Q-1 a) Define pediatric nursing. પીડીયાટ્રીક નર્સિંગની વ્યાખ્યા આપો.03

PEDIATRIC NURSING (પીડીયાટ્રીક નર્સિંગ):
પીડીયાટ્રીક નર્સિંગ એ નર્સિંગની એક બ્રાન્ચ છે. જે CONCEPTION થી એડોલેશન્સ એઈજ સુધીના બાળકોમા હોલીસ્ટિક નર્સિંગ કેર પ્રોવાઇડ કરે છે. જેનો મુખ્ય ધ્યેય એ બાળકોનુ ગ્રોથ અને ડેવલપમેન્ટ યોગ્ય રહે અને બાળકનો ફિઝિકલ, મેન્ટલ અને સોશિયલ વેલબીઇંગ ડેવલપમેન્ટ માટેનો છે. પીડીયાટ્રીક નર્સિંગ મા પ્રિવેન્ટીવ, પ્રોમોટીવ, ક્યુરેટિવ અને રીહેબીલીટેટીવ નર્સિંગ કેર આ ગ્રુપના દરેક બાળકોમા આપવામા આવે છે.

b) Write qualities of pediatric nurse. પીડીયાટ્રીક નર્સની કવોલીટીસ લખો.04

પીડીયાટ્રિક નર્સની ક્વાલીટીસ (Qualities of a Pediatric Nurse)

પીડીયાટ્રિક નર્સ (Pediatric Nurse) એ બાળકોના હેલ્થ (Health) કેર માટે વિશિષ્ટ રીતે ટ્રેઇન થયેલી નર્સ હોય છે, જે ન્યુબોર્ન (Newborn) થી લઇને એડોલેસન્સ (Adolescence) સુધીના બાળકોના ટ્રીટમેન્ટ (Treatment) તથા તેના સંદર્ભમાં આવતી જરૂરી હેલ્થકેર સેવાઓમાં સહાય કરે છે. નીચે પીડીયાટ્રિક નર્સમાં હોવી જોઈએ એવી મુખ્ય ક્વાલીટીસ (Qualities) દર્શાવવામાં આવી છે:

1.કોમ્પેશન (Compassion) : સહાનુભૂતિ અને કરુણા

Compassion એટલે પેશન્ટ (Patient) માટે દિલથી કાળજી લેવી અને તેમના દુઃખને સમજવાનો પ્રયાસ કરવો. બાળક પેશન્ટ મોટા ભાગે પોતાનો દુખાવો સ્પષ્ટ રીતે વ્યક્ત કરી શકતો નથી, તેથી પીડીયાટ્રિક નર્સ માટે તેમની લાગણીઓ અને જરૂરિયાતો સમજવી ખૂબ મહત્વપૂર્ણ હોય છે.

2.પેશન્સ (Patience) : ધીરજ અને શાંતિ

બાળક પેશન્ટ ઘણીવાર ડરેલા, તણાવગ્રસ્ત અથવા સહકાર ન આપતા હોય છે. Patience એ એવી ગુણવત્તા છે જે નર્સને દરેક સ્થિતિમાં શાંતિ જાળવવા માટે મદદરૂપ બને છે. બાળકો સાથે ધીરજપૂર્વક વર્તવું એ સારી ટ્રીટમેન્ટ માટે આવશ્યક છે.

3.કમ્યુનિકેશન સ્કિલ્સ (Communication Skills) : સારી સંવાદ કુશળતા

Communication Skills એ પીડીયાટ્રિક નર્સ માટે ફરજિયાત છે. નર્સે બાળક પેશન્ટ, તેમના પેરેન્ટ્સ અને અન્ય હેલ્થકેર પ્રોફેશનલ્સ સાથે સ્પષ્ટ અને અસરકારક રીતે વાતચીત કરવી આવડવી જોઈએ, જેથી ટ્રીટમેન્ટ પ્રક્રિયા સરળ બને.

4.ઑબ્ઝર્વેશનલ સ્કિલ્સ (Observational Skills) : નિરીક્ષણ ક્ષમતા

Observational Skills દ્વારા નર્સ બાળક પેશન્ટના નાના નાના લક્ષણોને પણ ઓળખી શકે છે. તેઓના રેસ્પીરેશન (Respiration), ટેમ્પરેચર (Temperature), બોડી લેન્ગવેજ (Body Language) વગેરેનું સાચું નિરીક્ષણ કરીને યોગ્ય ટ્રીટમેન્ટ માટે સહાય કરે છે.

5.ક્લિનિકલ નોલેજ (Clinical Knowledge) : વૈજ્ઞાનિક અને તબીબી જ્ઞાન

Clinical Knowledge પીડિયાટ્રિક નર્સ માટે જરૂરી છે. તેમાં ડેવલોપમેન્ટલ સ્ટેજીસ (Developmental Stages), ઇમ્યુનાઇઝેશન શેડ્યૂલ (Immunization Schedule), પીડિયાટ્રિક ડોઝિંગ (Pediatric Dosing) અને ઇમરજન્સી રિસ્પોન્સ (Emergency Response) જેવી વાતો આવરી લેવાય છે.

6.એડપ્ટેબિલિટી (Adaptability) : પરિસ્થિતિ અનુસાર ઢળવાની ક્ષમતા

Adaptability એ એવી એબીલીટી છે કે જ્યાં નર્સ ઝડપથી બદલાતા પરિસ્થિતિમાં પણ કામ કરી શકે. બાળક પેશન્ટની હેલ્થ સ્થિતિ ઝડપથી બદલાઈ શકે છે, ત્યારે યોગ્ય નિર્ણય લેવામાં એ ગુણવત્તા ઉપયોગી બને છે.

7.એટેન્શન ટૂ ડિટેઈલ (Attention to Detail) : દરેક નાની માહિતીનું ધ્યાન રાખવું

Attention to Detail એટલે દવાઓની માત્રા, લક્ષણોની નોંધણી, રિપોર્ટ્સ વગેરેની ચોકસાઈ રાખવી. પીડિયાટ્રિક પેશન્ટમાં નાની ભૂલ પણ મોટી સમસ્યા ઊભી કરી શકે છે.

8.ઇમોશનલ સ્ટેબિલિટી (Emotional Stability) : ભાવનાત્મક સમતુલન

Emotional Stability દ્વારા નર્સ સ્ટ્રેસફુલ સીચ્યુએશનમાં પણ સ્વસ્થ મનથી કાર્ય કરી શકે છે. પેશન્ટની હેલ્થ સ્થિતિ ખરાબ હોય ત્યારે પોતાની લાગણીઓ નિયંત્રિત રાખવી જરૂરી બને છે.

9.ટીમવર્ક (Teamwork) : સહયોગી રીતે કામ કરવાની એબીલીટી

Teamwork એ એવી ગુણવત્તા છે જેમાં નર્સ ડોક્ટર, અન્ય નર્સ અને હેલ્થકેર સ્ટાફ સાથે મળીને કામ કરે છે. એક સારી ટીમવર્ક પેશન્ટના ટ્રીટમેન્ટને વધુ અસરકારક બનાવી શકે છે.

10.ફેમિલી-સેન્ટર્ડ કેર એપ્રોચ (Family-Centered Care Approach):

Family-Centered Care એ પદ્ધતિ છે જેમાં પેશન્ટના પેરેન્ટ્સ અને પરિવારના સભ્યોને ટ્રીટમેન્ટની પ્રક્રિયામાં જોડવામાં આવે છે. પીડિયાટ્રિક નર્સ માતા-પિતાને હેલ્થ વિશે સમજાવે છે અને તેમને પણ આત્મવિશ્વાસ આપે છે.

આ દરેક ક્વોલિટી એ પીડિયાટ્રિક નર્સને બાળક પેશન્ટના સંપૂર્ણ હેલ્થ કેર માટે યોગ્ય અને બહેતર હેલ્થકેર પ્રોવાઇડર બનાવે છે.

c) Discuss nurse’s responsibilities in preventive pediatrics. પ્રીવેન્ટીવ પીડીયાટ્રીકસમાં નર્સની જવાબદારીઓની ચર્ચા કરો. 05

પ્રિવેન્ટીવ પીડીયાટ્રિક્સમાં નર્સની રીસ્પોન્સીબીલીટીસ (Nurse’s Responsibilities in Preventive Pediatrics):

પ્રિવેન્ટીવ પીડીયાટ્રિક્સ (Preventive Pediatrics) એ બાળકના જન્મ પહેલા (એન્ટીનેટલ પીરીયડ) (Antenatal Period) થી લઈને એડોલેશન્સ (Adolescence) સુધીના સમયગાળામાં થતી હેલ્થ (Health) પ્રોબ્લેમ્સ ને પ્રિવેન્ટ કરવી, આઇડેન્ટીફાઇ કરવું અને કંટ્રોલ કરવું એ હેતુ ધરાવે છે. પીડિયાટ્રિક નર્સ (Pediatric Nurse) આવા પ્રિવેન્ટીવ કેર (Preventive Care) માટે ખુબ જ મહત્વપૂર્ણ રોલ પ્લે કરે છે. નીચે તેનું વિગતવાર વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે:

1.ઇમ્યુનાઇઝેશન સર્વીસીસ (Immunization Services):

પીડિયાટ્રિક નર્સ બાળકોને સમયસર ઇમ્યુનાઇઝેશન (Immunization) અપાવવામાં હેલ્પ કરે છે. તે વેક્સિન (Vaccine)ના યોગ્ય શેડ્યૂલ (Schedule) અનુસાર માહિતી આપે છે, નર્સ એ વેક્સિન એડમિનિસ્ટર (Administer) કરે છે અને પેરેન્ટ્સને તેના સાયડ ઈફેક્ટ્સ (Side Effects) વિશે ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરે છે.

2.ગ્રોથ અને ડેવલપમેન્ટ મોનિટરિંગ (Growth and Development Monitoring):

નર્સ નિયમિત રીતે બાળકના વેઇટ, હાઇટ અને ડેવલોપમેન્ટલ માઇલસ્ટોન (Developmental Milestones)નું અવલોકન કરે છે. જો કોઈ ડિલે (Delay) જોવા મળે તો તેનું ટાઇમ્લી ડાયગ્નોસીસ થાય તે માટે પેરેન્ટ્સ અને પીડિયાટ્રિશિયન (Pediatrician)ને રિફર કરે છે.

3.પેરેન્ટલ એજ્યુકેશન (Parental Education):

નર્સ પેરેન્ટ્સને ન્યુટ્રીશન (Nutrition), હાઈજિન (Hygiene), ઇન્ફેક્શન પ્રિવેન્શન (Infection Prevention), ફર્સ્ટ એઇડ (First Aid), અને હોમ કેર (Home Care) વિશે એજ્યુકેશન આપે છે. તે પેરેન્ટ્સને નવા જન્મેલા બાળકની કાળજી લેવાના યોગ્ય પદ્ધતિઓ શીખવે છે.

4.સ્ક્રીનિંગ અને અર્લી ડિટેક્શન (Screening and Early Detection):

નર્સ બાળકમાં ઉદાહરણ તરીકે વિઝ્યુઅલ ડિરેક્ટ (Visual Defect), સાંભળવામાં તકલીફ (Hearing Loss), અથવા જનમજાત બીમારીઓ (Congenital Disorders) માટે Screening કરે છે. Early Detection દ્વારા સિવ્યર કન્ડિશન પહેલા ઓળખી શકાય છે અને સમયસર ટ્રીટમેન્ટ (Treatment) શક્ય બને છે.

5.ન્યુટ્રિશનલ કાઉન્સેલિંગ (Nutritional Counseling):

માલન્યૂટ્રિશન (Malnutrition), ઓબેસિટી (Obesity) અને એનિમિયા (Anemia) જેવી સમસ્યાઓ માટે પીડિયાટ્રિક નર્સ માતા-પિતા અને કેયરગિવર્સને યોગ્ય Nutritional Counseling આપે છે. તે સરસ રીતે ભોજન યોજના સમજાવે છે અને જરૂરી સમયે પીડિયાટ્રિશિયનને રિફર કરે છે.

6.હેલ્થ એડ્યુકેશન (Health Education):

નર્સ સ્કૂલો અને કમ્યુનિટી લેવલ પર બાળકો અને પેરેન્ટ્સને હેલ્થ એડ્યુકેશન પ્રોગ્રામમાં ઇનવોલ્વ કરે છે. તેમાં પર્સનલ હાઇજિન (Personal Hygiene), ઓરલ હેલ્થ (Oral Health), મેન્ટલ હેલ્થ (Mental Health) અને સેક્શ્યુલ એજ્યુકેશન (Sexual Education) વિશે માહિતી આપે છે.

7.કમ્યુનિટી આઉટરીચ અને ફોલો-અપ (Community Outreach and Follow-up):

નર્સ આવા બાળકો સુધી પહોંચે છે જે આરોગ્ય કેન્દ્ર સુધી ન આવી શકે. Community Outreach દ્વારા નર્સ પીડિયાટ્રિક હેલ્થ સેવા ઘરે પહોંચી આપે છે અને Follow-up દ્વારા અગાઉ કરાયેલ ટ્રીટમેન્ટ કે રિફરલ્સના પરિણામો જોવે છે.

8.ઇન્ફેક્શન કંટ્રોલ અને હાઈજિન જાળવણી (Infection Control and Hygiene Maintenance):

નર્સ બાળકોમાં રોગચાળો ન ફેલાય તે માટે રેગ્યુલર હેન્ડવોશિંગ (Handwashing), સેનીટાઈઝેશન (Sanitization) અને પ્રૉપર વેસ્ટ ડિસ્પોઝલ (Proper Waste Disposal) જેવી પ્રવૃત્તિઓમાં ટ્રેઇનિંગ આપે છે અને દેખરેખ રાખે છે.

9.મેન્ટલ અને બિહેવ્યરલ મોનિટરિંગ (Mental and Behavioral Monitoring):

નર્સ બાળકના વર્તન, ભાવનાત્મક સ્થિતિ અને શિક્ષણપ્રતિ માનસિક પ્રતિક્રિયા પર ધ્યાન આપે છે. Mental Health Issues જેમ કે એન્ઝાયટી (Anxiety), ડિપ્રેશન (Depression), ADHD વગેરેને સમયસર ઓળખી રિફર કરે છે.

10.ક્રાઇસિસ ઇન્ટરવેન્શન (Crisis Intervention):

કેટલાક બાળકોમાં ઘરેલું હિંસા (Domestic Violence), બુલિંગ (Bullying), અથવા દુર્વ્યસનના સંકેત હોય શકે છે. નર્સ તે સમયે યોગ્ય Crisis Intervention કરે છે અને સંબંધી સેફ્ટી અને રિહેબિલિટેશન સેવાઓ માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરે છે.

પ્રિવેન્ટીવ પીડીયાટ્રિક્સ (Preventive Pediatrics) એ ફક્ત બીમારીના ટ્રીટમેન્ટ કરતા વધુ મહત્વનું ક્ષેત્ર છે – એ ડિસીઝ થવાની પહેલાં મેઝર્સ લેવાથી સંબંધિત છે. પીડિયાટ્રિક નર્સ આ ક્ષેત્રમાં પોઝિટિવ ચેન્જ માટે કી રોલ ભજવે છે. તેના દ્રારા બાળક પેશન્ટની સંપૂર્ણ હેલ્થ અને વેલ્બીંગ માટે લાંબા ગાળાની સકારાત્મક ઇફેક્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે.

