⏩Date: 16-02-2018

પ્ર.1 નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો

🔸અ. પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રખાતે એ.એન.એમ. તરીકે લેબર રૂમ ની સંભાળ કેવી રીતે રાખશો ? 03

• આદર્શ લેબર રૂમ એટલે કે જેમાં બધા જ જરૂરી સાધનો અને જરૂરી દવાઓ હોય અને તે સીસ્ટેમીક અને યોગ્ય રીતે ગોઠવાયેલ હોય તેને આદેશ લેબરરૂમ કહેવાય છે.
• આદર્શ લેબર રૂમમાં નીચે મુજબની સગવડતાઓ હોવી જોઈએ.

પોસ્ટર:

• મેનેજમેન્ટ ઓફ પી.પી.એચ.
• એકટીવ મેનેજમેન્ટ ઓફ થર્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબર
• કાંગારૂ મધર કેર
• બ્રેસ્ટ ફીડીંગ
• હેન્ડ વોશિંગના સ્ટેપ્સ
• બાયો મેડીકલ વેસ્ટ

નિયમો :

• લેબરરૂમ હમેશા ઓટો ડોર મારફતે બંધ હોવો જોઈએ તથા ડબલ ડોર વાળો હોવો જોઈએ.
• કલીન હોવો જોઈએ.
• દરેક સાધનો યોગ્ય જગ્યાએ ગોઠવાયેલા હોવા જોઈએ.
• હોસ્પિટલ સ્ટાફ, માતા તથા મમતા સખી સિવાય કોઈને પ્રવેશ હોવો જોઈએ નહી.
• ટેબલ વર્ક કરવા માટે અલગ જગ્યા હોવી જોઈએ.
• એન્ટ્રી કરતા પહેલા સ્ક્રબ થવુ જોઈએ.
• બારીઓમાં ફોસ્ટેડ ગ્લાસ હોવા જોઈએ અને પડદા હોવા જોઈએ.
• ૨૪ ક્લાક પાણીની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ.
• એલ્બો ટેપ નળની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ.
• એટેચ ટોઈલેટ બાથરૂમ હોવુ જોઈએ.

સાધન સામગ્રીઓ :

• સેકન્ડ કાંટા વાળી દિવાલ ઘડીયાળ સામે જ હોવી જોઈએ.
• એન્વાર્યમેન્ટલ થર્મોમીટર હોવુ જોઈએ.
• ડીલેવરી ટ્રોલી ઈમરજન્સી ડ્રગ્સ સાથે હોવી જોઈએ.
• રીસસ્ટીટેશન ટ્રે ચાલુ હાલતમાં હોવી જોઈએ.
• પલ્સ ઓકિસમીટર તથા રેફ્રિઝરેટર હોવુ જોઈએ.
• ન્યુબોર્ન કેર કોર્નર કે બેબી કોર્નર હોવુ જોઈએ જેમાં…
• રેડીઅન્ટ વોર્મર
• ઓકિસજન સીલીન્ડર
• બેબી રીસકસીટેશન ટ્રે
• સકશન મશીન
• સકશન કેથેટર ૧૦ અને ૧૨ નંબર
• મ્યુક્સ સકર
• સાત ટ્રે તૈયાર હોવી જોઈએ.
• બેબી ટ્રે
• ડીલેવરી ટ્રે
• એપીઝીયોટોમી ટ્રે
• મેડીસીન ટ્રે
• ઈમરજન્સી ડ્રગ્સ ટ્રે
• પી.પી. આઈ.યુ.સી.ડી. ટ્રે
• ડી.એન.ઈ. ટ્રે
• બેબી વેઈટ મશીન ચાલુ હાલતમાં હોવુ જોઈએ.

રેકોર્ડ અને રજીસ્ટર :

• લેબર રજીસ્ટર
• રીફર રજીસ્ટર
• ઓવર બૂક
• પાર્ટોગ્રાફ
• કેશ પેપર
• જન્મ મરણ રજીસ્ટર
• ઓટોકલેવ રજીસ્ટર
• ક્લીનીનેસ ચાર્ટ

લેબર ટેબલ :

• ઓછામાં ઓછા બે હોવા જોઈએ.
• ચડવા માટે પગથીયા હોવા જોઈએ.
• મેકીન ટોસ ડ્રોસીટ પાથરેલા હોવા જોઈએ.
• લીથોટોમી પોઝીશન માટેની સગવડતા હોવી જોઈએ.
• કેલી પેડ હોવુ જોઈએ.(બ્લડ ટેબલ પર ન રહે તે માટે )

લાઈટ :

• પુરતો પ્રકાશ હોવો જોઈએ.
• સેડોલેશ લાઈટની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ.

સ્ટરાઈલ ડ્રમ :

• દરેક ડ્રમમાં તમામ પ્રકારના સાધનો ઓટોકલેવ હોવા જોઈએ.
• ગ્લાઉઝ,લીનન,ઈન્સ્ટ્રુમેન્ટ તથા કોટન સ્વોબ અને ગોઝ પીસીસના ડ્રમ હોવા જોઈએ.

કલીનીનેશ:

• દરરોજ સફાઈ થવી જોઈઅ. (દર ત્રણ કલાકે)
• દરેક ડીલેવરી બાદ લેબર ટેબલને ફિનોલ વડે અથવા બ્લીચીંગ સોલ્યુશન વડે સાફ કરવુ જોઈએ.
• દરેક વસ્તુનું ડસ્ટીંગ કાર્બોલીક લોશન વડે રેગ્યુલર કરવુ જોઈએ.
• બ્લડ સ્ટેઈનને નિયમ મુજબ સાફ કરવુ જઈએ.
• ગ્લોઝ કે વાપરેલ લીનનને જયાં ત્યા નાખવા નહી.
• રેગ્યુલર ઈન્ટરવલ પર સ્યોબ લઈ પેથોલોજીકલ તપાસ માટે મોકલવું જોઈએ.

🔸બ.એ.એન.એમ. તરીકે ગામની મુલાકાત દરમ્યાન કરવાની જુદી જુદી પ્રવૃતિ વિશે લખો. 04

આંગણવાડીની મુલાકાત : (નંદઘર)

દરેક ગામની મુલાકાત વખતે આંગણવાડીની મુલાકાત ખુબ જ જરૂરી છે. આ દરમિયાન બાળકો તથા માતાની મુલાકાત લો.તેઓના આરોગ્ય અને જરૂરીયાતને અનુલક્ષીને સેવાઓ આપો.તેમને સાંભળો અને આરોગ્ય શિક્ષણ આપવાની તક ઝડપી લો.

• ગ્રોથ મોનીટરીંગ ચાર્ટ જોવો.
• ઓછા વજનવાળા બાળકોને રીફર કરવા.
• કુપોષિત બાળકોને વી.સી.એન.સી. સેન્ટરમાં સેવાઓ આપવી.
• રસીકરણ સેશન ચલાવવુ.
  

ગૃહ મુલાકાત :

• પેટાકેન્દ્ર વિસ્તારના દરેક ગામમાં દરેક કુંટુંબની મુલાકાત લો.અગાઉ આપેલ સેવાઓનું ફોલોઅપ કરો દાતઃ સગર્ભામાતાને આર્યન ફોલીક એસીડની ગોળી આપેલ છે તે ખાય છે કે કેમ તે તપાસ કરવી.
• રસીકરણ માટે ચેક કરવું તથા હવે પછીના સેશનમાં આવવા માટે જણાવવું.કુટુંબ નિયોજનના કેશની તપાસ કરવી. પોસ્ટનેટલ માતા હોયતો તેની મુલાકાત દરમિયાન તેની તકલીફો સાંભળવી તથા યોગ્ય સલાહ આપવી.વિસ્તાર માં કોઈ નવું આવેલ હોય કે કોઈ બહાર રહેવા જતુ રહેલ હોય તો તેની નોંધ લેવી અને ગૃહ મુલાકાત રોજનીશીમાં લખવી.
• જોખમી જુથોની મુલાકાત લેવી.
• જરૂર પડે તો રેકરલ સેવાઓ આપવી
  

શાળાની મુલાકાત :

• ગામની શાળાઓમાં પણ સમય અંતરે મુલાકાત ગોઠવવી અને બાળકોના આરોગ્યનું નિરિક્ષણ કરવું તથા જરૂર જણાય ત્યાં આરોગ્ય શિક્ષણ આપવું. કુપોષણ થી પીડાતા બાળકોના વાલીને જાણ કરવી જરૂર જણાયતો વિટામીન – એ ના ડોઝ આપવા અને આર્યન ફોલીક ગોળીનું વિતરણ કરવું.બાળકમાં કાઈ અસામાન્ય પણું જણાયતો સંદર્ભકાર્ડ ભરી વધુ સેવા માટે રીફર કરવું. શિક્ષકોને સાચી સમજણ આપવી.

• આરોગ્ય શિક્ષણ આપવુ.
• પર્સનલ હાઈઝીનની સમજણ આપવી.
• સામાન્ય રોગોની સારવાર આપવી.
  

મહિલા સ્વાસ્થય સંધ : (એમ.એસ.એસ.)

• આવી બેઠકોમાં દરેક સભ્યોના વિચારો જાણવા માટેના પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.આરોગ્ય અને ગર્ભનિરોધક પધ્ધતિઓ વિશેની સમજણ આપો અને સંપરામર્શ કરો.સમાજમાં પ્રવર્તમાન ખોટી માન્યતાઓ અને ગેરસમજણો વિશે ચર્ચા કરો અને સાચું માર્ગદર્શન આપો.જેમ કે સગર્ભાવસ્થામાં અમુક ખોરાક ખવાય અને અમુક ન ખવાય.

• નવી ફેમીલી પ્લાનીંગ પધ્ધિતીઓથી વાકેફ કરવા.
• સમાજમાં પ્રવર્તતી કુટેવો અંગેની સમજણ આપવી.
• ખોરાક અંગેની સમજણ આપવી.
• સમાજમાં આરોગ્યની પ્રવર્તતી અંધશ્રધ્ધાઓ ની સમજણ આપવી.
  

