Management of patient undergoing surgery (મેનેજમેન્ટ ઓફ પેશન્ટ અન્ડરગોઇન્ગ સર્જરી):

પેરી ઓપરેટિવ નર્સિંગ (Peri Operative Nursing):

ઇન્ટ્રોડક્શન (Introduction):

• પેરી ઓપરેટિવ નર્સિંગ (Peri Operative Nursing) એ નર્સિંગની સ્પેશલાઇઝ્ડ (Specialized) ફિલ્ડ છે જેમાં પેશન્ટને સર્જરીના ત્રણ મુખ્ય સ્ટેજીસ દરમિયાન કેર આપવામાં આવે છે : પ્રિ ઓપરેટિવ (Preoperative), ઇન્ટ્રા ઓપરેટિવ (Intraoperative), અને પોસ્ટઓપરેટીવ (Postoperative).
• આ નર્સિંગ મેથડ નો મેઇન એઇમ એ છે કે પેશન્ટને કમ્પ્લીટ્લી ફિઝિકલ અને મેન્ટલ કમ્ફર્ટ, સેફ્ટી અને ઇફેક્ટીવ ટ્રીટમેન્ટ મળે. નર્સનું ફંક્શન્સ એ માત્ર ટેક્નોલોજીકલ નોલેજ પૂરું પાડવાનું નથી, પણ પેશન્ટના એન્ટાયર સર્જીકલ Process માં એક dedicated associate બનવાનું હોય છે.

પેરી ઓપરેટિવ પિરિયડના ત્રણ ફેઝીસ (Three Phases of Peri Operative Period) :

1.પ્રીઓપરેટિવ ફેઝ (Preoperative Phase):

• આ સ્ટેજ એ પીરિયડ છે જેમાં પેશન્ટને સર્જરી માટે પસંદ કરવામાં આવે છે અને ઓપરેશન થિયેટર (Operation Theater) સુધી લઇ જવાય છે.
• નર્સ પેશન્ટની મેડિકલ હિસ્ટ્રી (Medical History), એલર્જી (Allergies) અને અગાઉના સર્જીકલ અનુભવ જેવી details કલેક્ટ કરે છે. લેબોરેટરી રિપોર્ટ્સ (Laboratory Reports), ઇમેજિંગ (Imaging) અને અન્ય ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ્સનું ઇવાલ્યુએશન કરે છે.
• સાથે સાથે નર્સ પેશન્ટનું ફિઝિકલ અને સાઇકોલોજીકલ અસેસમેન્ટ (Assessment) પણ કરે છે, જેથી તે સર્જરી માટે સંપૂર્ણ રીતે પ્રીપેઇર થઇ શકે. પેશન્ટને એનેસ્થેસિયા (Anesthesia) વિશે સમજાવવામાં આવે છે અને સર્જરી કેવી રીતે થવાની છે તે અંગે એજ્યુકેટ (Educate) કરવામાં આવે છે.
• લાસ્ટમા, પેશન્ટ પાસેથી ઇન્ફોર્મ્ડ કન્સેન્ટ (Informed Consent) લેવાય છે અને એન.પી.ઓ. (NPO – Nil Per Os) જેવા સર્જરી પહેલાની સૂચનાઓ સમજાવવામાં આવે છે.

2.ઇન્ટ્રાઓપરેટિવ ફેઝ (Intraoperative Phase):

• આ સ્ટેજ ત્યારે શરૂ થાય છે જ્યારે પેશન્ટ ઓપરેશન થિયેટર (Operation Theater) માં એન્ટર થાય છે અને સર્જરી પૂરી થાય ત્યાં સુધી રહે છે.
• નર્સ ઓપરેટિંગ રૂમમાં સ્ટરાઇલ એન્વાયરમેન્ટ (Sterile Environment) જાળવે છે અને સર્જરી માટે જરૂરી તમામ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ (Instruments) અને મશીનરી પ્રીપેઇર રાખે છે. પેશન્ટની પોઝિશનિંગ (Positioning) યોગ્ય રીતે કરવામાં આવે છે જેથી કોઈ સ્કીન, નર્વ કે મસ્ક્યુલર ઇન્જરી ન થાય.
• સર્ક્યુલેટિંગ નર્સ (Circulating Nurse) ઓપરેશન રૂમની અંદરની અને બહારની પ્રોસેસ વચ્ચે કોઓર્ડિનેટ્સ કરે છે. સ્ક્રબ નર્સ (Scrub Nurse) સ્ટરાઇલ ફિલ્ડ પર Work રહીને ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સને હેન્ડલ કરે છે.
• પેશન્ટના વાઇટલ સાઇન (Vital Signs) જેમ કે બ્લડ પ્રેશર, હાર્ટ રેટ, ઓક્સિજન સેચ્યુરેશન વગેરેનું કન્ટીન્યુઅસ મોનિટરિંગ થાય છે. નર્સ એનેસ્થેસિયા (Anesthesia) ટીમ સાથે કોઓર્ડિનેટ્સ કરીને પેશન્ટની કન્ડિશન નું કન્ટીન્યુઅસ મોનીટરીંગ કરે છે.

3.પોસ્ટઓપરેટિવ ફેઝ (Postoperative Phase):

• આ સ્ટેજ એ સર્જરી પૂરી થયા પછી શરૂ થાય છે અને પેશન્ટ કમ્પ્લીટ્લી રિકવર થાય ત્યાં સુધી રહે છે.
• સર્જરી પછી પેશન્ટને પોસ્ટ એનસ્થેસિયા કેર યુનિટ (Post Anesthesia Care Unit – PACU) અથવા રિકવરી રૂમ (Recovery Room) માં સિફ્ટ કરવામા આવે છે. ત્યાં નર્સ વાઇટલ સાઇન (Vital Signs)નું મોનિટરિંગ કરે છે, પેઇન મેનેજમેન્ટ (Pain Management) માટે જરૂરી મેડિકેશન (Medication) આપે છે અને વુંડ કેર (Wound Care) કરે છે.
• ઇન્સિઝન સાઇટ (Incision Site) પર ચેક કરીને ઇન્ફેક્શનના કોઈ ચિહ્નો છે કે નહીં તેનું ઓબ્ઝર્વેશન પણ કરે છે. પેશન્ટને મોબિલાઇઝ (Mobilize) કરવામાં મદદ મળે છે જેથી બેડસોર્સ, થ્રોમ્બોસિસ જેવા રિસ્ક રિડ્યુસ કરી શકાય.
• ત્યાર બાદ નર્સ પેશન્ટ અને તેના ફેમેલી મેમ્બર્સને ડિસ્ચાર્જ ઇન્સ્ટ્રક્શન્સ (Discharge Instructions), મેડિસિન, ડાયટ અને ફોલોઅપ માટે પ્રોપર એજ્યુકેશન આપે છે.

પેરી ઓપરેટિવ નર્સનો રોલ (Role of Peri Operative Nurse):

• પેરી ઓપરેટિવ નર્સ પેશન્ટના હોલિસ્ટિક કેર માટે રિસ્પોન્સીબલ હોય છે. શરૂઆતમાં નર્સ પેશન્ટનું ડિટેઇલમા અસેસમેન્ટ (Assessment) કરે છે. પછી પેશન્ટની ફિઝીકલ, મેન્ટલ અને મેડિકલ જરૂરિયાતોને ધ્યાને લઇને કેર પ્લાન (Care Plan) પ્રીપેઇર કરે છે.
• આ પ્લાનને ઇમ્પ્લીમેન્ટેશન માટે નર્સ ઇમ્પ્લીમેન્ટેશન (Implementation) પ્રોસીઝર કરે છે અને તેના રિઝલ્ટનું ઇવાલ્યુએશન (Evaluation) પણ કરે છે.
• પેરી ઓપરેટિવ નર્સ પેશન્ટ, ફેમેલી અને હેલ્થ કેર ટીમ સાથે ઇફેક્ટીવ કોમ્યુનિકેશન (Communication) જાળવે છે.
• સાથે નર્સ પેશન્ટના હક્કો અને સેફ્ટી માટે એડવોકેટ (Advocate) તરીકે પણ વર્ક કરે છે. તમામ કેર પ્રવૃત્તિઓનું યોગ્ય અને ટાઈમલી ડોક્યુમેન્ટેશન (Documentation) પણ નર્સની રિસ્પોન્સીબીલીટીમાં આવે છે.

ઇમ્પોર્ટન્સ (Importance of Peri Operative Nursing):

• પેરી ઓપરેટિવ નર્સિંગ પેશન્ટના સર્જીકલ અભ્યાસમાં નક્કી કરેલી સફળતા અને સલામતી માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
• એ પેશન્ટને ફીઝીકલ અને મેન્ટલી રીતે પ્રીપેઇર કરે છે, સર્જરી દરમિયાન રિસ્ક રિડ્યુસ કરે છે અને પછીની રિકવરી દરમિયાન ઝડપથી રિકવર થવામાં હેલ્પ કરે છે.
• પેઇન મેનેજમેન્ટ (Pain Management), ઇન્ફેક્શન પ્રિવેન્શન (Infection Prevention), અને ક્લિનિકલ મોનિટરિંગ દ્વારા પેશન્ટને ક્વોલિટી કેર (Quality Care) મળે છે.
• સાથે સાથે પેશન્ટના મોરલ અને સેલ્ફ કોન્ફીડન્સ ને મજબૂત કરવા માટે સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ (Psychological Support) પણ પૂરો પાડે છે.
• પેરી ઓપરેટિવ નર્સિંગ એ માત્ર સર્જરી દરમ્યાન કેર પૂરું પાડતી નર્સિંગ પદ્ધતિ નથી, પણ એક બ્રોડ, સાઇન્ટીફીક અને હ્યુમનિસ્ટિક દૃષ્ટિકોણ (Humanistic perspective) ધરાવતી સેવા છે.
• પેશન્ટના હોલીસ્ટીક હેલ્થ માટે પેરી ઓપરેટિવ નર્સનું યોગદાન ઇમ્પોર્ટન્ટ છે. એ નર્સ માત્ર કેરગિવર નથી – એ પેશન્ટ માટે એક એજ્યુકેટર, સહયોગી અને સુરક્ષાના પાયાની જેમ કાર્ય કરે છે.
• પેરી ઓપરેટિવ નર્સિંગ પેશન્ટના લાઇફ ની ક્વોલિટી (Quality of Life) સુધારવામાં અને સર્જીકલ પરિણામોને સુધારવામાં અત્યંત અસરકારક અને આવશ્યક છે.

પ્રી ઓપરેટીવ અસેસમેન્ટ ઓફ પેશન્ટ (Pre-operative Assessment of Patient):

ઇન્ટ્રોડક્શન (Introduction):

• પ્રી ઓપરેટીવ અસેસમેન્ટ એટલે કે ઓપરેશન પહેલાં પેશન્ટની કમ્પ્લીટ્લી મેડીકલ કન્ડિશનનું ઇવાલ્યુએશન કરવું. આ પ્રોસેસનો મેઇન એઇમ એ છે કે સર્જરી દરમિયાન કે પછી કોઇ કોમ્પ્લીકેશન્સ (Complications) ન ઊભી થાય અને પેશન્ટને સુરક્ષિત અને સફળ સર્જરી મળે. આ અસેસમેન્ટ multidisciplinary approach દ્વારા થાય છે જેમાં સર્જન (Surgeon), એનસ્થેસિયોલોજિસ્ટ (Anesthesiologist), નર્સ અને અન્ય મેડીકલ સ્ટાફ ઇનવોલ્વ હોય છે.

1.મેડિકલ હિસ્ટ્રી (Medical History):

• પેશન્ટની કમ્પ્લીટ્લી મેડીકલ હિસ્ટ્રી જાણવી જરૂરી છે. જેમાં નીચેની બાબતોનો સમાવેશ થાય છે:
• હાર્ટ ડિસીઝ (Heart Disease), હાઇપરટેન્શન (Hypertension), ડાયાબિટીસ (Diabetes Mellitus), અસ્થમા (Asthma), કિડની ડિસઓર્ડર (Kidney Disorder) જેવી પોટેન્શિયલ ક્રોનિક ડીસીઝ.
• અગાઉ કરવામાં આવેલી સર્જરી અને એનસ્થેશિયા (Anesthesia) માટેની રિએકશન.
• હાલમાં લેવામાં આવતી મેડીકેશન્સ (Medications), વિટામિન્સ (Vitamins), હર્બલ સપ્લિમેન્ટ્સ (Herbal Supplements).
• એલર્જી (Allergy) – ખાસ કરીને દવા, લેટેક્સ (Latex) અથવા ફૂડ એલર્જી.

2.ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન (Physical Examination):

• પેશન્ટનું કમ્પ્લીટ્લી બોડી તપાસવામાં આવે છે
• જેમાં ખાસ ધ્યાન આપવામાં આવે છે:
• vital signs: બ્લડ પ્રેશર (Blood Pressure), પલ્સ રેટ (Pulse Rate), રેસ્પિરેટ્રી રેટ (Respiratory Rate) અને ટેમ્પરેચર (Temperature).
• હાર્ટ અને લંગ્સ ફંક્શન (Heart and Lung Function)
• એરવે એસેસમેન્ટ (Airway Assessment) : ખાસ કરીને એનસ્થેશિયા માટે જરૂરી છે.

3.લેબોરેટરી અને ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ (Laboratory and Diagnostic Tests):

• બ્લડ ટેસ્ટ (Blood Tests): CBC (Complete Blood Count), RFT (Renal Function Test), LFT (Liver Function Test), બ્લડ શુગર લેવલ (Blood Sugar Level).
• યુરિન એનાલિસિસ (Urine Analysis)
• ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ (Electrolytes)
• ઇસીજી (ECG – Electrocardiogram)
• એક્સ-રે ચેસ્ટ (X-ray Chest)
• ઇકોકાર્ડિયોગ્રાફી (Echocardiography), સ્ટ્રેસ ટેસ્ટ (Stress Test) – જો જરૂર હોય તો.

4.એનસ્થેસિયા રિસ્ક ઇવાલ્યુએશન (Anesthesia Risk Evaluation):

• એનસ્થેસિયોલોજિસ્ટ દ્વારા પેશન્ટની એનસ્થેશિયા માટે યોગ્યતાનું મૂલ્યાંકન થાય છે. તેમાં ASA ક્લાસિફિકેશન (ASA Classification) નો ઉપયોગ થાય છે જે પેશન્ટના હેલ્થ સ્ટેટસ અનુસાર સર્જિકલ રિસ્ક માપે છે.

