💚 Organisation and administration  of health system in india

ઇન્ડિયા એ એક લોકશાહી દેશ છે જે 28 રાજ્યો અને આઠ યુનિયન ટેરેટ એટલે કે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનો બનેલો છે અને તે આગળ જિલ્લાઓ અને તાલુકાઓમાં વિભાજિત થયેલ છે આમ ઇન્ડિયામાં હેલ્થ કેર આપવી ખૂબ જ પડકાર જનક છે કારણ કે ભારતમાં જુદા જુદા વિસ્તારો જેમાં દુર્ગમ જંગલો તેમજ પહાડો અને રણ વિસ્તારો પણ આવેલા છે અને ઘણા વસ્તીની દ્રષ્ટિએ ગીત વિસ્તારો પણ આવેલા છે તેથી બધા જ ને હેલ્થ કેર પ્રોવાઈડ કરવી પડકાર છે પરંતુ ભારત એક વેલફેર સ્ટેટ હોવાથી દરેક નાગરિકને પાયાની હેલ્થ સર્વિસીસ મળી રહે તે સરકાર દ્વારા સુનિશ્ચિત કરવામાં આવે છે કારણ કે આ બધી ભારતની બંધારણીય જોગવાઈ મુજબ કાર્ય કરવાનું હોય છે.

💚 Health services organization at different levels

➡️ભારતમાં health services માટે organizationની line of authority એટલે કે વહીવટી નો જવાબદાર માળખું નેશનલ લેવલથી શરૂ થઈ છેક block સુધી સંકળાયેલ છે આ ઓર્ગેનાઈઝેશન ના લીધે નાનામાં નાના ગ્રામ્ય વિસ્તાર સુધી હેલ્થ સર્વિસીસ પૂરી પાડી શકાય છે આ organization ચાર તબક્કામાં વહેંચાયેલ છે.

1. Central level (સેન્ટ્રલ લેવલ)
2. State level (સ્ટેટ લેવલ)
3. District level (ડીસ્ટ્રીક્ટ લેવલ)
4. Block level (બ્લોક લેવલ)

💚 write Principles of organization and administration (ઓર્ગેનાઈઝેશન અને એડ્મીનીસ્ટ્રેશન નાં સિદ્ધાતો લખો)

👉1. મુખ્ય જવાબદારીઓ એક વ્યક્તિની હોય છે પરંતુ દરેક activities માટે અલગ અલગ ને જવાબદારી આપવામાં આવે છે,દાખલા તરીકે, CHC- MO
👉2. જ્યારે કોઈપણ કાર્ય કરવાનું હોય ત્યારે મેઇન ઓથોરિટી ના કોઓર્ડીનેશનમાં રહીને કાર્ય કરવું જોઈએ.
👉3. જ્યારે કોઈ પણ disease ના prevention કામ કરવાનું હોય ત્યારે કે ટ્રીટમેન્ટ આપવાની હોય ત્યારે દરેકે દરેક ઓથોરિટીનું કોઓર્ડીનેશન હોવું જોઈએ.
👉4. Administration ખૂબ જ સફળતાથી financial બજેટ પર આધારિત હોવું જોઈએ.
👉5. કોઈ પણ planning કરવું હોય તો તેનું carefully frame work તૈયાર કરવું અને તેના મુદ્દાઓ તૈયાર કરવા (micro plan).
👉6. જે programme અમલમાં મુકેલ હોય અથવા ચાલતા હોય તેના માટે staff ને જરૂરી education પૂરું પાડવુ. જેથી programme effective અને progressive બને. દાખલા તરીકે pulse polio, IMNCI અને IMMUNIZATION.
👉7. હેલ્થની દરેક પ્રવૃત્તિમાં લોકોના મંતવ્ય જાણવા જરૂરી છે જેથી લોકોને યોગ્ય હેલ્થ એજ્યુકેશન અને ઇન્ફોર્મેશન આપી શકાય અને હેલ્થ એક્ટિવિટીમાં લોકોનો સાથ સહકાર મેળવી શકાય.
👉8. દરેક Programme નુ planning scientific base પર થવુ જોઈએ.
👉9. જે programme ચાલતો હોય તેનો effective evaluation કરવું અને progress જાણવું.
👉10.Staff માટે health team ના દરેક member માટે અનુકૂળ condition પૂરી પાડવી.