OR

a) Define growth and development of child. બાળકના ગ્રોથ અને ડેવલપમેન્ટની વ્યાખ્યા આપો.03

Growth- ગ્રોથ

ગ્રોથ એ ફિઝિકલ મેચ્યુરેશન છે જેમા શરીરની ટીશ્યુના નંબર અને સાઈઝમા વધારો થાય છે તથા શરીરના ઓર્ગન ના સાઈઝ અથવા નંબરમાં વધારો થાય છે.જેમા ગ્રોથમા વધારો એ સેલના વિભાજનના કારણે અને સેલની અંદરના ઘટકો મા વધારો થવાથી બોડી નુ ગ્રોથ થાય છે.બોડીમા ગ્રોથના કારણે થતા ચેન્જીસ એ ઇંચ/સેન્ટીમીટર અને પાઉન્ડ/કિલોગ્રામમા માપવામા આવે છે.ગ્રોથ એ પ્રોગ્રેસિવ અને માપી શકાય તેવુ હોય છે જેમા હાઇટ અને વેઈટમા વધારો થાય છે.સારા ન્યુટ્રીશન થી ગ્રોથમા યોગ્ય રીતે વધારો એ ઉમર પ્રમાણે જોવા મળે છે આથી સારો ખોરાક લેવાથી સારો ગ્રોથ થાય છે.

OR

ગ્રોથ એટલે ફિઝિકલ મેચ્યુરેશન જેમા બોડી ના વેરિયસ ઓર્ગન ની સાઈઝ અને શેપ મા વધારો થાય છે. જે સેલનુ મલ્ટિપ્લિકેશન અને ઇન્ટ્રા સેલ્યુલર સબસ્ટન્સ મા વધારો થવાના લીધે જોવા મળે છે. ગ્રોથના ચેન્જ ને મેજર કરી શકાય જે સેન્ટીમીટર અને કિલોગ્રામ મા હોય છે.

Development : ડેવલોપમેન્ટ:

ડેવલોપમેન્ટ એ એવી પ્રોસેસ છે કે જેમા ફંકશનલી અને ફિઝિયોલોજીકલ બોડી મેચ્યોર જોવા મળે. ડેવલોપમેન્ટમા સ્કીલ અને ફંકશન કરવાની કેપેસિટી મા વધારો થાય છે. જેમા સાયકોલોજીકલ, ઈમોશનલ અને સોશિયલ ચેન્જ થાય છે. ડેવલોપમેન્ટને મેજર કરવુ ડીફીકલ્ટ છે પરંતુ તેને મેઝર કરી શકાય છે.

b) Discuss factors influencing on growth and development of child. બાળકના ગ્રોથ અને ડેવલપમેન્ટ પર અસર કરતા પરિબળો જણાવો.04

ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટને અફેક્ટ કરતા ફેક્ટર્સ (Fctores Affectiong Growth and Development ):

કેટલાક ફેકટર જે ગ્રોથ ની પ્રોસેસને પ્રોમોટીંગ અથવા ઇનહીબિટ કરે છે. જેમા બે ફેક્ટર હોય છે. એન્વાયરમેન્ટલ ફેક્ટર
હેરીડીટરી ફેક્ટર

(1) હેરિડિટરી ફેક્ટર

જિનેટિક ફેક્ટર તે ઈમ્પોર્ટન્ટ ફેક્ટર છે. જે બાળકના ગ્રોથ અને ડેવલપમેન્ટ ને અફેક્ટ કરે છે. જે હાઈટ, બોડી સ્ટ્રક્ચર , સ્કીન નો કલર ,આઈ, અને હેરને અફેક્ટ કરે છે.

જે પેરેન્ટ્સના જીન ઉપર આધાર રાખે છે. જો પેરેન્ટ્સ ની હાઈટ વધારે હોય તો તેના બાળકની પણ હાઈટ વધારે હોઈ , જેના પેરેન્ટ્સ હાયલી ઇન્ટેલિજન્ટ હોય તો તેનું બાળક પણ હાઈલી ઇન્ટેલિજન્ટ બને, જેવા કેટલાક ફેક્ટર જે બાળકને અફેક્ટ કરે છે.

કેટલીક જીનેટીક બીમારીઓ જે બાળકના ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટને અફેક્ટ કરે છે જેમ કે થેલેસેમિયા, હિમોફીલિયા.

તો બાળક તે બીમારીની સાથે ક્રોમોઝોમલ એબનોર્માલિટી પણ જોવા મળે છે જેમાં ડાઉન જોવા મળે છે.

આ ઉપરાંત જાતિ એ પણ બાળકના ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ ને અફેક્ટ કરે છે. જો મેલ બેબી તે હેવી અને લોંગર હોય છે ફીમેલ બેબી કરતા, ગર્લ્સ તે બોઇસ કરતા પહેલા મેચ્યોર થાય છે. પરંતુ હાઈટ અને વેટ તે બોઇસ ની કંપેરમાં ઓછો હોય છે.

રેસ અને નેશનાલીટી માં પણ અલગ અલગ રેસિયલનુ અલગ અલગ ટાઇમે ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ થાય છે અને તેની ફિઝિકલ કેરેક્ટરિસ્ટિક તે નેશનલ ગ્રુપ વાઇસ અલગ હોય છે.

(2) એનવાયરમેન્ટલ ફેક્ટર્સ

પ્રિનેટલ ફેક્ટર

ઇન્ટ્રા યુટેરાઈન એન્વાયરમેન્ટ તે ફીટલના ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટને અફેક્ટ કરે છે

મેટરનલ માલન્યુટ્રીશન

જો મધર તે ડ્યુરિગ પ્રેગ્નેન્સી પ્રોપર ડાયટ નહીં લે અને એનિમિયા જો હોય તો ઇન્દ્રા યુટેરાઇન ગ્રોથ રીટારડેશન જોવા મળે, લો બર્થ-વેટ, પ્રીટર્મ બેબી અને આગળ ની લાઇફમા તેના ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટમા ડિસ્ટર્બન્સ આવે છે.

મેટરનલ ઇન્ફેક્શન

કેટલાક ઇન્ટરા યુટેરેટ ઇન્ફેક્શન જેવા કે એચઆઇવી, હિપેટાઇટિસ જે પ્લેસેન્ટા દ્વારા ફીટલમા ટ્રાન્સમિટ થાય છે અને તેના ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટને અફેક્ટ કરે છે. જેના કારણે કંજેનાઈટલ એનોમલીઝ અને કંજેનાઈટલ ઇન્ફેક્શન જોવા મળે છે.

મેટરનલ સબસ્ટન્સ એબ્યુસ

કેટલીક ટેરાટોજીનિક ડ્રગ જ્યારે પ્રેગ્નેન્સીમા લેવામા આવે તો તેના કારણે કંજેનાઈટલ માલ ફોર્મેશન થાય છે અને સ્મોકિંગ, ટોબેકો, આલ્કોહોલ તે પણ ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટને અફેક્ટ કરે છે.

મેટરનલ ઇલનેસ

હાઈપરટેન્શન, એનિમિયા, હાર્ટ ડીસીઝ, હાયપોથાઈરોડીઝ્મ, ડાયાબિટીસ, ક્રોનીક રીનલ ફેલ્યોર, હાઇપર પાઇરેક્સિયા વગેરે કન્ડિશન્સ જે ફીટલ ના ગ્રોથને અફેક્ટ કરે છે. આયોડિન ડેફીસીયન્સી મધર મા જોવા મળે તો તેના કારણે બેબી મેન્ટલી રિટારર્ડેસન જોવા મળી શકે છે.

મિસેલેનિયસ

પ્રિ નેટલ કન્ડિશન તે ફિટસના ગ્રોથને અફેક્ટ કરે છે. જેમા યુટેરાઇન માલફોર્મેશન, માલ પોઝીશન ઓફ ધ ફીટસ, બાઈ કોર્નું યુટ્રસ, ઓલીગો હાઈડ્રો એમ્નીઓસ, પોલી હાઈડ્રોમિનસ વગેરે ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટમાં અફેક્ટ કરે છે.

પોસ્ટ નેટલ એન્વાયરોમેન્ટલ ફેક્ટર્સ

ગ્રોથ પેટર્ન

ગ્રોથ પેટર્ન તે એટ બર્થ બાળકની સાઈઝ પ્રમાણે હોય છે. જો બાળક તેનો બર્થ વેટ ઓછો હોય તો આગળ જતા કોમ્પ્લિકેશન થઈ શકે છે.

ન્યુટ્રીશન

ન્યુટ્રીશન તે બાળકના ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ માટે ખૂબ જ જરૂરી છે. તે ક્વાલીટી અને કવાનટીટિવ ન્યુટ્રીશન હોવુ જોઈએ. જેમા પ્રોટીન, કાર્બોહાઇડ્રેટ, વિટામીન, ફેટ અને મિનરલ્સ હોવા જોઈએ પૂરતા પ્રમાણમા જે બાળકનુ ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટમા મદદ કરે છે. જો બાળક વેલ નરીશ હોય તો ફિઝિકલ અને મેન્ટલ ગ્રોથ સારો જોવા મળે છે.

ચાઈલ્ડહુડ ઇલનેસ

હાર્ટ ડિસીઝ, કીડની, લીવર મેલિગનેશી, ડાઈજેસ્ટીવ ડીસ ઓર્ડર, મેટાબોલિક ડિસઓર્ડર જેવી તે બાળકના ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટને અફેક્ટ કરે છે.

ફિઝિકલ એન્વાયરમેન્ટ

એન્વાયરમેન્ટ કન્ડિશન જેવી કે હાઉસિંગ તેની લિવિંગ કન્ડિશન એન્વાયરમેન્ટલ સેનિટેશન વેન્ટિલેશન ફ્રેશ એર હાઈજીન સેફ વોટર સપ્લાય છે ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ
અફેક્ટ કરે છે.

સાયકોલોજીકલ એન્વાયરમેન્ટ

ગુડ સાયકોલોજીકલ એન્વાયરમેન્ટ જેવુ કે હેલ્દી ફેમિલી, સારો બાળક અને માતા-પિતા વચ્ચેનો સંબંધ અને હેલ્દી ઇન્ટરેક્શન ફેમિલીના અધર મેમ્બર સાથે જે ઈમોશનલ સોશિયલ અને ઇન્ટેલકચ્યુલ ડેવલોપમેન્ટ કરવામા મદદ કરે છે. જો બાળકને લવ, અફેક્શન અને સિક્યુરિટી પ્રોપર ના મળે તો તે ઈમોશનલી ડિસ્ટર્બ જોવા મળે છે.

કલ્ચરલ ઇન્ફ્લુન્સ

કલ્ચર તે ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ ને અફેક્ટ કરે છે. કલ્ચર પ્રમાણે તેની ફૂડ ની હેબિટ, તેની માન્યતાઓ, તેનો લિવિંગ સ્ટાન્ડર્ડ, એજ્યુકેશન લેવલ વગેરે ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટને અફેક્ટ કરે છે.

સોસીયો ઇકોનોમિક સ્ટેટ્સ

પુઅર સોસીયો ઇકોનોમિકલ સ્ટેટસ ના કારણે બાળકનુ પ્રોપર ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ થઈ શકશે નહીં અને પ્રોપર ન્યુટ્રીશનલ ડાયટ મળી શકશે નહીં.

ક્લાઈમેટ અને સીઝન.

ક્લાઈમેટ અને સીઝન ગ્રોથ ને અફેક્ટ કરે છે. સમરમા વેટ ગેઈન થાય છે. રેઇની સીઝન કરતા જ્યારે સ્પ્રિંગ સીઝનમાં હાઈટમાં વધારો થાય છે.

પ્લે અને એક્સરસાઇઝ

પ્લે અને એક્સરસાઇઝ દ્વારા ફિઝિયોલોજીકલ એક્ટિવિટી મા વધારો થાય છે અને મસ્ક્યુલર ડેવલોપમેન્ટ થાય છે તેમજ તેમા ફિઝિયોલોજીકલ, સોશિયલ, મોરલ, ઈન્ટેલેક્સ્યુલ ડેવલોપમેન્ટ થાય છે અને ફિઝિકલ એક્સરસાઇઝ ના કારણે હેલ્થ ઇમ્પ્રુવ થાય છે.

ઇન્ટેલિજન્સી

જે મેન્ટલ અને સોશિયલ ડેવલોપમેન્ટને અફેક્ટ કરે છે. જો બાળક હાય ઇન્ટેલિજન્સ હશે તો એન્વાયરમેન્ટમા એકજેસ્ટ થઈ જશે. જો લો ઇન્ટેલિજન્સ હશે તો તે એકજેસ્ટ થઈ શકશે નહી.

હોર્મોનલ ઈનફ્લુઅન્સ

હોર્મોન્સ બાળક ના ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટને ખૂબ જ અફેક્ટ કરે છે. તેમા ઇમબેલેન્સ થવાના કારણે ગ્રોથ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ મા પ્રોબ્લેમ્સ જોવા મળે છે.

c) Describe baby friendly hospital initiative. બેબી ફેન્ડલી હોસ્પિટલ ઈનીશીએટીવ વિશે વર્ણવો.05

બી. એફ. એચ .આઈ. એ બ્રેસ્ટ ફીડીંગ ના પ્રમોશન, પ્રોટેક્શન અને સપોર્ટ માટે ડબલ્યુ એચ ઓ (WHO) અને યુનિસેફ દ્વારા પ્રમોટ કરવામા આવે છે.
આના માટેનુ મુખ્ય ધ્યેય એ એક્સક્લુઝિવ બ્રેસ્ટ ફીડીંગ બાળકને છ મહિના સુધી અપાવવાનો છે અને કંટીન્યુઅસ બ્રેસ્ટ ફીડીંગ એ કોમ્પ્લીમેન્ટરી ફીડિંગ તરીકે બે વર્ષનુ બાળક થાય ત્યા સુધી આપવાનો છે.

બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ એ બ્રેસ્ટ ફીડીંગ ના સક્સેસફુલ બ્રેસ્ટ ફીડીંગ પ્રમોશન માટે એક પોલીસી તૈયાર કરેલી હોવી જોઈએ. જે પોલીસી એ હોસ્પિટલ ના સ્ટાફ અને મધર દ્વારા બાળકને એક્સક્લુસિવ બ્રેસ્ટ ફીડીંગ ના પ્રમોશન માટે કાર્ય કરતી હોવી જોઈએ. જેના સ્ટેપ્સ રિટર્ન મા હોવા જોઈએ. આ સ્ટેપ નીચે મુજબના છે..

• હોસ્પિટલમા બી. એફ. એચ .આઈ. માટેની રિટન (લખેલી)પોલીસી હોવી જોઈએ અને દરેક સ્ટાફને તેની જાણ હોવી જોઈએ.
• હોસ્પિટલમા કાર્ય કરતા દરેક સ્ટાફ એ આ પોલીસી જાણતા હોવા જોઈએ અને આ પોલીસીને અમલમા મુકવા માટે ટ્રેઇન થયેલા હોવા જોઈએ.
• આ પોલીસી મુજબ દરેક પ્રેગનન્ટ મધરને બ્રેસ્ટ ફીડીંગ ના એડવાન્ટેજીસ અને બ્રેસ્ટ ફીડીંગ વિશેની સંપૂર્ણ માહિતી આપવી જોઈએ.
  બાળકના જન્મ પછી અડધા કલાકની અંદર મધર બાળકને બ્રેસ્ટ ફીડીંગ આપે તેના માટે મધર ને મદદ કરવી જોઈએ.
• મધર ને બેસ્ટ ફીડીંગ ના તમામ આસપેક્ટ બાબતે સમજાવુ જોઈએ તથા બાળકને લેકટેશન મેન્ટેઇન કરવા માટે મધર ને એજ્યુકેશન આપવુ જોઈએ.
  મધર ને સમજાવુ જોઈએ કે તેના બાળકને છ મહિનાના પિરિયડ સુધી બ્રેસ્ટ મિલ્ક સિવાયનુ કોઈ પણ ફૂડ કે પાણી પણ આપવુ જોઈએ નહીં.
• આ પોલીસી મુજબ મધર સતત બાળક સાથે જ રહે એટલે કે સંપૂર્ણ મધર અને બાળક એક સાથે રહેવાની પ્રેક્ટિસને રૂમિંગ ઈન કહેવાય છે. આ પ્રેક્ટિસ નુ પ્રમોશન કરવું જોઈએ.
  બાળકને ડિમાન્ડ હોય ત્યારે જ બ્રેસ્ટ ફીડીંગ આપવા મધર ને સમજાવું જોઈએ.
• બાળકને બ્રેસ્ટ ફીડીંગ માટેના કોઈપણ આર્ટિફિશિયલ પેસિફાયર્સ આપવા જોઈએ નહીં.
  બ્રેસ્ટ ફીડિંગ ને સપોર્ટ કરતા ગ્રુપ સાથે મધર ને મળાવવુ જોઈએ અને ડિસ્ચાર્જ દરમિયાન આ પ્રકારના મેમ્બર ને મધર મળી શકે તેવી વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ.

