Defination

• પોઈઝન એટલે કે એવી વસ્તુ કે જે પૂરતા જથ્થામાં શરીરમાં લેવાથી કે શરીરમાં દાખલ થવાથી તંદુરસ્તીને નુકસાન કરે છે અથવા જિંદગીનો નાશ કરે છે તેને પોઈઝન કહેવામાં આવે છે.
• ઘણા ખરા પોઈઝન એ ભૂલથી લેવાય છે.
• ક્યારેક આત્મહત્યા કરવામાં ઇરાદા માટે પોઈઝન લેવામાં આવે છે.
• ક્યારેક ઇરાદાપૂર્વક મારી નાખવા માટે પોઈઝન નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

how poison enter the body

1.By mouth

• મોવડે પોયઝન લેવામાં આવે છે.

2.By the respiratory track

• ઝેરી ગેસ મારફતે શરીરમાં દાખલ થાય છે.

3.Through the skin

• ઝેરી જંતુ કરડવાથી અથવા ચામડી મારફતે દવા ચોટાડવિ.

type of poison

1.Swallowed poison

આ પ્રકારના પોઈઝન મોં માટે શરીરમાં દાખલ થાય છે અને સ્ટમકમાં દાખલ થયા બાદ શરીરમાં ભળે છે.

2.corrsire poision

• સ્ટ્રોંગ એસિડ , આલ્કલી , ડીશ ઇન ફેક્ટર સમાવેશ થાય છે આનાથી લીમ્ફ થો્ટ ટગ , ઈસોફેગસ , સ્ટમક જગ્યાએ બન્સૅ થાય છે.

3.ઈરીટે્ન્ટ પોયઝન

• આમાં ખોરાક , કેરોસીન , સીંદર , પારો , વગેરેનો સમાવેશ થાય છે આનાથી વોમિટિંગ અને પછી ડાયરિયા થાય છે તેમજ એબડોમીનલ પેઈન થાય છે.

4.નર્વ પોઈઝન

• તેની અસર જ્ઞાન તંતુઓ પર થાય છે જેમાં ઊંઘની ગોળી , દુખાવાની ગોળી તેમજ દારૂ વધારે લેવાથી બે શુદ્ધિ આવે છે.
• જંતુનાશક દવાઓ તેમજ રેડપોઈઝનને લીધે તિવ્ર મસલ્સ અને બેક પેઈન થઈ છે.

5.ઇન્ફેલેટેડ પોઈઝન

• આ પ્રકારના પોઈઝન નાક એટલે કે રેસ્ટોરેટરી સિસ્ટમ મારફતે શરીરમાં દાખલ થાય છે.
• આમાં મૃત્યુનું પ્રમાણ ઊંચું હોય છે.
• આમાં કાર્બન મોનોક્સાઈડ , એમોનિયા , હાઈડ્રોજન સલ્ફાઇડ , આયોક્સાઈડ , ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટના વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

6.ઇન્જેકટેડ પોઈઝન

• આ પોઈઝનમાં શરીરમાં ઇન્જેક્શન વડે ચામડી મારફતે દાખલ થાય છે તેમાં સ્નેક બાઈટ , ઇન્સેકટ , સ્કોર્પિયન બાઈક વગેરે.

ઇન્જેકટેડ ઓફ પોઈઝન

1.ઈન્સેકટી સાઈડ

ચિન્હો અને લક્ષણો

• slow puls
• કોન્ટ્રાક્ટેડ પ્યુપિલ્સ
• સ્વેટિંગ.
• સાયનોસીસ
• ચક્કર આવે
• કન્વલ્ર્ઝર આચકી આવી ઉબકા સાથે.
  લક્ષણો
• ગીડીનેશ – ચક્કર આવે
• નોઝિયા – ઉબકા આવે
• બ્લોડ વિઝન-ઝાંખું દેખાય
• ટાઇટેનસ ઓફ ચેસ્ટ – છાતીમાં ભાર લાગે.

2.ધતુરા , બેલાડોના , એટ્રીપાઈન
ચિન્હો અને લક્ષણો

• રેસ્પ્લેશનશ – ઊંઘમાં અવરોધ
• ડેલીરીયલ – બક બક કરવું
• રિપાઇટ પલ્સ
• અનકોનસીયન્સ – બેભાન અવસ્થા.

3.આલ્કોહોલ મિક્સ વિથ પોઈઝન
ચિન્હો અને લક્ષણો

• બ્લાન્ડનેશ – દ્રષ્ટિ જતી રહે
• કોઈક વાર થોડા કલાકમાં જ મૃત્યુ થઈ શકે.

4.opium , અફીણ , ભાંગ

• આ આનંદ કરવા માટે લેવાથી ટેવ પડી જાય છે.
• વધુ માત્રામાં લેવાથી જોખમી બને છે.

જનરલ ટ્રીટમેન્ટ ઓફ પોઈઝન

• સારવાર નો આધાર દર્દીને કયા પ્રકારનો પોઝિશન લીધેલ છે તેમજ કેટલા પ્રમાણમાં લીધેલ છે તેના પર છે.
• દર્દીને શક્ય તેટલી ઝડપથી નજીકની હોસ્પિટલમાં લઈ જવું.
• દર્દીએ લીધેલ દવાની બોટલ ડોક્ટરને બતાવવા લઈ જવી.
• દર્દીને કરેલ વોમેટીક સાચવી રાખવું.
• દર્દીને આસપાસ લોકોને એક અઠ્ઠા થવા ન દેવા અને દર્દીને શુદ્ધ હવા મળે તે જુઓ
• જો પોઈઝનનો પ્રકાર ખબર હોય તો તેને એન્ટીજન આપવું જેથી પોઈઝનની અસર ઓછી થાય.
• દર્દીને આર્ટિફિશિયલ રેસ્પીરેશન આપતી વખતે દર્દીના આસપાસના પોતાની સંભાળ રાખવી.

ડ્રગ અને તેની સારવાર છે એન્ટીડોટ

• ઓર્ગન , ફોસ્ફરસ op
• એટ્રોપિન અને ing pam
• ફિનાઈલ. In epsolin and ing phenobarbitome
• ધનુરા , ing , physostigmine.
• strong acid લીધેલું હોય તો. Ing weak alkali and sodium bico-5
• strong alkali – week acid , limp juice
• magnesium sulfatmale and liquid paratin
• કેરોસીન અથવા પેટ્રોલ – લિક્વિડ પેશહિન
• સેરેપા્ઈન – સોડા બાય કાર્બોનેટ , સ્ટ્રોંગ કોફી , ટી
• O.P.M અથવા મરફિયા – pp લોશન , ing labaitan – લલાથેન.
• સ્વિપિંગ – tab hot coffe keep a way.

પ્રિવેશન ઓફ પોઈઝનીંગ બાય માઉથ

• દવાની દરેક બોટલમાં લેબલ હોવું જોઈએ જેથી ભૂલથી લેવાય ન જાય.
• દવા ને બાળકને પહોંચી થી દુર રાખવી.
• દરેક પોઈઝન પ્લાનિંગ પાવડર કે પ્રવાહી જંતુનાશક વગેરે કબાટમાં શાળામાં જ રાખવો.
• કોઈપણ દવા લેવાથી હોય ત્યારે તેને સારા પ્રકાશમાં વાંચીને ખાતરી કરી લેવી.
• જૂની દવાઓને બિનજરૂરી લાંબો સમય સાચવી નહીં પરંતુ તેનો યોગ્ય રીતે નિકાલ કરવો.

