DEFINITION OF MIDWIFERY ; મીડવાઈફરી એટલે શું ?

એક એવી બ્રાંચ છે કે જેમાં એન્ટીનેટલ (સગર્ભાવસ્થા) થી શરૂ કરીને ડીલેવરી પછીના છ અઠવાડીયા કે૪૨ દિવસના સમયગાળાનું અથવા એન્ટીનેટલ (સગર્ભાવસ્થા)થી શરૂ કરીને પરપ્યુરમ પીરીએડ સુધીના સમયનું નોલેજ જે બ્રાંચમાં આપવામાં આવે તેવી બ્રાંચને મિડવાફરી કહેવાય છે.
આ ઉપરાંત તેમાં રીપ્રડકટરી સીસ્ટીમના ઓર્ગન્સ (reproductive Organs) તથા તેને લગતા તમામ ડીસીસ (રોગો) અંગેનો સંપૂર્ણ અભ્યાસ કરવામાં આવે છે.

DEFINITION OF MIDWIFE ; મિડવાઈફ કોને કહેવાય ?
મીડવાઈફ એક એવી વ્યકિત છે કે જેને મીડવાઈફરીની બેઝીક ટ્રેનીંગ લીધેલ હોય

મીડવાઈફરી અંગેનું માન્ય કાઉન્સીલનું રજીસ્ટ્રેશન હોય

▸એન્ટીનેટલથી શરૂ કરી પરપ્યુરમ પીરીએડ સુધીન નોલેજ અને સ્કીલ ધરાવતી હોય

મધર અને બેબીની કંપલીટ કેર રાખવા માટે કેપેબલ હોય

કોમ્યુનીટીને હેલ્થ એજયુકેશન આપી શકે અને હેલ્થ સ્ટાન્ડર્ડ (તંદુરસ્તીનું ધોરણ) ઉચુ લાવી શકે.

OBJECTIVES(AIMS) OF MIDWIFE ; મીડવાઈફ ના હેતુઓ જણાવો.
એન્ટીનેટલ મધરનું ઓબ્ઝરવેશન (નિરીક્ષણ) અને એકઝામીનેશન (તપાસ) કરી જરૂરી કેર (સારવાર) આપવા માટે.

High Risk Mother (જોખમી માતા) ને અલગ તારવી જરૂરી એકશન લઈ શકાય. ડીલેવરી વખતે ઉભા થતા પ્રોબલેમ્સને આઈડેન્ટીફાઈ કરી શકાય અને કંટ્રોલ કરી શકાય.

▸ MCH ની સારી સર્વિસીસ આપવા માટે.

આઈ.એમ.આર.(I.M.R.) ઘટાડવા માટે.

એમ.એમ.આર (M.M.R.) ઘટાડવા માટે.

ઈન્ટ્રાનેટલ કેર (જન્મ સમય) ની સારી કેર લેવા માટે.

સેઈફ ડીલેવરી (સલામત સુવાવડ) કરાવવા માટે.

ફિમેલમાં જોવા મળતા જુદા જુદા ડીસીઝ અને કૂંડીશનની જાણકારી મેળવવા માટે.

નોર્મલ લેબર અને તેનું મેનેજમેન્ટ જાણવા માટે.

ડીલેવરી દરમ્યાનની બેસ્ટ કેર લેવા માટે.

ડીલેવરીમાં વપરાતી જુદી જદી ડ્રગ્સની સ્ટડી કરવા માટે

એમ.ટી.પી. એકટ અને પી.એન.ડી.ટી. એકટની જાણકારી મેળવવા માટે.

ફિમેલ રીપ્રોક્ટરી સીસ્ટીમને નીચે મુજબના ભાગમાં વહેચાયેલ છે.

• A) એકસ્ટર્નલ જનાઈટલ ઓર્ગન્સ (External Genital Organs)
• B) ઈન્ટરનલ જનાઈટલ ઓર્ગન્સ (Internal Genital Organs)
• C) એસેસરીઝ ઓગૅન્સ (Assesaries Organs)

A) એકસ્ટર્નલ જનાઈટલ ઓર્ગન્સ (External Genital Organs)

1)વલ્વા । (Valva):

વલ્વા એ ફિમેલ રીપ્રોડકટરી સીસ્ટીમનું એકર્સ્ટનલ જનાઈટલ ઓર્ગન્સ છે.

२) મોન્સ પ્યુબિક (Mons Pubis):
આ ચરબીનું બનેલું પડ છે કે જે સીમ્ફીસીસ પ્યબીસની ઉપરના ભાગે આવેલ હોય છે.પ્યુબટીના સમય પછી થી તે પ્યુબીક હેર થી કવર થઈ જાય છે

3.લેબિયા માઈનોરા (Labia Minora):-
નાના લેયર (પડ) જેવા હોય છે, અને અંદરની તરફ વળેલા હોય છે. જે લેબીયા મેજોરાની વચ્ચે આવેલા હોય છે. આ ચામડીના બે પાતળાં પડ છે. તે આગળથી કલાયટોરીસને ઢાંકે છે અને પાછળની બાજુએ તે એકબીજામાં ભળી જઈ મેમ્બ્રેઈનનું પડ બનાવે છે.

આકૃતિ દોરવાની છે

४) લેબિયા મેજોરા (Labia Mejora ):-
આ ફેટી તથા એરીયોલર ટીશ્યુના બે પડ છે. તેની બહારની બાજુ સ્કીન થી અને હેરથી ઢંકાયેલ હોય છે. આ મોન્સ પ્યુબીંસથી શરુ થઈ પેરીનીયમ સુધી જાય છે. તેમાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં બ્લડ વેસલ્સ હોય છે.

5.ક્લાયટોરીસ (Chtoris):
આ નાનકડો અપૂર્ણ વિકસેલો ભાગ છે કે જે નાના મગના દાણા જેવો ભાગ હોય છે. આ ખૂબ જ સંવેદનશીલ અને વધુ બ્લડ સપ્લાઈ ધરાવતો ભાગ છે. સેક્સની ક્રિયામાં ફિમેલને એકસાઈટમેન્ટ (ઉતેજીત) કરવા માટે આ ભાગ બહુ મહત્વની ભુમિકા ભજવે છે.

6.વેસ્ટીબ્યુલ (Vestibuli):
આ લેબીયા માયનોરાથી ઢંકાયેલ હોય છે. ક્લાઈટોરીસ અને ફોરચીટ વચ્ચેના ભાગ છે. આ ભાગમાં યુરેથલ અને વજાયનલ ઓપનીંગ આવેલા હોય છે.

7.યુરેથલની ઓપનિંગ
ઉપરના ભાગમાં યુરેથ્રલ ઓપનીંગ આવેલુ હોય છે. જે વેસ્ટીગ્યુબનો 34 જેટલો ભાગ યુરેશલ ઓપનીંગ રોકે છે. જેના છેડ sphincter (સ્ફીન્ટર) મસલ્સ આવેલા હોય છે.
૮) બાથેલીન્સ ગ્લેન્ડસ (Bartholine Gland):
આ નાની નાની ગ્લેન્ડસ છે કે જે લેબીયા મેજોરાની પાછળના ભાગે આવેલી હોય છે. તે વજાયનાના ઓપનીંગમાં ખુલતી હોય છે. તેમાંથી મ્યુક્સ ઉત્પન થાય છે, જે વજાયનાને વેટ (ભીની) રાખે છે. તેનું રીએકશન એસિડિક હોય છે તેથી તે બેક્ટેરિયા નો ગ્રોથ અટકાવે છે.
૯) વજાયના (Vagina):
આ એક ઈલાસ્ટીક ટ્યુબ જેવી હોય છે. તે યુટરસ સર્વિકસ અને વલ્વા સાથે જોડાયેલ હોય છે. આ બહારનું ઓપનીંગ છે તે હાઈમેન નામના પાતળા પડથી કવર હોય છે. વજાયનાની લબાઈ ૭.૫ સેમી. હોય છે તેનો આકાર સીલીન્ડર કે એગ્સ જેવો હોય છે.

૧૦) હાઈમેન (Hymen):
આ મ્યુકોઝલ ટીસ્યુનું પાતળુ મેમ્બ્રેન છે. જે એકસ્ટર્નલ વજાયનલ ઓપનીંગને કવર કરે છે. આ મેમ્બ્રેન લગ્ન પછી પહેલી વખતના ઈન્ટરકોસ બાદ બ્રેક થઈ જાય છે. અને થોડા પ્રમાણમર્મા બ્લીડીંગ થાય છે.
૧૧) ફોરચીટ (Forechit)
લીબીયા માયનોરા પાછળ નીચેના ભાગે મળે છે અને પાતળુ પડ તૈયાર થાય છે તેને ફોરચીટ કહેવાય છે. ડીલેવરી વખતે જો બરાબર સપોર્ટ આપવામાં ન આવે તો ટેર થાય છે. (ચીરાઈ જાય છે). એફિઝીયોટોમી મુકવાની આ આદર્શ જગ્યા છે.

૧૨) પેરીનીયમ (Perinium):
ફોર ચીટ થી શરૂ કરી એનસના ભાગ સુધીને પેરીનીયમ કહેવાય છે. તે કનેકટીવ ટીસ્યુનો ટ્રાઈએન્ગ્યુલર ભાગ છે. રેકટમ અને વજાયનાના વચ્ચેના ભાગે જોડાયેલ હોય છે

VAGINA : વજાયનાનું બંધારણ અને કાર્યો :-
વજાયનાએ એક કેનાલ છે કે જે વેસ્ટીબ્યુલથી શરુ થઈ ગ્રીવા સુધી જતી હોય છે. તે નીચેનાથી બનેલ હોય છે.

બંધારણ :
એન્ટીરીયર વોલ : તે ૭.૫ સેમી લાંબી હોય છે.

પોસ્ટીરીયર વોલ : તે ૧૦ સેમી લાંબી હોય છે.

વોલ્ટ : વજાયનાના ઉપરના છેડાને વોલ્ટ કહે છે. જે ફોનીકસની ચાર શાખાઓ બનાવે છે.

• પોસ્ટીરીયર ફોનીકસ :- તે મોટામાં મોટી હોય છે. તેની પાછળના ભાગે વજાયના, યુટરસના ઉપલા ભાગ સાથે જોડાતી હોય છે.
• એન્ટીરીયર ફોનીકસ :- તેની આગળના ભાગે ગ્રીવા રહેલ હોય છે.
• લેટરલ ફોનીકસ : આ બે હોય છે. તે બાજુ પર રહેલ હોય છે.

રગી : વજાયનાની દિવાલો ગુલાબી હોય છે. તેમાં નાની નાની રીન્કલ્સ (કરચલીઓ) જોવા મળે છે.

LAYER OF VAGINA
વજાયનાના આવરણો :

વજાયનાના બે આવરણો હોય છે.

1.Epithelial Layer એ પીથેલીયલ આવરણ :
તે એ પીથેલીયલ ટીસ્યુથી બનેલ હોય છે. તેની નીચે કનેક્ટીવ ટીસ્યુ રહેલા હોય છે.

2.Mascular Layer મસલ્સ આવરણ :
બે પ્રકારના મસલ્સ ફાઈબર્સ આવેલા હોષ છે, સરકયુલબ ફાઈબર્સ અને લો ટટ્યુડીનલ ફાઈબર્સ સરક્યુલર ફાઈબર્સ અંદરનું પડ બનાવે છે. જયારે લોન્ગટયુડીનલ ફાઈબર્સ બહારનું મજબુત પડ બનાવે છે.

Glands ગ્લેન્ડસ :
વજાયનામાં ગ્લેન્ડસ હોતી નથી. પરંતુ લીબીયા માઈનોરા અને લીબીયા મેજોસ વચ્ચે બાથોલીન ગ્લેન્ડ હોય છે.
જે વજાયનાના મ્યુક્સ ગ્રીવાનું સોકીશન આલ્કલાઈન હોય છે. આ સીશિન વજાયનાની દિવાલમાં રહેલી વેઈનમાંથી
પસાર થતું હોય છે. વજાયનાનું પ્રવાહી એસિડીક હોય છે. તેમા ડોડરલીન બેસીલાઈ રહેલા હોય છે.
વજાયના સીક્રિશનના આ એસિડીક રીએક્શનના કારણે તેમાં બેક્ટેરીયાનો વિકાસ થતો અટકે છે.

Blood, Lymph & Nerve supply
ઈન્ટરનલ ઈલીયાક આર્ટરી, વજાઈનલ આર્ટરી તથા યુટેરાઈન આર્ટરીની શાખાઓ. દ્વારા બ્લડ સપ્લાય થાય છે.
ઈન્ગવાઈનલ, ઇન્ટરનલ ઈલીયાક તથા સૈકલ ગ્લેન્ડસ, દારા લીમ્ફનું ડ્રેનેજ થાય છે.
પેલ્વીક પ્લેકસસ દ્વારા નર્વ સપ્લાય થાય છે.

