Unit-1 introduction of communicable disease

Introduction:

કમ્યુનિકેબલ ડીસીઝ એ એવી બીમારી છે કે જે ચેપી હોય છે તેના ઓર્ગેનિઝમ ડાયરેક્ટ કે ઇનડાયરેક્ટ કોન્ટેક્ટ દ્વારા હેલ્થી પર્સન માં દાખલ થાય છે તેના લીધે ડીસીઝ હેલ્થી પર્સન ને થાય છે તેવા રોગોને ચેપી રોગો કહે છે જ્યારે ડીસીઝ એક વ્યક્તિથી બીજી વ્યક્તિમાં ફેલાતો નથી તેવા રોગો ને નોન કોમ્યુની કેબલ કહે છે.

કોમન કોમ્યુની કેબલ ડીસીઝ

1. વાઇરલ ડીસીઝ“

સ્મોલ પોક્સ(શીતળા)
ચિકન પોકસ(અછબડા)
મીઝલસ(ઓરી)
ઇન્ફ્લુએન્ઝા (ફ્લુ)
મમ્સ (ગાલ પિછોલીયા)
જોન્ડિસ(સાદો કમળો)
પોલિયો મલાઈટીસ (બાળ લકવો)
હાઈડ્રો ફોબિયા (પાણી નો ડર)

2. બેક્ટેરિયા ડીસિઝ:

ડીપ્થેરીયા
ટીટેનસ
ટાંઇફોઇડ
કોલેરા
લેપ્રસી
પર્ટુસીસ

3.પ્રોટોઝુઅલ ડીસીઝ:

મેલેરિયા
ફાઈલેરીયા
યલો ફીવર
ડેન્ગ્યુ ફિવર

4.જુનોસીસ ડીસીઝ:
પ્લેગ

5.વર્મ ડીસીઝ:

થેડ વર્મ
ટેપ વર્મ
રાઉન્ડ વર્મ
હુક વર્મ

6.સેક્સ્યુલ ટ્રાન્સમિટેડ ડીસીઝ:જ હોય છે તેમાં માઇક્રો ઓર્ગેનિઝમ એ ડાયરેક્ટ અથવા ઇનડાયરેક્ટ હેલ્થી પર્સનમાં દાખલ થાય છે અને તેને ડીસીઝ થાય છે તેને કોમ્યુની કેબલ ડીસીઝ કહે છે.

2.Communicable period: આ એક એવો ટાઈમ છે કે જે patient કે animal ને ઇન્ફેક્શન લાગ્યું હોય બીજા હેલ્થી પર્સનને લાગે ત્યાં સુધી ના પીરીયડ ને કોમ્યુની કેબલ પિરિયડ કહે છે.

3.carrier (વાહક):ઈનફેક્ટેડ પર્સન નું ઇન્જેક્શન જ્યારે વાતાવરણ દ્વારા. ડોક્ટર દ્વારા. નર્સ દ્વારા. માંથી મચ્છર દ્વારા કે ખોરાક મારફતે રોગના ઓર્ગેનિઝમ ફેલાય તેને કેરિયર કહે છે.

4.contamination:કોઈપણ વસ્તુ પર એથોજનિક બેક્ટેરિયાની હાજરી હોય તેને કંટામીનેશન કહેવામાં આવે છે.

5.Disinfection:કોઈપણ વસ્તુ અથવા સપાટી બેક્ટેરિયા કે માઈક્રો ઓર્ગેનિઝમ થી ફ્રી હોય તેને ડીશ ઇન્ફેક્શન કહે છે.

6.disinfected:કોઈ વસ્તુ કે કેમિકલ પદાર્થ કોઈ પણ વસ્તુ પર રહેલા બેક્ટેરિયા કે ઓર્ગેનિઝમનો નાશ કરે તેને ડીશ ઇન્ફેકટન્ટ કહે છે.

7.Incubation period::વ્યક્તિના શરીરમાં રોગના જંતુઓ પ્રવેશે ત્યાંથી રોગનું પહેલું લક્ષણ દેખાય ત્યાં સુધીના સમયગાળાને પિરિયડ કહે છે.

