવે છે. આ ટીશ્યુ ચોક્કસ પ્રકારના ફંકશન કરતા હોય છે. બોડીમાં ઘણા પ્રકારના ટીશ્યુ આવેલા હોય છે.

Organ ( ઓર્ગન ):

એક કરતા વધારે ટિસ્યૂ ભેગા મળી અને ઓર્ગન બનાવે છે.

System (સિસ્ટમ):

ઘણા ઓર્ગન ભેગા મળી એક પર્ટિક્યુલર સિસ્ટમ બનાવે છે અને બોડીમા ઘણી સિસ્ટમ કાર્યરત હોય છે.

હ્યુમન બોડી એ મલ્ટી સેલ્યુલર અને કોમ્પ્લેક્સ છે.

pH ( પીએચ ):

હાઈડ્રોજન આયનના કોન્સનટ્રેશન ને pH (પીએચ) કહેવામા આવે છે. આમા બોડીમા આવેલા ઘણા લિક્વિડ ની હાઈડ્રોજન આયન કોન્સન્ટ્રેશન કેપેસિટી ને તેની પીએચ કહેવામા આવે છે. પીએચ એસિડિક, આલ્કલી અને ન્યુટ્રલ હોય છે.

0 થી 7 પીએચ ને એસિડિક(Acidic)(એસીડ) પીએચ કહેવામા આવે છે.

7 થી 14 પીએચ ને આલ્કલી(Alkaline)(બેઝીક) પીએચ કહેવામા આવે છે.

7  પીએચ એ ન્યુટ્રલ(Neutral)(તટસ્થ) પીએચ છે.

બોડી મા દરેક ફ્લુઈડ ની ચોક્કસ પીએચ હોય છે જેમ કે ..

યુરિન ની પીએચ 4.5 થી 8.0

બ્લડ ની પીએચ 7.35 થી 7.45

બાઈલ ની પીએચ 6 થી 8.5 હોય છે.

ઇન્ટ્રાસેલ્યુલર (intracellular):

સેલ ની સેલ વોલ ના અંદર ના સ્ટ્રક્ચર માટે ઇન્ટ્રા સેલ્યુલર (Intracellular) શબ્દ વાપરવામા આવે છે.

એક્સ્ટ્રાસેલ્યુલર (Extracellular):

સેલની સેલ વોલ ની બહારની બાજુના સ્ટ્રક્ચર ના વર્ણન માટે એક્સ્ટ્રા સેલ્યુલર (Extracellular) શબ્દ વાપરવામા આવે છે.

સાઇટોલોજી (Cytology):

સાઇટોલોજી એટલે કે સેલની સાયન્ટિફિક સ્ટડી (Cytology is the scientific study of cells).

હિસ્ટોલોજી (Histology):

અમુક સેલના જથ્થાને એટલે કે ટીશ્યુના એક ભાગને સાયન્ટિફિક સ્ટડી કરવામા આવે તેને હિસ્ટોલોજી કહેવામા આવે છે.

આ ટીશ્યુના એબનૉર્મલ સ્ટડીને હિસ્ટોપેથોલોજી કહેવામા આવે છે.

ઓસ્ટિયોલોજી (Osteology):

ઓસ્ટિયોલોજી એટલે કે શરીરમા આવેલા બોન ની સાયન્ટિફિક સ્ટડી.(Osteology is the scientific study of bones in the body).

માયોલોજી (Myology):

માયોલોજી (Myology) જેમા મસલ્સ ની સાયન્ટિફિક સ્ટડી કરવામા આવે છે.( Myology is the scientific study of muscles).

આરથ્રોલોજી (Arthrology):

આરથ્રોલોજી (Arthrology) જેમા બે બોન જોડાઈને બનેલા જોઈન્ટ ની સાયન્ટિફિક સ્ટડી કરવામા આવે છે.(Arthrology is the scientific study of the joints formed by the joining of two bones).

ન્યુરોલોજી ( Neurology ):

ન્યુરોલોજી (Neurology) એટલે કે નર્વસ અને ન્યુરોન ની સાયન્ટિફિક સ્ટડી કરવામા આવે છે.( Neurology is the scientific study of nerves and neurons).

નેફ્રોલોજી ( Nephrology ):

નેફ્રોલોજી (Nephrology) એટલે કિડનીના સ્ટ્રક્ચર અને ફંક્શન ની સાયન્ટિફિક સ્ટડી કરવામા આવે છે. (Nephrology is the scientific study of the structure and function of the kidneys).

