BEHAVIOUR SCIENCE (GNM 1st year) PAPER SOLUTION 25/07/2017- UPLAOD NO-10

Q-1 a. What is Psychology? સાયકોલોજી એટલે શું? 03

સાયકોલોજી શબ્દ એ બે ગ્રીક શબ્દો થી બનેલો છે. સાયકી અને લોગસ.  ઈસ. 1590 સુધી સાઈકી શબ્દોનો અર્થ સાઉલ અથવા આત્મા અથવા સ્પિરિટ થતો હતો અને લોજી શબ્દનો અર્થ સ્ટડી કરવુ એવો થાય છે. અહી સાઉલ (soul) શબ્દ એ ખૂબ જ વિશાળ અર્થમા લેવામા આવ્યો હતો. તેથી પાછળથી સોલ (soul) ને બદલે માઈન્ડ શબ્દનો ઉપયોગ કરવામા આવ્યો હતો.

19 મી સદીના અંત સુધીમા વિલિયમ વુડટ એ માઈન્ડ ને બદલે બિહેવિયર શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો એટલે નવી વ્યાખ્યા મુજબ સાયકોલોજી એટલે કે હ્યુમન બિહેવિયર ના સાયન્ટિફિક સ્ટડીને સાયકોલોજી કહેવામા આવે છે.

વિલિયમ વુડટ ફાધર ઓફ સાયકોલોજી તરીકે પણ ઓળખવામા આવે છે.

મેન્ટલ પ્રોસેસ અને બિહેવિયરના સાયન્ટિફિક સ્ટડીને સાયકોલોજી કહેવામા આવે છે. આમા માઈન્ડનો સ્ટડી તેમજ તે કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તેનો સ્ટડી પણ કરવામા આવે છે.

b. Write down scope of Psychology. સાયકોલોજીના સ્કોપ જણાવો.04

સાયકોલોજીના સ્કોપ એ વિશાળ તથા વૈવિધ્યસભર છે. જેમાં સ્ટડી અને એપ્લિકેશનના જુદા જુદા એરિયા નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે. અહીં નીચે તેનું બ્રોડ ઓવરવ્યુ આપેલું છે.

1)ક્લિનિકલ સાઇકોલોજી
ક્લિનિકલ સાઇકોલોજી મા મેન્ટલ ડિસઓર્ડર તથા સાયકોલોજીકલ પ્રોબ્લમ હોય તેનું અસેસમેન્ટ, ડાયગ્નોસીસ તથા ટ્રીટમેન્ટ કરવામા આવે છે. ક્લિનિકલ સાઇકોલોજીસ્ટ એ હોસ્પિટલ, ક્લિનિક્સ તથા પ્રાઇવેટ પ્રેક્ટિસ સેટિંગ્સમાં વર્ક કરતા હોય છે.

2) કાઉન્સેલિંગ સાઇકોલોજી
ક્લિનિકલ સાયકોલોજીની જેમ જ કાઉન્સેલિંગ સાઇકોલોજી એ વ્યક્તિઓને લાઇફમાં આવતા ચેન્જીસ નો સામનો કરવામાં, વેલ્બીંગમાં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરવા તથા ઇન્ટર – પર્સનલ કોન્ફલીક્ટ ને દૂર કરવા માટેના પગલાંઓ લ્યે છે.
કાઉન્સેલર એ સ્કૂલ, કોલેજ,કોમ્યુનિટી સેન્ટર તથા પ્રાઇવેટ પ્રેક્ટિસમાં વર્ક કરતા હોય છે.

3) ડેવલોપમેન્ટલ સાયકોલોજી
ડેવલોપમેન્ટલ સાયકોલોજી એ ઇન્ફન્સિ થી ઓલ્ડ એજ સુધીના લાઇફસ્પાન દરમિયાન હ્યુમન ના ગ્રોથ તથા ડેવલપમેન્ટ નું એક્ઝામિનેશન કરે છે.
ડેવલોપમેન્ટલ સાયકોલોજીસ્ટ એ ફિઝીકલ, કોગ્નિટિવ, ઇમોશનલ તથા સોશિયલ ડેવલપમેન્ટ નું સ્ટડી કરે છે.

4) એજ્યુકેશન સાયકોલોજી
એજ્યુકેશનલ સાયકોલોજીસ્ટ એ એજ્યુકેશન સેટિંગ્સમાં લોકો એ કેવી રીતે શીખે છે તથા ડેવલોપ થાય છે તેનું સ્ટડી કરે છે. એજ્યુકેશનલ સાયકોલોજીસ્ટ ઇફેક્ટિવ ટીચિંગ મેથડ નું રિસર્ચ કરે છે લર્નિંગ મા કયા કયા પ્રકારની ડીફીકલ્ટીઝ આવે છે તેનું અસસેસમેન્ટ તથા લર્નિંગ આઉટકમ્સ ને એન્હાન્સ કરવા માટેના ઇન્ટરવેન્શન ડિઝાઇન કરે છે.

5) સોશિયલ સાયકોલોજી
સોશિયલ સાયકોલોજીસ્ટ એ સોશિયલ કોન્ટેક્સ્ટ માં વ્યક્તિઓ કેવી રીતે વિચારે છે , અનુભવે છે ,તથા વર્તે છે તેનું ઇન્વેસ્ટિગેશન કરે છે. તેઓ કન્ફોરમીટી, પ્રેજ્યુડાઇઝ,ગ્રુપ ડાયનેમીક તથા ઇન્ટરપર્સનલ રિલેશનશિપ જેવા ટોપીક પર સ્ટડી કરે છે.

6)ઇન્ડસ્ટ્રીયલ- ઓર્ગેનાઇઝેશન ( I-O) સાયકોલોજી
ઇન્ડસ્ટ્રીયલ- ઓર્ગેનાઇઝેશન ( I-O) સાયકોલોજીસ્ટ એ વર્કપ્લેસ પર સાઇકોલોજીકલ પ્રિન્સિપલ્સ એપ્લાય કરે છે. જેમાં એમ્પ્લોયી, મોટીવેશન,લીડરસીપ, ઓર્ગેનાઇઝેશનલ બીહેવ્યર એન્ડ પર્સનલ સિલેક્શન જેવા એરિયા પર ફોકસ કરવામા આવે છે.

7) હેલ્થ સાઇકોલોજી
હેલ્થ સાઇકોલોજીસ્ટ એ ફિઝિકલ હેલ્થ અને ઇલનેસ ને અફેક્ટ કરતા સાયલોજીકલ ફેક્ટર્સ નો અભ્યાસ કરે છે. હેલ્થ સાઇકોલોજિસ્ટ એ સ્ટ્રેસ મેનેજમેન્ટ,હેલ્થ બિહેવ્યર ચેન્જ, તથા માઇન્ડ બોડી કનેક્શન જેવા ટોપિક પર વર્ક કરે છે.

8) કોગ્નિટિવ સાયકોલોજી
કોગ્નિટિવ સાઇકોલોજિસ્ટ એ પરસેપ્શન, મેમરી ,અટેન્શન લેંગ્વેજ તથા પ્રોબ્લેમ સોલ્વીંગ જેવી મેન્ટલ પ્રોસેસ એક્સપ્લોર કરે છે. કોગ્નિટીવ સાયકોલોજીસ્ટ એ લોકો માહિતી કેવી રીતે મેળવે છે પ્રક્રિયા કરે તથા સ્ટોર કરે તેનું પણ ઇન્વેસ્ટિગેશન કરે છે.

9) ફોરેન્સિક સાઇકોલોજી
ફોરેન્સિક સાઇકોલોજીસ્ટ એ લીગલ તથા ક્રિમિનલ જસ્ટિસ કોન્ટેક્સ્ટ પર સાઇકોલોજીકલ પ્રિન્સિપલ્સ અપ્લાય કરે છે. ફોરેન્સિક સાઇકોલોજીસ્ટ એ ક્રિમિનલ બિહેવ્યર તથા યોગ્યતાનું મૂલ્યાંકન કરે છે.

10) ન્યુરોસાઇકોલોજી
ન્યુરોસાઇકોલોજીસ્ટ એ બ્રેઇન તથા બિહેવ્યર વચ્ચેના રિલેશનશિપ ની સ્ટડી કરે છે. ન્યુરોસાઇકોલોજીસ્ટ એ વ્યક્તિના બ્રેઇન ઇંજરી, ન્યુરોલોજીકલ ડિસઓર્ડર તથા કોગ્નિટિવ ડેફીસીટ નું
અસેસમેન્ટ તથા ટ્રીટ કરે છે.

11) એક્સપેરિમેન્ટલ સાયકોલોજી
એક્સપેરિમેન્ટલ સાયકોલોજીસ્ટ એ બીહેવ્યર તથા કોગ્નીશન ના ફંડામેન્ટલ પ્રિન્સિપલ્સ સમજવા માટે રિસર્ચ કરે છે. એક્સપેરિમેન્ટલ સાયકોલોજીસ્ટ એ લર્નિંગ, પરસેપ્શન, તથા મોટીવેશન જેવા ટોપિક્સ પર સ્ટડી કરે છે.

12) એન્વાયરમેન્ટલ સાયકોલોજી
આ ફિલ્ડમાં લોકો અને તેના ફિઝિકલ એન્વાયરમેન્ટ વચ્ચે ના ઇન્ટરેક્શન નું એક્ઝામિનેશન કરે છે.
એન્વાયરમેન્ટલ સાયકોલોજીસ્ટ એ એન્વાયરમેન્ટલ એટીટ્યુડ્સ, બિહેવ્યર એન્જીસ, અને વેલ બીંગ ને પ્રમોટ કરવા માટે જગ્યાઓની રચના જેવા ટોપીક પર સ્ટડી કરે છે.

આ માત્ર સાયકોલોજીની કેટલીક અમુક મેજર બ્રાન્ચીસ છે. અને તેમાં દરેક એરિયામાં અસંખ્ય સબફિલ્ડ તથા સ્પેશિયાલિટીસ્ટ આવેલી હોય છે.

C. Explain importance of psychology for Nurses. નર્સ માટે સાયકોલોજીનું મહત્વ જણાવો 05

નર્સિંગ અને સાયકોલોજી એ બે અલગ અલગ ફિલ્ડ છે પરંતુ તે એકબીજા સાથે જોડાયેલ છે.

નર્સિંગ ફીલ્ડમા હેલ્થ પ્રોબ્લેમ અને તેની રિકવરી પર ફોકસ કરવામા આવે છે જ્યારે સાયકોલોજીમા મેન્ટલ પ્રોસેસ અને બિહેવીયર વિશે સ્ટડી કરવામા આવે છે.

નર્સિંગ અને સાયકોલોજી એકબીજા સાથે જોડાયેલા છે કારણ કે નર્સ એ પેશન્ટને તેના પ્રોબ્લેમ માથી રિકવર કરતી વખતે તેણે પેશન્ટના બિહેવિયર અને ઈમોશનલ સ્ટેટસ જાણવા જરૂરી છે.

નર્સ એ ડીફરન્ટ પીપલ્સ અને ડિફરન્ટ પ્રોબ્લેમ્સ સાથે ડીલ કરવાની હોય છે આથી તેને હ્યુમન સાયકોલોજી વિશે જરૂરી નોલેજ હોવુ જોઈએ.

આથી નર્સિંગમા સાયકોલોજી વિશે જ્ઞાન હોવુ જરૂરી છે.

• સાયકોલોજી વીલ હેલ્પ ધ નર્સ ટુ અન્ડરસ્ટેન્ડ હર સેલ્ફ.
• Psychology will help the nurse to understand her self.

સાયકોલોજી એ નર્સને પોતાની જાતને સમજવામા મદદ કરે છે.

સાયકોલોજી એ નર્સને પોતાના હેતુઓ, ઈચ્છાઓ, લાગણીઓ અને મહત્વકાંક્ષાઓને સમજવામા ઉપયોગી છે.

નર્સ સાયકોલોજી ની મદદથી તેની એબિલિટી, સ્ટ્રેન્થ, વિકનેસ અને લિમિટેશન વિશે જાણી શકે છે.

નર્સ એ બીજા સાથે કેવા રિલેશન રાખવા, બીજા સાથે કેવી રીતે વર્તવુ અને કઈ સિચ્યુએશનમા કેવુ રિએક્શન આપવુ એના વિશે જાણવા મળે છે.

• સાયકોલોજી વીલ હેલ્પ ધ નર્સ ટુ અન્ડરસ્ટેન્ડ અધર પીપલ્સ.
• Psychology will help the nurse to understand other people.

સાઇકોલોજી એ નર્સ ને બીજા લોકોનુ વર્તન સમજવામા મદદરૂપ થાય છે.

જેની મદદથી નર્સ એ હેલ્થ ટીમના બીજા મેમ્બર જેમકે ડોક્ટર, પેશન્ટ અને તેના ફેમિલી મેમ્બર નુ વર્તન જાણી શકશે અને તેની સાથે મળીને સારામા સારુ કામ કરી શકશે.

નર્સ પાસે હ્યુમન બિહેવિયર નુ સાયન્ટિફિક નોલેજ હોવાથી તે બીજા લોકોને સારી રીતે અને સહેલાઈથી સમજી શકે છે અને સારા ઇન્ટર પર્સનલ રિલેશનશિપ બનાવી શકે છે.

સાઇકોલોજી એ નર્સને લોકો દ્વારા ઉપયોગમા લેવાતિ જુદી જુદી ડિફેન્સ મેકેનિઝમ ને સમજવામા મદદ કરે છે.

તે લોકોને બીહેવિયર પર રીતી રિવાજો અને સંસ્કૃતિની શુ અસર જોવા મળે છે તેના વિશે સમજશે અને લોકોને ઇફેક્ટિવ કેર પ્રોવાઇડ કરી શકશે.

• સાઇકોલોજી વીલ હેલ્પ ધ નર્સ ટુ ઈમ્પ્રુવ સિચ્યુએશન બાય સોલ્વ પ્રોબ્લેમ એન્ડ ચેન્જ ઇન ધ એન્વાયરમેન્ટ.
• Psychology will help the nurse to improve situation by solve problem and change in the environment.

નર્સ એ સાઇકોલોજી પાસેથી પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવાની એબીલીટી શીખે જાય છે તે કોઈપણ પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરી શકે છે.

મેન્ટલી ઇલનેસ અને હેન્ડીકેપના પરિણામે એડજસ્ટમેન્ટ સાધવામા અને તેના પરિણામે ઉત્પન્ન થતા પ્રોબ્લેમ ને સોલ્વ કરવામા સાયકોલોજી નો અભ્યાસ મદદરૂપ થાય છે.

અમુક પ્રકારની બીમારી જેમ કે હાર્ટ ડીસીઝ, કેન્સર વગેરેને સારવારની મદદથી કંટ્રોલમા રાખી શકાય પરંતુ આ પ્રકારના રોગોને સંપૂર્ણપણે નાબૂદ કરી શકાતા નથી, પરંતુ તેમની સાથે સ્પેશિયલ પ્રકારનુ એડજસ્ટમેન્ટ કરીને જીવવુ પડે છે. આ માટે સ્પેશિયલ કોપિંગ સ્કિલની જરૂર પડે છે જે નર્સ સાયકોલોજી ના અભ્નીયાસ ની મદદથી જાણી શકે છે.

• સી વિલ અન્ડરસ્ટેન્ડ ધ રિલેશનશિપ ઓફ બોડી, માઈન્ડ એન્ડ સ્પીરીટ.
• She will understand the relationship of body, mind and spirit.

સાઇકોલોજી એ બોડી, માઈન્ડ અને સ્પીરીટ નો એકબીજા સાથેના સંબંધ જાણવામા અને તેઓ એકબીજા પર કઈ રીતે અસર કરે છે તે જાણવામા મદદ કરે છે.

નર્સ એ જાણશે કે તેના ઈમોશન એ તેની બોડી પર કેવી રીતે અસર કરે છે અને તેવી જ રીતે તે પેશન્ટના ઇમોશનને પેશન્ટની બોડી પર થતા અસર વિશે જાણશે.