5.મેડિકેશન મેનેજમેન્ટ (Medication Management):

• જ્યાં જરૂરી હોય ત્યાં ખાસ દવાઓ જેવી કે બ્લડ થિનર્સ (Blood Thinners), ઈન્સ્યુલિન (Insulin) વગેરે સર્જરી પહેલાં બંધ કે સમાયોજિત કરવાની જરૂર પડે છે.

6.કાઉન્સેલિંગ અને ઇનફોર્મ્ડ કન્સેન્ટ (Counseling and Informed Consent):

• પેશન્ટને તેમની બીમારી, કરવાની સર્જરી, સંભવિત રિસ્ક અને અનુસંધાન વિશે સંપૂર્ણ માહિતી આપવામાં આવે છે. બાદમાં ઇનફોર્મ્ડ કન્સેન્ટ (Informed Consent) લેવામાં આવે છે, જે તબીબી દ્રષ્ટિએ ખૂબ જ આવશ્યક છે.

7.ન્યુટ્રિશનલ અને સાઇકોલોજિકલ એસેસમેન્ટ (Nutritional and Psychological Assessment):

• ન્યુટ્રિશનલ સ્ટેટસ જોવામાં આવે છે – ખાસ કરીને જો પેશન્ટ માલનરિસ્ડ (Malnourished) હોય.
• સાઇકોલોજિકલ રીતે પેશન્ટ સર્જરી માટે તૈયાર છે કે નહીં તે પણ તપાસવું જરૂરી છે.

8.સ્પેશ્યલ કન્સિડરેશન (Special Considerations):

• પીડિયાટ્રિક (Pediatric), પ્રેગ્નેન્ટ વુમન (Pregnant Women), જીરીએટ્રિક પેશન્ટ્સ (Geriatric Patients) માટે અલગથી ખાસ ધ્યાન રાખવું પડે છે.
• ઑર્ગન ટ્રાન્સપ્લાન્ટ (Organ Transplant) કે ઓન્કોલોજિકલ સર્જરી (Oncological Surgery) જેવા ખાસ કેસમાં એડવાન્સ અસેસમેન્ટ જરૂરી બને છે.
• પ્રી ઓપરેટીવ અસેસમેન્ટ એ સર્જરીની સફળતા માટે અનિવાર્ય પગલું છે. તે માત્ર ફોર્માલિટી નહીં, પણ પેશન્ટના લાઇફ સેવ કરવાનો મહત્વનો આધાર છે. દરેક તબીબી ટીમના સભ્ય માટે આ પ્રોસેસની સમજ અને અમલ જરૂરી છે જેથી પેશન્ટને સેફ અને સફળ સર્જરી મળી શકે.

Pre-Operative Assessment of Patient (પ્રી ઓપરેટીવ અસેસમેન્ટ ઓફ પેશન્ટ):

Meaning (મિનિંગ):

• Pre-operative assessment એટલે surgery (સર્જરી) પહેલાં patient (પેશન્ટ) ની health status (હેલ્થ સ્ટેટસ), body systems (બોડી સિસ્ટમ્સ), psychological condition (સાયકોલોજીકલ‌ કન્ડીશન) Pre-operative assessment એટલે surgery (સર્જરી) પહેલાં patient (પેશન્ટ) ની health status (હેલ્થ સ્ટેટસ), body systems (બોડી સિસ્ટમ્સ), psychological condition (સાયકોલોજીકલ કન્ડીશન) અને social background (સોશિયલ બેકગ્રાઉન્ડ) નું કોમ્પ્રાહેન્સીવ ઇવાલ્યુએશન (comprehensive evaluation) કરવાનું ફંક્શન.
• તેનું મેઇન એઇમ એ છે કે પેશન્ટ સર્જરી માટે ફિઝીકલી (physically) અને મેન્ટલી (mentally) રીતે તૈયાર છે કે નહીં તેની ખાતરી કરવી તથા સર્જરી દરમ્યાન અથવા બાદમાં આવનારી complications (કોમ્પ્લીકેશન્સ) થી પ્રીવેન્ટ કરવો.

1) Subjective Data (સબ્જેક્ટીવ ડેટા):

• Subjective data એટલે પેશન્ટ પાસેથી સીધા મળતી verbal information (વર્બલ ઇન્ફોર્મેશન).
• તેમાં chief complaint (ચીફ કમ્પ્લેઇન), present illness (પ્રેઝન્ટ ઇલનેસ), duration (ડ્યુરેશન), severity (સિવ્યારિટી), relieving and aggravating factors (રાહત આપનારા અથવા વધારનારા કારણો)ની ઇન્ફોર્મેશન લેવાય છે.
• પેશન્ટ પાસે અગાઉની surgery (સર્જરી), anesthesia (એનેસ્થેશિયા) દરમ્યાન complication (કોમ્પ્લીકેશન્સ), allergy (એલર્જી) અથવા blood transfusion (બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન) ની હિસ્ટ્રી છે કે નહીં તે પૂછવું.
• પેશન્ટની ડેઇલી રૂટિન હેબીટ્સ જેવી કે smoking (સ્મોકિંગ), alcohol intake (આલ્કોહોલ ઇન્ટેક), sleep pattern (સ્લીપ પેટર્ન) અને dietary habits (ડાયટરી હેબિટ્સ) વિશે જાણવું જરૂરી છે.

2) Psychosocial Assessment (સાયકોસોશિયલ અસેસમેન્ટ):

• પેશન્ટનું psychological state (સાયકોલોજીકલ‌ સ્ટેટસ) અને social support system (સોશિયલ સપોર્ટ સિસ્ટમ)નું ઇવાલ્યુએશન કરવું.
• સર્જરીને લઈને પેશન્ટમાં fear (ફીયર), anxiety (એન્ઝાઇટી), depression (ડિપ્રેશન) છે કે નહીં તે તપાસવું.
• પેશન્ટના ફેમેલી (family) અથવા caregiver (કેરગિવર) નો Support છે કે નહીં તે પણ ઇમ્પોર્ટન્ટ હોય છે.
• જો જરૂર હોય તો counseling (કાઉન્સેલિંગ) આપી પેશન્ટને સર્જરી માટે મેન્ટલી પ્રીપેઇર કરવા.

3) Past Health History (પાસ્ટ હેલ્થ હિસ્ટ્રી):

• Previously થયેલા chronic diseases (ક્રોનિક ડિસીઝ) જેમ કે hypertension (હાયપરટેન્શન), diabetes mellitus (ડાયાબિટીસ મલાઇટસ), coronary artery disease (કોરોનરી આર્ટરી ડિસીઝ), asthma (અસ્થમા), tuberculosis (ટ્યુબરક્યુલોસીસ), seizure disorder (સીઝર ડિસઓર્ડર), thyroid dysfunction (થાયરોઇડ ડિસફંક્શન), bleeding disorder (બ્લીડિંગ ડિસઓર્ડર) વગેરેની વિગતો મેળવવી.
• અગાઉ hospitalization (હોસ્પિટલાઇઝેશન) અથવા previous surgery (પ્રિવ્યસ સર્જરી) થઈ હોય તો તેનું સ્વરૂપ અને પરિણામ નોંધવું.

4) Family Health History (ફેમિલી હેલ્થ હિસ્ટ્રી):

• ફેમેલીમાં ચાલતી ઇલનેસ જેમ કે hypertension (હાયપરટેન્શન), diabetes (ડાયાબિટીસ), asthma (અસ્થમા), heart disease (હાર્ટ ડિસીઝ), bleeding disorder (બ્લીડિંગ ડિસઓર્ડર), cancer (કેન્સર), anesthesia reaction (એનેસ્થેશિયા રિએક્શન) અથવા malignant hyperthermia (મેલિગ્નન્ટ હાઇપરથર્મિયા) ની હિસ્ટ્રી પૂછવી.

5) Medications (મેડિકેશન્સ):

• પેશન્ટ હાલ લેતા તમામ મેડિકેશન્સ ની ડિટેઇલ લખવી :
• Antihypertensives (એન્ટિહાયપરટેન્સિવ), Antidiabetic drugs (એન્ટીડાયાબીટિક), Anticoagulants (એન્ટીકોગ્યુલન્ટ), corticosteroids (કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ), Antidepressants (એન્ટીડિપ્રેસન્ટ), Antibiotics (એન્ટિબાયોટિક).
• મેડિકેશન્સ લેવાનો dose (ડોઝ), frequency (ફ્રિક્વન્સી) અને last dose timing (છેલ્લી ડોઝનો સમય) નોંધવો.જો drug allergy (ડ્રગ એલર્જી) હોય તો તે ક્લીયર્લી રીતે લખવી.

6) Assessment of Body Systems (બોડી સિસ્ટમ અસેસમેન્ટ):

a) Cardiovascular Assessment (કાર્ડિયોઓવાસ્ક્યુલર અસેસમેન્ટ):

• પેશન્ટના heart rate (હાર્ટ રેટ), rhythm (રિધમ), blood pressure (બ્લડ પ્રેશર), jugular venous pressure (જેગ્યુલર વીનસ પ્રેશર) અને edema (એડિમા) Assess કરવા.
• ECG (ઈસિજિ) અને echocardiography (ઇકોકાર્ડિયોગ્રાફી) જરૂરી હોય તો કરાવવી.
• હિસ્ટ્રીમાં chest pain (ચેસ્ટ પેઇન), palpitation (પેલ્પિટેશન), orthopnea (ઓર્થોપ્નિયા) વિશે પૂછવું.

b) Respiratory System (રેસ્પીરેટ્રી સિસ્ટમ):

• Respiratory rate (રેસ્પીરેટ્રી રેટ), oxygen saturation (SpO₂), breath sounds (બ્રીધ સાઉન્ડ), cough (કફ), sputum (સ્પ્યુટમ) અને dyspnea (ડિસ્પસ્પ્નિયા) ને અસેસ કરવું .
• Chest X-ray (ચેસ્ટ એક્સ-રે) અને Pulmonary Function Test : PFT (પલ્મોનરી ફંક્શન ટેસ્ટ) જરૂર મુજબ કરાવવી.

c) Nervous System (નર્વસ સિસ્ટમ):

Level of consciousness (કંન્સીયસનેસ), orientation (ઓરિએન્ટેશન), cranial nerves (ક્રેનિયલ નર્વસ), motor and sensory function (મોટર-સેન્સરી ફંક્શન) અને reflexes (રિફ્લેક્સિસ) તપાસવા.
Seizure disorder (સીઝર ડિસઓર્ડર) અથવા neurological deficit (ન્યુરોલોજીકલ ડિફિસિટ) હોય તો નોંધવું.

d) Urinary System (યુરીનરી સિસ્ટમ):

• Urine output (યૂરિન આઉટપુટ), color (કલર), frequency (ફ્રિક્વન્સી), dysuria (ડિસ્યુરિયા) અથવા hematuria (હેમેચ્યુરિયા) જોવા.
• Urinary tract infection (યુરીનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન) ની હિસ્ટ્રી પૂછવી.

e) Renal Function Test (રીનલ ફંક્શન ટેસ્ટ):

• Serum creatinine (સિરમ ક્રિએટિનિન), Blood Urea Nitrogen : BUN (બ્લડ યુરિયા નાઇટ્રોજન) અને electrolytes (ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ) માપવા.
• તે kidneys (કિડનીઝ) ની filtration capacity (ફિલ્ટ્રેશન કેપેસીટી) દર્શાવે છે.

f) Hepatic System (હીપેટિક સિસ્ટમ):

• Jaundice (જૉન્ડિસ), itching (ઈચિંગ), ascites (એસાઈટિસ), hepatomegaly (હિપેટોમેગાલી) જેવા લક્ષણો જોવા.
• Alcohol consumption (આલ્કોહોલ કન્ઝપ્શન) અને hepatitis (હિપેટાઇટિસ) ની હિસ્ટ્રી પૂછવી.

g) Liver Function Test : LFT (લિવર ફંક્શન ટેસ્ટ):

• AST (એ.એસ.ટી.), ALT (એ.એલ.ટી.), ALP (એ.એલ.પી.), bilirubin (બિલિરૂબિન), albumin (આલ્બ્યુમિન), prothrombin time – PT (પ્રોથ્રોમ્બિન ટાઈમ) અને INR (આઈએનઆર) તપાસવા.
• આ લિવર સેલ્સની ફંક્શનલ એબીલીટી અને કોગ્યુલેશન (coagulation) એબીલીટી દર્શાવે છે.

h) Integumentary System (ઇન્ટેગ્યુમેન્ટરી સિસ્ટમ):

• Skin (સ્કિન) ની integrity (ઈન્ટિગ્રિટી), rash (રેશ), ulcer (અલ્સર), pressure sore (પ્રેશર સોર) ની તપાસ કરવી.
• IV line (આઈ.વી.લાઈન) અથવા incision site (ઇન્સિઝન સાઇટ) માટે યોગ્ય જગ્યા પસંદ કરવી.

i) Musculoskeletal System (મસ્ક્યુલોસ્કેલેટલ સિસ્ટમ):

• Joint mobility (જોઈન્ટ મૂવમેન્ટ), deformity (ડિફોર્મિટી), stiffness (સ્ટિફનેસ) અને contracture (કોન્ટ્રાક્ચર) ચકાસવા.
• Positioning (પોઝિશનિંગ) માટે પ્રોપર ઇવાલ્યુએશન કરવું.

j) Endocrine System (એન્ડોક્રાઇન સિસ્ટમ):

• Diabetes mellitus (ડાયાબિટીસ મલાઇટસ), thyroid disorder (થાયરોઇડ ડિસઓર્ડર), adrenal insufficiency (એડ્રિનલ ઇન્સફિશિએન્સી) ચેક કરવી.
• Blood glucose (બ્લડ ગ્લૂકોઝ) અને thyroid function test (થાયરોઇડ ફંક્શન ટેસ્ટ) કરાવવી.

k) Immune System (ઇમ્યુન સિસ્ટમ):

• Recent infection (રિસેન્ટ ઇન્ફેક્શન), fever (ફીવર), immunosuppressive drugs (ઇમ્યુનોસપ્રેસિવ ડ્રગ્સ) અને vaccination status (વેક્સિનેશન સ્ટેટસ) તપાસવા.

l) Nutritional Status (ન્યુટ્રિશનલ સ્ટેટસ):

• Body Mass Index – BMI (બોડી માસ ઈન્ડેક્સ), weight loss (વજન ઘટાડો), serum albumin (સિરમ એલ્બ્યુમિન) અને dietary habits (ડાયટરી હેબિટ્સ) અસેસ કરવું.
• Malnutrition (માલન્યુટ્રીશન) wound healing (વુન્ડ હીલિંગ) ધીમી બનાવે છે.

