Intruoducation :
Natinal punky well fare program હૈદર ની ઉપરી લેવા ટાર્ગેટ નક્કી કરવામાં આવતા અને જુદા જુદા આવતા ઓને આપવામાં આવતા દરેક દેશ માટે હેલ્પ હારે પડતા ઓને અને લાભાર્થીઓને રોકડ પુરસ્કાર આપવામાં આપવો આના પરિણામે ફુગાવો અને કામગીરીને વધારે ઓછી બનાવવામાં આવતી આ પરિસ્થિતિમાંથી બહાર આવવા માટે ભારત સરકાર અને દરેક રાજ્ય સરકાર નક્કી કર્યું કે ઉપલા લેવલ થી રોટલા લેવલ સુધી ટાર્ગેટ આપવા નહીં આના બદલે કોમ્યુનિટીમાં કામ કરતા વરઘોડો કોમ્યુનિટી ની જરૂરિયાતો અનુસાર વર્ક લોભનું ડોનેશન કરે આ અભિગમ પ્રમાણે સબ સેન્ટર લેવલ આભાથીઓને માંગણી મુજબ સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવે છે.

અભિગમને શરૂઆતમાં ટાર્ગેટ એપ્રોચ તરીકે ગણવામાં આવતો પરંતુ મોટાભાગના હેલ્થના કાર્યકર્તાઓ આ અભિગમ સાથી રીતે સમજાવવામાં ન આવતો તેથી આ અભિગમનું નવું નામકરણ (cna) કોમ્યુનિટી નીડ અસેસમેન્ટ કરવામાં આવ્યું આ પ્રોસેસ સબ સેન્ટર લેવલે શરૂ કરવામાં આવ્યો આનો વર્ક પ્લાન કે તેને લગતી સેવાઓ પૂરી પાડવા માટે હોય છે. તેનો આભાર કોમ્યુનિટી ની અસસેસમેન્ટ પ્રોસેસ પર રહેલી છે.આથી હેલ્થ વર્કર એસ સમજવું જરૂરી છે કે દરેક હેલ્થ વર્કર સમુદાય જરૂરિયાતની આ કારણે કરવા શક્તિમાં હોવા જોઈએ કે જેથી તેના એરિયામાં આપવામાં થતી સેવાઓની જરૂરિયાતોનો અંદાજ કાઢતા આવડતો જોઈએ તેથી એરિયામાં અસરકારક સેવાઓ પૂરી પાડી શકાય.

Cna એટલે શું? કોમ્યુનિટી નીડ અસસેસમેન્ટ :

સમુદાયની જરૂરિયાતની આકારણી એટલે શું?

Family well fer programm નો આખો હેતુ દેશની વસ્તી સ્થિર રાખવાનો છે એવું જણાવેલ છે કે આ પ્રાપ્ત કરવા માટે ગુણવત્તા વાળો હેલ્થ એન્ડ ફેમિલી વિલ ફેર સર્વિસીસ ઓરે પાડવી લોકોની ખરેખર જરૂરિયાતો પર આધારિત બર્થ સ્પેસીસ ( બે બાળકો વચ્ચે અંતર રાખવું ) પૂરી પાડવી અને જરૂરિયાતો કે જે ટોચના હેલ્થના માણસો મારફતે એ કારણે ન હોવી જોઈએ.

Cna ની સમજૂતી :

• કાલ્પનિક નહીં પણ પદ્ધતિસર અને સ્થાનિક પરિસ્થિતિ અનુસાર કરવામાં આવે છે.
• ઉપરથી નીચે તરફના અભિગમમાં જે રીતે તમામ પેટા કેન્દ્રને એક સરખી રીતે લક્ષ્યાંક આપવામાં આવતો હતો તેના બદલે સ્થાનિક પરિસ્થિતિ મુજબ જ લક્ષ્યlક નક્કી કરવો.
• કાર્ય કરનારની કાર્યક્ષમતા પર આધારિત છે.
• લોકોના સહભાગી પોણા અને તેઓની સાથે વ્યાયક સહકાર સ્પરામ અને સેવાઓના સારા ઉપયોગ પર આધારિત છે.

Cna શા માટે:

• કામ તો અગ્રતા ક્રમ નક્કી કરવા માટે
• લક્ષિત અને જોખમી જૂથો ઓળખવા માટે
• સેવાઓનો સાચો અંદાજ મેળવવા માટે
• સામગ્રીની જરૂરિયાત નક્કી કરવા માટે
• કર્મચારીઓને વાસ્તવિક આયોજન આપવા માટે

Cna ની પ્રક્રિયા :
Community need ની આકારણી કરવા માટે ઘર ઘરનો અને community ના પ્રતિનિધિઓ સાથે સંગ્રહ કરી તેમાં કામ કરતા વર્કરો સાથે સંપર્ક કરી પ્રોસેસ કરવામાં આવે છે.

• આંગણવાડી વર્કર
• મહિલા સ્વાસ્થ્ય સંઘ
• ગ્રામની કાંડરૂપ વ્યક્તિઓ
• ગ્રામ પંચાયતના સભ્યો
• શાળાના શિક્ષકો
• ધર્મગુરુ ઓં અને પાટીદારો
• અરૈવીરછક સંસ્થાઓમાં સભ્યો
• ગામની અને ઔપચારિક સંસ્થાના વ્યક્તિઓ
• આ તમામ સભ્યો કૌટુંબિક માહિતી એકઠી કરી મદદ કરે છે જેમકે જન્મ,મરણ, લગ્ન, રોગચાળો થતા અન્ય બનાવો.

જૂથના નેતા તરીકે તમારે કલાકાર તમામ કલાકાર સભ્ય અને અન્ય જૂથ સભ્ય સાથે રેગ્યુલર બેઠકો ગોઠવી અને તેઓને આયોજન અને સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આપેલ કરવા જોઈએ અને આ વિશેની માહિતી પૂરી પાડવી આવા લોકો પાસેથી નીચે પ્રમાણેની સેવાઓ અપાવવી અને લેવી જોઈએ.

રસીકરણ

• immurization માટે લાવવામાં આવેલા બાળકોની સંખ્યા
• બીજા dose માટે ન લાવેલ બાળકોની સંખ્યા
• સગર્ભા માતાની નોંધણી ની સંખ્યા
• સગર્ભા માતાની તપાસ માટેની સંખ્યા
• Iran folic ની iablets regular લેતી માતાની સંખ્યા
• હોસ્પિટલમાં તપાસ કરવાની સમજણ આપેલ માતાની સંખ્યા
• તપાસ માટે ખરેખર ગયેલ માતાની સંખ્યા
• કલાકારના તમામ સભ્યો follow up માટે મદદ કરે અને ફરીથી બેઠકમાં પ્રતિભાવ આપે.