પંચાયતના સભ્યોની મુલાકાત :

• પંચાયતના સભ્યો સાથે મુલાકાત કરવી અને આરોગ્યની તમામ સેવાઓમાં તેનો સાથ લેવો.સભ્યો ડેપો હોલ્ડર તથા ડ્રગ ડીસ્ટીબ્યુટર સેન્ટર તરીકે આપણને ઉપયોગી થશે. સભ્યોના સાથ સહકારથી આરોગ્યની ઉતમ સેવાઓ આપી શકાય છે. આ વ્યવસ્થાથી લાભાર્થી આરોગ્યની સેવાઓ કયા કયારે અને કઈ કઈ સેવાઓ લઈ શકશે તે પણ સારી રીતે જાણી શકે છે. આ ઉપરાંત નિરીક્ષક પણ તમને ફોલોઅપ વખતે સારી રીતે શોધી શકશે

🔸ક .સબ સેન્ટર પર નિભાવવામાં આવતી દવાઓ, સાધન સામગ્રી ની જાળવણીમાં એ.એન.એમ.ના રોલ વિષે લખો. 05

• (૧) દવાઓનો સ્ટોરરૂમ નર્સિસ સ્ટેશનથી બીલકુલ નજીક હોવો જોઈએ.
• ૨) દવાઓ હમેંશા કપબોર્ડમાં રાખવી જોઈએ.
• ૩) દવાનો કપબોર્ડ ભેજવાળી જગ્યાથી દુર રાખવો જોઈએ.
• ૪) પુરતી લાઈટની સગવડતા હોવી જોઈએ.
• ૫) બાજુમાં હાથ ધોવા માટેની સગવડતા હોવી જોઈએ.
• 6)ઝેરી દવાઓ માટે અલગ કપબોર્ડ અલગ રાખવો જોઈએ. તેની પર ઝેરી દવાઓ એવ લાલ અક્ષરે લખવુ.
• ૭) કપબોર્ડમાં દવાઓ આલ્ફાબેટીકલી ગોઠવેલી હોવી જોઈએ.
• ૮) દરેક દવાઓની બોટલ પર સારૂ સુવાચ્ય લેબલ હોવુ જોઈએ.
• ૯) ટેબ્લેટસ, કેપ્સુલ અને લીકવીડ દવાઓ અલગ અલગ રાખવી જોઈએ.
• ૧૦) વધારાની હોય તો તે અંગેની જાણ સ્ટોરમાં કરવી જોઈએ. ૧૧) સ્પીરીટ, ડેટોલ, સાવલોન જેવી દવાઓ બહાર રાખવી જોઈએ.
• ૧૨) દરેક દવાઓના ઢાંકણ ચુસ્તરીતે બંધ હોવા જોઈએ.
• ૧૩) દવાઓની બનાવટ તારીખ(Manufacture date) તથા વા૫૨વાની છેલ્લી તારીખ (Expiry date)ખાસ જોવી જોઈએ.
• ૧૪) દવાઓ હંમેશા પહેલા આવેલી પહેલા વાપરવી તથા પછી આવેલી ત્યારબાદ વાપરવી (FIFO- First In & First Out)
• ૧૫) જો દવાનો રંગ બદલાય ગયેલ હોય તો અથવા કાઈ ફેરફાર જોવા મળેતો વાપરવી નહી અને જે તે આરોગ્ય કેન્દ્રને જાણ કરવી કે પરત મોકલવી.
• ૧૬) મેળવેલ તમામ દવાઓનું આવક રજીસ્ટર તથા વપરાશ ૨જીસ્ટર બરાબર નિભાવવું.અને દર ત્રણ મહીને તેને વેરીફાય કરવુ.
• (૧૭) વપરાયેલ કે વણવપરાયેલ દવાઓની ઓન લાઈન એન્ટ્રી થવી જોઈએ.

• સ્ટોક રજીસ્ટર :

દરેક રજીસ્ટરમાં પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રખાતે થી મેળવેલ જથ્થો અને મળ્યાની તારીખ તેમજ વપરાશની નોંધ સ્ટોક રજીસ્ટરમાં કરવી અને માસના અંતે ભૌતિક ચકાસણી કરી જે તે અધિકારી ની સહિ લેવી.જેને એકસ્પેન્સ રજીસ્ટર પણ કહેવામાં આવે છે.

🔸અથવા🔸

🔸અ. ગુજરાત રાજયમાં ચાલતા જુદા જુદા આરોગ્યના પ્રોગ્રામ ની યાદી બાનાવો. 03

ગુજરાત રાજ્યમાં વિવિધ આરોગ્ય સેવાઓ અને કાર્યક્રમો સરકારના માર્ગદર્શનમાં ચાલી રહી છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય રાજ્યની વસ્તીને આરોગ્યસંપન્ન બનાવવા અને રોગપ્રતિકારકતા વધારવાનો છે. અહીં ગુજરાતમાં ચલાવવામાં આવતા મુખ્ય આરોગ્ય કાર્યક્રમોની યાદી આપવામાં આવી છે:

1. માતા અને બાળ આરોગ્ય કાર્યક્રમો:

• જનની સુખી જ્ઞાતી યોજના: ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ માટે મફત પ્રસૂતિ સેવા.
• ચિરંજીવી યોજના: આરોગ્ય સેવાઓ પ્રદાન કરીને માતા અને બાળકોના આરોગ્યને મજબૂત બનાવવાનો ઉદ્દેશ્ય.
• મમતા અભિયાન: માતા અને બાળ મૃત્યુદર ઘટાડવા માટેની ખાસ યોજના.
• બેટી બચાવો બેટી પઢાવો : કન્યાવાળીઓની સુરક્ષા અને આરોગ્ય માટેનો કાર્યક્રમ.

2. રોગ નિયંત્રણ અને નિવારણ કાર્યક્રમો:

• માલેરિયા નિયંત્રણ કાર્યક્રમ (NVBDCP): મચ્છરો દ્વારા ફેલાતી બીમારીઓને નિયંત્રિત કરવાનો કાર્યક્રમ.
• એઇડ્સ નિયંત્રણ સોસાયટી (GSACS): એચઆઇવી/એઇડ્સની પ્રતિબંધક અને સારવાર સેવાઓ.
• તક્ષક (TB) નિયંત્રણ કાર્યક્રમ: ટ્યુબરકુલોસિસ (ટીબી) સામે મફત તપાસ અને સારવાર.

3. રસીકરણ અને 예방કારી કાર્યક્રમો:

• મિશન ઈન્દ્રધનુષ: બાળકો અને ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ માટેનું મફત અને સંપૂર્ણ રસીકરણ.
• નીમોચીકાર પ્રોગ્રામ: નાના બાળકોમાં બીમારીઓ સામે રક્ષણ માટેનું રસીકરણ.
• પોલીયો નિરાકરણ કાર્યક્રમ: પોલીયોને જડમૂળથી નાબૂદ કરવા માટેનો રસીકરણ કાર્યક્રમ.

4. પરિવાર કલ્યાણ અને પ્રજનન આરોગ્ય:

• કુટુંબ નિયોજન યોજના: પ્રજનન અને પરિવારનિયોગ માટે કાઉન્સેલિંગ અને આરોગ્ય સેવાઓ.
• મિશન પારિવાર વિકાસ: વધુ વસ્તીવાળા જિલ્લાઓમાં કુટુંબ નિયંત્રણ માટેની પહેલ.

5. સામુદાયિક આરોગ્ય અને પોષણ કાર્યક્રમો:

• શિશુ સુરક્ષા અભિયાન: શિશુઓમાં આરોગ્ય અને પોષણ સુધારવા માટેનો કાર્યક્રમ.
• મુક્ત આંગણવાડી યોજના: બાળકોને પોષણ અને આરોગ્ય માટે મફત સેવા.
• આયુષ્માન ભારત યોજના: મફત આરોગ્ય સેવા અને આરોગ્ય વીમા પ્રદાન કરવો.

6. આરોગ્ય વિકાસ અને સંવર્ધન:

• નર્મદા જીવીત આયુષ્માન યોજના: સમાજના ગરીબ અને નબળા વર્ગના આરોગ્યની સેવા માટે મફત વીમા.
• મુક્ત એમ્બ્યુલન્સ સેવા 108: તાત્કાલિક સ્વાસ્થ્ય સેવાઓ માટેની તાત્કાલિક સેવા.
• ખેડૂત આરોગ્ય યોજના: ખેડૂતો માટે આરોગ્યકક્ષી સેવા પ્રદાન કરવી.

આ આરોગ્ય કાર્યક્રમો દ્વારા ગુજરાત સરકાર રાજ્યના તમામ લોકોને ગુણવત્તાવાળી આરોગ્યસેવાઓ પ્રદાન કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે કામ કરી રહી છે.

🔸બ. RNTCP પ્રોગ્રામ વિશે સવિસ્તાર વણૅવો. 04

RNTCP (Revised National Tuberculosis Control Program) એ ટ્યુબરક્યુલોસિસ (ટી.બી.) પર નિયંત્રણ મેળવવા માટે ભારત સરકારે 1997માં શરૂ કરેલો કાર્યક્રમ છે. આ કાર્યક્રમનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ભારતમાંથી ટી.બી. રોગના પ્રસારને રોકવા અને તેને સંપૂર્ણપણે નાબૂદ કરવો છે.

RNTCP ની મહત્વપૂર્ણ વિગતો:

1. ઉદ્દેશ્ય:

• ટ્યુબરક્યુલોસિસને નિયંત્રિત કરવો અને તેના મૃત્યુદર અને બીમારીતર ઘટાડવો.
• દરેક દર્દીને ગુણવત્તાવાળી નિદાન અને મફત સારવાર ઉપલબ્ધ કરાવવી.
• ટી.બી.ના દર્દીઓનો સંપૂર્ણ ઉપચાર સુનિશ્ચિત કરવો અને રોગના પુનરાવર્તનને અટકાવવો.

2. DOTS (Directly Observed Treatment, Short-course) આધારિત સારવાર:

RNTCP માં DOTS પદ્ધતિ અમલમાં છે, જેનું મુખ્ય લક્ષણ એ છે કે ટ્યુબરક્યુલોસિસના દર્દીને આરોગ્ય કર્મચારીઓની દેખરેખ હેઠળ દવાઓ આપવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિમાં નીચેના તત્વોનો સમાવેશ થાય છે:

• આરંભમાં મજબૂત રાજકીય અને આરોગ્યસંભાળ પ્રણાલી: TB નિયંત્રણ માટે આરોગ્ય ક્ષેત્રે સંસ્થાઓ અને નીતિઓ મજબૂત બનાવવી.
• આણ્વીક્ષિક રીતે સ્થાપિત દવાઓ: TBના દર્દીઓને ચોક્કસ અને અસરકારક ઔષધો આપવામાં આવે છે.
• નિરીક્ષણ હેઠળની સારવાર: દર્દીઓની સારવાર આરોગ્યકર્મીઓની દેખરેખ હેઠળ થાય છે, જેથી તેઓ દવાઓ યોગ્ય સમયે અને પૂરતી માત્રામાં લે.