ગેસ્ટ્રોલોજી (Gastrology):

ગેસ્ટ્રોલોજી (Gastrology) એટલે જેમા સ્ટમક ના સ્ટ્રક્ચર અને ફંકશનની સાયન્ટિફિક સ્ટડી કરવામા આવે છે.( Gastrology is the scientific study of the structure and function of the stomach).

ગેસ્ટ્રોએન્ટેરોલોજી (Gastroenterology):

ગેસ્ટ્રોએન્ટેરોલોજી (Gasteroenterology) એટલે જેમા ડાયજેસ્ટિવ ટ્રેકના ઓર્ગન ના સ્ટ્રક્ચર અને ફંકશનની સાયન્ટિફિક સ્ટડી કરવામા આવે છે.( Gastroenterology is the scientific study of the structure and function of the organs of the digestive tract).

કાર્ડીયોલોજી (Cardiology):

કાર્ડીયોલોજી (Cardiology) એટલે કે હાર્ટના સ્ટ્રક્ચર અને ફંકશનની સાયન્ટિફિક સ્ટડી કરવામા આવે છે. (Cardiology is the scientific study of the structure and function of the heart).

Terminology related to Various anatomical position of the body (બોડી ની ડિફરન્ટ એનાટોમીકલ પોઝીશન ને લગતી ટર્મીનોલોજી):

હ્યુમન બોડીના સાયન્ટિફિક સ્ટડી દરમિયાન દરેક ભાગના વર્ણન માટે સ્પેસિફિક ટર્મિનલોલોજીનો ઉપયોગ કરવામા આવે છે. આ ટર્મિનોલોજીના ઉપયોગ માટે નીચે મુજબની એનાટોમીકલ પોઝિશનને નોર્મલ એનાટોમીકલ પોઝિશન તરીકે ગણવામા આવે છે.

નોર્મલ એનાટોમીકલ પોઝીશન (Normal anatomical position):

જેમા હ્યુમન બોડી ને સીધા અપરાઇટ પોઝીશનમા ઊભા રાખવામા આવે છે. તેનુ માથુ સામેની  તરફ અને આંખો સામેની તરફ બંને હાથ સીધા અને હાથની હથેળીઓ આગળની દિશામા રાખેલ હોય બંને પગ સીધા અને આગળની  દિશામાં. આ પોઝિશનને નોર્મલ એનાટોમીકલ પોઝિશન કહેવામા આવે છે.

સિમેન્ટ્રીક એન્ડ એસીમેટ્રિક (Symmetric and asymmetrical):

શરીરની બંને બાજુએ એકસરખા સ્ટ્રકચર અને ઓર્ગન ગોઠવાયેલા હોય તો તેને સીમેટ્રીકલ એરેન્જમેન્ટ (Symmetrical arrangement) કહેવામા આવે છે. જો બોડી પાર્ટ એ બંને બાજુએ સરખા સાઈઝ અને શેપમા ગોઠવવામા ફેઇલ જાય તો તેને એસિમેટ્રિકલ એરેન્જમેન્ટ (Asymmetrical arrangement) કહેવામા આવે છે.

મિડલાઈન ( Midline ):

હ્યુમન બોડી ની બે સરખી ડાબી અને જમણી બાજુ જે લાઇન થી ડિવાઇડ થાય છે તેને મિડલાઈન (Midline) કહેવામા આવે છે.

એન્ટિરિયર એન્ડ પોસ્ટીરીયર (Anterior and posterior):

નોર્મલ એનાટોમીકલ પોઝીશનમા ઊભેલા વ્યક્તિના આગળના બોડી પાર્ટ ના વર્ણન માટે એન્ટિરિયર (Anterior) શબ્દ વાપરવામા આવે છે. જ્યારે પાછળના બોડી પાર્ટ ના વર્ણન માટે પોસ્ટીરીયર (Posterior) ટર્મિનોલોજી નો ઉપયોગ કરવામા આવે છે.

સુપિરિયર એન્ડ ઇન્ફિરિયર (Superior and Inferior):

કોઈપણ બોડી પાર્ટ કે ઓર્ગનના ઉપરના ભાગના વર્ણન માટે સુપિરિયર (Superior) ટર્મીનોલોજી વપરાય છે તથા તેના નીચેની ભાગના વર્ણન માટે ઇન્ફીનીયર (Inferior) ટર્મીનોલોજી નો ઉપયોગ કરવામા આવે છે.