વીકેન્ટ્રીત આયોજન :
વિકેન્ટ્રીત આયોજન fhw દ્વારા એકઠું કરવામાં આવે છે. સમુદાયની યોજના નીડ અનુસાર હેલ્થ સંભાળની સેવાઓ ગોઠવવાની શરૂઆતમાં છે. આ સેવાઓ પેટા કેન્દ્રના વિસ્તારના ડેમોગ્રાફિક અંદાજ પર આધારિત હોય છે. તે નીચે મુજબ છે.

• પેટા કેન્દ્રની માહિતી એકઠી કરવી.
• તમામ વર્કરોનો સમાવેશ કરો

Gnc ગવર્મેન્ટ નર્સિંગ સેન્ટર

• અપેક્ષિત સેવાઓનું કદ નક્કી કરવું.
• જરૂર જણાય તો fund ભેગું કરવું
• વસ્તી પ્રમાણે needs ને સરખાવો
• ચાલુ વર્ષની જરૂરિયાત અગાઉના વર્ષના ખરેખર થયેલ કામ ગરીની સામે સરખાવો જે અગાઉના વર્ષ કરતાં 5 % ઓછી કે 25% વધારે છે . તેની ખાતરી કરો જેથી તમામ સબ સેન્ટર કક્ષાએ થયેલા આયોજન just need આધારિત ન રહેતા વૈજ્ઞાનિક અને ચોક્કસ બને.

સબ સેન્ટર નું આયોજન અગત્યનું છે. Becoze તમામ સેન્ટર નો report, phc માં ઉપલબ્ધ થઈ શકે છે જેમ કે mtr, rti, sti, etc… આના પરથી દરેકનો action plan તૈયાર કરવામાં આવે છે.

આ બધા phc ના આયોજનનો અને જિલ્લા કક્ષાના બીજા ઘટકોના આયોજનના જિલ્લાના વાર્ષિક આયોજન માટેનો આધાર તૈયાર કરે છે. રાજ્યકક્ષાનું વાર્ષિક આયોજન નક્કી કરવા માટે બધા જિલ્લાના આયોજનો ભેગા કરવામાં આવે છે.

આમ, first anmal આયોજન કાર્યક્રમ ના બધા સેવા ઘટકોનું આયોજનની શરૂઆત નીચેના પાયાની કક્ષાએથી થાય છે.

ચાવીરૂપ મુદ્દાઓ :

• હવે આરોગ્ય કાર્યકરો એ mch કે family welfer ના લક્ષ્યાંકો કક્ષાએથી આપવામાં નહીં આવે.
• સમુદાયના લોકોની need આરોગ્ય કાર્યકરે જાતે જ આકારિ શકશે અને એમ્પોર્ટન્ટ્સ સેવાઓનો હિસ્ટોરી કાઢી નાખશે.
• ઘરે ઘરે ફરીને નોંધણી દ્વારા સમુદાયની નીડ નક્કી કરવા અન્ય સભ્યો તેમાં સમુદાયના કામ કરતા કાર્ય કરવામાં સામેલ કરી સલાહકર જૂથના સભ્ય મારફતે પરામર્સ દ્વારા તેની ખાતરી કરીવી.

Sub center action plan :

• નક્કી કરેલા સમયગાળામાં આયોજનની થતી પ્રવૃત્તિઓનો ઉલ્લેખ કરતાં દસ્તાવેજ છે. જેમાં સામગ્રીની Need સમય પત્રક અને જગ્યા થતા સ્થળો સમાવેશ થાય છે. તેને action plan કહેવાય છે.
• કાર્ય આયોજન તૈયાર કરવા માટે આ કાર્ય કરે કરવામાં થતા કામો ને ઓળખવા પડશે જેથી જરૂરી સેવાઓ તેમજ દરેક સેવાઓ માટે જરૂરી સામગ્રી અને આવી પ્રવૃત્તિઓનો સમય પત્ર તૈયાર કરી શકાય.

Slop fer action plan :

• પેટા કેન્દ્રો અને filled નો map તૈયાર કરવો
• પેટા કેન્દ્રો દ્વારા આવરી લેવામાં આવતા ગામને ઓળખો
• દરેક ગામના tba અને anm થતા બીજા સભ્યોનો સમય લો. ( ટ્રેડિશનલ બર્થ આસિસ્ટન્ટ )
• સબ સેન્ટર વિસ્તારમાં સમુદાયની સવલત શોધીને તારવો બેઠક માટે જગ્યા નક્કી કરો.
• કૌટુંબિક નોંધણી હાથ ધરી જરૂરી યોગ્ય માહિતી ભેગી કરો અંત નિયત કરેલ નમૂનામાં માહિતી એકઠી કરો.
• ગઈ વર્ષ અને ચાલુ વર્ષના સંદર્ભમાં માહિતી એકઠી કરો જેમાં

• લાયક દંપતિઓની સંખ્યા
• સર્ગભા માતાની સંખ્યા
• નોંધેલા સગર્ભા માતાની સંખ્યા
• ધનુર વિરોધી રસી પૂરતા પ્રમાણમાં લીધેલ માતા કોની સંખ્યા
• જન્મોની સંખ્યા
• ઘરે થયેલા જન્મોની સંખ્યા
• તાલીમ બંધ દાયણો દ્વારા ઘરે કરેલા પ્રસ્તુતિની સંખ્યા
• fhw કે phs દ્વારા કરેલ ડિલિવરી ની સંખ્યા
• phc /chc કે સરકારી દવાખાનામાં થયેલા ડીલીવરી ની સંખ્યા
• જોખમી માતા ની સંખ્યા
• અસાધારણ ડિલિવરી ની સંખ્યા
• mtp ની સંખ્યા(1971 act)
• ઓછા વજનવાળા બાળકોની સંખ્યા
• નવજાત શિશુના મરણ
• જોખમી નવજાત બાળકોની સંખ્યા
• નવજાત શિશુના મરણના કારણો
• કોઈ મૂર્ત જન્મ થયેલ હોય તો
• એક વર્ષ સુધીના ઉંમરવાળા બાળકોની સંખ્યા
• વારંવાર જાડા હોય તેવા બાળકોની સંખ્યા
• ડીહાઈડ્રેશન વાળા તથા સારવારથી સારું થયેલ બાળકોની સંખ્યા
• ari વાળા બાળકોની સારવાર કે રીફર કરેલ ની સંખ્યા
• ફૂપોષણથી પીડાતા બાળકોની સંખ્યા
• રસીઓ થી સંપૂર્ણ રક્ષિત બાળકોની સંખ્યા
• રસીઓના dose મુજબના બાળકોની સંખ્યા
• ઓરલ પીલ્સ લેતી સ્ત્રીઓની સંખ્યા
• કોપર ટી અપનાવેલ સ્ત્રીઓની સંખ્યા
• ગર્ભ યાત કરાયેલ સ્ત્રીઓની સંખ્યા
• વાજેકટોમી કરાવેલ પુરુષોની સંખ્યા
• rit, sti વાળી માતા ની સંખ્યા

Work plan :
કાર્ય ક્ષેત્રની સંલગ્ન માહિતી એકત્રિત કરીએ ગામના પેટા કેન્દ્રથી અંતર અને મુસાફરી ઉપલબ્ધ વાહનો, વસ્તુઓના પ્રકાર, need જોખમી ગ્રુપ આયોજિત અગ્રતાક્રમ લક્ષમા લેવો જુદા જુદા પ્રકારની સેવાઓની Ptsd બનાવો week ના days નક્કી કરે ચોક્કસ ટાઈમ ટેબલ સમુદાયના સભ્યોને આપવું અને ચોક્કસ day નક્કી કરવો.