3. કાર્યક્રમના ઘટકો:

• નિદાન અને સારવાર: TBના દર્દીઓનું વહેલું નિદાન અને મફત અને સરળ ઉપચાર સુનિશ્ચિત કરવો.
• મુલ્યાંકન અને નિરીક્ષણ: TB કેસોનું મોનિટરિંગ અને પ્રગતિ પર નજર રાખવી. તે અંતર્ગત બાય-મહિનો રિપોર્ટિંગ સિસ્ટમનો સમાવેશ થાય છે.
• લેબોરેટરી સપોર્ટ: આરોગ્ય કેન્દ્રો અને હોસ્પિટલોમાં TBના પરીક્ષણ માટે માઈક્રોસ્કોપિક સેવા ઉપલબ્ધ કરવી.
• મફત ઔષધપ્રદાન: RNTCP હેઠળ TBના દર્દીઓને મફત દવાઓ અને સારવાર પ્રદાન થાય છે.

4. જાગૃતિ અને માહિતીનું વિતરણ:

• TB વિશે લોકોમાં જાગૃતિ લાવવી, લોકોને TBના લક્ષણો અને સારવારની માહિતી આપવી.
• TBના પીડિત દર્દીઓ માટે સમાજમાં કુપોષણ, ગરીબી અને બીજા ચિંતાનો નિવારણ કરવો.

5. મલ્ટીડ્રગ રેસિસ્ટન્ટ TB (MDR-TB) અને XDR-TBના ઉપચાર:

• RNTCP MDR-TB (જે TBની ઔષધોને પ્રતિરોધક છે) અને XDR-TB (અત્યંત પ્રતિરોધક TB) ના દર્દીઓ માટે વિશિષ્ટ સારવાર પ્રદાન કરે છે. તેના માટે અલગથી ડાયગ્નોસ્ટિક સેવાઓ અને વિસ્તૃત દવાઓ ઉપલબ્ધ કરાવી છે.

6. જાહેર આરોગ્ય વિભાગ અને ખાનગી ક્ષેત્ર વચ્ચે સહકાર:

RNTCPના અમલમાં ખાનગી આરોગ્ય પ્રદાતાઓની પણ ભાગીદારી છે, જેથી વધુ દર્દીઓ સુધી સારવાર પહોંચાડી શકાય.

7. વર્તમાન પરિણામો અને સફળતાઓ:

• RNTCPથી TBના દર્દીઓના મૃત્યુદરમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે.
• TB નિયંત્રણ અને સારવારને વધુ અસરકારક બનાવતા ઘણા સુધારા કરવામાં આવ્યા છે.
• MDR-TB અને XDR-TB ના રોગચાળો નિયંત્રિત કરવાનો પ્રયત્ન ચાલી રહ્યો છે.

ઉપસંહાર:

RNTCP એ ભારતનો મહત્વપૂર્ણ TB નિયંત્રણ કાર્યક્રમ છે, જે DOTS આધારિત છે અને તેને TBના દર્દીઓની ગુણવત્તાવાળી સારવાર આપવાનો વિશાળ દ્રષ્ટિકોણ છે. TBને નાબૂદ કરવા માટે સરકાર RNTCPને વધુ મજબૂત અને પ્રભાવશાળી બનાવવા માટે સતત પ્રયાસો કરી રહી છે.

🔸ક્ર: નેશનલ મેલેરીયા કંટ્રોલ પ્રોગ્રામમાં A.N.M. ની ભુમીકા વણૅવો. 05

નેશનલ મેલેરિયા કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ (National Malaria Control Program – NMCP) માં ANM (Auxiliary Nurse Midwife) ની ભૂમિકા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ANM મુખ્યત્વે આરોગ્ય સેવાઓને પહોંચાડવાની મહત્વની કડી છે, અને ગ્રામીણ તેમજ શહેરી વિસ્તારોમાં મેલેરિયા જેવી બીમારીઓને નિયંત્રિત કરવા માટેના પ્રયાસોમાં મોટી ભૂમિકા ભજવે છે. NMCPમાં ANMની નીચે મુજબની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકાઓ છે:

1. જાગૃતતા અને આરોગ્ય શિક્ષણ:

• ANM સમુદાયમાં મેલેરિયા વિશે જાગૃતિ ફેલાવે છે, જેમાં મચ્છરજન્ય રોગો વિશેની માહિતી, રોગના લક્ષણો, સારવાર અને નિવારણના ઉપાયોનો સમાવેશ થાય છે.
• લોકોને મચ્છરોનો પ્રકોપ ટાળવા માટે વ્યક્તિગત અને ઘરના સ્તરે યોગ્ય પગલાં લેવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે, જેમ કે મચ્છરદાનીનો ઉપયોગ, દવાના છંટકાવ, અને પાણીના ઠરાવાને અટકાવવી.

2. પ્રાથમિક તપાસ અને સારવાર:

• ANM પોતાના વિસ્તારના દર્દીઓમાં મેલેરિયા તરીકે ઓળખાતા લક્ષણોનું વહેલું નિદાન કરી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, તાવના કેસમાં, તે તાવનું સ્તર માપે છે અને દર્દીઓને યોગ્ય માર્ગદર્શન આપે છે.
• ANM મેલેરિયાના સસ્પેક્ટેડ કેસની તપાસ કરીને તેનું નિદાન કરવા માટે રેપિડ ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ (RDTs) અને માઇક્રોસ્કોપી માટે બ્લડ સેમ્પલ એકત્રિત કરે છે.

3. દવાઓની ફાળવણી અને સારવાર:

• ANM મેલેરિયા માટે પ્રેસ્ક્રાઇબ કરેલી મફત દવાઓ, જેમ કે ક્લોરોક્વીન, આર્ટેમિસિનિન-બેઇઝ્ડ કોમ્બિનેશન થેરાપી (ACTs) વગેરેનો સમયસર અને યોગ્ય માત્રામાં ફાળવણી કરે છે.
• ANM દર્દીઓને દવાઓને પૂરેપૂરા ડોઝ માટે જાગૃત કરે છે અને ખાતરી કરે છે કે દર્દી પુર્ણપણે સારવાર લે છે.

4. મચ્છર નિવારણના પગલાં:

• ANM તેના વિસ્તારમાં મચ્છર નિયંત્રણ માટે આયોજીત કાર્યક્રમોને અમલમાં લાવે છે, જેમાં ઈન્ડોર રેસિડીયલ સ્પ્રે (IRS) અથવા લાર્વિસાઈડ દવાના છંટકાવ નું આયોજન કરે છે અને તેનો અમલ થાય તે સુનિશ્ચિત કરે છે.
• ANM મચ્છરદાનીના વિતરણ અને તેનો યોગ્ય ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો તેની વિગતો આપીને તેનો પ્રચાર કરે છે.

5. જન્મ મૃત્યુનો રેકોર્ડ રાખવો અને રિપોર્ટિંગ:

• ANM મેલેરિયાના તમામ દર્દીઓની નોંધ રાખે છે અને તાવ કે મેલેરિયાના નવા કેસોની નોંધ કરીને તે રિપોર્ટ આરોગ્ય અધિકારીઓ સુધી પહોંચાડે છે.
• ANM મેલેરિયાના મોતની જાણ આરોગ્ય વિભાગમાં કરે છે અને આ મૃત્યુના રિપોર્ટિંગ દ્વારા સરકારી મકાન પર સતત મોનિટરિંગ કરવામાં આવે છે.

6. ઇમ્યુનાઇઝેશન અને રસીકરણ:

• જ્યારે ANMના વિસ્તારમાં મચ્છરો દ્વારા ફેલાતા બીમારીઓના રોગચાળો હોય છે, ત્યારે તે વિસ્તારમાં નાગરિકોને મચ્છરજન્ય રોગો સામે રસીકરણ અને પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવાઓ પૂરી પાડે છે.

7. ફોલો-અપ કાળજી:

• ANM મેલેરિયાના દર્દીઓની ટ્રીટમેન્ટ પછી તેમની સ્થિતિ પર સતત નજર રાખે છે અને દર્દીઓને જો જરૂર હોય તો વધુ કાળજી માટે આરોગ્ય કેન્દ્રમાં રિફર કરે છે.
• મેલેરિયા પૂર્ણપણે ઠીક થાય તે માટે જરૂરી પગલાં લે અને દર્દીઓમાં ફરીથી ઇન્ફેકશન ન થાય તેની ખાતરી કરે છે.

8. જાહેર આરોગ્ય કાર્યક્રમો સાથે સહકાર:

• ANM અન્ય આરોગ્ય કર્મચારીઓ સાથે મળીને RNTCP અને NMCP જેવા જાહેર આરોગ્ય કાર્યક્રમોમાં સહયોગ આપે છે, ખાસ કરીને ગરીબ અને પછાત વિસ્તારોમાં આરોગ્ય સેવાઓ પહોંચાડવામાં.

9. જળાશયોની તપાસ અને સફાઈ:

• ANM ની ફરજ છે કે તે પાણીના સ્રોતો, જેમ કે ટાંકી, નદી કે તળાવો વગેરેનું નિયમિત નિરીક્ષણ કરે, જ્યાં મચ્છર લાર્વા વિકસી શકે છે. ANM દ્વારા તેમનો સમયસર નાશ કરવામાં આવે છે, જેથી મેલેરિયા ફેલાવાનો ખતરો ઘટે.

10. સામુદાયિક પ્રોત્સાહન અને ક્વીક રિસ્પોન્સ:

• ANM ગ્રામ્ય અને શહેરી વિસ્તારોમાં લોકો સાથે સરળતાથી સંપર્ક સાધે છે અને તાવ જેવા લક્ષણો ધરાવતા લોકોને તાત્કાલિક સારવાર અપાવવા માટે ક્વીક રિસ્પોન્સ પ્રદાન કરે છે.