મીડીયલ એન્ડ લેટરલ (Medial and lateral):

શરીરની મિડલાઈન કે મિડલાઈન તરફના ભાગના વર્ણન માટે મીડિયલ (Medial) ટર્મિનોલોજી વપરાય છે જ્યારે મિડલાઈન થી દૂર પેરીફરી ના ભાગના વર્ણન માટે લેટરલ (Lateral) ટર્મિનોલોજી નો ઉપયોગ કરવામા આવે છે.

ઇન્ટર્નલ એન્ડ એક્સટર્નલ (Internal And External):

બોડીના અંદરના ભાગના વર્ણન માટે એટલે કે કેવીટીના વર્ણન માટે કે અંદરના સ્ટ્રક્ચરના વર્ણન માટે ઇન્ટર્નલ (Internal) ટર્મિનલોલોજી ઉપયોગમા આવે છે તથા સુપરફિશિયલી બહારના વર્ણન માટે એક્સટર્નલ (External) ટર્મિનલોલોજીનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

હોમિયોસ્ટેસીસ (Homeostasis):

હ્યુમન બોડીના ઇન્ટર્નલ એન્વાયરમેન્ટ ની સ્ટેબિલિટી માટે હોમિયોસ્ટેસિસ (Homeostasis) શબ્દ વાપરવામા આવે છે. જેમા હ્યુમન બોડી ના દરેક ફિઝિયોલોજીકલ ફંક્શન પોતાની નોર્મલ રેન્જ અને લિમિટમા હોય છે. હોમિયોસ્ટેસિસ એટલે કે સ્ટેટ ઓફ ઈકવેલીબ્રીયમ ઓફ ધ બોડી (Homeostasis means the state of equilibrium of the body).

કોઈપણ ડીસીઝ કે કંઈ પેથોલોજીકલ કન્ડિશન વખતે આ ઇન્ટર્નલ હોમિયોસ્ટેસિસ મિકેનિઝમ ખોરવાય છે અને બોડી ઇમબેલેન્સ થાય છે.

બોડી નુ ઇન્ટર્નલ હોમિયોસ્ટેસિસ જાળવવા માટે મુખ્યત્વે નર્વસ સિસ્ટમ, એન્ડોક્રાઈન સિસ્ટમ,  તેમજ બોડીમા બીજા અમુક અગત્યના અવયવો ખૂબ અગત્યનો રોલ પ્લે કરે છે.

JOINT (જોઈન્ટ):

બોડીમા બે બોન જોડાય અને જોઈન્ટ (Joint) બનાવે છે. આ જોઈન્ટ ના ભાગે નીચે મુજબની અલગ અલગ મુવમેન્ટ જોવા મળે છે.

તેના માટે નીચે મુજબની ટર્મિનોલોજી નો ઉપયોગ કરવામા આવે છે. આ ટર્મીનોલોજી નો અલગ અલગ મુવમેન્ટ તથા એક્શન ના વર્ણન માટે ઉપયોગ કરી શકાય છે.

ટાઇપ્સ ઓફ મુવમેન્ટ એટ વેરીયસ જોઇન્ટ (Types of movements at various joints):

1) ફ્લેક્સન(Flexion):

સર્ક્યુલેટિંગ બોન્સ વચ્ચે ના એંગલ્સ માં ઘટાડો કરવો અથવા ફ્લેક્શન મા બે બોન વચ્ચે નો એન્ગલ ડિક્રીઝ કરવામાં આવે છે.

• હેડ ને ચેસ્ટ તરફ બેન્ડીંગ કરવુ.
• ફોરઆર્મ (હાથ) ની અંદરના ભાગ તરફ પામ (હથેળી)ની મુવમેન્ટ.
• ફીસ્ટ( મુઠ્ઠી )બનાવવી.
• ટો ( લેગ્સ અંગૂઠો) ને ડાઉનવર્ડ તરફ બેન્ડ કરવો.