OR

Q-1 a. What is family? ફેમિલી એટલે શું? 03

ફેમિલી એક એવું વ્યક્તિઓનું ગ્રુપ છે કે જેમાં વ્યક્તિ પોતાની બાયોલોજીકલ નીડ ને પૂર્ણ કરવા માટે એકબીજા સાથે રહેતા હોય છે. એક જ કોમન રસોડે જમતા હોય છે તેઓની વચ્ચે ગાઢ રિલેશનશિપ હોય તેવા વ્યક્તિઓના ગ્રુપને ફેમિલી કહેવામાં આવે છે

ફેમિલી એ એવું યુનિટ છે કે જેમાં વ્યક્તિની પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર અને સોશિયલ સર્વિસ પાઠવવામાં આવે છે સોશિયલ અને મેડિકલ સાયન્સ માટે અભ્યાસ કરવા નું આ એક યુનિટ છે મોટાભાગના હેલ્થ વર્કર, પ્રોફેશનલ, નર્સ એક બીજ ની રીતે ફેમિલી કે લોકોની સાથે સંકળાયેલા હોય છે

b. Write down family cycle. ફેમિલી સાયકલ વિશે જણાવો.04

બધા ગ્રો થાય છે અને ડિફરન્ટ ફેસમાં એન્ટર થાય છે તેની લાઈફમાં દરેક ફેઝમાં અલગ અલગ ચેલેન્જીસ અને માલ સ્ટોન જોવા મળે છે
દા.ત જ્યારે લાઈફના પહેલા થોડાક વર્ષમાં બેબી તે તેના કેરગીવર પ્રત્યે ટ્રસ્ટ મૂકે છે

બાળકનું ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટને થાય છે દરેક તે પોતાના ગ્રોથ ફેસમાંથી પસાર થાય છે પરંતુ ગ્રોથની સાથે ડેવલોપમેન્ટ પણ ઈમ્પોર્ટન્ટ છે તેની ફેમિલી દ્વારા તેને સમજવું જરૂરી છે તેના સ્ટેજ પ્રમાણે તેનું ડેવલપમેન્ટ જેને ફેમીલી સાયકલ દ્વારા વિસ્તૃત કરી શકીએ.

(1)અન અટેજ એડલ્ટ

આ ફર્સ્ટ સ્ટેજમાં મેન ઇસ્યુ જોવા મળે છે જેમાં બાળક તે માતા પિતા થી સેપરેટ થાય છે દાખલા તરીકે જ્યારે બાળક 20 વર્ષની એજમાં એન્ટર થાય છે ત્યારે તે કોલેજ એ જાય છે ત્યારે તે પોતાના માતા પિતા થી સેપરેટ થાય છે અને પોતાની લાઇફનો એક્સપિરિયન્સ થાય છે તે પોતાના ફેમિલી મેમ્બર થી સેપરેટ થઈ અને પિયર્સ ગ્રુપ સાથે કનેક્ટ થાય છે પોતાના કરિયરની શરૂઆત કરવા માટે

(2)ન્યુલી મેરીડ એડલ્ટ

આ સ્ટેજમાં મેન ઇસ યુ મેરેજનું કમિટમેન્ટ હોય છે જેમાં પર્સન્ટે કેવી રીતે તેની વાઈફ અને રિલેશનશિપને મેન્ટેન રાખવું તે શીખે છે વ્યક્તિ તે આ ફ્રીઝમાં પોતાની મરાઈટલ સિસ્ટમની શરૂઆત કરે છે છે

(3)ચાઈલ્ડ બિયરિંગ એડલ્ટ

આ ફ્રીજમાં કપલની લાઈફમાં ન્યુ ફેમિલી મેમ્બર આવે છે જે ન્યુ ફેમિલી મેમ્બર ને એક્સેપ્ટ કરે છે આ સ્ટેજમાં તેને બાળકની સાથે તેનું ફાઇનાન્સિયલ સ્ટેટ્સ ડ્યુટીસ અને બાળકની કેર જળવાઈ રહે તે માટેનું એડજસ્ટમેન્ટ કરવાની જરૂર હોય છે તેને બાળકના દાદા અને દાદી સાથે વિઝીટ કરાવવા ની જરૂર હોય છે જો તે સાથે ન રહેતા હોય તો

(4) પ્રી સ્કૂલર એજ ચિલ્ડ્રન

આ સ્ટેજમાં બાળક તે ફૂલ એનર્જી જોઈ અને ક્યુરિયો સિટી સાથે પ્રી સ્કૂલમાં એન્ટર થાય છે

(5) સ્કૂલ એજ ચાઈલ્ડ

આ સ્ટેજમાં બાળક તે સ્કૂલમાં એન્ટર થાય છે માતા પિતા બાળકને અલૂમ કરે છે કે તે બીજા સાથે રિલેશનશિપ મેન્ટેન કરે અને તેને સોશ્યલી ઇન્ટરેક્શનમાં ઇનકરેજ કરે છે જેમાં એજ્યુકેશન અને અધર એક્ટિવિટી હોય છે

(6) ટીનેજ ચાઈલ્ડ

જ્યારે બાળક 15 વર્ષનું થાય છે ત્યારે માતા પિતા માટે એક ચેલેન્જ ટાઈમ હોય છે ક્યારે બાળક ઇન્ડિપેન્ડન્ટ થવાનું ઈચ્છે છે આ સ્ટેજમાં ફ્લેક્સિબલ ફેમિલી બાઉન્ડીસ માં વધારો થાય છે માતા પિતાએ પોતાના બાળકના ગ્રોથ થવા માટે તક આપવી જોઈએ

(7) લોન્ચિંગ સેન્ટર

આ સ્ટેજમાં બાળક પોતાની કોલેજ લાઈફને જીવે છે બાળક તે પોતાની ફેમિલી થી દૂર થાય છે બાળક પોતાનું આગળના એજ્યુકેશન માટે તે ઘરથી દૂર જાય છે અને ઘણા બધા મહિનાઓ પછી તે વિઝીટ કરવા આવે છે જેમાં બાળક માટે એક ટાસ્ક હોય છે કે તે તે પોતાના શ્રીપ્રેશરને એક્સેપ્ટ કરે અને ફેમિલી તેને સપોર્ટ કરે

(8) મિડલ એજ એડલ્ટ

જેમાં માતા-પિતાને ઘરમાં એકલા રહેવાની ફીલિંગ આવે છે જેમાં એડલ્ટ તે બીજા સાથે કનવરજેશન કરે છે અને પોતાના વિચારો એકબીજા સાથે શેર કરે છે અને અધર એડલ્ટ સાથે ક્લોઝ જોવા મળે છે એડલ્ટ તે મેરેજ કરે છે અને તેમના નવી બીમારીઓ અને ચેલેન્જને ફેસ કરે છે

(9) રીટાયર્ડ એડલ્ટ

આ સ્ટેજમાં મેન ઇસ યુ રીટર્નમેન્ટ નું હોય છે જેમાં તેને રિટાયરમેન્ટને એક્સેપ્ટ કરવી જોઈએ તેમાં પોતાના હેલ્થનું ધ્યાન રાખવું અને પોતાના ફેમિલી મેમ્બર અને તેમના બાળકોનું સાથે ક્લોઝ રહેવું અને ગ્રીફ સાથે ડીલીંગ કરવી
c. Write down functions of family. ફેમિલીના કાર્યો જણાવો. 05

 ફેમિલીના મહત્વના કાર્યોને એસેન્સીયલ અને નોન એસેન્સીયલ એમ બે ભાગમા  વિભાજિત કરવામા આવે છે.

એસેન્સીયલ ફંકશન્સ ઓફ ધ ફેમીલી..

       જેમા પુરુષ અને સ્ત્રીના મેરેજ થયા પછી સેક્સ્યુઅલ રિલેશનશિપ અને સેક્સ ડીઝાયર નુ સેટિસફાઇ થવુ  એ મુખ્ય ફંક્શન છે.

       ફેમિલીમા સેક્સ્યુઅલ રિલેશન થી પોતાના બાળકો ઉત્પન્ન કરવા એ કાર્ય છે તથા આ બાળકોનુ ફેમિલી મેમ્બર દ્વારા ઉછેર યોગ્ય રીતે કરવો એ મુખ્ય કાર્ય છે.

     ફેમિલીમા દરેક સભ્યોને પોતાનુ ઘર પૂરુ પાડવુ એ મુખ્ય કાર્ય ફેમિલી મેમ્બરના હેડનુ છે દરેક સભ્યોએ ઘરમા સલામત અને શાંતિથી રહેતા હોય એ ફેમિલી નુ મુખ્ય ફંક્શન છે.

ફેમિલીમા રહેતા દરેક સભ્યો એ પરસ્પર સોશિયલાઈઝેશનની ભાવનાથી રહે, દરેક એકબીજાના મોરલ અને સોશિયલ વેલ્યુને સમજે દરેક વચ્ચે લવ અને અફેકશન યોગ્ય રીતે જળવાઈ રહે એ ફેમિલી નુ એસેન્સીયલ ફંક્શન છે.

નોન એસએનસીયલ ફંકશન ઓફ ધ ફેમિલી..

ફેમિલીમા દરેક વ્યક્તિઓને પોતાનુ સ્ટેટસ અને તેની ફેમિલીમા યોગ્ય પોઝીશન હોવી જરૂરી છે. જેથી તે પોતાની લાઈફ રિસ્પેક્ટ ફૂલી જીવી શકે અને તે સામાજિક ઓળખ માટેનો એક માધ્યમ પણ છે.

ફેમિલી નુ ઇકોનોમિકલ ફંકશન એ ખૂબ જરૂરી છે. જેમા દરેક સભ્યોએ ઇકોનોમિકલ ડેવલપમેન્ટ કરવુ તથા ફેમિલીમા રહેતા દરેક વ્યક્તિઓની જરૂરિયાત પૂરી કરવી એ ખૂબ અગત્યનુ ફંક્શન છે.

ફેમિલી મેમ્બર્સ અને તેના બાળકો માટે એજ્યુકેશનલ ફંકશન એ પણ ખૂબ જ જરૂરી છે. સમાજમા રહેવા, ગ્રો થવા અને કંઈક શીખવા માટે દરેકને એજ્યુકેશન મળવુ એ ખૂબ જ જરૂરી અને કમ્પલસરી છે.

ફેમિલીમા દરેક સભ્યોનુ હેલ્થ અને મેડિકલ સ્ટેટસ જાળવવુ એ પણ ખૂબ અગત્યનુ ફંક્શન છે. જેમા માંદગી ના સમય દરમિયાન ફેમિલી મેમ્બરને સારવાર કરાવડાવી તેમજ તેનુ આરોગ્ય સારુ રહે તે માટે ફેમિલી મેમ્બર નુ આરોગ્ય લક્ષી ફંક્શન ખૂબ જ જરૂરી છે.

ફેમિલીમા રહેતા દરેક સભ્યોની રીક્રીએશનલ નીડ પૂરી થવી જરૂરી છે. જેથી ફેમિલીમા માસ મીડિયા, ટેલિવિઝન કે અન્ય રીક્રિએશનલ ટૂલ નો ઉપયોગ કરી રીક્રિએશનલ એક્ટિવિટી કરવી જરૂરી છે. બાળકોને રીક્રીએશન માટે ટોયઝ તેને ગમતી વસ્તુઓ અને એક્ટિવિટી ફેમિલી મેમ્બર દ્વારા પૂરી થવી જરૂરી છે.

ફેમિલી દ્વારા તેની એક પેઢીમાંથી બીજી પેઢીમા રિલિજિયસ અને કલ્ચરના ટ્રાન્સમિશન થવુ જરૂરી છે. જેમા તે કલ્ચર, રિલિજિયસ અને તમામ સિદ્ધાંતો એક પેઢીમાંથી બીજી પેઢીમા ટ્રાન્સફર કરે છે. 

આ ઉપરાંત દરેક ફેમિલી મેમ્બરને પોતાનુ હેલ્થ અને હાઈજિન જાળવવા માટે સગવડતાઓ પૂરી પાડવી તેમજ તેના સારા અને ન્યુટ્રીટીવ ખોરાક માટેની જરૂરીયાતો પૂરી થવી જરૂરી છે.

Q-2 Answer the following. નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો.

a. Describe classification of defence Mechanism in detail, ડિફેન્સ મિકેનિઝમનું ક્લાસીફીકેશન (વર્ગીકરણ) વિસ્તારથી લખો. 08

ડિફેન્સ મિકેનિઝમ (Defence Mechanism) એ એક પ્રકારની અનકંસિયસ (Unconscious) મેન્ટલ એક્સન છે જેનાથી પેશન્ટ પોતાને ઇન્ટર્નલ કોનફ્લીક્ટ (Conflict), સ્ટ્રેસ (Stress), અચાનક લાગેલ દુઃખ (Emotional Pain) કે અસ્વીકાર્ય વિચારો (Unacceptable Thoughts) સામેથી મનને બચાવવાનો પ્રયત્ન કરે છે. આ મિકેનિઝમ સામાન્ય રીતે ઇગો (Ego) દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાય છે.

આ મિકેનિઝમનું મુખ્ય કાર્ય વ્યક્તિના મનને સ્થિર રાખવું અને તેને પોઝિટિવ રીતે કાર્ય કરાવવા માટે આત્મસંરક્ષણ પૂરું પાડવું છે.

આને DEFENSE MECHANISM OR MENTAL MECHANISM OR EGO DEFENSE MECHANISM કહેવામાં આવે છે. 

દરેક વ્યક્તિ DEFENSE MECHANISM નો ઉપયોગ કરે છે.  તેમનો ઉપયોગ માનસિક બીમારી અથવા મનોસામાજિક અસંતુલનને સૂચિત કરતું નથી. 

વ્યક્તિને મનોવૈજ્ઞાનિક તકલીફો થી બચાવવા માટે વપરાતી પદ્ધતિને DEFENSE MECHANISM તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

DEFENSE MECHANISM વ્યક્તિઓને હતાશા અને તકરાર સાથે સંકળાયેલી ચિંતાને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.

DEFENSE MECHANISM એ adjustment ની વ્યવસ્થા છે જેના દ્વારા વ્યક્તિ self esteem ને જોખમમાં મૂકતી uncomfortable પરિસ્થિતિને કારણે થતી ચિંતાઓને રાહત આપે છે અથવા ઘટાડે છે.

ઇગો ડિફેન્સ મિકેનિઝમ એ consciously અથવા unconsciously ચાલે છે.

ડિફેન્સ મિકેનિઝમને મુળરૂપે American Psychiatric Association અને જુદા જુદા મનોવિજ્ઞાનીઓએ ત્રણ મુખ્ય કેટેગરીમાં ક્લાસીફાઇ (Classify) કરેલ છે:

1.પ્રિમિટિવ ડિફેન્સ મિકેનિઝમ (Primitive Defence Mechanisms)

આ મિકેનિઝમ પર્સનાલિટી ડેવલપમેન્ટના શરૂઆતના સ્તર પર દેખાય છે. તે બહુ વધુ અસ્વસ્થ અને ઇમમેચ્યોર (Immature) હોય છે. મોટેભાગે બાળકોથી લઈને મનોઅસ્થિર પેશન્ટમાં જોવા મળે છે.

Type :

ડેનાયલ (Denial): પેશન્ટ સાક્ષાત્ તથ્ય કે ઘટનાઓને સ્વીકારતો નથી.

પ્રોજેક્શન (Projection): પોતાની અસ્વીકાર્ય લાગણીઓને બીજાઓમાં બતાવવી. જેમ કે, “મને નથી ગમતું” બદલ “તેને હું નથી ગમતો.”

સપ્લીટિંગ (Splitting): લોકો કે પરિસ્થિતિઓને સંપૂર્ણ સારા અથવા સંપૂર્ણ ખરાબ રૂપે જોવી.

એક્ટિંગ આઉટ (Acting out): લાગણીઓ બોલવાથી બદલે હાનિકારક વર્તન દ્વારા વ્યક્ત કરવી.

2.ન્યુરોટિક ડિફેન્સ મિકેનિઝમ (Neurotic Defence Mechanisms):

આ મિકેનિઝમ નાની મોટી દૈનિક સમસ્યાઓ સામે થાય છે. તેનો ઉપયોગ સામાન્ય લોકો પણ કરે છે પરંતુ જો ખૂબ વધુ ઉપયોગ થાય તો એ પર્સનાલિટી ડિસઓર્ડર તરફ દોરી શકે છે.

Types :

રીપ્રેશન (Repression): દુઃખદ વાતોને અચેતનમાં દબાવી દેવી.

ડિસ્પ્લેસમેન્ટ (Displacement): એક વ્યક્તિ ઉપર ગુસ્સો કરવાનું બદલે બીજાની ઉપર ઉતારવો.

રેશનાલાઈઝેશન (Rationalization): અસ્વીકાર્ય વર્તન માટે તર્કસંગત બહાનાઓ આપવી.

રિએક્શન ફોર્મેશન (Reaction formation): પોતે જેને માપે છે તેના વિરોધી વર્તન કરવું.

ઇન્ટેલેક્ચ્યુલાઈઝેશન (Intellectualization): લાગણીઓથી બચવા મગજથી વ્યાખ્યા આપવી.

3.મેચ્યોર ડિફેન્સ મિકેનિઝમ (Mature Defence Mechanisms):

આ મિકેનિઝમ વધુ સુસંગત, સ્વસ્થ અને સામાજિક રીતે સ્વીકાર્ય હોય છે. મેચ્યોર પેશન્ટ્સ અને મેડિકલી સ્ટેબલ વ્યક્તિઓમાં જોવા મળે છે.