Q-2 a) List out accidents occur in child and explain about prevention of accidents in infants. બાળકોમા થતા અકસ્માતોનું લીસ્ટ બનાવો અને ઈનફન્ટમાં એકસીડન્સ થતા અટકાવવાનાં પગલાં સમજાવો.08

Common childhood Accidents (કોમન ચાઈલ્ડ હુડ એકસીડન્ટ).

ડૂબી જવુ (Drown):

જેમા બાળક ઘરની અંદર પાણી ભરેલ કોઈપણ જગ્યામા પડી જઈ શકે છે અથવા ઘર ની આજુ બાજુ મા ક્યાય પાણી ભરાય તેમા પડી જવાથી ડૂબી શકે છે.

બળી જવું અને દાજી જવુ (To burn and to be scorched) :

રસોઈ દરમિયાન આગ થી દાઝી શકે છે તથા કોઈપણ ગરમ વસ્તુ ચામડી પર પડવાથી કે અડવાથી દાઝી શકે છે.

આંખ, કાન, નાક કે ગળામા કોઈપણ વસ્તુ ફસાઈ જવી (Getting anything stuck in the eyes, ears, nose, or throat) :

બાળકના રમકડાના નાના ભાગ તથા ઘરમા છૂટી પડેલી કોઈપણ વસ્તુઓ દ્વારા આંખ, કાન, નાક કે ગળામા કોઈપણ વસ્તુ ફસાઈ જવી આ મુજબની ઇજાઓ થઈ શકે છે.

ફોલડાઉન ઈન્જરી (Falldown injury) :

બાળક ઊભા થઈને ચાલે એ દરમિયાન પડી જઈ શકે છે. પગથિયાથી પડી જઈ શકે છે, તથા બેડ પર સુવડાવેલ હોય ત્યાંથી પડી જાય અને ઈજા થવાની કોમન શક્યતાઓ છે.

ચામડી પર ઉઝરડા પડવા કે કટ પડવા ( Bruises or cuts on the skin ):

પડવાથી તથા કોઈપણ વસ્તુ લાગવાના કારણે આવી ઈજાઓ થઈ શકે છે.

પોઈઝનિંગ (poisoning):

ઘરમા કોઈપણ અખાદ્ય વસ્તુઓ બાળકની પહોંચમાં આવે તો બાળક તેને ખાઈ શકે અને પોઈઝનિંગ થવાની શક્યતાઓ છે.

કરડી જવું કે ડંખ મારવાથી ઈજા થવી ( To be bitten or injured by a bit):

બાળક ને કોઈ પણ સાપ, વીંછી, જીવજંતુઓ કરડી કે ડંખ મારી શકે છે.

ઇલેક્ટ્રિકલ સોક લાગવો (Electrical shock):

ઈલેક્ટ્રીક વાયરીંગ તથા ઇલેક્ટ્રીક એપ્લાયન્સીસ દ્વારા ઇલેક્ટ્રીક શોક લાગી શકે છે.

ફેક્ચર, ડીસલોકેશન થવું કે મચકોડાઈ જવું ( Fracture, dislocation, or sprain ):

બાળક પડી જવાથી આ પ્રકારની ઈજાઓ થઈ શકે છે.

સફોકેશન કે ગુંગળાઈ જવું (Suffocation or choking):

બાળકનુ માથુ ક્યાક ફસાઈ જવાના કારણે તથા ગળામા કોઈપણ વસ્તુ વીંટાઈ જવાના કારણે આ પ્રકારની ઈજા થઈ શકે છે.

ક્રસ ઈંજરી (Crush injury):

બાળકના હાથ, પગ તથા તેના આંગળાઓ કોઈપણ જગ્યાએ ફસાઈ જવાના કારણે આ પ્રકારની ઈજાઓ થઈ શકે છે.

સ્પોર્ટ્સ ઈન્જરી ( Sports injury ):

રમત ગમત દરમિયાન પડી જવુ તથા લાગી જવાની ઇજાઓ કોમન બનતી હોય છે.

રોડ ટ્રાફિક એકસીડન્ટ ( Road traffic accident ):

બાળક એકસીડન્ટ રોડ ટ્રાફિક એક્સિડન્ટ તથા વિહિકલ એકસીડન્ટના કારણે બીજાઓ થઈ શકે છે.

• બાળકોમા ઉપરના તમામ એક્સિડન્ટ બનતા હોય છે.
• ઈન્ફન્સી પિરિયડ દરમિયાન પડી જવુ, ઇલેક્ટ્રીક શોક, દાજી જવુ, ફોરેન બોડી ફસાઈ જવી, ડૂબી જવુ વગેરે જેવી ઇજાઓ કોમન હોય છે.
• ટોડલર અને પ્રીસ્કુલ ચિલ્ડ્રન એ ફોલ ડાઉન ઇન્જરી, સ્પોર્ટ્સ ઇન્જરી, રોડ ટ્રાફિક એક્સિડન્ટ વગેરે ઇન્જરીથી વધારે હાઈસ્ક હોય છે.

Masures for Accidents Prevention (એકસીડન્ટ અટકાવવાના પગલાઓ).

• બાળકના માતા પિતાને સેફ એન્વાયરમેન્ટ વિશે માહિતી આપવી જેથી બાળકોને નુકસાન કરતી બાબતો માટે ખાસ કાળજી રાખી શકે.
• પેરેન્ટ્સને સમજાવવુ કે બાળકની જેમ ઉંમર વધતી જશે તેમ તેની હલનચલન કેપેસિટી વધશે અને તે કોઈપણ અકસ્માત થવા માટે હાઇરીસ્ક બને છે.
• પેરેન્ટ્સને બાળક ને કોઈપણ સમયે એકલુ ન મુકવા સમજાવુ તથા તેના પર સતત સુપરવિઝન રાખવા માટે સમજાવો.
• બાળકની દરેક એક્ટિવિટી સમય દરમિયાન બાળકની સાથે રહેવુ તથા તેને આસિસ્ટ કરવુ.
• ઘરમા ઇલેક્ટ્રિકલ પ્લગ તથા વાયરીંગ ખૂલા ન હોય તેની કાળજી રાખવા બાબતે સમજાવુ.
• બાળકના રમકડા ના કોઈપણ નાના ભાગ છુટા ન પડે અને ઘરમા અન્ય કોઈપણ વસ્તુઓ નાની બાળકના હાથમા આવી શકે તે પ્રકારની ન હોય તે સમજાવવુ જેથી ફોરેન બોડી એક્સપિરેશન નુ રિસ્ક ઘટાડી શકાય છે.
• કોઈપણ ધારદાર વસ્તુઓ ઘરમા ખુલ્લી કે નીચે ન પડેલી હોય તે બાબતે ધ્યાન રાખવા સમજાવુ.
• ગરમ વસ્તુઓ કે રસોઈ માટેની સામાન બાળક ત્યા સુધી ન પહોંચે તે બાબતે ખાસ સમજાવુ.
• ઘરની આજુબાજુ તથા ઘરમા પાણીના વાસણો ભરેલા ન હોય તથા પાણીની ટાંકા કે ટાંકીઓ ખુલ્લી ન હોય તે ખાસ સમજાવો.
• બાળકને રમત ગમત માટે ખુલ્લી જગ્યા કે મેદાનમા સુપર વિઝન સાથે રમવા સમજાવવુ. ઘરના વાતાવરણમા રમત ગમત ન કરવા માટે સમજાવુ.
• બાળકને ગળે વીંટાઈ શકે તેવી કોઈ પણ દોરી કે લાંબી વસ્તુઓ તેના પહોંચની બહાર રાખવી.
• કોઈપણ અખાદ્ય તથા ઝેરી વસ્તુઓ ખાદ્ય પદાર્થોના ડબ્બામા ક્યારેય પણ ન ભરવી તથા આ તમામ વસ્તુઓ લોક એન્ડ કી મા બાળકની પહોંચથી દૂર રાખવી.
• કોઈપણ ડબ્બામા અખાદ્ય વસ્તુ ભરેલી હોય તો તેના પર ડેન્જર લેબલ કરી અને બાળકને સમજાવવુ.
• મધર ફાધરને બાળકમા થતા એક્સિડન્ટ તેના પ્રિવેન્શન માટેના પગલાઓ અને સેફ એન્વાયરમેન્ટ માટે ખાસ એજ્યુકેશન આપવુ જોઈએ. જેથી બાળકોમા એક્સિડેન્ટલ ઈંજરીના કારણે થતી મોર્ટાલીટી અને મોર્બીડીટી ઘટાડી શકાય.

b) Explain immunization schedule and nurse’s role in immunization. ઈમ્યુનાઈઝેશન શીડયુલ જણાવો અને તેમાં નર્સનો રોલ સમજાવો.04

ઇમ્યુનાઇઝેશનમાં નર્સનો રોલ (Nurse’s Role in Immunization):

ઇમ્યુનાઇઝેશન (Immunization) એ પ્રિવેન્ટિવ હેલ્થકેર (Preventive Healthcare)નું એક મહત્વપૂર્ણ ઘટક છે, જે ચાઇલ્ડહુડ પીરીયડ ના સિવ્યર ટ્રાન્સમીશન ડિસીઝ થી બચાવમાં મદદરૂપ બને છે. પીડિયાટ્રિક નર્સ (Pediatric Nurse) એ ઇમ્યુનાઇઝેશન કાર્યક્રમમાં સફળ અમલ માટે અગત્યનો રોલ પ્લે કરે છે :

1.વેક્સિન એડમિનિસ્ટ્રેશન (Vaccine Administration):

નર્સ બાળકોને યોગ્ય એજ પર, યોગ્ય અમાઉન્ટમાં અને યોગ્ય રૂટથી (Route) વેક્સિન Administer કરે છે. જેમ કે ઇન્ટ્રામસ્ક્યુલર (Intramuscular), સબક્યુટેનિયસ (Subcutaneous) અથવા ઓરલ (Oral) રૂટનો ઉપયોગ. દરેક વેક્સિન માટે સ્ટરાઈલ ટેક્નિક (Sterile Technique) અનુસરી જરૂરી જોખમોને ટાળી શકાય છે.

2.ઇમ્યુનાઇઝેશન શેડ્યૂલના પાલન માટે ગાઇડેન્સ (Guidance on Immunization Schedule):

નર્સ પેરેન્ટ્સને National Immunization Schedule અથવા Universal Immunization Program (UIP) મુજબ બાળકોને કઈ વેક્સિન ક્યારે આપવી તે અંગે ઇન્ફોર્મેશન આપે છે અને તેમને રિમાઈન્ડ કરે છે કે કોઇ પણ ડોઝ ચૂકી ન જાય.

3.વેક્સિનના સ્ટોરેજ અને હેન્ડલિંગ (Vaccine Storage and Handling):

વેક્સિનની ઇફેક્ટીવનેસ જાળવવા માટે તેને Cold Chain અનુસાર સાચવી શકાય તે જરૂરી છે. નર્સ રેફ્રિજરેટર (Refrigerator)માં 2°C થી 8°C તાપમાને વેક્સિન સાચવે છે અને Vaccine Vial Monitor (VVM) ચેક કરી વેક્સિનનું પોટેન્સી જાળવે છે.

4.એડ્વર્સ રિએક્શન મોનિટરિંગ (Monitoring Adverse Reactions):

વેક્સિન આપ્યા પછી થતી એડવર્સ ઇવેન્ટ્સ (Adverse Events Following Immunization – AEFI) માટે નર્સ ચાઇલ્ડનું અવલોકન કરે છે. જેવી કે ફિવર (Fever), સ્વેલિંગ (Swelling), એનાફાઇલેક્સિસ (Anaphylaxis) વગેરે. જરૂરી પ્રસંગે ઇમિડીયેટ ઇન્ટરવેન્શન (Immediate Intervention) આપે છે.

5.હેલ્થ એડ્યુકેશન અને કાઉન્સેલિંગ (Health Education and Counseling):

નર્સ પેરેન્ટ્સને વેક્સિનના ઇમ્પોર્ટન્સ, એડવાન્ટેજ, અને શક્ય એડ્વર્સ ઇફેક્ટ્સ વિશે સમજાવે છે. સાથે સાથે નર્સ મિથસ (Myths) અને મિસકોન્સેપ્શન્સ (Misconceptions) દૂર કરીને વેક્સિન હેસિટન્સી (Vaccine Hesitancy) ઘટાડે છે.

6.રેકોર્ડ મેન્ટેનન્સ (Record Maintenance):

નર્સ દરેક વેક્સિન ડોઝના ટાઈમ, બેચ નંબર (Batch Number), એક્સપાયરી ડેટ (Expiry Date) વગેરેની નોંધ રાખે છે. ઈમ્યુનાઇઝેશન કાર્ડ (Immunization Card) અથવા ડિજિટલ રેકોર્ડ અપડેટ કરીને ટ્રેકિંગ સુનિશ્ચિત કરે છે.

7.માસ ઇમ્યુનાઇઝેશન કેમ્પ અને આઉટરીચ સર્વિસમાં ભાગીદારી (Mass Immunization & Outreach Services):

પીડિયાટ્રિક નર્સ રાષ્ટ્રીય સ્તરના કેમ્પ જેમ કે Pulse Polio Campaign, Measles-Rubella Drive વગેરેમાં વ્યાપક રીતે ઇન્વોલ્વ રહે છે. તેઓ ઘરના બહાર નીકળીને દરવાજે દરવાજે વેક્સિન આપવામાં મદદરૂપ થાય છે.

8.ક્વાલિટી એશ્યોરન્સ અને એથિકલ પ્રેક્ટિસ (Quality Assurance & Ethical Practice):

નર્સ દરેક સ્ટેપમાં સેફ્ટી પ્રોટોકોલ અને એથિકલ સ્ટાન્ડર્ડનું પાલન કરે છે. જેમ કે એસ્કેન કરેલ વેક્સિન, સ્ટેરાઈલ નીડલ્સ (Sterile Needles) નો ઉપયોગ અને પેશન્ટના સંમતિ (Informed Consent)ની ખાતરી લેવી.

ઇમ્યુનાઇઝેશનમાં પીડિયાટ્રિક નર્સ એક મજબૂત પિલર તરીકે કામ કરે છે. તેમના દ્રારા ન માત્ર વેક્સિન આપવામાં આવે છે પરંતુ ફેમેલી ને શીખવવામાં, સેફ્ટી જાળવવામાં અને રોગચાળાની શક્યતાઓ અટકાવવામાં પણ મહત્વપૂર્ણ યોગદાન મળે છે. એક સારી રીતે ટ્રેઇનીન્ગ મેળવેલી અને રિસ્પોન્સીબલ નર્સ બાળકના હેલ્થ માટે પ્રોટેક્શન સમાન બની શકે છે.

OR

a) Describe impact of hospitalization on child and family. હોસ્પિટલમાં એડમીટ કરેલા ચાઈલ્ડ પર તેમજ તેના ફેમીલી પર શું અસર થાય જણાવો. 08

Child reaction to hospital. (ચાઈલ્ડ રિએક્શન ટુ હોસ્પિટલ ).

