SOCIAL CHANGE (સોશિયલ ચેન્જ) :

• SOCIAL CHANGE નો અર્થ એ છે કે લોકોને કોઈપણ કાર્ય કરવાની અને વિચારવાની રીતોમાં ફેરફાર અથવા તે લોકોની જીવન પદ્ધતિમાં ફેરફાર છે અને તેમાં સામાજિક સ્વરૂપોની રચના અને કામગીરીઓના ફેરફારનો સમાવેશ થાય છે આ બધા જ સામાજિક સંગઠનમાં પરિવર્તન સૂચવે છે.
• સામાજિક સંગઠન ની અંદર સામાજિક સંબંધોમાં ફેરફાર થાય છે જેનો અર્થ થાય છે કે સામાજિક પ્રક્રિયાઓ સામાજિક પેટનૅ અને તેમાં ફેરફાર થવો.
• સામાજિક પરિવર્તનનો અર્થ એ છે કે સમાન્યંતરે સામાજિક ઘટનાઓમાં ફેરફાર થવો.
• સામાજિક ફેરફારોએ જીવનની સ્વીકૃત પદ્ધતિઓમાં વિવિધતા છે પછી ભલે તે ભૌગોલિક પરિસ્થિતિમાં ફેરફારને કારણે સાંસ્કૃતિક સાધનોમાં વસ્તીની રચના અથવા વીચારધારાઓમાં અને પછી ભલે જૂથમાં હસ્તક્ષેપ દ્વારા લાવવામાં આવે.

NATURE OF SOCIAL CHANGE ( નેચર ઓફ સોશિયલ ચેન્જ ):

• સામાજિક પરિવર્તન એ સતત પ્રક્રિયા છે કારણ કે વસ્તી ટેકનોલોજી મુલ્યો અને વિચારધારાઓમાં પરિવર્તન થતું રહે છે આ social changes થી જુદો હોય છે.
• આ changes સમગ્ર વિશ્વના તમામ સમાજોમાં અને તમામ સમાજની જીવન પદ્ધતિઓમાં પણ જોવા મળે છે.
• આ changes કુદરતી રીતે અથવા તો આયોજિત પ્રયત્નોના કારણે થાય છે
• સામાજિક changes કેટલાક સમાજોમાં એટલું ધીમેથી થાય છે કે તેની નોંધ લેવામાં આવતી નથી અને કેટલાક સમાજમાં ઝડપી થાય છે તેનો અર્થ એ છે કે સમાજમાં સામાજિક changes એક સરખું થતું નથી જે દર્શાવે છે કે પરિવર્તનની ગતિ સરખી નથી સમયના changes ને કારણે છે સામાજિક changes વિશે આગાહી કરવી શક્ય નથી આ પરથી સામાજિક changes ની પ્રકૃતિ વિશેષતા મેળવી શકાય છે.
• સામાજિક પરિવર્તન એ સમગ્ર વિશ્વમાં તમામ સમાજમાં થાય છે.
• સામાજિક પરિવર્તન એ આખી કોમ્યુનિટીમાં થાય છે એનો મતલબ સામાજિક પરિવર્તનનો પ્રભાવ એ સમુદાયમાં જોવા મળે છે.
• પરિવર્તનની ઝડપ અને તેની હદ તમામ સમાજમાં સરખી હોતી નથી.
• સામાજિક પરિવર્તન માટે જવાબદાર પરિબળો સમયના પરિવર્તન સાથે એક સરખી નથી તેથી જ સામાજિક પરિવર્તન સમય ના પરિબળથી પ્રભાવિત અને સંબંધિત છે.
• સામાજિક ફેરફારો એ કુદરતી અથવા તો માનવસર્જિત પ્રયત્નોના પરિણામે જોવા મળે છે.
• સામાજિક પરિવર્તનના સ્વરૂપો વિશે આગાહી કરવી મુશ્કેલ હોય છે.
• પરિવર્તન એ સાંકડી પ્રતિક્રિયાઓનો ક્રમ દર્શાવે છે એનો અર્થ એક ભાગમાં ફેરફાર સામાજિક વ્યવસ્થા સામાન્ય રીતે અન્ય અને વધારાના લોકો પર અસર કરે છે જ્યાં સુધી જીવનના સમગ્ર મોડ માં ફેરફાર જોવા ન મળે ત્યાં સુધી સામાજિક પરિવર્તન જોવા મળે છે.
• સામાજિક પરિવર્તન એ ટેકનોલોજી, આર્થિક પરિવર્તન, વગેરે પરિબળો પર આધાર રાખે છે.
• સામાજિક પરિવર્તનમાં કોઈપણ ફિઝિકલ ગ્રુપમાં સુધારા વધારા સામાજિક સંબંધોમાં સુધારા વધારા અને જૂની વિચારધારાઓને બદલે નવી વિચારધારા ને સ્વીકારવી વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
• સામાજિક પરિવર્તન એ સંખ્યાબંધ પરિબળો નું પરિણામ છે.