Types:

સબ્લીમેશન (Sublimation): અસ્વીકાર્ય ઇચ્છાઓને સ્વીકાર્ય પ્રવૃત્તિમાં રૂપાંતર કરવું (જેમ કે ગુસ્સાને સ્પોર્ટ્સમાં કાઢવો).

સપ્રેશન (Suppression): જાણતા ઉદ્દેશપૂર્વક દુઃખદ લાગણીઓને અટકાવવી.

એલ્ટ્રુઇઝમ (Altruism): પોતાનું દુઃખ ભૂલી બીજાની સેવા કરવી.

હ્યુમર (Humor): નકારાત્મક લાગણીઓને હળવી હાસ્યત્મક રીતે વ્યક્ત કરવી.

આન્ટિસિપેશન (Anticipation): ભવિષ્યની મુશ્કેલી માટે મનમેળવો તૈયાર કરવો.

ડિફેન્સ મિકેનિઝમ પેશન્ટના માનસિક આરોગ્યનું સંકેત આપે છે. એનું યોગ્ય રીતે વર્ગીકરણ સમજવું અને તેના આધારે પેશન્ટનું મેન્ટલ સ્ટેટસ ઓળખવું ખૂબ જ અગત્યનું છે. યોગ્ય ઓળખ અને થેરાપ્યુટિક ઇન્ટરવેન્શન (Intervention) દ્વારા પેશન્ટને વધુ હેલ્ધી કોપિંગ મિકેનિઝમ વિકસાવવા માટે મદદ કરી શકાય છે.

Other defense mechanisam :

COMPENSATION:- વળતર: વ્યક્તિ જીવનના અન્ય પાસાઓ પર તેની સંભવિતતાને નિર્દેશિત કરીને પોતાની WEAKNESSને ઢાંકવાનો પ્રયાસ કરે છે.

eg:- શૈક્ષણિક રીતે નબળા વિદ્યાર્થી સખત મહેનત કરીને ક્રિકેટમાં કોલેજ ચેમ્પિયન બની શકે છે.

DENIAL:- Refuse – ઇનકાર: અસ્વીકાર્ય idea, behaviour & realityને સ્વીકારવાનો ઇનકાર.

eg:- ગંભીર રીતે બીમાર વ્યક્તિ નિદાન અને અપેક્ષિત પરિણામ વિશે સંપૂર્ણ માહિતગાર હોવા છતાં પણ કંઈપણ ખોટું છે તે સ્વીકારવાનો ઇનકાર કરે છે.

DISPLACEMENT:- વિસ્થાપન: કોઈની આંતરિક લાગણીઓને ઓછા જોખમી પદાર્થમાં વિસર્જન કરવું.

eg:- એક વ્યક્તિ કામ પર ખરાબ દિવસ પછી ઘરે આવે છે, ત્યારે તેના પાલતુ કૂતરા પર ચીસો પાડી શકે છે. એટલે કોઈનો ગુસ્સો બીજા કોઈ વ્યક્તિ કે વસ્તુ બીજી કોઈ એવી જગ્યા કે જ્યાંથી ઓછું નુકશાન થતું હોય ત્યાં ગુસ્સો કાઢે છે.

INTELLECTUALIZATION:- બૌદ્ધિકીકરણ: પીડાદાયક ઘટનાની લાગણીઓને અલગ કરવા માટે તાર્કિક સમજૂતીનો ઉપયોગ કરવો.

eg:- નવી નોકરીમાં ટ્રાન્સફર થયા પછી, એટલે કે ઘરથી દૂર, વ્યક્તિ નોકરીનો લાભ વધારીને પોતાની ચિંતા છુપાવે છે.

PROJECTION:- પ્રક્ષેપણ: પોતાની ભૂલો માટે અન્ય વ્યક્તિને દોષ આપવો.

EG:- જે વ્યક્તિ અસત્ય છે તે એવું કહીને પોતાને સંતોષી શકે છે કે અન્ય લોકો પણ જૂઠું બોલે છે અને અસત્ય છે.

RATIONALIZATION:- તર્કસંગતતા: સામાજિક રીતે માન્ય કારણ આપીને વ્યક્તિના અસ્વીકાર્ય વિચારોને ન્યાયી ઠેરવવા.

eg:- જે વ્યક્તિ નોકરી સારી રીતે કરી શકતી નથી, તે એમ કહીને સંતુષ્ટ થઈ શકે છે કે આ કામ પર સખત મહેનત કરવાથી સારા પૈસા નથી મળતા.

REACTION FORMATION:- પ્રતિક્રિયા રચના: વ્યક્તિ એવી રીતે વર્તે છે જે તેની વાસ્તવિક લાગણીઓથી તદ્દન વિરુદ્ધ હોય છે.

eg:- એક ઈર્ષાળુ કર્મચારી જે તેના વરિષ્ઠને ધિક્કારે છે તે તેના પ્રત્યે આદર અને સ્નેહ બતાવી શકે છે.

REGRATION:- રીગ્રેસન: વિકાસના પહેલાના અને વધુ આરામદાયક સ્તર પર પાછા ફરવું.

eg:- જે વ્યક્તિ ભણવામાં પૂરતી પ્રગતિ કરી રહી નથી. રડીને અથવા ગુસ્સો કરીને તેની ચિંતા દૂર કરી શકે છે.

REPRESSION:- દમન: અજાગૃતપણે પીડાદાયક વિચારો, ઘટનાઓ અથવા તકરારને ભૂલી જવું.

eg:- લડાઈ પછી બેસ્ટ ફ્રેન્ડનો જન્મદિવસ ભૂલી જવાનુ.

SUBLIMATION:- ઉત્કૃષ્ટતા: વ્યક્તિ તેની અસ્વીકાર્ય પ્રવૃત્તિઓને સામાજિક રીતે સ્વીકાર્ય અને ઇચ્છનીય પ્રવૃત્તિમાં રીડાયરેક્ટ કરી શકે છે.

eg:- આક્રમક વર્તન ધરાવતી વ્યક્તિ સ્પર્ધાત્મક રમતગમતની પ્રવૃત્તિમાં પરિવર્તિત થઈ શકે છે.

b. Write the rights of the individual in a democratic society. ડેમોક્રેટીક સોસાયટીમાં ઇન્ડીવીઝ્યુઅલના હક્કો જણાવો. 04

ડેમોક્રેટીક સોસાયટી એટલે કે લોકશાહી પ્રણાલી ધરાવતી સમાજવ્યવસ્થામાં દરેક વ્યક્તિને કેટલાક મૂળભૂત અને અવિભાજ્ય હક્કો આપવામાં આવ્યા હોય છે, જેની સહાયથી તે સ્વતંત્ર જીવન જીવી શકે છે અને પોતાની ઓળખ જાળવી શકે છે. નીચે આ હક્કોની વિગતવાર માહિતી આપવામાં આવી છે:

1.રાઈટ ટુ લાઈફ (Right to Life):

દરેક પેશન્ટને (patient) જીવવાનો અધિકાર હોય છે. તે ખતરામાં મૂકાતો ન હોય અને તેનાં જીવનની કદર કરવામાં આવે તે માટે સરકારી અને ખાનગી બંને સ્તરે પગલાં લેવાં આવશ્યક છે. કોઈપણ વ્યક્તિને અસહજ રીતે તેના જીવનથી વંચિત ન કરી શકાય. ખાસ કરીને હોસ્પિટલમાં એન્થેસિયા (anesthesia), ટ્રાન્સફ્યૂઝન (transfusion), અને ઓર્ગન ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન (transplantation) જેવા સમયે આ હક વધુ મહત્વનો બને છે.

2.રાઈટ ટુ ફ્રીડમ ઓફ સ્પીચ એન્ડ એક્સપ્રેશન (Right to Freedom of Speech and Expression):

પેશન્ટને (patient) પોતાના વિચારો, મત અને લાગણીઓ જાહેર કરવાની સંપૂર્ણ હક હોય છે, જ્યાં સુધી તે બીજાને નુકસાન ન પહોંચાડે. આ હક પેશન્ટને તબીબી વિકલ્પો વિશે પ્રશ્ન પૂછવાનો, માહિતી મેળવવાનો અને પોતાની પસંદગીઓ રજૂ કરવાનો અધિકાર આપે છે.

3.રાઈટ ટુ ઈક્વાલિટી (Right to Equality):

દરેક પેશન્ટને (patient) જાતિ, ધર્મ, વર્ણ, રંગ, લિંગ કે બીજી કોઈપણ ઓળખના આધારે ભેદભાવ વિના સરખા અધિકાર મળે છે. એક પેશન્ટને બીજા કરતા ઓછી કે વધુ સારવાર મળવી ન જોઈએ. મેડીકલ ઇન્સ્ટીટ્યુશન (institution) પણ આ હક્કનું પાલન કરે છે.

4.રાઈટ ટુ એજ્યુકેશન એન્ડ ઇન્ફોર્મેશન (Right to Education and Information):

પેશન્ટને (patient) પોતાની સારવાર, તબીબી કન્ડીશન (condition), દવાઓ અને સારવારની પદ્ધતિ વિશે સ્પષ્ટ અને સંપૂર્ણ માહિતી મેળવવાનો અધિકાર હોય છે. તેનો ઉદ્દેશ એ છે કે પેશન્ટ પોતાનું ઇન્ફોર્મ્ડ ડિસીજન (decision) લઈ શકે. આ હક પેશન્ટને અવગત અને એક્ઝેક્ટ (exact) પસંદગીઓ કરવાની todayદારી આપે છે.

5.રાઈટ ટુ પ્રાઈવસી એન્ડ કન્ફિડેનશિયાલિટી (Right to Privacy and Confidentiality):

પેશન્ટની (patient) તબીબી માહિતી, ટેસ્ટ રિપોર્ટ અને પર્સનલ હિસ્ટરી (history) કોનફીડેન્સીયલ રાખવી જરૂરી છે. તેનું અવગણન પેશન્ટની સુરક્ષા અને માનસિક સ્થિતિ પર અસર કરી શકે છે. ડોક્ટર અને હેલ્થકેર વર્કર દ્વારા માહિતી લિક થવી યોગ્ય નથી.

6.રાઈટ ટુ ફ્રી ટ્રિટમેન્ટ ફ્રોમ ક્રૂઅલટી એન્ડ ટોર્ટયર (Right to Free Treatment from Cruelty and Torture):

કોઈ પણ પેશન્ટને (patient) શરીરિક કે માનસિક તકલીફ purposely આપવામાં ન આવે તે તેની જવાબદારી છે. ખાસ કરીને when under સાયકીયાટ્રિક કે કેન્સર કેર જેવી સારવારમાં આ હક મહત્ત્વનો બને છે.

7.રાઈટ ટુ ચોઈસ ઑફ હેલ્થકેર પ્રોવાઈડર (Right to Choice of Healthcare Provider):

પેશન્ટને (patient) પોતાના તબીબ, હોસ્પિટલ કે સારવારની પદ્ધતિ પસંદ કરવાની છૂટ હોય છે. તેનો અર્થ એ છે કે તે કોને અપોઇન્ટમેન્ટ (appointment) આપવી છે અથવા કોની સલાહ લેવી છે, તે અંગે પોતે નિર્ણય લઈ શકે છે.

આ તમામ હક્કોનો ઉદ્દેશ પેશન્ટની સ્વતંત્રતા અને ડિગ્નિટી (dignity) જાળવવાનો છે. ડેમોક્રેટીક સોસાયટીમાં વ્યક્તિના આ હક્કોની જવાબદારી તબીબી અને સમાજિક સ્તરે એક સમૃદ્ધ અને ન્યાયસભર જીવન માટે અનિવાર્ય ગણાય છે.

Q-3 Answer the following (ANY TWO) નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો. (કોઇ પણ બે) 2×6 =12

a. Explain the characteristics of urban community. અર્બન કોમ્યુનિટીની લાક્ષણિકતા જણાવો.

• અર્બન કોમ્યુનિટી એટલે કે શહેરી વિસ્તારમા વસતા લોકોનો સમૂહ. આ લોકોનો સમૂહ એ ખૂબ જ વસ્તી ગીચતા ધરાવતા વિસ્તારમા રહેતા હોય છે.  આ વિસ્તારમા અમુક લાક્ષણીકતાઓ જોવા મળે છે જે નીચે મુજબ છે. 
• અર્બન કોમ્યુનિટીમા ક્લાસની વહેંચણી અલગ અલગ રીતે થયેલી જોવા મળે છે એટલે કે લક્ઝરીયસ લાઈફ જીવતા લોકોનો અલગ સમૂહ તેમજ ગરીબ અને મધ્યમ વર્ગ ના વ્યક્તિઓ અલગ રીતે જીવતા હોય છે. બંને સમૂહના વ્યક્તિઓ વચ્ચે કોઈપણ પ્રકારનુ કોમ્યુનિકેશન હોતુ નથી.
• અર્બન કોમ્યુનિટીના લોકોમા પ્રાઇમરી કોન્ટેક્ટ હોતો નથી તેઓની આસપાસ અથવા આજુબાજુના વાતાવરણમા વિસ્તારમા કયા લોકો રહે છે તે પણ તે લોકો જાણતા હોતા નથી.
• આ કોમ્યુનિટીના લોકોમા મિકેનિકલ એટીટ્યુડ જોવા મળે છે એટલે કે આ લોકો શેટ મશીનરી જેવા ક્રાઈટેરિયામા જીવતા હોય છે. હ્યુમન બીઇંગસ  એટલે કે માનવજાત અને તેના પ્રત્યેની સેન્સેટિવિટી આ સમુદાયના લોકોમા ઓછી જોવા મળે છે.
• અર્બન કોમ્યુનિટીના લોકોમા તેની આસપાસના લોકો, ગ્રુપ, કોમ્યુનિટી કે કોઈપણ ઓર્ગેનાઈઝેશન પ્રત્યે પોતાના પણા ની ભાવના ઓછી જોવા મળે છે.
• આ કોમ્યુનિટીના લોકોમા અલગ અલગ જાતિ અને કલ્ચર ધરાવતા લોકો એક સાથે રહે છે અને તેઓ સાથે મળી નવા ટ્ર્રેટ નવુ કલ્ચર વિકસાવે છે.  તેઓમા કલ્ચર, ઓક્યુપેશન અને આઈડિયા એ એકબીજાથી ખૂબ જ અલગ અલગ હોય છે.
• આ સમુદાયના લોકો સોશિયલ ડિસ્ટન્સ મેન્ટેન કરે છે. તે એકબીજા સાથે હળીમળીને રહેવાની ભાવના ધરાવતા હોતા નથી.
• અર્બન કોમ્યુનિટીના લોકોમા પોતાના ડેઇલી લાઇફના રૂટીન એક્ટિવિટી દરમિયાન ખૂબ જ વધારે સ્પીડથી અને એનર્જી થી કામ કરતા હોવાના કારણે ખૂબ ત્રાસદાયક અને ટેન્શન તથા ઇન્સીક્યુરિટી વાળુ વાતાવરણ તેની આજુબાજુ એ જોવા મળે છે.
• આ સમુદાયના લોકો ઓવર ક્રાઉડિંગ અને પોલ્યુશન વાળા વિસ્તારમા રહેતા હોવાના કારણે તથા તેની લાઈફ સ્ટાઈલ આ પ્રકારની હોવાના કારણે ઘણા ડીસીઝ તથા રોગોના શિકાર પણ બને છે.

b. Write down development of attitude. એટીટ્યુડ ડેવલપમેન્ટ વિશે લખો.

વ્યક્તિને તેના આજુબાજુના વાતાવરણમાથી જે કોઈ પણ અનુભવ થાય છે તે અનુભવ એ તેના તે વસ્તુ કે સિચ્યુએશન પ્રત્યેના એટીટ્યુડ ને ઉત્પન્ન થવા માટે અગત્યના છે. આ એટીટ્યુડ ઉત્પન્ન થવા માટે નીચે મુજબના પરિબળો ખૂબ જ અગત્યના હોય છે.

ફેમિલી..

એટીટ્યુડ ઉત્પન્ન થવા માટે ફેમિલી એ ખૂબ જ અગત્યનુ પરિબળ છે.  ફેમિલીમા વ્યક્તિ પોતાનો ખૂબ મોટો સમય ગાળે છે અને પેરેન્ટ્સ તથા અન્ય બીજા સભ્યો દ્વારા કોઈપણ વસ્તુ કે વ્યક્તિઓ માટેની તેને માહિતી મળે છે. આ માહિતીના આધારે જે તે વ્યક્તિ કે વસ્તુ પ્રત્યે તેનો એટીટ્યુડ ઉત્પન્ન થાય છે. આ એટીટ્યુડ નેગેટીવ પોઝિટિવ કે ન્યુટ્રોન હોઈ શકે છે.

પિયર્સ..