ઉપસંહાર:

ANM, નેશનલ મેલેરિયા કંટ્રોલ પ્રોગ્રામના અમલમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. તે મેલેરિયાની પ્રાથમિક તપાસ, રોગચાળાની નિંદા, દર્દીઓની કાળજી અને મચ્છર નિયંત્રણના પગલાંને અસરકારક રીતે અમલમાં લાવવાનું કામ કરે છે. ANMના પ્રયત્નોથી મેલેરિયાને નિયંત્રિત કરવાનો રસ્તો સરળ બને છે, અને લોકોને આ રોગથી બચાવવાનો માર્ગ સરળ બને છે.

⏩પ્ર.2 અ. પ્રતાપપુરા સબ સેંન્ટરની વસ્તી 3000 છે. જ્ન્મદર 25 છે. મુત્યુદર 50 છે. નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો. 08

🔸1.સગર્ભામાતાની સંભવિત સંખ્યા જણાવો.. આયૅનની ગોળીઓની જરૂરીયાત જણાવો.

સગર્ભા માતાની સંભવિત સંખ્યા:

આપેલી માહિતી અનુસાર, જો પ્રતાપપુરા સબસેન્ટરની વસ્તી 3000 છે અને જન્મદર 25 છે, તો દર વર્ષે આશરે 75 જન્મ થાય છે.

સગર્ભા માતાઓની સંભવિત સંખ્યા:

જેમ કે, દરેક જન્મ માટે એક સગર્ભા માતા હોય છે, તો 75 જન્મ માટે 75 સગર્ભા માતાઓ હશે.

આયર્ન-ફોલિક એસિડની ગોળીઓની જરૂરીયાત:

આયર્ન-ફોલિક એસિડ ગોળીઓ સામાન્ય રીતે દરરોજ 1 ગોળી (60 મિલિગ્રામ આયર્ન અને 500 માઇક્રોગ્રામ ફોલિક એસિડ) આપવામાં આવે છે, અને ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન આ ગોળીઓ 6 મહિના (180 દિવસ) માટે લેવાય છે.

પ્રતિ સગર્ભા માતા માટે આયર્ન-ફોલિક એસિડની જરૂરિયાત:

• 1 ગોળી પ્રતિ દિવસ x 180 દિવસ = 180 ગોળીઓ

75 સગર્ભા માતાઓ માટે કુલ ગોળીઓની જરૂરિયાત:
[
75 \text{ માતાઓ} \times 180 \text{ ગોળીઓ} = 13,500 \text{ ગોળીઓ}
]

ઉપસંહાર:

આ રીતે, 75 સગર્ભા માતાઓ માટે 180 દિવસ માટે કુલ 13,500 આયર્ન-ફોલિક એસિડ ગોળીઓની જરૂર પડશે.

🔸2.ઇન્ફન્ટ સંખ્યા જણાવો.

ઇન્ફન્ટ (શિશુ) સંખ્યા:

પ્રતાપપુરા સબસેન્ટરની વસ્તી 3000 છે, અને જન્મદર 25 છે (દર 1000 લોકો દીઠ 25 જન્મ).

દર વર્ષે થનાર ઇન્ફન્ટની સંખ્યા (જન્મનો દર):

• 1000ની વસ્તી દીઠ 25 જન્મ થાય છે.
• 3000ની વસ્તી માટે:
  [
  (25 / 1000) \times 3000 = 75 \text{ ઇન્ફન્ટ (જન્મ)}
  ]

અથવા, પ્રતાપપુરા સબસેન્ટરમાં દર વર્ષે 75 ઇન્ફન્ટ (શિશુઓ)નો જન્મ થાય છે.

🔸3.ઝાડાનાં સંભવિત કેશોની સંખ્યા જણાવો તથા ORS ના પેકેટ ની જરૂરીયાત જણાવો.

ઝાડાના (ડાયરિયા) સંભવિત કેસોની સંખ્યા:

ઝાડાનું પ્રમાણ સામાન્ય રીતે કુલ વસ્તીની 10% થી 20% સુધીનો અનુમાન કરવામાં આવે છે, ખાસ કરીને નાના બાળકો અને શિશુઓમાં (ઇન્ફન્ટ્સમાં) ડાયરિયાનો જોખમ વધારે હોય છે.

આવક મુજબ, જો પ્રતાપપુરા સબસેન્ટરની કુલ વસ્તી 3000 છે, અને જો આશરે 10% થી 20% લોકોમાં ઝાડાનો રોગ થાય તો:

• 10% ઝાડાના કેસો:
  [
  3000 \times 0.10 = 300 \text{ કેસો}
  ]
• 20% ઝાડાના કેસો:
  [
  3000 \times 0.20 = 600 \text{ કેસો}
  ]

અંદાજિત કેસોની સંખ્યા:
300 થી 600 લોકોમાં ડાયરિયાના કેસો થવાની સંભાવના છે.

---

ORS પેકેટોની જરૂરીયાત:

ORS (Oral Rehydration Solution) ડાયરિયાના ઉપચાર માટે મહત્વપૂર્ણ છે. સામાન્ય રીતે, દરેક ડાયરિયાના દર્દીને પ્રતિ દિવસ 2 થી 3 ORS પેકેટ આપવામાં આવે છે, અને ORS પેકેટોની જરૂરિયાત 3 દિવસ માટેના રાઉન્ડ પર આધાર રાખીને ગણતરી કરી શકાય છે.

ORS પેકેટોની દરરોજની જરૂરિયાત:

• એક દર્દી માટે પ્રતિ દિવસ 2-3 ORS પેકેટની જરૂર પડે છે.
• જો 300 થી 600 કેસો છે, તો ORS પેકેટોની દૈનિક જરૂરિયાત:
  [
  300 \text{ કેસો} \times 3 \text{ પેકેટ} = 900 \text{ પેકેટ} (ઘટ્યા કેસો માટે)
  ]
  [
  600 \text{ કેસો} \times 3 \text{ પેકેટ} = 1800 \text{ પેકેટ} (વધારા કેસો માટે)
  ]

ORS પેકેટોની 3 દિવસ માટેની કુલ જરૂરિયાત:

• 300 કેસ માટે:
  [
  300 \text{ કેસો} \times 3 \text{ પેકેટ} \times 3 \text{ દિવસ} = 2700 \text{ પેકેટ}
  ]
• 600 કેસ માટે:
  [
  600 \text{ કેસો} \times 3 \text{ પેકેટ} \times 3 \text{ દિવસ} = 5400 \text{ પેકેટ}
  ]

ઉપસંહાર:

• ઝાડાના સંભવિત કેસો: 300 થી 600
• ORS પેકેટોની જરૂરીયાત: 3 દિવસ માટે કુલ 2700 થી 5400 ORS પેકેટની જરૂર પડે.

⏩બ.) મમતા ક્લીનીકનું આયોજન કરતી વખતે એ.એન.એમ.ની ભૂમિકા વર્ણવો. 04

મમતા ક્લિનિક એ ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ અને નવજાત શિશુઓ માટે આરોગ્ય સેવાઓ પ્રદાન કરતી એક મહત્વપૂર્ણ આરોગ્ય સેવા છે, જે ગુજરાત રાજ્યમાં નબળા વર્ગો માટે સુલભ છે. ANM (Auxiliary Nurse Midwife) આ ક્લિનિકના આયોજન અને કાર્યમાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. ANM મહિલાઓ અને બાળકોની આરોગ્ય સંભાળની પ્રથમ કડી તરીકે કાર્યો કરે છે.

ANMની ભૂમિકા મમતા ક્લિનિકના આયોજનમાં:

1. ગર્ભવતી મહિલાઓની ઓળખ અને નોંધણી:

• ANM ગર્ભવતી મહિલાઓની સમયસર ઓળખ કરે છે અને તેમને મમતા ક્લિનિકમાં સારવાર માટે નોંધણી કરે છે.
• તે આ મહિલાઓના આરોગ્ય પ્રોફાઇલની નોંધણી કરે છે, જેમ કે પ્રથમ ચકાસણીની તારીખ, લક્ષણો અને આરોગ્ય સ્થિતિ.

2. પ્રાથમિક આરોગ્ય તપાસ:

• ANM ગર્ભવતી સ્ત્રીઓની પ્રાથમિક તપાસ કરે છે, જેમાં રક્તચાપ, હેમોગ્લોબિન લેવલ, વજન માપવું અને જરૂરી લેબોરેટરી પરીક્ષણો (જેમ કે બ્લડ અને યુરિન ટેસ્ટ) માટે રેફર કરવું.
• નિયમિત એન્ટી-નેટલ ચકાસણીઓ (ANC)નું આયોજન કરતી વખતે ANM દર મહિને ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન સ્ત્રીની સારવારનું અનુસરણ કરે છે.

3. ટીકાકરણ અને દવાઓની ફાળવણી:

• ANM દ્વારા ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને ટીટનસ રસી અને આયર્ન-ફોલિક એસિડ ગોળીઓ આપવામાં આવે છે, અને તે આના ઉપયોગ વિશે માર્ગદર્શન આપે છે.
• તે ensures કે આ દવાઓ અને રસી સમયસર લેવામાં આવે અને બિનમુલ્યે પ્રાપ્ત થાય.

4. જાગૃતતા ફેલાવવી:

• ANM ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને સન્માનપૂર્વક આરોગ્ય સંબંધિત માર્ગદર્શન આપે છે, જેમાં સંતુલિત આહાર, રક્તસ્રાવ, ઝાડા અને ચિંતાજનક લક્ષણો વિશે માહિતગાર કરે છે.
• તે પણ માતાઓને પોષણ અને પ્રસૂતિ પછીની કાળજી વિશે માહિતગાર કરે છે.

5. માત્રત્વ સેવા પછીની કાળજી:

• ANM નવજાત શિશુ અને માતા માટે પ્રાથમિક કાળજી અને તપાસ પૂરી પાડે છે.
• તે બાલક માટે આયુષ્યમાન રસીકરણ અને તેના વિકાસની નજર રાખે છે.

6. ફોલો-અપ:

• ANM ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ અને નવજાત શિશુઓ માટે નિયમિત ફોલો-અપ કરે છે, જેમાં બીજા ચકાસણીઓ અને ઉપચારની વ્યવસ્થા કરે છે.
• જો કોઈ જટિલતા જણાય, તો તે સમયસરની સારવાર માટે તેમને યોગ્ય કેન્દ્રમાં રેફર કરે છે.