Relation of Vagina વજાયના ના સંબંધો :-
એ.એન.એમ.એ વજાયનલ એકઝામીનેશન કરવાની હોય છે. તેથી તેને વજાયનાના સંબંધોનું જ્ઞાન હોવું આવશ્યક છે.
એન્ટીરીયર વોલ : આ દિવાલ મુત્રાશય તથા યુરેથ્રા સાથે જોડાયેલી હોય છે. પોસ્ટીરીયર વોલ : તેનો 1/3 ભાગ પાઉચ ઓફ ડગ્લાસ, એનસ તથા પેરીનીયલ બોડી રોકે છે.
લેટરલ વોલ : 2/3 જેટલો ભાગ પેલ્વીક ફેસીયા અને યુરેટરના સંપર્કમાં રહે છે. નીચેનો 1/3 જેટલો
ભાગ મસલ્સ અને પેલ્વીક ફલોરના સંપર્કમાં રહે છે.

B) INTERNAL ORGAN
ઈન્ટરનલ ઓર્ગેસ નીચે મુજબ હોય છે.

1.Uterus
2.Overy
3) ફેલોપીઅન ટયુબ (Falopiaon tube )

UTERUS
યુટરસ (ગર્ભાશય)
બ્લેડર અને ફેટમની વરચે આવેલું છે. •યુટરસ એ મસલ્સનું બનેલ પોલુ (હોલો મસ્કયુલર) આર્ગન છે.
•જે પેલ્વીસમાં રહેલું હોય છે.
•તે જમરુખ( Upside down pear) આકારનું હોય છે.
•વજન : આશરે ૬૦ ગ્રામ
•લંબાઈ : ૭.૫ સેમી

• પહોળાઈ : ૫ સેમી
• ઉડાઈ : ૨.૫ સેમી
• જાડાઈ : ૧.૨૫ સેમી

Diagram

Parts of Uterus યુટરસના ભાગો નીચે મુજબ છે.

૧. બોડી(કોર્ષસ) (Body :- યુટરસની ઉપરનો ⅔% જેટલો ભાગ બોડી રોકે છે.

૨. ફંડસ (Fundus): તે ઘુમ્મટ આકારનું હોય છે. તે બંને ફેલોપીયન ટયુબની વચ્ચે રહેલ હોય છે. (રસેન,

3.સર્વિકસ (Cervix):
કોર્ન (Com) : આ યુટરસનો બહારનો કોર્નર છે. અહિયા ફેલોપીયન ટટ્યુબ જોડાય છે.

• કેવીટી (Cavity: યુટસની અંદરની આ જગ્યા છે, જે સામાન્ય રીતે ત્રિકોણાકાર હોય છે.
  ઈસ્મમસ (Exsthmus): કેવીટી અને ગ્રીવા વચ્ચેની આ ચાંકડી જગ્યા છે. તે ૭ મીની જેટલી લાબી હોય છે. ગર્ભવરના દરમિયાન આ જગ્યા પહેળી થતી જાય છે તથા તે યુટરસનો નીચેનો ભાગ બનાવે છે.
  •ગ્રીવા (Griva):- તેને યુટરસની ગરદન’ પણ કહે છે. ગ્રીવાનો અડધો ભાગ યુટરસમાં રહેલો હોય છે, જેને સુપ્રા વજાઈનલ પાર્ટ પણ કહે છે. બાકીનો અડધો ભાગ વજાયનામાં રહેલ છે, જેને ઈન્ફ્રા વજાઈનલ પાર્ટ કહે છે.
• ઓસ (Os) :- ગ્રીવાના ઓપનીંગના ભાગને ઓસ કહે છે.
• ઈન્ટનલ ઓસ (Internal Os):- તે ઈસ્થમસ અને ગ્રીવાની વચ્ચે હોય છે.
  એકસર્ટનલ ઓસ (External Os) :-
  કાપા તે ગ્રીવાની નીચેના ભાગે ગોળાકાર નાનકડું ઓપનીંગ હોય છે.બાળકના જન્મ પછીથી ઓસ લાંબા કાપા જેવું બની જાય છ. આ બંને ઓસ વચ્ચેની કેનાલને સવાઈકલ કેનાલ કહે છે જે યુટરસની કેવીટીમાં ઓપન થાય છે. આ રેટીયાની ત્રાક જેવું દેખાય છે, જે નીચેના ભાગે સાંકડુ, ઉપરના ભાગે ઓપન અને મધ્યના ભાગેથી પહોળું હોય છે.

Layers of uterus યુટરસના આવરણો :-
યુટરસને ત્રણ પ્રકારના લેયર હોય છે. જે મસલ્સના બનેલા હાય છે. તે જાડા હોય છે. આ લેયર નીચે મુજબ છે.

૧) એન્ડોમેટ્રીયમ (Endometrium): આ સૌથી અંદરનું લેયર છે.
તે સીગીયેટેડ એપીથેલીયલ ટીરયુ તથા કનેકટીવ ટીસ્યુથી બનેલ હોય છે.
મેન્સ્ટ્રુએશન સાયકલ દરમિયાન તેમાં ફેરફાર થાય છે. એ પીયેલીયલ સેલમાંથી મ્યુક્સ પ્રોડયુઝ થાય છે.

સર્વ ઈકલ એન્ડોમેટ્રીયમ પાતળું અને ચૌક્કસ પ્રકારની રીન્કઈસ (ગડીવાળુ) હોય છે. તે સ્પર્મ માટે રરસ્તો બનાવે છે.

2.માયોમેટ્રિયમ
તે Thick (જાડ) હોય છે તથા યુટરસની વચ્ચેના ભાગે હોય છે.
તે ગ્રીવા અને ઈસ્ચમસમાં છવાયેલુ હોય છે. આ લેયરને મસલ્સના ફાઈબર્સ હોય છે.
તેની આજુબાજુમાં બ્લડ વેસલ્સ અને લીમ્ફેટીક્સ આવલા હોય છે.
તેના ઊપમા મસલ્સ ફાઈબર્સ ફેલોપીયન ટયુબ, યુટેરાઈન લીગામેન્ટસ તથા વજાયનામાં આવેલા હોય છે.
ગ્રીવામાં તે કોલેજન ફાઈબર્સ સાથે સંકળાયેલા હોય છે.
જે ડીલેવરીના સમયે ગ્રીવાને ખેંચાણ પર પાડે છે

3 પેરીમેટ્રિયમ (Perimetrium):
આ સીરસ મેમ્બ્રેઈનના બે પડ છે.
તે આખા યુટરસને કવર કરે છે.
અહિયાથી બ્લાડરનો ભાગ શરુ થાય છે.

Blood & Nerve supply: યુટરસનો બ્લડ અને નર્વ સપ્લાય :-
યુટેરાઈન આર્ટરી તથા ઓવેરીયન આર્ટરી દ્રારા બ્લડ સપ્લાય થાય છે.

સીમ્પેથેટીક અને પેરાસીમ્પેથેટીક નર્વસ સીસ્ટીમ દ્રારા નર્વ સપ્લાય થાય છે.

Position of Uterus યુટરસની સ્થિતી

• આગળની તરફ ઝુકેલ હોય તો એન્ટીવર્ટેડ યુટરસ કહેવાય છે. / પેન્ટી ડ્રમોશન

– પાછળની તરફ ઝુકલ હોય તો રીટ્રોવર્ટેડ કહેવાય છે.

Ligaments of uterus :
યુટરસન પેલ્વીક ફ્લોર આધાર પુરો પાડે છે. લીગામેન્ટસ પણ ગભાશયને તેની સ્થિતીમાં રહેવા મદદરૂપ થાય છે.
આવા લીગામેન્ટસ નીચે મુજબ છે.

• Transvers Ligament ટ્રાન્સવર્સ લીગામેન્ટસ :-
• તે ગ્રીવાની બાજુઅથી પેલ્વીસની સાઈડની દિવાલ સુધી આવેલા હોય છે.યુટરસન આધાર પુરો પાડવા માટેના મહત્વના લીગામેન્ટસ છે.

Utero sacral Ligament યુટેરો સેકલ લીગામેન્ટસ :- – – તે ગ્રીવાને આધાર પુરો પાડે છે.

. Pubo Cervical Ligament પ્યુબો સવાૅઈકલ લીગામેન્ટસ :- તે ગ્રીવાની આગળથી શરુ થઈ બ્લેડર નીચેથી પસાર થઈ ખુબીક બોન સુધી જાય છે.

. Broad Ligament બ્રોડ લીગામેન્ટસ :-તે પેરીટોનીયમથી શરૂ થઈ ફેલોપીયન ટયુબ્સને કવર કરે છે. યુટરસની બાજુની વોલમાં પણ તે પથરાયેલ હોય છે. ફેલોપીયન ટ્યુબ્સ પાસે તે પડદાની જેમ લટકતાં હોય છે.

. Round Ligament રાઉન્ડ લીગામેન્ટસ :-
તે યુટરસને તેની એન્ટીવર્ઝન સ્થિતી જાળવી રાખવામાં મદદ કરે છે. તે યુટરસને બહુ ઓછો આધાર પુરો પાડે છે. તે યુટરસના કોર્નરથી શરૂ થઈ યુટેરાઈન ટયુબમાં એન્ટર થઈ ઈન્ગવાઈનલ કેનાલ દ્રારા લેબીયા મેજોરા સુધી જાય છે.

• Overion Ligament ઓવેરીયન લીગામેન્ટસ :-
  યુટરસના કોર્નરથી શરુ થઈ ફેલોપીયન ટયુબ પાછળથી પસાર થઈ ઓવરી સુધી જતાં હોય છે.

Function of uterus :

એડોલેશનથી મેનોપોઝ અવસ્થા સુધી તેમાં યોગ્ય ફેરફારો થયા કરે છે.

• ડીલેવરી પછી પોતાનામાં રહેલા વધારાના મટીરીયલ્સને બહાર કાઢે છે.
• એન્ટીનેટલ પીરીએડ દરમિયાન તે પહોળું થાય છે.
• ફિટસના યોગ્ય ગ્રોથ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.
• ફિટસને પ્રોટેકશન કરે છે.
• ફિટસને ન્યુટ્રીશન પુરૂ પાડે છે.

Diformities in Uterus : યુટરસની ખામીઓ :-

• ડબલ યુટરસ વીથ ડબલ વજાઈના
• ડબલ યુટરસ વીથ સીંગલ વજાઈના
• પુટરસ વીથ ટુ હોર્ન્સ

FALLOPION TUBE : ફેલોપીયન ટયુબ :-

Structure બંધારણ :

ફેલોપીયન ટયુબ બે હોય છે.
જે યુટરસના ફંડસના ભાગે ઉપરથી જોડાયેલ હોય છે. દરેક ટયુબ ૧૦ સેમી લાંબી હોય છે.
આ ટયુબ પેરીટોનીયલ કેવીટીને બહારની બાજુએથી રસ્તો પાડે છે.

PARTS OF FALLOPIAN TUBE ફેલોપીયન ટયુબના ભાગો:-

૧. ઈસ્થમસ
૨. એમ્પ્યુલા
૩. ઈન્ફન્ડીબ્યુલમ
૪. ફીબ્રિયા

Diagram

૧. ISHMUS ઈસ્થમસ:-
આ ભાગ યુટરસની દિવાલ વચ્ચે રહેલો હોય છે. – ઈનટરટી
તે ૧.૨૫ સેમી લાંબો અને તેનું કાણું એક મીમી જેટલું પૂહોળું હોય છે.
આ સાંકડા પુલ જેવો ભાગ છ.

૨. Ampulla એમ્પ્યુલા :-
તે ૫ સેમી લાંબુ અને પહોળું હાય છે.
ઓવમનું ફર્ટિલાઈઝેશન આ ભાગમાં છે.

3. Infundibulum :
   આ આંગળી જેવો બહાર ઉપરોલો ભાગ છે.
   તે એમ્બુલા અને ફિલ્મ્સયાની વચ્ચે આવેલ કપ જેવો ભાગ છે.

૪. Fibria
આ ફાઈબર જેવો ભાગ હોય છે.
તેના છેડે ઘણી બધા ફાઈબર આવેલા હોય છે, જેને ફીમ્બ્રીઆ કહે છે.
એક મોટી ફીબ્રીઆ પહોળી થઈને ઓવરી સાથે જોડાય છે જેને ફીબ્રીઆ ઓવેરીકા કહે છે.

Layers of Fallopion Tube: ફેલોપીયન ટયુબના આવરણો :-
આમાં ત્રણ લેયર હોય છે.

૧) આઉટર : જે પેરીટોનીયમ કે બ્રોડ લીગામેન્ટનું બનેલું હોય છે.

૨ ) મસ્ક્યુલર લેયર : જે થોડું પાતળુ હોય છે.

૩) સીલીએટેડ એપીથેલીયલ લેયર : જે સૌથી અંદરનું અને ઓવમને આગળ ધકેલવામાં મદદ કરે છે.

Blood & Nerve supply બ્લડ અને નર્વ સપ્લાય :
યુટેરાઈન તથા ઓવેરીયન આર્ટરી દારા બ્લડ સપ્લાય થાય છે.
ઓવેરીયન પ્લેકસસ દારા નર્વ સપ્લાય થાય છે.