• બાળકનું ઈમોશનલ રિએક્શન ટુ હોસ્પિટલ એ બાળક ની ઇલનેસ તથા હોસ્પિટલાઇઝેશન દ્વારા પ્રોડ્યુસ થતા સ્ટ્રેસ અને ટેન્શન ના ટાઇપ પર આધાર રાખે છે.
• બીમારીઓ કે બાળકોના શારીરિક તથા માનસિક વિકાસને જોખમમાં મૂકે છે.
• Sickness ના કારણે બાળકની મુવમેન્ટ એ રીસ્ટ્રેઇન થાય,બાળકને પ્રોપરલી ઊંઘ આવતી નથી, બાળક એ પ્રોપરલી ફૂડ ખાઈ શકતું નથી, તથા પેરેન્ટ્સ અને home એન્વાયરમેન્ટ થી સેપરેટ થાય તેના કારણે બાળકમાં ઈમોશનલ ટ્રોમા થાય છે.
• હોસ્પિટલાઈઝેશન અને પ્રોલોંગ ઇલનેસ ના કારણે બાળકનું ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ પણ અટકી જાય છે અને બાળકમાં એડવર્સ રિએક્શન જોવા મળે છે.ચાઇલ્ડ રિએક્શન ટુ હોસ્પિટલ એ ચાઈલ્ડ ના Age પર આધાર રાખે છે.

1) Reaction of Neonate ( જન્મથી 28 દિવસ સુધીનો સમય)

• બાળકના જન્મ પછી બાળક અને માતા વચ્ચે એક અલગ રિલેશનશિપ નું ફોર્મેશન થાય છે. પરંતુ જ્યારે બાળક એ નીયોનેટ સમયમાં જ હોસ્પિટલાઇસ્ડ થાય તો બાળક અને માતા વચ્ચેનું રિલેશનશિપ એ ઇમ્પેઇરડ થાય છે.
• જો નિયોનેટ સમયમાં જ બાળક એ હોસ્પિટલાઈઝડ થાય તો બાળક નુ તેના ફેમિલી મેમ્બર્સ સાથે પણ તેનો પ્રોપરલી બોન્ડિંગ રહેતું નથી .
• નીયોનેટ સમયમાં જ બાળક એ તેના આજુબાજુના વ્યક્તિ સાથે બોન્ડિંગ બનાવવાનું શરૂ કરે છે અને જો આ જ સમયમાં બાળક એ હોસ્પિટલાઈઝડ થઈ જાય તો બોન્ડિંગ અને ટ્રસ્ટીંગ રિલેશનશિપ માં પણ ઈમ્પરમેન્ટ આવે છે.
• જો બાળક એ હોસ્પિટલમાં હોય તો તે તેના માતા પિતા થી દૂર રહે છે અને દૂર રહેવાના કારણે પેરેન્ટ્સ એ તેના ચાઇલ્ડ ને લવ તથા કેર પ્રોવાઇડ કરી શકતા નથી.

2) Reaction on infants ( 28 દિવસ થી લઈ એક વર્ષ સુધીનુ બાળક)

• ઇન્ફન્ટ એ હોસ્પિટલાઈઝડ થવાના કારણે ઇન્ફન્ટ માં સેપ્રેશન એન્ઝાઈટી ( Separation Anxiety) જોવા મળે છે.
• જો ઇન્ફન્ટ એ હોસ્પિટલાઈઝ થાય તો ઇન્ફન્ટમાં જે બેઝિક ટ્રસ્ટ ડેવલોપ થવો જોઈએ તે ડિસ્ટર્બ થાય છે.
• ઇન્ફન્ટ કે જે હોસ્પિટલાઈઝડ હોય તો તેવા ઇન્ફન્ર્ટમાં ઇમોશનલ વિડ્રોવલ તથા ડિપ્રેશન જોવા મળે છે.
• બાળક માં ગ્રોથ તથા ડેવલપમેન્ટ એ ડીલે થાય છે. ઇન્ફન્ટ એ સ્ટ્રેન્જર્સ ને જોઈને ડરી જાય છે.બાળક એ હોસ્પિટલાઇઝડ થવાના કારણે એક્સેસીવ ક્રાઇન્ગ્સ કરે છે.
• જો ઇન્ફન્સી સમયે જ બાળક એ હોસ્પિટલાઈઝડ થાય તો તેના કારણે બાળક એ મધર પર ઓવર ડિપેન્ડેન્ટ થઈ જાય છે.

3) Reaction to Toddler ( એક વર્ષથી લઈ ત્રણ વર્ષ સુધીનું બાળક)

• જો ટોડલર એ હોસ્પિટલાઈઝડ થાય તો તે કોઈપણ વસ્તુ અથવા પ્રોસિજર હોય તો તેના વિરુદ્ધમાં વિરોધ કરે છે.
• ટોડલેરનો હોપ એ ઇમ્પેઇરડ થાય છે અને તે કોઈપણ વસ્તુથી ભાગવાની કોશિશ કરે છે.
  જો ટોડલર ને હોસ્પિટલાઈઝ સમયમાં જો કોઈ નર્સ એ પસંદ ન હોય તો તે નર્સ ને જોઈને એટલું રડે છે કે તે નર્સને તેને પાસે કોઈ પ્રોસીજર કરવા માટે આવે તો તે બાળક એ રડવા લાગે છે.
• આ સમયે બાળક એ કોઈપણ કિંમતમાં તેની માતાને શોધતું રહે છે. ટોડલર હોય અને તે હોસ્પિટલાઈઝડ હોય તો બાળક એ એંગર તથા ફિયર બતાવે છે.

4) Reaction of Pre- school child ( ત્રણ વર્ષથી છ વર્ષ સુધીનું બાળક )

• પ્રી – સ્કૂલ ચાઇલ્ડ નું ઈમોશનલ રિએક્શન એ ટોડલર ના ઇમોશનલ રિએક્શન સાથે મેચ કરતુ હોય છે.
• પ્રી સ્કૂલ ચાઈલ્ડ એ Regression કરે, Regression કરે, projection, Displacement, Aggression, Denial, Withdrawal તથા Fantacy જોવા મળે છે.

5) Reaction of School aged children ( 6 થી 12 વર્ષનું બાળક)

• સ્કૂલ એજ માં બાળક માં ડર , ચિંતા તથા જુદા જુદા પ્રકારનું ઇમેજીનેશન અને બાળકને પ્રાઇવસી નો ડર લાગે છે.
• સ્કૂલ એજ ચાઈલ્ડ એ તેના ડિફેન્સ મિકેનિઝમ નો યુઝ કરી અને હોસ્પિટલાઈઝેશન પ્રત્યે રિએક્શન બતાવે છે. જેમકે રીપ્રેશન, રીગ્રેશન જેવા ડીફેન્સ મીકેનીઝમ નો યુઝ કરે છે. બાળકમાં સેપ્રેશન એન્ઝાઈટી ,નેગેટિવિઝમ, ડિપ્રેશન,તથા ફોબિયા જોવા મળે છે.

6) Reaction of Adolescence ( 12 થી 18 વર્ષ સુધીનો સમય)

• એડોલેશન્સ સમયમાં પ્રાઇવસી ની કમી તથા ફેમિલી અને સ્કૂલથી સેપરેટ થવાનો ડર હોય છે. આ સમયમાં એડોલેશન્સ એ ઇનસિક્યુરિટી ના ટેન્શનમાં રહે છે.
• એડોલેશન્સ સમયમાં કોઈપણ પ્રકારના વસ્તુથી એંગર થાય, કોઈપણ અનવોન્ટેડ વસ્તુઓની ડિમાન્ડ કરે, તથા ટ્રીટમેન્ટને રિજેક્ટ કરી ને અથવા ઘણા લોકો એ ડિપ્રેશનનો શિકાર બને છે અથવા કોઈપણ પ્રકારની ટ્રીટમેન્ટનો ઇનકાર કરે છે.

આમ ,હોસ્પિટલાઈઝડ થવાના કારણે બાળકમાં જુદા જુદા પ્રકારનું રિએક્શન જોવા મળે છે.

a) Describe Impact of hospitalization on the Family of the child. (બાળક એ હોસ્પિટલાઈઝ થવાના કારણે તેના ફેમિલી તથા પેરેન્ટ્સ પર થતી અસર)08

જે માતા-પિતાના બાળકોને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા હોય તેઓ માત્ર તેમના બાળકોથી અલગતા અનુભવતા નથી પણ અન્ય લોકો એ તેમની જગ્યા લઈ રહ્યા છે તેવું તેઓને લાગે છે.

વધુમાં તેઓ inadequacy ની લાગણી અનુભવે છે કારણ કે અન્ય લોકો તેમના બાળકોની care કરતા હોય છે.

ચાઇલ્ડ ના હોસ્પિટલાઈઝડ થવાના કારણે ફેમિલીની યુનિટી પણ બ્રેક થાય છે અને ચાઈલ્ડ એ તેમના પેરેન્ટ્સ થી સેપરેટ રહે તેનું પેરેન્ટ્સ મા એન્ઝાઇટી તથા ગીલ્ટ જોવા મળે છે.

જો હોસ્પિટલાઈઝડ ચાઇલ્ડ હોય તો તેમના પેરેન્ટ્સ તથા ફેમિલી મેમ્બર્સ નું સ્ટ્રેસ લેવલ ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

1) તેમાં મુખ્યત્વે ઘણા ફેક્ટર્સ ના કારણે પેરેન્ટ્સનું સ્ટ્રેસ લેવલ એ ઇન્ક્રીઝ થાય છે.જેમ કે ,

A) પેરેન્ટ્સને પ્રોપરલી ઇન્ફોર્મેશન કે નોલેજ હોતું નથી કે તેના ચાઈલ્ડ ને કેવા પ્રકારની ઇલનેસ થઈ છે.

B) પેરેન્ટ્સ ને એ પણ ડર હોય છે કે તેમના બાળક સાથે હોસ્પિટલમાં કયા- કયા તથા કેવા પ્રકારની પ્રોસીજર થતી હોય છે.

C) પેરેન્ટ્સને એ પણ ડર હોય છે કે તેના બાળકને કેવા પ્રકારની ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઈડ કરવામાં આવતી હશે.

D) પેરેન્ટ્સને તે પણ fear હોય છે કે ફ્યુચર માં તેના ચાઇલ્ડ સાથે શું થવાનું છે તેના કારણે પણ પેરેન્ટ્સનું સ્ટ્રેસ લેવલ ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

E) જ્યારે ચાઇલ્ડ એ હોસ્પિટલાઇઝડ હોય ત્યારે તેની ટ્રીટમેન્ટ માટેનો ખર્ચો પણ ખૂબ વધારે થઈ શકે છે તેના કારણે પેરેન્ટ્સ પર ફાઇનાન્સિયલ બર્ડન આવે છે પણ પેરેન્સમાં સ્ટ્રેસ એ ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

2) ઘણી વખત પેરેન્ટ્સ એ ગિલ્ટી ફીલ કરે છે કે તેના બાળકને ઇલનેસ એ પેરેન્ટ્સ ના પ્રોપરલી કેર ન કરવાના કારણે તથા ચાઇલ્ડ ની કેરમા કોઈપણ પ્રકારની ખામી રહેવાના કારણે થઈ છે.

3) જે ચાઈલ્ડ એ હોસ્પિટલાઈઝડ હોય તે ચાઈલ્ડ ના પેરેન્ટ્સ એ એન્ઝાઇટી, ફીયર, ડીસઅપોન્ટમેન્ટ ( નિરાશા ), તથા પેરેન્ટ્સ એ પોતાની જાતને બ્લેમ કરે છે.

4) જ્યારે બાળકની ટ્રીટમેન્ટ કરવામાં આવે ત્યારે તેના પેરેન્ટ્સ થી સેપરેટ કરવામાં આવે છે જેના કારણે પેરેન્ટ્સ એ હેલ્પલેસ ફીલ કરે છે કારણ કે તે બાળકને કેર પ્રોવાઇડ કરી શકતા નથી.

5) ઘણી વખત હોસ્પિટલાઈઝડ ચાઈલ્ડ ના પેરેન્ટ્સ એ હેલ્થ કેર પર્સનલ પર એંગર ( ગુસ્સે ) પણ થઈ જાય છે.

6) પેરેન્ટ્સમાં અમુક પ્રકારના કારણના (causes of anxiety) લીધે એન્ઝાઈટી પણ જોવા મળે છે જેમ કે, હોસ્પિટલ ના strange એન્વાયરમેન્ટના કારણે. પેરેન્ટ્સ તથા ચાઇલ્ડ ના સેપરેશન થવાના કારણે.ચાઈલ્ડ ની ઇલનેસ ના કારણે.હોસ્પિટલમાં થતી જુદા જુદા પ્રકારની પ્રોસિજરના કારણે. unknown events તથા આઉટ કમ ના કારણે.ચાઈલ્ડ એ કોઈપણ ઈલેશમાંથી સફરિંગ થવાના કારણે.પેરેન્ટ્સ એ તેના ચાઇલ્ડ ની કેર ન કરી શકવાના કારણે.

b) Write down nurses’ role in preparation of child for diagnostic test/collection of specimens. ડાયગ્નોસ્ટીક ટેસ્ટ/કલેકશન ઓફ સ્પેસીમેન્સ માટે બાળકના પ્રીપરેશનમાં નર્સિસનો રોલ જણાવો. 04

ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ / સ્પેસીમેન કલેકશન માટે બાળકના તૈયારીમાં નર્સનો રોલ (Nurses’ Role in Preparation of Child for Diagnostic Test / Collection of Specimens):

ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ (Diagnostic Test) અને સ્પેસીમેન કલેકશન (Specimen Collection) એ બાળકના ડિસીઝ ના ડાયગ્નોસીસ માટે અત્યંત આવશ્યક પ્રક્રિયાઓ છે. આ પ્રક્રિયા દરમિયાન બાળક અને તેના પેરેન્ટ્સ બંનેમાં ટેન્શન અને ભય હોવાની સંભાવના હોય છે. ત્યારે પીડિયાટ્રિક નર્સ (Pediatric Nurse) ઘણી મહત્વપૂર્ણ અને વ્યાવસાયિક જવાબદારીઓ નિભાવે છે, જેના દ્રારા પરીક્ષણના પરિણામોની ચોકસાઈ અને બાળકની સલામતી સુનિશ્ચિત થાય છે.

1.પેશન્ટ એજ્યુકેશન અને કાઉન્સેલિંગ (Patient Education and Counseling)

નર્સ બાળક અને પેરેન્ટ્સને આગોતરો સમજ આપે છે કે કયો Diagnostic Test કરાવવાનો છે, કેવી રીતથી કરાશે, અને તેનો હેતુ શું છે. ભય અને ઉદ્વેગ ઓછો થાય તે માટે નર્સ સરળ ભાષામાં વાત કરે છે અને જરૂરી હોય ત્યાં ડેમો પણ આપે છે.

2.ટેસ્ટ પહેલાંની ફિઝિકલ પ્રીપેરેશન્સ (Physical Preparation before Test)

કેટલાક ટેસ્ટ પહેલાં Fasting રાખવું પડે છે (જેમ કે Fasting Blood Sugar, Lipid Profile) તો કેટલાક ટેસ્ટ પહેલાં સ્પષ્ટ સૂત્રો અનુસાર પાણી પીવું કે સ્ટૂલ એક્સક્રીસન અટકાવવું પડે છે (જેમ કે Urine Culture, Stool Examination). નર્સ આ બધું સુનિશ્ચિત કરે છે અને પેરેન્ટ્સને સમયસર માર્ગદર્શન આપે છે.

3.ઇક્વિપમેન્ટ અને સપ્લાયની પ્રીપેરેશન્સ (Preparation of Equipment and Supplies)

નર્સ એ સંબંધિત ટેસ્ટ માટે જરૂરી તમામ સાધનો જેમ કે Syringes, Vacutainers, Sterile Containers, Swabs, વગેરે તૈયાર રાખે છે. દરેક વસ્તુ સ્ટરાઇલ હોવી જરૂરી છે અને Aseptic Technique અનુસાર પ્રક્રિયા થવી જોઈએ.