7) Common Pre-Operative Diagnostic Tests (કોમન પ્રિ ઓપરેટીવ ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ):

• Complete Blood Count CBC (કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ)
• Blood Group & Cross-Match (બ્લડ ગ્રુપ એન્ડ ક્રોસ-મેચ)
• Blood Sugar Test (બ્લડ શુગર ટેસ્ટ)
• Serum Electrolytes (સિરમ ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ)
• Renal Function Test : RFT (રીનલ ફંક્શન ટેસ્ટ)
• Liver Function Test : LFT (લિવર ફંક્શન ટેસ્ટ)
• Chest X-ray (ચેસ્ટ એક્સ-રે)
• Electrocardiogram : ECG (ઈસિજિ)
• Coagulation Profile (કોગ્યુલેશન પ્રોફાઈલ) : PT, aPTT, INR
• Urine Analysis (યુરીન એનાલિસિસ)
• Arterial Blood Gas : ABG (આર્ટીરિયલ બ્લડ ગેસ)
• Pregnancy Test (પ્રેગ્નન્સી ટેસ્ટ)

8) Additional Pre-Operative Preparation (વધારાની તૈયારી):

• Nil per oral : NPO (નિલ પર ઓરલ) : surgery પહેલાં ખોરાક-પાણી બંધ રાખવું.
• Informed consent (ઈન્ફોર્મ્ડ કન્સેન્ટ) : પેશન્ટ અને ફેમેલી મેમ્બર્સની સહમતી લેવી.
• Pre-operative medications (પ્રી ઓપરેટિવ મેડિકેશન્સ) : anxiolytics (એન્ઝાયોલાઇટિક્સ), anticholinergics (એન્ટીકોલિનેર્જિક્સ), antibiotics (એન્ટિબાયોટિક્સ).
• Skin preparation (સ્કિન પ્રિપેરેશન) – antiseptic cleaning (એન્ટીસેપ્ટિક ક્લિનિંગ).
• IV line (આઈવી લાઇન) – વેનસ ઍક્સેસ તૈયાર રાખવી.
• Thromboprophylaxis (થ્રોમ્બોપ્રોફિલેક્સિસ) – deep vein thrombosis (ડીપ વેઈન થ્રોમ્બોસિસ) અટકાવવા માટે પગલાં.

Pre-operative assessment એટલે surgery પહેલાંનું એક systematic and comprehensive evaluation (સિસ્ટેમેટિક એન્ડ કંપનીહેન્સિવ મૂલ્યાંકન) છે જેમાં પેશન્ટની physical status (ફિઝિકલ સ્ટેટસ), psychological state (સાયકલોજીકલ સ્ટેટ), nutritional balance (ન્યુટ્રીશનલ બેલેન્સ) અને systemic function (સિસ્ટેમિક ફંક્શન)નું Observation થાય છે.
તેનો હેતુ પેશન્ટને safe for surgery (સેફ ફોર સર્જરી) બનાવવાનો, complications (જટિલતાઓ) અટકાવવાનો અને post-operative recovery (પોસ્ટ ઓપરેટિવ રિકવરી) સુધારવાનો છે.

Pre Operative Care (પ્રી ઓપરેટિવ કેર):

• પ્રી ઓપરેટિવ કેર એટલે સર્જરી પહેલા કરવામાં આવતું પ્રિપેરેશન અને મેનેજમેન્ટ.

• પેશન્ટ હોસ્પિટલમાં એડમિટ થાય છે ડિફરન્ટ ફિઝિકલ કન્ડિશન ટ્રીટ કરવા અને ડિફરન્ટ સીચ્યુએશનના કારણે સર્જીકલ ઇન્ટરવેશનની જરૂર હોય છે નર્સ ની રિસ્પોન્સિબિલિટી હોય છે કે તે પ્રિ ઓપરેટિવ કેરને કમ્પ્લીટ કરે અને ડોક્ટર્સ ના ઓર્ડર ને ઈમ્પલિમેન્ટેશન કરે, તેણે પ્રોવાઇડ કરેલી કેર નું રેકોર્ડિંગ કરે.

• પ્રિ ઓપરેટિવ કેરમાં ઘણા કમ્પોનન્ટ હોય છે કે જેને સર્જરી પહેલા હોસ્પિટલમાં કરવામાં આવે છે ઘણી સર્જીકલ પ્રોસિજરમાં એડમીટ થવાની જરૂર નથી.

• ફિઝિયોલોજીકલ અને સાયકોલોજીકલ  પ્રોબ્લેમ ને રિડ્યુસ કરવું અને તેને કરેક્ટ કરવું જો તેને કરેક્ટ ન કરીએ તો ડ્યુરીંગ સર્જરી તેની ઈફેક્ટ થાય છે.

Providing surgery-related information to the patient (પેશન્ટને સર્જરી રિલેટેડ માહિતી આપવી):

પેશન્ટને કેટલીક પોસ્ટ ઓપરેટિવ એક્સરસાઇઝ નું  ડેમોસ્ટ્રેશન અને ઇન્સ્ટ્રક્શન આપવુ

• ફિઝિકલ પ્રિપેરેશન (Physical Preparation)
• સાયકોલોજીકલ પ્રિપેરેશન (Psychological preparation)
• ફિઝિયોલોજીકલ પ્રિપેરેશન (Physiological preparation)
• પ્રી મેડીકેશન (Pre-medication)
• લીગલ એન્ડ ઇથીકલ કન્સીડરેશન (Legal and Ethical Consideration)
• ઓપરેટિવ પ્રિપેરેશન (Operative preparation)

ઉપર દર્શાવેલા પ્રિપેરેશન પ્રિ ઓપરેટિવ કેરમાં કરવામાં આવે છે.

ફિઝિકલ પ્રિપેરેશન (Physical Preparation):

ફિઝિકલ પ્રિપેરેશનમાં ફિઝિકલ અસેસમેન્ટ કરવો

મેડિકલ હિસ્ટ્રી (Medical history):

• કોઈ પાસ્ટ મેડિકલ Condition વિશે હિસ્ટ્રી લેવી જેવી કે ડાયાબિટીસ, હાઈપરટેન્શન, અસ્થમા, ટીબી, માયો કાર્ડિયલ ઇન્ફ્રાક્શન વગેરે
• પહેલા કોઈ સર્જરી થઈ હોય તો તેના વિશે માહિતી લેવી.
• કોઈપણ ડ્રગની એલર્જી હોય તો તેની ડિટેલમાં માહિતી લેવી.

જનરલ એક્ઝામિનેશન (General Examination):

• ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન કરવું જેમાં વાઈટલ સાઇન ને ચેક કરવા અને તેનો રેકોર્ડ કરવો.

ડ્રગ અને આલ્કોહોલ યુઝ (Drug and alcohol use):

• ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન સાથે આલ્કોહોલિઝમની હિસ્ટ્રી હોય તો તે જાણવી. તે કોઈ ડ્રગ નો યુઝ કરે છે કે નહીં તે જાણવું.

ન્યુટ્રીશનલ એન્ડ ફ્લુઇડ સ્ટેટસ (Nutritional and fluid status):

• પેશન્ટનું ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ ને અસેસ કરવું ચેક કરવું તે ઓબેસિટી ,વેઈટ લોસ, માલન્યુટ્રીશન વગેરે જોવા મળે છે. જો તેમાં ન્યુટ્રીશનલ Deficiency જોવા મળતી હોય તો તેને સર્જરી પહેલા કરેક્ટ કરવી.

રેસ્પિરેટ્રી સ્ટેટસ (Respiratory status):

• રેસ્પિરેટ્રી સ્ટેટસને અસેસ કરવો કારણ કે સર્જીકલ ટ્રીટમેન્ટ દરમિયાન વેન્ટિલેશન તે પોટેન્સીયલી કોમ્પ્રોમાઈઝ થાય છે

• જો પેશન્ટને રેસ્પિરેટ્રી ઇન્ફેક્શન હોય તો સર્જરીને પોસ્ટપોન કરવામાં આવે છે.

• જો પેશન્ટને સ્મોકિંગ ની હિસ્ટ્રી હોય તો સર્જરીના એક મહિના પહેલા જ તેને સ્ટોપ કરી દેવી કારણ કે તે સર્જરી દરમિયાન અફેક્ટ કરે છે.

કાર્ડીઓ વાસ્ક્યુલર સ્ટેટસ (Cardiovascular status):

• જ્યારે કોઈ પેશન્ટને સર્જરી માટે પ્રિપેર કરીએ ત્યારે  ગોલ હોય છે કે કાર્ડીઓ વાસ્ક્યુલર સિસ્ટમ બરાબર ફંકશન કરતી હોવી જોઈએ કે ઓલ બોડીમાં ઓક્સિજન, ફ્લુઇડ, ન્યુટ્રીશન મળી રહે.

• જો બ્લડ પ્રેશર અનકન્ટ્રોલ હોય તો સર્જરીને પોસ્ટપોન કરવામાં આવે છે.

હિપેટીક એન્ડ રીનલ ફંકશન (Hepatic and renal function):

• સર્જરી પહેલા ચેક કરવું કે લીવર અને યુરીનરી સિસ્ટમ વેલ ફંક્શનિંગ છે કે નહીં કારણકે મેડિકેશન, એનેસ્થેટિક એજન્ટ, બોડી નું વેસ્ટ અને ટોક્સિન્સ જે રીમુવ થાય છે. તેથી આ સિસ્ટમ પ્રોપર વર્ક કરે તો વેસ્ટ ને રીમુવ કરી શકે .

એન્ડોક્રાઈન ફંકશન (Endocrine function):

• જો પેશન્ટને ડાયાબિટીસ હોય તો તે સર્જરી દરમિયાન હાઇપોગ્લાઇસેમિયા માં જવાના રિસ્ક રહે તેમજ સર્જરીપહેલા, સર્જરીદરમિયાન, સર્જરી પછી વારંવાર ગ્લુકોઝનું લેવલ ચેક કરવું પડે.

• સર્જરીપહેલા ચેક કરવું કે કોઈ પણ એન્ડોક્રાઇન સિસ્ટમને લગતી કોઈ બીમારીઓ છે કે નહીં.

• લેટેક્સની એલર્જી ચેક કરવી જો પેશન્ટ લેટેક્સ ફેન્સીટી હોય તો ઓલ કેર અને સર્જીકલ પ્રોસિજર લેટેક્સ ફ્રી ગ્લોવસ નો યુઝ કરવો.

• બોવેલ ક્લિયરન્સ કરવું જો લોવર ગેસ્ટ્રો ઇન્ટેસ્ટાઇન ટ્રેકની સર્જરી હોય.

• કેટલાક પેશન્ટને બીફોર સર્જરીના નાઈટ માં સ્લીપિંગ આપવી.

• સર્જરીના પહેલા સ્કીન પ્રિપેરેશન કરવું. એસ પર Order, સ્પેશિયલ શોપ દ્વારા Cleaning કરવું અને સર્જીકલ એરીયા Side હેર રિમૂવ કરવા.

પ્રિ ઓપરેટિવ લેબોરેટરી એન્ડ ડાયગ્નોસ્ટિક ઇન્વેસ્ટિગેશન કરવા (To perform preoperative laboratory and diagnostic investigation):

લેબોરેટરી અને ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ (Laboratory and diagnostic tests):

• Complete Blood Count CBC (કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ)
• Blood Group & Cross-Match (બ્લડ ગ્રુપ એન્ડ ક્રોસ-મેચ)
• Blood Sugar Test (બ્લડ શુગર ટેસ્ટ)
• Serum Electrolytes (સિરમ ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ)
• Renal Function Test : RFT (રીનલ ફંક્શન ટેસ્ટ)
• Liver Function Test : LFT (લિવર ફંક્શન ટેસ્ટ)
• Chest X-ray (ચેસ્ટ એક્સ-રે)
• Electrocardiogram : ECG (ઈસિજિ)
• Coagulation Profile (કોગ્યુલેશન પ્રોફાઈલ) : PT, aPTT, INR
• Urine Analysis (યુરીન એનાલિસિસ)
• Arterial Blood Gas : ABG (આર્ટીરિયલ બ્લડ ગેસ)
• Pregnancy Test (પ્રેગ્નન્સી ટેસ્ટ)

સાયકોલોજીકલ પ્રિપેરેશન (Psychological preparation):

•  સર્જરી રિલેટેડ પેશન્ટને એન્ઝાઈટી અને ડર હોય છે 
• પેશન્ટ પોતાના ઈમોશનને ફેમિલી મેમ્બર સાથે એક્સપ્રેસ કરવા જેથી તે ગુડ ફીલ કરે અને તેની એન્ઝાઇટી દૂર થાય.
• પેશન્ટ અને તેમના ફેમિલી મેમ્બરને સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ આપવો.
• જો પેશન્ટને વધારે ઈનસિક્યોર ફીલ કરતું હોય તો કેટલીક વખત સર્જરીને પોસપોન કરવામાં આવે છે.
• સર્જીકલ પ્રોસિજર પેશન્ટને અને તેમના ફેમિલી મેમ્બરને એક્સપ્લેઈન કરવી જેથી તેના ડરને ઘટાડી શકીએ.
• સ્પિરીચયુલ બીલીફ તે એન્ઝાઈટી સામે કોપ અપ કરવામાં મહત્વનો રોલ ભજવે છે

પ્રી મેડિકેશન (Pre-medication):

• Anesthesia એડમિનિસ્ટર કરવામાં આવે છે પ્રી ઓપરેટિવ કેર માં, તે Aseptic ટેકનિક દ્વારા તેને એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવામાં આવે છે.

એન્ટી ઇમેટિક ડ્રગ (Anti-emetic drug):

• એન્ટી ઇમેટિક ડ્રગ આપવામાં આવે છે જેથી એસ્પીરેટ થતા પ્રિવેન્ટ કરી શકીએ.દા.ત ઓન્ડાનસેટ્રોન

સેડીટીવ ડ્રગ (Sedative drug):

• સેડીટીવ ડ્રગ જેવી કે ડાઈજેપામ તે સર્જરીના પહેલા આપવામાં આવે છે જેથી મસલ્સની હાઇપરએક્ટિવિટીને પ્રિવેન્ટ કરી શકીએ.
• ઇન્ટરા વિનસ ફ્લૂઈટ આપવામાં આવે છે એસ પર ડોક્ટર્સ ઓર્ડર.
• પ્રોફાઈલેક્ટીક એન્ટિબાયોટિક આપવામાં આવે છે.
• એન્ટી હાઈપરટેન્સિવ ડ્રગ જેવી કે પ્રોપેનોલોલ આપવામાં આવે છે જો જરૂર લાગે તો.
• તેમજ બીજી પ્રિસ્ક્રાઇબ દવાઓ જેવી કે ડાયયુરેટિક, કારડીયાક ડ્રગ, તેમજ પેશન્ટની કરંટ મેડીટેસન ને પ્રોવાઈડ કરવી.
• આપવામાં આવેલી દવાઓનો રેકોર્ડ કરવો.