બાઈટસ અને સ્ટિંગ

સ્નેક બાઈક

• દુનિયામાં ખાસ કરીને ગરમ પ્રદેશમાં આશરે 1700 જાતના સાપ જોવા મળે છે તેનાથી 350 જાતના ઝેરી હોય છે ભારતમાં લગભગ 260 પ્રકારના સાપ નોંધાયા છે જેમાંના લગભગ 56 પ્રકારના સાપ ઝેરી હોય છે.
• સામાન્ય રીતે માનવજાત સાપથી દૂર રહેવા આતુર હોય છે તેવી રીતે સાપ પણ માણસ જાતથી દૂર રહેવા ઉત્સુક હોય છે ત્યારે માણસથી સાપ ઉપર પગ મુકાઈ જાય છે માણસ દ્વારા સાપનું ઝેર લેવામાં આવે તે સિવાય ભાગ્યે જ માણસને કરડે છે.
• ઘણા ખરા સાપ ઝેરી હોતા નથી પરંતુ સાપ કરડવાથી બીકને લીધે શોક લાગવાથી ક્યારેક સાપ ઝેરી ન હોવા છતાં વ્યક્તિ મૃત્યુ પામે છે ‌.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• દર્દીને વિઝનમાં મુશ્કેલી લાગે છે.
• દર્દીને નોંઝિયા વોમિટિંગ થાય છે.
• એક કે બે પંકચર વૃંડ જોવા મળે છે.
• ડંખ ની જગ્યાએ તીવ્ર દુખાવો થાય છે.
• ડંખ ની જગ્યાએ સોજો આવે છે.
• શોક ના ચિન્હો લક્ષણો જોવા મળે છે.
  સારવાર
• સ્નેક બાઈક હાસ્ટૅ એધડના હેતુ આપણા ડંખની સારવાર કરીને દાખલ થયેલ ઝેર ને શરીરમાં ફરતા લોહીમાં ભળી જતું અટકાવવું જોઈએ.
• દર્દીને જમીન પર સુવડાવી દેવું હલન ચલન કરવાની મનાઈ કરવી.
• ડંખ મારેલ ભાગનું હલનચલન બિલકુલ અટકાવવું તે ભાગને હદયના લેવલથી નીચે રાખવો.
• વુંડ અને સાબુ પાણીથી બરાબર ધોઈ નાખવો. જો શક્ય હોય તો પીપી લોશન અને ગરમ પાણીથી બરાબર ધૂઓ.
• સામાન્ય રીતે માનવજાત સાપથી દૂર રહેવા આતુર હોય છે કેવી રીતે સાપ પણ માણસ જાતથી દૂર રહેવા ઉત્સુક હોય છે જ્યારે માણસથી સાપ ઉપર પગ મુકાઈ જાય છે માણસ દ્વારા સાપનું ઝેર લેવામાં આવે તે સિવાય ભાગ્ય જ માણસને કરે છે.
• ઘણા ખરા સાપ ફેરી હોતા નથી પરંતુ સાપ કરડવાની બીકને લીધે શોખ લાગવાથી ક્યારેક સાપ ઝેરી ન હોવા છતાં વ્યક્તિ મૃત્યુ પામે છે ્
• . બાઈટથી ઉપર આવતા સિંગલ બોન્ પર ટુનિકેટ બાંધવો એનું દબાણ અતિશય ન રાખવું
• ડંખ વાળા ભાગ પર નવી વેઝર બ્લેડ વડે નાનો ઉભો કાપો મુકવો જેથી લોહી સાથે પોઈઝન ના થોડો ભાગ બહાર નીકળી જાય જો કે હાલમાં આ પ્રકારની પ્રેક્ટિસ અમલમાં નથી.
• દર્દીના સ્વાદ સતત તપાસ તારો શોધો શ્વાસમાં રોકાવટ લાગે તો તરત જ આર્ટિફિશિયલ રેસ્ટીરેટરી ચાલુ કરી દેવા.
• દર્દીને શક્ય તેટલું ઝડપથી નજીકના દવાખાને લઈ જવું.
• શક્ય હોય તો સાપને કોન્ટેનરમાં લઈ સાથે હોસ્પિટલમાં લઈ જવા જેથી સાપ ઝેરી કે બિનઝેરી ખ્યાલ આવે.

ડોગ બાઈટ

• કુતરુ કરડવું તે સામાન્ય બાબત છે પરંતુ તેને સારવારની અવગણના કરવી એ અતિ ગંભીર બાબત છે કારણ કે સમયસર પૂરી સારવાર ન લેવાથી રેબિસ થાય છે જે જીવલેણ સ્થિતિ છે.
• કુતરુ કરડે વખતે ક્યારેક માત્ર ઉજવડો હોય છે જ્યારે ક્યારેક દાંત ઊંડા બેસાડેલા હોય છે ત્યારે ક્યારેક મોટા વૂંડ જોવા મળે છે.
• બાઈટ ની જેમ બ્રેનની નજીક તેની સ્થિતિ વધુ ગંભીર જણાય છે
• જો કુતરો હડકાયું છે તેમ માલુમ પડે તો તેને મારી નાખવું જેથી બીજા માણસો કે પ્રાણીઓ કરડવાનો ભય ન રહે.
  

ચિન્હો અને લક્ષણો

• માથું દુખે
• શાક વધારે લાગે
• ભૂખ ઓછી લાગે
• વોમીટીંગ
• શોરથો્ટ
• કફ 50 થી 60 ડીટીને પેરિસ્થિસીયા જોવા મળે.
• કન્ફ્યુઝ થઈ જાય
• અવાજ કે જરાક ટચ થી પણ ડરી જાય.
• સેન્સીટિવ થઈ જાય
• કંટીન્યુ સ્લાઘવા શિફ્ટ થાય.
  

પંકચર વૂંડ

• કૂતરાને દાંતની પેટર્ન મુજબ.
• વધુ પંચર હોય છે
• લેજરેટેડ વુંડ
• સ્લાઇડ અથવા સિલીયર બ્લીડિંગ મુજબ ઓછું કે વધુ બ્લડિંગ.
  

ટ્રીટમેન્ટ

• બાઈટ વાળા ભાગને પુષ્કળ પાણી અને સાબુથી પાંચ મિનિટ બરાબર ધોવો.
• ઘાને ટાંકા લેવા નહીં પરંતુ એકદમ સારી રીતે વેસ્ટ વોશ કરી સ્ટરાઈલ ડ્રેસિંગ વડે ડા્ય કરવું.
• કૂતરું સારું છે કે હડકાયું તેની જાણકારી લો ્
• જો કૂતરો હડકાયું હોય અને સારવારમાં વધુ સમય લાગે તેમ તો કાબૅનિક કે નાઈટ્રિક એસિડ વડે કટી્રાઈઝ કરવું.
• દર્દીના ટીસ્યુ કલ્ચરના પુરા ડોઝ લેવા સમજાવું.

સ્ટીંગ

1. હનીબી સ્ટિંગ મધમાખી
2. વેધઝ સ્ટીંગ ભમરી
3. જેલીફિશ સ્ટીંગ – જેલીફિશ
4. ફિલ્સ સ્ટીંગ- છાછંડ જળો.

પ્રસ્તાવના

• મધમાખી મા તેના દાંત પાસે પોઈઝન લીધેલી હોય છે તેથી તે જ્યારે માણસને કરે ત્યારે તે પોઈઝન વ્યક્તિના શરીરમાં દાખલ થાય છે.
• મધમાખી ના ડંખ ની જગ્યાએ કાટો સ્ટાઇલ નીડલ વડે કાઢી મૂકવામાં આવે તો ઘણી રાહત મળે છે.
• કેટલાક ઇન્સેકટ પોઈઝનની એલર્જી હોય છે.
• આંખ ડંખની તેની પોઈઝનની એલર્જીના કારણોમાં અને ગળામાં સોજો આવવાથી શ્વાસમાં અને ગળામાં તકલીફ પડે છે.
• જેમ ડંખ ની સંખ્યા વધુ તેમ ગંભીરતા વધતી જાય છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• એકદમ તીવ્ર દુખાવો થાય છે.
• દર્દીને ઇન્સેકટ હજુ પણ ત્યાં હાજર હોય છે.
• તેનું ફિલ થાય છે.
• ડંખ વાળા ભાગમાં સોજો આવે છે.
• સોજા વાળા ભાગમાં વચ્ચે રેડ સિન્ડ્રોમ પોઇન્ટ દેખાય છે.
• રિએક્શન માં પ્રમાણ મુજબ શોકની શક્યતા રહે છે.

સારવાર

• જો ઇન્સેકટ હાજર હોય તો તેને દૂર કરવું.
• મધમાખી ના કાંટા ને દૂર કરવા તેથી ઘણી રાહત થાય છે.
• હથેળી વડે ચોડવું મસળવું કે દબાવવું નહીં કારણ કે તેમ કરવાથી કાટા નો પોઝિશન શરીરમાં દાખલ થાય છે.
• કાંટો કાઢી લીધા પછી ડંખ વાળા ભાગને ચોખ્ખા પાણી વડે સાફ કરી એન્ટી હેસ્ટામીનીક ઓઇન્ટમેન્ટ કે સોડા બાય કાર્બોનેટ પ્રવાહી લગાડવી.
• ડંખ વાળા ભાગ પાસે શેલ્ડ કોમ્પ્રેચ એપ્લાય કરવો.
• મો ગળા કે જીભ પર ડંખ વખતે પોઈઝન ઝડપથી ફેલાતું હોય કારણકે શ્વાસમાં તકલીફ પડે છે તેથી દર્દીને ખુલ્લી હવામાં રાખવા.
• દર્દીને માનસિક સાંત્વના આપવી.
• નજીકના દવાખાને રિફર કરવું.

scarpion bite – વીછિં

• ડંખ વાળા ભાગમાં તીવ્ર દુખાવો થાય છે.
• ઘણી વખત તીવ્ર દુખાવાના કારણે દર્દી શોકમાં થાય છે.
• કોઈક વખત હૃદયને પણ અસર થાય છે અને દર્દીને સખત પરસેવો એવો થાય છે.
• ક્યારેક મૃત્યુ થવાની સંભાવના હોય છે.

ટ્રીટમેન્ટ

• બાઈટ ઉપરના ભાગમાં બેન્ડ જ બાંધો અને થોડો સમય પછી ઢીલો કરો.
• ડંખનો ભાગ સાબુ પાણીથી બરાબર ક્લીન કરવું.
• જો મળી શકે તો પીપી લોશન સાફ કરવો.
• ડંખ વાળા ભાગ પર કોલ્ડ કોમ્પ્રેસ મુકવા.
• દુખાવા માટે pcm tab. આપવી.
• જો દર્દીમાં શોકના ચિન્હો જોવા મળે તો શોક માટેની સારવાર આપે.
• દર્દીને તાત્કાલિક ના દવાખાને રિફર કરવું.

prevention of birds and sting

• બાળકોને મધપૂડા ન છેડવા માટે સમજણ આપવી.
• બાળકોને સાપ વિછિ વિશે સમજાવવા.
• સાપ નીકળેલ હોય તો તેનાથી દૂર રહેવું અને સાપને છેડવો નહીં.
• મધપૂડા પાડનારને અક્ષણાતક પહેરવેશ નો યુઝ કરવો.
• રસ્તાઓ ઝાડી ઝારખા ચોખા હોવા જોઈએ.