💚 central Level (સેન્ટ્રલ લેવલ):-

Uninion Minister of Health and Family Welfare –Shree Mansukh Bhai Mandaviya

DGHS – Director General of Health Services

CDCO – Central Drugs Control Organisation

HR – Health Research

WHO – World Health Organization

SEARO – South East Asia Regional Office

💚 Responsibility of central health organization or Responsibility of health ministry

1. Policy making
2. Planning
3. Guidance
4. Co-ordination
5. Evaluation 💚 Write Function of health ministry or Function of central level health organization (સેન્ટ્રલ લેવલ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન નાં કર્યો જણાવો)

👉1. International health regulation કરવી અને તેને લગતી માહિતી એકત્રિત કરવી.
👉2. central health Institution નુ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું જેમાં,
A. All india Institute of medical science જે દિલ્હીમાં આવે છે ( AIIMS ).
B.Post graduation Institute of medical science જે ચંડીગઢમાં છે.
C. Indian Institute of hygiene and public health જે કલકત્તામાં છે.
આ બધાનું યોગ્ય સંચાલન ministry of health કરે છે.
👉3. રીસર્ચને આગળ વધારવા જરૂરી તક પુરી પાડવી, research center શરૂ કરવા અને તેને મદદ કરવી.
👉4. Education માટે જેમ કે medical education, nursing education, pharmacological branch વગેરેના knowledge અપડેટ થાય તેવા પ્રયત્નો કરવા.
👉5. Drugs control, જેમાં drugs ની quality maintainકરવી. તેનો missus ના થાય તે માટે નિયમન કરવું તેમજ દવાઓની કિંમત લોકોને પોસાય તેવી રાખવી.
👉6. વસ્તી ગણતરી અને vital statistics એકઠી કરવી અને જરૂરી માહિતી publish કરવી.
👉7. educational purpose થી abroad જવા માટે મદદ કરવી અને તે માટે જરૂરી scholarship પૂરી પાડવી.
👉8. Labour ને લગતા regulatoin તૈયાર કરવા.
👉9. health skill અમલમાં મુકવા માટે આયોજન કરે છે અને તેમાં જરૂરી સુધારા વધારા કરે છે.
👉10. communicable disease ને અટકાવવા માટે ઘનિષ્ઠ પગલાં લે છે.
👉11. Prevention of foodadultration.
👉12. control of poisonous drug
👉13. Sanitary control of food
👉14. public health ની એક્ટિવિટી માં મદદ કરવી.
👉15. central health બ્યુરો જે દિલ્હીમાં છે, તેની સાથે રહીને health education માટે કામ કરવું.
👉16.vital statistics ની માહિતી એકત્રિત કરવી અને publish કરવી.

💚 Function of D.G.H.S (Director of general health services)

D.G.H.S (Director of general health services)–

Lieutenant Governor

Shri Vinai Kumar Saxena

✅️D.G.H.S ના under માં બીજા ત્રણ unit નો સમાવેશ થાય છે.,

1. Medical care and hospital 🏥
2. Public health
3. General administrative unit

ઉપરોક્ત services માટે 1973 માં rural health service તેમજ mobile hospital માટે કમિશનરની નિમણૂક કરવામાં આવી.

💚 write a function of health D.G.H.S.

FUNCTION OF DIRECTORATE GENERAL OF HEALTH SERVICES (D.G.H.S) D.G.H.S નાં કાર્યો નીચે મુજબ છે,

👉1. General function
👉2. Specific function

👉 1. General function

a. Survey
b. Planning
c. Co-ordination
d. Programme
e. Health matters

દરેક કાર્યની મંજૂરી આપવાનું કામ કરે છે.

👉 2. Specific function

a. International health relations and quarantine ( રોગવાળા જગ્યામાંથી આવતા મુસાફરોને ચકાસી અલગ રાખવા તે )

b. Drugs control and standards of drugs

c. Medical store depot

d. Medical education (for colleges)

c. Medical research

d. Health scheme

e. National health programme

f. Central health education bureau (બ્યુરો)

g. Health statistics

h. National Medical library

➡️ 1.International health relations and quarantine:- health related activity માટે કામ કરે . Preventive and promotive)

➡️2. Drugs control and standard of drugs:- ગુણવત્તા(quality and standard)જાળવી રાખે છે અને distribution control કાર્ય કરે છે 1940 ના ડ્રગ્સના act પ્રમાણે આયાત કરેલા drugs ની ક્વોલિટી ચેક કરવાની જવાબદારી હોય છે.

➡️3. Medical care depot:- medical store અને depot union government ચલાવે છે જેવા કે કોલકત્તા, હૈદરાબાદ અને મદ્રાસમાં આવેલા છે. state government ને medical સાધનો પુરા પાડે છે અને high quality drugs પૂરા પાડે છે.

➡️4. Post graduation training:- india માં જુદી જુદી national training માં post graduation માટે કાર્ય કરવા જવાબદાર છે, આ બધી સંસ્થાઓ B.G.H.S નીચે કાર્ય કરે છે તેના દ્વારા જુદી જુદી Category ના health person ને તાલીમ આપે છે.