પ્રિ  ઓપરેટિવ પ્રિપેરેશન (Pre-operative preparation):

જ્યારે પેશન્ટ ઓપરેશન માટે રેડી થાય ત્યારે સર્જન પ્રિ ઓપરેટિવ પ્રિપેરેશન ઓર્ડર આપે. જો ઈલેક્ટિવ ઓપરેશન હોય તો પ્રી ઓપરેટિવ ઓર્ડર તે એક દિવસ પહેલા જ આપી દે.

પેશન્ટને ઓળખીને સર્જરી સાઈડ તેનો હેર રિમૂવ કરવા , ઓપરેશન પહેલા, એન્ટિસેપ્ટીક શોપ અને સેવલોન દ્વારા કમ્પ્લીટ બાથ આપવો સર્જરીના આગલા દિવસે.

• એન્ઝાઈટીને દૂર કરવી
• એનીમા આપવું ફોર બોવેલ કેર
• પ્રી એનેસ્થેટિક ચેકઅપ કરવૂ
• પ્રિ ઓપરેટિવ કન્સર્ટ લેવી

લીગલ અને ઇથિકલ (Legal and ethical):

Informed consent (કન્સર્ટ):

• સર્જરી માટે પેશન્ટ કે તેના ગારડીયન પાસેથી રિટર્ન કન્સર્ટ તે એક પ્રી ઓપરેટિવ કેર નો વાઈટલ પોર્શન છે. લો મુજબ ફિઝિશિયન કે જે પ્રોસિજર પર્ફોર્મ કરે છે તે પેશન્ટને તેના રિસ્ક ફેક્ટર અને સર્જરીના બેનિફિટ,બીજા ટ્રીટમેન્ટના ઓપ્શન વિશે સમજાવે છે.

• જ્યારે પેશન્ટ કન્સર્ટ ફોર્મ માં સિગનેચર કરે છે ત્યારે નર્સ વીટનેસ તરીકે રહે છે. તેમાં ઈમ્પોર્ટન્ટ છે કે સર્જન દ્વારા જે તે સમજાવવામાં આવ્યું તે પેશન્ટ સમજે. કેટલીક વખત પેશન્ટ પાસેથી જે તે સમજાવવામાં આવ્યું તે પૂછવામાં આવે છે તેના પરથી પેશન્ટે કેટલું સમજ્યું તે જાણી શકાય.

• પેશન્ટ કે જે મેન્ટલી ઇમ્પેઇડ , વધારે સેડેટેડ હોય, અથવા ક્રિટિકલ કન્ડિશન હોય તો તે લીગલી કન્સર્ટ આપવા માટે એબલ નથી , તો આવી સીચવેશનમાં તેના પત્ની ,એડલ્ટ બાળક ,એડલ્ટ સીબલીંગ તે કન્સર્ટ ફોર્મ માં સિગનેચર કરે છે.

• જો તે પેશન્ટ 18 વર્ષથી નીચે હોય તો તેના પેરેન્ટ્સ કન્સર્ટ ફોર્મ માં સિગનેચર કરે.

Pre operative teaching (પ્રિ ઓપરેટિવ ટીચિંગ):

• ઓપરેટિવ ટીચિંગમાં પેશન્ટને પ્રિ ઓપરેટિવ પિરિયડ ,સર્જરી ટાઈમ અને, પોસ્ટ ઓપરેટિવ વિશે સમજાવવું. પ્રિ ઓપરેટિવ પિરિયડમાં સર્જરી માટે પ્રિપેર કરવું.
• સર્જરીના આગલા દિવસે પેશન્ટને કેવી રીતે પ્રિપેર કરશૂ તે સમજાવવું દા.ત સર્જરી પહેલા એનીમા આપવો.

• સર્જરી ના 8 થી 12 કલાક પહેલા શા માટે ડ્રિંક અને ઇટ ન કરવું જોઈએ , કારણ કે એનેસ્થેસિયાની ઇફેક્ટ ના કારણે વોમીટ એસ્પીરેટ થવાના ચાન્સ રહે તે પેશન્ટને સમજાવવું.

• પેશન્ટને પૂછવું મોર્નિંગ માં બાથ લીધો છે, બધી જ જ્વેલરી મેકઅપ ,આઈ glasses, ડેન્ચર વગેરેને રીમુવ કરવા કહેવું ઓપરેશન રૂમમાં જતા પહેલા.

• પેશન્ટને ઓપરેશન થિયેટર અને રિકવરી રૂમનું સેટઅપ એક્સપ્લેન કરવું. તેના સ્ટાફ મેમ્બર સ્ક્રબ અને માસ્ક પહેરવા કહેવું.

• પેશન્ટને કહેવું કે સર્જરી પછી તે રિકવરી રૂમમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે અને ત્યાં તેનું ક્લોઝ મોનિટરિંગ કરવામાં આવે. ઓક્સિજન માસ્ક, બ્લડ પ્રેશર કફ અને બીજા મોનિટર કરવાના ઇક્વિપમેન્ટ ત્યાં અટેચ થયેલા હોય છે.

• પેશન્ટને ઇન્સ્ટ્રક કરવું કે બ્રિધીગ એક્સરસાઇઝ તે કોમ્પ્લિકેશન થતા પ્રિવેન્ટ કરી શકે છે.

• સર્જરી પછી પેઇન મેનેજમેન્ટ એક પ્રાઇમરી કન્સન હોય છે. પેશન્ટને કહેવું કે જ્યારે તેને પેઇન થાય ત્યારે તે મેડિકલ સ્ટાફને ઇન્ફોર્મ કરે, પેઈન સ્કેલ દ્વારા તેનું પેઈનનું લેવલ ચેક કરવું અને તેના આધારે પેઈન કંટ્રોલની મેથડ યુઝ કરવી. જેવી કે કમ્ફર્ટ પોઝીશન, માઈન્ડ ડાઈવરજનલ થેરાપી ,મ્યુઝિક થેરાપી વગેરે.

Immediately Before Surgery (ઇમીડીયેટ્લી બીફોર સર્જરી):

ડેફીનેશન (Definition):

• Immediately before surgery એટલે surgery (સર્જરી) સ્ટાર્ટ થવાની તરત પહેલાંનો સમયગાળો, જેમાં પેશન્ટ (patient) ને કમ્પ્લીટ્લી રીતે તૈયાર કરવા માટેની ફાઇનલ વેરીફીકેશન (final verification), assessment (અસેસમેન્ટ) અને preparation (પ્રિપરેશન) કરવામાં આવે છે.
• આ સ્ટેજનો હેતુ એ છે કે પેશન્ટ ફીઝીકલી (physically), મેન્ટલી (mentally) અને મેડિકલ રીતે surgery માટે કમ્પ્લીટ્લી રીતે તૈયાર હોય, અને કોઇ પણ પ્રકારની એરર (error) કે complication (કોમ્પ્લિકેશન) ન થાય.

1) Verification of Patient Identity (પેશન્ટ આઇડેન્ટિટી નુ વેરીફીકેશન):

• પેશન્ટનું name (નામ), age (ઉંમર), hospital ID (હોસ્પિટલ આઇડી), procedure (પ્રોસિજર) અને surgical site (સર્જિકલ સાઇટ) ની કમ્પ્લીટ્લી ખાતરી કરવી.
• Identification band (આઈડેન્ટિફિકેશન બેન્ડ) હાથમાં યોગ્ય રીતે લગાયેલું છે કે નહીં તે ચેક કરવું.
• Consent form (કન્સેન્ટ ફોર્મ) સાઇન કરેલું અને પ્રોપર્લી રીતે ભરેલું છે તેની ખાતરી કરવી.

2) Preoperative Checklist (પ્રી ઓપરેટિવ ચેકલિસ્ટ):

• Preoperative checklist (પ્રી ઓપરેટિવ ચેકલિસ્ટ) માં નીચેની બાબતો ચકાસવી:
• All investigations reports (બધા ઈન્વેસ્ટિગેશન રિપોર્ટ્સ) અવેઇલેબલ છે કે નહીં.
• Vital signs (વાઇટલ સાઇન્સ) : temperature (ટેમ્પરેચર), pulse (પલ્સ), respiration (રેસ્પિરેશન), blood pressure (બ્લડ પ્રેશર) નોટ કરવું.
• Allergies (એલર્જીસ) અથવા hypersensitivity (હાયપરસેન્સિટિવિટી) છે કે નહીં તે સ્પષ્ટ લખેલું છે.
• All jewelry (જ્વેલરી), dentures (ડેનચર), contact lenses (કોન્ટેક્ટ લેન્સ) અને nail polish (નેઇલ પોલિશ) દૂર કરેલા છે.

3) Confirmation of Surgical Site and Procedure (સર્જિકલ સાઇટ અને પ્રોસિજરનુ કન્ફોર્મેશન):

• Surgical site (સર્જિકલ સાઇટ) surgeon (સર્જન) દ્વારા યોગ્ય રીતે mark (માર્ક) કરેલું છે કે નહીં તે ચેક કરવું.
• Procedure name (પ્રોસિજરનું નામ) અને site (સાઇટ) પેશન્ટ સાથે અને surgical team (સર્જિકલ ટીમ) સાથે verbally (વર્બલી) કન્ફર્મ કરવું.
• Time-out (ટાઈમ-આઉટ) પ્રક્રિયા WHO Surgical Safety Checklist (ડબલ્યુએચઓ સર્જિકલ સેફ્ટી ચેકલિસ્ટ) મુજબ પાલન કરવી.

4) Preoperative Medication Administration (પ્રી ઓપરેટિવ મેડિકેશન એડમિનિસ્ટ્રેશન):

• પેશન્ટને physician (ફિઝિશિયન) ના ઓર્ડર મુજબ preoperative medications (પ્રી ઓપરેટિવ મેડિકેશન્સ) આપવી, જેમ કે –
• Anxiolytics (એન્ઝાયોલાઇટિક્સ) – એન્ઝાઇટી ઘટાડવા માટે.
• Anticholinergics (એન્ટીકોલિનેર્જિક્સ) – secretion (સિક્રીશન) ઓછું કરવા માટે.
• Antibiotics (એન્ટિબાયોટિક્સ) – infection (ઇન્ફેક્શન) પ્રીવેન્ટ કરવા માટે.
• મેડિકેશન આપ્યા બાદ time (ટાઇમ) અને dose (ડોઝ) રેકોર્ડ કરવી.

5) Vital Signs Monitoring (વાઇટલ સાઇન્સનું મોનિટરિંગ):

પેશન્ટના vital signs (વાઇટલ સાઇન્સ) ફરીથી ચકાસવા:

• Temperature (ટેમ્પરેચર)
• Pulse (પલ્સ)
• Respiration (રેસ્પિરેશન)
• Blood pressure (બ્લડ પ્રેશર)
• Oxygen saturation – SpO₂ (ઓક્સિજન સેચ્યુરેશન)
• કોઈ પણ reading એબનોર્મલ હોય તો surgeon (સર્જન) અને anesthesiologist (એનેસ્થેશિયોલોજિસ્ટ) ને ઇમીડીયેટ્લી જાણ કરવી.

6) Bowel and Bladder Preparation (બોવેલ અને બ્લેડર પ્રીપેરેશન):

• જો physician ના ઓર્ડર મુજબ હોય તો enema (એનીમા) અથવા bowel cleansing (બાવેલ ક્લીનસિંગ) કરવું.
• પેશન્ટને surgery પહેલાં void (વૉઇડ) કરવા કહેવું જેથી bladder (બ્લેડર) એમ્પટી રહે.
• જો જરૂરી હોય તો indwelling catheter (ઇન્ડવેલિંગ કેથેટર) નાખવું.

7) Removal of Personal Items (પર્સનલ આઇટમ્સ દૂર કરવી):

• પેશન્ટના jewelry (જ્વેલરી), watch (વોચ), ring (રિંગ), necklace (નેકલેસ), hairpins (હેરપિન), contact lenses (કોન્ટેક્ટ લેન્સ), nail polish (નેલ પોલિશ) અને dentures (ડેનચર) દૂર કરાવવી.
• બધા પર્સનલ આઇટમ્સ પેશન્ટના રિલેટિવને (relative) આપીને નોંધ રાખવી.

8) Skin Preparation (સ્કિન પ્રિપરેશન):

• પેશન્ટના surgical area (સર્જિકલ એરિયા) ને antiseptic solution (એન્ટીસેપ્ટિક સોલ્યુશન) વડે ક્લીન કરવું.
• જરૂરી હોય તો shaving (શેવિંગ) sterile technique (સ્ટરાઇલ ટેકનિક) થી કરવું.
• સ્કિન ક્લીન અને ડ્રાય રાખવી.

9) IV Line and Fluids (આઈવી લાઇન અને ફ્લૂઇડ્સ):

• પેશન્ટને IV line (આઈવી લાઇન) લગાડવી.
• Physician ના ઓર્ડર મુજબ IV fluids (આઈવી ફ્લૂઇડ્સ) જેમ કે Normal saline (નૉર્મલ સેલાઇન) અથવા Ringer lactate (રિંગર લેક્ટેટ) સ્ટાર્ટ કરવું.
• IV site (આઇ.વી. સાઇટ) ચેક કરવુ કે leakage (લીકેજ) કે redness (રેડનેસ) નથી.

10) Pre-Anesthetic Preparation (પ્રી એનેસ્થેટિક તૈયારી):

• પેશન્ટના airway (એરવે)નું ઇવાલ્યુએશન કરવું.
• Dentures (ડેનચર) અને loose teeth (લૂઝ ટીથ) દૂર કરવી.
• Pre-anesthetic checklist (પ્રી એનેસ્થેટિક ચેકલિસ્ટ) પૂરું કરવું.
• Oxygen supply (ઓક્સિજન સપ્લાય), suction apparatus (સક્શન એપરેટસ) અને anesthesia machine (એનેસ્થેશિયા મશીન) Functional છે તેની ખાતરી કરવી.

11) Psychosocial Support (સાયકોસોશિયલ સપોર્ટ):

• પેશન્ટને Positively રીતે સમજાવવું કે surgery (સર્જરી) સલામત રીતે થશે.
• Axiety અને Fear ઘટાડવા માટે reassurance (રીઅશ્યોરન્સ) આપવી.
• પેશન્ટ સાથે સહાનુભૂતિપૂર્વક વર્તવું.