સ્કેલેટલ સિસ્ટમ અને જુદા જુદા ફેક્ચર

• માનવ શરીરના 206 bones આવેલા છે જે એકબીજા સાથે joint દ્વારા જોડાયેલ છે.
• સ્કેલેટલ સિસ્ટમને બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવેલ છે.

1. અક્ષીય કંકાલ ( અક્ષીપલ કે સ્કેલેટલ )
2. આધારીય કંકાલ ( પસ્પેન્ડીફલર સ્કેલેટલ)

સ્કલ બોન્સ – 29
વટૅબ્લ – 26
બંને હાથ-‌ 64
બંને પગ – 62
થોરેકસ – 25

type

• long bone
• shot bone
• irregular bone
• flate bone

type of fracture

• open fracture
• close fracture
• complicated fracture
• communicable fracture
• green stick
• impact fracture.

Open fracture

• આમાં બોન તૂટીને સ્કીનને બહાર આવી જાય છે જેથી ઘા બની જાય છે.

Abse simple fracture

• આમાં બોન તૂટી જાય છે પણ સ્કિન એ પાર્ટને કવર કરી રાખે છે.

Complicated fracture

• આમાં બોન તૂટવાથી શરીરના બીજા ભાગો ને ઈચ્છા પહોંચે છે અને brain ne injury , lungs , hver , kidney injury etc.

Communicated fracture

• આમાં બોન બહુ બધી જગ્યાએથી તૂટી જાય છે.

Greenstick fracture

• આમાં બોનમાં તિરાડ પડી જાય છે.

Impected fracture

– આમાં એક બોન બીજી બોનમાં જંતુ રહે છે.

causes

• ઇનડાયરેક્ટ ફોર્સ
• ડાયરેક્ટ ફોર્સ

ડાયરેક્ટ ફોર્સ

• આમાં બોન ને સીધી કે પ્રત્યક્ષ ઇન્જૂરી થાય છે અને એ તૂટી જાય છે

ઇનડાયરેક્ટ ફોર્સ

• આમાં ઇન્જ્યુરી જે બોનને થાય એનાથી બીજી બોનને બળ લાગે અને એ તૂટી જાય.

Sign in simptoms

• તૂટેલા ભાગમાં પેઈન થાય છે.
• અફેક્ટર પાર્ટ ઠંડુ થઈ જાય.
• ફ્રેક્ચર વાળી જગ્યા ટેન્ડન થઈ છે.
• તૂટેલા ભાગમાંથી કરકરાટ થી અવાજ આવે.

life threatening condition

1.Blinding/ haemorrhage

Definition of bleeding

એટલે કે બ્લડનું આર્ટરી વેન અથવા કેપીલરી માંથી બહાર વહી જવું.

Haemorrhage

500ml કરતા વધારે બ્લડ લોસ થાય તેને હેમરેજ કહે છે.

Type of bleeding

• 1.એકસટર્નલ
• 2.ઇન્ટર્નલ.
  

ત્રણ પ્રકારના બિલ્ડિંગ જોવા મળે છે
1.artirial
2.venous
3.capillory

1.Artirial bleeding

• blood bright હોય છે
• તેનો ફ્લો વધારે હોય છે.

2.venous bleeding

• blood dark red colour નો હોય છે.
• તેમનો ફલો ધીમો હોય છે.

3.cappilary blooding

• blood red હોય છે
• ફલો ધીમો હોય છે

Cause of bleeding

• high blood pressure
• હીમોફીલિયા
• એન્ટીકો ઓગ્યુલેન્ટ ડ્રગ થેરાપી
• એકસીડન્ટ કે કોઈમાંરથિ

effect of bleeding

• શરીરમાંથી RCB જતા રહેતા હોવાથી બોડી સિસ્ટમનું ઓક્સિજન ઓછો મળે છે.
• બોડીમાં બ્લડ ઓછું થવાથી બ્લડ પ્રેશર ઓછું થઈ જાય છે.
• હાર્ટ બીટ નો સ્કોર થાય છે કારણ કે ઓછું હોય છે.
• જો મેલ વ્યક્તિમાંથી બે પોઇન્ટ જેટલું બ્લડ ઓછું થવાથી મોડરેટર શોક જોવા મળે છે.
• 30 ટકા બ્લડ વોલ્યુમ અથવા તેનાથી વધુ બ્લડ વોલ્યુમ ઓછું થાય તો સિવિયર અથવા મેજર શોપ જોવા મળે છે.

how to diagnosis

1.enternal bleeding

• bleeding જોવા મળે છે
• શોક ના ચિન્હો જોવા મળે છે.
• તરસ લાગે છે
• ધૂંધળો દેખાય
• ચક્કર આવી
• મો અને હોઠ પીળા પડી જવા
• ચામડી ઠંડી પડી જાય
• પલ્સ વિક થાય
• શ્વાસ ઊંડો થઈ જાય
• બેભાન થઈ જાય.

2.Internal bleeding

• વાગવાથી history
• medical history હોય અલ્ચર
• સ્કલ , chest મા કે એલ્ડોમીનલ પર ઘા હોય.
• blood natural , ઓરીફીસ માંથી બહાર આવે છે. Ear , nose, mouth , urinal , rectal.
• burn tracture જોવા મળે છે.

management

1.aim

• શક્ય બને તેટલું બ્લેડિંગ કંટ્રોલ કરવું.
• ઘા ક્લિન કરીને ડ્રેસિંગ કરી બ્લડિંગ અટકાવવું.
• અને ઇન્ફેક્શન પ્રિવેન્ટ કરવું.
• પેશન્ટને ઝડપથી હોસ્પિટલ લઈ જવું.

genral nursing management
– વ્યક્તિને સરખી પોઝિશન જેથી બિલ્ડીંગ ઓછું થતું હોય તે રીતે સુવડાવવા.
– વ્યક્તિને સુવડાવીને તેના પગને સેમી ફ્લેક્સ પોઝીશનમાં રાખવા.
– તેનાથી સ્પીનલ ઇન્જૂરી થતી તથા બ્રિથિગ ડીફીકલ્ટી થતી અટકાવે છે.
– બ્લડિંગ કંટ્રોલ કરવો.
– એરવે મેન્ટેન કરવો.
– વ્યક્તિને ધાબળો ઓઢાડી તેના શરીરને ગરમી રાખવી.
– જો ઇન્ટર્નલ બ્લડિંગ હોય તો વ્યક્તિને સુવડાવીને તેનું માથું નીચે કરી એક સાઇડમાં સુવડાવો.
– જો પગમાં વાગેલું હોય તો પગને ઊંચો અને સપોર્ટ આપવો જેથી વાઇટલ ઓર્ગનને નુકસાન ન થાય બ્લડ સપ્લાય થતી રહે.
– કપડા ઢીલા કરી દેવા અને ગળામાં કમરમાં કે છાતીમાં કોઈ પહેલું હોય તો તે કાઢી દેવું.
– vitul sing ૧૦-૧૦ મિનિટે ચેક કરવા.
– વ્યક્તિને બીજા કોઈ ઈન્ઝયુરી થઈ છે કે તે જોઈ ટ્રીટ કરવી.
– વ્યક્તિને શ્વાસોશ્વાસ બરાબર હોય અને વ્યક્તિ બેભાન હોય તો તેને રિકવરી પોઝીશનમાં રાખો.
– જો વ્યક્તિને વોમેટ થઈ હોય છે અન્ય કોઈ પેસિમેન્ટ કે કોઈ ઓર્ગન નીકળેલ હોય તો તેને રેકોર્ડ કરીને તેને સેમ્પલ તરીકે હોસ્પિટલમાં મોકલવો અને પેશન્ટને હોસ્પિટલમાં લઇ જવો.

1.Hemoptysis
– caugh મા‌ બ્લડ આવે
2., epistaxis
– nose માંથી બ્લડ આવે.
3. Hematuria
– urine માં બ્લડ આવે.
4. Melena
– stool માં બ્લડ આવે.
5.hematemalis
– vomiting મા બ્લડ આવે.

# bleeding બંધ કરવાના ઉપાયો

1. Direct method
– વાઘેલા લીમ્પ પર બ્લેડિંગ થતું હોય તો તેના સ્ટાઈલ ગોઝ મૂકીને પ્રેશર આપી રાખવું તેનાથી બિલ્ડીંગ સ્ટોપ થાય છે.
2. Indirect method
– જે તે limp માંથી બ્લીડિંગ થતું હોય ત્યારે ટૃરનીકેટ બાંધી બ્લડિંગ વધારે વહી જતું અટકાવી શકાય છે ત્યારે યુનિકેટ ન બાંધવી પેશન્ટ અને હોસ્પિટલે રીફર કરવા.
3. Drawing
– ડૂબી જવાથી asphexia જોવા મળે છે પાણી લેંગસ માંથી જવાથી કે ગળામાં જવાથી એર પ્રેસેજ છે જ સાંકડો થઈ જાય છે.
# drowning માં શું કરવું
– drowning એ એકસીડન્ટલ ઇન્જૂરી ને મેજર swce છે અને તે પાણીમાં ઠંડી પડી જવાથી ઇન્જ્યુરી થવાથી આજુબાજુના વાતાવરણથી અજાણથી જોવા મળે છે.
– વ્યક્તિને તરવાની એબિલિટી ઓછી જોવા મળે છે.
– ડૂબી ગયેલ વ્યક્તિ હવા લેવા ઘણી કોશિશ કરે છે પરંતુ પાણીમાં હોવાથી તે પાણી અંદર લે અને બહાર કાઢે છે.
# effect of growning
– શ્વાસ લેવામાં તકલીફ
– શ્વાસનળી અને લંગસમાં પાણ ભરાઈ જાય.
– માથા અને ગળામાં ઇજા થાય છે.