આમા વ્યક્તિ ને તેની સરખી ઉંમરના વ્યક્તિ, મિત્રો, પાડોશીઓ, વગેરે સાથે સમય પસાર કરવાથી તેના દ્વારા માહિતી મળે છે. તેના કોન્ટેક્ટમા આવવાથી કોઇપણ વસ્તુ કે વ્યક્તિ પ્રત્યેની આ માહિતી તેનો એટીટ્યુડ ડેવલપ કરવામા મદદ કરે છે.

કન્ડિશન..

વ્યક્તિની આસપાસનુ વાતાવરણ તેના એટીટ્યુડ ને ડેવલપ કરવામા ખૂબ અગત્યનો રોલ પ્લે કરે છે. વ્યક્તિ પોતે જે તે સિચ્યુએશન માથી પસાર થાય છે અથવા કોઈપણ સિચ્યુએશનમા એડજસ્ટ થાય છે તેમાથી તેનો પોઝિટિવ કે નેગેટિવ એટીટ્યુડ જે તે સિચ્યુએશન પ્રત્યે તૈયાર થાય છે. કોઈપણ કન્ડિશન વ્યક્તિ માટે જો હકારાત્મક અનુભવ આપતી હોય તો તે વ્યક્તિ માટે તે કન્ડિશનનો અનુભવ પોઝિટિવ હોય છે. જો આ કન્ડિશન નકારાત્મક અનુભવ આપે તો નેગેટીવ એટીટ્યુડ પણ ડેવલપ થઈ શકે છે.

ઇન્સ્ટ્રક્શન..

કોઈપણ વ્યક્તિ તરફથી જ્યારે કોઈપણ વ્યક્તિ કે વસ્તુ તરફ ની કોઈ પણ ઇન્સ્ટ્રક્શન કે સમજ આપવામા આવે ત્યારે તે વ્યક્તિ કે વસ્તુ તરફ નેગેટિવ કે પોઝિટિવ એટીટ્યુડ ઉત્પન્ન થાય છે. આ એટીટ્યુડ એ આપણી સમજણ શક્તિ પર પણ આધારિત હોય છે.

ઈમીટેશન..

આ કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટે ખૂબ જ અગત્યનું છે. જ્યારે કોઈ પણ  બાળક તેની આજુબાજુ પેરેન્ટ્સ પાસેથી કોઈપણ વસ્તુ કોપી કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે અને તે મુજબ વર્તન કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે. જે તેનો એટીટ્યુડ ડેવલપ કરવામા મદદ કરે છે.

ઓબ્ઝર્વેશન..

જ્યારે કોઈપણ વ્યક્તિ તેની આજુબાજુના વ્યક્તિ કે વસ્તુ નુ ઓબ્ઝર્વેશન કરે છે ત્યારે તેના કોઈપણ વર્તનથી તે પ્રભાવિત થાય છે અને તેના લીધે તેના એટીટ્યુડમા પણ પરિવર્તન આવે છે.

આ ઉપરાંત ઘણા સોશિયલ અને ઇકોનોમિકલ સેક્ટર્સ એટીટ્યુડ ને ડેવલપ કરવા માટે ખૂબ જ અગત્યના છે. પડોશીઓ, સ્કૂલનુ વાતાવરણ, ફ્રેન્ડ્સ,  સોશિયલ મીડિયા તેમજ અન્ય બાબતો એ એટીટ્યુડ ના ડેવલપમેન્ટ માટે ખૂબ જ અગત્ય ના છે. 

c. List out social problems in India. Explain Dowry. ભારતમાં જોવા મળતાં સોશિયલ પ્રોબ્લેમ્સ લિસ્ટ આઉટ કરો અને દહેજ પ્રથા વિશે લખો.

સોશિયલ પ્રોબ્લેમ્સ એ કોમ્પ્લેક્સ હોય છે અને તે કોઈ પણ એક કારણ ઉપર આધારિત હોતા નથી. સોશિયલ પ્રોબ્લેમ પાછળ ઘણા ફેક્ટર્સ અસર કરતા હોય છે.
સોશિયલ પ્રોબ્લેમ્સ એકબીજા સાથે સંકલિત પણ હોય છે આ સોશિયલ પ્રોબ્લેમ્સ ને દૂર કરવા માટે તેના બેઝિક કારણો સમજી કે દૂર કરવા જરૂરી હોય છે.

સામાજિક સમસ્યાઓ ની યાદી નીચે મુજબ છે.

• પોવર્ટી એટલે કે ગરીબી
  પ્રોસ્ટિટ્યૂશન
• ક્રાઈમ
• ડ્રગ એડીક્શન
• ડાઉરી સિસ્ટમ એટલે કે દહેજ પ્રથા
• આલ્કોહોલિઝમ
• ડેલિકવંસી એટલે કે બાળ ગુનેગારી
  હેન્ડીકેપ્ડ ચિલ્ડ્રન
• ચાઈલ્ડ એબ્યુઝ
• પોપ્યુલેશન એક્સપ્લોઝ વગેરે સામાજિક સમસ્યાઓ હાલના સમયમા જોવા મળે છે.

દહેજ એ એક સામાજિક સમસ્યા છે.

દહેજ એટલે લગ્ન સમયે તેની પત્ની અથવા તેના પરિવાર પાસેથી મળેલી મિલકત તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે.

કન્યા વરરાજા અને તેના સંબંધીઓ દ્વારા લગ્નમાં મળેલી પેઢો અને કીમતી વસ્તુઓ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરી શકાય છે.

પ્રથા નીચેના પરિબળો પર આધારિત છે..

છોકરાની સેવા અને પગાર

છોકરી ના પિતાની સામાજિક અને આર્થિક સ્થિતિ

છોકરા અને છોકરી ની શૈક્ષણિક લાયકાત

છોકરાનું કામ અને તેનો પગાર

છોકરીની સુંદરતા અને લક્ષણો

આર્થિક સુરક્ષાની ભાવિ સંભાવનાઓ

છોકરી અને છોકરાના પરિવારનું કદ અને રચના

છોકરીના માતા પિતા માત્ર લગ્ન સમયે પૈસા અને ભેટ અથવા એવું જ નહીં પરંતુ જીવનભર તેના પતિના પરિવારને પૈસા અને ભેટ આપવાનું ચાલુ રહે છે

CAUSE OF DOWRY (દહેજના કારણ)

દહેજ નું એક કારણ એ છે કે દરેક માતા-પિતાની ઈચ્છા અને આકાંક્ષા એ છે કે તેણીની પુત્રીએ ઉચ્ચ અને સમગ્ર પરિવારમાં પરણાવવા અથવા તેણીની પ્રતિષ્ઠામાં વધારો કરવા અથવા પુત્રીને આરામ અને સલામતી વધારવા માટે.

દહેજના અસ્તિત્વનું બીજું કારણ એ છે કે દહેજ માતા પિતા દ્વારા આપવામાં આવે

આ દહેજના સામાજિક રિવાજને અચાનક બદલવો મુશ્કેલ છે

કેટલાક લોકો તો એટલા માટે જ દહેજ આપે છે કારણ કે તેમના માતા પિતા અને પૂર્વજો દહેજ આપવા સાથે જોડાયેલા હતા

એક જ જ્ઞાતિમાં લગ્ન કરવાથી એવા છોકરાઓની અછત જોવા મળે છે જેમની પાસે ઉચ્ચ નોકરીઓ હોય અથવા વ્યવસાયમાં સારી કારકિર્દી હોય.

આ છોકરાના માતા પિતા છોકરીઓના માતા પિતા પાસેથી તેમની છોકરીને પુત્રવધુ તરીકે સ્વીકારવા માટે મોટી રકમ ની માંગણી કરે છે.

દહેજ માત્ર તેમની ઉચ્ચ સામાજિક અને આર્થિક સ્થિતિ દર્શાવવા માટે આપવામાં આવે છે.

દહેજ સ્વીકારવાનું કારણ એ છે કે તેઓએ તેમની દીકરી અને બહેનોને દહેજ આપવું પડશે તેથી તેઓ તેમની પુત્રીઓના પતિ શોધવા માટેની જવાબદારીને પૂર્ણ કરવામાં તેમના પુત્રીના દહેજ સામે જુએ છે.

DOWRY PROHIBITION ACT 1961

આ અધિનિયમ એ 20 મે 1961 ના રોજ પસાર કરવામાં આવ્યો. આ અધિનિયમ અનુસાર ₹2,000 થી વધુ ભેટની આપ લે કરવી એની પરવાનગી નથી જો કોઈ વ્યક્તિ દહેજ લેતો કે દહેજ દે તો હોય એવું જણાય તો તેને દંડ ફટકારવામાં આવશે.

તેના ઉલ્લંઘન માટે છ મહિનાની કેદ અથવા રૂપિયા 5000 સુધીના દંડ આપવામાં આવે અથવા બંને આપવામાં આવે.

જ્યાં સુધી કેટલીક ફરિયાદ કરવામાં ન આવે ત્યાં સુધી અધિનિયમના ઉલ્લંઘન માટે કોઈ પગલાં લઈ શકાતા નથી.

Q-4 Write Short notes (ANY THREE) ટૂંકનોંધ લખો. (કોઇ પણ ત્રણ) 3×4 = 12

a. Characteristics of culture – કલ્ચરની લાક્ષણિકતાઓ,

સંસ્કૃતિ એ માનવ સમાજના જીવનના બધા પાસાઓને આલિંગન કરતી એક સામાજિક પ્રણાલી છે, જેમાં માન્યતાઓ, પરંપરાઓ, ધર્મ, કલા, નૈતિકતા, કાયદા, અને રોજિંદા જીવનના પ્રત્યેક પાસાનો સમાવેશ થાય છે. સંસ્કૃતિ એ માનવ સમાજની ઓળખ અને વર્તનનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

સંસ્કૃતિના કેટલીક મુખ્ય લક્ષણો નીચે પ્રમાણે છે:

1. સંસ્કૃતિ શીખવામાં આવે છે (Culture is Learned):
   સંસ્કૃતિ વ્યક્તિનિષ્ઠ રીતે જન્મથી નહીં પણ શીખવાથી મળે છે. બાળકને તેના પરિવાર, શાળાઓ અને સમાજ દ્વારા સંસ્કૃતિના મૂલ્યો, પરંપરાઓ અને ધારો શીખવવામાં આવે છે.
2. સંસ્કૃતિ સંસ્થાકૃત છે (Culture is Social):
   સંસ્કૃતિ એ વ્યક્તિગત નહીં પરંતુ સામાજિક સંસ્થા છે. તે સમૂહમાં રહેતા લોકો દ્વારા વિક્સિત અને અનુસરી શકાય એવી છે. આનો અર્થ એ છે કે સંસ્કૃતિ એકલા વ્યકિતનો ન અનુભવ પરંતુ સામાજિક વ્યવહાર છે.
3. સંસ્કૃતિ પ્રતીકાત્મક છે (Culture is Symbolic):
   સંસ્કૃતિનું પ્રતીકો દ્વારા પ્રતિનિધિત્વ થાય છે, જેમ કે ભાષા, રંગ, કે નિશાન. સંસ્કૃતિના વિચારો અને પરંપરાઓના પ્રતીકો દ્વારા અર્થ સમજી શકાય છે.
4. સંસ્કૃતિ ઉત્ક્રાંતિશીલ છે (Culture is Dynamic):
   સંસ્કૃતિ ક્યારેય સ્થિર નથી. તે સતત બદલાતી રહે છે અને સમય સાથે વિકસતી રહે છે. નવી પેઢીઓ પોતાના સમય અને ટેક્નોલોજીના આધારે નવી આદતો, માન્યતાઓ અને મૂલ્યો વિકસાવે છે.
5. સંસ્કૃતિ માનવીના વર્તનને આકાર આપે છે (Culture Shapes Behavior):
   સંસ્કૃતિ માણસના જીવનમાં નૈતિક મૂલ્યો, ધર્મ, કાયદા અને પરંપરાઓ દ્વારા તેની વર્તનશૈલીને આકાર આપે છે. તે માનવીના દૈનિક જીવનના નિર્ણયો, પસંદગીઓ અને ક્રિયાઓ પર અસર કરે છે.
6. સંસ્કૃતિ કુલચરલ ટ્રાન્સમિશન થકી આગળ વધે છે (Culture is Transmitted):
   સંસ્કૃતિ એક પેઢીથી બીજી પેઢી સુધી પ્રસારિત થાય છે. માંદડા અને પરિવારના સદસ્યો બાળકને તેમની સંસ્કૃતિના ધારો અને મૂલ્યો શીખવે છે, જેથી સંસ્કૃતિ આગળ ચાલે છે.
7. સંસ્કૃતિ સર્વગ્રાહી છે (Culture is All-Encompassing):
   સંસ્કૃતિ દરેક માનવીના જીવનના બધા પાસાઓને આવરી લે છે, જેમ કે તેમની ભોજન માટેની પસંદગી, કપડાં, રહેણીકરણી, અને વિહાર. દરેક માનવીના જીવનમાં સંસ્કૃતિનો કોઈ ન કોઈ ભાગ હોય છે.
8. સંસ્કૃતિ સર્વવ્યાપક છે (Culture is Universal):
   ભલે વિવિધ સમાજોની સંસ્કૃતિ અલગ હોય, પરંતુ દરેક સમાજમાં કોઈ ન કોઈ પ્રકારની સંસ્કૃતિ હોય છે. દરેક માનવ સમુદાયના પોતાના વિચારો, ધારો અને નૈતિક મૂલ્યો હોય છે, જે તેમની જીવનશૈલીને આકાર આપે છે.
9. સંસ્કૃતિ નીતિમત્તાની આચારસંકિતા ધરાવે છે (Culture has Norms and Values):
   દરેક સંસ્કૃતિમાં નીતિ (Norms) અને મૂલ્યો (Values) હોય છે, જેનાથી લોકોને યોગ્ય અને યોગ્ય ન વર્તન વિશે માર્ગદર્શન મળે છે. આ નિયમો સમાજના સભ્યો દ્વારા માનવામાં આવે છે.

b. Type of conflict – કોન્ફક્લીકટના પ્રકારો.

DEFINITION

બે કે તેથી વધુ વિચારો, interest, goals વગેરે વચ્ચે વિરોધની સ્થિતિ. જ્યારે internal અને external વાતાવરણ વચ્ચે, બે જૂથો વચ્ચે અથડામણ થાય છે, ત્યારે સંઘર્ષનો વિકાસ થાય છે.

સંઘર્ષ ત્યાં સુધી રહે છે જ્યાં સુધી વ્યક્તિ ઘણામાંથી એક વિકલ્પ પસંદ કરી શકતી નથી.

સંઘર્ષ શું છે?

વિરોધી જરૂરિયાતો, ઇચ્છાઓ અથવા માંગણીઓ ધરાવતા લોકો વચ્ચે સંઘર્ષ-સંઘર્ષ.

TYPES OF CONFLICT:

According to source, conflict can be of three types:

Interpersonal conflict: બે વ્યક્તિ વચ્ચે થતો સંઘર્ષ

ઉદાહરણ તરીકે પતિ-પત્ની વચ્ચે થતો સંઘર્ષ, માતા-પિતા અને બાળકો વચ્ચેનો સંઘર્ષ, નાનું ગ્રુપ અને મોટા ગ્રુપ વચ્ચે થતો સંઘર્ષ, બોસ અને કર્મચારી વચ્ચે થતો સંઘર્ષ.

Intrapersonal conflict: વ્યક્તિની અંદર નો સંઘર્ષ

ઉદાહરણ તરીકે તેની ઈચ્છાઓ, goals અને હેતુઓ.

તેને આંતરિક સંઘર્ષ પણ કહેવામાં આવે છે કેમકે આ સંઘર્ષ વ્યક્તિની અંદર જોવા મળે છે.

Conflict between person and his environment: વ્યક્તિ અને તેના પર્યાવરણ વચ્ચેનો સંઘર્ષ

પર્યાવરણમાં થતા ફેરફારો જેવા કે પુર, ધરતીકંપ, યુદ્ધ વગેરે ના કારણે થતા સંઘર્ષો.

વ્યક્તિને આ પરિસ્થિતિઓ સામે સંઘર્ષ કરવો પડે છે.

According to goal, conflict can be of following types:

Approach-approach conflict: Positive positive goals

જ્યારે બે સમાન આકર્ષક goals વચ્ચે સંઘર્ષ થાય છે ત્યારે તે પરિસ્થિતિને approach approach conflict તરીકે ઓળખવામાં આવે છે

ઉદાહરણ તરીકે કોઈ વ્યક્તિને સાંજે મુવી જોવા જવાની ઈચ્છા છે અને તે જ સમયે ક્રિકેટ મેચ પણ જોવો છે.