12) Transfer to Operation Theatre (ઓપરેશન થિયેટર તરફ ટ્રાન્સફર):

• પેશન્ટને stretcher (સ્ટ્રેચર) પર સેફ્લી રીતે ખસેડવો.
• પેશન્ટની privacy (પ્રાઇવસી) જાળવવી.
• Identification slip (આઈડેન્ટિફિકેશન સ્લિપ) અને case file (કેસ ફાઈલ) સાથે લઇ જવું.
• OT nurse (ઓટી નર્સ) ને પેશન્ટ હેન્ડઓવર (handover) આપવો.
• Immediately before surgery ના સ્ટેજમાં પેશન્ટની દરેક બાબતની ફાઇનલ વેરીફીકેશન (final verification) કરવામાં આવે છે : identification (આઇડેન્ટિફિકેશન), consent (કન્સેન્ટ), vitals (વાઇટલ્સ), medication (મેડિકેશન), skin preparation (સ્કિન પ્રિપરેશન) અને transfer (ટ્રાન્સફર).
  આ સ્ટેજમાં યોગ્ય કેર કરવાથી surgery દરમ્યાન complications (કોમ્પ્લિકેશન્સ) પ્રીવેન્ટ કરી શકાય છે અને પેશન્ટની safety (સેફ્ટી) અને comfort (કમ્ફર્ટ) સુનિશ્ચિત થાય છે.

ઇન્ટ્રા ઓપરેટિવ કેર (Intraoperative care):

ડેફીનેશન (Definition):

• Intraoperative care એટલે surgery (સર્જરી) દરમ્યાન, એટલે કે incision (ઇન્સિઝન) થી લઇને wound closure (વૂન્ડ ક્લોઝર) સુધીના સમય દરમિયાન, પેશન્ટ (patient) ને આપવામાં આવતી comprehensive, safe, aseptic, and continuous nursing care (કોમ્પ્રાહેન્સિવ, સેફ, એસેપ્ટિક અને કન્ટિન્યુઅસ નર્સિંગ કેર).
• તેનો હેતુ છે પેશન્ટને anesthesia (એનેસ્થેશિયા) હેઠળ સલામત રાખવો, infection (ઇન્ફેક્શન) પ્રિવેન્ટ કરવું , positioning (પોઝિશનિંગ) યોગ્ય રીતે કરવું, vital signs (વાઇટલ સાઇન) જાળવી રાખવા અને surgery દરમ્યાન કોઇ પણ પ્રકારની complication (કોમ્પ્લિકેશન) ન થાય તે સુનિશ્ચિત કરવું.
• ઇન્ટ્રા ઓપરેટિવ કેર નો Purpose છે કે તે પેશન્ટની સેફટીને મેઇન્ટેન રાખે. કેટલાક ગોલ જેવા કે પ્રોસિજર દરમિયાન હિમોસ્ટેટિસ, પ્રોસિજર દરમિયાન સ્ટ્રીક સ્ટરાઈલ ટેકનિકને મેન્ટેન રાખવી જેથી ક્રોસ ઇન્ફેક્શનને ઘટાડી શકાય, ચેક કરવું કે પેશન્ટ ઓપરેશન ટેબલ પર સિક્યોર છે.

1) Preparation in Operation Theatre (ઓપરેશન થિયેટર માં પ્રીપેરેશન):

• Operation theatre (ઓપરેશન થિયેટર) ક્લિન, sterile (સ્ટરાઇલ) અને તમામ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ તૈયાર હોવા જોઈએ.
• Sterile instruments (સ્ટરાઇલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ), drapes (ડ્રેપ્સ), suture material (સ્યુચર મટિરિયલ) અને medications (મેડિકેશન્સ) તૈયાર રાખવા.
• Anesthesia machine (એનેસ્થેશિયા મશીન), suction apparatus (સક્શન એપરેટસ) અને oxygen supply (ઓક્સિજન સપ્લાય) ચકાસવી.
• Emergency drugs (ઇમરજન્સી ડ્રગ્સ) : adrenaline, atropine, epinephrine વગેરે અવેઇલેબલ હોવા જોઇએ.

2) Patient Identification and Positioning (પેશન્ટ આઇડેન્ટિફિકેશન અને પોઝિશનિંગ):

• પેશન્ટનુ આઇડેન્ટીફીકેશન (identification) અસેસ કરવું name (નામ), age (એજ), procedure (પ્રોસિજર) અને consent (કન્સેન્ટ) ચકાસવી.
• યોગ્ય position (પોઝિશન) આપવી : જેમ કે supine (સુપાઇન), prone (પ્રોન), lithotomy (લિથોટોમી), અથવા lateral (લેટરલ) position.
• પેશન્ટની safety (સેફ્ટી) માટે padding (પેડિંગ) આપવી જેથી pressure sore (પ્રેશર સોર) કે nerve injury (નર્વ ઈન્જરી) ન થાય.

3) Maintenance of Aseptic Technique (અસેપ્ટિક ટેકનિક જાળવવી):

• Scrubbing (સ્ક્રબિંગ), gowning (ગાઉનિંગ) અને gloving (ગ્લોવિંગ) યોગ્ય રીતે કરવું.
• પેશન્ટના surgical site (સર્જિકલ સાઇટ) ને antiseptic solution (એન્ટીસેપ્ટિક સોલ્યુશન) થી ક્લીન કરીને sterile drapes (સ્ટેરાઈલ ડ્રેપ્સ) મુકવી.
• Operation દરમ્યાન sterile field (સ્ટરાઇલ ફિલ્ડ) જાળવવી અને non-sterile વસ્તુનો કોન્ટેક્ટ અવોઇડ કરવો.

4) Administration of Anesthesia (એનેસ્થેશિયા આપવું):

• Anesthesiologist (એનેસ્થેશિયોલોજિસ્ટ) દ્વારા general anesthesia (જનરલ એનેસ્થેશિયા), regional anesthesia (રીજનલ એનેસ્થેશિયા) અથવા local anesthesia (લોકલ એનેસ્થેશિયા) આપવામાં આવે છે.
• પેશન્ટના airway (એરવે), breathing (બ્રીધીન્ગ) અને circulation (સર્ક્યુલેશન) નું કન્ટીન્યુઅસ મોનીટરીંગ કરવું.
• Oxygen (ઓક્સિજન), IV fluids (આઈવી ફ્લૂઇડ્સ) અને monitoring devices (મોનિટરિંગ ડિવાઇસીસ) પ્રોપર્લી રીતે Functional હોવા જોઈએ.

5) Monitoring of Vital Signs (વાઇટલ સાઇન્સનું મોનિટરિંગ):

• પેશન્ટના vital signs કન્ટીન્યુઅસ મોનિટર કરવું :
• Pulse rate (પલ્સ રેટ)
• Blood pressure (બ્લડ પ્રેશર)
• Respiratory rate (રેસ્પિરેટ્રી રેટ)
• Oxygen saturation : SpO₂ (ઓક્સિજન સેચ્યુરેશન)
• Temperature (ટેમ્પરેચર)
• Electrocardiogram : ECG (ઈસિજિ)

જો કોઈ પણ value એબનોર્મલ દેખાય તો તરત સર્જન અને એનેસ્થેશિયા ટીમને જાણ કરવી.

6) Fluid and Electrolyte Balance (ફ્લૂઇડ અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ બેલેન્સ):

• પેશન્ટને જરૂરી IV fluids (આઈવી ફ્લૂઇડ્સ) આપવું : normal saline (નૉર્મલ સલાઇન), Ringer lactate (રિંગર લેક્ટેટ) વગેરે.
• જો surgery દરમ્યાન blood loss (બ્લડ લોસ) થાય તો blood transfusion (બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન) માટે તૈયારી રાખવી.
• Urine output (યૂરિન આઉટપુટ) મેઝર કરવું જેથી kidney function (કિડની ફંક્શન)નું ઇવાલ્યુએશન થાય.

7) Documentation and Sponge/Instrument Count (ડોક્યુમેન્ટેશન અને સ્પોન્જ/ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ કાઉન્ટ):

• Surgery પહેલાં અને પછી sponge count (સ્પન્જ કાઉન્ટ) અને instrument count (ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ કાઉન્ટ) કરવું અને તે રેકોર્ડ કરવું.
• દરેક medication (મેડિકેશન), fluid (ફ્લૂઇડ) અને blood (બ્લડ) નો રેકોર્ડ રાખવો.
• કોઇ પણ adverse event (એડવર્સ ઈવેન્ટ) થાય તો તરત નોટ કરવું.

8) Maintaining Body Temperature (બોડી ટેમ્પરેચર જાળવવું):

• Surgery દરમ્યાન hypothermia (હાઈપોથર્મિયા) પ્રિવેન્ટ કરવા warming blanket (વાર્મિંગ બ્લેન્કેટ) અથવા warmed IV fluids (વૉર્મ્ડ આઈવી ફ્લૂઇડ્સ) આપવું.
• બોડી ટેમ્પરેચર કન્ટીન્યુઅસ મોનિટર કરવું.

9) Prevention of Complications (કોમ્પ્લિકેશન્સ અટકાવવી):

• Hemorrhage (હેમોરેજ) અથવા excessive bleeding (એક્સેસિવ બ્લીડિંગ) અવોઇડ કરવું.
• Hypoxia (હાયપોક્સિયા), hypotension (હાયપોટેન્શન), arrhythmia (એરિથ્મિયા) જેવી કન્ડિશનનું ટાઇમ્લી ડાયગ્નોસીસ કરવું.
• Positioning injury (પોઝિશનિંગ ઇન્જરી) અને nerve compression (નર્વ કમ્પ્રેશન) પ્રિવેન્ટ કરવા પ્રોપર padding (પેડિંગ) રાખવી.

10) Transfer to Recovery Room (રીકવરી રૂમમાં ટ્રાન્સફર):

• Surgery પૂરી થયા પછી પેશન્ટને anesthesia recovery room (એનેસ્થેશિયા રીકવરી રૂમ) અથવા post-anesthesia care unit – PACU (પોસ્ટ એનેસ્થેશિયા કેર યુનિટ) માં ખસેડવું.
• પેશન્ટના airway (એરવે), vital signs (વાઇટલ સાઇન્સ), IV line (આઈવી લાઇન) અને wound site (વૂન્ડ સાઇટ) અસેસ કરવું.
• Documentation (ડોક્યુમેન્ટેશન) કમ્પ્લીટ કરીને handover (હેન્ડઓવર) આપવો.

Intraoperative care એ પેશન્ટની સેફ્ટી (patient safety), ફિઝીયોલોજીકલ સ્ટેબીલીટી (physiological stability) અને સર્જીકલ સક્સેસ (surgical success) માટે ઇમ્પોર્ટન્ટ તબક્કો છે.
તે દરમ્યાન aseptic precautions (અસેપ્ટિક પ્રિકોશન્સ), vital monitoring (વાઇટલ મોનિટરિંગ), anesthesia care (એનેસ્થેશિયા કેર), instrument safety (ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ સેફ્ટી) અને documentation (ડોક્યુમેન્ટેશન) ખૂબ ધ્યાનપૂર્વક કરવું જોઈએ.
સારી intraoperative care થકી infection (ઇન્ફેક્શન), hemorrhage (હેમોરેજ) અને complications (કોમ્પ્લિકેશન્સ) પ્રિવેન્ટ કરી શકાય છે અને પેશન્ટને સેફ્લી રીતે recovery phase (રીકવરી ફેઝ) માં લય શકાય છે.

સર્જીકલ ટીમ (Surgical team):

ડેફીનેશન (Definition):

• Surgical team (સર્જીકલ ટીમ) એટલે એવી પ્રોફેશનલ હેલ્થ કેર ટીમ (professional health care team) જે surgery (સર્જરી) દરમિયાન પેશન્ટ (patient) ની safety (સેફ્ટી), treatment (ટ્રીટમેન્ટ) અને successful operation (સક્સેસફૂલ ઓપરેશન) માટે મળીને વર્ક કરે છે.
• સર્જિકલ ટીમના દરેક સભ્યનો પોતાનો સ્પેસીફીક રોલ (specific role) અને રિસ્પોન્સીબીલીટી (responsibility) હોય છે, જેથી પેશન્ટને comprehensive, coordinated and safe surgical care (કંપનીહેન્સિવ, કોઓર્ડિનેટેડ અને સેફ સર્જિકલ કેર) મળી શકે.

સર્જીકલ ટીમના મેઇન મેમ્બર્સ (Main Members of Surgical Team):

1) Surgeon (સર્જન):

• Surgeon એ મેઇન મેમ્બર છે જે surgery (સર્જરી) કરે છે.
• તે પેશન્ટના preoperative evaluation (પ્રીઓપરેટિવ ઇવાલ્યુએશન), operative procedure (ઓપરેટિવ પ્રોસિજર) અને postoperative management (પોસ્ટ ઓપરેટિવ મેનેજમેન્ટ) માટે રિસ્પોન્સીબલ હોય છે.
• Surgeon ખાતરી કરે છે કે પેશન્ટ માટે યોગ્ય surgical method (સર્જિકલ મેથડ) પસંદ કરવામાં આવી છે અને operation દરમિયાન aseptic technique (અસેપ્ટિક ટેકનિક) જાળવવામાં આવે છે.

2) Assistant Surgeon (અસિસ્ટન્ટ સર્જન):

• Assistant surgeon, main surgeon (મેઇન સર્જન) ને surgery દરમ્યાન હેલ્પ કરે છે.
• તે retraction (રિટ્રેક્શન), suction (સક્શન), tissue handling (ટિશ્યુ હેન્ડલિંગ) અને suturing (સ્યુચરિંગ) માં હેલ્પ કરે છે.
• જરૂર પડે ત્યારે assistant surgeon કેટલાક Procedure independent રીતે પણ perform કરે છે પરંતુ surgeonની ઓબ્ઝર્વેશન હેઠળ.

3) Anesthesiologist / Nurse Anesthetist (એનેસ્થેશિયોલોજિસ્ટ / નર્સ એનેસ્થેટિસ્ટ):

• આ મેમ્બર પેશન્ટને surgery પહેલાં, દરમ્યાન અને પછી anesthesia (એનેસ્થેશિયા) આપે છે.
• પેશન્ટના airway management (એરવે મેનેજમેન્ટ), oxygenation (ઓક્સિજનેશન), ventilation (વેન્ટિલેશન) અને vital signs monitoring (વાઇટલ સાઇન્સ મોનિટરિંગ) માટે જવાબદાર છે.
• પેશન્ટને anesthesia દરમ્યાન કોઈ complication (કોમ્પ્લિકેશન) થાય તો તેનું ઇમીડીયેટ્લી મેનેજમેન્ટ કરે છે.