2) એક્સટેન્શન(Extention) :

જોઇન્ટ્સ ને સ્ટ્રેઇટ કરવા. સર્ક્યુલેટિંગ બોન્સ વચ્ચે ના એંગલ્સ માં વધારો કરવો.જે બોડી ના એક ભાગને ફ્લેક્સ કર્યા પછી એનાટોમિકલ પોઝીશનમાં માં રિસ્ટોર કરવા અથવા એક્સટેન્શન માં બોન વચ્ચેનો એંગલ ઇન્ક્રીઝ કરવામાં આવે છે.

• હેડ ને ઇરેક્ટ (ટટ્ટાર) પોઝીશન પ્રોવાઇડ કરવુ.
• ટો( અંગૂઠા)ને સ્ટ્રેઇટ કરવો.

3) હાઇપરએક્સટેન્શન(Hyperextension):

જોઇન્ટ ના પાર્ટ ને નોર્મલ ખસેડવું ,એક્સ્ટેન્શન્સ અથવા એક્સ્ટેન્શન્સ નું એનાટોમીકલ પોઝીશન ની કન્ડિશન થી આગળ વધવું તેને હાયપરએક્સ્ટેન્શન કહેવાય છે.જ્યારે બોડી ના જોઇન્ટ એ નોર્મલ રેન્જ કરતા વધારે એક્સટેન્ડ થાય તો તેને હાયપરએક્સ્ટેન્શન કહેવાય છે.

4) એબ્ડક્શન(Abduction):

એબ્ડક્શન મા જોઇન્ટ અથવા એક્સટ્રીમીટીસ ને મીડલાઇન થી દૂર મૂવ કરવામાં આવે છે.

• પાલ્મ ને પામ ના જોઇન્ટ માં લેટરલી (બાજુથી )ખસેડવી.
• હિપ જોઇન્ટ માં ફીમર ને લેટરલી થી ખસેડવું.

5) એડડક્શન(Adduction):

એડડક્શન મા જોઇન્ટ અથવા એક્સટ્રીમીટીસ ને મીડલાઇન તરફ મૂવ કરવામાં આવે છે.

• ફિન્ગર્સ ને એકસાથે લાવવી.

6) સરકમડક્શન(Circumduction) :

બોડી ના એક ભાગને વાઇડેનીન્ગ સરકલ્સ ની જેમ અંદર ખસેડવું. તે ફ્લેક્શન , એબડક્શન, એક્સટેન્શન અને એડડક્શન ના કન્ટીન્યુઅસ સીકવન્સ ના પરિણામે થાય છે. દા.ત.

• હ્યુમરસ ને સોલ્ડર જોઇન્ટ ના સર્કલ માં મુવ કરાવવું.

7) રોટેશન(Rotation):

રોટેશન મા બોન એ તેની લોન્જીટ્યુડિનલ એક્સીસ ની આસપાસ ફરે છે.

• હેડ ને તેની સાઇડ થી સાઇડ મા રોટેટ કરવુ

બે ટાઇપ્સ:

I) ઇન્ટરનલ રોટેશન (Internal rotation):

ઇન્ટર્નલ રોટેશન માં એક્સિસ ના જોઇન્ટ અથવા તો એક્સ્ટ્રીમિટીસ ને પોતાની બોડીની મેડલાઇન તરફ ટર્ન કરવામાં આવે છે.

• ફુટ અથવા તો લેગ ને બીજા લેગ તરફ વાળવું.

II) એક્સટર્નલ રોટેશન (External rotation):

એક્સટર્નલ રોટેશન માં એક્સિસ ના જોઇન્ટ અથવા તો એક્સ્ટ્રીમિટીસ ને પોતાની બોડીની મેડલાઇન થી દૂર મુવ કરવામાં આવે છે.

• ફુટ અને લેગ ને બીજા લેગ થી દૂર કરવો.

8) સુપીનેશન(Supination):

તેમા બોડી ના પાર્ટ્સ ને અપવાર્ડ (ઉપરની તરફ) ટર્ન કરવામાં આવે છે.

9)પ્રોનેશન(Pronation):

તેમા બોડી ના પાર્ટ્સ ને ડાઉનવર્ડ (નીચેની તરફ) ટર્ન કરવામાં આવે છે.

10)ઇન્વર્ઝન(Inversion):

ફીટ ને ઇનવાર્ડ તરફ ટર્ન કરાવવું, જેથી અંગૂઠા મીડલાઇન તરફ પોઇન્ટીન્ગ (નિર્દેશ) કરે.