Functions of Fallopian tube : :
તે ઓવમને રીસીવ કરે છે.
તે ઓવમનું એમ્બ્યુલાના ભાગમાં ફર્ટિલાઈઝેશન કરે છે.
કર્ટિલાઈઝ ઓવમને યુટરસ તરફ ધકેલે છે.

Diagram

OVARY : ઓવરી :-
તે બે હોય છે.
તે બ્રોડ લીગામેન્ટ સાથે જોડાયેલ હોય છે.
પાછળથી તે પેરીટોનીયલ કેવીટી સાથે જોડાયેલ હોય છે.
ઓવરીને સેકસ ગ્લેન્ડ પણ કહેવાય છે.
લંબાઈ : ૩ સેમી પહોળાઈ : ર સેમી
જાડાઈ : ૧ સેમી
વજન : ૨ થી પ ગ્રામ
કલર : વાદળી રંગનો
આકાર : બદામ(આલ્મન્ડ) જેવો હોય છે.

STRUCTURE OF OVARY બંધારણ :-
દરેક ઓવરીને મેડયુલા અને કોટેસ હોય છે કે જે જમીનેટેડ એપીથેલીયમથી કવર થયેલ હોય છે.

(Medulla) :-
તે ફાઈબ્રસ ટીસ્યુથી બનેલ હોય છે.
ઓવરીને તે આધાર પુરો પાડે છે. ઓવરી જયાં બ્રોડ લીગામેન્ટ સાથે જોડાય છે
જેમાંથી બ્લડ સપ્લાય, લીમ્ફ ડ્રેનેજ તથા નર્વ સપ્લાયની વેસલ્સ અન નર્વ પસાર થતા હોય છે.

કોર્ટેક્સ (Cortex) :-
ઓવરીના કાર્યો કોર્ટેકસ દ્વારા થતાં હોય છે.
તેમાં ઓવેરીયન ફોલીલ્સ કે ગ્રાફિન ફોલીકલ્સ (Overion Follicals) આવેલાં હોય છે.
આ સાદી નળી જેવા હોય છે કે જે ઓવમના વિકાસમાં મદદ કરે છે.
કોર્ટેક્સનું બહારનું પડ ફાઈબ્રસ ટીસ્યુથી બનેલું હોય છે,
જન્મ સમયે ઓવેરીયન કોર્ટેક્સમાં ૨ લાખ ફોલીકલ્સ આવેલા હોય છે. આમાંના અમુક સીસ્ટ બની જાય છે.
બાકીનાનો રાફક્ષન તરીકે વિકાસ થાય છે. છે ગ્રાફીયન એ ઓવરીમાં નાના નાના કાણાની જેમ રહેલા હોય છે. દરેક ગ્રાફીયનને એક ઓવમ હોય છે.
તરુણાવસ્થાથી શરુ થઈ મેનોપોઝની અવસ્થા સુધીમાં આ ફોલીકલ્સ મોટાં થતાં રહે છે. દરેક મહિને તેમાંથી એક ઓવમ છુટો પડે છે.
ગા્ફિન ફોલીકલમાં જયારે ઓવમ હોય ત્યારે ઓવરીમાંથી ઈસ્ટ્રોજન હોર્મોન ઉત્પન થાય છે. એકવાર ફોલીક્લ તુટી જાય અને ઓવમે બહાર આવી જાય પછી ગ્રાફીન ફોલીકલ ખાલી થઈ જાય છે જેને કોર્પસ લ્યુટીયમ કહેવાય છે અને આ સમયે ઓવરીમાંથી પ્રોજેસ્ટેરોન ઉત્પન થાય છે.

BLOOD & NERVE SUPPLY બ્લડ સપ્લાય અને નર્વ સપ્લાય :-
આવેરીયન આર્ટરી દ્વારા બ્લડ સપ્લાય થાય છે.
ઓવેરીયન પ્લેક્સસ દ્રારા નર્વ સપ્લાય થાય છે.

FUNCTIONS OF OVARY ઓવરીના કાર્યો
ઓવરીમાંથી દર મહિને ઓવમ છુટું પડે છે.
તે ઈસ્ટ્રોજન અને પ્રોજેસ્ટેરોન નામના અંતઃસ્ત્રાવો ઉત્પન્ન કરે છે.

[HORMONS & IT’S FUNCTIONS: ઓવરીમાંથી ઉત્પન્ન થતા હોર્મોન :

ઈસ્ટ્રોજન(Estogen)
જ્યાં સુધી કોર્પસ બ્યુટીયમનું કાર્ય અટકે નહિ ત્યાં સુધી ઓવરી તેના ગ્રેન્યુલોઝ અને ચીકા કોષો મારફતે ફોલીકયુલર સ્ટીમ્યુલાઈઝીંગ હોર્મોનની અસર હેઠળ ઈસ્ટ્રોજન ઉત્પન્ન કરે છે. તે સેકન્ડરી સેક્સ લાક્ષણિકતાઓ પર અસર કરે છે. એટલે કે તે સ્ત્રીઓના આકાર, સ્તનનો વિકાસ, વાળનો વિકાસ વગેરે પર અસર કરે છે.

જે માસિક તથા ઓવ્યુલેશ.
તે સવા ઈકલ મ્યુકસ સીઢીશન પર અને વજાયનાના એપીયેલીયમના બંધારણ પર પણ અસર કરે છે કે જે ડોડરલીન બેસીલાઈના વિકાસને ઉતેજના આપે છે. આ બેસીલાઈ વજાયનાના પ્રવાહીની એસિડીટી જાળવે છે, જે વજાઈનામાં ચેપ લાગતો અટકાવે છે.

(Progesterone):-
લ્યુટીનાઈઝીંગ હોમાનની અસર હેઠળ ઓવરી આ હોર્મોન ઉત્પન્ન કરે છે. તે જે ટીસ્યુ પર ઈસ્ટ્રોજનની અસર થઈ હોય તેના પર જ અસર કરે છે. તેની અસર યુટરસ પર પણ જોવા મળે છે.

• એન્ડોમેટ્રીયમમાં પડ ચડે અને તુટી જાય તેવી ગ્રંથિનો વિકાસ કરે છે.
  ગર્ભાશયના બ્લડ સપ્લાઈમાં વધારો કરે છે અને ફલિત થયેલા ઓવમને સ્વીકારવા તૈયાર રાખે છે.
  ઓવ્યુલેશન પછી શરીરના તાપમાનમાં ૦.૫ ડીગ્રી સે. જેટલો વધારો થાય છે. માસિક પહેલા સ્ત્રીઓને તેમના બ્રેસ્ટની સાઈઝમાં વધારો થયાની લાગણી થાય છે.
  ગભાવસ્થા દરમિયાન તેને કારણે યુટરસનું કદ અને આકારમાં ફેરફાર થાય છે. રીલેકસીન (Relaxin):
  ગ્રીવાને નરમ બનતી અટકાવે અને યુટરસના સંકોચનને રોકે છે.
  આ હોર્મોન કોર્પસ લ્યુટીયમમાંથી આવે છે. તે મોટાભાગે ગર્ભાવસ્થાના ૩૮ થી ૪૨ અઠવાડિયા દરમિયાન જોવા મળે છે.
  તે ઓકસીટોસીનનો સ્ત્રાવ ઘટાડે છે, પરંતુ માયોમેટ્રીયમમાં રહેલા ઓકસીટોસીન પર અસર નથી કરતું કે જે ડીલેવરીના દુ:ખાવાના સમયે ગર્ભાશયના કોન્ટ્રાકશન (સંકોચન) માટે અગત્યનું છે.

પીચ્યુટરી ગ્રંથિ મારફ્તે અંત:સ્ત્રાવોનો અંકુશ

પિચ્યટરી ગ્રંથિનો એન્ટીરીયર લોબ હાઈપોથેલેમસની અસર હેઠળ હોય છે કે જે ગોનાડોટ્રોપીન રીલીઝીંગ
હોર્મોન ઉત્પન્ન કરે છે. જે નીચે જણાવેલ હોર્મોન ઉત્પન્ન કરે છે.

૨) લ્યુટીનાઈઝીંગ હોર્મોન(Leutinizing Hormon)

(૧) ફોલીકયુલર સ્ટીમ્યુલેટીંગ હોર્મોન (Folical Stimulating Hormon)

3. (Prolactine)

ઉપરોક્ત હોર્મોન ઓવરીમાંના હોર્મોનના હકારાત્મક અને નકારાત્મક પ્રતિભાવની અસરથી આવતા સંદેશાને

કારણે સીક્રિટ થાય છે.

Folical Stimulating Hormon ફોલીકયુલર સ્ટીમ્યુલેટીંગ હોર્મોન :-
આ હોર્મોન ગ્રાફીયન ફોલીકલ્સનો વિકાસ કરે છે. તેઓ મોટા બને છે અને તેમાંના એકનો ખૂબ વિકાસ થાય છે. જે માસિક તથા ઓગુલેશનની ક્રિયામાં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. આ હોર્મોનની અસર હેઠળ ગ્રાફીયન ફોલીકલ્સના
ગ્રેન્યુલોઝ અને થીકા કોષો ઈસ્ટ્રોજન સીક્રીટ કરે છે. જે પ્રથમ અડધી ઓવેરીયન સાયકલ દરમ્યાન વધારે હોય છે. ચોકક્સ લેવલ પછી તેનું સીક્રિશન બંધ થઈ જાય છે.

Leutinizing Hormon લ્યુટીનાઈઝીંગ હોર્મોન :-
તે પ્રોજેસ્ટેરોન સીક્રીટ કરે છે. જો ગર્ભ ન રહે તો ગ્રાફીયન ફોલીકલ ફાટી ગયાના ૧૪ દિવસ પછી કોર્પસ લ્યુટીયમ તુટવા લાગે છે. જો પ્રેગ્નન્સી રહે તો આ હોર્મોનનું સક્રિશન બંધ થઈ જાય છે અને ઈસ્ટ્રોજનના વધુ પ્રમાણને પણ અવગણે છે.

Prolactine પ્રોલેકટીન :
આ હોર્મોન દુધના ઉત્પાદન સાથ સંબંધ ધરાવે છે. તે સ્તનપાન દરમ્યાન કુદરતી રીતે ઉતેજીત થઈ છુટો જો વધુ પ્રમાણમાં તે ઉત્પન્ન થાય તો ઓવ્યુલેશન ક્રિયા રોકે છે.

C. એસેસરી ઓર્ગન (Assesaries Organs)

MAMMARY GLAND (BREAST) :

આ મેઈલ તથા ફીમેલ બન્નેમાં આવેલ હોય છે.

તે ચેસ્ટ કેવીટીમાં સ્ટરનમથી શરૂ કરીને બીજી અને ત્રીજી રીબ્સની વચ્ચે આવેલ હોય છે.

ફિમેલમાં તે ઈસ્ટ્રોજન અને પ્રોજેસ્ટેરોન હોર્મોનના લીધે તેની સાઈઝમાં વધારો થાય છે.

પ્રેગ્નન્સી દરમિયાન હોર્મોનના લીધે તેની સાઈઝમાં વધારો થાય છે અને ધીમે ધીમે મેનોપોઝ એઈઝમાં તેમાં એટ્રોફી
થતી જાય છે.

બ્રેસ્ટમાં ગ્લોબ્યુલર ટીશ્યુ લોબ પ્રમાણે ગોઠવાયેલા હોય છે.

દરેક બ્રેસ્ટમાં કુલ રર જેટલાં લોબ હોય છે.

દરેક લાંબના નાના નાના ભાગો પડે છે, જે દરેકને લોબ્યુલ્સ કહે છે.

તેમાં એલ્વીઓલીક સેક અને ગ્રંથિઓ આવેલી હોય છે. એલ્વીઓલાઈમાં મિલ્ક ઉત્પન્ન કરતા સેલ્સ રહેલા
હોય છે જેને એકની કહેવાય છે.

આ સેલની આજુબાજુ માયોએપીથેલીયલ સેલ્સ રહેલા હોય છે. તે જયારે જયારે સંકોચાય છ ત્યારે મિલ્ક ઉત્પન્ન થાય છે. એલ્વીયોલાઈમાંથી મિલ્ક નાની લેકર્ટીફેરસ ગ્રંથિમાં જાય છે. આ લેકર્ટીફેરસ ગ્રંથિઓ જોડાઈને લેકર્ટીફેરસ સાયનસ બનાવે છે.

જે પોલાણવાળી કેવીટી છે. તેન એમ્પ્યુલા પણ કહે છે. અહિયા મિલ્કનો કામચલાઉ સંગ્રહ થાય છે. દરેક સાયનસ માંથી ટયુબ્યુલ્સ નીકળીને તે નીપલમાં ખુલતી હોય છે.

NIPPLE નીપલ :-

તે ઉતેજીત થઈ શકે તેવા ટીશ્યુથી બનેલ હોય છે.(Erectile tissue- ઈરેકટાઈલ ટીસ્યુ)

તે એપીથેલીયમથી કવર થયેલ હોય છે. તેમાં સાદા મસલ્સ ફાઈબર્સ આવેલા હોય છે. આ ફાઈબર્સ ગોળાકાર મિલ્કના પ્રવાહને કાબુમાં રાખવાનું કાર્ય આ ફાઈબર્સ કરે છે.