➡️5. Medical education for colleges
જેમાં,

1. All india Institute of medical science of New Delhi
2. Post graduate Institute of medical education chandigadh and delhi
3. National Institute of nutrition in haidarabad
4. All indian Institute of hygiene and public health at Kolkata
5. National T.B Institute of Bangalore
6. Central research institute of kasauli ➡️6. Medical research

આપણા દેશમાં indian council research દ્વારા મોટા પ્રમાણમાં research center organize કરેલા છે. જેવા કે,

1. Cancer Research Centre Kolkata.
2. virus Research Centre Pune.
3. national research centre Hyderabad.
4. tuberculosis and chemotherapy at Chennai.
5. National Institute of Medical health in neuroscience at Bangalore.
6. Rajkumari Amrut Kaura(R.A.K)College of Nursing New Delhi.
7. National Institute of communicable disease at New Delhi.
8. National Institute of Health and Family Welfare New Delhi.
9. statistic Research Centre.

ઉપરોક્ત national Institute and nutritional Centre આ બધી જ સંસ્થાનું maintenance કરે છે.

➡️7. Health scheme:- central government તેના કર્મચારીઓને તથા તેના ફેમિલીને પણ medical relief આપે છે દાખલા તરીકે, heart disease, kidney disease or other major problems)

➡️8. National health programme:- જેમાં planning તથા co-ordination માં director મુખ્ય role ભજવે છે.

➡️9.Central health education bureau:– જુદી જુદી Category ના health worker ને હેલ્થ એજ્યુકેશન માટે ટ્રેનિંગ પૂરી પાડે છે. લોકોમાં આરોગ્ય અંગે જાગૃતિ લાવવા literature તૈયાર કરે છે.

➡️10. Health statistics:- આરોગ્યની આંકડાકીય માહિતી મેળવવા માટે centralize collection, analysis અને evaluation કરે છે.

➡️11. National health library:- medical health collection અને publication નુ કામ તથા માહિતી મોકલવાનું કામ કરે છે.

💚 write shot notes Central council of health in india (સેન્ટ્રલ કાઉન્સિલ હેલ્થ ઇન ઇન્ડિયા)

👉9 ઓગસ્ટ 1952માં residentના order દ્વારા central council of health ની સ્થાપના કરવામાં આવી. Health ના પ્રોગ્રામમાં સુધારા કરવા આરોગ્યના measures ને અને planning ને promot કરવાનું કાર્ય union health ministry તથા state health ministry કરે છે, જે નીચે પ્રમાણે છે,

A. Policy making
B. Legislation
C. Recommendation

👉 Concurrent (તાત્કાલિક) લિસ્ટમાં જે કાર્યો કરવાના છે તેના continue consultation માટે તેમજ understanding માટે central અને state વચ્ચે co-operation જાળવવા માટે central council of health ની સ્થાપના થઈ છે. બધા પ્રોગ્રામમાં કાર્યોના implementation માટે અને evaluation ની કામગીરી કરે છે. Health Minister તેના chairman હોય છે.
State health Minister તેના member હોય છે.

Function of central council of health ✨️
👉1.health aspects ને related તમામ activity જેવી કે preventive environmental hygiene, nutritional health education, training અને research ની facility વધારે છે. આવી બાબતને consider કરી માન્ય રાખી policy તૈયાર કરે છે.

👉2. દેશના development માટે medical અને public health related pattern develop કરવી. તેના proposal અને legislation તૈયાર કરવા.

👉3. Central government એ state government ને grant આપે છે તો તે માટે ભલામણ કરવી, અને બધી જ state grant નો બરાબર ઉપયોગ થાય છે કે કેમ, તેનુ periodical evaluation કરવું.
👉4.state health administration અને central administration વચ્ચે co-operation જાળવીને કાર્ય કરે તેવા institute ની સ્થાપના કરે છે.

💚 Health organization at State level (સ્ટેટ લેવલ નું હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન જણાવો)