Avoidance-avoidance conflict: Negative- Negative Goals

જ્યારે બે નકારાત્મક ધ્યેયો વચ્ચે સંઘર્ષ થાય છે, ત્યારે પરિસ્થિતિને ટાળવા-નિવારણ સંઘર્ષ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

ઉદાહરણ તરીકે, એક વિદ્યાર્થી તેની શાળાની સોંપણી પૂર્ણ કરવા માટે ધિક્કારે છે, પરંતુ જો તે તે કરવામાં નિષ્ફળ જાય તો તેને મળનારી સજાને પણ પસંદ નથી. જો શક્ય હોય તો તે બંને બાબતોને ટાળવા માંગે છે.

Approach-avoidant conflict: Positive – Negative Conflict

જ્યારે વ્યક્તિ સકારાત્મક ધ્યેય તરફ આકર્ષાય છે પરંતુ આ ધ્યેયમાં કેટલીક નકારાત્મક લાક્ષણિકતાઓ પણ હોય છે ત્યારે પરિસ્થિતિને અભિગમ-નિવારણ સંઘર્ષ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

ઉદાહરણ તરીકે, એક છોકરી લગ્ન કરવા માંગે છે, પરંતુ તે જ સમયે, તેના ઘર અને તેના પરિવારથી દૂર જવાનો ડર હોઈ શકે છે.

c. Learning – લર્નિંગ

(ડેફીનેશન)

• લર્નિંગ એટલે કે વ્યક્તિના બીહેવિયર મા થતા કાયમી ફેરફાર જે કોઈપણ પ્રકારની પ્રેક્ટિસ અથવા અનુભવ ના પરિણામે જોવા મળે છે.
• વ્યક્તિના જન્મથી લઈને મૃત્યુ સુધીના સમયગાળા દરમિયાન તેના બિહેવિયર મા સતત બદલાવ આવતા જાય છે અને ફેરફાર થતા જાય છે. બિહેવિયર મા થતા આ ફેરફારને લર્નિંગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
• (લો ઓફ ઇફેક્ટિવ લર્નિંગ)

લો (નિયમ) એ સામાન્ય સિદ્ધાંતો છે જ્યારે લોકો કંઈક નવુ શીખે છે ત્યારે તે સિદ્ધાંતોનુ પાલન કરે છે.
જ્યારે આપણે કંઈક નવુ શીખીએ છીએ ત્યારે સામાન્ય રીતે શું થાય છે તેના વિશે આપણને આ નિયમો ખ્યાલ આપે છે.
લર્નિંગ માટેના લો નીચે મુજબ છે:

• લો ઓફ રેડીનેસ :

– લો ઓફ રેડીનેસ એવુ કહે છે કે કોઈ પણ વસ્તુ શીખવા માટે વ્યક્તિએ માનસિક રીતે તૈયાર હોવો જોઈએ.

– જો વ્યક્તિ માનસિક રીતે પ્રિપેર હશે તો તે કોઈ પણ વસ્તુ સારી રીતે શીખી શકશે અને તેનાથી તે સેટીસફેકશન મેળવી શકશે.

– જો વ્યક્તિએ માનસિક રીતે તૈયાર નહીં હશે તો તેને તે વસ્તુ શીખવા માટે ડિફિકલ્ટ લાગશે.

– જો વ્યક્તિએ વિલિંગલી શીખવા માટે તૈયાર થાય તો તે વધારે સારી રીતે શીખી શકે.

– ઉદાહરણ તરીકે કોઈ એક સ્ટુડન્ટ ને ભણવા કરતા વધારે ક્રિકેટ મા રસ છે.તો તે સ્ટુડન્ટને ક્રિકેટ વિશે વધારે માહિતી હશે અને તે સારી રીતે ક્રિકેટ રમી શકે છે.જયારે ભણવામા તેનુ પૂઅર પરફોર્મન્સ જોવા મળશે.

• લો ઓફ એક્સરસાઇઝ ઓર પ્રેક્ટિસ :

લો ઓફ એક્સરસાઇઝ મુજબ આપણે જે પ્રેક્ટિસ કરીએ છીએ તે શીખીએ છીએ અને આપણે જે પ્રેક્ટિસ કરતા નથી તે શીખતા નથી.

– કોઈપણ વ્યક્તિ કોઈ એક ટાસ્ક ને વારંવાર રીપીટ કરે તો તે ટાસ્ક તેના માટે સરળ બની જાય છે અને તે સારામા સારી રીતે કરી શકે છે.

– કોઈ એક્ટિવિટી કે જેનો ઉપયોગ અથવા પ્રેક્ટિસ અમુક સમય સુધી માટે કરવામા ન આવે તો તે ભૂલાઈ જવાની સંભાવના છે.

– મોટાભાગની નર્સિંગ સ્કિલ અને પ્રોસિઝર એ વોર્ડ અને કોમ્યુનિટી ફિલ્ડમા પ્રેક્ટિસ કરીને શીખી શકાય છે.

– જેમકે આપણે આઈ વી કેન્યુલા ઇન્સર્ટ કરતા અને સ્યુચર લેતા વગેરે પ્રેક્ટિસ દ્વારા સારામા સારી રીતે શીખી શકીયે.

– આપણે એક્સરસાઇઝ અને પ્રેક્ટિસ દ્વારા ગેમ્સ, મ્યુઝિક, ડાન્સ વગેરેમાં પારંગત થઈ શકીયે.

• લો ઓફ ઈફેક્ટ :

લો ઓફ ઇફેક્ટ મુજબ કોઈપણ વ્યક્તિને કંઈ પણ વસ્તુ શીખવા માટે તેના રિસ્પોન્સ રૂપે તેને કંઈક બેનિફિટ અથવા પ્રાઈઝ આપવામા આવે તો તે વ્યક્તિ સારી રીતે શીખી શકે છે. – ઉદાહરણ તરીકે જો કોઈ બાળક કોઈ એક્ટિવિટીમાં નંબર લઈ આવે તો તેને ચોકલેટ આપી પ્રોત્સાહિત કરવુ જોઈએ. આથી બાળકના નવી વસ્તુ શીખવાની મજા આવશે. – જો બાળકને પનીશમેન્ટ આપવામા આવે તો બાળક તે શીખવાનુ બંધ કરે છે. જેમકે બાળક ચોરી જેવી ખરાબ આદત ધરાવતો હોય તો તેને પનીશમેન્ટ આપવામા આવે તો બાળક તે વસ્તુ બંધ કરી દે છે.

• લો ઓફ એટીટ્યુડ :

– લો ઓફ એટીટ્યુડ મુજબ કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટે વ્યક્તિનુ તે માટેનુ એટીટ્યુડ ખુબ જ મહત્વનુ છે. – જો તે વસ્તુ શીખવા માટે વ્યક્તિનુ એટીટ્યુડ પોઝિટિવ હશે તો તે વસ્તુ સારી રીતે શીખી શકશે. – ઉદાહરણ તરીકે સ્ટુડન્ટ નર્સ નુ પ્રોસિજર પ્રત્યેનો એટીટ્યુડ પોઝિટિવ હશે તો તે પ્રોસિજર સારી રીતે પરફોર્મ કરી શકશે.

• લો ઓફ એનાલોજી :

લો ઓફ એનાલોજી મુજબ લર્નિંગ માટે કોઈપણ વ્યક્તિ ના કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટેના રિસ્પોન્સ અને તે બાબતના ભૂતકાળમા કરાયેલા પ્રયત્નો પર આધારિત હોય છે. જેમા કોઈ પણ વ્યક્તિ ભૂતકાળમા તેની સાથે બનેલ બનાવ ના આધારે નવી કોઈપણ સિચ્યુએશન પર કાર્ય કરે છે.

• લો ઓફ મલ્ટીપલ રિસ્પોન્સ :

    –  લો ઓફ મલ્ટીપલ રિસ્પોન્સ પ્રમાણે કોઈપણ

નવી સિચ્યુએશન પ્રત્યે વ્યક્તિના રિસ્પોન્સ પર તે

વ્યક્તિએ કરેલા ઘણા બધા પ્રયત્નો અસર કરે છે અને

તે ઘણા બધા પ્રયત્નોમાંથી છેલ્લે કોઈ પણ એક સાચો

રિસ્પોન્સ જોવા મળે છે.

(ટાઈપ ઓફ લર્નિંગ)

(મોટર લર્નિંગ)

  – આપણા જીવનમા રોજબરોજ કરવામા

આવતી મોટાભાગની ક્રિયાઓને મોટર એક્ટિવિટી

કહેવામાં આવે છે. વ્યક્તિ પોતાની જિંદગીમાં

નિયમિતતા લાવીને કંઈક શીખે છે. ઉદાહરણ

તરીકે વોકિંગ, ડ્રાઇવિંગ, રનિંગ, ક્લાઈમ્બીંગ

આ બધી એક્ટિવિટીમા મસલ્સ નો ઉપયોગ

થાય છે.

(વર્બલ લર્નિંગ)

   – આ પ્રકારના લર્નિંગ મા ભાષાનો ઉપયોગ

થાય છે. બોલવું, કોમ્યુનિકેશનના સાધનોનો

ઉપયોગ કરવો, સાઇન, પિક્ચર, ફિગર, સાઉન્ડ

વગેરેના માધ્યમથી આપણે આ પ્રકારનુ લર્નિંગ કરી

શકીએ છીએ.

(કોન્સેપ્ટ લર્નિંગ)

   – આ પ્રકારના લર્નિંગ મા મગજના ખાસ પ્રકારના

કાર્યોની જરૂર પડે છે. વિચારવું, ઈન્ટેલિજન્સ, રીઝનીંગ

વગેરે આ પ્રકારના લર્નિંગ ના ઉદાહરણ છે. આ પ્રકારનું

લર્નિંગ આપણે નાનપણથી શીખીએ છીએ. ઉદાહરણ

તરીકે આપણે કૂતરો જોઈએ છીએ અને કૂતરો શબ્દ

સમજીએ છીએ. એટલે આપણે સમજીએ છીએ કે કૂતરો

એ કોઈ પર્ટિક્યુલર પ્રાણીનુ નામ છે. આ પ્રકારનું લર્નિંગ

એ કોઈ વસ્તુને આઈડેન્ટિફાઈ કરવા માટે ઉપયોગી છે.

(ડીસ્ક્રીમિનેશન લર્નિંગ)

   – સ્ટીમયુલાઈ અને સ્ટીમ્યુલાઈ પ્રત્યેના એપ્રોપ્રિએટ

રિસ્પોન્સ વચ્ચેના ડિફરન્સને ડીસ્ક્રીમિનેશન લર્નિંગ તરીકે

ઓળખવામા આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે જુદા જુદા વાહનોના

અવાજો જેમ કે બસ, કાર, એમ્બ્યુલન્સ

(લર્નિંગ ઓફ પ્રિન્સિપલ)

    – શીખનાર વ્યક્તિએ વિજ્ઞાનના જુદા જુદા સિદ્ધાંતો,

ભાષાને અનુરૂપ ગ્રામર વગેરેના માધ્યમથી શીખે છે. આ

દરેક નો ઉપયોગ કરી વ્યક્તિ પોતાનુ કાર્ય સરળ બનાવે છે.

(પ્રોબ્લેમ સોલ્વિંગ)

   – આ એક હાઈ લેવલનું લર્નિંગ છે. જેને શીખવા માટે

કોગ્નિટિવ એબિલિટી ની જરૂર પડે છે. જેવી કે થીંકીંગ,

રીજનિંગ, ઓબ્ઝર્વેશન, ઈમેજીનેશન વગેરે ઘણું જ ઉપયોગી

છે. જે લોકોને પોતાના પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.

(એટીટ્યુડ લર્નિંગ)

   – એટીટ્યુડ આપણા બિહેવિયર ઉપર સીધી અસર કરે છે.

આપણે બાળપણથી જ લોકો તરફનુ એટીટ્યુડ કેળવીએ છીએ.

આપણુ બિહેવિયર નેગેટિવ અથવા પોઝિટિવ હોઈ શકે જે

આપણા એટીટ્યુડ પર આધાર રાખે છે. ઉદાહરણ તરીકે

નર્સ નું તેના પ્રોફેસન અને પેશન્ટ પ્રત્યેનુ એટીટ્યુડ.

(ફેક્ટર અફેક્ટિંગ લર્નિંગ)

  – સફળતાપૂર્વકનુ લર્નિંગ ત્રણ એલિમેન્ટ પર આધાર રાખે છે:

     1) લર્નર

     2) લર્નિંગ મટીરીયલ

     3) લર્નિંગ મેથડ

(લર્નર)

કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટે કે લર્ન કરવા માટે લર્નર એટલે કે

શીખનાર વ્યક્તિ એ ખૂબ જ મહત્વનુ પરિબળ છે. લર્નર વિના

લર્નિંગ થઈ શકતુ નથી. લર્નર સાથે નીચે મુજબના પરિબળો

જોડાયેલા હોય છે જે લર્નિંગ ને મુખ્યત્વે અસર કરે છે.

  • એજ (Age):

  – એજ એ લર્નર ને અસર કરતુ મુખ્ય પરિબળ છે. એજ એ લર્નિંગ ની કેપેસિટી પર અસર કરતુ મુખ્ય પરિબળ છે. બાળકો ની ઉંમર એડલ્ટ ની સરખામણીમાં નાની હોવાને કારણે તે કોઈપણ વસ્તુ સરળતાથી શીખી શકતા નથી.

• ઇન્ટેલિજન્સ:

   – ઈન્ટેલિજન્સી એ લર્નિંગ ને મુખ્યત્વે અસર કરે છે. જે વ્યક્તિની ઇન્ટેલિજન્સી લેવલ સારું હશે તે વ્યક્તિ કોઈ પણ વસ્તુ સરળતાથી અને ટૂંકા સમયગાળામાં શીખી શકશે.

• અટેન્શન:

  – જો લર્નર એ પોતાનુ ધ્યાન સારી રીતે કેન્દ્રિત કરી શકે તો તે સારી રીતે શીખી શકે છે. જો શીખનાર વ્યક્તિએ બરોબર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકતુ નથી તો તે કોઈપણ વસ્તુ સરળતાથી શીખી શકતો નથી.

• મોટીવેશન :

  – લર્નર ને કોઈપણ વસ્તુ સારી રીતે શીખવા માટે મોટીવેશન એ અગત્યનુ છે. કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટેનુ મોટીવેશન સતત મળતુ રહે તો તે સારી રીતે શીખી શકાય છે. જો લર્નરમા મોટીવેશન ના હોય તો ગમે તેટલા પ્રયત્નો કરવા છતાં નિષ્ફળતા મળે છે.

• રેડીનેસ એન્ડ વિલ પાવર :

  – સારા લર્નિંગ માટે લર્નરની રેડીનેસ એટલે કે તેની શીખવા માટેની તૈયારી ખૂબ જ મહત્વની હોય છે. જો તે શારીરિક અને માનસિક રીતે તૈયાર હશે તો તે કોઈ પણ વસ્તુ શીખવા માટે કેપેબલ હશે અને તે પોતાનો ઈન્ટરેસ્ટ જાળવી શકશે. લર્નર મા રહેલ વિલ પાવર તેને મુશ્કેલીમા પણ સફળતા અપાવશે.

• જનરલ હેલ્થ :

   – લર્નિંગ માટે લર્નરની મેન્ટલ અને ફિઝિકલ હેલ્થ એ સારી હોવી ખૂબ જ અગત્યની છે. શીખનારની ફિઝિકલ હેલ્થ સારી હોય તો તે સારી રીતે શીખી શકે છે પરંતુ જો તેનામા કોઈ ફિઝિકલ ડિફેક્ટ હોય જેવી કે લઘુદ્રષ્ટિની ખામી, ગુરુદ્રષ્ટિની ખામી વગેરે જેવી કન્ડિશન લર્નિંગ ની ક્રિયા ઉપર અસર કરે છે. ફિઝિકલ હેલ્થની સાથે સાથે મેન્ટલ હેલ્થ પણ લર્નિંગ ની ક્રિયા ઉપર અસર કરે છે. વ્યક્તિની એન્ઝાઈટી, સ્ટ્રેસ, ટેન્શન વગેરે શીખવાની ક્રિયાઓ પર અસર કરે છે.

• ફટીગ એન્ડ રેસ્ટ:-

  – જો કોઈ પણ વ્યક્તિ થાકેલ હશે અને તેમણે પૂરતો રેસ્ટ કરેલ નહિ હોય તો તે કોઈ પણ વસ્તુમા ધ્યાન લગાવી શકશે નહીં અને સારી રીતે શીખી શકશે નહીં. આથી લર્નર માટે રેસ્ટ ખૂબ જ જરૂરી છે.

• એબિલિટી ઓફ ધ લર્નર :

   – જેમાં લર્નરની હોશિયારી, ક્રિએટિવિટી, એબિલિટી વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. જે લર્નિંગ માટે ઘણા મહત્વના છે.