નીપલની આજુબાજુના રંગવાળા ભાગને એરીઓલા કહે છે. એરીઓલામાં મોન્ટગોમેરી ટયુબરકલ્સ આવેલી આ ગ્રંથિઓ સીબમ જેવો પદાર્થ ઉત્પન્ન કરે છે.

સીબમ સગર્ભાવસ્થા તથા બ્રેસ્ટ ફીડીંગ દરમિયાન બ્રેસ્ટને ભીના રાખે છે.

આકૃતિ દોરવાની છે

Blood Supply : બ્લડ સપ્લાય :-
ઈન્ટરનલ તથા એકસટરનલ મેમરી આર્ટરી તથા ઈન્ટર કોસ્ટલ આર્ટરી દ્રારા બ્લડ સપ્લાય થાય છે.

Hormons ઈસ્ટ્રોજન અને પ્રોજેસ્ટેરોન :-

સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન એલ્વીઓલાઈ અને ગ્લેન્ડનો વિકાસ થવાથી હોર્મોન્સ ઉત્તેજીત થાય છે. જેના કારણે કોલોસ્ટ્રમ ઉત્પન્ન થાય છે. આ સિવાયના પણ બીજા કેટલાક હોર્મોન્સ છે કે જે બ્રેસ્ટને મિલ્ક ઉત્પન્ન
કરવામાં મદદ કરે છે. ડીલેવરી પછી બ્રેસ્ટ મિલ્ક ઉત્પન્ન થાય છે. ડીલેવરી પછી હોર્મોન્સમાં પ્લેસેન્ટલ લેવલ ઘટી જવાથી તથા

પ્રોલેકટીન લેવલ વધી જવાથી મિલ્ક ઉત્પન્ન થવાનું શરુ થાય છે. પાછળથી બ્રેસ્ટફીડીંગના કારણે હોર્મોન ઉત્પન્ન થાય છે. જે મિલ્ક ના ઉત્પાદનમાં ભાગ ભજવે છે. રાત્રિના બ્રેસ્ટ ફીડીંગ દરમિયાન હોર્મોન્સ વધુ ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રોલેકટીન ઓવ્યુલેશનની ક્રિયાને મંદ કરે છે. જે દરેક સ્ત્રીમાં જુદી જુદી હોય છે. ઘણી સ્ત્રીઓમાં તે જયારે બ્રેસ્ટ

ફીડીંગ કરાવતી હોય છે ત્યારે ઓવ્યુલેશનની ક્રિયા થતી નથી, જયારે ઘણી સ્ત્રીઓમાં આ ક્રિયા વહેલાસર શરુ થઈ જાય છે. મિલ્કન ઉત્પાદન ન્યુરો એન્ડોક્રાઈન મારફતે કંટ્રોલ થાય છે. બાળકના નીપલ ચુસવાની પ્રક્રિયાના કારણે બ્રેસ્ટ ઉતે ત થાય છે. જેનાથી ઓક્સિટોસીન ઉત્પન્ન થાય છે. જે માયોએપીથેલીયલ સેલ્સના સંકોચન માટે કારણભુત બને છે અને મિલ્કને બહાર ધકેલે છે. આ રીફલેક્સને લેટ ડાઉન કહે છે અને બાળક મિલ્ક મેળવે છે. શરુઆતમાં બાળકને રેગ્યુલર બ્રેસ્ટ ફીડીંગ કરાવવું જોઈએ. પછી થી બાળક જયારે જયારે રડે ત્યારે બ્રેસ્ટ ફીડીંગ કરાવવું જોઈએ.

MALE REPRODUCTOR SYSTEM
આમાં નીચે મુજબના ઓર્ગન્સ આવેલા હોય છે.

• Scrotum
• Testis
• સ્પર્મેટીક કોર્ડ(Spermetic Cord)
• સેમીનલ વેસીકલ્સ(Seminal Vesicals)
• ઈજેકયુલેટરી ડકટ(Ejecuatory Duct)
• પ્રોસ્ટેટ લેન્ડ (Prostate Gland)
• બલ્બો યુરેથલ ગ્લેન્ડ (Bulbo Urethral Gland)
• પેનીસ (Penis)

Scrotum સ્કોટમ :-

• સ્કોટમ પીગમેન્ટેડ સ્કીનથી બનેલ હોય છે.
• તેના બે વિભાગો હોય છે, જેમાં ટેસ્ટીસ રહે છે.
• આ ટેસ્ટીસ સાચવવાની કોથળી(ગેગ) છે. Spermutica

Testis ટેસ્ટીસ :-
બંધારણ :

• ટેસ્ટીસ સ્કોટમમાં રહેલી હોય છે.
• તેની લંબાઈ ૪.૫ સેમી,
• પહોળાઈ ૨.૫ સેમી
• જાડાઈ 3 સેમી હોય છે.

ટ્રસ્ટીસમાં નીચે મુજબના ભાગો આવેલા હોય છે.

• ટ્યુનીકા વાસક્યુલોઝા (Tunica Vasculosa)
• ટ્યુનીકા આબ્યુનીલા (Tunica Albeunia)
• ટયુનીકા વજાઈનાલીસ (Tunica Vaginalis)
• સેમીીફેરસ ટયુબ્યુલ્સ (Seminiferus Tibules)
• એપીડીડીમસ (Epididimus)

૧. ટ્યુનિકા વાસક્યુલોઝા
આ કનેકટીવ ટીશ્યુનું બનેલું અંદરનું આવરણ છે. જેમાં સુક્ષ્મ કેપીલરીઝનું નેટવર્ક આવેલ હોય છે. જે લોહીનો પુરવઠો પહોચાડવાનું કાર્ય કરે છે.

૨. ટયુનીકા આલ્બુજીનીયા :-
ટેસ્ટીસને તે ૨૦૦ થી ૩૦૦ જેટલા નાના નાના લોબમાં વહેંચે છે. તે ફાઈબ્રસ ટીશ્યુથી બનેલ હોય છે.

૩. યુનીકા વજાઈનાલિસ
તે ટેસ્ટીસનું બહારનું આવરણ બનાવે છે.

૪. સેમીનીફેરસ ટયુબ્યુલ્સ :-
તે સ્પર્મનું ઉત્પાદન કરે છે અને સ્પર્મને આગળ લઈ જાય છે. ટયુબ્યુલ્સની વચ્ચે ઈન્ટર સ્ટીસીયલ કોષો.
રહેલા હોય છે કે જે ટેસ્ટોસ્ટેરોન નામનો હોર્મોન ઉત્પન્ન કરે છે.

HORMONS: મેઈલના હોર્મોન્સ અને સ્પર્મેટોઝુઆનું બંધારણ :–

MEN’S HORMON મેઈલના હોર્મોસ:-
સ્ત્રીઓની માફક પુરુષોમાં પણ અંત:સ્ત્રાવો ઉત્પન્ન થાય છે, પરંતુ તે પુનરાવર્તિત હોતા નથી. ફોલીકયુલ
સ્ટીમ્યુલેટીંગ હોર્મોન સેમીનીરસ ટયુબ્યુલ્સ તરીકે કાર્ય કરે છે,જે સ્પર્મના ઉત્પાદન માટે જરૂરી છે. લ્યુટીનાઈઝીંગ હોમોૅન
ઇન્ટર સ્ટીસીયલ સેલ તરીકે કાર્ય કરે છે, જે ટેસ્ટોસ્ટેરોનના ઉત્પાદન માટે જરૂરી છે.

ટેસ્ટોસ્ટેરોન (Testotorone):-
વ્યકિતની અમુક લાક્ષણિકતાઓ માટે આ જવાબદાર છે. દા.ત. અવાજ, રીપ્રોડકટરી ઓર્ગન્સનો વિકાસ, છાતી, દાઢી,એકઝીલા તથા પ્યુબીસ પર વાળનો વિકાસ વગેરે.

SPERMATOZOA (SPERM) શુક્રાણુઓનું બંધારણ :-

આકૃતિ

• સ્પર્મ બનવાની ક્રિયા એડોલેશનથી જ શરુ થઈ જાય છે કે જે યુવાનીના સમયકાળ દરમિયાન ચાલુ જ રહે છે.
• તેનું ઉત્પાદન સેમીનીફેરસ ટયુબ્યુલ્સમાં ફોલીક્યુલર સ્ટીમ્યુલેટીંગ હોર્મોન અને ટેસ્ટોસ્ટેરોનની હાજરીમાં થાય છે. તે ને પુખ્ત બનતાં થોડા અઠવાડિયાઓ લાગે છે.
• મેચ્યોર સ્પર્મનો એપીડીડીમસમાં સંગ્રહ થાય છે અને ડેફરન્ટ ડકટ દ્રારા તે સ્ત્રીની વજાયનામાં દાખલ થાય છે અથવા અન્ય કોઈ જગ્યાએ બહાર ફેકાઈ જાય છે અથવા શોષાઈ જાય છે.
• આશરે ૨ થી ૪ મીલી સીમેન વજાયનામાં જાય છે. ૧ મીલી સેમીનલ ફલ્યુઈડમાં ૧૦૦ મીલીયન સ્પર્મ રહેલા હોય છે જેમાંના ૨૦ થી ૨૫% અસામાન્ય હોય છે. બાકીના વજાયનામાંથી ગ્રીવા તરફ આગળ વધે છે. જેની ગતિ એક મિનીટમાં ૨ થી ૩ મીમી જેટલી હોય છે.

સ્પર્મેટોઝુઆને માથું, શરીર અને લાંબી પુંછડી હોય છે. જે સ્પર્મને આગળ ધકેલવામાં મદદરૂપ થાય છે. માથાની ટોચ એક્રોઝોમ વડે ઢંકાયેલ હોય છે. તેમાં ઉત્સેચકો રહેલા હોય છે. જયારે સ્પર્મ ઓવમ સાથે સંપર્કમાં આવે છે ત્યારે આ
ઉત્સેચકો ઓગળી જાય છે.

• એમ.એલ જેટલા વિર્ય (સીમેન)માં આશરે ૨૦૦ થી ૩૦૦ મીલીયન સ્પૅમ હોય છે.

MENSTRUATION CYCLE : મેન્સ્ટ્રુએશન સાયકલ :

વ્યાખ્યા
સ્ત્રીઓમાં પ્યુટી થી શરૂ કરીને મેનોપોઝ દર ૨૮ દિવસે યુટેરાઈન વઝાયનલ બ્લડિંગ થાય તેને મેન્સ્ટ્રુએશન સાયકલ કહેવાય છે.

• આ સાયકલ પ્રેગન્નસી દરમિયાન બંધ થઈ જાય છે.
• આ સાયકલ ૧૪ વર્ષ થી શરૂ થઈને ૪૫ વર્ષ સુધી ચાલે છે.
• સામાન્ય રીતે આ સાયકલ પાંચ દિવસ ચાલે છે.
• આ સાયકલ દરમિયાન લગભગ ૧૦૦ થી ૨૦૦ એમ.એલ. જેટલું બ્લડ લોશ થાય છે.
• પ્રથમ વખત માસિક આવે તેને મેનાર્કિ કહેવાય છે.

મેન્સ્ટ્રુએશન સાયકલના ફેઈઝ (તબ્બકાઓ):

મેન્સ્ટ્રુએશન સાયકલના કુલ જ ફેઈઝ (તબ્બકાઓ) હોય છે. જે નીચે મુજબ હોય છે.

૧) રીજનરેટીવ ફેઈઝ

ર) પોલીફક્રેટીવ ફેઈઝ અથવા ફેલીકયુલર ફેઈઝ

૩) સિકીટર ફેઈઝ / લ્યૂટી અલ ફેઇઝ

૪) મેન્સ્ટ્રુએશન ફેઈઝ

1) Regenerative phase રીજનરેટીવ ફેઈઝઃ

• આ ફેઈઝ માસિકના ત્રિજા દિવસથી શરૂ થાય છે.અને ફરી એન્ડોમેટ્રીયમનું પડ તૈયાર થાય છે. Polypharative Or Folicular phase પોલીક્રેટીવ ફેઈઝ અથવા ફોલીકયુલર ફેઈઝ :
• પાંચમાં દિવસથી શરૂ થાય છે અને ૧૪માં દિવસ સુધી ચાલે છે.
• આમાં એન્ડોમેટ્રીયમના સેલનું મલ્ટીફીકેશન થાય છે.
• ઓવરીમાં ગ્રાફીન ફોલીકલ ડેવલપ થાય છે.
  ,
• ગ્રાફીન ફેલીકલમાં ઓવમ હોય છે.
• દર મહિને આ ગ્રાફિન ફોલીકલમાંથી એક મેચ્યોર ઓવમ ગ્રાફીન ફોલીકલ રપ્ચર થઈ બહાર ક્રિયાને ઓવ્યુલેશન કહેવાય છે.