Gujarat State Health Minister-Shri Rishikesh Bhai Patel

ભારતમાં હેલ્થને લગતા બધી જ બાબતો સ્ટેટ ગવર્મેન્ટ કરવાની કોઈ છે ભારતમાં જે રાજ્યો છે અને બધાજ ની એડમિનિસ્ટ્રેશન પેટર્ન સેન્ટ્રલ લેવલ જેવી જ છે જેમાં સ્ટેટ મિનિસ્ટ્રી ઓફ હેલ્થ અને સ્ટેટ હેલ્થ ડાયરેક્ટર દ્વારા કામગીરી કરવામાં આવતી હોય છે
💚 સ્ટેટ મિનિસ્ટ્રી ઓફ હેલ્થ (State Minister of Health)
સ્ટેટમાં સ્ટેટ મિનિસ્ટર ઓફ હેલ્થ તે હેલ્થ એન્ડ ફેમિલી વેલફેર ડિપાર્ટમેન્ટના હેડ હોય છે અને હેલ્થ સેક્રેટરી અને કમિશન ઓફ હેલ્થ અને જુદા જુદા ડાયરેક્ટર તેના અંડર માં કામ કરતા હોય છે તેનું પોતાનું એક પોલિટિકલ વિઝન હોય છે અને તે મુજબ હેલ્થ સેક્રેટરી તેમજ બહોળા પ્રમાણમાં આવેલો એડમિનિસ્ટ્રેટિવ સ્ટાફ તે મુજબ કામ કરતો હોય છે
💚 સ્ટેટ હેલ્થ ડાયરેક્ટર(State Health Directotate)
સ્ટેટ લેવલના હેલ્થ એન્ડ ફેમિલી વેલ્ફેર ડિપાર્ટમેન્ટની આ એક ટેકનિકલ વિંગ છે કે જેમાં હેલ્થ એન્ડ ફેમિલી વેલ્ફેરના ડાયરેક્ટર તેના હેડ હોય છે જેના અંડરમાં પબ્લિક હેલ્થ અને હેલ્થ એન્ડ ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ તેમજ ફેમિલી પ્લાનિંગ સર્વિસિસ વગેરેની કામગીરી આવતી હોય છે તેને મદદ કરવા માટે ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર પણ હોય છે અને ગુજરાત જેવા સ્ટેટમાં આગળ રિઝ્યુનલ ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર પણ હોય છે જૂનું મુખ્ય કામ વા અને તેના માટે ફેમિલી પ્લાનિંગ સર્વિસીસ માટે અને હેલ્થ એજ્યુકેશન માટે હોય છે

💚 Regional Deputy Director (રીજીયોનલ ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર)

Assistant R.D.D (regional deputy director) જે અલગ અલગ વિભાગીય વડા છે જેને પોતાના area માં રહેલી hospital અને બીજી agency ની કામગીરીનું supervision અને સંચાલન કરવાનું હોય છે. ગુજરાત રાજ્યમાં કુલ છ RDD છે જે નીચે મુજબ છે,
1.ગાંધીનગર

2.રાજકોટ (જામનગર, કચ્છ ભુજ અને રાજકોટ)

3.ભાવનગર(જુનાગઢ, અમરેલી અને ભાવનગર)

4.વડોદરા

5.સુરત
6અમદાવાદ

💜 Functions of state health department

2. Medical care – પૂરતા પ્રમાણમાં મેડિકલ કેર અને પ્રિવેન્ટીવ કેર rural અને urban એરિયામાં આપવાની હોય છે તેના માટે કાર્ય કરે છે.
3. National health programme – નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ ને અમલમાં મૂકી તે માટે કાર્યવાહી કરવાની હોય છે.
4. Communicable Disease control – Communicable Disease ના કંટ્રોલ માટે કાર્ય કરે છે જેમાં પ્લાનિંગ ઈમ્પલીમેન્ટેશન અને એવોલ્યુશન કરે છે.
5. Promotion of health – હેલ્થના પ્રમોશન માટે અલગ અલગ એક્ટિવિટી કરે છે જેમાં RCH (Reproductive and child health) ઇમ્યુનાઈઝેશનલ પ્રોગ્રામ તેમજ સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ માટે કામ કરે છે.
6. Food adultration – food adultration નું સ્ટાન્ડર્ડ જાળવી રાખવુ તેમજ ડ્રગ્સ નું સ્ટાન્ડર્ડ જાળવી રાખવું.
7. Health and vital statistics – હેલ્થ અને vital statistics ના અનુસંધાને જરૂરી ઇન્ફોર્મેશન કલેક્ટ કરવી.
8. Reporting – અમુક એવા ડીસીઝ કે જે પૂરતું અટેન્શન માંગી લે તેવા હોય તેનો ખાસ report કરવો.
9. Health services– દરેક જગ્યાએ હેલ્થ સર્વિસીસ પૂરી પાડવી જેમાં જેલમાં પણ health services આપવી.
10. Facility – મેડિકલ, ડેન્ટલ અને નર્સિંગ બ્રાન્ચ ,ફાર્મસી અને સેનિટેશન વગેરે બ્રાન્ચમાં એજ્યુકેશન આપવાની ફેસિલિટી આપે છે.
11. Research- રિસર્ચને મહત્વ આપીને વધારે પ્રોત્સાહિત કરે છે અને તેને લગતી ફેસીલીટી પૂરી પાડે છે.
12. Indigenous system of medicine (સ્વદેશી ) – જેમાં હોમિયોપેથી આયુર્વેદિક એલોપેથિક વગેરે બ્રાન્ચેસના વિકાસને encourage કરે છે.
13. Laboratory – vaccine ના અને toxoid ના પ્રોડક્શન અને ડિસ્ટ્રીબ્યુશન માટે લેબોરેટરી મેન્ટેન કરે છે જે બરોડામાં છે .
14. Storage of hospital drugs material and distribution.
15. Co-ordination – લોકલ ઓર્ગેનાઈઝેશન દ્વારા હેલ્થ સર્વિસ નો વિકાસ અને તેના વર્કરનું સુપરવિઝન માટે કોઓર્ડીનેશન મેન્ટેન કરે છે.
16. અલગ અલગ યુનિવર્સિટી, કાઉન્સિલ, એજ્યુકેશન બ્રાન્ચીસ, રિસર્ચ સેન્ટર અને અલગ અલગ પ્રેક્ટિસ નું સ્ટાન્ડર્ડ નક્કી કરે છે અને મેન્ટેન કરે છે હેલ્થ પ્રોબ્લેમને મેન્ટેન કરે છે જેમાં રોગને ઓળખી, અભ્યાસ કરી morbidity અને Mortality ઘટાડવા માટે જરૂરી કાર્યવાહી કરે છે.
    17.પબ્લિક હેલ્થ અને મેડિકલ કેર માટે જરૂરી act તૈયાર કરે છે and હેલ્થ એજ્યુકેશન આપે છે.
17. Regional ઇન્વેસ્ટિગેશન લેબોરેટરી મેન્ટેન કરે છે અને એક્ટિવ રહે તેવા પ્રયત્નો કરે છે.