# internal injury

Sign and symptoms
– હાડકા ભાંગી જાય saft lissue injury અને internal bleeding.
– hypothermia
– asphexia ના ચિન્હો જોવા મળે છે.

# treatment
– વ્યક્તિ પાસે પહોંચીને પાણીમાં દોરડું નાખી પેશન્ટને તેના કમરે કે પગલે બાંધવાનું કહેવું.
– દોરાને ખેંચી પેશન્ટને બહાર કાઢો.
– જો શ્વાસોશ્વાસની ક્રિયા બંધ થઈ હોય તો કુત્રિમ રીતે શ્વાસોશ્વાસ આપવા.
– તેને બેસાડવાનો પ્રયત્ન ન કરવો અને ગરમ કપડાથી ઢાંકીને ગરમી જાળવી.

ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દા
– ઠંડા પાણીમાં બચવાના ચાન્સીસ ગરમ પાણી કરતા ઓછા હોય.
– પાણીમાં ડૂબી જવાથી પાણી લંગ્સમાં જાય છે અને તેના ઓક્સિજન એકચેન્જમાં અવરોધ થાય છે.
– જો‌ સાલ્ટ વોટરમાં ડૂબી જવાય તો ગયેલ પાણી લન્ચનું રહેલ પાણી કરતા ખારું હોય છે જેથી લન્ગસ માં આજુબાજુનું ફ્લૂઈડ અંદર આવે છે અને વ્યક્તિ મૃત્યુ પામે છે.

સ્ટ્રોન્ગ્યુંલેશન

• ગળાની આજુબાજુ hte ખેંચાણ ને લીધે એર સપ્લાય બંધ થઈ જાય છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• asphexia ના ચિન્હો જોવા મળે છે.
• મો અને ગળાની veen ફૂલી જાય છે.
• ગળામાં ખેંચાણની નિશાની જોવા મળે છે.

સારવાર

• ગળાની આજુબાજુ ટાઈટ ખેંચાણને લીધે એર સપ્લાય બંધ થાય.
• ગળાની આજુબાજુ નો ખેંચાણ દૂર કરો.
• જો હેંગિંગ ( ગળે ફાંસો ખાધો હોય તો ) બોડીને પકડી સપોર્ટ આપવો.
• દોરડા કે અન્યથ ચિજ ખેંચાણ પેદા કરતી હોય તો તે કાપી નાખવિ.
• CPR જરૂર હોય તો ફેશન ને આપવા અને હોસ્પિટલે રીફર કરવું.

સફોકેશન

• સફોકેશન જ્યારે બહારના પ્રેસરમાં થતી અટકે ત્યારે જોવા મળે છે.
• વ્યક્તિની આજુબાજુ નું બધી ઓક્સિજન વપરાઈ ગયો હોય ત્યારે જોવા મળે છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• Asphexia ના ચિન્હો જોવા મળે છે

સારવાર

• ઝડપથી ઓબસ્ટ્રકશન દૂર કરો.
• વ્યક્તિને ફ્રેશ હવા આવાપી.
• તો વ્યક્તિ ભાનમાં હોય અને બ્રિથિગ નોર્મલ હોય તો તેને સહાનુભતી આપવી.
• બેભાન અને બ્રિથિગ નોર્મલ હોય તો તેને રિકવરી પોઝીશન આપવી.

Asphexia

• asphexia એટલે લન્ગસ પૂરતી ઓક્સિજન ન મળવાને કારણે થતી કન્ડિશન આવું થોડીક મિનિટ જોવા મળે છે તો બ્રિધિગ અને હાર્ટ બંધ થઈ જાય છે.

કારણો

• abstruction લન્ગસ અને trachea ડૂબી જવાથી કંઈક ફસાઈ જવાથી કે બીજા કારણથી જોવા મળે છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• બ્રિધિગ ડિફીકલ્ટી
• નિઈઝિ બ્રિધિંગ
• face lips nail finger વગેરે ldlue થઈ જાય.
• renfusion
• બેભાન થઈ જાય
• mouth breathing.

સારવાર

• obstruction દૂર કરી અને પેશન્ટને ફ્રેશ ઓક્સિજન આપવા.

6.Lass of consetousness

અનકોન્સીયન્સ એવી‌ કોંડીશન છે જેમાં સેરેબ્રહ્મનું ફંક્શન ડિપ્રેશ થાય છે અને વ્યક્તિ સ્ટૂપર કન્ડિશન માંથી કોમનમાં થાય છે.

Stuper

• આમાં વ્યક્તિ ફક્ત આણગમતા અથવા પેઈન ટસ સાથે રીજન આપે.

Coma

• વ્યક્તિ તેને આજુબાજુના એન્વાયરમેન્ટ અને પોતાની કંડીશનથી અજાણ હોય છે .
• આ સિવાય સભાના અવસ્થા માં લીવરમાં ફેઇન્ટિંગ ( થોડીવાર માટે બેહોશ થવું ) ચક્કર આવવા નો સમાવેશ થાય છે.

cardio respiratory arrest

આ સિરિયસ કોન્ડીશન છે જેમાં હાર્ટ અચાનક બંધ થઈ જાય છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• બે-ભાન થઈ જાય છે
• શ્વાસ ન લઈ શકે
• નો પલ્સ એન્ડ હાર્ટ રેટ
• હોઠ અને નખ beds blus થઈ જવા

સારવાર

• CPR આપવા
• પેશન્ટને ઝડપથી હોસ્પિટલ અને ત્યાં તેનું CPR લેવાનું ચાલુ રાખો.

convulasion ( ખેંચ )

( ઇન્વોલેન્ટ્રી કોન્ટ્રાકશન ઓફ વોલેન્ટરી મસલ્સ )

• આ મુખ્યત્વે એક થી ચાર વર્ષના બાળકોમાં જોવા મળે છે.
• ઇન્ફેક્શન લીસીઝ કે ગળા કે કાનમાં ઇન્ફેક્શન ના લીધે ટેમ્પરેચર વધવાથી કોનવેલશન આવે છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• પરસેવો થવો
• મો વડે હાથ પગમાં મસલ્સ વળી જવા.
• આખો જકડાઈ જવી.
• શ્વાસ બંધ થઈ જવો
• head and neck જકડાઈ જવું.
• મો આગળ ફીણકે પરપોટા જોવા મળે.

સારવાર

• ફ્રેશ હવા આપવી
• ગળા અને છાતી પરના ટાઈટ કપડા ઢીલા કરવા
• હોસ્પિટલ લઈ જવું
• પેશન્ટને સહાનુભૂતિ આપવી.

epilepsy

• epilepsy attack અચાનક અને ગમે ત્યારે આવી શકે.
• epiephsy એટલે બ્રેઇન normal electrical activity problem.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• પેશન્ટ જમીન પર પડી જાય છે.
• થોડી સેકન્ડ માટે જકડાઈ જાય છે.
• શ્વાસોશ્વાસ પણ બંધ થઈ જાય છે.
• મો અને લીપ્સ વતુઍ કરના થઈ જાય છે.
• થોડીક સેકન્ડ પછી બોડીમાં અને હાથ પગના કોન્ટ્રાકશન અને સિલેક્શન જોવા મળે છે.
• શ્વાસોશ્વાસ તકલીફ પડે છે અને મો માંથી પણ આવે છે.
• લિપ કે ટંગ બાઈટ થ‌ઈ હોય તો લોહી પણ મોમાં જોવા મળે છે.
• ધીમે ધીમે મસલ્સ રિલેક્સ થાય છે.
• આ ફિટ 30 સેકન્ડ 50 મિનિટ સુધી રહે છે પછી વ્યક્તિ ગાંઠ નિંદ્રામાં સુઈ જાય છે વ્યક્તિને આવી પરિસ્થિતિમાં આરામ કરવા દેવો.

ટ્રીટમેન્ટ

• વ્યક્તિ નીચે પડી જતા અને પોતાની થતી ઈજાથિ બચાવવા.
• તેના કપડા ઢીલા કરી દેવા અને એઈરવે ક્લિન કરવા.
• ડોક્ટર ને ઇન્ફોર્મેશન કરી હોસ્પિટલમાં લઇ જવા.
• પેશન્ટ ને આરામ કરવા દેવો.
• પેશન્ટ ને સહાનુભૂતિ આપવી.

chest injury

• mouth pulse ફલેક્ચર ના લીધે તે chest વોલ તેની કઠણના ઓછી થઈ જાય છે અને તેની બ્રિથિગ દરમ્યાન તે મૂવમેન્ટ થતી નથી.
• ફ્રેક્ચર ribs ના બ્રિથિંગ લેતી વખતે તે અંદરની તરફ જાય છે અને શ્વાસ બહાર કાઢતી વખતે તે બહાર આવે છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• સ્વાસ માં તકલીફ જોવા મળે છે
• બ્રિથિંગ ડિફીકલ્ટી જોવા મળે છે.
• બ્લડ સ્પૂટમ જોવા મળે છે.
  ટ્રીટમેન્ટ
• તૂટેલા રીબ ને હાથ વડે સપોર્ટ આપવો.
• વ્યક્તિને હાફ સીટીંગ પોઝીશનમાં બેસાડવો અને વાગેલ સાઈડમાં હાથ અને શોલ્ડર ને સપોર્ટ આપવું.
• ચેસ્ટ વોલ નું હલનચલન ઘટાડવું.
• ઇજા એરીયા પર થિક બેડ મૂકી તેની પર હાથ રાખી બેન્ડેજ બાંધી દેવા.
• જેમાં જે ભાગ પર વાગેલ હોય ત્યાં પાટા ની ગાંઠ ન વાળી.
• ચોપાટો અવેલેબલ ન હોય તો સ્ટાફ બેલ્ટ બાંધી શકાય.
• જો પેશન્ટ consicunsness થઈ જાય તો તેને રિકવરી પોઝિશનમાં સુવડાવવો અને તરત જ હોસ્પિટલમાં લઈ જવા.