7. પ્રસૂતિ માટે માર્ગદર્શન:

• ANM ગર્ભવતી મહિલાઓને સલામત અને સંસ્થામાં પ્રસૂતિ માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે, અને તેને જતન અને પ્રસૂતિ માટે જરૂરી માર્ગદર્શન આપે છે.
• આનું મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય માતા અને બાળકના આરોગ્યની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવી છે.

ઉપસંહાર:

ANM મમતા ક્લિનિકમાં માતા અને શિશુઓ માટેની આરોગ્ય સેવાઓ આપવાના મુખ્ય બિંદુઓને યોજનાબદ્ધ રીતે અમલમાં લાવે છે. ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ અને નવજાત શિશુઓને યોગ્ય કાળજી અને માર્ગદર્શન આપવા, તથા આરોગ્ય સેવાઓનો વ્યાપ વધારવા ANM ની ભૂમિકા અનિવાર્ય છે.રોગ્ય સેવા સુધારી શકાય છે.

⏩પ્ર. 3 નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો. (કોઇ પણ બે) 6X2=12

🔸અ. રસીકરણ એટલે શું ? રસીકરણ કરતી વખતે કંઇ કંઇ બાબતોનુ ધ્યાન રાખવું જોઇએ.

રસીકરણ (Vaccination) શું છે?

રસીકરણ (Vaccination) એ એંધાણ તરીકે કોઈ રોગના પ્રતિકાર માટે વ્યક્તિના શરીરમાં રસી (vaccine) દાખલ કરવાની એક પ્રણાલી છે. આ રસી શરીરનું રોગપ્રતિકારક તંત્ર (immune system) ગતિશીલ કરે છે, જેથી શરીર મજબૂત બનીને સંભવિત રોગોથી સુરક્ષિત રહે. રસીકરણનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય રોગના ફેલાવાને અટકાવવો અને લોકોને રોગ સામે રક્ષણ આપવાનો છે.

રસીકરણ કરતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો:

રસીકરણની યોગ્ય સમયમર્યાદા:

• દરેક રસી માટે એક નિશ્ચિત સમયમર્યાદા હોય છે, જેને અનુસરવું અનિવાર્ય છે. રસી સમયસર અને ચોક્કસ વયમાં આપવામાં આવવી જોઈએ, ખાસ કરીને બાળપણના રસીકરણ માટે.

રસીની ગુણવત્તા અને સાચવણી (Storage):

• રસીને યોગ્ય તાપમાને સાચવવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. વેકસીન 2°C થી 8°C ના તાપમાને સંગ્રહિત કરવી જોઈએ, જેથી તેની ગુણવત્તા જળવાઈ રહે.

નિષ્ણાંત આરોગ્ય કર્મચારીઓ દ્વારા પ્રદાન કરવી:

• રસી માત્ર તાલીમપ્રાપ્ત અને નિષ્ણાંત આરોગ્ય કર્મચારીઓ દ્વારા જ આપવામાં આવવી જોઈએ, જેથી તેની પ્રક્રિયા સુરક્ષિત અને યોગ્ય રીતે થાય.

બીજક કોઈ પણ બીમારીઓનું મૂલ્યાંકન:

• જો વ્યક્તિને કોઈ બીજક બીમારી છે, અથવા એલર્જી જેવા સમસ્યાઓ છે, તો તે વિષે આરોગ્ય કર્મચારીઓને જણાવવું જોઈએ. રસીકરણ પહેલા વ્યક્તિના આરોગ્યની સ્થિતિની તપાસ કરવી જોઈએ.

દુષ્પ્રભાવોની વિગતો:

• રસીકરણ પછી કેટલાક દર્દીઓમાં સામાન્ય દુષ્પ્રભાવ, જેમ કે તાવ, થાક, અથવા સોજો થવા શકે છે. દર્દીને આ દોષપ્રભાવોથી માહિતગાર કરવો અને તેની સંભાળ માટે માર્ગદર્શન આપવું જોઈએ.

ફોલો-અપ અને રસીના ડોઝનું અનુસરણ:

• કેટલીક રસી માટે એક કરતાં વધુ ડોઝની જરૂર પડે છે. દરેક ડોઝ સમયસર આપવામાં આવે તે સુનિશ્ચિત કરવું. પુનરાવૃત્તિ ડોઝનું સમયપત્રક નિશ્ચિત કરવામાં આવવું જોઈએ.

રસીકરણ માટે અનુકૂળતા:

• વ્યક્તિને તાત્કાલિક તાવ કે અન્ય ગંભીર બીમારી હોય, તો રસીકરણ થોડી વાર માટે મુલતવી રાખવું જોઈએ, જો સુધી આરોગ્ય સુધરતું ન હોય.

ઉપસંહાર:

રસીકરણ એ રોગોથી બચાવવા માટેની અગત્યની અને અસરકારક પદ્ધતિ છે. તે સમયે, રસીના સાચા ઉપયોગ, સંગ્રહ, ડોઝના અનુસરણ અને દૂષ્પ્રભાવોના સંભવિત જોખમોનું ધ્યાન રાખવું મહત્વપૂર્ણ છે.સેસ છે જે વ્યક્તિગત અને સમુદાય આરોગ્યને મજબૂત બનાવે છે. દરેક વ્યક્તિએ યોગ્ય માર્ગદર્શન અને કાળજી સાથે રસીકરણ કરાવવું જરૂરી છે.

🔸બ. સ્કુલ હેલ્થ પ્રોગ્રામમાં એ.એન.એમ. ની ભુમિકા વણૅવો.

સ્કુલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ એ એક મહત્વપૂર્ણ સરકારી પહેલ છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય શાળાના બાળકોમાં આરોગ્ય જાગૃતિ વધારવી, આરોગ્યકક્ષી સમસ્યાઓનું વહેલું નિદાન કરવું અને આરોગ્યને લગતી સેવાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવું છે. ANM (Auxiliary Nurse Midwife) આ કાર્યક્રમમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. ANM શાળાના બાળકોના આરોગ્યની યોગ્ય દેખભાળ અને વિકાસ માટેની ક્રિયાઓમાં સહભાગી બને છે.

સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામમાં ANMની ભૂમિકા:

1. શારીરિક આરોગ્ય તપાસ (Health Screening):

• ANM શાળાના બાળકોના શારીરિક આરોગ્યની તપાસ કરે છે, જેમાં શ્રવણ, દ્રષ્ટિ, વજન, ઉંચાઈ અને પોષણની સ્થિતિની તપાસ કરી શકાય છે.
• ARI (Acute Respiratory Infection), ત્વચાના રોગો, એનિમિયા અને અન્ય સામાન્ય બિમારીઓનું વહેલું નિદાન કરે છે.

2. અસંતુલિત પોષણની ઓળખ:

• ANM તંદુરસ્ત પોષણનું મૂલ્યાંકન કરે છે અને જો કોઈ બાળકોમાં પોષણની અછત જણાય, તો તેની નોંધ કરે છે અને જરૂરી પોષણ પૂરું કરવા માટે કાર્યવાહી કરે છે.
• પોષણ વિતરણ કાર્યક્રમમાં જોડાણ કરીને પોષણના મહત્વ અંગે શાળાના બાળકો અને શિક્ષકોને જાગૃત કરે છે.

3. રસીકરણ (Immunization):

• ANM વિવિધ રસીકરણ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરે છે, જેમાં બાળકોને ડિફ્થેરિયા, ટીટનસ, મેજલ્સ, રુબેલા વગેરે જેવી બીમારીઓ સામે રસી આપવામાં આવે છે.
• બાળકોના રસીકરણ રેકોર્ડ રાખે છે અને રસીના ડોઝનું અનુસરણ કરે છે.

4. હેલ્થ એડ્યુકેશન (Health Education):

• ANM સ્વચ્છતા, હાઈજીન, સ્વચ્છ પાણી, કૂદરતી રોગપ્રતિકારક શક્તિ, યોગ્ય આહાર અને શરીરકક્ષી વ્યાયામ અંગે બાળકોમાં જાગૃતિ ફેલાવે છે.
• તે શાળાના બાળકોને દાંત અને ત્વચાની કાળજી, સ્વચ્છતા અને સામાન્ય આરોગ્ય પ્રણાલીઓ વિશે માર્ગદર્શન આપે છે.

5. સફાઈ અને સ્વચ્છતા જાગૃતિ:

• ANM શાળાની ટોયલેટ, પાણીના સ્રોતો અને અન્ય હાઈજીન કક્ષાઓનું નિકટતાથી નિરીક્ષણ કરે છે, અને આ વિષયમાં જાગૃતિ લાવીને વિદ્યાર્થીઓને સ્વચ્છતા બાબતે સંજ્ઞાન આપે છે.

6. પ્રથમ મદદ અને તાત્કાલિક આરોગ્ય સેવા (First Aid and Emergency Care):

• ANM શાળાના વિદ્યાર્થીઓ માટે જરૂરી તાત્કાલિક સેવાઓ પૂરી પાડે છે, જેમ કે અકસ્માત કે અન્ય આરોગ્ય સંબંધી તાત્કાલિક પરિસ્થિતિઓમાં પ્રથમ સારવાર.
• ANM શાળા શિક્ષકોને પણ પ્રથમ મદદ આપવી અને આરોગ્યકક્ષી ચેતા રાખવી માટે તાલીમ આપે છે.

7. દંત આરોગ્ય અને આંખની કાળજી:

• ANM દાંત અને દ્રષ્ટિની સમસ્યાઓ માટે શાળાના બાળકોની નિયમિત તપાસ કરે છે અને જો કોઈને ઉલ્લેખનીય સમસ્યા હોય તો તેને નિષ્ણાત પાસે રેફર કરે છે.

8. કેટરેક્ટ અને રિફ્રેક્ટિવ એરર્સ માટે સ્ક્રિનિંગ:

• ANM શાળામાં કંટાળો અથવા રીફ્રેક્ટિવ એરર્સ જેવા દ્રષ્ટિ સંબંધિત સમસ્યાઓનું સ્ક્રિનિંગ કરીને તેમનો રોગચાળો અટકાવવા માટે જરૂરી પગલાં લે છે.