4) Scrub Nurse / Scrub Technician (સ્ક્રબ નર્સ / સ્ક્રબ ટેકનિશિયન):

• Scrub nurse સ્ટરાઇલ ડ્રેસમાં હોય છે અને surgeon (સર્જન) ને sterile instruments (સ્ટરાઇલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ), suture materials (સ્યુચર મટિરિયલ) અને supplies (સપ્લાયઝ) આપે છે.
• તે instrument count (ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ કાઉન્ટ) અને sponge count (સ્પન્જ કાઉન્ટ) માટે રિસ્પોન્સીબલ હોય છે.
• Scrub nurse aseptic field (અસેપ્ટિક ફિલ્ડ) જાળવવામાં ઇમ્પોર્ટન્ટ રોલ પ્લે કરે છે.

5) Circulating Nurse (સર્ક્યુલેટિંગ નર્સ):

• Circulating nurse sterile field (સ્ટેરાઈલ ફિલ્ડ) ની બહાર Work કરે છે.
• તે OT (ઓપરેશન થિયેટર) નું overall management (ઓવરઓલ મેનેજમેન્ટ) કરે છે.
• તે sterile team (સ્ટેરાઇલ ટીમ) ને જરૂરી instrument (ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ), specimen (સ્પેસિમેન) અથવા medication (મેડિકેશન) પૂરી પાડે છે.
• Documentation (ડોક્યુમેન્ટેશન) અને sponge/instrument count verification (વેરિફિકેશન) કરે છે.

6) Operating Room Technician (ઓપરેટિંગ રૂમ ટેકનિશિયન):

• આ મેમ્બર એ OT માં તમામ ઇક્વિપમેન્ટ (equipment), suction (સક્શન), light (લાઇટ) અને table (ટેબલ) પ્રોપર્લી રીતે ફંક્શન કરે છે કે નહીં તે ચેક કરે છે.
• Operation પહેલાં અને પછી OT ની ક્લીનીન્ગ (cleaning) અને સ્ટરિલાઇઝેશન (sterilization) precise કરે છે.

7) Surgical Orderly / Ward Boy (સર્જિકલ ઓર્ડરલી / વોર્ડ બોય):

• પેશન્ટને stretcher (સ્ટ્રેચર) પર OT માં લાવવા અને ખસેડવો.
• Positioning (પોઝિશનિંગ) માં હેલ્પ કરવી.
• OT ની સફાઇ અને post-operative transfer (પોસ્ટ ઓપરેટિવ ટ્રાન્સફર) માટે હેલ્પ કરવી.

8) Post-Anesthesia Care Nurse (પોસ્ટ એનેસ્થેશિયા કેર નર્સ):

• Surgery કમ્પ્લીટ થયા પછી પેશન્ટને recovery room (રીકવરી રૂમ) અથવા post-anesthesia care unit (PACU – પોસ્ટ એનેસ્થેશિયા કેર યુનિટ) માં લઈ જાય છે.
• ત્યાં તે પેશન્ટના vital signs (વાઇટલ સાઇન), airway (એરવે), consciousness (કોન્શિયસનેસ) અને wound dressing (વૂન્ડ ડ્રેસિંગ) મોનિટર કરે છે.
• Anesthesiaના side effects (સાઇડ ઇફેક્ટ્સ) અથવા complications (કોમ્પ્લિકેશન્સ) નો ઓબ્ઝર્વેશન કરે છે.

સર્જિકલ ટીમના મેઇન ઓબ્જેક્ટીવ્સ (Main Objectives of Surgical Team):

• પેશન્ટની safety (સેફ્ટી) અને comfort (કમ્ફર્ટ) જાળવવી.
• Aseptic technique (અસેપ્ટિક ટેકનિક) નું પાલન કરવું.
• Effective communication (ઇફેક્ટિવ કમ્યુનિકેશન) જાળવી ટીમ તરીકે Work કરવું.
• Operation દરમ્યાન vital signs (વાઇટલ સાઇન્સ) મોનિટર કરવા.
• Documentation (ડોક્યુમેન્ટેશન) પ્રોપર રીતે કમ્પ્લીટ કરવું.

Surgical team (સર્જીકલ ટીમ) એ multidisciplinary group (મલ્ટિડિસીપ્લિનરી ગ્રુપ) છે જેમાં surgeon, anesthesiologist, nurses અને technicians કોઓર્ડિનેટલી ફંક્શન કરે છે.
દરેક મેમ્બર્સ નો Role એકબીજાની પૂરક (complementary) છે, જેનાથી surgery સફળ, સુરક્ષિત અને અસરકારક રીતે થાય છે.
સારી coordination (કોઓર્ડિનેશન) અને aseptic discipline (અસેપ્ટિક ડિસિપ્લિન) surgical team ની સૌથી મોટી શક્તિ છે, જે પેશન્ટની safety અને recovery સુનિશ્ચિત કરે છે.

Anesthesia (એનેસ્થેશિયા):

ડેફીનેશન (Definition):

• Anesthesia (એનેસ્થેશિયા) એ એક medical process (મેડિકલ પ્રોસેસ) છે જેમાં anesthetic agents (એનેસ્થેટિક એજન્ટ્સ) અથવા medications (મેડિકેશન્સ) નો યુઝ કરીને પેશન્ટ (patient) માં temporary loss of sensation (ટેમ્પરરી લોસ ઓફ સેન્સેશન) અથવા loss of consciousness (લૉસ ઓફ કોન્શિયસનેસ) ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે જેથી surgery (સર્જરી), diagnostic (ડાયગ્નોસ્ટિક) અથવા therapeutic procedures (થેરાપ્યુટિક પ્રોસિજર) દરમિયાન pain (પેઈન), stress (સ્ટ્રેસ) અને discomfort (ડિસકમ્ફર્ટ) ન થાય.
• એનેસ્થેશિયાનો મુખ્ય હેતુ એ છે કે પેશન્ટને pain-free (પેઈન ફ્રી), relaxed (રિલેક્સ્ડ) અને physiologically stable (ફિઝિયોલોજીકલી સ્ટેબલ) રાખવો જેથી surgery (સર્જરી) સેફ્લી રીતે કરી શકાય.

1) પર્પઝ ઓફ એનેસ્થેસિયા (Purpose of Anesthesia):

• Analgesia (એનાલજેસિયા): પેશન્ટને પેઈનથી ફ્રી રાખવું.
• Amnesia (એમ્નેશિયા): સર્જરી દરમ્યાન થયેલી ઘટનાઓની memory દૂર કરવી.
• Muscle relaxation (મસલ્સ રિલેક્શન): સર્જરી માટે જરૂરી મસલ્સ ને રિલેક્સ બનાવવા.
• Control of reflexes (રિફ્લેક્સ કન્ટ્રોલ): બોડીના રિફ્લક્સ એક્શન્સ (reflex actions) કંટ્રોલ કરવાં.
• Maintenance of homeostasis (હોમિયોસ્ટેસિસ જાળવવું): બોડીના physiological functions (ફિઝિયોલોજિકલ ફંક્શન્સ) સ્થિર રાખવાં.

2) પ્રકારો (Types of Anesthesia):

a) General Anesthesia (જનરલ એનેસ્થેશિયા):

• પેશન્ટને completely unconscious (સંપૂર્ણપણે અનકન્શિયસ) બનાવવામાં આવે છે.
• પેશન્ટને awareness (જાગૃતિ) અને sensation (સંવેદના) રહેતી નથી.
• એનેસ્થેટિક દવાઓ inhalational agents (ઇન્હેલેશનલ એજન્ટ્સ) અથવા intravenous drugs (ઇન્ટ્રાવેનસ ડ્રગ્સ) દ્વારા આપવામાં આવે છે.

Used for : major surgeries (મેજર સર્જરીઝ).

• Examples: Propofol (પ્રોપોફોલ), Thiopental (થિઓપેન્ટલ), Isoflurane (આઈસોફ્લુરેન), Nitrous oxide (નાઈટ્રસ ઓક્સાઈડ).
• બેનીફીટ ( Benifits ) : આખા બોડીનું Complete પેઈન કન્ટ્રોલ મળી રહે છે અને લાંબી સર્જરી માટે યોગ્ય છે.
• લીમીટેશન્સ ( Limitations ): એનેસ્થેશિયા બાદ nausea (નોઝિયા), vomiting (વોમિટિંગ) અથવા drowsiness (ડ્રાઉઝીનેસ) થઈ શકે છે અને airway (એરવે) તથા breathing (બ્રીધીન્ગ) માટે ખાસ Monitoring રાખવું પડે છે.

b) Regional Anesthesia (રીજીયોનલ એનેસ્થેશિયા):

• બોડીના ચોક્કસ એરિયામાં sensation (સેન્સેસન) રોકી દેવામાં આવે છે.
• પેશન્ટ alert (એલર્ટ) રહે છે પરંતુ સર્જરી થતો ભાગ સેન્સેસનલેસ બને છે.

પ્રકારો ( Types ):

Spinal anesthesia (સ્પાઈનલ એનેસ્થેશિયા):

• Drug (ડ્રગ) spinal canal (સ્પાઈનલ કેનલ) ના subarachnoid space (સબઅરૅકનોઈડ સ્પેસ) માં આપવામાં આવે છે.

Commonly used for (કોમન્લી યુઝ્ડ ફોર):

• lower abdominal (લોવર એબડોમિનલ), pelvic (પેલ્વિક) અને lower limb (લોવર લિમ્બ) સર્જરીઝ.

Epidural anesthesia (એપિડ્યુરલ એનેસ્થેશિયા):

• Drug (ડ્રગ) epidural space (એપિડ્યુરલ સ્પેસ) માં આપવામાં આવે છે.

Commonly used for (કોમન્લી યુઝ્ડ ફોર): obstetric procedures (ઓબ્સ્ટેટ્રિક પ્રોસિજર) અને prolonged surgeries (લાંબી સર્જરીઝ).

Nerve block (નર્વ બ્લોક): Drug (ડ્રગ) specific nerve (સ્પેસિફિક નર્વ) પાસે inject કરીને તે વિસ્તારને numb (નમ્બ) કરવું.

Example: Brachial plexus block (બ્રેકિયલ પ્લેક્સસ બ્લોક), Femoral block (ફેમોરલ બ્લોક).

c) Local Anesthesia (લોકલ એનેસ્થેશિયા):

• બોડીના નાના એરિયામાં temporary numbness (ટેમ્પરરી નમ્બનેસ) અરાઇઝ કરવામાં આવે છે.

Used for (યુઝ્ડ ફોર) :

minor procedures (માઇનર પ્રોસિજર) : wound suturing (વૂન્ડ સ્યુચરિંગ), tooth extraction (ટૂથ એક્સટ્રેક્શન).

Examples: Lignocaine (લિગ્નોકેઈન), Bupivacaine (બ્યુપિવાકેઈન).

બેનીફીટ્સ: Recovery (રીકવરી) ઝડપી થાય છે અને sedation (સેડેશન)ની જરૂર નથી.

લીમીટેશન્સ: માત્ર નાના વિસ્તાર સુધી ઇફેક્ટીવ હોય છે અને પેશન્ટમાં ક્યારેક anxiety (એન્ઝાયટી) હોઈ શકે.

d) Sedation (સેડેશન):

• પેશન્ટને calm (શાંત) અને sleepy (ઊંઘ જેવી સ્થિતિ) બનાવવામાં આવે છે.
• Pain perception (પેઈન અનુભવ) ઘટે છે પરંતુ complete unconsciousness (સંપૂર્ણ બેભાનપણું) થતું નથી.

Used for (યુઝ્ડ ફોર): short diagnostic procedures (શોર્ટ ડાયગ્નોસ્ટિક પ્રોસિજર) જેમ કે endoscopy (એન્ડોસ્કોપી).

Examples: Midazolam (મિડાઝોલેમ), Diazepam (ડાયાઝેપેમ).

3) એનેસ્થેશિયાના સ્ટેજીસ (Stages of General Anesthesia):

Induction (ઇન્ડક્શન):

• એનેસ્થેટિક drug (ડ્રગ) આપીને unconsciousness (અન્કૉન્શિયસનેસ) ઉત્પન્ન કરવી, airway (એરવે) secure કરવી અને vital signs (વાઇટલ સાઇન્સ) મોનિટર કરવાં.

Maintenance (મેંટેનન્સ):

• Surgery દરમ્યાન anesthesia depth (એનેસ્થેશિયાની ઊંડાઈ) જાળવી રાખવી, oxygen (ઓક્સિજન), anesthetic gas (એનેસ્થેટિક ગેસ) અને IV agents (આઈવી એજન્ટ્સ) આપતા રહેવું.

Emergence (ઈમરજન્સ):

• Surgery પૂરી થયા બાદ anesthesia (એનેસ્થેશિયા) બંધ કરવું, પેશન્ટને ધીમે ધીમે અવેર થવા દેવું અને vital signs (વાઇટલ સાઇન્સ) મોનિટર કરવાં.

4) એનેસ્થેશિયા આપતા પહેલાંની પ્રીપેરેશન્સ (Pre-Anesthetic Preparation):

• એનેસ્થેશિયા આપતાં પહેલાં anesthesiologist (એનેસ્થેશિયોલોજિસ્ટ) દ્વારા પેશન્ટની કમ્પ્લીટ્લી તપાસ કરવામાં આવે છે.
• Pre-anesthetic evaluation (પ્રી એનેસ્થેટિક ઈવાલ્યુએશન): પેશન્ટની medical history (મેડિકલ હિસ્ટ્રી), allergy (એલર્જી) અને medication (મેડિકેશન) ચેક કરવું.
• NPO status (એનપીઓ સ્ટેટસ): Surgery પહેલાં ફુડ કે વોટર ન આપવું જેથી aspiration (ઍસ્પિરેેશન) ન થાય.
• IV line (આઈવી લાઇન): પેશન્ટને લગાવીને fluids શરૂ કરવાં.
• Monitoring devices (મોનિટરિંગ ડિવાઇસિસ): ECG, BP, SpO₂ લગાવવાં.
• Informed consent (ઈન્ફોર્મ્ડ કન્સેન્ટ): એનેસ્થેશિયા માટે મંજૂરી મેળવવી.

5) એનેસ્થેશિયા દરમ્યાન નર્સનો રોલ (Role of Nurse During Anesthesia):

• એનેસ્થેશિયા દરમ્યાન નર્સ પેશન્ટની safety (સેફ્ટી) જાળવવામાં ઇમ્પોર્ટન્ટ રોલ પ્લે કરે છે.
• પેશન્ટના vital signs (વાઇટલ સાઇન્સ) કન્ટીન્યુઅસ મોનિટર કરવાં.
• Oxygen supply (ઓક્સિજન સપ્લાય), suction apparatus (સક્શન એપારેટસ) અને anesthesia machine (એનેસ્થેશિયા મશીન) ચેક કરવા.
• Emergency drugs (ઇમરજન્સી ડ્રગ્સ) તૈયાર રાખવાં.
• Surgeon (સર્જન) અને anesthesiologist (એનેસ્થેશિયોલોજિસ્ટ) વચ્ચે communication (કોમ્યુનિકેશન) જાળવવી.
• Documentation (ડોક્યુમેન્ટેશન) ચોક્કસ રાખવી.
• પેશન્ટને safe position (સેફ પોઝિશન) માં રાખવા જેથી કોઈ પ્રકારની injury (ઈન્જરી) ન થાય.