Health survey :

Survey :
Survey એટલે નોંધણી કરવી અવલોકનની નોંધણી કરીને માહિતી ભેગી કરવી.

Health survey :
જ્યારે community માં રહેતા લોકોનું આરોગ્ય ને લગતુ, ખોરાક ને લગતું, માંદગીને લગતું, મુત્યુ ને લગતુ,સર્વ કરીને માહિતી ભેગી કરવામાં આવે તેને હેલ્થ સર્વિસ કહે છે.

Need of health survecy :
જ્યારે community લોકોની હેલ્થ ને લગતી સમસ્યા જાણવા માટે.

• હેલ્થને લગતી લોકોની need શોધવા માટે
• સરકાર તરફથી હેલ્થને લગતા કાર્યક્રમો ચલાવવા માટે ત્યાં પ્રોગ્રામનું આયોજન કરવા માટે
• community માં ચલાવવામાં આવતા હેલ્થના કાર્યક્રમોનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે
• સંશોધન કાર્ય કરવા માટે
• લોકોમાં માંગી નું પ્રમાણ જાણવા માટે
• મૃત્યુનું પ્રમાણ જાણવા માટે તથા તેના કારણો જાણવા માટે
• community મારે તો લોકોનું nutritional status તથા food ના અછતની લોકોના body પર થતી અસર જાણવા માટે.

આરોગ્ય સર્વના ભાગો :
આરોગ્ય સર્વેના મુખ્ય 2 ભાગો છે.

1. જનરલ હેલ્થ સર્વે
2. સ્પેશિયલ હેલ્થ સર્વે

જનરલ હેલ્થ સર્વે :
જનરલ હેલ્થ સર્વ માન્ય રીતે લોકોની તંદુરસ્તી નું સ્ટેટસ અથવા હેલ્થ વિષય ક માહિતી લેવા માટે કરવામાં આવે છે. આવું જનરલ હેલ્થ સર્વ સૌ પ્રથમ India માં ઇ સ 1946 માં કોલકાતામાં સ્ત ગાપુર નામના પરગણામાં કરવામાં આવ્યૂ હતૂ હેલ્થ સર્વ સામાન્ય રીતે નીચે મુજબ કરી શકાય છે.

• લોકોની હેલ્થ નું સ્ટેટસ નુ મૂલ્યાંકન કરવા માટે.
• હેલ્થને અસર કરતા પરિબળોની તપાસ કરવા.
• હેલ્થના સેવાઓના સંચાલનનું સર્વ

1. હેલ્થ સ્ટેટ્સ ઓફ પોપ્યુલેશન :
   લોકોની હેલ્થનું સ્તર કેટલું છે. લોકોની તંદુરસ્તી ને લગતું સ્ટેટસ જાણવા માટે આરોગ્યની સમસ્યા જાણવાથી લોકોની તંદુરસ્તીનું સ્તર કેવું અને કેટલો ઊંચું છે તે જાણી શકાય છે. ક્યાં રોગ ને લગતી સમસ્યા વધુ છે. તે જાણી શકાય.
2. ફેક્ટર એફેક્ટીંગ હેલ્થ:
   હેલ્થ ને અસર કરતા પરિબળો જાણવા માટે આવું સર્વ કરવામાં આવે છે. આરોગ્યને ક્યાં પરિબળો નુકસાન કરે છે. તંદુરસ્તીને ક્યાં પરિબળો નુકસાન કરે છે. તે જાણી શકાય છે. તેના વ્યક્તિનો ધંધો,આવક વાતાવરણીય, તત્વો etc ભાગ ભજવે છે. દા ત. રૂની મિલમાં કામ કરતાં વર્કર નોંધ : ટીબી

3. એડમિનિસ્ટ્રેશન ઓફ હેલ્થ સર્વિસસ :
   આવી જાતનું સર્વ સેવાઓની વહીવટી કામગીરી માટે કરવામાં આવે છે. લોકોની હેલ્પની કંઈ સમસ્યા છે.તેમની સેવાઓ માટે કેટલું ખર્ચ થઈ શકે છે.જે સેવાઓ હાલમાં અપાઈ રહી છે. તેની અસરકારકતા કેટલી છે. તેમજ આ સેવાઓ માટે કામ કરનાર કર્મચારીની સંખ્યા વગેરે માટે આ સર્વ કરવામાં આવે છે. આવા હેલ્થ સર્વોની પ્રથમ શરૂઆત 1995 માં જાપાનમાં થતા 1957 માં અમેરિકાના તેમજ 1971 માં ઇંગ્લેન્ડમાં કરવામાં આવી હતી.

2. Spesial સર્વે:
   આવું સરે ખાસ પ્રકારે કરવામાં આવે છે. તેમાં ખાસ સમસ્યા જેવી કે tb ફાઈલેરિયાની, મલેરીયા, લેપ્રસી જેવી સમસ્યાઓ શોધવાની હોય. તેમજ ન્યુ ટ્રીસનલ etc સમસ્યાઓ શોધવા માટે આ પ્રકારના સર્વે કરવામાં. સ્પેશિયલ હેલ્થ સર્વેના નીચે મુજબના સર્વેનું સમાવેશ થાય છે.