11) ઇવર્ઝન(Eversion):

ફિટ ને બહારની તરફ ફેરવો જેથી પગના અંગૂઠા મીડલાઇન થી દૂર તરફ પોઇન્ટીન્ગ (નિર્દેશ) કરે અથવા ઇન્ટરટેર્સલ જોઇન્ટ પર લેટરલી સોલ(પગનું તળિયું)ની મુવમેન્ટ કરાવવી જેથી સોલ્સ (પગનું તળિયું) એકબીજાથી દૂર રહે.

12)ડોર્સી ફ્લેક્શન(Dorsi Flexion):

પગની એન્કલ (ઘૂંટી)પર ડોર્સમ (ઉપર ની સપાટી) ની દિશામાં પગનું વાળવું. દા.ત. હીલ્સ પર ઊભા રહેવું.

13) પાલ્મર ફ્લેક્સન(Palmer Flexion):

પગની એન્કલ (ઘૂંટી)ના સાંધામાં પગનું વાળવું પ્લાન્ટર ની ડાયરેક્સન માં (ઇન્ફીરીયર સર્ફેસ) દા.ત. અંગૂઠા પર ઊભા રહેવું.

14) અપોઝીશન(Opposition):

અપોઝીશન એ એક જ હાથની ફિંગર ટીપ્સ ને ટચ કરવા માટે હથેળી ની આરપાર થમ્બ ની મુવમેન્ટ છે.

15) લેટરલ ફ્લેક્સન(Lateral flexion):

લેટરલ ફ્લેક્સન ફ્રન્ટલ પ્લાન માં થાય છે. ફ્રન્ટલ પ્લાન માં ટ્રંકની મુવમેન્ટ થાય છે. તેમાં ઇન્ટરવર્ટિબ્રલ જોઇન્ટ નો ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે દા.ત. દરેક સોલ્ડર તરફ શક્ય હોય ત્યાં સુધી હેડ ને ટીલ્ટ કરાવવું.

ઓર્ગેનાઇઝેશન ઓફ હ્યુમન બોડી (Organization of the human body):

હ્યુમન બોડી એ મલ્ટી સેલ્યુલર અને કોમ્પ્લેક્સ છે. તેમા બેઝિક નાનામા નાનુ કામ કરતુ યુનિટ એ સેલ (Cell) હોય છે. આ સેલ જોડાઈ અને ટિસ્યૂ (Tissue) બનાવે છે. ટીશ્યુ જોડાવાના લીધે ઓર્ગન (Organ) બને છે. આવા અલગ અલગ ઓર્ગન મળી અને એક સિસ્ટમ (System) બનાવે છે. આવી ઘણી સિસ્ટમ બોડીમા કાર્યરત હોય છે. આ બધી સિસ્ટમ એકબીજા સાથે થોડા કે વધારે અંશે જોડાયેલી હોય છે અને બોડીનુ ઇન્ટર્નલ હોમિયોસ્ટેસિસ જળવાઈ છે.

બોડીમા નીચે મુજબની સિસ્ટમ જ આવેલી હોય છે (The body has the following systems):

સર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમ (Circulatory system)

લિમ્ફેટિક સિસ્ટમ ( lymphatic system)

નર્વસ સિસ્ટમ ( nervous system)

યુરિનરી સિસ્ટમ ( Urinary system)

એન્ડોક્રાઈન સિસ્ટમ ( Endocrine system)

રેસ્પાઇરેટરી સિસ્ટમ ( Respiratory system)

ડાયજેસ્ટિવ સિસ્ટમ (Digestive system)

મસક્યુલોસ્કેલેટલ  સિસ્ટમ ( Musculoskeletal system)

રીપ્રોડક્ટીવ સિસ્ટમ( Reproductive system) વગેરે… સિસ્ટમ હ્યુમન બોડી મા આવેલી હોય છે.

નોંધ. ઉપરોક્ત તમામ સીસ્ટમ અને તેના ઓર્ગન્સ વિષે વિગતે જે તે સીસ્ટમ મા સંપૂર્ણ આપવામા આવશે.

FOR UNLOCK 🔓 FULL COURSE NOW. MORE DETAILS CALL US OR WATSAPP ON- 8485976407

સંપૂર્ણ કોર્ષને અનલોક 🔓 કરવા માટે અથવા વધુ માહિતી માટે નીચે મુજબના નંબર પર સંપર્ક કરો અથવા whatsapp કરો.-
8485976407