4.ઇમોશનલ સપોર્ટ અને Distracting Techniques

બાળક માટે ડાયગ્નોસ્ટિક પ્રક્રિયા મૌખિક કે ઇન્વેઝિવ હોય ત્યારે ડરજનક બની શકે છે. નર્સ Distraction Techniques જેવી કે પ્લેમા લાગી જવું, સ્ટોરી કહેવી અથવા વીડિયો બતાવવો વગેરે અપનાવે છે. એના સાથે Emotional Support આપી સંતાડવાનો પ્રયાસ કરે છે.

5.પોઝીશનિંગ અને આસીસ્ટન્સ (Proper Positioning and Assistance):

બાળકની ઉંમર અને ટેસ્ટના પ્રકાર અનુસાર યોગ્ય Positioning કરવી જરૂરી છે : જેમ કે Lumbar Puncture માટે Lateral Knee-Chest Position, Throat Swab માટે સીટિંગ પોઝિશન વગેરે. નર્સ પોઝિશન સુનિશ્ચિત કરે છે અને બાળકને કંટ્રોલમાં રાખવા પેરેન્ટ્સને પણ ઇનવોલ્વ કરે છે.

6.સ્પેસીમેનનો યોગ્ય કલેક્શન અને લેબોરેટરીમા મોકલવું (Proper Collection and Transport of Specimen):

નર્સ સ્પેસીમેન જેવી કે Blood, Urine, Stool, Sputum, Throat Swab, CSF (Cerebrospinal Fluid) વગેરે યોગ્ય પદ્ધતિ અને નમૂનાની જરૂરિયાત મુજબ સંગ્રહ કરે છે. પછી તેને Labeling કરીને યોગ્ય રીતે Laboratoryમાં સમયસર મોકલવામાં મદદ કરે છે.

7.Universal Precautions અને ઈન્ફેક્શન કંટ્રોલ (Universal Precautions and Infection Control):

પ્રતિ ટેસ્ટ અથવા સ્પેસીમેન કલેકશન દરમિયાન નર્સ Gloves, Masks, Aprons વગેરે પહેરીને Universal Precautions અનુસરે છે. સાથે સાથે વપરાયેલ સાધનોનો Proper Disposal પણ કરે છે, જેથી Cross-Infection ટાળી શકાય.

8.પોસ્ટ-પ્રોસિજર કેર અને ઑબ્ઝર્વેશન (Post-Procedure Care and Observation):

ટેસ્ટ પછી બાળક થાકેલું, અકળાયેલું કે અસ્વસ્થ થઈ શકે છે. નર્સ તાત્કાલિક Vital Signs Monitoring કરે છે અને જો કોઇ એડવર્સ રિએક્શન (Adverse Reaction) જોવા મળે તો તાત્કાલિક ઈન્ટરવેન્શન કરે છે. સાથે જ પેરેન્ટ્સને શું ધ્યાન રાખવું તે સમજાવે છે.

9.રિપોર્ટ ફોલો-અપ અને પેરેન્ટ્સ કમી્યુનિકેશન (Report Follow-Up and Parental Communication):

નર્સ ટેસ્ટના રિપોર્ટ માટે ફોલો-અપ રાખે છે અને ડોક્ટરને જાણ કરે છે. પેરેન્ટ્સને પણ ઇન્ફોર્મેશન આપે છે અને આગળના પગલાં અંગે સમજ આપે છે.

ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ અને સ્પેસીમેન કલેકશન દરમિયાન પીડિયાટ્રિક નર્સનું કાર્ય માત્ર ટેકનિકલ જ નહીં, પણ સામાજિક, ભાવનાત્મક અને એજ્યુકેશનલ લેવલે પણ મહત્વ ધરાવે છે. એક કાર્યક્ષમ નર્સ બાળકના માટે અનુભવને વધુ સહજ અને સુરક્ષિત બનાવે છે, તેમજ ચોક્કસ અને સમયસર ડિસીઝ ના ડાયગ્નોસીસ માટે હેલ્પફુલ બને છે.

Q-3 Write short answer (any two) ટૂંકમાં જવાબ લખો. (કોઈપણ બે) 6+6-12

a) Define Protein Energy Malnutrition and write down nursing management of PEM. પ્રોટીન એનર્જી માલન્યુટ્રીશનની વ્યાખ્યા આપો અને PEM નું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ લખો.

પ્રોટીન એનર્જી માલન્યુટ્રીશન (PEM)

ડેફીનેશન:

પ્રોટીન એલર્જી માલન્યુટ્રીશન (PEM) એ ચાઇલ્ડ મા થતી એક ન્યુટ્રીશનલ પ્રોબ્લમ છે કે જેને પહેલા પ્રોટીન કેલેરી માલન્યુટ્રીશન (PCM) તરીકે ઓળખાતુ હતુ જે ખોરાકમાં પ્રોટીન અને કેલરી ના અપૂરતા ઇન્ટેક ના કારણે જોવા મળે છે, જેના પરિણામે ચાઇલ્ડ ના ગ્રોથ, ડેવલોપમેન્ટ તથા ઓવરઓલ હેલ્થ મા ઇમ્પેરમેન્ટ થાય છે
PEM ના મુખ્ય બે ટાઇપ છે.

1)મરાસ્મસ
2)ક્વાશિઓર્કોર

1)મરાસ્મસ:

PEM નુ મરાસ્મસ એ સિવ્યર કેલરી ની ડેફીસીયન્સી ના કારણે થાય છે,જેના પરિણામે નબળાઇ, મસલ્સ માસ એ લોસ થાય તથા શરીરના ટીસ્યુસ મા વાસ્ટિંગ જોવા છે.
મરાસ્મસ ધરાવતા બાળકો સામાન્ય રીતે અત્યંત પાતળા દેખાય છે અને તેનો અપિરિઅન્સ એ
” Starved ” હોય છે.

2)ક્વાશિઓર્કોર:

ક્વાશિઓર્કોર એ PEM નું એક સ્વરૂપ છે જે એડીક્યુએટ કેલરીના ઇન્ટેક કરવા છતાં, સિવ્યર પ્રોટીન ની ડેફીસીયન્સી ના કારણે થાય છે.
બાળકો કે જેમા ક્વાશિઓર્કોર હોય તેમા વોટર નુ રીટેન્શન થવાના કારણે એબડોમન એ સ્વોલેન થાય (એડીમા), ફેટી લીવર, સ્કીન લિઝન્સ અને વૃદ્ધિ એ અટકી જાય છે તથા મરાસ્મસ કરતા ક્વાસિસ્યોરકોર વાળા ચાઇલ્ડ એ નોર્મલ હોય છે પરંતુ તેનો બોડી વેઇટ એ વધારે હોય છે.

Nursing management of PEM (PEM નું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ):

મરાસ્મસ વાળા ચાઇલ્ડ નુ મેનેજમેન્ટ :

• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ ન્યુટ્રીશનલ સપ્લિમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું,
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ હાઇ કેલેરી વાળું ફીડિંગ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને ન્યુટ્રિશિયસ ફૂડ ઇન્ટેક કરવા માટે એડવાઈઝ આપવી.
• ચાઇલ્ડ નુ એડીક્યુએટ ફ્લુઇડ તથા ઇલેક્ટ્રોલાઇટ લેવલ મેન્ટેઇન કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ આયન સપ્લીમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ નું ડાયટ એ ગ્રેજ્યુઅલી ઇન્ક્રીઝ કરવા માટે એડવાઈઝ આપવી.
• જો ચાઇલ્ડ ને કોઇપણ ઇન્ફેક્શન થયું હોય તો એડીક્યુએટ એન્ટિબાયોટિક મેડીસીન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.
• ચાઇલ્ડ નો વેઇટ ડેઇલી રેકોર્ડિંગ કરવો.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ બ્રેસ્ટફીટીંગ પ્રોવાઇડ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• ન્યુટ્રિશિયસ ફૂડ જેમકે ગ્રીન લીફિ વેજીટેબલ , સુપ, બનાના ,પલ્સ ,સીરીયલ્સ મિલ્ક વગેરે પ્રોવાઇડ કરવુ.
• ચાઇલ્ડ ને સ્મોલ તથા ફ્રીકવન્ટ અમાઉન્ટ મા ડાયટ પ્રોવાઇડ કરવુ.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ કામ તથા કમ્ફર્ટેબલ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.

ક્વાશિઓર્કોર વાડા ચાઇલ્ડ નું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ :

• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી કોમ્પ્રાહેંસીવ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.
• ચાઇલ્ડ નુ પ્રોપરલી ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ અસેસ કરવુ જેમ કે બ્રેસ્ટ ફીટીંગ, વિનીંગ, ફૂડ હેબિટ, બેલેન્સ ડાયટ,
  સોશિયોઇકોનોમિક સ્ટેટસ અસેસ કરવું.
• ચાઇલ્ડ નો પ્રોપરલી ગ્રોથ ચાર્ટ અસેસ કરવુ.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ન્યુટ્રીશન રિહેબિલિટેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ની કેર માટે અધર હેલ્થ કેર પર્સનલ સાથે કોલાબોરેશન કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ ન્યુટ્રિશિયસ ફૂડ ઇન્ટેક કરવા માટે તેના પેરેન્ટ્સ ને એડવાઇઝ આપવી.
• હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ પ્રોપરલી મેન્ટેન રાખવુ.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ડિસ્ક્રાઇબ કરેલી મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.
• ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ ને ડીસીઝ તેને થવા માટેના કારણો, તેના લક્ષણો તથા ચિન્હો, તથા તેની ટ્રીટમેન્ટ વિશે કમ્પલીટ ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને સપ્લીમેન્ટરી ફીડિંગ પ્રોવાઇડ કરવું.
• જો ચાઇલ્ડને કોઇ પણ ઇન્ફેક્શન થયું હોય તો એન્ટિબાયોટિક મેડિસિન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ વિટામીન્સ તથા મિનરલ સપ્લીમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.

b) List out common health problems of child and discuss nursing management of diarrhea and vomiting occur in children. બાળકોમાં જોવા મળતા કોમન ડીસઓર્ડરની યાદી બનાવો અને બાળકોમાં થતા ડાયેરીયા અને વોમીટીંગ માટે જરૂરી નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ લખો.

બાળકોમાં કોમન હેલ્થ પ્રોબ્લેમ (Common Health Problems in Children):

1.ડાયેરીયા (Diarrhea)

2.વોમિટિંગ (Vomiting)

3.ફીવર (Fever)

4.કોલ્ડ એન્ડ કફ (Cold and Cough)

5.એર ઇન્ફેક્શન (Ear Infection)

6.અસ્થમા (Asthma)

7.એલર્જી (Allergy)

8.માલન્યુટ્રિશન (Malnutrition)

9.સ્કિન ઇન્ફેક્શન (Skin Infection)

10.ટોન્સીલાઇટિસ (Tonsillitis)

11.યૂઆરઆઇ : અપર રેસ્પિરેટરી ઇન્ફેક્શન (URI : Upper Respiratory Infection)

12.એબ્ડોમિનલ પેઇન (Abdominal Pain)

13.કોનજન્કટિવાઇટિસ (Conjunctivitis)

14.વોર્મ ઇન્ફેસ્ટેશન (Worm Infestation)

ડાયેરીયા અને વોમિટિંગ માટે નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ (Nursing Management of Diarrhea and Vomiting in Children):

1.હાઈડ્રેશન મેઇન્ટેઇન કરવું (Maintain Hydration):

બાળકમાં ફ્લુઇડ બેલેન્સ (Fluid Balance) જાળવવો ખૂબ જરૂરી છે.
ORS (Oral Rehydration Solution) દ્વારા પુષ્ટિ કરેલ પ્રમાણમાં ફ્લુઇડ આપવુ.
Soup (સૂપ), Lemon Water (લેમોન વોટર), વગેરે સરળ રીતે ડાયજેસ્ટ થતુ ફ્લુઇડ આપવું.
Moderate to severe cases માં IVF (Intravenous Fluids) આપવાની જરૂર પડી શકે છે.

2.ડાયટ મેનેજમેન્ટ (Diet Management):

Bland Diet (બ્લાન્ડ ડાયટ) જેમ કે ખીચડી, ટોસ્ટ, રાઈસ આપવું.
Lactose Intolerance હોય તો દૂધ અને ડેરી પ્રોડક્ટ ટાળવા સલાહ આપવી.
ધીમે ધીમે બાળકની સામાન્ય ખોરાક તરફ પાછી વૃત્તિ કરવી.

3.મોનિટરિંગ (Monitoring):

Urine Output (યુરિન આઉટપુટ) પર નજર રાખવી : ઓછું યુરિન ડિહાઈડ્રેશનનું સંકેત છે.
ટેમ્પરેચર (Temperature), Pulse (પલ્સ), અને Respiration (રેસ્પિરેશન) ની રેગ્યુલર તપાસ જરૂરી છે.
બાળકના વજનમાં ઘટાડો થઈ રહ્યો છે કે નહિ તેની મોનિટરિંગ કરવું.

4.રેસ્ટ અને કમ્ફર્ટ (Rest and Comfort):

બાળકને કમ્ફર્ટેબલ એન્વાયરમેન્ટ પૂરું પાડવું.
Vomiting સતત થઈ રહી હોય તો Aspiration (એસ્પિરેશન) ન થાય તે માટે proper position (યોગ્ય સ્થિતિ) જાળવી રાખવી.

5.મેડિકેશન (Medication):

ડોક્ટરની સલાહ પ્રમાણે Anti-Emetic (એન્ટી-એમેટિક) જેવી કે Ondansetron જેવી દવા આપવી.
Anti-Diarrheal (એન્ટી-ડાયેરિયલ) દવા પણ જરૂરી હોય તો આપવી.
Zinc Supplementation (ઝિંક સપ્લિમેન્ટેશન) 10 થી 14 દિવસ માટે આપવી : WHO ભલામણ મુજબ.

6.ઇન્ફેક્શન કંટ્રોલ (Infection Control):

Hand Hygiene (હેન્ડ હાઇજીન) જાળવવી ખૂબ જ અગત્યની બાબત છે.
બાળકના વપરાયેલા વાસણ, કપડા વગેરે અલગ રાખવા અને સાફ રાખવા જણાવવું.

7.પેરેન્ટલ એજ્યુકેશન (Parental Education):

માતાપિતાને Dehydration (ડિહાઇડ્રેશન) ના લક્ષણો સમજાવવા – જેમ કે ડ્રાય ટંગ , ઓછું યુરિન, આંખની અંદર પડછાયા, વગેરે.
ORS કેવી રીતે આપવી, શું ખાવું અને શું ટાળવું વગેરે બાબતે માર્ગદર્શન આપવું.

8.રેફરલ અને ફોલોઅપ (Referral and Follow-up):

Severe symptoms (ગંભીર લક્ષણો) જેમ કે continuous vomiting (સતત ઊલ્ટી), bloody diarrhea (લૂઝ મોશનમાં બ્લડ) જોવા મળે તો તાત્કાલિક હૉસ્પિટલ રેફર કરવું.
Follow-up visit (ફોલોઅપ વિઝિટ) માટે સમય નિર્ધારિત કરવો.

નોંધ :
Diarrhea અને Vomiting માં મુખ્ય ચિંતાનો વિષય Dehydration હોય છે. સમયસર તેનું ડાયગ્નોસીસ અને યોગ્ય નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ કર્યા વગર બાળકોની કન્ડિશન એ સિવ્યર બની શકે છે. તેથી પ્રાથમિક સ્તરે જ યોગ્ય ધ્યાન આપવું અનિવાર્ય છે.

c) Explain congenital heart disease. Describe classification of heart disease. કન્જનાઈટલ હાર્ટ ડીસીસની વ્યાખ્યા આપો. હાર્ટ ડીસીસના કલાસીફીકેશન વર્ણવો.