💚Health organization at District Level (ડિસ્ટ્રિક્ટ લેવલ નું હેલ્થ ઓર્ગનાઇઝેશન ):-

State level ની જેમ ડિસ્ટ્રીક લેવલે પણ હેલ્થ સર્વિસીસમાં CDHO (chief District Health Officer ) વડા હોય છે જ્યારે મેડિકલ કેર માટે CDMO chief District Medical Officer )વડા હોય છે CDHO જિલ્લાના તમામ PHC અને બ્લોક લેવલના સુપરવિઝન માટે જવાબદાર છે ઉપરાંત મ્યુનિસિપાલટીને લગતા હેલ્થના સુપરવિઝન સાથે સંકળાયેલા છે દરેક ડિસ્ટ્રિક્ટ માં બ્લોક હેલ્થ હોય છે જે તાલુકા લેવલ પર હોય છે.

💜 Functions CDHO (chief District Health Officer )

1. Preventive care
2. Curative care
3. Promotive care

આ ત્રણેય મુદ્દાઓના અનુસંધાને તેઓ અલગ અલગ કાર્ય કરે છે.

A. PHC નું ડાયરેક્ટ સુપર વિઝન
B .subcenter નુ સુપરવિઝન
C .community ના લોકોને હેલ્થ સર્વિસીસ પૂરતા પ્રમાણમાં મળે છે કે નહીં તેનું સુપરવિઝન અને આયોજન.
D. નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ જે કોમ્યુનિટી લેવલ સુધી ચાલતા હોય તે લોકો સુધી પહોંચે છે કે નહીં તે જોવું.
E. ટ્રેનિંગ પ્રોગ્રામ ચલાવે છે.
F. આરોગ્યના સ્ટાફની પોસ્ટિંગ, ટ્રાન્સફર કે લીવ બાબતની જવાબદારી નિભાવે છે.
G . ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ લોકો સુધી પહોંચાડે છે

💚 Organization of block level

👉એક block ના અંડરમાં 100 વિલેજ હોય છે તેમાં 80,000 થી 2,00,000 (2 લાખ)સુધીની વસ્તીનો સમાવેશ થાય છે જે હેલ્થને લગતા તમામ કાર્ય કરે છે PHC અને સબ સેન્ટર તેના Under માં હોય છે.

👉બ્લોક લેવલના હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશનમાં તેઓની સાથે સંકળાયેલા એરિયામાં હેલ્થના પ્રોગ્રામનું આયોજન કરે છે દરેક સર્વિસીસ પૂરી પાડે છે આંકડાકીય માહિતી મેળવી જિલ્લાને પૂરી પાડે છે લોકોને હેલ્થ એજ્યુકેશન આપે છે. ડીસ્ટ્રીક ઓફિસર અને infrastructure સાથે લીંક નું કામ કરે છે.