3) Secreatory phase : સિક્રેટર ફેઈઝ

• ઓવ્યુલેશન પછી ગ્રાફીન ફોલીકલ સંકોચાય જાય છે. જેને કોર્પસ લ્યુટીયમ કહેવાય છે.
• ઓવ્યુલેશન વખતે ઈસ્ટ્રોજનનું પ્રમાણ વધારે હોય છે.
• ફોલીકલ રપ્ચર થતા જ કોર્પસ લ્યુટીયમમાંથી પ્રોજેસ્ટેરોન સીકીટ થાય છે.
• આના લીધે એન્ડોમેટ્રીયમ થીક બને અને બ્લડ સપ્લાઈ વધે છે.
• આ પીરીએડ ૧૦ દિવસનો હોય છે.

૪) Menstrual phase મેન્સ્ટ્રુએશન ફેઈઝ :

• આ ફેઈઝ ચાર દિવસનો હોય છે.
• પ્રોજેસ્ટેરોનનું પ્રમાણ ખૂબ જ વધવાથી એન્ડ્રોમેટ્રિયમ તૂટી જાય છે અને વજાઈના મારફતે બ્લડ બહાર આવે છે જેને મેન્સ્ટુઅધ સાયકલ કહે છે.
• ફરી પ્રોજેસ્ટેરોન લેવલ નીચું થવાથી ગ્રાફથીન ફોલિકલ તૈયાર થાય છે અને બીજા સાયકલ ની તૈયારી થાય છે.

PUBERTY & MENOPOUSE પ્યુબર્ટી અને મેનોપોઝ :-

Puberty પ્યુબર્ટી (૧૧ થી ૧૪ વર્ષ અથવા વહેલા):-

આ રીપ્રોડકટીવ ઓર્ગન્સ (પ્રજનન અવયવો) ના મેચ્યોરીટી (પરિપકવ) થવાનો સમયગાળો છે. તેનું પ્રથમ ચિન્હ છોકરીમાં બ્રેસ્ટના કદમાં વધારો, પ્રાઈવેટ પાર્ટસમાં વાળનો વિકાસ અને તેણી ધીમે ધીમે સ્ત્રી જેવો આકાર ધારણ
કરે છે. આ અવસ્થાનો પ્રથમ માસિક સાથે અંત આવે છે, જેને મેનાર્કિ કહે છ. છોકરીઓને પ્રથમ ૧ થી ૨ વર્ષના માસિક દરમિયાન ઓવ્યુલેશન ન થતું હોય સગર્ભા થવાની શક્યતા નહિવત હોય છે.

Manopous મેનોપોઝ :-

આ સમયગાળા દરમિયાન માસિક આવતું બંધ થઈ જાય છે. અમુક સ્ત્રીઓમાં તે વહેલું પણ બંધ થઈ જાય છે.‌ તેની શરુઆત અનિયમીત માસિકથી થાય છે. આ સમયગાળા દરમિયાન સ્ત્રીઓ મુડમાં વારંવાર ફેરફાર થવો, વજન વધવું તથા ઉમર દેખાવાની ફરિયાદ કરે છે. આ ઈસ્ટ્રોજનનું પ્રમાણ ઘટવાથી થાય છે. પિચ્યુટરી ગ્રંથિના ગોનાડોટ્રોફીન હોર્મોન ને ઓવરી પ્રતિભાવ ન આપતાં ઈસ્ટ્રોજનનું પ્રમાણ ઘટે છે. જો કે તેનાથી સ્ત્રીઓમા સેકસની ઈચ્છાને અસર થતી નથી. પરંતુ તેઓએ સ્વીકારવું જોઈએ કે તેઓ હવે પ્રેગ્નન્સી ધારણ નહિ કરી શકે. બે વર્ષ કે તેથી વધારે સમય સુધી માસિક ન આવે તો મેનોપોઝનો સમય આવી ગયો છે તેમ કહી શકાય. સ્ત્રીઓને આ સમય દરમિયાન પ્રેગ્નન્સી રોકવા ફેમીલી પ્લાનીગની મેથડનો ઉપયોગ કરવા સલાહ આપવામાં આવે છે.

DISMENORHEOA : ડીસમેનોરીયા :
પેઈન સાથે મેન્સ્ટ્રુએશન આવે તેને ડીસમેનોરીયા કહેવાય છે. તેના બે પ્રકાર હોય છે

૧) સ્પાઝમોડીક(Spazmodic):

→ આ ખાસ કરીને ૧૩ થી ૨૫ વર્ષ સુધી જોવા મળે છે.

→ આમાં માસિક શરૂ થાય તે પહેલા યુટરસના ભાગમાં દુખાવો શરૂ થાય છે.

→ કયારેક કયારે વોમીટીંગ કે ડાયેરીયા પણ થાય છે.

→ એકદમ ફિકકાસ આવી જાય છે અને પરસેવોનો વળી જાય છે.

સારવાર :
→ એન્ટીસ્પાઝમોડીક ટેબલેટ આપવામાં આવે છે.

→ સર્વિક્સ ડાયલેટેશન કરવામાં આવે છે.

→ મેરેજ પછી આ પેઈન ઓછુ થતુ જોવા મળે છે.

૨). કંઝેસ્ટિવ (Conjestive)

→ આમાં ધીમો દુ:ખાવો થાય છે.

→ કમરના ભાગમાં દુ:ખાવો થાય છે.

→ માસિકના બે ત્રણ દિવસ પહેલા દુ:ખાવો થાય છે.
→ માસિક ચાલુ થયા પછી દુ:ખાવો ઓછો થતો જાય છે.

AMENORHEOA : એમેનોરીયા
→ એમેનોરીયા માસિક સ્ત્રાવ આવતો અમુક સમય માટે બંધ થવો

→ આ મોટા ભાગે વાતાવરણના ફેરફાર, માનસિક તણાવ, નજીકના સગાનું મૃત્યુ, લવ ફેલ્યોર,ઓવરીની બિમારી,અને પ્રેગ્નન્સીના સમયમાં જોવા મળે છે.

METRORAGIA મેટ્રોરેજીયા :
→ આમાં વધુ પ્રમાણમાં અને અનિયમિત માસિક હોય છે.

→ તે મોટા ભાગે યુટરસમાં ગાંઠ કે મસા અથવા તો સર્વિકસના કેન્સરમાં જોવા મળે છે.
→ ઘણી વખત એબોર્શન પછી આવી સ્થિતિ જોવા મળે છે.

OVULATION PAIN & BLEEDING : ઓવ્યુલેશન પેઈન અને બ્લીડીંગ :

→ માસિકના ૧૦ થી ૧૪માં દિવસમાં પેઈન જોવા મળે છે.

→ જેમાં હાઈપોગેસ્ટ્રીક રીજીયનમાં પેઈન થાય છે. અને તે રેકટમ તરફ જાય છે.

કારણો :

→ યુટરસ અથવા ફેલોપીયન ટયુબમાં કોન્ટ્રાકશન થવાના કારણે

→ગ્રાફીન ફોલીકલ અને ઓવરીમાં ફેરફાર થવાના કારણે

→ પેલ્વીક મસલ્સમાં ફેરફાર થવાના કારણે સારવારની જરૂર જણાતી નથી આપ મેળે સારૂ થઈ જાય છે.

મેન્સ્ટ્રુએશન ડીસઓર્ડરમાં એ.એન.એમ.નો રોલ જણાવો:
મેન્સ્ટ્રુએશન ડીસઓર્ડરમા એ.એન.એમ.નો રોલ નીચે મુજબ હોય છે.

(૧) પ્યુબર્ટી દરમિયાન :

આ ખુબ જ અગત્યનો સમયગાળો છે. તેનું પ્રથમ ચિહન છોકરીમાં સ્તનના કદમાં વધારો, ગુપ્તાંગોમાં વાળ (ખુબીક હેર)નો વિકાસ અને તેણી ધીમે ધીમે સ્ત્રી જેવો આકાર ધારણ કરે છે. આ અવસ્થાનો પ્રથમ માસિક સાથે અંત આવે છે, જેને મેનાર્કિ કહે છે. છોકરીઓને પ્રથમ ૧ થી ૨ વર્ષના માસિક દરમિયાન ઓવ્યુલેશન ન થતું હોય સગર્ભા થવાની શકયતા નહિવત હોય છે.

આ સમયગાળામાં એડોલેશનને સાયકોલોજીકલ સપોર્ટની ખુબ જ જરૂરીયાત રહે છે. સાથે સાથે મેન્સ્ટ્રુએશન હાઈઝીન પણ સમજાવવું જોઈએ. મેન્સ્ટ્રુએશન હાઈઝીન દિવસ ૨૮ મેના રોજ ઉજવાય છે.

(૨) મેનોપોઝ :-
આ સમયગાળા દરમિયાન માસિક આવતું બંધ થઈ જાય છે. અમુક સ્ત્રીઓમાં તે વહેલું પણ બંધ થઈ જાય છે. તેની શરુઆત અનિયમીત માસિકથી થાય છે.આમાં નીચે મુજબના લક્ષણો જોવા મળે છે.

• સ્ત્રીઓ મુડમાં વારંવાર ફેરફાર થવો,
• વજન વધવું
• ઉમર દેખાવાની ફરિયાદ કરે છે.
• સ્ત્રીઓમા સેક્સની ઈચ્છાને અસર થતી નથી.
• સ્ત્રીઓને આ સમય દરમિયાન ફેમીલી પ્લાનીંગની મેથડનો ઉપયોગ કરવા સલાહ આપવામાં આવે છે.

સલાહ અને સારવાર :

• સારા પુસ્તકોનું વાંચન કરવુ.
• હમેશા કાર્યરત રહેવુ.
• હકારાત્મક વિચારો કરવા.
• જરૂર જણાયતો સ્ત્રી રોગ નિષ્ણાંત(ગાયનેકોલોજીસ્ટ)ની સલાહ લેવી.

(3) DISMENORHEOA :

પેઈન સાથે મેનસ્ટ્રુએશન આવે તેને ડીસમેનોરીયા કહેવાય છે. તેના બે પ્રકાર હોય છે સલાહ અને સારવાર : /12D Str

• એન્ટીસ્પાઝમોડીક ટેબ્લેટ આપવામાં આવે છે.
• સર્વિકસ ડાયલેટેશન કરવામાં આવે છે.
• મેરેજ પછી આ પેઈન ઓછુ થતુ જોવા મળે.

(4) AMENORHEOA : એમિનોરિયા

• એમેનોરીયા માસિક સ્ત્રાવ આવતો અમુક સમય માટે બંધ થવો
• આ મોટા ભાગે વાતાવરણના ફેરફાર, માનસિક તણાવ, નજીકના સગાનું મૃત્યુ,લવ ફેલ્યોર,ઓવરીની બિમારી,અને પ્રેગ્નસીના સમયમાં જોવા મળે છે.

સલાહ અને સારવાર):

• યોગ્ય તપાસ કરવી.
• જરૂર જણાય તો ડોકટરને બતાવવું.
• પ્રેગ્નન્સી ટેસ્ટ કરવો
• સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ આપવો

(5) METRORAGIA મેટોરેજીયા :

• આમાં વધુ પ્રમાણમાં અને અનિયમિત માસિક હોય છે.
• તે મોટા ભાગે યુટરસમાં ગાઠ કે મસા અથવા તો સર્વિકસના કેન્સરમાં જોવા મળે

સલાહ અને સારવાર :

• ઘણી વખત એબોર્શન પછી આવી સ્થિતિ જોવા મળે છે. 1
• હીમેટેનીક દવાઓ આપવી.
• ડોકટર ઓર્ડર પ્રમાણે હોર્મોનલ થેરાપી આપવી.
• આર્યન ફોલીક ચાલુ રાખવાની સમજણ આપવી.
• જરૂર પડેતો હીસ્ટેકટોમી ની સમજણ આપવી.

6) OVULATION PAIN & BLEEDING : ઓવ્યુલેશન પેઈન અને બિલ્ડીંગ:

• યુટરસ અથવા ફેલોપીયન ટયુબમાં કોટ્રાકશન થવાના કારણે
• ગ્રાફીન ફોલીકલ અને ઓવરીમાં ફેરફાર થવાના કારણે
• પેલ્વીક મસલ્સમાં ફેરફાર થવાના કારણે

સલાહ અને સારવાર :

• સારવારની જરૂર જણાતી નથી આપ મેળે સારૂ થઈ જાય છે.
• સાચી સમજણ આપવી
• સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ આપવો

The Female Pelvis
ફિમેલ પેલ્વીસ :–

સ્ત્રીઓના સામાન્ય પેલ્વીસની રચના એવા પ્રકારની હોય છે કે બાળકને જન્મ સમયે કોઈ અવરોધો ઉત્પન્ન થતાં નથી. મીડવાઈફ તરીકે સ્ત્રીના પેલ્વીસના બંધારણને જાણવું બહુ જરૂરી છે. કારણ કે મીડવાઈફે ડીલેવરી કરાવવાની હોય છે, ડીલેવરી ની પ્રગતિ જોવાની હોય છે. મીડવાઈફ જો સામાન્ય સ્થિતી જાણતી હશે તો અસામાન્ય સ્થિતીને તુર જ પારખી શકશે અને સ્ત્રીને સમય મર્યાદામાં રેફરલ સેવાઓ માટે મોકલી શકશે.