SOCIAL CHANGE ( સોશિયલ ચેન્જ ):

• સાર્વત્રિક ઘટના.
• સમુદાયમાં પરિવર્તન.
• સામાજિક ચેન્જ હંમેશા સમાન હોતા નથી.
• સમય દ્વારા પ્રભાવિત હોય છે.
• કુદરતી હોય છે.
• રિએક્શન એ હંમેશા સિક્વન્સમાં હોય છે.

PROCESS OF SOCIAL CHANGE ( પ્રોસેસ ઓફ સોશિયલ ચેન્જ ) :

સામાજિક પરિવર્તન એ જે વસ્તુ પર લાગુ પાડવામાં આવે છે તે સમય દ્વારા તફાવત સૂચવે છે સામાજિક પરિવર્તનને ઉત્ક્રાંતિ, પ્રગતિ, અનુકૂલન અને રહેઠાણ જેવા શબ્દો દ્વારા સમજાવી શકાય છે.

Social change Terms used ( સોશિયલ ચેન્જ ટમ્સ યુઝ ):

• EVOLUTION (ઉત્ક્રાંતિ)
• GROWTH (વૃદ્ધિ)
• ADAPTATION (અનુકૂલન),
• PROGRESS (પ્રગતિ),
• REVOLUTION (ક્રાંતિ),
• ACCOMMODATION (આવાસ).

EVOLUTION (ઉત્ક્રાંતિ) :

• ઉત્ક્રાંતિ શબ્દનો ઉપયોગ લેટિન શબ્દમાંથી કરવામાં આવ્યો છે.
• Evolere નો અર્થ થાય છે વિકાસ કરવો અથવા પ્રગટ કરવો.
• ઈવોલ્યુશન એટલે કદ અને બંધારણમાં ફેરફાર તે એક એવી પ્રક્રિયા છે જેમાં છુપાયેલા અથવા ગુપ્ત પાત્રો પ્રગટ થાય છે.
• ઉત્ક્રાંતિ એ બદલાતી વસ્તુઓની પ્રકૃતિ સાથે જોડાયેલા વિવિધ ભાષાઓને ઉજાગર કરે છે જ્યારે અભિવ્યક્તિઓ તેની અંદર કાર્ય કરે છે ત્યારે બદલાતી એકતામાં પરિવર્તન આવવું જોઈએ તેનો અર્થ એ છે કે ઉત્ક્રાંતિમાં ઓબ્જેક્ટ અને તેના પર્યાવરણ સાથે અનુકૂલન બદલાવાનો સમાવેશ થાય છે.
• જર્મન સમાજશાસ્ત્ર von baer ના મતે વિભિન્નતા એ ક્રમ અને એકીકરણ ની પ્રક્રિયા તરીકે ઉત્ક્રાંતિ નો ખ્યાલ વિકસાવ્યો હતો.
• સોસાયટી નું કદ અને બંધારણમાં વધારો કરીને એકીકરણ દર્શાવે છે જે જોઈ શકાય છે કે સંરચના એટલે કે સંસ્કારી સમાજો ની સાથે સમાજની સંખ્યા અથવા વસ્તી વધી છે.
• ઉત્ક્રાંતિમાં શું સંગતતા અને વિવિધતામાં પ્રગતિનો પણ સમાવેશ થાય છે તે ક્રમિક પ્રગતિશીલ છે અને વિશાળ ઉત્ક્રાંતિ થાય તેવી રીતે થાય છે.
• ઉત્ક્રાંતિએ જૂના જૂથના ધોરણોથી અલગ થવાની અને તે નવા ધોરણ હાંસલ કરવાની પ્રક્રિયા છે સામાજિક ઉત્ક્રાંતિ કાલ્પનિક નથી પરંતુ મેકલેવર અનુસાર વાસ્તવિક છે.