• લેવલ ઓફ એસ્પિરેશન એન્ડ અચીવમેન્ટ :

  – જો લર્નરનુ અચિવમેન્ટ લેવલ ઊંચુ હોય તો તે સખત મહેનત કરે છે અને વધારે મેળવે છે. આ સાથે અચિવમેન્ટ લેવલ એ વ્યક્તિની એબિલિટી ઉપર પણ આધાર રાખે છે.

(લર્નિંગ મટીરીયલ)

   – લર્નિંગ માટે લર્નિંગ મટીરીયલ નો નેચર ખુબ જ મહત્વનો હોય છે. જો લર્નિંગ મટીરીયલ લર્નર બરાબર રીતે સમજી શકે અને પોતાનુ ઇન્ટરસ્ટ જાળવી શકે તે પ્રકારનુ હોય તો લર્નર એ સારી રીતે શીખી શકે છે. પરંતુ જો લર્નિંગ મટીરીયલ એ કોમ્પ્લેક્સ હોય અને તેના ઈન્ટરેસ્ટ વગરનુ હોય તો લર્નિંગ સારી રીતે શીખી શકાતું નથી.

(લર્નિંગ મેથડ)

   સારી રીતે શીખવા માટે શીખવાની ક્રિયામા વપરાતી મેથડ ઘણી મહત્વની છે. જો આ મેથડ લર્નરને અનુકૂળ હોય અને તેનો ઇન્ટરેસ્ટ જળવાઈ તે મુજબની હોય તો લર્નિંગ સારી રીતે થઈ શકે છે.

પ્રિન્સિપલ્સ ઓફ લર્નિંગ

  • ડેફિનેટ ગોલ :

    – સારા લર્નિંગ માટે અને સતત મોટીવેશન મળી રહે એ માટે ગોલ ક્લિયર હોવો જોઈએ જેના લીધે લર્નિંગ સરળતા થી થઈ શકે.

• એક્સરસાઇઝ એન્ડ રીપીટેશન :

   – કોઈપણ નવી વસ્તુ શીખવા માટે વારંવાર તે વસ્તુનું રિપીટેશન કરવું અને તે વસ્તુની પ્રેક્ટિસ કરવી ખૂબ જ જરૂરી હોય છે. કોઈપણ કોમ્પ્લેક્સ અને ડિફિકલ્ટ મટીરીયલ પણ વારંવાર એક્સરસાઇઝ અને રીપીટેશન ના કારણે સારી રીતે સમજી અને શીખી શકાય છે.

• પાર્ટ્સ લર્નિંગ :

   – જો કોઈપણ લર્નિંગ મટીરીયલ લાંબુ હોય તો તેને અલગ અલગ પાર્ટ્સમાં વેચીને શીખવાથી લર્નિંગ સરળ બની જાય છે.

રીવોર્ડ એન્ડ પનિશમેન્ટ :

  – લર્નિંગ માટે રીવોર્ડ અને પનિશમેન્ટ ખૂબ જ અસર કરે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ સારું શીખે તો તેને રીવોર્ડ દ્વારા એપ્રિસિયેટ કરવામા આવે છે. પરંતુ જો કોઈ વ્યક્તિ ખરાબ શીખતુ હોય તો તેને પનિશમેન્ટ આપવામા આવે છે.

 • રીઝલ્ટ એઝ અ ફીડબેક :

   – થોડા થોડા સમયે રિઝલ્ટ તથા રીવ્યુ અને ફીડબેક લેવાથી લર્નિંગ ઇમ્પ્રુવ થાય છે.

• ગુડ ફિઝિકલ એટમોસ્ફિયર :

   – પૂરતી લાઈટ અને વેન્ટિલેશન, શાંત અને ચોખ્ખી જગ્યા, રૂમનુ યોગ્ય તાપમાન તથા જરૂરી ફર્નિચર વગેરે લર્નિંગ પ્રોસેસમા અસર કરે છે.

• ઓવર લર્નિંગ :

   – સંશોધનો દ્વારા સાબિત થયેલું છે કે ઓવર લર્નિંગ ને કારણે મેમરી વધે છે અને વધારે સારી રીતે લર્નિંગ કરી શકાય છે.

d. Habit – હેબિટ

Habit એ આપણા જીવનનો એક મોટો ભાગ છે.

Habits એ આપણા અસ્તિત્વના સૌથી પ્રભાવશાળી પરિબળમાંનું એક છે, કારણ કે આપણા actions, આપણા responses, આપણા decisions, આપણી life style બધું આપણી Habits દ્વારા સંચાલિત થાય છે.

કોઈ ચોક્કસ ક્રિયા activity કે જે વ્યક્તિ વારંવાર unconscious રીતે નિયમિતપણે કોઈ પણ activity કરે છે તેને આદત તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

Habit એ એક વર્તન છે જે તમે વિચાર્યા વિના અને unconscious આપોઆપ કરો છો.

automatic આપમેળે જે પ્રક્રિયા થાય છે તેને આદત કહેવામાં આવે છે. જેમ કે કોઈને નખ મોઢામાં નાખવાની ટેવ હોય, કોઈ ને ઉઠીને નાહી-ધોય ને પૂજા-પાઠકરવાની ટેવ એમ ઘણી ટેવ હોય છે.

Habit એ વર્તનની વારંવાર કરવામાં આવતી બેભાન પેટર્ન છે જે વારંવાર પુનરાવર્તન દ્વારા પ્રાપ્ત થાય છે.

Habit એ behaviour ની સ્વચાલિત દિનચર્યા છે જે વિચાર્યા વિના નિયમિતપણે પુનરાવર્તિત થાય છે

Habit ને શરૂ કરવા માટે હંમેશા ઉત્તેજનાની જરૂર હોય છે દા.ત. કોઈપણ ઉત્તેજક પરિબળ.

Habit ખૂબ જ સરળતાથી નકલ કરી શકાય છે

જેટલી વધુ ક્રિયાઓ behaviour માં પુનરાવર્તિત થશે, એટલી જ Habit વધુ મજબૂત બનશે

TYPES OF HABITS

Habit બે હોય છે સારી અને ખરાબ Good & bad Habit

Good Habit સારી અથવા સ્વસ્થ આદત

એ એવી વર્તણૂક છે જે વ્યક્તિના physical & mental health માટે ફાયદાકારક હોય છે, જે ઘણીવાર ઉચ્ચ સ્તરની discipline અને self control સ્વ-નિયંત્રણ સાથે જોડાયેલી હોય છે.

 ઉદાહરણો છે નિયમિત વ્યાયામ, યોગ્ય રીતે સંતુલિત આહાર, કસરત કરવી, smoking ન કરવું, healthy ખોરાક લેવો, તમારા વિશે વધુ સારું અનુભવો, દરેક વસ્તુની વધુ પ્રશંસા કરવી અને દરરોજ આભારી બનવું, વધુ વ્યવસ્થિત બનવું, yoga કરવા,  positive attitude સાથે દિવસનો સામનો કરવો વગેરે.

bad Habit ખરાબ ટેવો

સ્વાસ્થ્ય માટે હાનિકારક ટેવો, નખ કરડવા, smoking કરવું, પૈસા ઉછીના લેવા, healthy ખોરાક ન ખાવો, બહારના ફાસ્ટ ફૂડ લેવા,  અતિશય દારૂ પીવો અથવા ટેવ નશો, વાળ ખેંચવા, જુગાર, માદક દ્રવ્યોનું વ્યસન વગેરે.

ખરાબ ટેવો બનાવવી સરળ છે પણ છોડવી અત્યંત મુશ્કેલ છે.

સારી ટેવો બનાવવા માટે વધુ સમય લાગે છે. વૈજ્ઞાનિકોનું  માનવું  છે કે સારી આદત બનાવવા માટે વ્યક્તિને ઓછામાં ઓછા 3 અઠવાડિયા લાગે છે.

• HABIT FORMATION CYCLE

આદત નિર્માણ ચક્રને આદતોમાં ફેરફારના 3R ની મદદથી સમજાવી શકાય છે. નવી આદત બનાવતી વખતે અને ખરાબ ટેવ તોડતી વખતે 3 R સ્ટેપ પેટર્નને અનુસરે છે.

1. Reminder રીમાઇન્ડર (ટ્રિગર જે વર્તનની શરૂઆત કરે છે). (આદત કરવાથી તમને જે ફાયદો થાય છે)

2. Routine રૂટિન (વ્યવહાર પોતે અથવા વ્યક્તિ જે ક્રિયા કરે છે.

3. Reward પુરસ્કાર (વર્તન કરવાથી જે લાભ મળે છે).

રીમાઇન્ડર/રિઝોલ્યુશન: રિઝોલ્યુશન એ એક મજબૂત નિર્ણાયક પગલું છે જે હેતુપૂર્ણ પગલાં માટે લેવામાં આવે છે. રીઝોલ્યુશન કાર્યોને પૂર્ણ કરવાની અને લક્ષ્યો સુધી પહોંચવાની ક્ષમતામાં સહાયક પર આધાર રાખે છે.

રૂટિન/રીહર્સલ: નવી આદતનું રિહર્સલ આદતની રચનામાં મદદ કરે છે.

પુરસ્કાર/પુનરાવર્તન: એક નવી વર્તણૂક માત્ર ત્યારે જ આદત બની જાય છે જ્યારે તેને સ્વચાલિત વર્તન બનાવવા માટે પૂરતા સમય માટે પુનરાવર્તિત કરવામાં આવે છે.

જો પુરસ્કાર સકારાત્મક છે, તો પછી જ્યારે રીમાઇન્ડર થાય ત્યારે વ્યક્તિ ફરીથી નિયમિત પુનરાવર્તન કરવા માંગશે. એક જ ક્રિયાને પૂરતી વખત પુનરાવર્તિત કરો અને તે આદત બની જાય છે

• BREAKING OF BAD HABITS

BAD HABITS વ્યક્તિને તેના લક્ષ્યોથી દૂર રાખે છે જે તે તેના જીવનમાં પ્રાપ્ત કરવા માંગે છે.

BAD HABITS વ્યક્તિના સમય અને શક્તિનો બગાડ જ નથી કરતી, તે વ્યક્તિના physical & mental health માં પણ ફેરફાર કરે છે.

Tension અને વ્યસન એ BAD HABITS ની રચના માટે જવાબદાર મુખ્ય પરિબળો છે.

BAD HABITS ને તોડવાને બદલે BAD HABITS ને નવી આદતથી બદલો જે સમાન લાભ પ્રદાન કરે છે.

ઉદાહરણ તરીકે, જ્યારે તમે તણાવમાં હોવ ત્યારે ધૂમ્રપાનની BAD HABITS ને બંધ કરવાને બદલે, તમારે તણાવનો સામનો કરવા માટે એક અલગ રીત સાથે આવવું જોઈએ અને ધૂમ્રપાન કરવાની ઇચ્છા અનુભવતી વખતે નવી ટેવ કે આદત કે જે positive હોય અને સારી અસર પડે.

દરેક વ્યક્તિને ઓછામાં ઓછી એક ખરાબ ટેવ હોય છે. પછી ભલે તે ફેસબુક પર વધુ પડતું શેર કરવું, junk food ખાવું અથવા ફરજિયાત ખરીદી કરવી.

BAD HABITS વ્યક્તિના happiness, health અને સામાજિક સંબંધોને નુકશાન પહોચાડે છે.

ઉદાહરણ તરીકે, દીર્ઘકાલીન વિલંબના કિસ્સામાં, જ્યારે વ્યક્તિ સતત સામાજિક વ્યસ્તતાઓ અથવા મીટિંગ્સ માટે સમયસર પહોંચવામાં નિષ્ફળ જાય છે અને અન્ય લોકો તેની રાહ જોતા હોય છે. આખરે, તે છૂટક મિત્રો કે નોંધપાત્ર અન્ય તરફ દોરી શકે છે. અને જો તે કામ પર આ કરે છે, તો સંભવતઃ તે નોકરી ગુમાવશે.

અન્ય BAD HABITS ના જીવલેણ પરિણામો હોય છે જેમ કે ખોટો અને બહાર નો ખોરાક ખાવો અને કસરત કરવામાં નિષ્ફળતા, ધૂમ્રપાન અને ડ્રગ્સ અને આલ્કોહોલનો દુરુપયોગ, બિનજરૂરી શોપિંગ નાણાકીય સ્થિરતા અને માનસિક સ્વાસ્થ્યને જોખમમાં મૂકવું; અને તેથી વધુ કેટલીક BAD HABITS બદલવા માટે પ્રોફેશનલની મદદની જરૂર પડી શકે છે.

વર્તન પરિવર્તનના મૂળભૂત પગલાઓને સમજવાથી પ્રક્રિયા શરૂ થઈ શકે છે જે નીચે વર્ણવેલ છે.

1. ખરેખર પોતાને બદલવા અને મનાવવા માંગો છો

વ્યક્તિ જે નક્કી કરે છે તે બદલી શકે છે. તે તેની BAD HABITS ને પણ બદલી શકે છે.

તે તેની BAD HABITS ની પ્રકૃતિ વિશે જેટલો વધુ પ્રામાણિક છે, તેટલી જ તે પરિવર્તન તરફના માર્ગ પર આગળ વધવાની શક્યતા વધારે છે.

તે કદાચ તેની BAD HABITS ની યાદી રાખીને શરૂઆત કરવા માંગે છે જેમ કે તે કેટલી વાર મોડો પડ્યો છે, વધારે ખાય છે, ધૂમ્રપાન કરે છે, વધુ પડતો દારૂ પીવે છે વગેરે.

એકવાર તેણે નક્કી કર્યું કે તે બદલવા માંગે છે, પોતાને ખાતરી કરો કે તે તેના લક્ષ્યને પ્રાપ્ત કરવામાં સક્ષમ છે. અન્ય લોકોને સફળતાપૂર્વક બદલાતા જોવું એ પ્રેરણાદાયક છે. પરંતુ તેણે પોતાનામાં શું પરિવર્તન આવે છે તે જોવાની જરૂર છે.

2. આંતરદૃષ્ટિ મેળવો જે આદતનું કારણ બને છે

એકવાર વ્યક્તિ તેના આંતરિક હેતુઓ અને બાહ્ય પ્રોત્સાહનોને શોધી કાઢે છે જે BAD HABITS નું કારણ બને છે, તે તેમને બદલવા તરફ આગળ વધશે.

જે BAD HABITS નું કારણ બને છે તેવા ટ્રિગર્સને શોધીને, attention, happiness, excitement વગેરે જેવી ખરાબ આદતને વધુ મજબૂત બનાવતા પરિણામો પર ધ્યાન આપો. પછી આ પરિણામોનો ઉપયોગ good habits કેળવવા ઈચ્છતા હોય તે માટે કરો.

3. પેલા reasonable goals set કરો

BAD HABITS ને પડતા વર્ષો લાગે છે. તે BAD HABITS ને એક ક્ષણમાં છોડવી મુશ્કેલ છે એટલી સહેલી નથી.

તે જે goals મેળવવા માંગે છે તેના આધારે time table બનાવો. ઉદાહરણ તરીકે, બેઠાડુ life style ને change કરવા માટે, દરરોજ 5 થી 10 મિનિટથી ધીમે ધીમે વ્યાયામ કરો, પછી ધીમે ધીમે એક week માટે દરરોજ 5 મિનિટ વધુ સાથે કસરત નો સમય વધારો.

4. progress ને માપો અને નિરાશ ન થાઓ

જો કોઈ વ્યક્તિ તેના અંતિમ goal સુધી પહોંચવા જઈ રહ્યો હોય, તો તેને જાણવાની જરૂર છે કે તે કેટલું સારું કરી રહ્યો છે.

કોઈ  goal પ્રાપ્ત કરવ માટે  ડાયરી રાખી શકાય. એક કેલેન્ડર પણ mark કરી શકાય.

તમારા રોજિંદા regular schedule વચ્ચે કોઈ પણ discourage થી નિરાશ થવું નહીં

તેના બદલે તે શા માટે થયું તે શોધવાનો પ્રયાસ કરો. આ ઘટનાઓની ડાયરીમાં નોંધ કરો અને આ BAD HABITS  ને બદલવા વિશે વિચારો કરો.

5. જો BAD HABITS બદલવી મુશ્કેલ સાબિત થઈ રહી હોય તો વધારાનો support મેળવો

friends, family, teachers, supervisiors અથવા માર્ગદર્શકોના સમર્થન લેવામાં આવે છે જે શ્રેષ્ઠ રીત છે. 

મદદની જરૂર છે તેનો અર્થ એ નથી કે વ્યક્તિ નિષ્ફળ થઇ ગઈ છે. તેનો અર્થ એ છે કે પરિવર્તન માટે શરૂઆતમાં અપેક્ષિત કરતાં વધુ સંસાધનોની જરૂર પડશે.