કાણું પાડી દેવું ( back wound )

• આ injury sharp ચપ્પૂ અને ચાટૅ વડે થાય છે.
• એર ડીફીકલ્ટી થાય છે.
• વ્યક્તિ જે હલાવે છે તે wound દ્વારા બહાર નીકળી જાય છે અને તેનાથી lungs ની action પર અસર થાય છે.
• O2 blood દ્વારા જે ઓર્ગનમાં જતો હતો તે ઘટી જાય છે અને ઓક્સફેકસીયા આ જોવા મળે છે.
  ચિન્હો અને લક્ષણો
• છાતીમાં દુખાવો થાય
• બ્રિધિંગ ડીફીકલ્ટી જોવા મળે છે.
• મો નખ વગેરે બ્લુ થઈ જાય છે જે આસ્પેકીસીઆના ચિન્હો છે.
• lungs ને ઈચ્છા થયેલા હોય તો caugh માં બ્લડ આવે છે.
• શ્વાસ બહાર કાઢતી વખતે બ્લડ વાળું ફ્લૂઈડ ઘા માંથી બહાર આવે છે.
• શોકના ચિન્હો જોવા મળે છે.

સારવાર

• હાથ વડે ખુલ્લા ઘા ને ઢાંકી દેવા જોઈએ.
• પેશન્ટને half sheating પોઝિશનના બેસાડીને તેના ખંભા અને માથાને સપોર્ટ આપવા.
• ઘા ને હળવેથી કવર કરી તેના પર સ્ટરાઇલ પાટો બાંધવો.
• તે ડ્રેસિંગ ને એર ટાઈટ કરવા પ્લાસ્ટિક બેગ વડે તેને કવર કરવો અને ટચ વડે ફીટ કરવું.
• જે વ્યક્તિ ભાનમાં હોય અને શ્વાસ બહાર લેતો હોય તો તેને રિકવરી પોઝિશનમાં રાખવું.
• શોકને ટ્રીટ કરવું
• બ્રિધિંગ રેટ અને લેવલ ઓફ રિસ્પોન્સ ચેક કરવો.
• પેશન્ટને સ્ટ્રેચર પર હોસ્પિટલમાં સિફ્ટ કરવું.
• permetring wandar with foreign body wounds શિલ કરી દેવું.
• ગોઝ કે ક્લીન કરવું મૂકીને ફોરેન બોડી ring pad થી કવર કરવું.
• wound treat કરવું.

shock

• shock એટલે અપૂરતું tissue ફ્યુઝન ઈન ઓક્યુલેટ પરક્યુઝન ઘણા કારણોથી થાય છે જેમ કે ઓક્સિજનનું પ્રમાણ સેલમાં ઘટી જવાથી જોવા મળે છે અને આ સેલ્યુલર મેટાબોલિઝમ પર અસર કરે છે અને તેમાથી વેસ્ટ પ્રોડક્ટ ભેગી થાય છે.
  Caurer
• sever injury and bleeding
• saver pain and heart attack
• sevar buern
• electric shock
• વધારે ઠંડી કે ગરમી લાગે
• એલર્જી રિએક્શન લાગે.
• પોઇઝનીગ સાઈટ્સ , stringer , emolinal strass , સેટ્લ ઈલેનેશ.

Type

1.ન્યુરોજેનીક

• spinal કે brain injury ના લિધે નર્વસ કંટ્રોલ ગુમાવવાથી થાય છે નર્વસ સિસ્ટમ પોતાના કંટ્રોલ વાસ્કયુલર સિસ્ટમ પરથી ગુમાવે છે.
• એક તેનાથી તે વેસ્કલ્સ ડાયલેટ થાય છે અને તેનાથી વેસલ્સને પુઆ ઓછું પડે છે.
  હેમરેજ સેક
• ઘા internal bleeding મટીરીયલ ટો્માના અને સિવિયર burn ના લીધે બ્લડ લોસ થવાથી થાય છે.
  Respiratory shock
• ઓક્સિજન બ્લડમાં બ્રિધિંગ બરાબર ન લેવાથી જોવા મળે છે અને તેનાથી રેસ્પીરેટરી શોક જોવા મળે છે.
• તે spinal injury obstruction of airway and chest troma ના લીધે જોવા મળે છે.

સાયકોજેનિક શોક

• કોઈ સાયકોજેનીક કન્ડિશનમાં લિધે
• દા.ત. ગોમતી કે વહાલી વ્યક્તિને મૃત્યુ , બ્લડ મગજમાંથી વહીને abdomen માં આવી જાય છે અને વ્યક્તિના મગજમાં બ્લડ ઓછું થઈ જાય છે.
  કાર્ડિયાક શોક
• ઇજા કે આગળના કોઈ હાર્ટ એટેક ના લીધે હાર્ટ પમ્પિંગ ન કરતું હોય અને તેનાથી બ્લડ સપ્લાય પુરા બોડીને મળતો નથી.

Metabolic shock

• body ma fluid biochemical ઇકવેલીબીયમ ના ખોટી જાય છે.
• દા.ત. ઇન્સ્યુલિન શોક

Ceptic shock

• saver infection blood વેસલ્સ થી વેસલ્સ ડાયલેટેશન થવાથી કેપીરીયા વહી જાય છે અને ટીશ્યુમાં પૂરતું બ્લડ રહેતું નથી.

એનાફિલેટિક શોક

• બહારના foreign pratin ના લીધે એલર્જી રિએક્શન થવાથી જોવા મળે છે.
• દા.ત. શરીરમાં કોઈ પદાર્થ દાખલ કરેલ હોય તેના લીધે.

ચિન્હો અને લક્ષણો

• પેશન્ટ ચિંતામાં હોય છે
• નબળાઈ ચક્કર અને ડિસ્ઓરિએન્ટેડ , ચિત્રા અને ઝડપી શ્વાસોશ્વાસ.
• નોઝિયા , વોમીટીંગ
• ખુબ તરસ લાગે
• સ્કીન ઠંડી પડી જાય અને પોરસેવો થાય
• બીપી ઘટી જાય
• pupil ડાયલેટ થાય
• unconsicness
• external k internal injury જોવા મળે છે.
• puplse rate નબળા પડી જાય છે અને વધી જાય.

સારવાર

• પેશન્ટને કોમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન આપીને સહાનુભૂતિ આપવી
• પેશન્ટને head dow પોઝીશન આપવી અને માથું એક્સાઇડ રાખવું જેથી શ્વાસ નળીમાં સ્ટોમક કોન્ટેઈન જતુ ન રહે.
• કપડા લુઝ કરવા જેથી બ્રિધિંગ બરાબર લઈ શકે.
• સ્ટોપ બ્લેડિંગ એન્ડ ઇમોબિલાઇઝ fracture
• check vitul and conscious level
• જો બ્રિધિંગ અને હાર્ટ સ્ટોપ થાય તો હવા રાખવી્.
• પેશન્ટને રિકવરી પોઝિશનમાં રાખવો અને તરત જ હોસ્પિટલ લઈ જવા.

allergic reaction condition

• કોઈ ઇન્જેક્શન આપ્યા પછી કે insect bite થયા પછી કે કોઈ એલર્જી વસ્તુ ખાધા પછી થોડુંક સેકન્ડ કે મિનિટ માટે આ એલર્જી રિએક્શન એશન જોવા મળે છે.
• એલર્જી કોન્ડિશનમાં વ્યક્તિને વસ્તુની એલર્જી હોય છે.
• ડ્રગ્સ ,બાઈક
• ખોરાક , સ્મેલ

ચિન્હો અને લક્ષણો

• શીકો આવે
• shock ચિન્હો જોવા મળે
• નોંઝિયા વોમિટિંગ
• ચેસ્ટ ટાઈપ થઈ જાય
• બ્રિધિંગ ડીફીકલ્ટી થાય.
• આંખની આજુબાજુ સોજા થાય.
• બે-ભાન થઈ જાય.

સારવાર

• air way open કરી મેન્ટેન રાખવું.
• પેશન્ટને રિકવરી પોઝિશનમાં રાખો.
• CLR આપવા
• પેશન્ટ ને ઝડપથી હોસ્પિટલમાં લઇ જવો.

Road accident

• સડક અકસ્માત કે એક આકસ્મિક રૂપથી ઘટીત થતી ઘટના છે જેમાં નીચે મુજબના જીવલેણ સંભાવનાઓ છે.
  ચિન્હો અને લક્ષણો
• પેશન્ટ અને બેભાન થઈ શકે.
• spinal cord ma injury.
• internal bleeding
• હાર્ટ રેટ અને બ્રિધિંગ દર અટકી જવા.