1. ન્યુટ્રીશનલ સર્વે
2. મોબિડીટી સર્વે – બીમાર વ્યક્તિની સંખ્યા
3. ફેમિલી પ્લાનિંગ સર્વે

મેથડ ઓફ હેલ્થ સર્વે :
હેલ્થ સર્વે કરવા માટે નીચેની રીતો વપરાય

1. પ્રાયોગિક રીતે
2. હેલ્થ એક્ઝામિનેશન સર્વે
3. હેલ્થ ઇન્ટરવ્યૂ
4. મેલ કવેચની
5. હેલ્થ રેકોર્ડ સર્વે
6. સેમ્પલ સર્વે

1. પ્રાયોગિક રીતે :
   માહિતી ભેગી કરવા માટે પ્રાયોગિક કરવામાં આવે છે. આ માટે કેટલીક વખત નાના પાયા પર સંશોધન રૂપે સ્ટડી કરવામાં આવે છે. માહિતી ભેગી કરવાની સાદી રીત છે. કારણ કે જે પરિણામ પ્રાયોગિક ધોરણ આપણો ને મળે છે. તેના જે કારણો આવે છે,તેમાંથી આંકડાકીય માહિતી મળે છે.
2. હેલ્થ એક્ઝામિનેશન સર્વે :
   તપાસ તંદુરસ્તીનું સ્તર જાણવા માટે મનુષ્ય તંદુરસ્ત છે. કે કેમ તેની તપાસ કરવામાં આવે તેના ઉપરની પણ સાચી આંકડા મળી શકે છે. આ સર્વે ટીમ દ્વારા કરી શકાય છે. જેમાં કો ટેકનિકલ તેમજ નર્સિંગ સ્ટાફ નો સમાવેશ થાય છે. સર્વેની આ પદ્ધતિ બહુ પર્યાય છે. અને વિસ્તૃત પ્રમાણમાં કરી શકાતી નથી આ સર્વ દરમિયાન લોકોને સારવાર આપવાની જરૂરિયાત પડે છે.દા ત જીવન રક્ષા.
3. હેલ્થ ઇન્ટરવ્યૂ :
   રૂબરૂ મુલાકાત દ્વારા અને ફેસ ટુ ફેસ સર્વે પણ કહે છે. કારણ કે આમાં ઇન્ટરવ્યૂ લેનાર તથા આપનાર બંને મોઢા મોઢા વાતચીત કરે છે. આના દ્વારા ઇન્ફોર્મેશન મળી રહે છે. પરંતુ બધી જ માહિતી સાચી હોતી નથી તેથી માપદંડ તરીકે તેને ગણાવી શકાય નહીં તેના ફોર્મ પણ ભરાવી શકાય છે.
4. મેઈલ ક્વેશ્ચનરી : ટપાલ પ્રશ્નો :
   પ્રશ્નોત્તરી મોકલી માહિતી એકત્રિત કરવી માહિતી મેળવવા માટે પ્રશ્નો પત્ર આવે છે. તેમાં જે માહિતી ભરવાની હોય તેને લગતા પ્રશ્નો હોય છે. પ્રશ્નોની સામે હા કે ના માં જવાબ લખવામાં આવે છે. ટપાલ દ્વારા પ્રશ્નપત્ર મોકલી શકાય છે. તથા તેના દ્વારા માહિતી ભેગી કરી શકાય છે પરંતુ કેટલીક વખત વ્યક્તિ તરફથી સહકાર મળતો નથી અને માહિતી પણ સાચી હોતી નથી.
5. હેલ્થ રેકોર્ડ સર્વે :
   આરોગ્ય સેવાના રેકોર્ડસ પરથી માહિતી એક એકઠી કરવામાં આવે છે. આ ઘણી સસ્તી પદ્ધતિ છે પણ કેટલા ગેરફાયદા છે. રેકોર્ડ પરથી મળેલા અંદાજ લોકોને આધારિત હોતા નથી માહિતી નોંધવાની પદ્ધતિ ની સમાનતા કે કોઈ ધોરણ હોતું નથી.
6. સેમ્પલ સર્વે :
   હેલ્થ સર્વેના પૂરી કોમ્યુનિટી ના દરેક વ્યક્તિની પૂછપરછ કરવી શકાય હોતી નથી ઉપરાંત ખર્ચાળ તથા સમયનો પણ બગાડ થાય છે. તેથી ફોર્મ માં પૂછવાની માહિતી હોય છે.નક્કી કરેલા પોપ્યુલેશનમાં થોડી વસ્તીના લોકોને સેમ્પલ તરીકે પસંદ કરવામાં આવે છે. તેમજ શિડયુલ મેથડ વયરાય છે.

A. સીડયુલ :
આ એક જાતનું ચોક્કસ પ્રકારની માહિતી ભેગી કરવા માટેનું સ્ટાન્ડર્ડ ફોર્મ હોય છે. જે માહિતી જોઈતી હોય તેને લગતા પ્રશ્નોની સામે ખાલી ખાના હોય છે. પ્રશ્ન પૂછીને તેના જવાબ લખવાના હોય છે. સામાન્ય રીતે સર્વે કરવા નીચેના સીડયુલ વપરાય છે.

• કુટુંબ ને લગતી માહિતી ભેગી કરવા માટે
• સામાન્ય માહિતી સર્વે કરવા માટે અથવા જનરલ સર્વે કરવા માટે
• ઈન્ડિવિજ્યુલ સીડયુલ વ્યક્તિગત માહિતી ભેગી કરવા માટે
• ન્યુટ્રીશનલ અસસેસમેન્ટ માટે કોમ્યુનિટીના લોકોમાં ખોરાકની સ્તર
• ડાયટ સર્વે લોકોના ખોરાક માટે માહિતી ને લગતું સર્વે

B. કલેક્શન ઓફ ડેટા:
હાલમાં આપણા ભારત પાસે સર્વના ડેટા ભેગા કરવાની કોઈ ચોક્કસ પદ્ધતિ નથી સત્તા ડેટા ભારતમાં ભેગા કરવામાં આવે છે.

ડેટા :
જો કોઈ માહિતી ભેગી કરવામાં આવી હોય અથવા મળી હોય તે ખરેખર બધી જ સાચી હોતી નથી. તેથી તે પ્રાથમિક હોવાને લીધે તેને ડેટા કહેવામાં આવે છે. તે ખાસ બનાવ ઉપર આધારિત હોય છે. તેનો અર્થ નીકળે છે અને તેનું પ્લાનિંગ થઈ શકે તેવી હોય છે.

ડેટા ભેગા કરવાની વિભાગ :

મુખ્યત્વે ચાર ડિપાર્ટમેન્ટ હોય છે. જેને ડેટા કલેક્શન કહે છે.

1. રેવન્યુ ડિપાર્ટમેન્ટ
2. પોલીસ ડિપાર્ટમેન્ટ
3. હેલ્થ ડિપાર્ટમેન્ટ
4. પંચાયત

1. રેવન્યુ ડિપાર્ટમેન્ટ :
   જિલ્લા લેવલે જિલ્લા વિકાસ અધિકારીની કચેરી અને તાલુકા લેવલે મામલતદાર કચેરીમાં આવા ડેટા ભેગા કરવામાં આવે છે તેમાં રોજગાર વિનિમય કચેરી ભાવિક વેપારી મંડળો, કારખાના, મિલો, માલ કામદાર, મોંઘવારી નો આંક વગેરે લગતા હોય છે.
2. પોલીસ ડિપાર્ટમેન્ટ:
   Pd દ્વારા પણ માહિતી નું એકયી કરણ કરવામાં આવે છે જેવા કે બાળગુનાહ, ચોરી, અકસ્માત બિનવારસી રિમાન્ડ હોમ, નારી સંરક્ષણ ગૃહ વ્યક્ત વગેરેને લગતી માહિતી મળે છે.
3. હેલ્થ ડિપાર્ટમેન્ટ :
   આરોગ્ય શાખા એક માત્ર ડિપાર્ટમેન્ટ છે. કે જે મોટાભાગની માહિતીનું એકત્રીકરણ કરે છે. તેના દ્વારા જન્મ મરણ માંદગી રોગ ચાળો, વાતાવરણીયા સ્વચ્છતા, ન્યુટ્રીશન વગેરેને લગતી માહિતી મળે છે.
4. પંચાયત :
   મોટાભાગે ગ્રામ વિસ્તારમાં બનતા બધા જ બનાવો ના આંકડા પંચાયત દ્વારા ભેગા કરવામાં આવે છે.