💚 Block level

BDO (Block development officer)
⬇️
BEO(block extension officer)
⬇️
FHS(female health supervisor)
⬇️
BICO (Block information and communication officer)
⬇️
Clerk
⬇️
Peon

💚 Municipal Corporation

જ્યારે city નું population બે લાખથી વધી જાય ત્યારે તેની રચના કરવામાં આવે છે.

તેના head mayor હોય છે, જે તેનું નેતૃત્વ કરે છે.

તેને council મળેલી હોય છે.

City ના diffrent wards માંથી councilors ચૂંટાય છે.

Corporation માં councilors ની different comittees હોય છે.

તેનો કાર્યકાળ 5 years નો હોય છે.

Administrative લેવલે executive agency મા CEO એટલે કે Cheif Executive Officer નો સમાવેશ થાય છે, જેને commissioner, secretary, engineer and health officer પણ કહેવામાં આવે છે.

✅️Functions

Municipal corporation નના function Municipal board જેવા જ છે.

પરંતુ તે મોટા પાયે છે. જેમા નીચે મુજબનો સમાવેશ કરવામાં આવે છે.

• health and sanitation of city
• roads નું construction and maintenance
• Safe drainage system
• street lighting
• Safe water supply
• maintenance of hospitals and dispensaries
• Education
• registration of birth and death

💚 Local level (લોકલ લેવલ )

💚 Municipality

Municipality or નગરપાલિકા જેની વસ્તી 10,000 થી વધારે અને બે લાખ સુધીની હોય છે. અર્બન એરિયામાં સેવા આપવા માટે મ્યુનિસિપાલટી અથવા corporation જવાબદાર છે.

💜 Function of Municipality

1.extra disposal અને sanitation
2.Maternity services જેમા FHW દ્વારા સર્વિસીસ પૂરી પાડવામાં આવે છે, જેમાં ફૂલ ટાઈમ or પાર્ટ ટાઈમ મેડિકલ ઓફિસર હોય છે.

3. ફેમિલી પ્લાનિંગ સર્વિસીસ પૂરી પાડે છે.
4. રખડતા કૂતરાઓના કંટ્રોલ કરવો તેમ જ મરેલા પશુઓ નો નિકાલ.
5. આંકડાકીય માહિતી કલેક્ટ કરવી જેમકે Birth, death, marriage etc..
6. ઇમ્યુનાઈઝેશન
7. વોટર સપ્લાય
8. કંટ્રોલ ઓફ ફૂડ એન્ડ ફૂડ સેનિટેશન.
9. organization of city dispensary and indoor.
   Municipal bord ના હેડ કે પ્રેસિડેન્ટ હોય છે જે દરેક બોર્ડના કમિટી મેમ્બર દ્વારા સિલેક્ટ થયેલા હોય છે.

💚 Town

👉Town એ city અને village વચ્ચે નો area છે. આ ન તો village છે અને ન તો city છે.

👉Town area committee એ district collector ના administration ના under માં આવે છે. જે MP, UP, west Bengal, kerala, assam, jammu and kashmir, himachal pradesh વગેરે રાજ્યોમાં જોવા મળે છે.

👉તેઓ પંચાયતના જેમ હોય છે. Town area committee 5,000 થી 10,000 ની population ને કવર કરે છે અને તે વિસ્તારમાં sanitation એટલે કે સ્વચ્છતા જાળવવા માટે જવાબદાર છે.

💚 Rural area/Rural Administration (રૂરલ એરિયા / રૂરલ એડમિનિસ્ટ્રેશન ) or Panchayati Raj System (પંચાયતી રાજ સિસ્ટમ ) or Three Tier Administration structure or decentralized administration

વિલેજ એ rural life નુ બેઝિક યુનિટ છે. Community development યોજનાને પણ વિલેજનો વહીવટ લોકલ પંચાયત દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે. તેનું બ્લોકમાં વિભાજન કરવામાં આવે છે. તેનું ત્યારે કમિટીની ભલામણ પ્રમાણે એરિયામાં health સર્વિસીસ પૂરી પાડવામાં આવે છે. PHC માં અલગ અલગ કેટેગરીનો સ્ટાફ હોય છે અને વધારાની ફેસિલિટી પ્રાપ્ત કરવા district હોસ્પિટલ પર ભાર મૂકવામાં આવે છે 31 /3 /1987 સુધી 5532 CHC આપણા દેશમાં હતા. 30 જૂન 1996 માં PHC ની વસ્તીને ધ્યાન લઈ 2424 ને PHC માં કન્વર્ટ કરવામાં આવ્યા.