PELVIS BONE પેલ્વીસ બોન :-

આકૃતિ

પેલ્વીસ બોન મુખ્ય ચાર બોનનું બનેલ હોય છે.

૧. ઇન્નોમિટન બોન (Innominate Bone)

૨. સેક્રમ બોય (Sacrum Bone)

૩. કોકસિક બોન (Coccyx Bone)

INNOMONATE BONE ઈન્નોમીનેટ બોન (હીપ બોન) :-

આ બે ની સંખ્યામાં હોય છે. દરેક બોનના ત્રણ ભાગ પડે છે,

ઈલીયમ (Ilium)
ઈસ્ચીયમ (Ischeum)
પ્યુબીસ (Pubis)

Ilium ઈલીયમ :-
→આ ચપટું અને મોટું હાડકું છે.

→તેની ઉપરની કિનારીને ઈલીયાક ક્રેસ્ટ કહે છે.

→ઈલીયાક ક્રેસ્ટની સામે ઉપસેલો ભાગ આવેલો હોય છે જેને એન્ટીરીયર સુપીરીયર ઈલીયાક સ્પાઈન કહે છે.

→ તેની નીચે આવેલા નાના ઉપસેલા ભાગને એન્ટીરીયર ઈન્ફીરીયર ઈલીયાક સ્પાઈન કહે છે.
→બીજી બાજુએ ઈલીયાક ક્રેસ્ટની આગળ ઉપસેલા ભાગોને પોસ્ટીરીયર સુપીરીયર અને પોસ્ટીરીયર ઈન્ફીરીયર એલિયાક સ્પાઈન કરે છે.
→ઇલિયાક ફોસા અંતર્ગત હોય છે તેની અંદરની સપાટી ગોળાકાર સ્મૂદ તથા બહારની તરફ હોય છે જેની ઉપર ગ્લુટીયલ મસલ્સ આવેલા હોય છે.

આકૃતિ

Ichium ઈસ્ચીયમ :-
➡આ હીપ બોનનો નીચેનો જાડો ભાગ છે.

➡બોનના મોટા ઉપસેલા ભાગને ઇસ્ચીયલ ટયુબરોસીટી કહે છે.

➡જયારે આપણે બેસીએ છીએ ત્યારે આપણા શરીરનું વજન આ ભાગ ઉપર હોય છે.
➡ટયુબરોસીટીની ઉપરના ભાગે અંદરની તરફ એક બીજો ઉપસેલો ભાગ આવેલો હોય છે,જેને
ઇસ્ચીયલ સ્પાઈન કહે છે. ડીલેવરીના સમયે બાળકનું માથું આ ભાગ ઉપર રહે છે.

Pubic Bone પ્યુબીક બોન :-
➡આ ઈન્નોમીનેટ બોનનો અંદરનો ભાગ છે.

➡તેને બોડી પણ હોય છે. તથા બે હલેસાં આકારના બહાર ઉપસી આવેલા ભાગો હોય છે, જેને
સુપીરીયર રેમસ તથા ઈન્ફીરીયર રેમસ કહે છે.

→બંને પ્યુબીક બોન જયાં મળે છે તે ભાગને સીમ્ફીસીસ પ્યુબીસ કહેવામાં આવ છે.

→ તેમાં આવેલા મોટા કાણાને ઓબ્લ્યુરેટર ફોરામેન કહે છે.

Secrum Bone સેક્રમ બોન :-

➡આ શંકુ આકારનું બોન છે.

→ તે એકબીજા સાથે જોડાયેલા પાંચ વટીબ્રાથી બનેલું હોય છે.

➡તેની ઉપરની કિનારીને સેક્રલ પ્રોમોટરી કહે છે. તેની અંદરની સપાટી અંતર્ગોળ હોય છે. જેને હોલો ઓફ ધ સેક્રમ કહે છે.

➡સેક્રમને બહારની બાજુએ પાંખો હોય છે. જેમાં ચાર જોડી કાણાં આવેલા હોય છે કે જેમાંથી નર્વ પસાર થાય છે. આ નર્વ પેલ્વીસમાં રહેલા અવયવોને સંવેદના પુરી પાડે છે.

Coccyx કોકસીક :-

➡આનો બહુ ઉપયોગ હોતો નથી. તે એકબીજા સાથે જોડાયેલા ચાર વટીબ્રાથી બનેલું હોય છે.આ નાનું અને ત્રિકોણાકાર બોન છે. તે ડીલેવરી સમયે ૧.૨૫ સેમી જેટલુ પાછળ ખસે છ.

PELVIC JOINTS & LIGAMENTS પેલ્વીક જોઈન્ટ તથા લીગામેન્ટ:- PELVIC JOINT પેલ્વીક જોઈન્ટ:-
બે કે તેથી વધુ હાડકાંઓ જોડાઈને જોઈન્ટ બને છે. કુલ ચાર પેલ્વીક જોઈન્ટ હોય છે.

સીમ્ફીસીસ પ્યુબીક જોઈન્ટ – ૧
સેકોઈલીયાક જોઈન્ટ -૨
સેકો કોક્સી યલ જોઈન્ટ – ૧

સીમ્ફીસીસ ખુબીક જોઈન્ટ:-
બે ખુબીક બોન જોડાઈને આ જોઈન્ટ બનાવે છે.

સેક્રો ઈલીયાક જોઈન્ટ:-
સેક્રમ બોન તથા ઈલીયમ બોન બે જગ્યાએથી જોડાય છે, જે દરેકને સેકો ઈલિયાક જોઈન્ટ કહે છે.

સેક્રો કોક્સીજીયલ જોઈન્ટ:- સેક્રમની પુછડીનો ભાગ અને કોકસીકના પાયાનો ભાગ જોડાઈને સેક્રો કોકસીજીયલ જોઈન્ટ બનાવે છે. સ્ત્રી જયારે સગર્ભા હોતી નથી ત્યારે તેના પેલ્વીસમાં આ તમામ જોઈન્ટનું બહુ ઓછુ હલનચલન હોય છે. સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન તેમના હલનચલનમાં વધારો થાય છે, લીગામેન્ટસ નરમ બને છે. આમ થવાથી ગર્ભમાં રહેલા બાળકનો પેલ્વીસમાંથી જવાનો રસ્તો સરળ બને છે. ગર્ભાવસ્થાના પાછળના સમયમાં આવા ફેરફારો થવાન શરુ થઈ જાય છે.તે ડીલેવરી સમયે ૧.૨૫ સેમી જેટલુ પાછળ ખસે છ. જો આ જોઈન્ટ વચ્ચેની જગ્યા પહોળી હોય તો સ્ત્રીને ચાલવામાં તકલીફ પડે છે. પ્રસુતિ સમયે જયારે બાળકનું માથું બહાર આવે છે ત્યારે સેક્રો કોકસી યલ જોઈન્ટ કોકસીકને કોલેપ્સ(પાછળ ધકેલાવવુ.)
થવા દે છે.

ડીલેવરીમાં પેલ્વીક જોઈન્ટાનું મહત્વ : ✓

સાંધા મુવેબલ હોય છે.

સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન પહોળા થાય છે.

બર્થ કેનાલને આસાન બનાવે છે.

ડીલેવરીમાં મદદરૂપ થાય છે.

ડીલેવરી સમયે 1.25 સેન્ટીમીટર જેટલો કોક્સીક જોઈન્ટ પાછળ ખસે છે ડીલેવરી આસાન બને છે.

PELVIC LIGAMENTS પેલ્વીક લીગામેન્ટ:-

ઈન્ટ્રાપ્યુબીક લીગામેન્ટસ કે જે સીમ્ફીસીસ ખુબીસના ભાગે આવેલ હોય છે.

►સેકો ઈલીયાક લીગામેન્ટસ

►સેકો કોકસીજીયલ લીગામેન્ટસ

►સેકો ટયુબરસ લીગામેન્ટસ ►સેકો સ્પાઈનસ લીગામેન્ટસ
►બ્રોડ લીગામેન્ટસ
►રાઉન્ડ લીગામેન્ટસ વગેરે

DIVISION OF PELVIS પેલ્વીસના ભાગો :-

પેલ્વીક કેવીટી એટલે કે પેલ્વીસ બે ભાગમાં વહેચાયેલ હોય છે

• ફોક્સ પેલ્વીસ (અપર પેલ્વીસ અથવા ખોટુ પેલ્વીસ) *
• ટુ પેલ્વીસ (લોઅર પેલ્વીસ અથવા સાચુ પેલ્વીસ)

False Pelvis: ખોટું પેલ્વીસ :-

• આ પેલ્વીસનો મોટો ભાગ છે.
• તે બાબર પેલ્વીક બ્રીમની ઉપરનો ભાગ છે
• ઈલીયો પેકટીનીયલ લાઈનથી ઉપરના ભાગને ફોલ્સ પેલ્વીસ કહેવાય છે.
• આ ભાગ ડીલેવરી દરમ્યાન કોઈપણ પ્રકારનો ભાગ ભજવતો નથી પરંતુ તેના પરથી ખ્યાલ આવી શકે છે ક ડીલેવરી નોર્મલ થશે કે કેમ ?
• આ ભાગમાં રીપ્રોડકટરી સીસ્ટીમના અવયવો આવેલા હોય છે

Diameter of False Pelvis: ફોલ્સ પેલ્વીસના ડાયામીટર :-

૧) ઈન્ટર ક્રિસ્ટલ ડાયામીટર :

એક બાજુની ઈલીયાક ક્રેસ્ટના સૌથી ઉપરના પોઈન્ટથી શરૂ કરીને બીજીી બાજુની ઈલીયાક ક્રેસ્ટના સૌથી ઉપરના પોઈન્ટ સુપીના ડાયામીટરને ઈન્ટર ક્રિસ્ટલ ડાયામીટર કહેવાય છે.

• આ નોર્મલ 28 સેમી હોય છે. PC

3) ઈન્ટર સ્પાઈનસ ડાયામીટર:

એક બાજુની એન્ટીરીયર સુપીરીયર ઈલીયાક સ્પાઈનથી શરૂ કરીને બીજી બાજુની એન્ટીરીયર સુપીરીયર ઈલીયાક સ્પાઈન સુધીના ડાયામીટરને ઈન્ટર સ્પાઈનસ ડાયામીટર કહેવાય છે.

• આ નોર્મલ 25 સેમી હોય છે.

૩) એકર્સ્ટનલ કોન્જયુગેટેડ ડાયામીટર:

• પાચમાં સેકલ વર્ટિબાથી શરૂ કરીને સીમ્ફેસીસ ખુબીસ સુધીના ડાયામીટરને એર્સ્ટનલ કોન્જયુગેટેડડાયામીટર કહેવાય છે.
• આ નોર્મલ 18 સેમી હોય છે.

TRUE PELVIS સાચું પેલ્વીસ :-

→ ટુ પેલ્સીસને લોઅર પેલ્વીસ પણ કહેવાય છે.

→ લેબર દરમ્યાન ફીટસ આ પેલ્વીસમાંથી પસાર થાય છે.

• આ પેલ્વીક બી્મની નીચેનો ભાગ છે.

ટુ પેલ્વીસના ત્રણ ભાગ પડે છે

• પેબ્લીક બ્રીમ
• પેલ્વીક કેવીટી
• આઉટલેટ

Pelvic Bream પેલ્વીક બ્રીમ :-

આ ભાગને ઈનલેટ પણ કહેવાય છે

-જે ગોળાકાર ભાગ છે

આ ભાગ સેકાં પામેન્ટરી લાઈન આગળ જતા ઈગીયો પેકટીનીપલ એમીન્નસ અને ખુબીસ બોન સાથે જોડાઈને ગોળાકાર ભાગ બનાવે છે.

બીમમાં લોક્સ, પોઈન્ટ હોય છે. ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ કે જે લેન્ડમાર્ક તરીકે ઓળખાય છે. આવા કુલ
આઠ પોઈન્ટ છે. (લેન્ડ માર્કસ ઓફ પેલ્વીસ)

૧ સેકલ પ્રોમોટરી
૨ સેક્રલ વિંગ
૩ સેક્રો ઈલીયાક જોઈન્ટ
૪ ઈલીયો પેક્ટીનીયલ લાઈન
પ ઈલીયો પેક્ટીનીયલ એમીનન્સ
૬ પ્યુબીક બોનનું સુપીરીયર રેમસ
૭ ખુબીક બોનની ઉપરની અને અંદરની કિનારી
૮ સીમ્બીસીસ ખૂબીસની ઉપરની અને અંદરની કિનારી

Diameters of Bream બિ્મના ડાયામીટર્સ :

બિ્મના ત્રણ ડાયામીટર હોય છે. જે નીચે મુજબ માપવામાં આવે છે.
৭. Anterio postirior Diameter

આ સેક્રલ પ્રોમોટરી લાઈનથી શરૂ કરીને સીમ્ફીસીસ ખૂબીયના પાછળના ભાગ સુધીના યામીટરન એન્ટારીયો પોસ્ટીરીયર ડાયામીટર કહેવાય છે.