ડેટા ભેગા કરતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દાઓ :

• આંકડાકીય માહિતી ભેગી કરવી વખતે નીચેના મુદ્દાઓ ધ્યાનમાં રાખવા.
• આંકડા ભેગા કરતી વખતે કોઈપણ જાતની માન્યતા કે પૂર્વા ગૃહ રાખવો નહીં દા. ત.એનીમિયા હોય તો પ્રેગ્નન્સી ના કારણે હોય તેવું માનવું ખોડ છે.
• પૂર્વ અનુમાન બાંધવા માટે
• જે માહિતી ભેગી કરવાની હોય તેને લખતા જ મુદ્દાઓ બનાવવા
• પ્રશ્ન પૂછો ત્યારે સાદી ભાષા તથા જાતની નિસ કાળજી બતાવવી નહીં.
• માહિતીના આંકડાની સરખામણી થઈ શકે તેવા હોવા જોઈએ
• બિનજરૂરી માહિતી ભેગી કરવી નહીં.

એનાલિસિસ ઓફ ડેટા : ભેગી કરેલી માહિતી અથવા ડેટા ઉપર પૃથકરણ કરીને તેની જુદા જુદા તારવવામાં આવે છે પછી તે માહિતી અથવા ઇન્ફોર્મેશન કહેવામાં આવે છે. પણ તેનું નીચે પ્રમાણે વર્ગીકરણ કરવામાં આવે છે.

1. કલોલીટેટીવ એનાલિયસીસ -ગુણવતા વાળું વર્ગીકરણ
2. ટેકનોલોજીકલ એનાલિયસીસ- અનુક્રમ પ્રમાણે વર્ગીકરણ
3. જીયોગ્રાફીકલ એનાલિયસીસ- એરિયા પ્રમાણે વર્ગીકરણ
4. કવોન્ટિટેટીવ એનાલિયસીસ- સંખ્યાને આધારે પૃથ્થકરણ

ટેકનો લોજિકલ એનાલિયસીસ : ગુણવત્તા વાળું વર્ગીકરણ : આવા વર્ગીકરણમાં માહિતી સિકવન્સ પ્રમાણે ગોઠવવામાં આવે છે. દા.ત. 1983 માં ઝાડાના 173 કેસ મેળવ્યા તેનો સમય પ્રમાણેનું વર્ગીકરણ

જાન્યુઆરી – 1983 – 10
ફેબ્રુઆરી – 1983 – 15
માર્ચ – 1983 – 13
એપ્રિલ – 1983 – 45
મેં. – 1983 – 90

1. ક્લોલીટેટીવ એનાલિસિસ : આવા એનાલિસિસ માં માહિતી અથવા આંકડામાં ગુણવત્તા જોવામાં આવે છે. દા. ત. એક મિલમાં 1000 કામદાર છે તેમાંથી 800 મીલ મજૂરો મહાજન મા (ધર્માદા) જોડાય છે અને 200 મજૂરો જોડાયા ન ઊભી તેથી 800 ગુણવત્તા બતાવે છે કારણ કે યુનિયનમાં જોડાવ્યું મજૂર કામદાર માટે સારું ગણાય.
2. કવોન્ટિટેટીવ એનાલિયસીસ: આવા વર્ગીકરણમાં ફક્ત સંખ્યાની દ્રષ્ટિથી વર્ગીકરણ કરવામાં આવે છે.દા. ત. કુટુંબમાં કેટલાક બાળકો છે તે જોવા માટે 100 ઘરનું સર્વ કર્યું હોય તો તેનું કારણ નીચે મુજબ છે.

1. 35 કુટુંબ – એક બાળક
2. 30 કુટુંબ – બે બાળક
3. 15 કુટુંબ – ત્રણ બાળક
4. 10 કુટુંબ – ચાર બાળક(થી વધુ બાળકો )
5. 10 કુટુંબ – પાંચ બાળક

4. જીયોગ્રાફિકલ એનાલિસિસ : આવા વર્ગીકરણમાં ભૌગોલિક એરિયા પ્રમાણે વર્ગીકરણ કરવામાં આવે છે.દા. ત. ખેડા જિલ્લામાં 1983 માં ઝાડાના કુલ 175 કેસ નોંધાયા તેમાંથી

1. નડિયાદ તાલુકો – 30 કેસો
2. કેટલાક તાલુકા – 15 કેસો
3. આણંદ તાલુકો – 12 કેસો
4. ખાલી સીમોર તાલુકો – 50 કેસો
5. ખંભાત તાલુકો – 60 કેસો

પ્રેઝન્ટેશન ઓફ સ્ટેટસ્ટેટીકલ ટેડી : જ્યારે જરૂરિયાત વાળી માહિતી ભેગી કરવામાં આવે ત્યારે આપણે જોઈતી માહિતી મળે છે. આ માહિતી આખરે આપ્યા પછી તે રિપોર્ટ બને છે. તેને પ્રદષિત કરવામાં આવે છે તે નીચે પ્રમાણે પ્રેઝન્ટ કરી શકાય છે.

1. ટેબલ પ્રેઝન્ટેશન અથવા ટેબ્યુલેશન
2. ચાર્ટસ
3. ડાયાગ્રામ

1. ટેબલ પ્રેઝન્ટેશન અથવા ટેબ્યુલેશન : માહિતી જ્યારે ખાના બનાવીને તેમાં દર્શાવવામાં આવે ત્યારે તેને ટેબલ કે ટેબ્યુલેશન મેથડ કહેવામાં આવે છે. એડિગમાં કોલમ બનાવી અને તે સમજાય તેવી હોવી જોઈએ. ડેપ દર્શાવવાના હોય તેને અનુક્રમ પ્રમાણે મહત્વ પ્રમાણે આંક થતી અગત્ય પ્રમાણે આલ્ફા બેટિંગ કે ભૌગોલિક રીતે દર્શાવવા . ડેપમાં % તુલના કરવાની હોય તો બંને કારણો પાસે પાસે રાખવા. જરૂરી હોય તો કીનોટ વગેરે આપવા

પ્રેઝન્ટેશન ઓફ ટેબલ :

1. સિમ્પલ ટેબલ
2. ફ્રિકવન્સી ડિસ્ટ્રીબ્યુશન ટેબલ

1. સિમ્પલ ટેબલ : તેમાં સાધુ ટેબલ હોય છે ટેબલના ખાના પણ થોડા હોય છે.