સારવાર

• પેશન્ટના શરીર નો ધ્યાનપૂર્વક જોઈને ઘા કે ડેન્ઝર ને ઓળખવું.
• તરત જ હોસ્પિટલમાં ઇમરજન્સી સેવામાં ફોન કરવો.
• પેશન્ટને વાહન પર બેસાડીને ન લઈ જવું.
• જો કોઈ અકસ્માત ગાડીથી હોય તો એની આજુબાજુ કોઈને સ્મોકિંગ ન કરવા કહેવું.
• દર્દીને લ‌ઈ જતા સમયે બોડી પાર્ટને ગતિ કરાવી નહીં.
• પૂરતા લોકોનિ હેલ્પ લઈને પેશન્ટને લઈ જવું જોઈએ.

તાવની અસર

• વ્યક્તિના શરીર પર તાવની અસર સૂર્ય કે અન્ય કોઈ ઉષ્મા ના સ્ત્રોતથી થઈ શકે છે.

types

1.sun સ્ટોક

• આ કન્ડિશનમાં ફેશન sun ડાયરેક્ટ કનેક્ટ માં આવવાથી થાય છે.
  ચિન્હો અને લક્ષણો
• સ્કીન શોજી જાય
• સ્કિન રેડ થઈ જાય
• સ્કિન પેઈન થાય
• પ્રસ્તાવિત ભાગનો તાપ સામાન્ય કરતાં વધી જાય.

સારવાર

• પેશન્ટને તરત ઠંડી જગ્યાએ લઈશું.
• શરીરને ઠંડા પાણીથી સ્પજિંગ કરવું
• પ્રભાવિત ભાગ પર ક્રીમ લગાવવું.
• સ્કીનના છાલાને ફોડવા નહીં.

2.ફિટ સ્ટોક

• આ કન્ડિશન અત્યારથી વાતાવરણમાં થાય છે.
• રોગો જેમ કે મેલેરિયામાં જોવા મળે બોડી ટેમ્પરેચર વધી જાય છે અને આ તાપ પરસેવાથી વધારે થવાથી પણ કંટ્રોલ નથી થતું

ચિન્હો અને લક્ષણો

• head ache
• નોઝિયા
• ગરમી નો અનુભવ
• વોમીટીંગ
• ટેમ્પરેચર વધી જાય
• પરસેવો ઓછો થાય
• અનકોન્સીયન્સ
• મસલ્સ ખેંચાણ
• શ્વાસ લે ત્યારે અવાજ આવે.
  સારવાર
• પેશન્ટને તરત જ ઠંડી જગ્યાએ લઈ જવા
• કપડા ઢીલા કરવા
• બેભાન હોય તો રિકવરી કન્ડિશન લાવવું.
• શરીર પર ઠંડા પોતા કે શીટ લપેટવુ
• રૂમમાં ફેન ઓન કરી દેવા
• આખા શરીર પર ઠંડુ પાણી નાખવું
• દર્દીને પીવા માટે ઠંડુ પાણી આપવું.
• જરૂર જણાય તો દર્દીને હોસ્પિટલ મોકલવો.

સ્નેકસ

Type of snakes

• vipar
• pit viper
• russelis viper
• cobra
• krati

ચિન્હો અને લક્ષણો

1.Panic and fever reaction

• પેશન્ટ ફિકકુ થઈ જાય
• વિકનેસ
• પલ્સરેટ વધી જાય
• સ્કીન ઠંડી પડી જાય
• રેસ્પીરેશન ધિમૂ થાય છે.

2.લોકલ સાઈન

• દાંતનો નિશાન જોવા મળે
• ઉઝરડા
• પેઈન
• સ્વેલિંગ
• રેડનેશ
• પપૅલ કે બ્લુ કલર થઈ જાય
• સ્કીન પર લાલ લાઇન જોવા મળે.
• ફલૂઈડ કે બ્લડ ભરેલા પરપોટા સ્કિન પર જોવા મળે છે..

3.સિસ્ટેમિક સાઇન

• હાયપોવોલેમિક શોકના ચિન્હો
• જોવામાં તકલીફ થાય
• ઇન્ટર્નલ બ્લડિંગ
• બ્લડિંગ હોમ નોઝ , એલ્ડોમિનલ ચેઈન , વોમીટીંગ નોઝીયા , સ્ટુલમાં , રેસ્પીટે્ક ,‌ સ્પૂટમ.

ચિન્હો અને લક્ષણો , વીંછી કરડવો

Common sign

• સિવિયર પેઈન
• સ્વેલિંગ
• રેડનેશ

systomic સાઇન

• ટેકીકાડીૅયા
• ઉતરી ગયેલ ચહેરો
• બીપી વધી જાય
• યુરીનરી રીટેન્શન
• પરસેવો થાય
• આંખમાંથી પાણી પડે
• મોમાંથી વધારે સલાઈવા નીકળે
• વોમીટીંગ એન્ડ ડાયેરિયા
• અલ્ડોમિનલ પેઈન
• ઠંડી સાથે ધ્રુજારી
• બોડી ટેમ્પે્ચર વધી જાય .
• સ્ટુયર

fish sting

• જેલફીસ માણસને ડંખ દ્વારા નુકસાન કરે છે.
• આ ઘણું પેઈન ફૂલ હોય છે સામાન્ય રીતે હાથ અને પગમાં કરે છે.
  First wid
• જો દેખાતું હોય તો દબાવીને દૂર કરવો અને તે એરિયાને સાબુ પાણીથી ધોવા જે તે એરિયા પર બ્લીડિંગ થતું હોય તો ડ્રેસિંગ કરવું.
• જો બળતરા થતી હોય તો ઠંડા પેક મુકવા.
• જો પેશન્ટને અનકમ્ફર્ટેબલ ફીલ થતું હોય અને દુખાવો ઓછો થતો હોય તો તેને ડોક્ટર પાસે લઈ જવો.
• બીજા લોકલ રિએક્શન કરતા જેલી ફિશ નો ડંખ જુદા જુદા ચેન્હો બતાવે છે અને sever pain full હોય છે ઘણીવાર મૃત્યુ પણ થાય છે.
• કેલામાઈન ક્રીમ એ સોડિયમ બાયકાર્બોનેટ નું લોશન કે પેસ્ટ પાણી સાથે ઘસવું જોઈએ.
• ચિન્હોનો જો વધારે ગંભીર ગણાય તો તરત જ હોસ્પિટલ લઈ જવો.

lees bite જળો

• તે લોહી સૂચતો પ્રાણી છે.
• અને ખેંચીને શરીરની દૂર કરી કરવા સળગતી સિગારેટ કે માચીસની સળી અડાડવાથી તે દૂર થાય છે તે સાઇટને સાબુ અને પાણીથી ધોવો તેના પર ધોવાનો સોડા લગાડવો પેશન્ટને તરત જ હોસ્પિટલ લઈ જવો.

સાપ પરડવાના પ્રાથમિક ઉપચાર ના સિદ્ધાંતો

• પ્રાથમિક ઉપચાર સાપ ડંખે એટલે તરત જ અથવા થોડીવારમાં કરવામાં આવે છે.
• દર્દી કોઈ ડિપ્રેશન અથવા હોસ્પિટલ માં પહોંચે તેની પહેલા આ ડંખ પામેલ વ્યક્તિ પોતે કરી શકે અથવા એવી કોઈ પણ વ્યક્તિ કરી શકે જે હાજર હોય અને તે કરવા સક્ષમ હોય.
• કમભાગ્ય મોટાભાગની પરંપરાગત લોકપ્રિય ઉપલબ્ધ અને પોસાય તેવી પ્રાથમિક ઉપચાર ની પદ્ધતિઓ બિન ઉપયોગી પદ્ધતિમાં સામેલ છે ડંખના સ્થળ પર અથવા જ્યાં ડંખ પડ્યો હોય તે અંગના શિરા પાડવામા ઘા માથિ શેર ચૂસવાનો પ્રયત્ન કરવો સાપ પથ્થરનો ઉપયોગ કરવો હાથ પગ પર ખેંચીને પાટા બાંધવા, વીજળીના ઝટકા આપવા, ડંખના સ્થાન પર રસાયણ જડીબુટ્ટીઓ અથવા બરફ લગાડવા અથવા સ્થાનિક લોકોને પરંપરાગત ઉપચાર ખૂબ વિશ્વાસ હોઈ શકે છે. પરંતુ તેમને ટિકિટ શક્ય ઉપચાર મેળવવામાં મોડું કરવામાં કે કોઈ નુકસાન પહોંચાડવા દેવામાં આવવું જોઈએ નહીં.

પ્રાથમિક ઉપચાર ના લક્ષ્યો

• ઝેરના શરીરમાં સૂચિતુ રોકવાનો પ્રયત્ન કરો.
• જિવ બચાવો અને દર્દીને ચિકિત્સકીય સંભાર મળે તે પહેલા કોઈ તકલીફ થતી રોકવી
• ઝેર અડવાના દુઃખદાયક અથવા જોખમી શરૂઆતનો લક્ષણો પર નિયંત્રણ.
• દર્દીને એવા સ્થળે લઈ જવાની વ્યવસ્થા કરો જ્યાં તેમને ચિકિતસકિય સાંભળ મળી શકે ‌.
• સૌથી વધુ કોઈ નુકસાન ન પહોંચાડવાનું લક્ષ્ય રાખો.