9. માલબાહક રોગચાળો અને જીવાત નિયંત્રણ:

• ANM શાળાના બાળકોમાં મચ્છરજન્ય રોગો, જેમ કે ડેન્ગ્યુ અને મેલેરિયા જેવા રોગચાળો અટકાવવાની કામગીરી કરે છે, જેમાં જીવાત નિયંત્રણ અને રોગચાળો નિવારણ પગલાં લે છે.

10. હેલ્થ રેકોર્ડ અને રિપોર્ટિંગ:

• ANM દરેક વિદ્યાર્થીઓના આરોગ્ય રેકોર્ડને સંભાળે છે, જેમાં શારીરિક વિકાસ, રસીકરણ અને તપાસના પરિણામોનો સમાવેશ થાય છે. આ રિપોર્ટ આરોગ્ય વિભાગમાં રિપોર્ટિંગ માટે ઉપયોગમાં આવે છે.

ઉપસંહાર:

ANM શાળાના બાળકોના આરોગ્યની કાળજી રાખવામાં અને આરોગ્ય જાગૃતિ ફેલાવવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. તે વિદ્યાર્થીઓના ફિટનેસ, પોષણ, અને સામાન્ય આરોગ્યને સુધારવા માટે યોગ્ય આરોગ્ય સેવાઓ અને શિક્ષણ પ્રદાન કરે છે.ટે મહત્વપૂર્ણ છે.

🔸ક. રેકોર્ડ અને રીપોર્ટ એટલે શું? તેનું મહત્વ જણાવો..

સબ સેન્ટરમાં રેકોર્ડ અને રીપોર્ટ

રેકોર્ડ અને રિપોર્ટનો અર્થ:

રેકોર્ડ એ મહત્વપૂર્ણ માહિતી અથવા આંકડાઓનું દસ્તાવેજીકરણ છે, જે નિયમિત રીતે ઈવેન્ટ્સ, પ્રક્રિયાઓ, કે કાર્યકારી પ્રવૃત્તિઓની નોંધ રાખવા માટે બનાવવામાં આવે છે. આરોગ્ય ક્ષેત્રે, રેકોર્ડ્સમાં દર્દીઓની આરોગ્યની વિગતો, સારવાર, તપાસના પરિણામો વગેરેની માહિતી સામેલ હોય છે.

રીપોર્ટ એ ખાસ અંતિમ અને સંપૂર્ણ માહિતી કે નિકાલનું પ્રસ્તુતિકરણ છે, જે વિશિષ્ટ સમયગાળામાં એકત્રિત કરેલા રેકોર્ડ્સના આધારે તૈયાર કરવામાં આવે છે. રિપોર્ટની મદદથી કાર્યક્રમોનું મૂલ્યાંકન, પ્રગતિ, અને નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયા સરળ બને છે.

રેકોર્ડ અને રિપોર્ટનું મહત્વ:

1. માહિતીનું દસ્તાવેજીકરણ (Documentation of Information):
   રેકોર્ડ્સ દ્વારા આરોગ્ય સંબંધિત તમામ કાર્ય, સારવાર અને પરિણામોની નોંધ સાચવવામાં આવે છે. તે ભવિષ્યમાં કોઈ પણ કિસ્સામાં માહિતી મેળવવા માટે મહત્વપૂર્ણ બની શકે છે.
2. ફોલો-અપ અને નગરિકોની સારવાર (Follow-up and Patient Care):
   યોગ્ય રેકોર્ડ્સથી ડોક્ટર અને આરોગ્ય કર્મચારીઓને દરેક દર્દી માટેની સારવાર અને તપાસનો ફોટો જોવા મળે છે, જે પછીની સારવાર માટે મદદરૂપ બને છે.
3. પ્રોગ્રામના મૂલ્યાંકન માટે (Evaluation of Programs):
   રિપોર્ટ્સ વડે વિવિધ આરોગ્ય કાર્યક્રમોની કામગીરી અને પ્રભાવનું મૂલ્યાંકન થાય છે. જો કોઈ ખામી હોય તો તે સુધારવા માટેના પગલાં લેવામાં મદદ થાય છે.
4. નિયંત્રણ અને સંચાલન (Control and Management):
   રેકોર્ડ્સ અને રિપોર્ટ્સ આરોગ્ય સેવાઓના નિયમન અને સંચાલન માટે એક સરસ સાધન તરીકે કાર્ય કરે છે, જેનાથી નીતિઓ ઘડવા અને અમલમાં લેવા મદદ મળે છે.
5. કાયદાકીય પુરાવા (Legal Evidence):
   રેકોર્ડ્સ અને રિપોર્ટ્સ કાયદાકીય દાવામાં પુરાવા તરીકે ઉપયોગ થાય છે. આરોગ્ય સંબંધિત વિવાદો અને તપાસના સમયે યોગ્ય માહિતી ઉપલબ્ધ રહે તે મહત્વપૂર્ણ છે.
6. આગામી યોજનાઓ માટે માર્ગદર્શન (Guidance for Future Planning):
   રેકોર્ડ્સ અને રિપોર્ટ્સના આધાર પર આગામી આયોજનો અને આરોગ્ય સેવાઓને સુધારવા માટે નીતિઓ અને યોજનાઓ ઘડવામાં મદદ મળે છે.

આ રીતે, રેકોર્ડ્સ અને રિપોર્ટ્સ આરોગ્ય અને સંચાલન ક્ષેત્રે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, જેની મદદથી આરોગ્ય સેવાઓ વધુ અસરકારક રીતે પૂરી પાડી શકાય છે.ત, પારદર્શક અને પ્રભાવશાળી બનાવવામાં મદદરૂપ છે, અને સમુદાયના આરોગ્યમાં સુધારાને આરે છે.

⏩પ્ર-4 ટૂંકનોધ લખો. (કોઇપણ ત્રણ) 3×4=12

🔸1.આશા ASHA

Accredited Social Health Activist

૧૨ એપ્રિલ ૨૦૦૫ થી એન.આર.એચ.એમ. (નેશનલ રૂરલ હેલ્થ મિશન ) કાર્યક્રમમાં આશાને આરોગ્ય યંમ સેવક તરીકેની સેવાઓ લેવામાં આવે છે.આ આશા ગ્રામ્યલોકો તથા આરોગ્યના વર્કર વચ્ચે કડી રૂપ કામગીરી કરે છે.અને દેશ માટે આરોગ્ય ની સમસ્યા હલ કરવા તથા સુધારો કરવા અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.ખાસ કરી ને આની મદદ વડે આઈ.એમ.આર. તથા એમ.એમ.આર.માં સારો ફાયદો લાવી શકાય તેમ છે.તામીલનાડું રાજયમાં આ યોજના થી આઈ.એમ.આર. તથા એમ.એમ.આર.ઘટાડવામાં માં નોંધપાત્ર ફાયદો થયેલ છે.

આશા સ્થાનિક લોકોમાંથી પસંદ કરવામાં આવે છે.અને તે સ્વૈછીક આ કાર્યમાં જોડાય છે.આમ, છતાં તેણીને ૨૩ દિવસની પાયાની તાલીમ આપવામાં આવે છે.અને તેની નકકી કરેલ પ્રવૃતિના તથા સેવાના ભાગરૂપે મહેનતાણુ આપવામાં આવે છે.

આશાની ફરજો નીચે મુજબ સોપવામાં આવેલ છે.

• ૧) ગામ લોકોને જાણે
• ૨) આરોગ્યની યોજનામાં ભાગ લેવા મદદ કરે
• ૩) વિચાર વિનીમય દ્વારા આરોગ્યની વર્તુણુકમાં ફેરફાર લાવે
• ૪) ગામજનો અને આરોગ્ય કાર્યકર વચ્ચે લીન્ક તરીકે
• ૫) ડેપો હોલ્ડર તરીકે
• ૬) પ્રાથમિક સારવાર આપે
• ૭) સમસ્યાઓનું કાઉન્સીલીંગ કરે
• ૮) દર્દીને દવાખાના સુધી મોકલે
• ૯) મમતા દિવસમાં મદદ કરે
• ૧૦) સામાન્ય બિમારીની સારવાર કરે

🔸2.ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસ સોસાયટી

ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસ સોસાયટી (Indian Red Cross Society – IRCS):

• ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસ સોસાયટી (IRCS) એ ભારતની માનવતાવાદી સંસ્થા છે, જેને 1920માં ભારતીય સંસદના એક અધિનિયમ હેઠળ સ્થાપવામાં આવી હતી. આ સંસ્થા રેડ ક્રોસ અને રેડ ક્રિસેન્ટ મૂવમેન્ટનો ભાગ છે અને આના કાર્યો માનવતાવાદી મૂલ્યોના આધારે કરવામાં આવે છે.

મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય અને કાર્યો:

1. આપત્તિ રાહત:
   ઈન્ડિયન રેડ ક્રોસ આપત્તિમાં ગૃહહિન અને જરૂરીયાતમંદ લોકોને મદદ કરે છે. આમાં કુદરતી આપત્તિઓ જેમ કે ભૂકંપ, પૂર, તોફાન અને માનવસર્જિત આપત્તિઓ વખતે રાહત સામગ્રી વિતરણ, રહેવાની વ્યવસ્થા, આરોગ્ય સેવાઓ, અને પાણીની સુવિધાઓ પૂરી પાડવામાં આવે છે.
2. આરોગ્ય અને મેડિકલ સેવા:
   સંસ્થા આરોગ્ય કચેરીઓ, બ્લડ બેંકો, અને આરોગ્ય કેન્દ્રો ચલાવે છે. આરોગ્ય સેવાઓ, રોગપ્રતિકારક કાર્યક્રમો, મેડિકલ કેમ્પ અને રક્તદાન જેવા પ્રયાસો IRCS દ્વારા હાથ ધરવામાં આવે છે.
3. બ્લડ ડોનેશન:
   IRCS દેશમાં રક્તદાન પ્રોત્સાહિત કરે છે અને બ્લડ બેંક સુવિધા પણ ઉપલબ્ધ કરાવે છે. તે વિના મુલ્યે જરૂરિયાતમંદોને રક્ત પુરૂં પાડે છે.
4. સામાજિક સેવા:
   IRCS ખાસ કરીને વડીલ લોકો, નિરાધાર બાળકો, અને વિશેષ જરૂરિયાત ધરાવતા લોકો માટે સેવાઓ પૂરી પાડે છે. આમાં આરોગ્યકક્ષી કાળજી અને જાગૃતિ અભિયાનોનો સમાવેશ થાય છે.
5. પ્રથમ મદદ અને તાત્કાલિક આરોગ્ય સેવા:
   સંસ્થા પ્રાથમિક તાત્કાલિક સારવાર માટે લોકોમાં જાગૃતિ ફેલાવે છે અને પહેલા પ્રતિભાવ આપનાર વ્યક્તિઓને તાલીમ પૂરી પાડે છે.
6. પ્રવાસીઓ માટે સહાયતા:
   IRCS પ્રવાસીઓ અને વિદેશનાગરિકો માટે આરોગ્ય અને અન્ય તાત્કાલિક સેવાઓ પૂરી પાડે છે, જે કોઈ પણ પ્રકારની તકલીફમાં છે.