ટેબલ:

1.પોપ્યુલેશન ઓફ સમસીટીઝ ઓફ ઇન્ડિયા સીટી:

1. ગ્રેટર બોમ્બે
2. કલકત્તા
3. મદ્રાસ
4. દિલ્હી

2.ફ્રિકવન્સી ડિસ્ટ્રીબ્યુશન ટેબલ : ફ્રિકવન્સી ડિસ્ટ્રીબ્યુશન ટેબલમાં મળેલ ડેટા કે સંખ્યાને પ્રથમ ગ્રુપમાં વહેંચી નાખવામાં આવે છે.દા. ત. નીચે પ્રમાણેની ઉપર વાળા પેશન્ટને પોલિયો માટે દાખલ કરવામાં આવે છે.

ડેટા કલેક્ટ કરવાના મુદ્દા :

• પોતાને એરિયાના હેલ્થ વર્કર સાથે મળીને આયોજન કરવું કે ડેટા કલેક્ટ કરવાના છે કયાં અને કેટલા સમયમાં
• સર્વ માટેના ફોર્મ તૈયાર કરવા.
• ડેટા કલેક્ટ કરતી વખતે ગામનો જાણકાર કર્મચારી જેવા કે uhg અથવા દાપણને સાથે રાખવો જેથી સાચી માહિતી મેળવવામાં સરળતા રહે છે.
• બધા જ ડેટા ભેગા થઈ ગયા પછી તેની માહિતીને લખતા રજીસ્ટરો હોય તે Fhw અને ભરવા તથા તેની ચકાસણી કરવી.
• માતૃક્ષી રજીસ્ટરના પ્રથમ પાને જે ગામનું જે વિસ્તારનું સર્વ ક્યાં હોય તેનું નામ લખો કેટલી વસ્તી અને કેટલાક ઘર આવરી લીધા છે તેની પણ નોંધણી કરવી ક્યાં કારણે સર્વે કરેલ છે. તે જણાવવું.
• કલેક્શન કરેલા ડેટાનું રિપોર્ટિંગ કરાવવું.
• જુના રજીસ્ટરની નિભાવી અને ચકાસવી કરવી.
• પોતાના એરિયામાં ગામોના રેકોર્ડ દરેક પ્રકારના રેકોર્ડ અપ ટુ ડેટ આપવા.

CNA ની વ્યાખ્યા: Cna એટલે સમુદાયની અનુભવવાની જરૂરિયાતો પર આધારિત કાલ્પનિક નહીં પણ પદ્ધતિસર અને સ્થાની કે પરિસ્થિતિ પ્રમાણે ઉપરથી નીચે તરફના અભિગમને બદલે નીચેથી ઉપર તરફનો અભિગમ સેવા કરનારની કોય ક્ષમતા પર આધારિત લોકોના સહભાગી પણાથી આપવાની થતી સેવાઓનો નિગમ એટલે CNA.

સમુદાયની ભાગીદારી :

Introduction :

• સામુદાયિક ભાગીદારી અને RCH માટેનો મૂળ પાયો સમાજની જરૂરિયાતો નથી મોજણી છે તે માટે સમાજને તૈયાર કરવો તેમ જ જાગૃત કરવો.
• સામુદાય ભાગીદારીને સાંકળવાની પદ્ધતિ.
• વિચાર વિનિમય સાહિત્ય વર્કર (IECO)અને સમુદાયના લોકો વચ્ચે અર્થ સભર ભાગીદાર તૈયાર કરવાની જરૂરિયાત હોય છે.
• અગત્ય સંદેશાઓ લોકો સુધી પહોંચાડવામાં વિચાર વિનિમય અસરકારક ઉપયોગ માટે સાહિત્યનો ઉપયોગ ઘણો જરૂરી છે.
• દરેક મંડળ ના ભાગીદારો નું બનેલું કાર્યકરે જૂથ વિકસાવે છે.
• જરૂરિયાતો અથવા માહિતી ભેગી કરવા માટે દરેક ગ્રુપ ના સદસ્યોને સંપર્ક કરતા રહો અને દરેક મહિને નિયમિતપણે બેઠક કરતા રહો.

• એક વખત ચાવીરૂપ સદસ્ય જરૂરી પોતાની મૂલ્યાંકનની કાર્યવાહી માટે ભેગા કરવા સમર્થ બનો એટલે તેમને RCH કાર્યક્રમ વિશે અને આ પ્રોગ્રામ નીચે કઈ કઈ ગુણવત્તા સભર સેવાઓ તેમને પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. તે ઊંડાણપૂર્વક સમજાવો પરંતુ તેમની માંગણી સામે જરૂરિયાતો અને કરેલ માંગણીની ખરાઈ ની જરૂરિયાતોનું મૂલ્યાંકન કરવું જરૂરી છે. જેથી યોગ્ય પગલાં લઈ શકાય.

સમુદાય પરિવર્તન: લોકો સમુદાયે ભાગીદાર બનાવ્યા પછી સમુદાય બદલાવ લાવવા માટે નીચેની પદ્ધતિ વપરાય છે.

1.CNA કોમ્યુનિટી નીડ એસેમેન્ટ

2.PLA પાર્ટિસિપેટરી લર્નિંગ ઓફ એક્શન

1.CNA:

• સામુદાય જરૂરિયાતનું મૂલ્યાંકન CNA દ્વારા કરી શકાય છે સમાજ ના આગેવાન સદસ્યોને સામેલ રાખી સમાજની જરૂરિયાતનું મૂલ્યાંકન કરવાની અને તેમને મહત્વ આપવાની અને જરૂરિયાતોને આયોજન કરવાની ક્રિયા ને CNA કહે છે.
• CNA દ્વારા અસરકારક ભાગીદારી કેળવી આરોગ્યના બધા જ કાર્યક્રમ તેમજ સમુદાયમાં જરૂરિયાત મુજબની આરોગ્યની સેવાઓમાં સમાજનો બદલાવ મેળવી શકીએ છીએ.

CNA કઈ રીતે કરી શકાય:

• પ્રથમ સમાજના જૂથના આર્થિક અને સામાજિક જૂથ વ્યક્તિગત જૂથ જે આપણને મદદ થઈ શકે તેને શોધવા અને સમાજની જરૂરિયાતોનું મૂલ્યાંકન માટે બોલાવવા.
• સમાજની જુદી જુદી ખાનગી સંખ્યા ઓ NKO સ્વસ્તિક સંસ્થાઓ અને સ્થાનિક જૂથોને પણ મૂલ્યાંકન માટે બોલાવી.