8.Epidemic :એપિડેમીક એટલે કે રોગ ચાળો જ્યારે એક જ વિસ્તારમાં અથવા સમુદાયમાં એક જ કારણથી કોઈપણ એક જ એરિયામાં એક જ પ્રકારના રોગના ઘણા બધા કેસ જોવા મળે છે તેને એપિડેમીક કહે છે.

9.Pandemic:જ્યારે કોઈપણ એક રોગ એક દેશમાંથી બીજા દેશમાં એમ આખા વિશ્વમાં ફેલાય તેને પેંડેમિક કહે છે.

10.Endemic:અમુક વસાહત કે અમુક એરિયામાં ખાસ પ્રકારના ચેપી રોગ થાય છે તેને એન્ડેમિક કહે છે.

11.Sporadic:એપીડેમક ની શરૂઆતના સમયે એટલે કે અમુક જગ્યાએથી છુટા છવાયા કેસ જોવા મળે છે તેને સ્પોરાડિક કહે છે.

12.Immunity:ઇમ્યુનિટી એટલે ચેપી રોગો સામે લડવાની રોગપ્રતિકારક શક્તિ.

13.Vaccine:રોગના જંતુઓ કે તેના ટોક્ષિક પ્રોડક્ટ માંથી બનાવેલ મેડિસિન કે જે ચેપી રોગો સામે રક્ષણ આપે છે તેને વેક્સિન કહે છે.

14.Antiseptic:એન્ટિસેપ્ટીક કે એક એજન્ટ છે કે જે માઇક્રો ઓર્ગેનિઝમ નો ગ્રોથ અટકાવે છે.ex.સ્પ્રીરીટ

15.Eradication:જ્યારે કોઈપણ રોગ સંપૂર્ણપણે નાબૂદ થઈ ગયો હોય ત્યારે તેને ઇરાડીકેશન કહે છે.

16.Non communicable disease:જે રોગો એક વ્યક્તિમાંથી બીજા વ્યક્તિમાં ફેલાતો નથી અને જંતુ જન્ય નથી તેવા રોગોને બિનચેપી રોગ કહે છે.

17.Antigane:એન્ટીજન એટલે કે શરીરમાં પ્રવેશતા વિવિધ પ્રકારના રોગના જીવાણુઓ જે એક અથવા અન્ય રીતે શરીરમાં દાખલ થાય અને મોટાભાગે શરીરને નુકસાન કારક હોય છે ટૂંકમાં ખોરાક સિવાયની કોઈપણ અન્ય પદાર્થ શરીરમાં દાખલ થાય અને શરીરને નુકસાન પહોંચાડે તેને એન્ટીજન કહે છે.

18.Antibody:જ્યારે કોઈપણ એન્ટીજન શરીરમાં દાખલ થાય છે ત્યારે તેમનો સામનો કરવા માટે આપણી રોગપ્રતિકારક શક્તિ જે તત્વો ઉત્પન્ન કરે છે તેને એન્ટીબોડી કહે છે.

19.mortality:કોઈપણ એક રોગના કારણે વસ્તીના કેટલા પ્રમાણમાં લોકો મૃત્યુ પામ્યા છે તે દર્શાવતા દર ને મોટાલીટી રેટ કહે છે.

20.morbidity:ટોટલ વસ્તીના કેટલા પ્રમાણમાં ઇન્ફેક્ટેડ પર્સન છે તે દર્શાવતા માંદગીના પ્રમાણને મોરબીડિટી રેટ કહે છે.

21.irruption sign:કોઈપણ રોગ થવાની શરૂઆતમાં જોઈ શકાય તેવા સાઇન ને irruption sign કહે છે.

22.Epidemiology:હોસ્ટ. એજન્ટ. અને વાતાવરણ આ ત્રણેય ફેક્ટર ના રિલેશનથી હોસ્ટમાં વાતાવરણમાંથી એજન્ટ બોડીની અંદર પ્રવેશે છે અને રોગ ઉત્પન્ન થાય છે તેના અભ્યાસને એપિડેમીયોલોજી કહે છે.