કન્જીનાઇટલ હાર્ટ ડીસીઝની વ્યાખ્યા (Definition of Congenital Heart Disease):

કન્જીનાઇટલ હાર્ટ ડીસીઝ (Congenital Heart Disease) એ હાર્ટની એવી કન્ડિશન છે, જે બાળકના જન્મ સમયે જ હાજર હોય છે.આ ડીસીઝ હાર્ટના અંદરના સ્ટ્રક્ચર્સમાં, જેમ કે વેન્ટ્રિકલ્સ (Ventricles), એટ્રિયાઝ (Atria), વાલ્વસ (Valves) અથવા બ્લડ વેસલ્સ (Blood Vessels) માં ઇમ્પેઇરમેન્ટ હોવાના કારણે થતી હોય છે.
આ પ્રકારની ડીસીઝ હાર્ટના નોર્મલ બ્લડ ફ્લો (Blood Flow)માં ઓબસ્ટ્રક્સન, રિવર્સ ફ્લો અથવા ઓવરલોડ ઊભો કરી શકે છે.

હાર્ટ ડીસીઝના કલાસીફીકેશન (Classification of Heart Disease):

હાર્ટ ડીસીઝ મુખ્યત્વે બે પ્રકારની હોય છે:

1.Congenital Heart Disease (કન્જીનાઇટલ હાર્ટ ડીસીઝ)

આ પ્રકારની હાર્ટ ડીસીઝ જન્મ સમયે હાજર હોય છે.

ફર્ધર કલાસીફીકેશન (Further Classification):

a) Acyanotic Heart Disease (એસિનોટિક હાર્ટ ડીસીઝ)

આ પ્રકારની હાર્ટ ડીસીઝમાં Cyanosis (સાઈનોસિસ) જોવા મળતું નથી.
ઓક્સીજનેટેડ બ્લડ (Oxygenated Blood) અને ડીઓક્સીજનેટેડ બ્લડ (Deoxygenated Blood) થોડા પ્રમાણમાં મિક્ષ થાય છે.

ઉદાહરણો:

• ASD (Atrial Septal Defect)
• VSD (Ventricular Septal Defect)
• PDA (Patent Ductus Arteriosus)
• Coarctation of Aorta

b) Cyanotic Heart Disease (સાયનોટિક હાર્ટ ડીસીઝ):

આ પ્રકારની ડીસીઝમાં બોડીમાં ઓક્સીજનની ડેફીશિયન્સી (Deficiency)ના કારણે સાઈનોસિસ (Cyanosis) જોવા મળે છે, ખાસ કરીને લીપ્સ અને નખની નજીક નીલાશી આવરણ રૂપે.

ઉદાહરણો:

• TOF (Tetralogy of Fallot)
• Transposition of Great Arteries
• Tricuspid Atresia
• Total Anomalous Pulmonary Venous Return

2.Acquired Heart Disease (એક્વાયર્ડ હાર્ટ ડીસીઝ):

આ પ્રકારની હાર્ટ ડીસીઝ લાઇફ ના પછીના તબક્કામાં થાય છે.
તેના કારણોમાં ઇન્ફેક્શન (Infection), લાઇફસ્ટાઇલ, બ્લડ પ્રેશર કે મેટાબોલિક ડિસઓર્ડર્સ ઇનવોલ્વ હોય છે.

ઉદાહરણો:

• Rheumatic Heart Disease
• Infective Endocarditis
• Myocarditis
• Cardiomyopathy
• Coronary Artery Disease (બાળકોમાં દુર્લભ)

Congenital Heart Disease એ હાર્ટની કંજીનાઇટલ ડીસીઝ છે, જેમાં સ્ટ્રક્ચરલ એબ્નોર્મલિટીઝ (Structural Abnormalities) હોય છે.તેને Acyanotic અને Cyanotic હાર્ટ ડીસીઝમાં કલાસીફાઇ કરવામાં આવે છે.

જ્યારે Acquired Heart Disease જીવન દરમિયાન વિકસતી હોય છે અને તેના માટે ઈન્ફેક્શન, ડાયટ, અથવા લાઇફસ્ટાઇલ રિસ્પોન્સીબલ હોય છે.

Congenital Heart Disease માટે સમયસર ડાયગ્નોસીસ (Diagnosis), પ્રોપર મેડિકલ કેર અને જરૂરી હોય તો સર્જિકલ ઇન્ટરવેન્શન જરૂરી બની શકે છે.
સમયસર ઈન્ટરવેન્શનથી બાળકનું નોર્મલ ડેવલપમેન્ટ શક્ય બને છે.

Q-4 Write short notes. (any three) શોર્ટ નોટ લખો (કોઇ પણ ત્રણ) 12

a) Pre-operative nursing care of child undergoing surgery – સર્જરી કરવાની હોય તે બાળકની પ્રી-ઓપરેટીવ નર્સિંગ કેર

ઇન્ટ્રોડક્શન (Introduction):

જ્યારે કોઈ બાળકને સર્જરી માટે એડમિટ કરવામાં આવે છે ત્યારે સર્જરી પહેલાંની તૈયારી ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ હોય છે.
Pre-operative Nursing Care એ એવી નર્સિંગ પ્રક્રિયા છે જેમાં ફિઝીકલી, મેન્ટલી અને સોસિયલી રીતે બાળકને સર્જરી માટે તૈયાર કરવામાં આવે છે.
આ કેર સર્જરીના દૃષ્ટિકોણથી ફિઝિકલ સ્ટેટસ (Physical Status), સાયકોલોજીકલ પ્રિપેરડનેસ (Psychological Preparedness) અને ફેમિલી એજ્યુકેશન (Family Education) પર કેન્દ્રિત હોય છે.

પ્રી-ઓપરેટિવ નર્સિંગ કેરના ઇમ્પોર્ટન્ટ કમ્પોનન્ટ્સ (Key Components of Pre-operative Nursing Care):

1.કમ્પ્લીટ અસેસમેન્ટ (Complete Assessment):

• બાળકની હેલ્થ હિસ્ટ્રી (Health History) અને એલર્જી (Allergy) વિશે પુછવું.
• વાઇટલ સાઇન (Vital Signs) જેવા કે પલ્સ (Pulse), ટેમ્પરેચલ (Temperature), બ્લડ પ્રેશર (Blood Pressure) અને રેસ્પિરેશન રેટ (Respiration Rate) ચેક કરવા.
• લેબોરેટરી ટેસ્ટ્સ (Laboratory Tests) જેમ કે CBC, Blood Grouping, Clotting Time વગેરે માટે નમૂનાઓ લેવા.
• નર્સિંગ ડોક્યુમેન્ટેશન (Nursing Documentation) કમ્પ્લીટ્લી અને એક્યુરેટ હોવા જોઈએ.

2.નિલ બાય માઉથ (NPO – Nil Per Oral):

• સર્જરી પહેલાં ચોક્કસ સમય માટે બાળકને ખાવા-પીવાનું બંધ કરાવવું જોઇએ જેથી એનેસ્થેશિયા (Anesthesia) દરમ્યાન એસ્પિરેશન (Aspiration) ન થાય.
• બાળકો માટે સામાન્ય રીતે સર્જરી પહેલાં 6 થી 8 કલાક માટે NPO રાખવામાં આવે છે.

3.પેરેન્ટસની કાઉન્સેલિંગ અને એજ્યુકેશન (Parental Counseling and Education):

• પેરેન્ટસને સર્જરી વિશે કમ્પ્લીટ્લી ઇન્ફોર્મેશન આપવું – શા માટે સર્જરી થઈ રહી છે, કેવી રીતે થશે, કેટલો સમય લાગશે વગેરે.
• એનેસ્થેશિયા અને સર્જિકલ રિસ્ક્સ (Surgical Risks) વિશે માહિતી આપવી.
• પેરેન્ટસને હકારાત્મક આશ્વાસન (Positive Reassurance) આપવું અને એમના પ્રશ્નો સાંભળી જવાબ આપવો.

4.સાઇકોલોજીકલ પ્રીપેરેશન્સ (Psychological Preparation):

• બાળકનું ફીઅર , ઊંઘ ન આવવી, રડવું, ઉદાસી વગેરે લાગણીઓ સંભાળવી.
• પેઇન કે પેરેન્ટથી જુદાઈથી થતાં ભાવનાત્મક અસર માટે સપોર્ટ આપવો.
• ફેમિલી અને બાળકને સર્જરી વિશે સાદી ભાષામાં સમજાવવું.
• નાના બાળકો માટે પ્લે થેરાપી (Play Therapy) ઉપયોગી બની શકે છે.

5.ફિઝિકલ પ્રીપેરેશન્સ (Physical Preparation):

• બાળકને યોગ્ય ડ્રેસ (Hospital Gown) પહેરાવવી.
• જો જરૂરી હોય તો શેવિંગ (Shaving) અથવા સ્કિન ક્લીનિંગ કરવું.
• બાથ (Bath) કરાવવું કે સ્કિન ક્લેન્સીંગ (Skin Cleansing) કરાવવી જેથી ઇન્ફેક્શનનું જોખમ ન રહે.
• ઓપરેટીવ સાઇટ (Operative Site) ચિહ્નિત કરવી (જો ઇનસ્ટ્રક્શન હોય તો).
• જો જરૂરી હોય તો I.V. લાઇન સ્થાપિત કરવી.

6.મેડિકેશન મેનેજમેન્ટ (Medication Management):

• ડોક્ટરના ઓર્ડર પ્રમાણે પ્રી-મેડીકેશન (Pre-medication) આપવી સામાન્ય રીતે સેડેટીવ્સ (Sedatives) અથવા એનાલજેસિક્સ (Analgesics).
• અગાઉ લેવામાં આવતી મેડીકેશન્સ (Routine Medications) ચાલુ રાખવી કે નહીં તે અંગે ક્લિયર ઓર્ડર હોવો જોઇએ.

7.વેલ્વ્યુએબલ્સ અને ડોક્યુમેન્ટ (Management of Valuables and Documents):

• તમામ જ્વેલરી, ચશ્માં, ડેન્ટલ એપ્લાયન્સ વગેરે હટાવી લેવા.
• પેરેન્ટસના રાઇટીન્ગ્સ સાથે કન્સેન્ટ ફોર્મ (Consent Form) ભરાવવો.
• બાળકો માટે સામાન્ય રીતે પેરેન્ટલ કન્સેન્ટ ફરજિયાત હોય છે.

8.ટ્રાન્સપોર્ટ માટે પ્રીપેરેશન્સ (Preparation for Transport):

• ઓપરેશન થિયેટર (Operation Theater) માટે બાળકને પ્રોપર રીતે લઈ જવાની વ્યવસ્થા કરવી.
• જરૂરી મેડીકેશન, ડોક્યુમેન્ટ્સ અને પેરેન્ટ સાથે રહેલી માહિતી સાથે મોકલવું.
• Pre-operative nursing care બાળક માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ તબક્કો છે જે સર્જરીના પરિણામોને સીધા અફેક્ટ કરે છે.
  સાચી પ્રી-ઓપરેટિવ તૈયારી ન માત્ર બાળકને ફીઝીકલી રીતે પણ મેન્ટલી રીતે સર્જરી માટે પ્રીપેઇર કરે છે અને રિકવરી સમય પણ ઓછો થાય છે.

b) Importance of breast feeding – બ્રેસ્ટ ફીડીન્ગ નુ મહત્વ

બ્રેસ્ટ ફીડિંગનું મહત્વ (Importance of Breastfeeding)

ઇન્ટ્રોડક્શન (Introduction):

બ્રેસ્ટ ફીડિંગ એ ન્યુબોર્ન માટે જીવનની ફર્સ્ટ અને સૌથી ઇમ્પોર્ટન્ટ ન્યુટ્રીશિયસ મેથડ છે. તેને સાઇન્ટીફીક રીતે “એક્સક્લૂસિવ બ્રેસ્ટફીડિંગ (Exclusive Breastfeeding)” કહેવાય છે જ્યારે બાળકને જન્મ પછીના પહેલા 6 મહિનાં સુધી માત્ર માતાનું દૂધ આપવામાં આવે છે અને કોઇપણ પ્રકારનું પાણી કે ખોરાક નહીં આપવામાં આવે. બ્રેસ્ટ ફીડિંગમાં અનેક મહત્વપૂર્ણ ન્યુટ્રીઅન્ટ્સ (Nutrients) અને ઇમ્યુનોલોજીકલ કમ્પોનન્ટ (Immunological Components) હોય છે.

બ્રેસ્ટ ફીડિંગના મેડીકલ બેનીફીટ્સ (Medical Benefits of Breastfeeding):

1.ઇનફન્ટ માટે બેનીફીટ્સ (Benefits for the Infant):

કોલોસ્ટ્રમ (Colostrum):
જન્મ પછીના પ્રથમ કેટલાંક કલાકો અને દિવસોમાં જે પીળા રંગનું ઘાટું મીલ્ક સિક્રીટ થાય છે તેને કોલોસ્ટ્રમ (Colostrum) કહે છે. આ મીલ્ક એન્ટિબોડીઝ (Antibodies) થી ભરપૂર હોય છે, જે ઇનફન્ટ ને ઇન્ફેક્શન (Infection), ડાયરિયા (Diarrhea) અને ન્યુમોનિયા (Pneumonia) જેવા ડિસીઝથી બચાવે છે.

ઇમ્યુનીટી (Immunity):
બ્રેસ્ટ મિલ્ક (Breast Milk) માં રહેલા ઇમ્યુનોગ્લોબ્યુલિન્સ (Immunoglobulins), લેક્ટોફેરિન (Lactoferrin), લાઇસોઝાઇમ (Lysozyme) વગેરે તત્વો ઇન્ફન્ટ ની ઇમ્યુનીટી વધારવામાં મદદ કરે છે.

કોગ્નીટીવ ડેવલોપમેન્ટ (Cognitive Development): સંશોધનો દર્શાવે છે કે બ્રેસ્ટફિડ બેબીઝ (Breastfed Babies) માં ન્યુરોલોજિકલ ડેવલપમેન્ટ (Neurological Development) વધુ સારું થાય છે.

ઓબેસીટી (Obesity) અને ડાયાબિટીસ (Diabetes) નું ઓછું રિસ્ક:
બ્રેસ્ટફીડ કરાયેલા શિશુઓમાં Type 1 અને Type 2 ડાયાબિટીસ અને બાળકોમાં થતી ઓબેસીટી (Obesity) નું જોખમ ઘટે છે.

2.મધર માટે બેનીફીટ (Benefits for the Mother):

યુટેરાઇન કોનટ્રાક્શન (Uterine Contraction):
બ્રેસ્ટફીડિંગ દરમિયાન ઑક્સીટૉસિન (Oxytocin) નામનું હોર્મોન રિલીઝ થાય છે, જે યૂટ્રસ (Uterus) ને ઝડપથી તેના મૂળ સાઇઝમાં લાવે છે અને ડીલીવરી પછીના બ્લીડિંગ (Postpartum Hemorrhage) માં ઘટાડો કરે છે.

બ્રેસ્ટ કેન્સર અને ઓવેરિયન કેન્સર (Breast and Ovarian Cancer) નો ઓછો ખતરો: લાંબા સમય સુધી બ્રેસ્ટફીડિંગ કરાવનારી ફીમેલમાં આ પ્રકારના કેન્સરના ચાન્સ (Chance) ઘટે છે.

કેલરી બર્ન (Calorie Burn):
બ્રેસ્ટફીડિંગ દરમિયાન માતા પ્રતિદિન અંદાજે 500 કેલોરી સુધી બર્ન કરે છે, જે પ્રેગનેન્સી પછી વેઇટ રિડ્યુસ કરાવવામાં હેલ્પફુલ બને છે.

ઇમ્પોર્ટન્ટ મેડીકલ રેકમન્ડેશન્સ (Important Medical Recommendations): વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન (WHO) મુજબ, બાળકને જન્મ પછીના પ્રથમ 6 મહિના સુધી માત્ર માતાનું દૂધ આપવું જોઈએ.