2.pla :

• PLA ની પદ્ધતિ દ્વારા સમાજમાં આરોગ્ય ને લગતી માહિતી એકઠી થઈ શકતી નથી માટે સમાજ સાથે ચર્ચા સહભાગી શિક્ષણની પદ્ધતિ pla નો ઉપયોગ કરી શકાય જેથી સમાજમાં જુદા જુદા કાર્યક્રમો અસરકારક બને છે.
• ” શૈક્ષણિક પદ્ધતિઓની વિશાળ શ્રેણી દ્વારા સમુદાય સાથે વિચાર વિભર્સ કરવાની પ્રક્રિયાને pla કહેવામાં આવે છે.”
• કોઈપણ વિષય ઉપર સમુદાયના વિચારોનું પૃથ્થકરણ અને તેના આધારે આયોજન અમલીકરણ મોનિટરિંગ સક્ષમ બને છે. સંગ્રહ પ્રક્રિયામાં

1. જરૂરિયાતોની નોંધણી
2. પ્રશ્નની પૃથ્થકરણ
3. સુધારા માટે સેવાના પગલાએ એપ્રોચ કહે છે.

1.એ -A- આસેસમેન્ટ ઓફ નીડ ઓફ કોમ્યુનિટી

2.એ -A- એનાયલેશિસ

3.એ -A- એડમીનનીસ્ટ્રેસન્સ

PLA અને CNA ની મૂળભૂત વિશેષતા મુખ્ય છે.:

1.વલણ -વર્તન
2.પદ્ધતિ
3.ભાગીદારી

ગામ સદસ્યોંનું વલણ તેમજ ભાગીદારી સ્તર પર મહત્વની અસર પડે છે. લોકો સાચે મોટાય ભર્યું વર્તન સ્થાયી વર્તન કોળ કરતા હોય તેવું વર્તન લોકો યોગ્ય પ્રતિભા આપવી નથી તેથી હિતેવેહિયર સારુ રાખવું.

સમુદાયિક ભાગીદારી વધારવા વર્તન

લોકો પાસે જે જ્ઞાન હોય તેને માન આપો

સજા થવા માટેની ઘરગથ્થું કે જુના રીતરિવાજો વાળી કે માન્યતા વાળી જે રીત રસમ છે તેને બે ધ્યાન ન કરો.

સમુદાયના લોકો પૂછે ત્યારે આપણી સેવાઓની શક્ય હોય તેનો વધુ માહિતી આપવી.

સેવાઓને સંઘર્ષમાં પોતાના વિચારો રજૂ કરવાની તાક આપો.

આમ ગામડામાં ન રહેતા હોય તો ગ્રામજનોને યુક્ત કરાવો કે તેમના જીવન મૂલ્યો તથા જરૂરિયાત વિશે શીખવવા અથવા જાણવા માટે તેમના ઉપર આધારિત છે.

ગ્રામજનો પોતાની રીત તાર્કિક નિર્ણય લેવા માટે અમલ કરવા માટે અને મૂલ્યાંકન કરવા માટે સમર્થ છે તેવું માનો.

PLA ની પદ્ધતિઓ :

1. વેન ડાયાગ્રામ (સપાટીચિત્ર )
2. ઋતુચક્ર
3. સાપેક્ષ ક્રમ
4. સૌભાગ્ય નકશા આંકન
5. ગ્રામ લટર

1.સપાટી ચિત્ર : આ ચિત્ર ગ્રામજનોની દૃષ્ટિએ જુદી જુદી સંખ્યાઓ મંડળો કાર્યકર્તાઓ અને વ્યક્તિના આદર્શ અંદર કે ગ્રામ સાથેના સંબંધોને તે ગ્રામ વિસ્તાર માટે જે તે સંસ્થા કે વ્યક્તિની તુલનાત્મક અગત્યતા કે બિન અગત્યતા દર્શાવ્યા વિવિધ કદના સહેલીના ઉપયોગ કરી આ સપાટી ચાર્ટ બનાવવામાં આવે છે.

સમગ્રપણે જોઈએ તો આ પદ્ધતિનો વિવિધ સંસ્થાઓ જૈવિક આંગણવાડી PHC સબ સેન્ટર સ્કૂલ બેક અથવા વ્યક્તિઓ જૈવિક AWW, હેલ્થ વર્કર દહાપણ ખાનગી તબીબી phc નૉ mo ગામના આગેવાનો.

દા.ત. સરપંચ શિક્ષકો વગેરે સાથે ગામના સંબંધો ખાસ કરીને આ પ્રક્રિયા ગામ લોકોના આરોગ્ય સેવાઓના વિશકો વિતરણ કરનારના કરવા ઘટકો દર્શાવી તેનું સ્થાનની તથા ક્રમ નક્કી કરવા માટે ઉપયોગ કરી શકાય દા. ત. એન્ટિનેટલી મધર તબીબી PHC મા mo વગેરે ઉપયોગી થાય અને તે પ્રમાણે તેમનો સપાટી સાર્ટ બનાવી શકાય.

2.ઋતુનું ચક્ર /સીઝન ડાયાગ્રામ : રોગોનો ફેલાવો ઋતુ પ્રમાણે જોવા મળે છે.દા. ત. શિયાળાની ઋતુમાં સ્વ ચનતંત્રના છે વધારે જોવા મળે છે. ઉનાળાની ઋતુમાં ઝાડા ઉલટી ઉપરાંત મલેરિયા ના કેસ વધારે જોવા મળે છે. આના ઉપરથી તમારે સર્વિસિસ નું પ્લાનિંગ કરી શકાય હેલ્થ સર્વિસીઝનું ખાનગી કરી શકે અને હેલ્થ એજ્યુકેશન નું ખાનગી કરી શકે અને હેલ્થ એજ્યુકેશન અથવા જૂથ તાલીમનું ઋતુને સંલગ્ન આયોજન કરી સમુદાયનો સહયોગ મેળવી શકે.

ડાયગ્રામ બનાવવા માટેના સ્ટોસ નીચે મુજબ છે.

ચાર્ટમાં લીટી ઉપર લોકોને જુદી જુદી ઋતુઓ બનાવવાનું કહો ઋતુઓમાં ગુજરાતી કે ઇંગ્લિશ માહિતી દર્શાવી શકાય.

કઈ ઋતુઓમાં કયો રોગ વધારે જોવા મળે છે તે અંગે તમે રોગના કિસ્સાઓનો સંખ્યા ઊભી લીટીમાં એટલે કે ધરી દ્વારા દર્શાવી શકાય.

સીઝન ડાયાગ્રામને તમે જમીન પર પણ બનાવી શકો આ માટે જુદા જુદા માપની લંબાઈ અને ટૂંકી લાકડીઓનો ઉપયોગ કરી શકાય.