6) એનેસ્થેશિયાની કોમ્પ્લીકેશન્સ (Complications of Anesthesia):

a) Minor complications (માઇનર કોમ્પ્લિકેશન્સ):

• Nausea (નોઝિયા) અને vomiting (વોમિટિંગ)
• Drowsiness (ડ્રાઉઝીનેસ)
• Sore throat (સોર થ્રોટ)
• Mild hypotension (માઇલ્ડ હાયપોટેન્શન)

b) Major complications (મેજર કોમ્પ્લિકેશન્સ):

• Respiratory depression (રેસ્પિરેટરી ડિપ્રેશન): શ્વાસની ગતિ ઘટી જવી.
• Cardiac arrest (કાર્ડિયાક અરેસ્ટ): હાર્ટ રેટ બંધ થવા.
• Anaphylaxis (એનાફાઈલેક્સિસ): એલર્જીક પ્રતિક્રિયા.
• Malignant hyperthermia (મેલિગ્નન્ટ હાઈપરથર્મિયા): તાપમાન અચાનક વધી જવું.
• Aspiration (ઍસ્પિરેેશન): સ્ટમક ની વસ્તુ લંગ્સમાં જવી.

7) એનેસ્થેશિયા પછીની કેર (Post-Anesthetic Care):

• Surgery પૂરી થયા પછી પેશન્ટને recovery room (રીકવરી રૂમ) અથવા post-anesthesia care unit – PACU (પોસ્ટ એનેસ્થેશિયા કેર યુનિટ) માં ખસેડવામાં આવે છે.
• પેશન્ટના airway (એરવે), breathing (બ્રીધીન્ગ) અને circulation (સર્ક્યુલેશન) ની તપાસ કરવી.
• Vital signs (વાઇટલ સાઇન્સ) – BP, Pulse, Respiration, SpO₂ કન્ટીન્યુઅસ મોનિટર કરવાં.
• Pain control (પેઈન કન્ટ્રોલ) માટે analgesics (એનલજેસિક્સ) આપવાં.
• Nausea અથવા vomiting (નોઝિયા અથવા વોમિટિંગ) માટે antiemetic (એન્ટિઇમેટિક) દવાઓ આપવી.
• Documentation (ડોક્યુમેન્ટેશન) કમ્પ્લીટ્લી કરવું અને surgeon ને રિપોર્ટ આપવી.

8) એનેસ્થેશિયા માટે ઉપયોગમાં લેવાતી મુખ્ય દવાઓ (Commonly Used Drugs in Anesthesia):

એનેસ્થેશિયામાં વિવિધ પ્રકારની દવાઓનો ઉપયોગ થાય છે :

• Induction agents (ઇન્ડક્શન એજન્ટ્સ) જેમ કે Propofol (પ્રોપોફોલ), Thiopental (થિઓપેન્ટલ) અને Ketamine (કેટામિન) : પેશન્ટને uncounciuos બનાવવા માટે.
• Inhalational agents (ઇન્હેલેશનલ એજન્ટ્સ) જેમ કે Isoflurane (આઈસોફ્લુરેન), Sevoflurane (સેવોફ્લુરેન) અને Nitrous oxide (નાઈટ્રસ ઓક્સાઈડ) : એનેસ્થેશિયા જાળવવા માટે.
• Muscle relaxants (મસલ રિલેક્સન્ટ્સ) જેવા કે Succinylcholine (સક્સિનાઈલકોલીન) અને Vecuronium (વેક્યુરોનિયમ) : મસલ રિલેક્સેસન મેળવવા માટે.
• Analgesics (એનલજેસિક્સ) તરીકે Fentanyl (ફેન્ટેનિલ) અને Morphine (મૉર્ફિન) : પેઈન દૂર કરવા માટે.
• Reversal agents (રીવર્સલ એજન્ટ્સ) જેવા કે Neostigmine (નિઓસ્ટિગ્મિન) અને Glycopyrrolate (ગ્લાઈકોપાયરોલેટ) : મસલ રિલેક્સન્ટની અસર દૂર કરવા માટે.
• Antiemetics (એન્ટિઇમેટિક્સ) તરીકે Ondansetron (ઓન્ડેન્સેટ્રોન) : સર્જરી પછી nausea અને vomiting અટકાવવા માટે.

Anesthesia (એનેસ્થેશિયા) એ એક ઇમ્પોર્ટન્ટ medical process (મેડિકલ પ્રોસેસ) છે જે પેશન્ટને surgical અથવા diagnostic પ્રક્રિયા દરમ્યાન pain-free (પેઈન ફ્રી) અને relaxed (રિલેક્સ્ડ) રાખે છે.
તેના વિવિધ પ્રકારો – General, Regional, Local અને Sedation anesthesia – સર્જરીના સ્વરૂપ, સમયગાળા અને પેશન્ટની તંદુરસ્તી મુજબ પસંદ કરવામાં આવે છે.
એનેસ્થેશિયા આપતી વખતે anesthesiologist (એનેસ્થેશિયોલોજિસ્ટ) અને nursing team (નર્સિંગ ટીમ) બંનેનું મુખ્ય કાર્ય પેશન્ટની safety (સેફ્ટી), airway (એરવે) અને vital signs (વાઇટલ સાઇન્સ) જાળવી રાખવું છે.
યોગ્ય pre-anesthetic preparation (પ્રી એનેસ્થેટિક તૈયારી), dose calculation (ડોઝ કૅલ્ક્યુલેશન) અને post-anesthetic care (પોસ્ટ એનેસ્થેટિક કેર) દ્વારા પેશન્ટની સલામતી અને સર્જરીની સફળતા Ensure થાય છે.

પોસ્ટ ઓપરેટીવ કેર (Post Operative Care) :

ઇન્ટ્રોડક્શન (Introduction):

• પોસ્ટ ઓપરેટીવ કેર (Post Operative Care) એટલે સર્જરી (Surgery) પછી પેશન્ટ માટે આપવામાં આવતી તમામ પ્રકારની મેડીકલ અને ફીઝીકલ કેર. આ ટાઇમ લાઇફટાઇમ ઇમ્પોર્ટન્ટ હોય છે કારણ કે પ્રોપર કેર વગર ઇન્ફેક્શન (Infection), બ્લિડિંગ (Bleeding), પેઇન (Pain), અથવા કોમ્પ્લીકેશન્સ (Complications) થવાની શક્યતા વધારે હોય છે. પેશન્ટ નું પ્રોપર રિકવરી (Recovery) એન્સ્યોર કરવું એનો મેઇન એઇમ છે.

પોસ્ટ ઓપરેટીવ કેરના કી કમ્પોનન્ટ્સ (Key Components of Post Operative Care):

1.વાઇટલ સાઇન મોનીટરીંગ (Vital Signs Monitoring):

• સર્જરી પછી રેગ્યુલર રીતે વાઇટલ સાઇન એટલે બીપી (BP : Blood Pressure), પલ્સ રેટ (Pulse Rate), રેસ્પિરેટ્રી રેટ (Respiratory Rate), અને બોડી ટેમ્પરેચર (Body Temperature) ચેક કરવું જરૂરી છે. આથી કોઇપણ કોમ્પ્લીકેશન (Complication) પહેલેથી આઇડેન્ટીફાઇ કરી શકાય છે.

2.પેઇન મેનેજમેન્ટ (Pain Management):

• પોસ્ટ ઓપરેટીવ પેઇન (Post Operative Pain) ની સિવ્યારિટી ઓછી કરવા માટે એનાલજેસિક્સ (Analgesics) અને ઓપોઇડ્સ (Opioids) જેવી મેડીકેશન્સ નો યુઝ થાય છે. પેઇન સ્કોર (Pain Score) માપીને મેડીકેશન્સ આપવી એ ઇમ્પોર્ટન્ટ હોય છે જેથી પેશન્ટ કમ્ફર્ટેબલ અનુભવ કરે.

3.વુન્ડ કેર (Wound Care):

• સર્જરી પછીના વુન્ડ (Wound) ની રેગ્યુલર ક્લીનીન્ગ અને ડ્રેસિંગ (Dressing) જરૂરી છે. સ્ટરાઇલ ટેક્નિક (Sterile Technique) અપનાવવી પડે છે જેથી ઇન્ફેક્શન (Infection) ન થાય. દરરોજ રિસ્ક નું ઇન્પેક્શન (Inspection) અને કોઇ પણ રેડનેસ કે પસ (Pus) જેવા સિમ્પટોમ્સ દેખાય તો ઇમીડીયેટ્લી મોનીટરીંગ કરવું.

4.ફ્લૂઇડ એન્ડ ઇલેક્ટ્રોલાઇટ બેલેન્સ (Fluid and Electrolyte Balance):

• સર્જરી દરમિયાન કે પછી બોડી માં Water અને આઇ.વી. ફ્લૂઇડ્સ (IV Fluids) આપવામાં આવે છે. સોડિયમ (Sodium), પોટેશિયમ (Potassium), કલોરાઇડ (Chloride) વગેરેનું લેવલ કન્ટીન્યુઅસ મોનીટરીંગ કરવું.

5.રેસ્પિરેટ્રી કેર (Respiratory Care):

• લંગ્સ માં ઇન્ફેક્શન પ્રીવેન્ટ કરવા માટે સ્પાયરોમેટ્રી (Spirometry), ડીપ બ્રીધિંગ એક્સરસાઇઝ (Deep Breathing Exercises) અને ઇન્સેન્ટિવ સ્પાયરોમિટર (Incentive Spirometer) નો ઉપયોગ કરવો. ખાસ કરીને Anesthesia (એનેસ્થેસિયા) લીધા પછી શ્વાસ લેવામાં તકલીફ હોય તે પેશન્ટમાં જરૂરી.

6.એમ્બ્યુલેશન અને ફિઝિકલ એક્ટિવિટી (Ambulation and Physical Activity):

• પેશન્ટ ને વહેલી તકે બેડ પરથી ઊભા રહીને ચાલવા માટે એન્કરેજ કરવા જોઇએ. લાંબો સમય સુઇ રહેવાથી ડીપ વેન થ્રોમ્બોસિસ (Deep Vein Thrombosis : DVT) અને પલ્મોનરી એમ્બોલીઝમ (Pulmonary Embolism) જેવી કન્ડિશન અરાઇઝ થાય.

7.ન્યુટ્રિશનલ સપોર્ટ (Nutritional Support):

• સર્જરી પછીનું ન્યુટ્રીશન (Nutrition) Most ઇમ્પોર્ટન્ટ હોય છે. શરૂઆતમાં ક્લિયર લિક્વિડ ડાયટ (Clear Liquid Diet), ત્યારબાદ સોફ્ટ ડાયટ (Soft Diet) અને પછી નોર્મલ ડાયટ (Normal Diet) આપવામાં આવે છે. બોડીની એનર્જીની જરૂરિયાત અને વુન્ડ હિલિંગ (Wound Healing) માટે પ્રોપર ન્યુટ્રીશન પૂરું પાડવું.

8.મેન્ટલ અને સાઇકોલોજિકલ સપોર્ટ (Mental and Psychological Support):

• કેટલાક પેશન્ટ સર્જરી પછી એન્ઝાયટી (Anxiety), ડિપ્રેશન (Depression), અથવા ડિલીરિયમ (Delirium) અનુભવતાં હોય છે. માટે તેમનું કાઉન્સેલિંગ (Counseling), સપોર્ટિવ થેરાપી (Supportive Therapy) જરૂરી છે.

9.મેડિકેશન મેનેજમેન્ટ (Medication Management):

• સર્જરી પછી આપવામાં આવતી દવાઓ : જેમ કે એન્ટીબાયોટિક્સ (Antibiotics), એનાલજેસિક્સ (Analgesics), એન્ટીકોએગ્યુલન્ટ્સ (Anticoagulants) વગેરેનું પ્રોપર ટાઇમે અને પ્રોપર અમાઉન્ટમા પાલન કરવું ઇમ્પોર્ટન્ટ હોય છે.

10.ડિસ્ચાર્જ પ્લાનિંગ અને ફોલોઅપ (Discharge Planning and Follow-Up):

• પેશન્ટ ડિસ્ચાર્જ (Discharge) થાય ત્યારે તેને ઘર પર કઇ કેર રાખવી, કઇ દવા ક્યારે લેવી, અને ફોલોઅપ વિઝિટ (Follow-Up Visit) ક્યારે રાખવી તે અંગે ક્લીયર ઇન્ફોર્મેશન આપવી.
• પોસ્ટ ઓપરેટીવ કેર (Post Operative Care) એ માત્ર એક મેડીકલ પ્રોસીઝર નહીં પણ પેશન્ટને ફરીથી નોર્મલ લાઇફસ્ટાઇલમા પાછો લાવવાની પ્રોસેસ છે. પ્રોપર મોનીટરીંગ, પેઇન કન્ટ્રોલ, ઇન્ફેક્શન થી પ્રીવેન્શન અને મેન્ટલી કોર્પોરેશન થી પેશન્ટનું હેલ્થ રિહેબીલીટેશન શક્ય બને છે. દરેક મેડીકલ સ્ટાફ અને ફેમિલી મેમ્બર માટે આ કેર સમજવી અને પ્રોપર રીતે ઇમ્પ્લીમેન્ટેશન મૂકી શકાય તે જરૂરી છે.

પોસ્ટ ઓપરેટીવ પછી પેશન્ટની કેર (Postoperative Care for the Patient) :

• સર્જરી (Surgery) પછીની કેર એટલે કે પેશન્ટની કમ્પ્લીટ્લી રીતે રિકવરી (Recovery) માટે જરૂરી તમામ મેડીકલ તથા હેલ્પફુલ મેઝર્સ. આ સમયગાળામાં પેશન્ટની કન્ડીશન (Condition) પર Close Observation રાખવી અને ઇન્ફેક્શન (Infection), બ્લીડિંગ (Bleeding), પેઇન (Pain) જેવી કોમ્પ્લીકેશન્સ થી Prevent કરવું એ અત્યંત જરૂરી છે.

1.વાઇટલ સાઇન મોનીટરીંગ (Monitoring of Vital Signs):

• ટેમ્પરેચર (Temperature), પલ્સ (Pulse), બ્લડ પ્રેશર (Blood Pressure) અને રેસ્પિરેટ્રી રેટ (Respiratory Rate) ની રેગ્યુલર તપાસ જરૂરી છે.
• આ અમાઉન્ટમાં કોઇપણ એબનોર્માલિટીસ મળી આવે તો ઇમીડીયેટ્લી મેડીકલ ઇન્ટરવેન્શન જરૂરી બને છે.