6 મહિનાના પછી કમ્પ્લીમેન્ટ્રી ફીડિંગ (Complementary Feeding) શરૂ કરીને બ્રેસ્ટફીડિંગ ઓછામાં ઓછી 2 વર્ષ સુધી ચાલુ રાખવું જોઈએ.

બ્રેસ્ટફીડિંગ એ માત્ર એક ન્યુટ્રીશન પદ્ધતિ નથી, પરંતુ મધર અને ચાઇલ્ડ બંને માટે આરોગ્યપ્રદ જીવનશૈલીની શરૂઆત છે. તેમાં રહેલા ન્યુટ્રીઅન્ટ્સ ,એન્ટિબોડીઝ અને હોર્મોન્સ બંનેના ફીઝીકલ અને મેન્ટલ ડેવલોપમેન્ટ માં મહત્ત્વનો ફાળો આપે છે. દરેક માતાએ મેડીકલ માર્ગદર્શન હેઠળ બ્રેસ્ટફીડિંગને એન્કરેજ કરવું જોઈએ.

c) National child labour policy – નેશનલ ચાઇલ્ડ લેબર પોલીસી

નેશનલ ચાઇલ્ડ લેબર પોલિસી (National Child Labour Policy)

ઇન્ટ્રોડક્શન (Introduction):

નેશનલ ચાઈલ્ડ લેબર પોલિસી એટલે કે નેશનલ ચાઈલ્ડ લેબર પોલિસી (National Child Labour Policy – નૅશનલ ચાઈલ્ડ લેબર પોલિસી) એ ભારત સરકાર દ્વારા 1987માં અમલમાં મૂકવામાં આવેલી એક મહત્વપૂર્ણ પોલિસી છે. આ પોલિસીનું મુખ્ય લક્ષ્ય દેશમાં થતા ચાઈલ્ડ લેબરને (Child Labour : ચાઈલ્ડ લેબર) અટકાવવી અને બાળકોને યોગ્ય એજ્યુકેશન (Education : એડ્યુકેશન), હેલ્થ (Health – હેલ્થ), અને સુખદ બાળપણ આપવું છે.

ચાઈલ્ડ લેબર એટલે શું? (What is Child Labour?):

ચાઈલ્ડ લેબર (Child Labour : ચાઈલ્ડ લેબર) એ એ કન્ડિશન છે જેમાં 14 વર્ષથી નાનાં બાળકોને એવા કાર્ય માટે મજબૂર કરવામાં આવે છે કે જે તેમના ફિઝિકલ (Physical), મેન્ટલ (Mental ), અને સોશિયલ (Social ) ડેવલોપમેન્ટ માટે નુકસાનકારક હોય. આવા બાળકોનો એક્સપ્લોઇટેશન (Exploitation) થતો હોય છે અને તેઓ ફરજિયાત એજ્યુકેશન માંથી વંચિત રહે છે.

નેશનલ ચાઈલ્ડ લેબર પોલિસીના કી ફિચર્સ (Key Features of the National Child Labour Policy):

1.ચાઇલ્ડ લેબર પર પ્રોહીબીશન (Prohibition of Child Labour):

આ પોલિસી અનુસાર 14 વર્ષથી નાનાં બાળકોને જોખમ ભરેલા ઉદ્યોગોમાં (Hazardous Occupations – હૅઝર્ડસ ઑક્યુપેશન્સ) કામ કરવું કાયદેસર રીતે સંપૂર્ણ પ્રતિબંધિત છે.
તે માટે Child Labour (Prohibition and Regulation) Act, 1986 (ચાઈલ્ડ લેબર પ્રોહિબિશન એન્ડ રેગ્યુલેશન ઍક્ટ – ચાઈલ્ડ લેબર પ્રોહિબિશન એન્ડ રેગ્યુલેશન ઍક્ટ) અમલમાં મૂકવામાં આવ્યો હતો.

2.ડાયરેક્ટ એક્શન પ્લાન (Direct Action Plan):

જ્યાં ચાઈલ્ડ લેબરનું પ્રમાણ વધુ છે, એવા વિસ્તારોમાં Special Schemes (સ્પેશિયલ સ્કીમ્સ) અમલમાં મુકાય છે જેમ કે –
National Child Labour Project – NCLP (નૅશનલ ચાઈલ્ડ લેબર પ્રોજેક્ટ).

3.એડ્યુકેશન અને રિહેબીલીટેશન (Education and Rehabilitation):

લેબર માંથી છૂટેલા બાળકો માટે વિશેષ શાળાઓ, હેલ્થકેર (Healthcare), ન્યુટ્રીશન (Nutrition ), અને સ્કિલ ડેવલપમેન્ટ (Skill Development ) ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવે છે.

4.અવેરનેસ કમ્પેઇન (Awareness Campaigns):

ચાઈલ્ડ લેબર સામે જાગૃતિ લાવવા માટે Media Campaigns (મીડિયા કેમ્પેઇન), Voluntary Organizations (વૉલન્ટેરી ઑર્ગેનાઇઝેશન્સ) અને સરકાર સાથે સંકલિત કાર્યક્રમો હાથ ધરવામાં આવે છે.

અત્યાર સુધીનાં સુધારાઓ (Recent Amendments):

Child Labour (Prohibition and Regulation) Amendment Act, 2016 (ચાઈલ્ડ લેબર પ્રોહિબિશન એન્ડ રેગ્યુલેશન એમેન્ડમેન્ટ ઍક્ટ – 2016) અનુસાર હવે 14 વર્ષથી નીચેના બાળકોને તમામ પ્રકારના કામોમાં પ્રતિબંધિત કરાયા છે, સિવાય જો તેઓ પરિવારના Non-Hazardous (નૉન-હૅઝર્ડસ) કામમાં મદદ કરે.

તદુપરાંત, 14 થી 18 વર્ષની વયના કિશોરોને Hazardous Work (હૅઝર્ડસ વર્ક) માંથી દૂર રાખવા કાયદાને વધુ કડક બનાવવામાં આવ્યો છે.

નેશનલ ચાઈલ્ડ લેબર પોલિસી માત્ર કાનૂની નીતિ નથી, પરંતુ ભારતના બાળકોના ભવિષ્યને સુરક્ષિત કરવાનો પ્રયાસ છે. દરેક બાળકનો એડ્યુકેશન, હેલ્થ અને ન્યુટ્રીશન ઉપર ફંડામેન્ટલ રાઈટ્સ (Fundamental Rights ) છે. આ પોલિસી ભારત સરકારના વચનબદ્ધ પ્રયાસને દર્શાવે છે કે ચાઈલ્ડ લેબર સંપૂર્ણપણે નાબૂદ થાય અને દરેક બાળકને એક સુરક્ષિત, સ્વસ્થ અને શિક્ષિત ભવિષ્ય મળે.

d) ICDS functions – ICDS – ICDS ના કાર્યો

Functions of ICDS – Integrated Child Development Services
(ઇન્ટિગ્રેટેડ ચાઈલ્ડ ડેવલપમેન્ટ સર્વિસિસ):

ICDS એટલે Integrated Child Development Services – ભારત સરકાર દ્વારા અમલમાં મુકવામાં આવેલ છે, જેનો હેતુ છે 0 થી 6 વર્ષની ઉંમરના ચાઈલ્ડ, બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવતી મધર્સ અને પ્રેગ્નન્ટ વુમન માટે ન્યુટ્રીશનલ, હેલ્થ અને એજ્યુકેશનલ ડેવલોપમેન્ટ સુનિશ્ચિત કરવો.

Supplementary Nutrition (સપ્લિમેન્ટ્રી ન્યુટ્રિશન):

પ્રેગ્નન્ટ વુમન, બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવતી મધર્સ અને ચાઇલ્ડ ને ન્યુટ્રીઅન્ટ્સ ની ડેફીસિયન્સી થી બચાવવા માટે સપ્લીમેન્ટ્રી ન્યુટ્રીઅન્ટ્સ આપવામાં આવે છે. આમાં પ્રોટીન, કાર્બોહાઈડ્રેટ, વિટામિન્સ અને આયર્ન જેવા મુખ્ય ન્યુટ્રીઅન્ટ નો સમાવેશ થાય છે, જે ચાઈલ્ડના હેલ્થ માટે ખૂબ જરૂરી છે.

Anganwadi Services (આંગણવાડી સર્વિસિસ):

આંગણવાડી કેન્દ્રો પર ચાઈલ્ડ માટે ન્યુટ્રીશિયસ ડાયટ , હેલ્થ અસેસમેન્ટ અને પ્રી-સ્કૂલ એજ્યુકેશન પૂરુ પાડવામાં આવે છે. અહીંના કાર્યક્રમો શૈક્ષણિક અને સામાજિક વિકાસ માટે તૈયાર થયેલા હોય છે.

Health Check-up and Early Detection (હેલ્થ ચેકઅપ એન્ડ અર્લી ડિટેક્શન):

ચાઇલ્ડ, પ્રેગ્નન્ટ વુમન અને બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવતી મધર્સ માટે નિયમિત હેલ્થ અસેસમેન્ટ થાય છે. તેમાંથી ફીવર, એનીમિયા, મોટર ડેવલપમેન્ટમાં વિક્ષેપ જેવી બાબતોનું અર્લી ડાયગ્નોસીસ કરીને રિફરલ માટે વ્યવસ્થા કરવામાં આવે છે.

Immunization (ઇમ્યુનાઈઝેશન):

ચાઈલ્ડ અને પ્રેગ્નન્ટ વુમનને Polio, Measles, DPT, Tetanus વગેરે ડિસીઝ થી પ્રોટેક્શન આપવા માટે નક્કી સમયગાળે ઇમ્યુનાઇઝેશન આપવામાં આવે છે. આ કાર્ય આરોગ્ય વિભાગ સાથે સંકલિત રીતે કરવામાં આવે છે.

Health and Nutrition Education (હેલ્થ એન્ડ ન્યુટ્રિશન એજ્યુકેશન):

બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવતી મધર્સ તથા કોમ્યુનિટી ના અન્ય સભ્યોને ન્યુટ્રીશન, ઇનફન્ટ ફીડિંગ, લેક્ટેશન, ન્યુટ્રિશન, અને હાઇજીન વિશે અવેરનેસ અને ટ્રેઇનીન્ગ આપવામાં આવે છે. જેનાથી તેઓ પોતાનું અને ચાઇલ્ડ નું હેલ્થ વધુ સારી રીતે સંભાળી શકે.

Early Childhood Care and Education (અર્લી ચાઈલ્ડહૂડ કેર એન્ડ એજ્યુકેશન):

3 થી 6 વર્ષની ઉંમરના ચાઇલ્ડ માટે રમતમાં શીખવા જેવી પ્રવૃત્તિઓ, વાર્તાઓ અને શૈક્ષણિક રમકડાં દ્વારા શાળાની તૈયારી માટેનું માળખું બનાવવામાં આવે છે. ચાઈલ્ડના મેન્ટલ અને સોશિયલ ડેવલપમેન્ટ પર વિશેષ ધ્યાન આપવામાં આવે છે.

Referral Services (રિફરલ સર્વિસિસ):

જ્યારે કોઈ ચાઈલ્ડ અથવા બ્રેસ્ટ ફીડિંગ કરાવતી મધર સિવ્યર બીમાર અથવા Severe Acute Malnutrition (SAM) થી પીડાય છે, ત્યારે તેમને તાત્કાલિક આરોગ્ય કેન્દ્ર અથવા હાઈ-લેવલ હોસ્પિટલમાં સારવાર માટે મોકલવામાં આવે છે.

Convergence with multiple departments for holistic child development (કન્વર્જન્સ વિથ મલ્ટિપલ ડિપાર્ટમેન્ટ્સ ફોર હોલિસ્ટિક ચાઈલ્ડ ડેવલપમેન્ટ):

ICDS વિવિધ વિભાગો જેમ કે Health, Education, Sanitation, Women & Child Development, Rural Development વગેરે સાથે કોઓર્ડિનેશન કરીને ચાઇલ્ડ ના ઓવરઓલ ડેવલોપમેન્ટ માટે એક કોઓર્ડિનેટ સ્ટ્રક્ચર ઉભું કરે છે.

Q.5 Define following (any six) નીચેની વ્યાખ્યા લખો. (કોઈપણ છ) 12

a) Juvenile deliquency – જુવેનાઇલ ડેલીક્વેન્સી

જુવેનાઇલ ડેલીક્વેન્સી એ સોસાયટીની એક ખૂબ મોસ્ટ કોમન પ્રોબ્લેમ છે.‘જુવેનાઇલ’ મિન્સ ચાઇલ્ડહુડ તથા ‘ડિલીક્વન્સી’ મિન્સ એન્ટિશોશિયલ બિહેવ્યર અથવા ક્રીમીનલ બિહેવિયર

જુવેનાઇલ ડેલીક્વન્સી એ એક પ્રકારની ક્રિમિનલ એક્ટ છે કે જે સામાન્ય રીતે ચિલ્ડ્રન્સ તથા ટીનેજર્સ કે જે 18 યર્સ થી નીચેના હોય તેવા ચિલ્ડ્રન્સ દ્વારા કરવામાં આવે છે. જુવેનાઇલ ડેલીક્વન્સી એ ચાઇલ્ડ દ્વારા કરવામાં આવતી ઇલ્લીગલ અથવા એન્ટિસોસિયલ રિપીટેટીવ બિહેવ્યર છે કે જે સામાન્ય રીતે 18 વર્ષ થી ઓછી ઉમર ના ઇન્ડીવિઝ્યુઅલ દ્વારા કરવામા આવે છે. આ જુવેનાઇલ ડેલીક્વન્સી મા પ્રમાણમાં નાના ગુનાઓ જેવા કે તોડફોડ, દુકાન ચોરીથી લઇને હુમલો, ડ્રગના ગુનાઓ અને મિલકતના ગુનાઓ સહિત વધુ સિરીયસ ગુનાઓ સુધીની હોય શકે છે.આ જુવેનાઇલ ડેલીક્વન્સી બિહેવિયર માં ખોટું બોલવું ,ચોરી કરવી, ઘરમાંથી ચોરી કરવી, સ્કુલમાંથી ભાગી જવું, ઘરેથી ભાગી જવું ,કોઇ નું કહેવું માનવું નહીં ,ઝઘડા કરવા, લૂંટફાટ કરવી, સેક્સ્યુઅલ એસોલ્ટ વગેરે નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

b) Low Birth Weight baby – લો બર્થ વેઇટ બેબી:

લો બર્થ વેઇટ એટલે કે જે ચાઇલ્ડ નો બર્થ સમયે વેઇટ એ 2500 gm કરતા પણ ઓછો હોય તો આ કન્ડિશન ને લો બર્થ-વેઇટ બેબી (LBW) કહેવામાં આવે છે.
જેમાં, વેરી લો બર્થ વેઇટ બેબી એટલે કે જે ચાઇલ્ડ નો વેઇટ એ 1500 ગ્રામ અથવા તેના કરતાં પણ ઓછો હોય તો તેને વેરી લો બર્થ વેઇટ બેબી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
જ્યારે, એક્સટ્રીમ લો બર્થ વેઇટ બેબી એટલે કે જે ઇન્ફન્ટ નો બર્થ વેઇટ એ 1000 ગ્રામ કરતા પણ ઓછો હોય તો આ કન્ડિશન ને એક્સટ્રીમ લો બર્થ વેઇટ બેબી કહેવામાં આવે છે.

c) Leukemia – લ્યુકેમીયા:

લ્યુકેમિયા એ મોસ્ટ કોમન ટાઇપ ની ચાઇલ્ડ હુડ મેલીગન્સી છે.જે સામાન્ય રિતે બ્લડ તથા બોનમેરો નુ કેન્સર છે .જેમાં પરસિસ્ટન્ટ તથા અનકંટ્રોલ્ડ ઇમમેચ્યોર અને એબનોર્મલ WBC નુ પ્રોડક્શન થાય છે. આ ડીઝીઝ એ સામાન્ય રીતે બોનમેરોના એબનોર્મલ પ્રોલિફરેશન તથા મેચ્યુએશન થવાના કારણે નોર્મલ રેડ બ્લડ સેલ્સ,વાઇટ બ્લડ સેલ્સ તથા પ્લેટલેટ્સ ના પ્રોડક્શન માં ઇન્ટરફેરેન્સ થાય છે.લ્યુકેમીયા એ ચાઇલ્ડહુડ મા થતી મેઝર નીઓપ્લાસ્ટિક ડિસીઝ છે.

d) Mental retardation મેન્ટલ રીટાર્ડેશન:

મેન્ટલ રિટાયર્ડેશન ને “ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ ડિસએબિલિટીઝ” પણ કહેવામાં આવે છે. મેન્ટલ રિટાર્ડેશન મોસ્ટ સીવ્યર કન્ડિશન છે કે જેમાં ચાઇલ્ડ ની કોગ્નિટિવ તથા પ્રોબ્લેમ સોલ્વિંગ સ્કિલ એ ઓછા પ્રમાણમાં હોય છે. જેને કોગ્નિટીવ ડેવલોપમેન્ટલ ડીલે તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. જેમા ચાઇલ્ડ ના ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ ફંક્શન તથા એડેપ્ટીવ બિહેવ્યર મા લિમિટેશન્સ આવે છે મેન્ટલ રિટારર્ડેશન એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં ચાઇલ્ડ ને બીજા ચાઇલ્ડ ની સાપેક્ષ મા લર્નિંગ, થીંકીંગ,પ્રોબ્લેમ સોલ્વિંગ, રિઝનીંગ તથા કોનસેપ્ટ ને અંડરસ્ટેન્ડિંગ કરવામા ડિફીકલ્ટીઝ થાય છે. આ લીમીટેશન્સ એ માઇલ્ડ થી પ્રોફાઉન્ડ સુધી પણ હોઇ શકે છે.તેના કારણે ચાઇલ્ડ ના કોમ્યુનિકેશન, સોસિયલાઇઝેશન તથા ડેઇલી રૂટીન એક્ટીવિટીઝ કરવામા ઇમ્પેઇરમેન્ટ આવે છે. આવા ચાઇલ્ડ ને સર્વાઇવ થવા માટે કન્ટીન્યુઅસલી કેર તથા સપોર્ટ ની જરુરિયાત રહે છે.