GROWTH (ગ્રોથ):

• ગ્રોથ નો મતલબ એ ડાયરેક્ટ કોઈ પણ વસ્તુ અથવા તો કોઈ પણ બદલાવ હોય તો તેનું જથ્થામાં બદલાવ આવે છે.
• ઉદાહરણ તરીકે લોકોની સંખ્યામાં વધારો થતો જોવા મળે છે બીજા શબ્દોમાં ગ્રોથ એટલે વસ્તી વધારો. ગ્રોથનો અર્થ સામાજિક બદલાવ એ સાઈઝમાં થાય છે.

ADAPTATION (એડેપ્ટેશન):

• એડેપ્ટેશન એટલે વિવિધ પરિસ્થિતિઓમાં ગોઠવણ.
• તે વિવિધ પરિસ્થિતિઓમાં પહોંચી વળવા નું એક પ્રકારનો બદલાવ છે અધ્યતન ટેકનીક અને તેના સાથે લોકોની બદલાતી પરિસ્થિતિઓ સામે પહોંચી વળવા માટેનો આ એક પ્રકારનો બદલાવ છે કે જેમાં લોકો પોતાને પરિસ્થિતિ પ્રમાણે અનુકૂળ કરે છે આ બધું એક સામાજિક પરિવર્તન લાવે છે.

PROGRESS (પ્રોગ્રેસ) :

• પ્રગતિ એટલે વિકાસ.
• According to ogburn પ્રગતિ એ એક ઉદ્દેશ્ય તરફની ચળવળ છે જે સારા ભવિષ્ય માટે આગળ વધવા માટે કાર્ય કરવામાં આવે તેને પ્રોગ્રેસ કહે છે.
• પ્રગતિ એ પરિવર્તન છે પરંતુ આ પરિવર્તન એ કોઈ પણ ઇચ્છિત અથવા માન્ય દિશામાં હોય તો તે પરિવર્તન છે આ પ્રગતિએ ગમે તે દિશામાં ન હોવી જોઈએ પ્રગતિની કોઈપણ એક ચોક્કસ દિશા હોવી જરૂરી છે.
• પ્રગતિ નો અર્થ છે વધુ સારા માટે બદલાવ જે મૂલ્યનું નિર્ણય જણાવે છે. પ્રગતિમાં ગૌરવ નો વધારો, સ્વતંત્રતાનો આદર, સ્વતંત્રતાને પ્રોત્સાહન, અને પ્રકૃતિના કાર્યનું સૌંદર્યલક્ષી આનંદનો સમાવેશ થાય છે.
• જે સમાજના સામાજિક જીવનને તમામ ભાષાઓને ઇચ્છિત અંત તરફ આગળ વધે તો તેમની પ્રગતિ થાય છે અને જ્યારે તે ઇચ્છિત ધ્યેય પૂર્ણ કરે છે ત્યારે તેને પ્રગતિ કહેવામાં આવે છે.

According to mazundar h.t ના જણાવ્યા મુજબ પ્રગતિમા નીચેની બાબતો હોવી જરૂરી છે.

• મનુષ્યની પ્રતિષ્ઠા વધારવી.
• દરેક માનવજાત માટે આદરની ભાવના હોવી.
• આધ્યાત્મિક શોધ માટે સતત વધતી સ્વતંત્રતા.
• પ્રકૃતિના કાર્યનો સુંદરીલક્ષી આનંદ.
• સામાજિક વ્યવસ્થા જે મૂલ્યોને પ્રોત્સાહન આપે છે.
• જીવન અને સ્વતંત્રતાને પ્રોત્સાહન આપવું.
• આમ પ્રગતિએ સમાજનો જ ફાયદો છે.

REVOLUTION (રિવોલ્યુશન):

• ક્રાંતિ એટલે અચાનક અને મોટું પરિવર્તન તે સામાજિક પરિવર્તન લાવે છે.
• પેનિસિલિન દવાની શોધ થી દવાની ક્રાંતિ આવી.
• જ્યારે કમ્પ્યુટર જેવી અદ્યતન ટેકનોલોજીનો વિચાર કરવા માનવીનું જીવન બદલાઈ ગયું.

ACCOMMODATION ( એકોમોડેશન ):

• આવાસ એ નવા વાતાવરણમાં પોતાની શમ આયોજિત કરવાનું છે ગમે તેવી ભૌતિક અને સામાજિક વાતાવરણ હોય તો પણ તેમાં એકોમોડેશન કરવાનું હોય છે .    
• આવાસ એ સામાજિક પ્રગતિ છે તે લોકોના વર્તનમાં પરિવર્તન છે જે તેમને પર્યાવરણ સાથે સંતુલિત થવામાં મદદ કરે છે.