→ આ ડાયામીટર નોર્મલ 11 સેમી હોય છે.

૨. ઓબ્લીક ડાયામીટર
એક બાજુના સેક્રો ઇલીયા થી જોઈન્ટ થી તેને વિરુદ્ધ દિશામાં ઇલિયો પેક્ટીનીયર એમીનન્સ સુધીના ડાયામીટર ને ઓબ્લીક ડાયામીટર કહેવાય છે.

→ આ ડાયામીટર નોમંત્ર 12 સેમી હોય છે.

૩. ટ્રાન્સવર્સ ડાયામીટર :–

એક બાજુના બિ્મના સૌથી પહોળા ભાગથી શરૂ કરી તેની સામેની દીશાના પહોળા ભાગ સુધીના ડાયામીટરને ઓબ્લીક ડાયામીટર કહેવાય છે.

→ આ ડાયામીટર નામંલ 13 સેમી હોય છે.

૪. સેક્રો કીટિકોલોઈડ ડાયામીટર
આ સેક્રલ પ્રોમોટરી લાઈનથી શરૂ કરીને તે જ બાજુના ઇલિયો પેકટીનીયર એમીનન્સ સુધીના ડાયામીટરને સેક્રો કોટિૅકોલોઈડ ડાયામીટર કહે છે.

→ આ ડાયામીટર નોર્મલ 9 સેમી હોય છે.

Pelvic cavity
આ કેવીટી લીમથી શરુ થઈ આઉટલેટ સુધીની હોય છે.

તેનો આકાર ગોળ હોય છે.

તેના ત્રણેય ડાયામીટર સરખા હોય છે.

1.Anterio Postirior Diameter એન્ટીરીયો પોસ્પીરીયર ડાયામીટર
આ ડાયામીટર નોર્મલ 12 સેમી હોય છે.

૨. ઓબ્લીક ડાયામીટર :-
→ આ ડાયામીટર નોર્મલ 12 સેમી હોય છે.

૩. ટ્રાન્સવર્સ ડાયામીટર :-
→ આ ડાયામીટર નોર્મલ 12 સેમી હોય છે.

Chart

Pelvic Outlet : પેલ્વીક આઉટલેટ:-

➡આ ફીટસને બહાર નીકળવાનો રસ્તો છે.

➡તેનો આકાર ડાયમંડ સેઈપનો હોય છે.

➡તેના ત્રણ ડાયામીટર હોય છે.

1. એન્ટીરીયો પોસ્ટીરીયર ડાયામીટર :-

→ સીમ્ફેસીસ પ્યુબીસના અંદરના ભાગથી શરૂ કરીને કોકસીકની ટીપ સુધીનો ડાયામીટર છે.

→ આ ડાયામીટર નોર્મલ 13 સેમી હોય છે.

૨) ઓબ્લીક ડાયામીટર :-
→ એક બાજુની ઈસ્ચીઅલ સ્પાઈનથી શરૂ કરીને સામેની બાજુના ઈલીયોપેકટીનીઅલ એમીનન્સ સુધી

૩) ટ્રાન્સવર્સ ડાયામીટર :-
→ આ ડાયામીટર નોર્મલ 12 સેમી હોય છે.

➡એક બાજુના ઈસ્ચીઅલ સ્પાઈનથી શરૂ કરીને સામેની બાજુના ઈસ્ચીયલ સ્પાઈન સુધી

→ આ ડાયામીટર નોર્મલ 11 સેમી હોય છે.

Types of Pelvis પેલ્વીસના પ્રકારો :-

બ્રીમના આકાર પરથી પેલ્વીસના કુલ ચાર પ્રકારો પાડવામાં આવે છે.

૧. ગાયનેકોઈડ પેલ્વીસ (Gyeanecoid Pelvis)

૨. એન્ડ્રોઈડ પેલ્વીસ ( Adroid Pelvis)

૩. એન્થ્રોપોઈડ પેલ્વીસ ( Anthropoid Pelvis)

૪. પ્લેટીપેલોઈડ પેલ્વીસ (Pletipeloid Pelvis)

૫. કોન્ટ્રાક્ટર પેલ્વીસ (Contrated Pelvis)

જસ્ટોમાઈનોર (Justominor)

રીકેટીક (Reckets)

એસીમીટ્રિકલ (Asymitrical)

રોબઍટ (Robbert)

નેગલ્સ (Negle’s)

ઓસ્ટીયોમલેટીક (Osteomylatic)

Chart

૧. ગાયનેકોઈડ પેલ્વીસ:-

➡આ બાળકને જન્મ આપવા માટેનું આદર્શ પેલ્વીસ છે.

➡તેમાંથી લેબર સમયે બેબી સહેલાઈથી પસાર થઈ શકે છે.

→ બ્રીમનો ભાગ ગોળ હોય છે.

→ સેક્રમ કર્વે (વળાંક) પહોળો હોય છે

→કેવીટી છીછરી હોય છે

→ પ્યુબીક આર્ચ પહોળી હોય છે.

→ તેની સાયેટીક નોચ ગોળ હોય છે.

→ મોટાભાગની સ્ત્રીઓમાં આ પ્રકારનું પેલ્વીસ જોવા મળે છે.

૨. એન્ડ્રોઈડ પેલ્વીસ :-

→ બ્રીમનો આકાર હાર્ટ સેઈપ હોય છે

→ પેલ્વીસનો ભાગ સાંકળો હોય છે.

→ ઈલીયમની બન્ને દીવાલો અંદરની બાજુએ વળેલી હોય છે.

→ પ્યુબીક આર્ચ પહોળી હોય છે.

→ તેની સાયેટીક નોચ સાંકળી હોય છે.

→ આ જાતની પેલ્વીસમાં એફીઝીયોટોમી કે ફોર્સેપ્સ ડીલેવરી કરવી પડે છે.

૩. એન્થ્રોપોઈડ પેલ્વીસ :-

→ બ્રીમનો આકાર લાંબો અને શંકુ જેવો હોય છે.

→પેલ્વીસનો આગળનો ભાગ સાંકળો હોય છે.

→ પ્યુબીક આર્ચ પહોળી હોય છે.

→ તેની સાયેટીક નોચ પહોળી હોય છે.

→ એન્ટ્રો પોસ્ટીરીયર ડાયામીટર નોર્મલ કરતા મોટો હોય છે.

→ લેબર દરમ્યાન બેબીના સોલ્ડર બહાર નીકળતા નથી.

→આ જાતની પેલ્વીસમાં એફીઝીયોટોમી કે ફોર્સેપ્સ ડીલેવરી કરવી પડે છે

→ઈલીયમની બન્ને દીવાલો બહારની બાજુએ વળેલી હોય છે.

૪. પ્લેટીપેલોઈડ પેલ્વીસ :

→ બ્રીમનો આકાર કીડની જેવો હોય છે

→ પેલ્વીસનો આગળનો ભાગ પહોળો હોય છે.

→ ઈલીયમની બન્ને દીવાલો બહારની બાજુએ વળેલી હોય છે.

→ પ્યુબીક આર્ચ પહોળી હોય છે.

→ તેની સાયેટીક નોચ પહોળી હોય છે.

→ ટ્રાન્સવર્સ ડાયામીટર નોર્મલ કરતા મોટો હોય છે.

→ આમાં બેબીની પોઝીશન ટ્રાન્સ્લર્સ ગોઠવાતી હોવાથી રજીયાત સીઝેરીયન કરવું પડે .

→ જો વર્ટેક્ષ પોઝીશન હોય તો બેબીને હેડ ઈન્જયુરી કે ઈન્ટ્રા ક્રેનીયલ ઈજા થઈ શકે છે

૫. કોન્ટ્રાકટેડ પેલ્વીસ :

આ પ્રકારના પેલ્વીસમાં બે કે તેથી વધુ ડાયામીટર નોર્મલ કરતા એક સેમી ઓછા માપના હોય છે. અને નોર્મલ મિકેનીઝમ ઓફ લેબરમાં અવરોધ ઉભો થાય છે. આવા પ્રકારના પેલ્વીસ નીચે મુજબ છે.

૧) જસ્ટોમાઈનોર પેલ્વીસ

૨) રીકેટીક પેલ્વીસ

૩) એસેમીટ્રીકલ પેલ્વીસ

૪) રોબોર્ટ પેલ્વીસ

૫) નેગેલ્સ પેલ્વીસ

૬) ઓસ્ટીઓમાઈલેટીક પેલ્વીસ

૧) જસ્ટોમાઈનોર પેલ્વીસ:

આ એક ગાયનેકોઈડ પ્રકારનું જ પેલ્વીસ છે. પરતું તેના મેજરમેન્ટ નાના હોય છે. તેનો આકાર નાૅમલ હોય છે. આ પ્રકારનું પેલ્વીસ 150 સેમી થી ઓછી હાઈટ ધરાવતી ફીમેલ જોવા મળે છે.

૨) રીકેટીક પેલ્વીસ:

બાલ્યાવસ્થામાં રીકેટ થયેલ હોય તેવી સ્ત્રીઓમાં આ જોવા મળે છે.

૩) એસેમીટ્રીકલ પેલ્વીસ:

જન્મતાની સાથે હીપ જોઈન્ટનું ડીસ્લોકેશન થયેલ હોય અથવા તો પોલીયોમાઈલાઈટીસ થયેલ હોય તેવી સ્ત્રીઓમાં આ જોવા મળે છે.

૪) રોબોર્ટ પેલ્વીસ:
આ પ્રકારના પેલ્વીસમાં પેલ્વીસનું સેક્રમ બોન બરાબર વિકાસ પામેલ હોતુ નથી જેથી પેલ્વીસ એકદમ
સાંકળુ હોય છે.

૫) નેગેલ્સ પેલ્વીસ:
આમાં અપુરતા વિકાસના કારણે ઘણી વખત ઈલીયાક બોનની એક બાજુની જ પાંખ જોવા મળે છે. અને ઘણી વખત સેક્રોઈલીયાક જોઈન્ટમાં પણ તકલીફ હોય છે.

૬) ઓસ્ટીઓમાઈલેટીક પેલ્વીસ:
બાલ્યાવસ્થામાં અતિશય કુપોષિત, વિટામીન ડી ની ખામી અને લાઈટના અભાવથી બોન તકલીફ મા આવા પ્રકારનું પેલ્વીસ જોવા મળે છે.

Differrence between Male & Female Pelvis

Chat

PELVIC FLOOR પેલ્વીક ફ્લોર

એ.એન.એમ.પેલ્વીક ફ્લોરની રચના અને તેના કાર્ય સંબંધીત જ્ઞાન હોવુ ખુબ જ જરૂરી છે. પેલ્પીક ફ્લોર એ મિડવાઈફરીમાં અગત્યની ભૂમિકા ભજવે છે.

પેલ્વીક ફ્લોર શાની બનેલી હોય છે ?

• મસ્કયુલર ટીસ્યુ
• સ્કીન
• ફેટી ટીસ્યુ ફસીયા
• કનેક્ટીવ ટીસ્યુ
• મસલ્સ પેરસ
• લીગામેન્ટસ

♦ પેલ્વીક ફલોરમાં કયા ઓપનીંગ આવેલા હોય છે ?

• યુરઘલ ઓપનીંગ
• વજાયનલ ઓપનીંગ
• રેકટલ ઓપનીંગ

♦ પેલ્વીક ફ્લોરમાં કયા કયા ઓર્ગન્સ આવેલા હોય છે ?

• વજાયના, વલ્વા મોન્સ વૈનોરીસ લીબીયા માઈનોરા લીબીયા મેજોરા
• કલાઈટોરીસ, વેસ્ટીબ્યુલાઈ, યુરેથા, ફોરચીટ, હાયમેન, પેરીનીયમ
• એનસ,ઈન્ટરનલ ઓર્ગન્સ જેવા કે યુટરસ ફેલોપીઅન ટયુબ અને ઓવરી વગેરે

♦ પેલ્વીક ફલોરના કાર્યો
. ઈન્ટરનલ અને એકસ્ટૅનલ ઓગૅન્સનુ રક્ષણ કરે છે.

• લેબર વખતે પેલ્વીક ઓર્ગન્સને સપોર્ટ આપે છે.
• ટેર થતું અટકાવે છે.
• આર.વી.એફ. થતુ અટકાવે છે. (રેકટો વજાયનલ ફીસ્યુલા)
• વી.વી.એફ. થતુ અટકાવે છે. (વેસીકો વજાયનલ ફીસ્યુલા)
• યુટરસનું પ્રોલેપ્સ થતુ અટકાવે છે.

PERINEAL BODY પેરીનીયલ બોડી :-

➡આ મસલ્સ અને ફાઈબ્રસ ટીશ્યુનો પીરામીડ છે

→ જે વજાયના અને રેકટમ વચ્ચે આવેલ હોય છે.

➡તે દરેક બાજુએ ૪ સેમી જેટલી હોય છે.