પ્રાથમિક ઉપચાર ની ભલામણ કરતી રીતો

• દર્દીને સાત્વન આપો કારણ કે તે ખૂબ જ ગભરાયેલો હોય છે.
• દર્દીને એક આરામદાયક સ્થિતિમાં સુવડાવીને તેમનું અને ખાસ કરીને ડંખ પામેલ ભાગને કોઈ ખપાટીયા અથવા જોડી વડે નિયંત્રિત કરી તેમનો હલનચલન બંધ કરો અથવા સ્નાયુના સંકોચન થી લોહીમાં ઝેર વધુ ઝડપથી ભળે છે.
• જો જરૂરી સાધનો અને કૌશલ્ય ઉપલબ્ધ હોય તો દબાણ વડે હલનચલન બંધ કરવા અથવા જો સાપને નાગ અથવા કળોતરાવ તરીકે ઓળખવામાં આવ્યો હોય તો પ્રેસર પ્રેડનો યુઝ કરવો.
• ડંખના ધા મા કોઈપણ જાતનો હસ્ત મેળા ટાળો કારણકે તેમનાથી ટેપ લાગી શકે છે ઝેરનું અવશોષણ વધી શકે છે અને સ્થાનિક રક્તસ્ત્રાવ બદલી શકે છે.
• સખત બેન્ડ પટ્ટીઓ અથવા પાટા ખોલવા આમ તો તેમને જ્યાં સુધી દર્દી હોસ્પિટલમાં સારવાર મેળવતો થાય તે શ્વાસ ફરી ચાલુ કરવાની હોય અને સારવાર ઉપલબ્ધ હોય તો જ છોડવા જોઈએ.
• નસો ને બાંધવા સખતપાટાના યુઝ ભલામણ કરવામાં આવતી નથી અસરકારક થવા માટે તેમને હાથ પગના ઉપરના ભાગને આસપાસ બાંધવાના હોય છે અને તેમને એટલા સખત બાંધવામાં આવે છે કે તેમની આસપાસની નાડીને અવરોધ થાય છે આ પદ્ધતિ ખૂબ જ પીડા કારક હોય શકે છે અને જો પાટો ખૂબ લાંબા સમય માટે બાંધેલો રહેતો જે તે ભાગમાં ગેંગરીનની શક્યતા પણ રહે છે.
  આરોગ્ય કાર્યકર તરીકે સર્પદસવાળા વ્યક્તિના નીચેના કામ ન કરવા
• ઝેર ચુસો નહી
• લોહી સાથે ઝેર કાઢવા શીરો ના મૂકો.
• ભૂવા પાસે જવું નહીં
• બરફ ના લગાવો
• ડંખ વાળો ભાગ સાફ ન કરવો
• તુ નિકેટ ન બાંધવો
• સાપને પકડવા કે મારવાનો પ્રયત્ન ન કરો
  નીચેના કાર્યો કરવા જોઈએ
• ડંખ પામેલ વ્યક્તિને સાપથી દૂર લઈ જાઓ
• સુરક્ષિત અંતરથી જો શક્ય હોય તો સાપનો દેખાવ યાદ રાખો.
• ડંખ વાળા ભાગમાંથી ઘડિયાળ વીંટી બંગડી કે અન્ય દાગીના કાઢી નાખો.
• વ્યક્તિને હિંમત આપો.
• જે અંગ ઉપર સાપ કરડ્યો છે તેનું હલનચલન બંધ કરાવો.
• વ્યક્તિને ચલાવો કે દોડાવવો નહીં.
• તાત્કાલિક નજીકની હોસ્પિટલે પહોંચાડ્યો.

BLS ( basic life support )

RE – SUSCITATION

• BLS એ ઇમર્જન્સી પ્રોસિજર છે આ પ્રોસિજર જ્યારે કાર્ડીઓ પલમોનરી એરેસ્ટ થાય ત્યારે કરવામાં આવે છે આ પ્રોસિજરમાં પેશન્ટને CPR આપવામાં આવે છે પેશન્ટ જ્યાં સુધી રિકવર થાય અથવા તો તેને બચાવવામાં અન્ય Acticals ઉપલબ્ધ થાય ત્યાં સુધી CPR આપવામાં આવે છે.

principal of emergency care

• જે તે પરિસ્થિતિનું તરત જ Assess કરી તાત્કાલિક જીવન બચાવ કામગીરી શરૂ કરવી જોઈએ.
• બિન જરૂરી હલન ચલન કે પેશન્ટને ખસેડવાની ઉતાવળ કરવી નહીં સિવાય કે પેશન્ટ ને તે જગ્યાએ વધારે ખતરો હોય.
• તમામ ઇન્જૂરીનું પ્રાથમિક સારવાર આપવી
• પેશન્ટને કોમામાં જતો અટકાવવો.
• પેશન્ટને આગળના સેન્ટર પર મોકલવાનું એટલું જરૂરી નથી કે પેશન્ટને જે તે જગ્યાએ જ જીવન બચાવ કામગીરી આપવી જરૂરી છે.
• તમામ પ્રકારની તાત્કાલિક સારવાર આપવા માટે હોસ્પિટલે જરૂરી આર્ટિકલ્સ સાથે તૈયાર રહેવી જોઈએ.
• જે તે પેશન્ટને જીવન જરૂરી પગલાંઓ લઈ ત્યારબાદ અન્ય ઈજિઓ પર ધ્યાનમાં લેવી જોઈએ.

ઈમરજન્સી ના પ્રકાર

• ઇમરજન્સીને મુખ્યત્વે ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવે છે આ પ્રોસિજરને ટ્રાએજ કહેવાય છે.

ઈમરજન્ટ

• આ પ્રકારના પેશન્ટ અને થોડા કલાકોમાં સારવાર મળવી જરૂરી છે જેમકે ખૂબ જ ઉલટી થવી અચાનક પેરાલીસીસ થવું કે પેટના અંદરના ભાગે બ્લડિંગ થવું.

નોન અર્જન્ટ

• આ પ્રકારની કન્ડિશનમાં મનનું જોખમ હોતું નથી થોડા કલાકો બાદ તેને સારવાર આપી શકાય છે જેમ કે વાગવું ઉઝરડા થવા કે હાથ પગમાં ઈજા થવી.

Basic life support

• BLS પ્રોસિજર ઘણી જ ક્વિકલી અને ગમે તે situation કરવી પડે છે આ પ્રોસીજરમાં ટાઈમ એ મહત્વનો ફેક્ચર છે પેશન્ટ ને જેટલું જલ્દી મળશે તેટલું જ તેના બસાવની શક્યતા વધી જાય છે.
• BLS માં મુખ્યત્વે ત્રણ પ્રક્રિયાઓ કરવામાં આવે છે જેનો આધાર ત્રણ ફેક્ટર પર છે. આ ત્રણ ફેક્ટરને ABC કહેવાય છે.
• A – airway
• B – breathing
• C – circulation

airway સેસમેન્ટ ઓફ એરવે

• રેસ્પિટરી ડીસપ્રેસ શ્વાસ ઓછો થવો કે બંધ થવો જોવું.
• આ ડિસ્ટ્રેસ એરવેમાં કોઈ અવરોધ ના લીધે કે બની કમી ના કારણે થાય છે તે ચેક કરવું.
• જો નોઈઝિ રેસ્પીરેશન હોય તો તે અવરોધ ચૂસવે છે આ અવરોધ કોઈ ફોરેન બોડી , જીભનો પાછળની તરફ વળી જવું , વધારે સલાઈવા કે બેરિન્જિયલ સોજા કે ઈચ્છા ને કારણે હોઈ શકે છે.

airway અવરોધ હોય તો સારવાર

• આ પ્રોસિજરને એલ્ડોમિનલ કહેવાય છે જેમાં એક માણસ પેશન્ટના પાછળના ભાગેથી ઉભા રહી પેશન્ટની ઘૃંટી થિ ઉપરના ભાગે બંને હાથ ભેગા કરી પેશન્ટના પેટની તરફ જોરથી દબાવે છે આમ સ્ટોમક દબાવવાની ડાયરેક્શન ઉપરથી તરફ રહે છે.
• ઉપરની પ્રોસિજર જો માણસ સંબંધ અવસ્થામાં હોય તો જ થઈ શકે છે પરંતુ જો તે બેભાન હોય તો તેને સુવડાવી પેટના ભાગે ચાર વખત ઝડપથી આ રીતે પ્રેસ કરવાની ફોરન બોડી નીકળી જાય છે.

,જો જીભ પાછળના ભાગે જવાથી અવરોધ થયો હોય તો

• પેશન્ટને સતો સુવડાવો
• માથાના ભાગે ડોકથી ઉંચો કરો
• સકશન મશીન વડે અંદરનું તામામ સકિ્શન ખેંચી મોઢું ક્લીન કરો.
• એરવે દાખલ કરો જરૂર પડે તો ઓક્સિજન આપો.

જો લેરિન્જિયલ સોજો અથવા ઇજા હોય તો

• આવી પરિસ્થિતિમાં તાત્કાલિક ટ્રેક્યો સ્ટોમી પ્રોસિજર કરવામાં આવે છે શ્વાસનળીમાં ગળામાં ભાગેથી કાણું પાડીને શ્વાસ ચાલુ કરવામાં આવે છે.