3.રિલેટિવ રેન્કિંગ. સાપેક્ષ ક્રમ: આ પદ્ધતિ લોકોની પ્રાથમિકતા અને પસંદ દર્શાવે છે આ પદ્ધતિ તેમને અલગ અલગ વસ્તુઓ અથવા ઉપયોગનો સાપેક્ષ ક્રમ આપવાની તક આપે છે. આમાં જરૂર પડીએ ક્રમ બદલાવી શકાય લોકો પાસે જરૂરિયાતનો લાંબુ લિસ્ટ હોય તો તેમની ખૂબ જ મહત્વની જરૂરિયાતો પસંદ કરી શકે આમાંથી કાંઈ જરૂરિયાત લોકોને અગત્યની છે તેની માહિતી તમને મળશે આ પદ્ધતિ તેમની પસંદગીના કારણે પણ દર્શાવશે.

સાપેક્ષ ક્રમ બનાવવાના પગથિયા :

• જે સેવાઓની જરૂરિયાતની હોય તેવી યાદી બનાવવાનું કહો તેવો તેવી સેવાઓ પણ ઉમેરી શકે કે જે તમને મળતી નથી.
• એક કાર્ડ ઉપર એક સેવા લખો તમારી પાસે સમુદાયને જરૂરી દરેક સેવાના કોડ થઈ જશે.
• કોઈપણ એક કોડ જમીન પર મૂકો લીડ એક કોડ ઉપાડી સમુદાયને પૂછો કે ઓછું મહત્વનું છે. શું વધારે મહત્વનું હોય તો પહેલા કોડની ઉપર અને જો ઓછું મહત્વનું હોય તો તેની નીચે મૂકો.
• આ રીત એક પછી એક કોડ જમીન ઉપરના કોડની સરખામણી માં વધારે કે ઓછું મહત્વનું છે તેમ પુસી ગોઠવતા જાવ આ રીતે સમુદાયને આરોગ્ય સેવાઓ મહત્વ કોને આપો તે નક્કી કરવામાં મદદરૂપ થશે.
• આ પ્રમાણે સાપેક્ષતા પૂર્ણ થયા પછી તમારી જાણ માટે તેની કાગળ ઉપર નોંધ કરો આ તમને સમુદાયની ઉપર ધ્યાન રાખવામાં મદદ કરશે.

4.સહભાગી નકશા આંકન : આ પદ્ધતિમાં ગામના જૂથ ભેગા મળે અને શોખ રંગોળીના કલર કે બીજા કોઈ સામગ્રી દ્વારા ગામનો નકશો બનાવશે આ નકશો ગામની જમીન કે કાગળ પર બનાવી શકાય આ નકશા નો ઉપયોગ ગ્રામ જિંદગી લગભગ તમામ પાસામાં સમુદાયની અંદર રહેલા પ્રાપ્તિ સ્થાનો તેમ જ એન્ટિનેટલ પોસ્ટ નેટલના નાના બાળકો સેમિષ્ટ માતાઓ અને બાળકો વગેરે તમે નકશામાં દર્શાવી શકો. નકશામાં સબ સેન્ટર નું સ્થાન aww ઘર આંગણવાડી વગેરે નકશામાં દર્શાવી શકાય.

નકશો બનાવવાના સ્ટેટસ :

• સાપેક્ષ ક્રમ બનાવવાના પગથિયા જમીન પર કે કાગળ પર નકશો બનાવવો તેના ગામના રસ્તા કુવા સ્કૂલ આંગણવાડી સબસેન્ટર દર્પણ નું ઘર વગેરે બતાવો .
• લાભાર્થી ના કારણે ઓળખી નિશાની કરો લાભાર્થીમાં એન્ટિનેટર મધર પોસ્ટ નેટલ મધર એક વર્ષની અંદરના બાળકો એક થી પાંચ વર્ષના બાળકો લાયક દંપતિ વગેરે હોઈ શકે છે.
• નકશામાં જુદા જુદા બતાવતા જુદી જુદી વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરી શકાય.
  
• દા. ત.: નાના પથરા એન્ટિનેટર મધર બતાવવા સુકી દાળખી કે એક વર્ષની અંદરના બાળકો દર્શાવવા લીલા પાન એક થી પાંચ વર્ષના બાળકો દર્શાવવા માટે વાપરી શકાય.
• માંદા બાળકો દર્શાવવા તમારા રેકોર્ડમાં આ નકશો રાખવા ના આધારે તમામ લાભાર્થીને વ્યવસ્થિત રીતે ટૂંક સમયમાં સેવાઓ આપી શકાય.

ગ્રામ લટર:

• ગામમાં રહેવાના વિસ્તારમાંથી આ એક નિરીક્ષણ કરનારી લટાર છે. જે નિરીક્ષણ કરી અને ગામનો વિસ્તાર ઘર બટર કામ દુકાનો કૂવો સ્કૂલ વિસ્તારો વગેરે સામાન્ય રીતે ધ્યાન બહાર રહી શકતા હોય તેને શોધવા માટે ગામ લટાર ઉપયોગી બને છે.

• જે ગામથી પરિચિત ના હોય તો ગામનો નકશો એ ગ્રામ લેટર પહેલા પૂર્વ જરૂરિયાત છે. જુદા જુદા વિસ્તારના વિભાગ બનાવવા ઉપરાંત જે વિસ્તારમાં વિકાસને વધુ જરૂરીયાત છે તેવા વિસ્તાર શોધવામાં ગામ મદદ કરે છે.

• ગામ લોકો સાથે મળીને લટર મારવી તે મહત્વનું છે. લટાર નો હેતુ વિસ્તારની સામાન્ય માહિતી મેળવવાનો હોય આયોજન માટે કે મૂલ્યાંકન માટે કોઈપણ તેમાં ગામ લોકોના સહયોગ વધે છે તેમ જ સામુદાયિક ભાગીદારીની ગુણવત્તા પણ વધશે.

• તમે ગામમાંથી પસાર થાવો ત્યારે જ જુદી જુદી હેલ્થ ની સમસ્યાઓ જોઈ શકો જેવી કે પીવાના પાણીના નળ ની જગ્યા વગેરે વિશે સમજણ મેળવી શકે જુદી જુદી જ્ઞાતિઓ તેમના રીતરિવાજો ધર્મ.

• આરોગ્ય વગેરે વિશે માહિતી તમને મળશે ઉપરાંત આદતો અને જુદા જુદા નાણાકીય જૂથ વચ્ચેનો આંતર સંબંધ જોઈ શકાય ગામના થઈને સાલીયાની તમને જુદી જુદી પ્રવૃત્તિ તેમજ નાણાકીય કાર્ય પદ્ધતિ જેવી કે પશુઓની સંભાળ અનાથ જથ્થાની જાળવણી ગ્રામ કામગીરી વગેરે વિશે ગામ લટરમાંથી માહિતી મળશે.

( આખા મારવા )ગ્રામ લંટાર

1. સપાટી ચિત્ર
2. ઋતુચક્ર
3. નકશા ચિત્ર
4. સાપેક્ષ દ્વારા
5. ગામ લટાર