1. Village level

A. ગ્રામ સભા B. ગ્રામ પંચાયત
C. ન્યાય પંચાયત

2. Community development block or તાલુકા પંચાયત
3. જિલ્લા પરિષદ or જિલ્લા પંચાયત

💜 Village level

A. ગ્રામ સભા

પંચાયતી રાજ્ય પદ્ધતિનું એક યુનિટ છે જેમાં ગામના બધા પુખ્ત વય ના લોકોની સભા ભરાય છે. વર્ષમાં બે વખત મીટીંગ ભરાય છે તેને ગ્રામસભા કહે છે જ્યારે ઉપરી અધિકારી ખાસ કામગીરી માટે હુકમ કરે ત્યારે પણ ગ્રામસભા ભરાય છે.

B. ગ્રામ પંચાયત

ગ્રામસભાનું executive ઓર્ગન છે તેમાં 15 થી 30 મેમ્બર હોય છે. ગ્રામસભા ના Aldult પંચાયતના સભ્યોને સિલેક્ટ કરે છે. ગ્રામ પંચાયતના હેડને સરપંચ અથવા મુખી કહે છે. ગ્રામ પંચાયતના સભ્યોની મુદત પાંચ વર્ષની હોય છે, જે વર્ષે ઉપ સરપંચની ચૂંટણી થાય તે દિવસને સભ્યોનો પ્રથમ દિવસ ગણવામાં આવે છે.

Function of gram panchayat

1. Sanitation
2. Streat light
3. Control of disease
4. Adult literacy
5. Youth club
6. Statistic birth and death registration પંચાયતના સેક્રેટરી પંચાયતને જુદી જુદી એક્ટિવિટીમાં મદદ કરે છે.

C. ન્યાય પંચાયત

ગ્રામસભાનું judicial ઓર્ગન છે. જે સિવિલ કેસીસ અને માઇનર ક્રિમિનલ કેસિસના નિકાલ માટે પ્રયત્ન કરે છે. અને જરૂર પડે ત્યારે સો રૂપિયા સુધીનો દંડ પણ કરે છે

💜 તાલુકા પંચાયત ( community block )

એક બ્લોકમાં 100 villages or 80,000 ની વસ્તીનો સમાવેશ થાય છે. જેમાં પંચાયત સમિતિ દ્વારા વહીવટ થાય છે આ સમિતિ 100 ગામડાના સરપંચની બનેલી હોય છે. આ ઉપરાંત બ્લોકમાં MLA Members of (legislative assembly) જે block એરીયા માં લેતા હોય છે.

MLA Schedule cast, schedule trip નો પ્રતિનિધિ ઉપરાંત બ્લોક માં (block development officer)હોય છે, જે પંચાયત સમિતિના (official secretary)હોય છે.

👉Function

1. પંચાયત સમિતિની દેખરેખ રાખે છે અને વિકાસના કાર્યમાં મદદ કરે છે.
2. સ્ટેટ ગવર્મેન્ટના એજન્ટ તરીકે કામ કરે છે.
   3.કોમ્યુનિટી ડેવલોપમેન્ટ પ્રોજેક્ટને આર્થિક રીતે મદદ કરે છે.

💜 District level /જિલ્લા પરિષદ

જિલ્લા કક્ષાનું local self governing unit છે. આ સમિતિના સભ્યો જિલ્લાની બધી જ સમિતિના વડા હોય છે જેમાં MLA પણ હોય છે જિલ્લા પરિષદમાં Collector nonvoting member હોય છે.

Function

1. જિલ્લા પરિષદ એ supervisory તથા co-ordination body તરીકે કાર્ય કરે છે. આ સમિતિના કાર્યો દરેકે દરેક રાજ્યમાં અલગ અલગ હોય છે.
2. ગુજરાતમાં PHC ના અને પરિષદના નાણાકીય રૂપે અનેક કાર્ય D.H.O દ્વારા થાય છે.
3. Education
4. Construction

Community development programme

2 ઓક્ટોબર 1952 થી ભારત માં community development programme ની શરૂઆત National 5 year plan ના ભાગરૂપે થઈ અને આ યોજના ખૂબ જ લોકપ્રિય થઈ.