સંસ્થાનો ધ્યેય:

ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસ સોસાયટીનો મુખ્ય ધ્યેય એ છે કે માનવતાવાદી મદદ પૂરું પાડવી, દર્દીઓ અને આપત્તિગ્રસ્ત લોકોને આરોગ્યકક્ષી અને સામાજિક સેવા પૂરી પાડવી, અને લોકોમાં માનવતાવાદી મૂલ્યો ફેલાવવું.

🔸3.NRHM

NRHM (National Rural Health Mission) એટલે રાષ્ટ્રીય ગ્રામ્ય આરોગ્ય મિશન. આ મિશન 2005માં ભારત સરકારે શરૂ કર્યું હતું, જેના મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ગ્રામ્ય અને પછાત વિસ્તારોમાં આરોગ્ય સેવામાં સુધારો લાવવાનો છે. NRHMનો ઉદ્દેશ્ય એવા વિસ્તારોમાં આરોગ્ય સેવાઓ પહોંચાડવો છે, જ્યાં આરોગ્ય સંદર્ભે સુવિધાઓનો અભાવ છે, અને આરોગ્યના દરેક સ્તરે લોકો માટે ગુણવત્તાવાળી અને સસ્તી આરોગ્યસેવાઓ ઉપલબ્ધ કરવી છે.

NRHMના મુખ્ય ઉદ્દેશ્યો:

1. માતા અને બાળ મૃત્યુ દરમાં ઘટાડો:
   NRHMનો ઉદ્દેશ્ય છે કે માવજત કાળમાં જતન અને કાળજી લઈ માતા અને બાળકોના મૃત્યુ દરને ઘટાડવો.
2. અંત્યજી વિસ્તારોમાં આરોગ્ય સેવાઓ:
   જે વિસ્તારોમાં આરોગ્ય સુવિધાઓ સરળતાથી ઉપલબ્ધ નથી, ત્યાં NRHM દ્વારા પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રો, સબસેન્ટરો અને હોસ્પિટલની સુવિધા પૂરી પાડવી.
3. સ્વાસ્થ્ય કર્મચારીઓની વિશિષ્ટતા:
   NRHM હેઠળ વિધાનસભા સ્તરે ASHA (Accredited Social Health Activist) અને ANM (Auxiliary Nurse Midwife) જેવી મહિલાઓને ગ્રામ્ય આરોગ્ય સેવાઓ માટે તાલીમ આપવામાં આવે છે.
4. પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોની ક્ષમતામાં સુધારો:
   પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રો અને સબસેન્ટરોની સુવિધાઓમાં વિસ્તરણ કરીને હospिटल સ્ટાફ, દવાઓ અને સાધનોની ઉપલબ્ધતા સુધારવી.
5. પાણી, સ્વચ્છતા અને પોષણ:
   NRHMનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ સ્વચ્છ પાણી, પોષણ અને આરોગ્ય સુવિધાઓમાં સુધારો લાવવો છે.
6. પરિવારનિયોજન અને રોગપ્રતિકારક શક્તિ:
   NRHM પરિવારમાં સંતુલન લાવવા માટે કુટુંબનિયોજન સેવાઓની ઉપલબ્ધતા અને જાગૃતતા વધારવા માટે કાર્યરત છે.

NRHMના મુખ્ય કાર્યો:

• ASHA કાર્યકરોની તાલીમ: NRHM હેઠળ, ASHA કાર્યકરોને જંગલિયા અને પછાત વિસ્તારોમાં ગર્ભવતી સ્ત્રીઓની દેખભાળ, રસીકરણ, અને સામાન્ય આરોગ્ય સંબંધિત સેવાઓ પ્રદાન કરવામાં તાલીમ આપવામાં આવે છે.
• Immunization (રસીકરણ): બાળકો અને ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને અનિવાર્ય રસી આપવામાં આવે છે, જેથી રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવામાં આવે.
• માત્રત્વ સ્વાસ્થ્ય: NRHM એ માતા અને બાળક માટેની આરોગ્ય સેવાઓ પર ખાસ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.
• રોગનિર્વારણ અને કન્ટ્રોલ: મચ્છરજન્ય રોગો, ટ્યુબરક્યુલોસિસ, HIV/AIDS, અને અન્ય ગંભીર રોગો માટે વિશિષ્ટ નિયંત્રણ અને સારવાર કાર્યક્રમો અમલમાં છે.

NRHMની સફળતા:

• NRHM દ્વારા સ્ત્રી સ્વાસ્થ્ય, પ્રસૂતિ સેવા, રસીકરણ, અને ગ્રામ્ય આરોગ્ય ક્ષેત્રે ઘણા સુધારા થયાં છે. આ મિશનના કારણે બાળ અને માતા મૃત્યુદર ઘટાડવામાં, રોગો નિયંત્રણમાં, અને આરોગ્ય સેવામાં વિસ્ફોટક વૃદ્ધિ જોવા મળી છે.

ઉપસંહાર:

• NRHM એ ભારતના ગ્રામ્ય વિસ્તારના લોકો સુધી આરોગ્ય સેવાઓ પહોંચાડવાનો એક મહત્વપૂર્ણ પ્રયાસ છે. NRHMનું મિશન આરોગ્યમાં સમાનતા લાવવું, પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવાઓને મજબૂત બનાવવી અને ગામડાઓના લોકો સુધી ગુણવત્તાવાળી આરોગ્ય સેવા પહોંચાડવાની છે.રોગ્યમાં અત્યંત સુધારો થયો છે.

🔸4.ચીરંજીવી યોજના

• આ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા ચાલતી યોજના છે જે ગુજરાત સરકારમાં પણ ચાલે છે. આ યોજના અંર્તગત તમામ સગર્ભા માતાને સરકારશ્રી દ્વારા માન્ય એવી ખાનગી હોસ્પિટલમાં વિના મુલ્યે ડીલેવરી (સુવાવડ) કરી આપવામાં આવે છે.

યોજનાના હેતુઓ

• ગરીબ વર્ગ તથા મધ્યમ વર્ગને તબીબી સારવાર મળી રહે
• સારી સારવાર મળી રહે તે માટે
• વહેલાસર નિદાન કરવું.
• સારી અને ઝડપી સંદર્ભ સેવા આપવા માટે
• વહેલાસર રજીસ્ટ્રેશન થઈ શકે તે માટે
• આઈ.એમ.આર. ઘટાડવા
• એમ.એમ.આર. ઘટાડવા
• સંસ્થાકીય પ્રસુતિને પ્રોત્સાહન આપવા માટે
• બાળક અને માતાની સલામતી માટે

યોજનાના લાભાર્થી :

• ગરીબી રેખા હેઠળની બી.પી.એલ. કાર્ડ ધરાવતી તમામ સગર્ભા માતા
• એસ.ટી. અને એસ.સી.ના ઉમેદવાર
• કાર્ડ ન હોય તો પંચાયતનો આવકનો દાખલો ધરાવતી માતાઓ

યોજનાના લાભઃ

• સરકારશ્રી દ્વારા માન્ય એવી ખાનગી હોસ્પિટલમાં વિના મુલ્યે સુવાવડ કરી આપવામાં આવે
• પ્રસુતાને હોસ્પિટલ પહોચવા માટે રૂ.૨૦૦ ભાડુ આપવામાં આવે છે. યોજનાના લાભ કોણ આપે ?

સરકાર માન્ય સંસ્થાના સ્ત્રી રોગ નિષ્ણાત દ્વારા તથા જે તે વિસ્તારના એ.એન.એમ. દ્વારા આપવામાં આવે છે.

🔸5.ખિલ ખિલાટ યોજના

• ખિલ ખિલાટ યોજના એ ગુજરાત સરકાર દ્વારા શરૂ કરેલી એક કાર્યક્રમ છે, જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય માતા અને નવજાત શિશુના આરોગ્યમાં સુધારો લાવવો છે અને તેમને પ્રસૂતિ બાદ જરૂરી સહાયતા પૂરી પાડવી છે. આ યોજના ખાસ કરીને ગામડાઓમાં નબળા વર્ગની મહિલાઓ માટે છે, જે સરકારી આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં પોતાના બાળકને જન્મ આપે છે.

ખિલ ખિલાટ યોજના હેઠળ આપવામાં આવતી મદદ:

નવજાત શિશુ અને માતાને કીટનું વિતરણ:

• માતા અને શિશુને પ્રસૂતિ બાદ ખિલ ખિલાટ કીટ આપવામાં આવે છે, જેનામાં દૈનિક ઉપયોગની ચીજવસ્તુઓ જેવી કે, શિશુ માટે કપડા, તોલિયા, દૂધની બોટલ, સોપ, ઓઇલ, શિશુ માટે મંજિલો (મલમલનું વસ્ત્ર), અને અન્ય જરૂરી ચીજવસ્તુઓનો સમાવેશ થાય છે.
• આ કીટ મા અને બાળક બંને માટે આરોગ્યપ્રદ જીવનની શરૂઆતમાં મદદરૂપ થાય છે.

જન્મ પછી માતા અને બાળકની કાળજી:

• નવજાત શિશુ અને માતાના આરોગ્યની તકેદારી રાખવા માટે મહિલાઓને જરૂરી માર્ગદર્શન અને જરૂરી ચકાસણી સેવા આપવામાં આવે છે.

સલામત માતૃત્વ માટે પ્રોત્સાહન:

• આ યોજના દ્વારા માતાઓને હોસ્પિટલમાં સંસ્થામાં પ્રસૂતિ કરાવવા પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે, જેનાથી માતા અને શિશુ બંનેને સલામત પ્રસૂતિ અને સારી આરોગ્ય સેવા મળે.