• IMPORTANCE OF GOOD HABIT FORMATION FOR A NURSE (Nurse માટે good habits ની રચનાનું મહત્વ)

Nurse બનવું એ એક વાત છે અને ઉચ્ચ Skillful Nurse બનવું એ અલગ બાબત છે.

એક ઉચ્ચ કાર્યક્ષમ Nurse tension વાળી સમસ્યાઓ હોવા છતાં શાંત રહેવા અને તેના કાર્યો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં સક્ષમ હોવી જોઈએ.

Good habits stress ઓછો કરવામાં મદદ કરે છે.

Tension વાળી પરિસ્થિતિને શાંતિથી હેન્ડલ કરવાની capacity ધરાવતી nurse પાસે દર્દીઓ માટે શ્રેષ્ઠ પ્રદર્શન કરવાની સૌથી મોટી તકો હોય છે.

Good habits વ્યક્તિ માટે ફાયદાકારક છે કારણ કે જ્યારે તે નિયમિત બને છે ત્યારે તેને મર્યાદિત જ્ઞાનાત્મક ક્ષમતાઓની જરૂર હોય છે.

Good habits સમય અને મહેનતનો ખર્ચ પણ ઘટાડે છે કારણ કે કોઈ વ્યક્તિ સારું પ્રદર્શન કરી શકે છે જેની પાસે કેટલાક નવા options શોધવાને બદલે પહેલેથી જ good habits હોય છે

Good habits stress અને tension ને ઘટાડે છે.

જ્યારે કોઈ habit પ્રાપ્ત થાય છે, ત્યારે તેને કોઈ પ્રયત્નો અને સભાન ધ્યાનની જરૂર નથી

habit આપોઆપ અને automatic બની જાય છે.

habit થાક ઘટાડે છે.

ક્રિયાઓ રીપીટ થઇ automatic અને આપો આપ  બને છે. શરૂઆત માં જે કામ વધારે difficult લાગતું હોય તે જ કામ ધીમે ધીમે એકદમ સરળ બની જાય છે.

Habits nurses ને જે જગ્યા એ કા કરે છે ત્યાં સરળ કામગીરી કરવામાં help કરે છે.

Habits time બચાવે છે કારણ કે તે આપોઆપ બને છે અને unconscious થાય છે એટલે ઓછુ ધ્યાન આપવા થી કામ સરળતાથી થાય છે.

Nurse ના action અને movement સરળ, ઝડપી અને વધુ સચોટ બને છે.

આ બધા ફાયદાઓ હોવા છતાં, habits ના ગેરફાયદા પણ છે. અમારી ક્રિયાઓ સ્ટીરિયોટાઇપ બની જાય છે.

વ્યક્તિને નવી situation ને adjust કરવામાં મુશ્કેલી પડે છે.

habits વ્યક્તિની feelings, thinking અને creativity ને મારી નાખે છે, આમ આપણને feelingless બનાવે છે. તે આપણને physical & mentaly અસર કરે છે.

ઉદાહરણ તરીકે, schoolમાં લંચ બ્રેકના સમયમાં કોઈ changes થાય તો student physical & mentaly પરેશાન થાય છે. આદતો આપણી અન્ય activities માં પણ દખલ કરે છે.

જ્યારે પહેલેથી અસ્તિત્વમાં રહેલી આદત હોય, ત્યારે નવી માહિતીને ગણતરીમાં લેવામાં આવતી નથી.

તેમજ લાંબા ગાળાના out comeની સરખામણીમાં લોકો ટૂંકા ગાળાના result માટે વધુ perticular છે. લાંબા ગાળે તેના negative out come ને કારણે habits ને બદલવાની જરૂર છે.

પરંતુ આદત બદલવી વધુ મુશ્કેલ છે જો

તે વારંવાર repeated થાય છે.

strong સંબંધિત rewards છે

ઈનામ ક્રિયા પછી બહુ જલ્દી આવે છે.

Q-5 Give Meaning (ANY SIX) અર્થ લખો. (કોઈ પણ છ) 6×2 = 12

a. Community – કોમ્યુનિટી,

કોમ્યુનિટી એટલે કે લોકો એક ચોક્કસ જીયોગ્રાફીકલ એરિયામા રહેતા હોય.  તે કોઈ ચોક્કસ લાક્ષણિકતાઓ ધરાવતા હોય, કોઈ ચોક્કસ કલ્ચર અને રિલિજિયન ને ફોલો કરતા હોય, તેઓની વચ્ચે ઇન્ટર પર્સનલ રિલેશનશિપ ગોઠવાયેલી હોય, કોમન ભાષા નો યુઝ કરતા હોય અને કોમન ઇન્ટરેસ્ટ અને વેલ્યુ જોવા મળતા હોય એવા સમુદાયના લોકોને જ્યા રેહતા હૉય તેને કોમ્યુનિટી કહેવામા આવે છે.

કોમ્યુનિટી ના બે ભાગ પાડવામા આવે છે.

1. અર્બન કોમ્યુનિટી.

જે લોકો શહેરી વિસ્તારમા રહેતા હોય તેવા લોકોના સમૂહને અર્બન કોમ્યુનિટી કહેવામા આવે છે.

2. રૂરલ કોમ્યુનિટી

જે લોકો ટ્રાયબલ એરિયા કે ગામડામા રહેતા હોય તેવા લોકોના સમૂહને રૂરલ કોમ્યુનિટી કહેવામા આવે છે.

અર્બન અને રૂરલ કોમ્યુનિટીના લોકો પોતપોતાની અલગ વિશેષતાઓ ધરાવે છે.

b. Behaviour – બિહેવ્યર

DEFINITION OF BEHAVIOUR:-

બેહેવીયર નો અર્થ ખૂબ જ મોટો અને બ્રોડ થાય છે અને કોમ્પ્રીહેન્સીવ થાય છે . બેહેવીયર ની અંદર બધી જ ઍક્ટિવિટી ઇન્વોલવ થાય છે, જેવી કે મોટર, સેન્સરી, કોવર્ત, ઓવર્ત etc. વનો સમાવેશ કરવામા આવે છે.
એક્ટિવિટી એ લાઇફ નુ મેનીફેસ્ટેશન છે અને બીહેવીયર એ આ બધી એક્ટીવિટી નુ કલેક્શન છે. વુદ્વર્થ ના કેહવા મુજબ બેહેવીયર એને કેહવાય છે કે જે ગર્ભાશય થી લઇ ને જન્મ અને છેલ્લે સુધી પર્ફોર્મ કરેલી એકટીવિટી
આની અંદર કોનસિયસ જ નહિ પરંતુ સબકોનસિયસ અને અંકોંસિયસ રીતે ના વર્તન નુ પણ સમાવેશ થાય છે એટલે કે કોવર્ટ અને ઓવર્ટ બન્ને બેહેવીયર નો સમાવેશ થાય છે.
આ બિહેવિયર હ્યુમન બિહેવિયર સુધી લિમિટેડ નથી હોતુ. આ સાઇકોલોજી પ્રાણી અને વનસ્પતિ મા પણ જોવા મડે છે. આ એવુ સૂચવે છે કે જીવિત પ્રાણી મા બધા જ મા બિહેવિયર અને સાઇકોલોજી હોય છે. ટૂક મા બિહેવીયર એ આખી જિંદગી ના અનુભવો અને એક્ટિવિટી નુ સમ ટોટલ છે.

NATURE OF BEHEVIOUR.

એક ઇન્ફ્ન્ટ(1મહિના થી લઈ ને 1 વર્ષ સુધીનુ બાળક) ઘણા બધા બેહેવિયર સાથે જન્મે છે. બિહેવિયર ના સુધારા વધારા બાળક કેવુ ઇંટરેકશએ બહાર ના વર્લ્ડ થી કરે છે તેના પર નિર્ભર હોય છે. જે હ્યુમન સોસાઇટી ની અંદર બાળક નો વિકાસ થાય છે તેમાથી તે તેની વેલ્યુસ શીખે છે અને તે વાતાવરણ ના અકોર્ડિંગ પોતાનુ એડજેસ્ટમેન્ટ કરે છે. આ બીહેવિયર વ્યક્તિ થિ વ્યક્તી ફરે છે . જેના કારણે ઘણી સમાનતા અને અલગતા જોવા મડે છે.

માણસ નો સ્વભાવ અને તેનું વર્તન તેના ડીએનએ (DNA) અને તેના બહારના વાતાવરણ પર નિર્ભર હોય છે. તેની ફિઝીકલ એક્ટિવિટી, કલ્ચરલ ડિફરન્સ તેના મા જોવા મળે છે. બાળક જ્ન્મ સાથે કોઈ રેસિયલ ડિફરન્સ સાથે આવતુ નથી તેના ડી એન એ અને બહારના વાતાવરણ નો અસર તેના પર અસર કરે છે.

બીહેવિયર ને અસર કરતાં પરિબળો;

1. બાયોલોજીકલ ફેક્ટર્સ;

આમા નીચે મુજબ ના ફેકટર્સ નો સમાવેશ કરવામા આવે છે.
a) ડક્ટલેસ એંડોક્રાઇન ગ્લેંડ;

આ ગ્રંથિઓ પોતાના સિક્રિશન સીધા બ્લડ મા મોકલે છે. જેની કોઈ ડકટસ હોતી નથી. તેના સિક્રિશન ને હોર્મોન કહેવાય છે. આ હોર્મોન્સ જે તે વ્યક્તિ ના વ્યક્તિત્વ ના બદલાવ માટે જવાબદાર હોય છે. અલગ અલગ પ્રકાર ની ગ્રંથિ અલગ અલગ પ્રકાર ના હોર્મોન નુ સિકીશન કરતી હોય છે .

~પેંક્રિયાઝ :-.

પેંક્રિયાસ બ્લડ મા ઇન્સ્યુલીન મોકલે છે. બ્લડ મા કેટલુ સ્યૂગર રહે તે બ્લડ મા આવેલા ઇન્સુલિન લેવલ પર નિર્ભર હોય છે. જ્યારે ઇન્સ્યુલીન ની ઊણપ થાય છે ત્યારે શરીર મા સેલ્સ ની અંદર નું સ્યૂગર લેવલ પણ ઘટે છે અને તેના કારણે ન્યૂરોન મા ઓક્સીજન નો સપ્લાય ઘટે છે અને તેના કારણે માનસિક પાવર્સ મા ઘટાડો જોવા મળે છે. ઈંડિવિડ્યુયલ ના નેચર મા બદલાવ અને ઇંબેલેન્સ જોવા મળે છે. મૂડ મા ફેર ફાર જોવા મળે છે, ગુસ્સો આવે છે અને ચિડ્ચિયપણુ જોવા મડે છે અને ડર વધે છે.

~થાઈરૉઈડ ગ્લેંડ;-

ફિઝીકલ અને મેન્ટલ વિકાસ માટે થાઈરૉઈડ ગ્લેંડ ખૂબ અગત્ય નો રોલ પ્લે કરે છે. જો થાઈરૉઈડ ગ્લેંડ જન્મ થી જ ના હોય તો તે બાળક નો વિકાસ થતો નથી. જો તેમાથી વધારે પડતુ સિક્રિશન થાઈ છે તો તેના કારણે જલ્દી થી ફિસિકલ ગ્રોથ થાય છે, વધારે પડતો પરસેવો થાય છે, વધારે પડતી તરસ લાગે છે , ચીડચિડિયાપણુ આવે છે, ચિંતા,એજિટેશન, હિટ પ્રત્યે સહનશક્તિ ઘટે છે, અને વ્યક્તિત્વ મા પણ બદલાવ જોવા મળે છે .
જો તેનુ સિક્રિશન ઘટે તો વજન વધે છે, સુસ્તી ચડે છે , સ્કીન ડ્રાય થય જાઈ છે , હેર લોસ જોવા મડે છે , ભૂલવાની આદતો થય શકે છે તેના જ માટે થાઇરોડ નું સિક્રિશન ઘટવું કે વધવું બંને નુકશાન કારક થઈ શકે છે.

~ એડ્રીનાલ ગ્લેંડ :-

એડ્રીનાલ ગ્લેંડ એડ્રીનાલીન નામ ના હોર્મોન ને સિક્રિટ કરે છે .એડ્રીનાલીન હ્યુમન બિહેવિયર મા અગત્ય નો રોલ પ્લે કરે છે .એડ્રીનાલીન ના કારણે મેલ અને ફિમેલ બંને મા સેક્સ્યુયલ કેરેક્ટરીસ્ટિક્સ જોવા મડે છે. સાથે સાથે એ ફાઇટ અને ફલાઈટ રિસ્પોન્સ પણ આપે છે. જ્યારે કોઈ પણ સ્ટ્રેસફૂલ એક્ટિવિટી ઊભી થાય ત્યારે. જો આનુ પ્રમાણ વધી જાઈ તો તેના કારણે બ્લડ પ્રેસર વધી શકે છે અને ધબકારા પણ વધી જાઈ છે . જ્યારે એડ્રીનાલ ગ્લેંડ નું સિક્રિશન ઘટે છે ત્યારે મસલ્સ રિલેક્સ થાય છે, પ્યુપિલ ડાઇલેટ થાય છે, અને પરસેવો વડે છે.

~ ગોનાડ્સ ;-

– ગોનાડ્સ અથવા સેક્સ ગ્લેંડસ ના સિક્રિશન બિહેવ્યર અને વ્યક્તિત્વ પર ઇન્ફ્લુએન્સ કરવામા ખુબ અગત્ય નો રોલ પ્લે કરે છે. મેલ અને ફિમેલ મા પ્રાઈમરિ અને સેકન્ડરી સેક્સ ના લક્ષણો ડેવલપ કરવામા આ ગ્લેન્ડ અને તેના સીક્રીશન ખુબ અગત્ય ના છે.

~ પીટયૂટરી ગ્લેંડ :-

– પીટયૂટરી ગ્લેન્ડ દ્વારા જે હોર્મોન સિક્રીટ થાય છે તે બીજા બધા ગ્લેંડ્સ ના ફંક્શન ને કંટ્રોલ કરે છે. તે હોર્મોન ની અસરો કેવી થશે તે તેના હેરિડિટી અને અન્વઇરોમેંટલ ફેક્ટર્સ પર ડિપેન્ડ કરે છે. તેના હોર્મોન ના સીક્રીશન ના કારણે ગ્રોથ, ડેવલપમેંટ અને બિહેવિયર પર અસરો પડે છે.

b) ફિઝીક :-

ફિઝીકલ સ્ટ્રક્ચર એ ટેંપરામેંટ સાથે સંબંધિત હોય છે. દા.ત . : જાડા માણસો વધારે બિન્દાસ અને સોસીયલી હોય છે અને પાતળા હોય તે લોકો વધારે ઇરિટેબલ, સેલ્ફ કંટ્રોલડ અને લેસ સોસિયલ હોય છે.

c) બોડી કેમેસ્ટ્રી :-

ટેમેપરમેંટ મા જે અંતરો હોય છે, તે વ્યક્તિ ના કેમિકલ એલિમેંટ્સ ના ફેરફારો ના કારણે હોય છે. આ કેમિકલ બે પ્રકારના હોય છે એક જે બોડી ની અંદર બને અને બીજા બહાર થી વ્યક્તિ લે છે, દા.ત. આલ્કોહોલ, ડ્રગ્સ વગેરે.

d) અધર ફેક્ટર્સ :-

આમા સેક્સ (મેલ કે ફીમેલ), ઇંટેલ્લિજેંસી અને નર્વસ સિસ્ટમ વગેરે પરિબળો અસર કરે છે.

2) સોસિયલ ફેક્ટર્સ :-

એક વ્યક્તિ નુ વાતાવરણ બીજા વ્યક્તિ ના વાતાવરણ થી ઘણુ અલગ હોય છે. તેના પર અલગ અલગ ફેકટર્સ અસર કરે છે. જેમ કે સ્કૂલ, ઘર, પરિવાર અને સોસાઇટી વગેરે માં તેને વિભાજન કરવામા આવે છે.

બાળક ના વિકાસ અને વ્યક્તિત્વ ના નિર્માણ મા ઘર નુ વાતાવરણ ખુબ મોટો ફાળો આપે છે. પેરેન્ટ્સ અને તેના કલ્ચર ની અસરો બાળક પર ખુબ ઇમ્પેક્ટ પાડે છે. દા.ત. વધારે પડતુ ધ્યાન રાખવુ (ઓવરપ્રોટેકટિવનેસ ), માતા પિતા દ્વારા બાળક ને ધિકકારવામા આવે તો, બ્રોકન હોમ, સિબ્લિંગ્સ ની વચે થતા જગડા (સિબ્લિંગ્સ રાઈવરલી), વગેરે ની અસરો બાળક પર થાય છે.

a) હોમ :-

બાળક ક્યારેય પણ સામાજિક થઈ ને જન્મ લેતુ નથી તે જ્ન્મ બાદ સામાજિક બને છે, અને તેમા વાઈડ વેરાઇટી ઓફ બિહેવિયર જોવા મડે છે. આ કોમ્પ્લેક્સ ફેક્ટર્સ ઉપર નિર્ભર કરે છે. જ્યારે બાળક નો જન્મ થાય છે ત્યારે સૌપ્રથમ પોતાના ફેમિલી મેમ્બર્સ ના સંપર્ક મા આવે છે. પેરેન્ટ્સ, ભાઈ, બહેન, દાદા, દાદી વગેરે.. બાળક ના ઇમોશનલ સંબંધ તેમની સાથે જોડાય છે. તે તેમના માથી કવોલિટીઝ શીખે છે અને એપ્રોપ્રીયેટ બિહેવિયર કરે છે.