According to maclaver:

• આવાસ એ પ્રક્રિયાનો ઉલ્લેખ કરે છે જે તેને પર્યાવરણ સાથે સુમેળની ભાવના પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
• આવાશ એ સામાજિક પરિવર્તન સાથે સંબંધિત પ્રક્રિયા છે.
• સામાજિક પરિવર્તનની પ્રક્રિયામાં વૃદ્ધિ, પ્રગતિ, ઉત્ક્રાંતિ ,ક્રાંતિ અને અનુકૂલન અને આવાસ નો સમાવેશ થાય છે અને આ બધા એક-બીજા સાથે સંબંધિત હોય છે.

FACTORS AFFECTING SOCIAL CHANGE (સોશિયલ ચેંજને અફેક્ટ કરતા ફેક્ટર):

સમાજમાં સામાજિક પરિવર્તન જોવા મળ્યું છે જે સમયાંતરે થતુ રહે છે.

આ પરિવર્તન સમાજથી સમાજમાં ભિન્ન હોય છે તે એક સમાજમાં ઝડપી હોઈ શકે છે અને બીજા સમાજમાં ધીમું હોય છે તે છે સામાજિક પરિવર્તનને પ્રભાવિત કરતા અનેક પરિબળો છે.

• Biological Factor (જૈવિક પરિબળ),
• Physical Factor (ભૌતિક પરિબળ)
• Technological Factor (ટેકનોલોજીકલ ફેક્ટર),
• Cultural Factors (સાંસ્કૃતિક પરિબળ) .

Biological Factor,(જૈવિક પરિબળ).

• વનસ્પતિ ,પ્રાણીઓ ,અને મનુષ્ય સહિતના જૈવિક પરિબળો નો સમાવેશ થાય છે.
• લોકોની સંખ્યા,
• મનુષ્યનું બંધારણ,
• સફળ પેઢીઓની વારસાગત ગુણવત્તા
• સમાજમાં આનંદની લહેર હંમેશા બદલાતી રહે છે .
• આ પ્રાચીન સમયમાં જીવન અને વર્તમાન સમયના લોકોના જીવન પરથી જોઈ શકાય છે .
• આ પરિવર્તન ધીમે ધીમે આવ્યો છે.
• જો સમાજમાં છોકરીઓની સંખ્યા વધશે તો જ લગ્ન અને કુટુંબ ની વિવિધ વ્યવસ્થાઓ આવશે.
• મેડિકલ અને સેનેટરી સ્થિતિઓમાં સુધારો થવાને કારણે ઊંચા જન્મદરના પરિણામ વસ્તીમાં વધારો અને મૃત્યુ દર પણ ઓછો થાય છે.
• જીવન ધોરણમાં ફેરફાર સાથે લોકોના વલણમાં પણ પરિવર્તન આવ્યું છે.
• પરિવારનું ઘરની સ્ત્રીની સ્થિતિ , પરિવારના સભ્યો વચ્ચેના સંબંધ, અને પરિવારની આત્મ નિર્ભરતામાં ફેરફાર કરશે.
• વસ્તી વૃદ્ધિ લોકોને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય અને જીવનશક્તિને અસર કરે છે.
• ઉપરોક્ત પરિબળ પરથી જોઈ શકાય છે કે વસ્તીની ગુણવત્તા સામાજિક માળખું અને સામાજિક સંસ્થાઓને અસર કરે છે તેથી જેવી પરિબળોમાં તે બધા જ પરિબળો શામિલ હોય છે જે વસ્તી વૃદ્ધિમાં પરિવર્તન માટે જવાબદાર હોય છે.

ઉદાહરણ તરીકે:

• જન્મદર,
• મરણ દર,
• બાળ મૃત્યુદર,
• બાળક અને વૃદ્ધની સંખ્યામાં વધારો,
• સ્ત્રી અને પુરુષ ગુણોત્તર વચ્ચે અસમાનતા,
• વિકલાંગોની સંખ્યામાં વધારો,
• ગામડામાં રહેવાવાળા માણસની સંખ્યામાં વધારો.

જીવન ધોરણ ઘટી જાય છે.

PHYSICAL FACTOR ( ફિઝિકલ કારણો ):

આમાં અમુક પ્રકારના એવા ફિઝિકલ કારણો આપેલા છે કે જે સોસાયટી બદલવા માટે જવાબદાર હોય છે.