મહત્વ અને લક્ષ્ય:

• માતા અને બાળ મૃત્યુદર ઘટાડવા અને ગર્ભાવસ્થા અને પ્રસૂતિ દરમિયાન સારી આરોગ્ય સેવાઓ સુનિશ્ચિત કરવા આ યોજના ખુબ મહત્વપૂર્ણ છે.
• આ યોજના અંતર્ગત જે માતાઓ સરકારી અથવા માન્યતાપ્રાપ્ત આરોગ્ય કેન્દ્રમાં પ્રસૂતિ કરે છે, તેમને આ સહાય ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવે છે.

ઉદ્દેશ્ય:

• માતા અને શિશુના આરોગ્યમાં સુધારો લાવવો.
• ગરીબ અને નબળા વર્ગના પરિવારો માટે આરોગ્ય સેવાઓ વધારવી.
• સંસ્થામાં પ્રસૂતિને પ્રોત્સાહન આપવું.

ઉપસંહાર:

• ખિલ ખિલાટ યોજનાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય માતા અને નવજાત શિશુને આરોગ્યપ્રદ અને સલામત જીવનની શરૂઆત આપવા માટે જરૂરી સવલતો પૂરી પાડવી છે.

⏩પ્ર-5 નીચેના માંથી કોઇપણ છ ની વ્યાખ્યા આપો.6X2=12

🔸1.કોમ્યુનીટી

• કોમ્યુનિટી એટલે લોકોનો એવો જૂથ કે સમુદાય, જે ભૌગોલિક ક્ષેત્ર, સામાન્ય રસ, પરંપરા, મૂલ્ય, અને ઉદ્દેશ સાથે જોડાયેલ હોય છે. આ જૂથના લોકો પરસ્પર સંબંધો ધરાવતા હોય છે અને તેમની વચ્ચે સામાજિક, આર્થિક અને સાંસ્કૃતિક સંબંધો જોવા મળે છે.

કોમ્યુનિટીની વ્યાખ્યા:

• કોમ્યુનિટી એ એવો સમુદાય છે, જેમાં લોકોમાં પરસ્પર સહયોગ, સંવાદ અને સામાજિક સંબંધો હોય છે, અને જે લોકો એકબીજાના સારને ઉત્તેજન આપે છે, તથા તેમને આપસમાં જોડવા માટેની ચીજવસ્તુઓ (મુલ્યો, ભાષા, સંસ્કૃતિ) હોય છે.

🔸2.કોમ્યુનીકેશન

• કોમ્યુનિકેશન (Communication) એ એ પ્રક્રિયા છે જેમાં બે અથવા વધુ લોકો વચ્ચે વિચાર, માહિતી, લાગણીઓ, અને સંદેશાનો વિનિમય થાય છે. તે કોઈ પણ માધ્યમ દ્વારા (મૌખિક, લખિત, ગેસ્ટર, દ્રશ્ય, વગેરે) માહિતી મોકલવાની અને પ્રાપ્ત કરવાની ક્રિયા છે. કોમ્યુનિકેશન એ માનવ સંબંધોનું મહત્વપૂર્ણ માધ્યમ છે, જેનો ઉપયોગ આદર્શ રીતે સમજણ અને સંવાદ સ્થાપવા માટે થાય છે.

કોમ્યુનિકેશનની વ્યાખ્યા:

• કોમ્યુનિકેશન એ એક એવી પ્રક્રિયા છે, જેમાં કોઈ વ્યક્તિ (પ્રેરક) પોતાની વાત, વિચાર, અથવા માહિતી બીજી વ્યક્તિ (પ્રાપ્તકર્તા) સુધી પહોંચી શકે છે, અને બંને વચ્ચેનો સંવાદ, સમજણ, અથવા અંતિમ નિર્ણય પ્રાપ્ત થાય છે.

🔸3.ઇવાલ્યુએશન

• ઇવેલ્યુએશન (Evaluation) એ એ પ્રક્રિયા છે, જેમાં કોઈ કાર્ય, યોજના, પ્રોગ્રામ, પ્રયોગ, અથવા કાર્યક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન (અથવા આંકલન) કરવામાં આવે છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય એ છે કે તે પદ્ધતિ, પરિણામ, અથવા પ્રક્રિયાની ગુણવત્તા, અસરકારકતા, અને સમર્પકતા તપાસવી.

ઇવેલ્યુએશનની વ્યાખ્યા:

• ઇવેલ્યુએશન એ નિયમિત અને વિશ્લેષણાત્મક પ્રક્રીયા છે, જેના દ્વારા કાર્ય કે કાર્યક્રમની અસરકારકતા અને લક્ષ્યપ્રાપ્તિનું મૂલ્યાંકન કરવામાં આવે છે, જેથી તેની તાકાત અને ખામીઓ જાણી શકાય અને આગલા પગલાં નક્કી કરી શકાય.

🔸4.આરોગ્ય

• આરોગ્ય (Health) એ એ સ્થિતિ છે જેમાં કોઈ વ્યક્તિનું શારીરિક, માનસિક અને સામાજિક કલ્યાણ સંપૂર્ણ રીતે સંતુષ્ટ હોય, માત્ર રોગ અથવા અકાળની નિષ્ફળતાનો અભાવ ન હોય. વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન (WHO) અનુસાર, આરોગ્ય માત્ર રોગમુક્ત થવાનું નામ નથી, પરંતુ વ્યક્તિની સંપૂર્ણ શારીરિક, માનસિક, અને સામાજિક સુખાકારીનો સમાવેશ થાય છે.

આરોગ્યની વ્યાખ્યા:

• આરોગ્ય એ વ્યક્તિની એવી સ્થિતિ છે, જેમાં તે શારીરિક, માનસિક અને સામાજિક રીતે સંપૂર્ણ રીતે સુખી અને કાર્યક્ષમ હોય, અને તે રોગ કે અયોગ્ય પરિસ્થિતિઓથી મુક્ત હોય.

🔸5.ફેમીલી પ્લાનીંગ

• ફેમીલી પ્લાનિંગ એ એવી પ્રક્રિયા છે, જેમાં દંપતિઓ જાતે નક્કી કરે છે કે તેઓ કેટલા બાળકો જવામાં ઇચ્છે છે, ક્યારે અને કેટલી સમયગાળાની વચ્ચે. આ માટે તેઓએ જાતીય સમ્પર્ક દરમિયાન અવરોધક ઉપાયો (contraceptive methods) અને અન્ય પ્રજનન નિયંત્રણ પદ્ધતિઓ (birth control methods) અપનાવવી પડે છે.
• ફેમીલી પ્લાનિંગનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય એ છે કે દંપતિઓને તેમના પરિવારની આકાર, સમયગાળો અને બાળકોના આરોગ્યને ધ્યાનમાં રાખીને યોગ્ય નક્કી કરવાની તક અને આરોગ્ય સેવાને બહાલી મળે.ક અને સામાજિક વિકાસ માટે મહત્વપૂર્ણ છે. તે માતા અને બાળ આરોગ્યમાં સુધારો લાવવાનું એક સુદ્રઢ સાધન છે. જાગૃતિ અભિયાન, સુલભ સેવાઓ અને સમાનતા દ્વારા ફેમિલી પ્લાનિંગના લાભોને વિસ્તૃત કરવાનો પ્રયત્ન કરવો જરૂરી છે.

🔸6.ડેઇલી ડાયરી

• આરોગ્ય કાર્યકર દ્વારા દરરોજની કરવાની થતી કાર્યવાહી તથા કરેલ કામગીરીની નોંધપોથીને ડેઈલી કહેવાય છે.
• આ પ્રકારની ડાયરીમાં કર્મચારી દ્વારા રોંજીદી કરેલ કામગીરીનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે.જે કામગીરીના આયોજનમાં ખુબ જ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.

🔸7.કન્ટીન્યુઇંગ એજ્યુકેશન

• પાયાની તાલીમ લીધા બાદ સમય અંતરે બદલાતી ટેકનોલોજીને ધ્યાનમાં રાખી આપવામાં આવતા આધુનિક શિક્ષણને ની પ્રક્રિયાને કન્ટીન્યુઇંગ એજયુકેશન કહેવાય છે.

કન્ટીન્યુઇંગ એજ્યુકેશનની વ્યાખ્યા:

• કન્ટીન્યુઇંગ એજ્યુકેશન એ એ શિક્ષણ પદ્ધતિ છે, જેમાં કોઈ વ્યક્તિએ મૂળભૂત શિક્ષણ પછી સતત, સમયાંતરે અને જીવનભર નવી માહિતી, કુશળતા, અને અનુભવ મેળવવા માટે શૈક્ષણિક અથવા વ્યાવસાયિક તાલીમમાં ભાગ લે છે.

⏩પ્ર.6 અ. નીચેની ખાલી જગ્યા પૂરી.05

અ, આર.સી.એચ પ્રોગ્રામની શરૂઆત….,…સાલમાં થઇ હતી. 1997

બ, વિશ્વ એઇડ્સ દિવસ…….-ના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. 1 ડિસેમ્બર

ક . એક ફીમેલ હેલ્થ સુપરવાઇઝર……….સબ સેન્ટરનું સુપરવિઝન કરે છે. 5-6 સબ સેન્ટર

ડ. જિલ્લા ઓરોગ્યના વડાને……. કહે છે. (Chief District Medical Officer – CDMO)

ઇ. W.H.O. નું હેડકવાટૅર…..શહેર માં આવેલું છે. જિનિવા (Geneva)

⏩ક . જોડકા જોડો : 05

1-4 1.કોપર ટી 1. 1000ની વસ્તી

2-1 2.આંગણવાડી 2.વિટામીન ‘એ’ ની ઉણપ

3-2 3.રતાંધળાપ્યુ 3.કોલ્ડ ચેઇન

4-5 4..N.S.V. 4. IUCD.

5-3 5 .વેકસીન કેરીયર 5.કુંટુબ નિયોજનની કાયમી યોજના.

💥☺☺☺ALL THE BEST ☺☺☺💥💪

નોંધ :-MCQ ANSWER APP ની યુનિક પેટર્ન માં બંને ભાષા માં આગળ paper solution /click here ની નીચે આપેલા છે. ” અ ” પર ક્લિક કરવાથી ભાષા ચેન્જ થશે.

IF ANY QUERY OR QUESTION,REVIEW-KINDLY WATSAPP US No. – 84859 76407