→ડીલેવરીની ક્રિયામાં તથા પેલ્વીક ફલોરની કસરતોમાં તેની બહ મહત્વની ભુમિકા છે.

Fetal Skull ફિટસ સ્કલ

ફિટસ સ્કલ એ હાડકાનું બંધારણ છે કે જેમાં ક્રેનીયલ કેવીટી તથા મગજ રહેલા હોય છે. પ્રસુતિ દરમિયા જયારે તે જન્મના માર્ગમાંથી પસાર થાય છે ત્યારે તેના પર દબાણ આવે છે. ફિટસ સ્કલ તેના શરીર અને પેલ્વીક કેવીટી કરતાં મોટું હોય છે. ડીલેવરીના પ્રોસેસમાં ફિટસ સ્કૂલ તથા સ્ત્રીના પેલ્વીસ એમ બંને ભાગોએ થોડું સમાધાન એટલે કે પોતાનામાં થોડા ફેરફારો કરવાં પડે છે.

♦ લેબરના સમયે હેડની ડીલેવરી પહેલા હોય કે પછી, એ હંમેશા સંઘર્ષપૂર્ણ હોય છે. તેથી મીડવાઈફ માટે એ જાણવું જરૂરી છે કે ફિટસ સ્કલના માપો કયા હોય છે, કયા કયા લેન્ડમાર્કસ હોય છે. જેથી કરીને ફિટસના હેડની સામાન્ય પોઝીશન અને પ્રેઝન્ટેશનને ઓળખી શકાય. સેઈફ ડીલેવરી કરાવી શકાય જો કોઈ કેસમાં અસામાન્યતા જોવા મળે તો તે માટેના યોગ્ય પગલાઓ પણ લઈ શકાય છે.

૯૬% ડીલેવરી હેડથી જ થાય છે. અને શરીરનો સૈાથી વધુ હાર્ડ ભાગ ફિટલ સ્કલ હોવાથી ડીલેવરી વખતે માતા અને બાળકને બન્ને ને ઈજા થવાનો ભય રહે છે.

Bone of The Foetal Skull ફિટલ સ્કેલના હાડકાઓ :-

ફિટલ સ્કૂલ કુલ ૯ બોનનું બનેલુ હોય છે. પરંતુ ડીલેવરીમાં ૪ બોન અગત્યનો ભાગ ભજવ છે. ફિટલ બોન મ્બ્રેન અને કાટીલેઝના બનેલા હોય છે. તેની શરૂઆત ૮માં અઠવાડીયેથી થતી હોય છે.

ઓકસીપીટલ (પાછળનું બોન) -૧
પેરાઈટલ (બાજુના બોન ) – ૨
ફ્રૂટલ (આગળના બોન) – ૧

♦ ઓકસીપીટલ બોન :-

આ બોન માથાના પાછળના ભાગે આવેલું હોય છે. તે ઓકસીપુટ તૈયાર કરે છે તથા સ્કલનો પાયાનો ભાગ બનાવે છે. તેમાં ફોરામેન મેગ્નમ આવેલું હોય છે કે જેમાંથી સ્પાઈનલ કોર્ડ(કરોડરજજુ) પસાર થાય છે. તે સ્પાઈનલ કોર્ડ નું રક્ષણ પણ કરે છે.

♦ પેરાઈટલ બોન :

આ સ્કૂલની બંને બાજુએ આવેલા હોય છે.તેના પર આવેલા ઉપસેલા ભાગને તેને પેરાઈટલ એમીનન્સ કહે છે.

આકૃતિ

ફેટલ બોન :-

આકપાળના ભાગનું હોડકું છે. તે સીન્સીપુટ તૈયાર કરે છે. ફેટલ બાનને જોડાતાં આઠ વર્ષ જેટલો સમય લાગે છે.આ ઉપરાંત ટેમ્પોરલ બોનનો ઉપરનો થોડો ભાગ સ્કૂલ વોલ્ટ બનાવવામાં મદદ કરે છે.

Sutures of Foetal Skull સુચર્સ ઓફ ફિટલ સ્કલ

♦ બોન જયાં જોડાય છે તે જગ્યાને સુચર કહે છે.

♦ લેબર દરમ્યાન વજાયનલ એક્ઝામીનેશન વખતે કયા પ્રેઝન્ટીંગ પાર્ટ છે તે નક્કી કરવા માટે સુચર ખુબ જ ઉપયોગી છે. Sutures સુચર્સ નીચે મુજબ હોય છે.

♦ લેમ્બોઈડલ સુચર

♦ સજાઈટલ સુચર

♦ કોરોનલ સુચર

→ Lambdoid Suture લેમ્બોઈડલ સુચર :-

તેનું નામ સુચવે છે કે તેનો આકાર લેમ્બડા એટલે કે ઉધા અંગ્રેજી વાય જેવો હોય છે. આ ઓકસીપીટલ તથા બે પેરાઈટલ બોન વચ્ચેનો સુચર છે.

Sagital Suture સજાઈટલ સુચર :-

તે બે પેરાઈટલ બોન વચ્ચેનો સુચર છે.જે વટીકલ હોય છે.

Coronal suture કોરોનલ સુચર :

તે ફેટલ બોન અને બે પેરાઈટલ બોન વચ્ચેનો સુગર છે. તે પાછળથી નાબુદ થઈ જાય છે. જો કે તેમાં સમય લાગે જયારે બાકીના સુચર્સ ફીકસ હોય છે.

Fontanelles Of Foetal Skull ફોન્ટાનેલ્સ ઓફ ફિટલ સ્કલ

બે અથવા વધુ સુચર્સ જયાં મળે છે તે જગ્યાને ફોન્ટાનેલ કહે છે. જે નીચે મુજબ હોય છે.

→ એન્ટીરીયર ફોન્ટાનલ

→ પોસ્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ

→ Anterior Fontanelle એન્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ :

♦ તે સજાઈટલ, કોરોનલ અને ફેટલ સુચર્સ ભેગા મળીને બને છે.

તેનો આપણે ડાયમંડ જેવો હોય છે.

આને બે્ગ્મા પણ કહેવામાં આવે છે.

♦ તે ૨.૫ સેમી લાબો અને ૧.૨૫ પહોળો હોય છે.

♦ સામાન્ય રીતે તે બાળકની ઉંમર ૧૮ માસની • થાય ત્યારે પુરાઈ જાય છે.

♦ આ જગ્યા પરથી સેરેબ્રલ વેસલ્સની પલ્સ અનુભવી શકાય છે.

♦ નાની ઉમરમાં રીકેટસ .જેવા રોગ: •થાય તો આ ફંટોનલ પરાઈ શકત નથી.

Posterior Fontanelle પોસ્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ :-

આ લેમ્બડોઈડલ અને સજાઈટલ સુચર્સ જયાં મળે છે ત્યાં આ ફોન્ટાનેલ આવેલ હોય છે.

તે નાની અને ત્રિકોણાકાર જગ્યા છે.

દોઢ માસની ઉમરે તે પુરાઈ જાય છે.

તેને લેમબ્ડા પણ કહેવામાં આવે છે.

સુચર્સ અને ફોન્ટાનેલ્સ મેમ્બ્રેન વચ્ચેની જગ્યા હોવાથી પ્રસુતિના સમયે તે એકબીજા ઉપર ચડી શકે છે.

Areas of Skull Or Parts of Skull એરીઆસ ઓફ સ્કલ

સ્કલના મુખ્ય ત્રણ ભાગો પડે છે જે નીચે મુજબ છે.
1) Volt વોલ્ટ
૨) Base બેઈઝ
3) Face ઈસ

૧) વોલ્ટ :-
તે મોટું ઘુમ્મટ આકારનું હોય છે.

♦ તે પાતળા અને વળી શકે તેવા હાડકાથી બનેલ હોય છે.

♦ બે ટેમ્પોરલ બોન અને ફેન્ટ્રલ બોન મળી ને આ ભાગ બને છે.

♦ તે જન્મ સમયે એકબીજા ઉપર ચડી શકે છે (મોલ્ડીંગ).

ર) બેઈઝ :-
♦ તે નરમ હાડકાના જોડાણથી નીચેની ફ્લોર તૈયાર કરે છે.

૩) ફેઈસ :-
♦ તે મેડયુલા અને પીટયુટરી ગ્લેન્ડને રક્ષણ પુરુ પાડે છે.

♦ તે નાના નાના નરમ હાડકાઓથી બનેલ હોય છે.

♦ તેને દબાવી શકાતા નથી.

તે એક બીજા સાથે જોડાયેલા હોય છે તેથી તેમાં મોલ્ડીંગ જોવા મળતું નથી.

♦ તેનું મેન્ડીબલ બરાબર વિકસેલુ હોતુ નથી.

Land Marks Of Skull સ્કલના ભાગો :-

સ્કલમાં નીચે મુજબના લેન્ડમાર્કસ હોય છે.

♦️ઓકસીપુટ
♦ વટેકસ
♦ સીન્સીપુટ
♦️ ફેઈસ

ઓકસીપુટ :-

• તે ફોરામેન મેગ્નમથી શરૂ થઈને પોસ્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ(લેમબ્ડા)સુધીના ભાગને ઓકસીપુટ કહે છે.
• તેનો નીચેનો ભાગ ઉપસેલો હોય છે. તેને સબ ઓકસીપીટલ રીજીયન કહે છે.
• સ્કલની પાછળના ભાગે તમે તેને જોઈ શકાય અને સ્પર્શ કરી શકાય છે.

♦ વટેકસ :-

• પોસ્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ, બે પેરાઈટલ એમીનન્સ અને એન્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ મળીને વર્ટેકસનો ભાગ તૈયાર કરે છે.
• સામાન્ય રીતે ૯૬% બાળકો માથાના પ્રેઝન્ટેશન સાથે જન્મ લે છે. જેમાંના ૯૫% વર્ટેકસ સ્થિતીના હોય છે.

♦ સીન્સીપુટ :-

• એન્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ તથા કોરોનલ સુચર્સથી ઓબીટલ કીનારી સુધીના ભાગને સીન્સીપુટ કહે છે.
• તેને બ્રો પ્રેઝન્ટેશન પણ કહે છે.

♦ ફેઈસ :-
આ નાનો ભાગ છે. ઓબીટલ કીનારીથી નાકના મુળ સુધીનો, દાઢી અને ગળા સુધીના ભાગનો આમાં સમાવેશ થાય

•આંખની ભ્રમર એ નરમ ભાગ છે. આ પોઈન્ટને ગ્લેબેલા કહે છે. જયારે દાઢીને મેન્ટમ કહે છે.

Diameter of Foetal Skull (ફિટલ સ્કલના ડાયામીટર)

ફિટલ સ્કલના ડાયામીટરનો સંબંધ માતાના પેલ્વીસ સાથે હોય છે. કારણ કે બાળકના જન્મ સમયે તેનું ઘણુ મહત્વ છે. ઘણા ડાયામીટર સામાન્ય ડીલેવરીની તરફેણમાં હોય છે. જયારે અમુક ડાયામીટર બાળકને બર્થ કેનાલ માંટે પસાર થવામાં મશ્કેલી ઉત્પન્ન કરે છે.

Molding (મોલ્ડીંગ) :-

મોલ્ડીંગ એટલે કે ફિટલ સ્કલના આકારમાં ફેરફાર થવો. ફેરફાર જયારે ફિટસ પ્રસુતિના સમયે બર્થ કેનાલ માંથી પસાર થવામાં મુશ્કેલી અનુભવે છે ત્યારે ફિટસના સમાધાનકારી વલણરુપે તેના હાડકાઓ એકબીજા પર ચઢી જાય છે. જેથી
ગર્ભસ્થ ફીટસના સ્કલનો ડાયામીટર નાનો બને છે અને તે જન્મ માર્ગમાંથી પસાર થઈ શકે છે.

વર્ટેકસ પ્રેઝન્ટેશનમાં ગર્ભસ્થ શિશુના માથાનું સ્થિતી લેકશન સ્થિતીમાં હાય છે. સબ ઓકસીપીટો બ્રેગ્મેટી અને બાય પેરાઈટલ ડાયામીટર ઘટે છે. જયારે મેન્ટો વટીકયુલર ડાયામીટર વધે છે. આથી ૧.૫ સેમી જેટલું અંતર ઓછુ. થઈ જાય છે.

મોલ્ડીંગ એ અમુક કિસ્સામાં ગર્ભસ્થ ફીટસના મગજ પર દબાણ આવતું અટકાવવા જરૂરી છે, પણ તે વધુ પડતું ઝડપી અને વિરુધ્ધ ની દિશામાં ન હોવું જોઈએ. દા.ત. અધુરા માસે જન્મેલા બાળકોના સ્કલના સાંધાઓ પહોળા હોય . તેથી તેમાં મોલ્ડીંગ વધુ પ્રમાણમાં થાય છે. જયારે પુરા સમય પછી જન્મેલા બાળકોના સ્કલ બોન સખત બની ગયેલ
હોવાથી તેનું મોલ્ડીંગ સારી રીતે થઈ શકતું નથી.

Chart