ભૌગોલિક વાતાવરણ,

• તુફાન,
• ભૂકંપ,
• પુર,
• ઓચિંતુ ફેરફાર,
• જ્વાળામુખી ફાટવો, વગેરે…

એવું જાણવા મળ્યું છે કે ભૌતિક વાતાવરણ સામાજિક પરિસ્થિતિ ને નિયંત્રિત કરે છે પર્યાવરણ સંસ્કૃતિના વિકાસને પરવાનગી આપે છે અથવા મર્યાદિત કરે છે.

geographical environment (ભૌગોલિક પર્યાવરણ):

• ભૌગોલિક પર્યાવરણ ખૂબ જ ધીમે ધીમે બદલાય છે .
• આ સમાન ભૌગોલિક વાતાવરણ અત્યંત અલગ સંસ્કૃતિનું સમર્થન આપી શકે છે ,
• એવું જોવા મળ્યું છે કે ભૌગોલિક સેટિંગ એ માણસ દ્વારા બનાવેલા એક  ભાગ છે .
• માણસ સામાજિક સંબંધો ધરાવતા સમાજમાં રહે છે.
• તેથી મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં ભૌગોલિક વાતાવરણ સામાજિક પરિવર્તન પેદા કરે છે.

STROM (તુફાનો) :

• તુફાન એ સમાજની રચના કદ અને બંધારણમાં ફેરફાર કરે છે.
•  જેમાંથી સામાજિક સંબંધો પર પણ અસર થાય છે, મતલબ કે આના કારણે સામાજિક પરિવર્તન આવી શકે છે.

 EARTHQUAKES (ધરતીકંપ) :

•  ધરતીકંપ ના કારણે કુદરતી સંસાધનોનું વિનાશ થાય છે,અને મનુષ્યનું નુકસાન થાય છે.
•  તે સમાજમાં મહત્વપૂર્ણ ફેરફારો માં પરિણમે છે આ રીતે સામાજિક પરિવર્તન થાય છે.

FLOODS (પુર):

•  પૂરે ધોવાઈ ગયેલા ગામોની જગ્યાએ નવાગામોને જન્મ આપી શકે છે
•  પુર માંથી બચવા માટે ડેમ બનાવવાની જરૂર પડશે.
•  આ બધું જ સામાજિક પરિવર્તન તરફ દોરી રહ્યું છે.

 EPICAL CHANGES (યુગકાલીન ફેરફાર)

 કેટલીક વાર યુગના એવા ફેરફાર થાય છે કે જે પૃથ્વીની સપાટીના ભાગોને ઉભા કરે છે ,અને અમુક ભાગ હોય તે ડૂબી જાય છે આ ફેરફારો સમાજના પરિવર્તનમાં મોટો ભાગ ભજવે છે.

VOLCANIC CHANGES (જ્વાળામુખી વિસ્ફોટ)

•  જ્વાળામુખી વિસ્ફોટ નવા લાવા માટે તૈયાર હોય છે.
• તેના કારણે સોસાયટીમાં બદલાવો આવે છે.

MISCELLANEOUS (અન્ય પરિબળો)

• જેવા કે તાપમાનમાં ફેરફાર,
• અમુક સ્ત્રોતોની અવેલેબિલિટી ન હોવી જોઈએ કે કોલસાઓ, લોખંડ ,તેલ ,વગેરે
• કુદરતી સંસાધનો નો અભાવ.

 TECHNOLOGICAL FACTOR (ટેકનોલોજીકલ ફેક્ટર ):

• ટેકનોલોજીકલ ફેરફારો એ કેટલીક સંસ્થાઓમાં વિવિધતા નું કારણ છે
•  મશીન ટેકનોલોજી ની શરૂઆતથી માત્ર આર્થિક જ બદલાવ આવ્યો નથી પરંતુ સમાજનું માળખું પણ સામાજિક જૂથોના સ્વરૂપમાં ધીમે ધીમે અવમૂલન તરફ દોરી રહ્યું છે.
• ટેકનોલોજી આપણા વાતાવરણને બદલીને સમાજને બદલી નાખે છે.
• જેમાં આપણે બદલામાં અનુકૂલન કરીએ છીએ આ ફેરફાર સામાન્ય રીતે ભૌતિક વાતાવરણમાં હોય છે. અને ફેરફારો સાથે જે ગોઠવણ થાય છે તે ઘણી વખત રિવાજો અને સામાજિક સંસ્થાઓ માટ ફેરફાર કરે છે.