Classification of mental Retardation ( મેન્ટલ રિટારર્ડેશન ના ક્લાસિફિકેશન).

મેન્ટલ રિટારર્ડેશન ના ચાર ક્લાસિફિકેશન પડે છે.

1) માઇલ્ડ મેન્ટલ રિટારર્ડેશન,
2) મોડ્રેટલી મેન્ટલ રિટારર્ડેશન ,
3) સિવ્યરલી મેન્ટલ રિટારર્ડેશન ,
4) પ્રોફાઉન્ડ મેન્ટલ રિટારર્ડેશન .

••>
1) માઇલ્ડ મેન્ટલ રિટારર્ડેશન :
માઇલ્ડ મેન્ટલ રિટારર્ડેશન માં ચાઇલ્ડ નું Iq લેવલ એ 51 થી 70 હોય છે.
આમા ચાઇલ્ડ એ અંડર સુપર વિઝન માં પોતાનુ વર્ક કરવામાં કેપેબલ હોય છે.
તે સ્કૂલ વર્ક ને પણ કરી શકવામાં સક્ષમ હોય છે.
માઇલ્ડ મેન્ટલ રિટારર્ડેશન માં જો તેને પ્રોપર્લી ટ્રેઇનિંગ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે તો તે સિમ્પલ જોબ પણ કરી શકે છે.અને અર્ન પણ કરી શકે છે.

2) મોડ્રેટલી મેન્ટલ રિટારર્ડેશન :
મોડ્રેટલી મેન્ટલ રિટારર્ડેશન માં ચાઇલ્ડ નું Iq લેવલ એ 39 થી 50 હોય છે.
મોડ્રેટલી મેન્ટલ રિટારર્ડેશન માં ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ટ્રેનિંગ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે તો પોતાની જાતે જમી શકે છે, કપડા પોતાની જાતે વીયર કરી શકે છે તથા ટોયલેટ ટ્રેઇનિંગ પ્રોવાઇડ કરવાથી તે તેની ડેઇલી રૂટીન એક્ટિવિટી ને પરફોર્મ કરી શકે છે.
મોડ્રેટલી મેન્ટલ રિટાર્ડેશન માં ચાઇલ્ડ ને કોમ્યુનિકેશન કરવામા ડીફીકલ્ટી આવે છે. આમાં ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ટ્રેઇનિંગ પ્રોવાઇડ કરવામા આવે તો ચાઇલ્ડ એ અંડર સુપર વિઝન માં પોતાનું વર્ક એ જાતે કરી શકવામાં સક્ષમ હોય છે.

3) સિવ્યરલી મેન્ટલ રિટારર્ડેશન:
સિવ્યરલી મેન્ટલ રિટારર્ડેશન માં ચાઇલ્ડ નું Iq લેવલ એ 21 થી 35 સુધીનુ હોય છે.
આમાં ચાઇલ્ડ એ તેની ફિઝિકલ નીડ ને પણ કરી કરવામાં સક્ષમ હોતુ નથી.
આમા જો ચાઇલ્ડ ને ટ્રેઇનિંગ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે તો એ સિમ્પલેસ્ટ વર્ક કરી શકે છે.
આમાં ચાઇલ્ડ ને વધારે પ્રમાણમાં સુપરવિઝન ની જરૂરિયાત રહે છે.
સિવ્યર મેન્ટલ રિટારર્ડેશન એ ચાઇલ્ડ ના અર્લી ટાઇમ દરમિયાન જ આઇડેન્ટીફાય થઇ જાય છે. જેમાં ચાઇલ્ડ નુ મોટર ડેવલોપમેન્ટ પુઅર હોય છે,સ્પિચ એ ડિલે હોય છે તથા કોમ્યુનિકેશન સ્કિલ માં ઇમ્પેઇરમેન્ટ હોય છે.

4) પ્રોફાઉન્ડ મેન્ટલ રિટારર્ડેશન :
પ્રોફાઉન્ડ મેન્ટલ રિટારર્ડેશન મા ચાઇલ્ડ નો Iq લેવલ એ 20 થી પણ નીચે હોય છે.

e) Mid-day meal program – મીડ ડે મીલ પ્રોગ્રામ:

Midday meal program (MDMP)( મીડડે મીલ પ્રોગ્રામ)

મિડ ડે મીલ પ્રોગ્રામ ને “સ્કૂલ લંચ પ્રોગ્રામ” પણ કહેવામાં આવે છે.આ પ્રોગ્રામ એ થ્રોઆઉટ કંન્ટ્રી મા 1961 મા આપવામા આવેલ હતો.જેનો મેઇન ઓબ્જેકટીવ એ સ્કુલ મા વધારે પ્રમાણ મા ચાઇલ્ડ ને એટ્રેક્ટ કરવા તથા સ્કુલ ડ્રોપ આઉટ રિડ્યુસ કરવુ અને ચાઇલ્ડ નુ ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ તથા લિટરસી રેટ ઇમ્પ્રુવ કરવુ.

બેનીફીસીયરિસ:
સ્કૂલગોઇંગ ચાઇલ્ડ

એઇમ ઓફ મીડ ડે મીલ પ્રોગ્રામ:

1)ચાઇલ્ડ નું સ્કૂલ અટેન્શન કરવા માટે.
2) સ્કુલ ડ્રોપ આઉટ ને રીડયુઝ કરવા માટે.
3) ચાઇલ્ડ ના ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસને તથા હેલ્થ સ્ટેટસને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.
4) ચાઇલ્ડ નું 1/3 જેટલું ન્યુટ્રીશનલ રિક્વાયરમેન્ટ ફુલફિલ કરવા માટે.
5) સ્કૂલ પ્રત્યે ચાઇલ્ડ ના ઇન્ટરેસ્ટ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.
6) ચાઇલ્ડ ના સ્કુલ ડ્રોપ આઉટ ને રીડયુઝ કરવા માટે.
7) સ્કૂલ માં ચાઇલ્ડ ને વધારે પ્રમાણમાં એટ્રેક્ટ કરવા માટે.

ઓબ્જેકટીવ:

ચાઇલ્ડ નું સ્કૂલમાં એડમિશન એન્હાન્સ કરવા માટે.
ચાઇલ્ડ નુ સ્કૂલ પ્રત્યે એટ્રેક્શન ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.
ચાઇલ્ડ નું સ્કૂલમાં અટેન્શન એન્હાન્સ કરવા માટે.
ચાઇલ્ડ નું લીટરસીરેટ ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.
ચાઇલ્ડ નું ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.
ચાઇલ્ડ ના હેલ્થ સ્ટેટસ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે.

f) Down’s syndrome ડાઉન સિન્ડ્રોમ:

ડાઉન સિન્ડ્રોમ (Down Syndrome) એ એક જીનેટીક ડિસઓર્ડર (Genetic Disorder) છે, જેમાં વ્યક્તિના સેલ્સ (Cells)માં ક્રોમોઝોમ નંબર 21 (Chromosome 21) ની વધારાની કોપી (Copy) હોય છે, જેને ટ્રિસોમી 21 (Trisomy 21) કહે છે. આ ક્રોમોઝોમલ એબ્નોર્માલિટી (Chromosomal Abnormality) બ્રેઇન (Brain) અને બોડી (Body)ના ડેવલોપમેન્ટ ને અફેક્ટ કરે છે. તેમાં સામાન્ય રીતે ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ ડિસએબિલિટી (Intellectual Disability), ખાસ ફેસ ના સિમ્પટોમ્સ, અને ડેવલોપમેન્ટમાં ડીલે જોવા મળે છે. સાથે સાથે કન્જીનાઇટલ હાર્ટ ડિફેક્ટ્સ (Congenital Heart Defects) અને રેસ્પિરેટ્રી પ્રોબ્લેમ્સ (Respiratory Problems) જેવી તકલીફો પણ થઈ શકે છે. આ કન્ડિશન કંજીનાઈટલ (Congenital) હોય છે અને તેનો કોઈ ડાયગ્નોસીસ (Diagnosis) નથી, પરંતુ અર્લી ઇન્ટરવેન્શન (Early Intervention) અને સ્પેશિયલ એજ્યુકેશન (Special Education) દ્વારા લાઈફની ક્વોલિટી (Quality of Life) સુધારી શકાય છે.

g) Hypospadias – હાઇપોસ્પાડિયાસીસ:

હાઇપોસ્પાડિયાસીસ એ Male માં જોવા મળતો એક congenital defect છે,હાઇપોસ્પાડિયાસિસ ત્યારે થાય છે જ્યારે યુરેથ્રા નું ઓપનિંગ એ પેનીસ ની ટીપ ના બદલે પેનીસ ની નીચેની બાજુએ ( અન્ડરસાઇટ ) હોય છે. આ માઇલ્ડ કર્વેચર થી લઇને વધુ સિવ્યર ફોર્મ સુધીનું હોય શકે છે જ્યાં ઓપનિંગ એ સ્ક્રોટમ ની નજીક હોય છે.

h) Enuresis – એન્યુરેસીસ:

એન્યુરેસીસ (બેડવેટિંગ) એ એક કોમન પીડીયાટ્રીક પ્રોબ્લમ છે કે જેમાં ચાઇલ્ડ ને સ્લીપિંગ સમયે વારંવાર ઇનવોલ્યુન્ટરી યુરિનેશન થાય છે. જ્યારે વોલ્યુન્ટરી યુરિન કન્ટ્રોલ સામાન્ય રીતે પ્રાપ્ત કરવું જોઈએ ત્યારે સ્લિપીંગ સમયે વારંવાર ઇનવોલ્યુન્ટરી રીતે યુરિનેશન થઇ જાય તે કન્ડિશન ને એન્યુરેસીસ કહેવામા આવે છે અને આ કન્ડિશન એ ચાઇલ્ડ માં 5 years બાદ પણ જોવા મળે છે. એન્યુરેસીસ ( બેડવેટિંગ) ને નાઇટટાઇમ ઇનકન્ટીનંસી પણ કહેવામાં આવે છે.

Q-6(A) Fill in the blanks – ખાલી જગ્યા પૂરો . 05

1.Baby born with teeth it is known as……………. બાળક દાંત સાથે જન્મે તેને ……………… કહેવાય છે. Answer : Natal teeth (નેટલ ટૂથ) કહેવાય છે.

2.Infection of the middle ear is known as ………………… મધ્ય કાનમાં ઈન્ફેક્શન હોય તેને……..કહેવાય છે. Answer: Otitis media (ઓટાઇટિસ મીડિયા) (Otitis media) કહેવાય છે.

3.Mother’s first milk is called ……………….. માતાના પ્રથમ ધાવણને………કહે છે. Answer: Colostrum કોલોસ્ટ્રમ (Colostrum) કહે છે.

4.World children’s day is celebrated on ……………………. વિશ્વ બાળદિન…………..દિવસે ઉજવાય છે. Answer: 14th November (14 નવેમ્બર) ના દિવસે ઉજવાય છે.

5.Oral thrush caused by…………….microorganism. ઓરલ થ્રશ…………………. ઓર્ગેનીઝમના લીધે થાય છે. Answer: Candida albicans ( કૅન્ડિડા અલ્બિકાન્સ ) (Candida albicans) ઓર્ગેનિઝમના લીધે થાય છે.

(B) Multiple Choice Questions- નીચેના માંથી સાચો વિકલ્પ લખો.05

1.Commonly the vaccines are preserved at the temperature of સામાન્ય રીતે વેકસીન આટલા તાપમાને સાચવવામાં આવે છે.

a) 2 to 8°C

c) -2 to -8°C

b) 8 to 10°C

d) 0 to 2°C

✔️ Correct Answer: a) 2 to 8°C

2. Rickets disease occurs in the children due to deficiency of બાળકોમાં રીકેટસ ડીસીસ આના ઉણપથી થાય છે.

a) Vitamin A

b) Vitamin B

c) Vitamin C

d) Vitamin D

✔️ Correct Answer: d) Vitamin D

3. Weaning diet can be started from month of પુરક આહાર બાળકને આ મહિનાથી શરૂ કરી શકાય .

a) 4 Months

b) 6 Months

c) 9 Months

d) 12 Months

✔️ Correct Answer: b) 6 Months

4. BCG vaccine should be given to the baby by this route બી.સી.જી વેકસીન બાળકને હમેશા આ રૂટથી અપાય છે

a) Intramuscular

b) Intravenous

c) Sub cutaneous

d) Intradermally

✔️ Correct Answer: d) Intradermally

5. Anorexia nervosa commonly seen in એનોરેક્ઝીયા નર્વોસા સામાન્ય રીતે આમાં દેખાય છે

a) Male

b) Toddler

c) Female

d) Adolescent girl

✔️ Correct Answer: d) Adolescent girl

(C) Match the following – નીચેના જોડકા જોડો.05

A B

1. Tetanus 1.Interruption of flow of speech
2. Stuttering 2.Lock jaw
3. Xerophthalmia 3.Kernictus
4. Anencephaly 4.Neurotubular defect
5. Neonatal jaundice 5.Vitamin A deficiency
6. Absent of cranial vault

✅ (C) Correct Answer – કરેક્ટ આન્સર (05)

A	B	Correct Match
1. Tetanus	2. Lock jaw	1 → 2
2. Stuttering	1. Interruption of flow of speech	2 → 1
3. Xerophthalmia	5. Vitamin A deficiency	3 → 5
4. Anencephaly	6. Absent of cranial vault	4 → 6
5. Neonatal jaundice	3. Kernicterus	5 → 3

🟢 Final Matching:

• Tetanus → Lock jaw
• Stuttering → Interruption of flow of speech
• Xerophthalmia → Vitamin A deficiency
• Anencephaly → Absent of cranial vault
• Neonatal jaundice → Kernicterus