Level of prevention (અટકાયતના સ્તર)

1. પ્રાઇમરી પ્રિવેન્શન
2. સેકન્ડરી પ્રિવેન્શન
3. ટશરી પ્રીવેન્શન

1.પ્રાઇમરી પ્રિવેન્ચર:રોગ થયા પહેલા જ તે અટકાવવા માટેના જે પગલાં લેવાય તેને પ્રાઇમરી પ્રવેન્શન કહે છે તે રોગ થવાની તમામ શક્યતાઓ દૂર કરે છે તેમાં નીચે મુજબના પગલાં લેવાય છે.

1.health promotion:આ રોગની અટકાવવાનું પ્રથમ પગથિયું છે જેમાં આપણી વ્યક્તિ અને કોમ્યુનિટી નું હેલ્થ સુધારીને ઘણા રોગો થતા અટકાવી શકીએ છીએ ex. કોલેરા .ટાઈફોઇડ. ટી.બી. વગેરે નીચેના પગલાં દ્વારા કોમ્યુનિટીમાં હેલ્થને સુધારી શકાય છે.

• પૂરતું ન્યુટ્રીશન
• સેફ એનવાર્યોમેન્ટ
• સેફ વોટર સપ્લાય
• વેસ્ટ પ્રોડક્ટ નું યોગ્ય નિકાલ
• હેલ્થ એજ્યુકેશન
• હેલ્થ ચેક અપ

2.specific પ્રોટેક્શન

• આમાં ઇમ્યુનાઈઝેશન દ્વારા સ્પીસિફિક ડીસીઝ અટકાવી શકાય છે.ex.BCG વેક્સિન દ્વારા ટી.બી અટકાવી શકાય છે.DPT દ્વારા ડીફથેરિયા. પટ્રુસીસ. ટીટેનશ અટકાવી શકાય છે. વિટામીન – A દ્વારા આંખના રોગને અટકાવી શકાય છે.
• ફેક્ટરી અને ઉદ્યોગોમાં protectin device વાપરી એકસીડન્ટ અટકાવી શકાય છે જેમ કે X-RAY માં કામ કરતી વ્યક્તિ સ્પેશિયલ ગાઉન અને google પહેરે છે.
• રૂની ફેક્ટરીમાં કામ કરનાર વ્યક્તિ માસ્ક પહેરે છે વેલ્ડિંગ કરનાર વ્યક્તિ ચોક્કસ પ્રકારના ચશ્મા પહેરે છે જેથી ઇન્ડસટ્રીયલ નુકસાન થી બચી શકે છે.

2.સેકન્ડરી પ્રિવેન્શન:સેકન્ડરી પ્રિવેન્શન માં ડિસિઝ ની આગળ વધતો અટકાવી એ complication થતા અટકાવે છે અરલીડાયગ્નોસીસ કરવાથી રોગોને આગળ વધતા સહેલાઈથી અટકાવી શકાય છે.આપણી પાસે બધા જ રોગ અટકાવવાના વેક્સિન નથી આ પ્રકારના રોગ જેવા કે લેપ્રસી મેલેરિયા વગેરે માટે અટકાવવા માટેનું અગત્યનું પગલું છે એ જ રીતે યોગ્ય સારવાર આપવાથી રોગને નિયંત્રણમાં લાવી શકાય અને તેને અટકાવી શકાય છે.

3.ટર્શરી પ્રિવેન્શન:જ્યારે રોગ ખૂબ જ આગળ વધી જાય અને વ્યક્તિમાં કોઈપણ પ્રકારની ખોડ ખાપણ રહી જાય તો આ અટકાવવા માટે પ્રયત્નો કરવા માં આવે છે જેમાં ટ્રીટમેન્ટ તથા યોગ્ય કેરથી વ્યક્તિનું મૃત્યુ થતાં અટકાવી શકાય છે તેમ જ વ્યક્તિને કોઈ પણ diformity રહી જાય તો તે સુધારવાના પ્રયત્નો કરી rehanilitation અપાય છે.