જ્યારે તેને ધિકકારવામા આવે, તેનુ શોષણ કરવામા આવે, તેને નેગલેટ કરવામા આવે, તેની પુરતી કેર રાખવામા ના આવે ત્યારે તે એન્ટીસોસીયલ પણ બની શકે છે. જ્યારે માતા પિતા બાળક પ્રત્યે ઓવરપ્રોટેકટિવ હોય છે, તેવુ બાળક માતા પિતા પર બધી જ રીત ના નિર્ભર થઈ જાય છે અને બીજા કોઈપર વિશ્વાસ મૂકી શકતુ નથી.

ડેમોક્રેટિક હોમ મા ઉછરેલુ બાળક વધારે સારી રીત ના સોસિયલી એડજસ્ટ કરી શકે છે. ડેમોક્રેટિક પેરેંટિંગ ની અંદર બાળક ને જીવન જીવવાના રૂલસ અને રેગ્યુલેશન પહલેથી જ ઘર ના સભ્યો દ્વારા કહેવામા આવે અને તેના ફાયદાઓ સમજાવવામા આવે છે.

b) સ્કૂલ :-

બાળક ઘર ના વાતાવરણ માથી બહાર આવી ને સ્કૂલ ના વાતાવરણ મા જાય છે. ત્યા તે મિત્રો ને મળે છે, ત્યા તેનુ ગ્રૂપ બને અને તેના કરતા મોટા ને પણ મળે છે. ત્યા એક સારો નાગરિક બનતા શીખે છે.

તેનો અકેડેમીક સ્કોર અને ઇત્તર પ્રવૃતિઓ જેવી કે ગેમ્સ, હોબી વગેરે પણ શીખે છે. તેના મા આત્મવિશ્વાસ નુ નિર્માણ કરે છે. જો બાળક ને કઈ પણ તકલીફ હોય અને તે ટીચર ને જણાય તો આ બાબત ની તેમણે તરત તેના વાલી ને જાણ કરવી જોઇએ.

જ્યારે પ્યુબર્ટી નો ફેઝ આવે છે ત્યારે વ્યક્તિ ના એટીટ્યુડ મા બદલાવ આવે છે. સોશિયલ એક્ટિવિટી ઓછી થઈ શકે છે, ગ્રૂપ એક્ટિવિટી અને ઇન્ટરેસ્ટ પણ ઓછા થાય છે. બિહેવ્યર વધારે પડતાં સેન્સેટિવ અને એનટાગોનિસ્ટ ને બદલે સ્ટેબલ, પોઝીટિવ અને એડલ્ટહુડ તરફ જાય છે.

c) સોસાઇટી :-

બાળક ટ્રેટ્સ, વેલ્યુસ અને એટીટ્યુડ, બિલિફ અને બિહેવિયર તે બધુ જ સોસાઇટી ના નોર્મ્સ ના અકોર્ડિંગલી શીખે છે. તેનુ બિહેવિયર સોસાઇટી ની આશાઓ પ્રમાણે અને તેના કમફર્ટ ના અકોર્ડિંગ હોય છે. જનરલ્લી જે તે વ્યક્તિ ને સોસાઇટી ની અંદર તેના બિહેવિયર ના અકોર્ડિંગ જજ કરવામા આવતુ હોય છે અને આ બધી જ વસ્તુ માણસ ની અંદર અલગ અલગ ક્વાલિટીસ નુ નિર્માણ કરે છે, જેવી કે લેંગવેજ, એટીટ્યુડ, વગેરે………
c. Emotion – ઇમોશન

ઇમોશન (emotion) એ મેન્ટલ અને ન્યુરલ (neural) પ્રક્રિયાઓનું સમૂહ છે જે વ્યક્તિની અંદર ઊંડા ઇન્ટર્નલ અનુભવો અને તેના જવાબરૂપ વ્યક્તિત્વના બિહેવ્યર (behavior) અને ફીઝીયોલોજીકલ રિસ્પોન્સ (physiological responses) તરીકે વ્યક્ત થાય છે. ઇમોશન માનવ બ્રેઇન ના લિમ્બિક સિસ્ટમ (limbic system) તથા ઓટોનૉમિક નર્વસ સિસ્ટમ (autonomic nervous system) સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે, જેમાં અમીગડાલા (amygdala), હાયપોથેલેમસ (hypothalamus) અને પ્રીફ્રોન્ટલ કોર્ટેક્સ (prefrontal cortex) જેવા બ્રેઇન ના ભાગો ઇનવોલ્વ છે. કોઈપણ ઇમોશન પોઝિટિવ કે નેગેટિવ હોય શકે છે, જેમ કે હેપિનેસ (happiness), એંગર (anger), ફિયર (fear), સેડનેસ (sadness) કે ડિઝગસ્ટ (disgust), અને તે વ્યક્તિના ડિસીજન મેકિંગ (decision making), પર્સેપ્શન (perception) અને સોશિયલ ઇન્ટરએકશન (interaction) પર પણ અફેક્ટ કરે છે. મેડિકલ અને સાયકોલોજિકલ પર્સ્પેક્ટિવ માંથી જોવામાં આવે તો ઇમોશન વ્યક્તિના મેન્ટલ હેલ્થ (mental health) અને ન્યુરો-બાયોલોજીકલ ફંક્શન્સ (neurobiological functions) માટે મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.

d. Delusion – ડિલ્યુઝન

ડિલ્યુઝન એ વ્યક્તિમા રહેલી એક ખોટી તર્ક વિનાની માન્યતા છે. જે કોઈપણ રીતે બદલી શકાતી નથી.

આ માન્યતા વ્યક્તિને કોઈ વ્યક્તિ દ્વારા કે કોઈ એજ્યુકેશન દ્વારા જાણવા મળતી નથી. ડીલ્યુઝન એ વ્યક્તિની કોઈપણ સંદર્ભ ને લગતી ખોટી માન્યતા છે. તેના નીચે મુજબના પ્રકાર પાડવામા આવે છે.

પર્સેક્યુટરી ડીલ્યુઝન 

ડીલ્યુઝન ઓફ રેફરન્સ..

ડીલ્યુઝન ઓફ ગિલ્ટ..

e. Attitude – એટીટ્યુડ

એટીટ્યુડ એટલે કોઈપણ સિચ્યુએશન મા વ્યક્તિ ને કોઈપણ એક પર્ટિક્યુલર મેનરમા વર્તન કરવાની કે રીએક્ટ કરવાની રીતને તેના તરફનો તેનો એટીટ્યુડ કહેવામા આવે છે.

વ્યક્તિના બિહેવિયરને તેની માન્યતા મુજબ તેના વર્તન ને તે વ્યક્તિનો જે તે વસ્તુ કે સિચ્યુએશન તરફનો એટીટ્યુડ કહી શકાય છે.

એટીટ્યુડ પોઝિટિવ નેગેટિવ કે ન્યુટ્રલ હોઈ શકે છે.

f. Frustration – ફ્રસ્ટ્રેશન

ફસ્ટ્રેશન એ લેટિન ભાષાનો શબ્દ ફસ્ટ્રા ઉપરથી ઉતરી આવેલો શબ્દ છે. જેનો અર્થ ઓબસ્ટ્રક એટલે કે અવરોધ આવવો અથવા બ્લોક થવુ તેવો થાય છે.

વ્યક્તિને પોતાના જીવનમા કોઈ ગોલ કે કોઈ મોટીવેશન હોય છે તે જ્યારે સરળતાથી પૂર્ણ થતા નથી અથવા તો તે મેળવવામા કોઈ અડચણ ઊભી થાય ત્યારે વ્યક્તિની ડિઝાયર બ્લોક થવાના કારણે આ ફર્સ્ટ્રેશન જેવી ફીલિંગ ઉત્પન થાય છે.

લાઈફ એ ફર્સ્ટ્રેશનથી ભરેલી હોય છે દરેક વ્યક્તિના જીવનમા નાના નાની અડચણો તેમજ અમુક મોટા પ્રોબ્લેમ્સ ડે ટુ ડે લાઇફમા આવતા હોય છે. કોઈ પણ કાર્ય પૂર્ણ ના થવાના કારણે તે ફર્સ્ટ્રેશનની ફિલિંગ ઉત્પન કરે છે. આ ડિપ્રેશન ની ફિલિંગ એન્ઝાઈટી તરફ લઈ જાય છે. ફર્સ્ટ્રેશનને નેગેટિવ ફીલિંગ પણ કહેવામાં આવે છે.

 કોઈપણ વસ્તુ ન મળવા કે ન પૂરી થવાના લીધે જે ડિપ્રેશિવ ફિલિંગ ઉત્પન્ન થાય છે તે ફીલિંગ ને ફર્સ્ટ્રેશન કહેવામા આવે છે.

g. Society – સોસાયટી

સોસાઇટી એટલે કે કોમ્યુનિટી  જેમા લોકો એક ચોક્કસ જીયોગ્રાફીકલ એરિયામા રહેતા હોય.  તે કોઈ ચોક્કસ લાક્ષણિકતાઓ ધરાવતા હોય, કોઈ ચોક્કસ કલ્ચર અને રિલિજિયન ને ફોલો કરતા હોય, તેઓની વચ્ચે ઇન્ટર પર્સનલ રિલેશનશિપ ગોઠવાયેલી હોય, કોમન ભાષા નો યુઝ કરતા હોય અને કોમન ઇન્ટરેસ્ટ અને વેલ્યુ જોવા મળતા હોય એવા સમુદાયના લોકોને જ્યા રેહતા હૉય તેને કોમ્યુનિટી અથવા સોસાઇટી કહેવામા આવે છે.

સોસાઇટી  ના બે ભાગ પાડવામા આવે છે.

1. અર્બન સોસાઇટી.

જે લોકો શહેરી વિસ્તારમા રહેતા હોય તેવા લોકોના સમૂહને અર્બન કોમ્યુનિટી કહેવામા આવે છે. અર્બન કોમ્યુનિટી એટલે કે શહેરી વિસ્તારમા વસતા લોકોનો સમૂહ. આ લોકોનો સમૂહ એ ખૂબ જ વસ્તી ગીચતા ધરાવતા વિસ્તારમા રહેતા હોય છે.  

2.રૂરલ સોસાઇટી  

જે લોકો ટ્રાયબલ એરિયા કે ગામડામા રહેતા હોય તેવા લોકોના સમૂહને રૂરલ કોમ્યુનિટી કહેવામા આવે છે. રૂરલ કોમ્યુનિટી એ વિલેજમા રહે છે અને તે ઓછી પોપ્યુલેશન ધરાવે છે.  ત્યાંના લોકોનો મુખ્ય વ્યવસાય ખેતીવાડી હોય છે. તે સૌથી જૂનામા જૂની કોમ્યુનિટી વસાહત છે.

i. Thinking – થિકિંગ

વ્યક્તિ કે માણસો વિચારી શકે છે તે સામાન્ય બાબત છે. માણસોના વિચારી શકવાના કારણે જ તે પ્રાણીઓથી અલગ પડે છે. વ્યક્તિમા થિન્કિંગ પાવર રહેલો હોય છે અને બોલવાની શક્તિ રહેલી હોય છે.

ઘણા વર્ષો પહેલા એરિસ્ટોટલના મત મુજબ માનવી એ વિચાર શક્તિવાળુ પ્રાણી છે એવુ કહેવામા આવેલ હતુ. માનવી માટે વપરાતો શબ્દ હોમોસેપિયન્સ એટલે જ તેનો અર્થ વિચાર શક્તિ ધરાવતો અથવા વિચારશીલ માણસ એવો થતો હતો.

આપણે દિવસ દરમિયાન જ્યારે પણ જાગતા હોય ત્યારે કંઈક ને કંઈક વિચારતા જ રહીએ છીએ અને એ ક્રિયા સતત શરૂ હોય છે.

થીંકીંગ એ હાઈ લેવલનો મેન્ટલ પ્રોસેસ છે. જેમા ઘણી સાયકોલોજીકલ અને ફિઝિકલ એક્ટિવિટી નો સમાવેશ થાય છે.

થીંકીંગ એટલે કે કોઈપણ પ્રોબ્લેમ ના સોલ્યુશન માટે કરવામા આવતી પરસેપ્ચ્યુઅલ રિલેશનશિપ.

થીંકીંગ એ એક કોગ્નિટિવ એક્ટિવિટી છે. જેમા ઇન્ફોર્મેશન ને પ્રોસેસ કરવામા આવે છે અને કોઈ પણ પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવામા આવે છે. તે હંમેશા ગોલ ડાયરેક્ટેડ હોય છે.

Q-6 A. Fill in the blanks, ખાલી જગ્યાઓ પૂરો. 05

1.One man marry with one woman is called …… એક સ્ત્રી એક પુરૂષ સાથે મેરેજ કરે તેને …… કહે છે. Monogamy (મોનોગેમી)

2……. is the father of Sociology. ……. એ સોસિયોલોજી ના પિતા છે. Auguste Comte (ઓગસ્ટ કોમ્ટ)

3.Day dreaming is dreaming while …… ડે ડ્રીમિંગ એટલે …… વખતે ડ્રીમિંગ. awake (જાગતી અવસ્થામાં)

4.IQ more than 140 is known as …… ૧૪૦ કરતાં વધારે IQ હોય તેને …… કહે છે. Genius (જીનિયસ)

5.Juvenile delinquents are kept in …… જુવેનાઇલ ડેલીક્વન્ટસને …… માં રાખવામાં આવે છે. Observation Home (ઓબ્ઝર્વેશન હોમ)

B. State whether following Statement are True or False. નીચેના વિધાનો ખરાં છે કે ખોટા તે જણાવો. 05

1.Culture do not teach behaviour pattern. કલ્ચર બિહેવિયર પેટર્ન શીખવતું નથી. : ❌ False
Explanation: Culture does teach behaviour patterns, customs, values, and traditions of society.

2.Family is a smallest unit of society. ફેમિલી એ સોસાયટીનો સ્મોલેસ્ટ યુનિટ છે. :✅ True
Explanation: Family is considered the fundamental and smallest social unit in any society.

3.Urbanization breaks village. શહેરીકરણના કારણે ગામડાં ભાંગી પડે છે. : ✅ True
Explanation: Urbanization leads to migration, disintegration of traditional village systems, and loss of rural lifestyle.

4.Rights & responsibility of citizens are included in the constitution of our country. નાગરિક ના હક્કો અને ફરજોનો સમાવેશ આપણા દેશના બંધારણમાં થાય છે. :✅ True
Explanation: The Indian Constitution clearly outlines Fundamental Rights and Fundamental Duties of citizens.

5.Maslow’s hierarchy theory is given by william Jones માસ્લોની હાયરારકી થીયરી વિલીયમ જોન્સ દ્વારા આપવામાં આવી છે. : ❌ False
Explanation: Maslow’s hierarchy of needs theory was proposed by Abraham Maslow, not William Jones.

C. Match ‘A’ with ‘B’ (યોગ્ય જોડકાં જોડો) 05

A B

1.Infancy – ઇન્ફન્સી a. Persona – પર્સોના

2.Personality – પર્સનાલિટી b. Unit of Society-યુનિટ ઓફ સોસાયટી

3.Adolescence – એડોલેસન્સ c. Sour Grapes – ખાટી દ્રાક્ષ

4.Family – ફેમિલી d. Teen age- ટીન એજ

5.Rationalization – રેશનલાઇઝેશન e. Love & affection- લવ એન્ડ અફેક્શન

C. CORRECT ANSWER :

A	B	Correct Match
1. Infancy – ઇન્ફન્સી	e. Love & affection – લવ એન્ડ અફેક્શન	1 → e
2. Personality – પર્સનાલિટી	a. Persona – પર્સોના	2 → a
3. Adolescence – એડોલેસન્સ	d. Teen age – ટીન એજ	3 → d
4. Family – ફેમિલી	b. Unit of Society – યુનિટ ઓફ સોસાયટી	4 → b
5. Rationalization – રેશનલાઇઝેશન	c. Sour Grapes – ખાટી દ્રાક્ષ	5 → c

✅ Final Answers:

1 → e
2 → a
3 → d
4 → b
5 → c