2.બ્રિથિંગ

• પેશન્ટ વ્યવસ્થિત શ્વાસ લે છે કે નહીં તેની તપાસ કરવી છે ત્રણ રીતે થઈ શકે છે.
• પેશન્ટને છાતી થી મોમેન્ટ
• હોવાની અવરજવરને ફીલ કરવી
• સાપનોસીસ ( સરની અંદર ઓક્સિજનનું પ્રમાણ ઘટી જવું ) ની તપાસ કરવી.
• હવે જો શ્વાસ ચાલુ હોય તો કુત્રિમ શ્વાસોશ્વાસ આપવા જરૂરી બને.
  કુત્રિમ શ્વાસોશ્વાસની ત્રણ રીત
• mouth to mouth respiration
• AMBV – BAG બ્રિથિગ
• mechanical ventilation.

Mouth to mouth respiration

Steps

• પેશન્ટ અને સત્તો સુવડાવવાનો , ડોકને વાળીને પાછળની તરફ કાઢી આગળ તરફ રહે તે રીતે પોઝિશન આપવી.
• એઈર-વે ક્લીન છે કે નહી તે ચેક કરો પેશન્ટના બંને નોસ્ટ્રીલ ચપટી વડે બંધ કરી દો
• પેશન્ટના મો વળે તમારું મો ટાઈપ સીલ કરી દો.
• હવે પેશન્ટના મોઢામાં ફોર્સ થી હવા દાખલ કરો અને તેની છાતી ની મુવમેન્ટ જુઓ.
• છેલ્લે રિલીઝ કરો નવેસરથી ચોખ્ખી હવા મોઢામાં ભરો અને ફરીથી પેશન્ટના મોઢામાં ફોરૅસ થી દાખલ કરો.
• આ રીતે એક મિનિટમાં 12 થી 14 વખત કરો.
• કુત્રિમ શ્વાસની અન્ય મેથડ ઉપલબ્ધ ન થાય ત્યાં સુધી આ મેથડ ચાલુ રાખો.

AMBU BAG BREATHING
– A આર્ટિફિશિયલ
– M મિકેનિકલ
– B બ્રિધિંગ
– U યુનિટ

Steps
– પેશન્ટને સતો સુવડાવવો માથું પાછળની તરફ રાખી કાઢી આગળ રાખો.
– શકસન મશીન વડે એર-વે ક્લીન કરવો.
– પેશન્ટના માથા પાસે ઊભા રહેવૂ
– AMBU BAG નો માસ પેશન્ટના મો પર લગાડવો
– માસ્ક ને નાક અને માઉથ જોડે હળવેથી પકડી રાખવું જેથી એરલીટ ન થાય
– બીજા હાથે BAG ને દબાવી જેથી તેમાં રહેલી એરફો ની પેશન્ટના લંગ્સ માં દાખલ થશે
– આ BAG એની જાતે રહેવાથી ભરાઈ જાય છે.
– AMBU BAG સાથે ઓક્સિજન પણ જોડી શકાય છે.

3. મિકેનિકલ વેન્ટિલેશન
– mouth to mouth respiration ke AMBU BAG breathing લાંબો સમય સુધી આપી શકાતું નથી આવી પરિસ્થિતિમાં પેશન્ટને કૃત્રિમ શ્વાસ અપાય છે.

Steps
– એન્કોટ્રેકિયલ ઇનકયુબેશન કરવું પાસ નળીમાં ખાસ પ્રકારના endo tracker tube ટ્યુબ દબાણ કરવી.
– વેન્ટિલેટર નો આર્ ટ્યુબ સાથે જોડવું.
– પેશન્ટ અને વ્યવસ્થિત બ્રિધિંગ થાય છે કે નહીં તે જોવું.

3. સરર્કયૂલેશન
– પેશન્ટની પલ્સ 24 મોટાભાગે કેરોટીક ગળામાં આવેલી કે ફીમોરલ પેડુમાં આવેલી પલ્સની તપાસ કરવી જોઈએ.
– જો પલ્સ ન હોય એનો અર્થ એવો થયો કે પેશન્ટને cardic એરેસ્ટ થયો છે.
– જો ખૂબ જ ઝડપથી પલ્સ આવતી હોય તો પેશન્ટ શોકમાં છે તેવું માનવું
– ચો ખૂબ જ ધીમી પલ્સ આવતી હોય તો હાર્ટ બ્લોક હોવાની શક્યતા છે.

કાર્ડિયાક એરેસ્ટ થયુ હોય તો તેની સારવાર
– હેલ્પ માટે કોઈને બોલાવવા
– પેશન્ટને હાર્ડ સરફેસ પર સુવડાવવો બંને હાથ પેશન્ટની છાતી ની મધ્યભાગમાં ગોઠવો
– આ હાથ સ્ટનૅમ બોરના નીચેના ભાગમાં જીફર્ડ પ્રોસેસ થી બે આંગળી ઉપર ગોઠવો.
– તમારા એક હાથને હથેળી સ્ટનૅમ પર રાખી બીજો હાથ તમારા હાથ પર જ ગોઠવો બંને હાથની આંગળીઓને લોક કરી દો આ આંગળીઓ સીધી રહેવી જોઈએ.
– એક મિનિટમાં 60 થી 80 વખત કોમ્પ્રેસન આપો.
– છાતીને 3.5 થી 5 cm સુધી કોમ્પ્રેસ કરો.
– કોણીનો ભાગ સીધો રહેવો જોઈએ.
– બે કમ્પ્રેશન વચ્ચે હદયને ફરી ભરવા માટે પ્રેશર હળવું કરો પણ આ સમયે તમારા હાથ chest પરથી હટાવો નહીં.
– જો પેશન્ટ શ્વાસ ન લેતું હોય તો તેને કુત્રિમ શ્વાસ આપવો જરૂરી બને છે
– કુત્રિમ શ્વાસ અને કાર્ડિયેટ કોમ્પ્રેસનનો રેસીયો 1:5 નો છે.
– ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ દવાઓ આપો.
– ફરીથી કેરોટિક પલ્સની તપાસ કરો.
– આ પ્રોસિજર જ્યાં સુધી પેશન્ટના વાઈટલ ફંકશન ફરીથી ન આવે ત્યાં સુધી અન્ય મદદ ન મળે ત્યાં સુધી પેશન્ટ મૃત જાહેર થાય ત્યાં સુધી ચાલુ રાખો.


# choking ( શ્વાસ નળીમાં ખોરાક કે અન્ય વસ્તુ ભરાઈ જાય )

સારવાર
– ઘણી વખત ખોરાક કે અન્ય વસ્તુ દ્વારા શ્વાસ નળી બ્લોક થઈ શકે છે આવી પરિસ્થિતિમાં તાત્કાલિક મૃત્યુ થઈ શકે છે ખોરાક કે અન્ય વસ્તુ દ્વારા શોકિંગ થયું છે તેનું નિદાન તાત્કાલિક થવું જોઈએ તેના માટે નીચેની વસ્તુઓ ધ્યાનમાં રાખવી.
– પેશન્ટ ખાતા ખાતા અચાનક શાંત થઈ જાય.
– પોતાની આજુબાજુના લોકોનું ધ્યાન દોરવા પ્રયત્ન કરે.
– જો તે બોલી શકતો ન હોય કે કરી શકતો હોય તો ઘણી જ સિરિયસ કન્ડિશન ઊભી થઈ શકે છે.
– choking દૂર કરવા માટે બે પદ્ધતિઓ યુઝફૂલ છે.
– 1. Back blow
– 2.heimtich / maneuver .

1.back blow
– પેશન્ટની પાછળની તરફ ઊભું રહેવું.
– એક હાથથી પેશન્ટીના ભાગે સપોર્ટ આપો.
– બીજા હાથથી પેશન્ટ ના પીઠના ભાગે બે ખંભાની વચ્ચે હાથના હથેળીની મદદથી ઝડપથી બ્લો આપવા.
– જ્યાં સુધી અવરોધ દૂર ન થાય ત્યાં સુધી આ પ્રોસેસર રીપીટ કરવી.
– જો અવરોધ છતાં પણ દૂર ન થાય તો heimlich maneuver use કરવો.

heimlich maneuver
– આ પ્રોસેઝર એડલ્ટ પર્સન નું શોક થયેલો એર-વે કલીયર કરવા માટે વપરાય છે.
– પેશન્ટના પાછળના ભાગે ઉભા રહેવું
– તમારા બંને હાથ પેશન્ટની પીઠ આગળથી રબ કરવું.
– બંને હાથ છે પેટથી અંદરના અને ઉપરના ભાગે બ્લો આપવા.
– જરૂર પ્રમાણે પ્રોસીજર રીપીટ કરવી.

# કુતરો કરડ્યું હોય ત્યારે આપવાની પ્રાથમિક સારવાર
– ઘાવને સાબુ વડે વહેતા પાણીમાં ધોઈ નાખો.
– ઘા ની કિનારી કાપી નાખી તે પર સો ટકા કાર્બોનિક એસિડ કે પોટેશિયમ પરમેગેનેટનું દ્રાવણ લગાવો.
– જોખમ વાળા ભાર પર સૂકું જંતુ રહિત ડ્રેસિંગ મૂકો.
– જો લોહી ખૂબ વહેતું હોય તો અટકાવો.
– દર્દીનો હોસ્પિટલ એ લઈ જાઓ.
– કૂતરાને હડકવા પ્રતિબંધક રસી આપી છે કે નહીં તે જાણી લો.
– શેરીઓનું ભટકતું કૂતરું હોય તો પકડી લો અને તેને હડકવાના લક્ષણ ઉત્પન્ન થાય છે કે નહીં તેનું નિરીક્ષણ કરો.