✅️Objective

1. આ યોજનાનું મુખ્ય હેતુ rural area ના 80,000 લોકોની લાઈફ સુધારવાનો અને મદદ કરવાનું છે.
2. લોકો ની ગરીબાઈ,અજ્ઞાનતા તથા બીમારી ઓછી કરવાનો. 👉Function
3. હેલ્થ પ્રોગ્રામનું planning and implementation authority ને જવાબદાર છે.
4. Development of agriculture
5. Improvement of communication
6. Education
7. Improvement of health
8. Rural sanitation
9. Improvement of housing arts, crafts, cottage, industries
10. Animal husbandry (પશુ ખેતી ને લગતું)
11. Co-operative marketing
12. Special programme for women and children and baalvadi

Administration or setting pattern of community health

1. BDO( Block development officer )
2. Extention officer જે ગવર્મેન્ટ દ્વારા trained થયેલા હોય છે તે દરેક બ્લોક નું કાર્ય સંભાળે છે.
3. Social education organizer(S.E.O) Male and female
4. Village level worker – 10
5. Public health worker- 1
6. મુખ્ય સેવિકા – 1

👉આમાં કેટલી સ્ત્રીઓ પણ જોડાયેલી હોય છે જે village leader સાથે રહીને કામ કરે છે અને extensor officer ની મદદથી પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરે છે લોકોની જરૂરિયાતો જાણવા તથા પૂરી કરવા મીટીંગ નું આયોજન કરે છે આમાં પણ દરેક PHC જોડાયેલા હોય છે. બ્લોકની હેઠળ ત્રણ સર્વન્ટ કામ કરે છે.

👉 લોકોના આરોગ્યની તેમજ Agricultural industrial કે education વગેરેનો પણ આમાં સમાવેશ કરી કાર્ય કરવામાં આવે છે. આ community development programme of the people, by the people, for the people માટેનો છે આ પ્રોજેક્ટ હેઠળ 300 ગામડા, 150 થી 200 માઇલનું વિસ્તાર અને આશરે 60 થી 10000 ની વસ્તીને આવરી લે છે.
👉હાલમાં આપણા દેશમાં 50,000 કરતાં પણ વધારે block છે આપણા સ્વર્ગવાસી પંડીત જવાહરલાલ નહેરુ એવું કહેતા કે , “માનવ કાર્યોના આ કેન્દ્રો એક લેમ્પ જેવા છે કે જે આજુબાજુના અંધકારમાં અજવાળું ફેલાવે છે.”

💚 Structure of Nursing services at central level

સેન્ટ્રલ લેવલ પર નર્સિંગ એડવાઈઝર એ ગવર્મેન્ટની જવાબદાર વ્યક્તિ છે.

Function of central level nursing services✨️

👉1. નર્સિંગ માટેની policy તૈયાર કરે છે.
👉2. nursing ને લગતા મુદ્દાઓની ચર્ચા તથા પ્લાનિંગ કરે છે અને ગવર્મેન્ટ ને મોકલી આપે છે.
👉3. nursing સર્વિસિસ નું સ્ટાન્ડર્ડ જાળવી રાખે છે તેમ જ નર્સિંગ ડ્યુટી ના hours માટે policy તૈયાર કરે છે.
👉4.job ડિસ્ક્રિપ્શન તૈયાર કરે છે.
👉5.nursing સર્વિસિસ નું evaluation કરે છે.
👉6.nursing એજ્યુકેશનને upgrade કરે છે જેમાં શોર્ટ term કોર્સનું આયોજન કરે છે. Refresher કોર્સ નું આયોજન કરે છે તેમ જ WHO અને UNICEF દ્વારા આપવામાં આવતી મદદનો કઈ રીતે ઉપયોગ કરવો તેનું પ્લાનિંગ કરે છે.

Organization at state level

સ્ટેટ લેવલ પર assistant director of Nursing જે આખા સ્ટેટ ના નર્સિંગ profession ને લગતી જવાબદારી નિભાવે છે.

Function

1. નર્સિંગ સર્વિસિસ નુ સ્ટાન્ડર્ડ બરાબર જળવાઈ તે માટેની policy નક્કી કરે છે.
2. સુપરવિઝન કરે છે.
3. નર્સિંગ સ્ટાફની પોસ્ટિંગ અને ટ્રાન્સફર માટે જરૂરી કાર્ય કરે છે.
4. નર્સિંગના હેલ્થ પ્રોબ્લેમ હોય તેનું સોલ્યુશન કરે છે.

Nursing services at district level

ખૂબ ઓછા રાજ્યોમાં ડિસ્ટ્રીક નર્સિંગ સુપરવાઇઝરની પોસ્ટ હોય છે.

👉 Function

1. ડિસ્ટ્રિક્ટ ની હેલ્થ સર્વિસીસ DPHNO એ PHC તથા સબસેન્ટરને હેલ્થ વર્કર અને હેલ્થ આસિસ્ટન્ટ નુ સુપરવિઝન કરે છે.2. જરૂરી ગાઈડન્સ આપે છે.
2. evaluation કરે છે.
3. workers ના રિફ્રેશર કોર્સ નું આયોજન કરે છે.
4. જરૂર જણાય ત્યારે workers માટે સેમિનાર તથા શિબિર નું આયોજન કરે છે જેથી તેઓ નુ નોલેજ અપગ્રેડ કરી શકાય.