2.પેઇન મેનેજમેન્ટ (Pain Management):

• પેશન્ટને પેઇનથી રિલીફ આપવા માટે એનાલ્જેસિક્સ (Analgesics) જેવી મેડીકેશન્સ આપી શકાય છે.
• પેઇનની સિવ્યારિટી પ્રમાણે મોરફિન (Morphine) અથવા અન્ય ઓપોઇડ (Opioid) દવાઓ અપાતી હોય છે.
• પેશન્ટનું પેઇન સ્કોર (Pain Score) મોનીટર કરવો જરૂરી છે.

3.વુન્ડ કેર (Wound Care):

• સર્જરી કરેલી જગ્યા નું રેગ્યુલર ડ્રેસિંગ (Dressing) ખૂબ જ ઇમ્પોર્ટન્ટ હોય છે.
• ઇન્ફેક્શનથી બચવા માટે એન્ટિસેપ્ટિક (Antiseptic) ઉપયોગમાં લેવાય છે.
• વુન્ડમાં રેડનેસ (Redness), સ્વેલિંગ (Swelling), ડીસ્ચાર્જ (Discharge) જોવા મળે તો તરત મેડીકલ પર્સનલ ને જાણ કરવું.

4.ફ્લૂઇડ અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ બેલેન્સ (Fluid and Electrolyte Balance):

• પેશન્ટને આઈ.વી. (IV) થેરાપી દ્વારા જરૂરી ફ્લૂઇડ આપવામાં આવે છે.
• સોડિયમ (Sodium), પોટેશિયમ (Potassium), ક્લોરાઇડ (Chloride) જેવા ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સનું લેવલ મોનીટર કરવું જરૂરી છે.

5.મોબિલાઇઝેશન (Mobilization):

• લાંબા સમય સુધી પેશન્ટને લાઈડાઉન રાખવાથી થ્રોમ્બોસિસ (Thrombosis) જેવી Problems થઈ શકે છે.
• એટલેજ શક્ય તેટલું વહેલી તકે પેશન્ટને બેસાડવું અને ધીમે ધીમે ચાલવાનું કહવું જરૂરી છે.

6.પોસ્ટઓપરેટિવ ડાયટ મેનેજમેન્ટ (Postoperative Diet Management):

• શરૂઆતમાં ક્લિયર લિક્વિડ ડાયટ (Clear Liquid Diet) અપાય છે.
• ત્યારબાદ ગ્રેજ્યુઅલી સોફ્ટ ફૂડ (Soft Food) અને પછી નોર્મલ ડાયટ (Normal Diet) શરૂ થાય છે.
• નોઝીયા (Nausea), વોમિટિંગ (Vomiting) અથવા બ્લોટિંગ (Bloating) જોવા મળે તો ડાયટ બદલવામાં આવે છે.

7.રેસ્પિરેટ્રી કેર (Respiratory Care):

• લાંબો સમય સુતેલા પેશન્ટને લંગ્સમાં ઇન્ફેક્શન થવાની શક્યતા રહે છે.
• તેને કફીન્ગ માટે કહેવું (Coughing) અને સ્પાઇરોમેટ્રી (Spirometry) કરાવવી ઉપયોગી છે.
• ડીપ બ્રીધીન્ગ એક્સરસાઇઝ (Deep Breathing Exercises) પણ ઇમ્પોર્ટન્ટ છે.

8.સાઇકોલોજિકલ સપોર્ટ (Psychological Support):

• સર્જરી પછી પેશન્ટ ડિપ્રેશન (Depression), એન્ઝાઇટી (Anxiety) અનુભવતો હોય છે.
• ફેમિલી સપોર્ટ અને કાઉન્સેલિંગ (Counseling) ખુબ હેલ્પફુલ સાબિત થાય છે.

9.ડ્રગ થેરાપી (Drug Therapy):

• એન્ટીબાયોટિક્સ (Antibiotics), પેઇન કિલર્સ (Painkillers),એન્ટી-એમેટિક્સ (Anti-emetics) જેવી મેડીસીન્સ ટાઇમ્લી આપવી.
• તમામ દવાઓ ડોઝ, રૂટ અને ટાઈમ મુજબ આપવી જરૂરી છે.

10.ડિસ્ચાર્જ પ્લાનિંગ અને ફોલોઅપ (Discharge Planning and Follow-up):

• પેશન્ટને ડિસ્ચાર્જ કરતાં પહેલાં wound care, મેડિકેશન્સ (Medications) અને ફોલોઅપ (Follow-up) વિશે કમ્પ્લીટ્લી ઇન્ફોર્મેશન આપવી.

• ટાઇમ્લી મેડીકલ તપાસ માટે હાજર રહેવું જરૂરી છે.
• સર્જરી પછી પેશન્ટની કેર લેવી એ તેની રિકવરી માટે એટલી જ ઇમ્પોર્ટન્ટ હોય છે જેટલી કે સર્જરી. પ્રોપર્લી મોનિટરિંગ, મેડીકેશન, વુન્ડ કેર, ડાયટ અને મેન્ટલ સપોર્ટ વડે પેશન્ટ ની હેલ્થ ઝડપથી અને સુરક્ષિત રીતે ઇમ્પ્રુવ થય શકે છે.

Complications After Surgery (કોમ્પ્લીકેશન્સ આફ્ટર સર્જરી):

• સર્જરી (Surgery) પછી પેશન્ટ (Patient) માં વિવિધ પ્રકારની કોમ્પ્લીકેશન્સ (Complications) થઈ શકે છે. આ કોમ્પ્લીકેશન્સ સામાન્ય રીતે પ્રોપર પોસ્ટ-ઓપરેટિવ કેર (Post-Operative Care) ન મળવાથી, ઇન્ફેક્શન (Infection), એનેસ્થેશિયા (Anaesthesia) રિએકશન, બ્લડ લોસ (Blood Loss) અથવા પેશન્ટની ફીઝીકલ કન્ડિશનના બગાડથી થતી હોય છે.

1) Hemorrhage (હેમોરેજ)

Definition (ડેફીનેશન):

• સર્જરી પછી ઇન્ટર્નલ (Internal) કે એક્સટર્નલ (External) રીતે બ્લડ વહી જવું એ હેમોરેજ કહેવાય છે. જો બ્લડિંગ વધારે થાય તો પેશન્ટમાં શોક (Shock) આવવાની શક્યતા રહે છે.

Signs and Symptoms (લક્ષણો):

• પેલર (Pallor) – ચહેરા પર પીળાશ
• ટેચીકાર્ડિયા (Tachycardia) – હૃદયની ધબકારા વધવું
• હાઇપોટેન્શન (Hypotension) – બ્લડ પ્રેશર ઘટવું
• રેસ્ટલેસનેસ (Restlessness)
• કોલ્ડ ક્લેમી સ્કિન (Cold clammy skin)

Management (મેનેજમેન્ટ):

• બ્લડ લોસ કન્ટ્રોલ કરવો
• વાઇટલ સાઇન (Vital Signs) મોનિટર કરવા.
• ઈન્ટ્રાવેનસ (IV) ફ્લુઇડ અને બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન આપવું
• સર્જનને ઇમીડીયેટ્લી જાણ કરવી

2) Shock (શોક)

Definition (ડેફીનેશન):

• બ્લડ વોલ્યુમ ઘટવાથી, ઈન્ફેક્શન (Infection) અથવા એનિસ્થેશિયા (Anaesthesia) રિએક્શન્સથી થતી લાઇફ થ્રીએટનીન્ગ કન્ડિશન “શોક” કહેવાય છે.

Signs and Symptoms (લક્ષણો):

• રેપિડ પલ્સ (Rapid Pulse)
• લો બ્લડ પ્રેશર (Low Blood Pressure)
• કોલ્ડ અને પેલ સ્કિન (Cold & Pale Skin)
• ઓલિગ્યુરિયા (Oliguria – યુરિન ઓછું થવું)

Management (મેનેજમેન્ટ):

• પેશન્ટને સુપાઇન (Supine) પોઝિશનમાં લેઇ ડાઉન કરવું
• ઓક્સિજન (Oxygen) આપવું
• ઈન્ટ્રાવેનસ (IV) ફ્લુઇડ આપવી
• ડૉક્ટર ઓર્ડર મુજબ વાસોપ્રેસર (Vasopressor) ડ્રગ આપવી

3) Infection (ઇન્ફેક્શન):

Definition (ડેફીનેશન):

• સર્જરી સાઇટ પર બેક્ટેરિયલ કન્ટેમિનેશન થવાથી ઇન્ફેક્શન થાય છે.

Signs and Symptoms (લક્ષણો):

• ઇન્સિઝન સાઇટ પર રેડનેસ (Redness), સ્વેલિંગ (Swelling) અને પેઇન (Pain)

• ફીવર (Fever)
• પ્યુરુલેન્ટ ડિસ્ચાર્જ (Purulent Discharge)

Management (મેનેજમેન્ટ):

• એસેપ્ટિક ટેકનિક (Aseptic Technique) સ્ટ્રીક્લી ફોલો કરવી
• એન્ટીબાયોટિક (Antibiotic) આપવી
• ડ્રેસિંગ રેગ્યુલર રીતે ચેન્જ કરવું
• વાઇટલ સાઇન મોનિટર કરવી

4) Wound Dehiscence (વાઉન્ડ ડીહિસેન્સ):

Definition (ડેફીનેશન):

• વુન્ડ (Wound) ના સ્યુચર (Suture) તૂટી જવાથી અથવા વધુ ટેન્શનથી ઇન્સિઝન સાઇટ (Incision Site) ખુલ્લી થઈ જવાથી આ કન્ડિશન બને છે.

Signs and Symptoms (સાઇન એન્ડ સિમ્પ્ટોમ્સ):

• ઇન્સિઝન સાઇટ ખુલ્લું પડી જવું
• સીરોઝ બ્લડ ડિસ્ચાર્જ (Serosanguinous Discharge)
• પેઇન અને ફીવર

Management (મેનેજમેન્ટ):

• વુન્ડ (Wound) ને સ્ટેરાઇલ ડ્રેસિંગથી કવર કરવું.
• પેશન્ટને સપોર્ટિવ કેર આપવી.
• ડૉક્ટરને તરત જાણ કરવી.
• જો એવિસ્સરેશન (Evisceration) થાય તો ઇન્ટેસ્ટાઇન (Intestine) ને વોર્મ સલાઇન ગોઝથી કવર કરવી

5.Deep Vein Thrombosis (ડીપ વેઇન થ્રોમ્બોસિસ – DVT):

Definition (ડેફીનેશન):

• પોસ્ટ-ઓપરેટિવ પેશન્ટ લાંબો સમય બેડ રેસ્ટમાં રહે તો લોઅર લિમ્બ વેઇન (Lower Limb Vein) માં બ્લડ ક્લોટ (Blood Clot) બને છે.

Signs and Symptoms (લક્ષણો):

• કૅલ્ફ પેઇન (Calf Pain)
• સ્વેલિંગ (Swelling)
• લોકલ ટેમ્પરેચર વધવું

Management (મેનેજમેન્ટ):

• અર્લી મોબિલાઇઝેશન (Early Mobilization) કરાવવી
• એન્ટી-કોઓગ્યુલન્ટ (Anticoagulant) થેરાપી આપવી
• પેશન્ટને લેગ એલિવેશન (Leg Elevation) કરાવવી
• ઇલાસ્ટિક સ્ટોકિંગ પહેરાવવી

6) Pulmonary Complications (પલ્મોનરી કોમ્પ્લીકેશન્સ):

Types (પ્રકાર):

• Atelectasis (એટેલેક્ટેસિસ)
• Pneumonia (ન્યુમોનિયા)
• Pulmonary Embolism (પલ્મોનરી એમ્બોલિઝમ)

Signs and Symptoms (લક્ષણો):

• શોર્ટનેસ ઓફ બ્રીધ (Shortness of Breath)
• કફ (Cough)
• ફીવર (Fever)
• ચેસ્ટ પેઇન (Chest Pain)

Management (મેનેજમેન્ટ):

• ડીપ બ્રીધિંગ એક્સરસાઇઝ (Deep Breathing Exercise) કરાવવી
• ઇન્સેન્ટિવ સ્પાઇરોમેટ્રી (Incentive Spirometry) કરાવવી
• અર્લી એમ્બ્યુલેશન (Ambulation)
• ઓક્સિજન થેરાપી (Oxygen Therapy) આપવી

7) Urinary Retention (યુરિનરી રિટેન્શન):

Definition (ડેફીનેશન):

• એનિસ્થેશિયા (Anaesthesia) અથવા નર્વ ઇમ્પેરમેન્ટ (Nerve Impairment) ને કારણે યુરિન પાસ ન થવું.

Management (મેનેજમેન્ટ):

• બ્લાડર ટ્રેઇનિંગ (Bladder Training) કરાવવું
• વોર્મ કોમ્પ્રેસ (Warm Compress) આપવી
• જરૂરી હોય તો કેટેથરાઇઝેશન (Catheterization) કરવું

8) Nausea and Vomiting (નોઝિયા અને વોમિટિંગ):

Causes (કારણ):

• એનિસ્થેશિયા (Anaesthesia), પેઇન (Pain), મેડિકેશન (Medication) અથવા ગેસ્ટ્રિક ઇરિટેશન (Gastric Irritation) થી થાય છે.

Management (મેનેજમેન્ટ):

• એન્ટી-એમેટિક (Antiemetic) ડ્રગ આપવી
• ફૂડ ધીમે ધીમે ઈન્ટ્રોડ્યુસ કરવો
• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશનમાં રાખવા

પોસ્ટ-ઓપરેટિવ કોમ્પ્લીકેશન્સ પ્રીવેન્ટ કરવા માટે જરૂરી છે –
સાવધાનીપૂર્વકની પોસ્ટ-ઓપરેટિવ કેર (Post-Operative Care)
એસેપ્ટિક ટેકનિક (Aseptic Technique)
અર્લી મોબિલાઇઝેશન (Early Mobilization)
વાઇટલ સાઇન મોનિટરિંગ (Vital Sign Monitoring)
અને ડૉક્ટર ઓર્ડર મુજબ મેડિકેશન (Doctor Ordered Medication)

ટાઇમ્લી નર્સિંગ ઈન્ટરવેન્શન (Nursing Intervention) અને ટીમ વર્કથી પેશન્ટની રીકવરી (Recovery) સેફ અને ઇમીડીયેટ્લી બને છે.