ઇન્ફેક્શન અટકાવવા માટેના પ્રયત્નો

1.વહેલું નિદાન:ચેપી રોગો ફેલાતા અટકાવવા માટેનું આ પહેલું સ્ટેપ છે ઇન્ફેક્શન માટેના કારણો અને carrir નું અર્લી અને ચોક્કસ નિદાન કરવું જો નિદાન કરતા કોઈ ડાઉટ લાગે તો તરત lab investigation કરી ખાતરી કરી લેવી.

2.નોંધણી:PHC પર ચેપી રોગનું કોઈ દર્દી આવે તો હેલ્થ ઓર્થોરીટી ની તેની જાણ કરવી કોપરેશનમાં હેલ્થ ઓફિસમાં DHO ( ડીસ્ટીક હેલ્થ ઓફિસર) ની જાણ કરવી આનું મુખ્ય હેતુ ઇન્ફેક્શન ફેલાતું અટકાવી શકાય જેમાં ડીસીઝ વાળી વ્યક્તિનું નામ એડ્રેસ જાતિ ડાયગ્નોસીસ તથા કયા પગલા લેવાયલ છે તે દરેક બાબતોનો સમાવેશ થાય છે.

3.અલગીકરણ:ચેપી રોગના પેશન્ટ ની આઇસોલેશન રાખવું તે ખૂબ જ જરૂરી છે ઘર કરતાં હોસ્પિટલ વધારે સારું છે નું મુખ્ય હેતુ કોમ્યુનિટીમાં રોગો ફેલાતો અટકાવવાનો છે કેટલાક સમય માટે અને ક્યાં સુધી આઈસોલેટ રાખવું તે રોગની કન્ડિશન પર આધારિત રાખે છે સામાન્ય રીતે જ્યાં સુધી રોગનું ઇન્કયુબેશન પિરિયડ હોય ત્યાં સુધી રાખવામાં આવે છે.

એટલે વ્યક્તિને વેન્ટિલેશન લાઇટની વ્યવસ્થા રાખવી કેટલાક રોગોમાં ડાર્ક રૂમમાં રખાય છે આજુબાજુ માંથી અવાજને દૂર કરવામાં આવે છે અને આ પ્રમાણે ટ્રીટમેન્ટ અપાય છે. ex. ધનુરના પેશન્ટની ડાર્ક રૂમમાં રાખવામાં આવે છે.

4.ટ્રીટમેન્ટ:રોગનું નિદાન થયા બાદ તરત જ સારવાર શરૂ કરવામાં આવે છે જેથી રોગમાં રહેલા સમયમાં કંટ્રોલ લાવી શકાય અને માંદગી નો ગાળો ઓછો થાય છે આ રીતે રોગને કંટ્રોલ કરવા માટે ટ્રીટમેન્ટ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.

5.કોરેન્ટાઈન પિરિયડ:ચેપી જગ્યાએથી આવતા મુસાફરો કે જેને રોગ થવાનો સંભવ હોય તેને અમુક સમય સુધી બીજી વ્યક્તિઓથી અલગ રાખવામાં આવે છે.

6.સર્વિલન્સ:રોગના કંટ્રોલ માટે આ નવો કોન્સેપ્ટ છે જેમાં જે તે એરિયામાં રોગના કેટલો ફેલાવો છે તેનો સર્વે કરાય છે કેટલાકને રોગ થયો છે અને કેટલાકને નહીં તેનો પણ સર્વે કરાય છે.

7.ડીશ ઇન્જેક્શન:જેમાં પેશન્ટના આર્ટીકલ શું પ્રોપર ડીશ ઇન્ફેક્શન કરાય છે જે રોગ ને ફેલાતો અટકાવવા માટેનું અગત્યનું પગથિયું છે.

8.ઇમ્યુનાઈઝેશન:ઘણા કોમ્યુનિટી ડીસીઝના પ્રિવેન્શનની ચાવી તરીકે રૂપ થયા પહેલા ઇમ્યુનાઈઝેશન દ્વારા રોગ થતો અટકાવાય છે.

9.હેલ્થ એજ્યુકેશન:રોગને ફેલાતો અટકાવવા લોકોનું સહકાર ખૂબ જ જરૂરી છે આથી લોકોને અનુરૂપ હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું જોઈએ જે તે રોગને અટકાવવા શું કરવું જોઈએ તેનો ખ્યાલ આવે