Q-1

a. Define Aneurysm., એન્યુરીઝમની વ્યાખ્યા આપો.03

એન્યુરિઝમને ‘એન્યુરિઝમલ ડાયલેટેશન’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.બ્લડ વેસેલ્સની વોલમાં આવેલ વીક પોઇન્ટ પર લોકલાઇઝ બલજીંગ, બલુનિંગ અથવા સેક લાઇક સ્ટ્રકચર જોવા મળે છે જેને ‘એન્યુરિઝમ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.એન્યુરિઝમ એ આર્ટરીની બધી સાઇઝમાં જોવા મળે છે.એન્યુરિઝમ મુખ્યત્વે એરોટા જોવા મળે છે. આ ઉપરાંત તે બ્રેઇન, હાર્ટ, ઇન્ટેસટાઇન, સ્પ્લીનના પાછળના ભાગમાં બ્લડ સપ્લાય કરતી આર્ટરી પણ જોવા મળે છે.એન્યુરિઝમ રફચર થવાને કારણે ઇન્ટર્નલ બ્લિડિંગ અને સ્ટ્રોક જેવી કન્ડિશન જોવા મળે છે જે એક ફેટાલ કન્ડીશન છે.

b. Write signs and symptoms of Aneurysm. એન્યુરીઝમનાં ચિન્હો અને લક્ષણો લખો.04

એન્યુરિઝમમાં જોવા મળતા સાઇન અને સિમ્પ્ટમ્સ એ એન્યુરિઝમના લોકેશન પર આધાર રાખે છે.

સેરેબ્રલ એન્યુરિઝમ :

સેરેબ્રલ એન્યુરિઝમ એ સ્મોલ હોય ત્યારે કોઇ પણ પ્રકારના સિમ્પ્ટમ્સ જોવા મળતા નથી. સેરેબ્રલ એન્યુરિઝમ રફચર થવાને કારણે નીચે મુજબના સાઇન અને સિમ્પ્ટમ્સ જોવા મળે છે :

• સડન એન્ડ સિવીયર હેડએક (વર્સ્ટ હેડએક ઓફ વનસ લાઇફ)
• નોઝિયા એન્ડ વોમિટીંગ
• સ્ટીફ નેક
• બ્લર ઓર ડબલ વિઝન
• સેન્સીટીવીટી ટુ લાઇટ
• સિઝર
• લોસ ઓફ કોનસિયસનેસ
• દ્રુપીંગ ઓફ આઇલીડ
• કન્ફ્યુઝન
• ડીફીકલ્ટી ઇન સ્પીકિંગ

થોરાસિક એઓર્ટિક એન્યુરિઝમ :

• ચેસ્ટ પેઇન (ટીપીકલી ઇન બેક એન્ડ સાઇડ)
• કફીંગ
• શોર્ટનેસ ઓફ બ્રિથ
• હોર્સનેસ
• ડિફિકલ્ટી ઇન સ્વેલોવિંગ

એબ્ડોમિનલ એઓર્ટિક એન્યુરિઝમ :

• ડીપ કોન્સ્ટન્ટ પેઇન ઇન એબ્ડોમેન ઓર ઓન ધ સાઇડ અને બેક ઓફ એબ્ડોમેન
• પલ્સેટિંગ ફીલ નીયર ધ નેવલ (નાભિ)
  એબ્ડોમિનલ એઓર્ટિક એન્યુરિઝમ રફચર થવાને કારણે નીચે મુજબના સિમ્પ્ટમ્સ જોવા મળે છે :
• સિવીયર પેઇન ઇન એબ્ડોમેન એન્ડ બેક
• નોઝિયા
• વોમિટીંગ
• સ્વેટી સ્કીન
• રેપિડ હાર્ટ રેટ વેન સ્ટેન્ડિંગ
• ઇન્ટર્નલ બ્લિડિંગ

પેરિફરલ એન્યુરિઝમ :

• પેઇન એન્ડ સ્વેલિંગ ઇન લિમ્બ
• પલ્સેટિંગ લંપ ઇન એરિયા ઓફ એન્યુરિઝમ
• કોલ્ડ ફિટ, ટોસ ઓર ફિંગર

જનરલ સિમ્પ્ટમ્સ :

• સડન એન્ડ ઇનટેન્સ પેઇન
• ડ્રોપ ઇન બ્લડ પ્રેશર
• શોક
• લોસ ઓફ કોનસીયસનેસ

C. Write about nursing management and prevention of Aneurysm. એન્યુરીઝમનું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ અને અટકાવવાનાં પગલાં લખો.05

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ (Nursing Management):

1) વાઇટલ સાઇન્સ મોનિટરિંગ (Vital Signs Monitoring):

પેશન્ટનુ બ્લડપ્રેશર, હાર્ટ રેટ, રેસ્પિરેટ્રી રેટ અને ઓક્સિજન સેચ્યુરેશનનું રેગ્યુલર મોનિટરિંગ કરવું જરૂરી છે. કોઈ પણ અચાનક ફેરફાર રપ્ચર તરફ ઈંડિકેટ કરી શકે છે.

2) પેઇન અસેસમેન્ટ અને મેનેજમેન્ટ (Pain Assessment ane Management):

પેશન્ટ દ્વારા અનુભવાતા પેઇનનું સતત અસેસમેન્ટ કરવું અને ઓર્ડર મુજબ એનાલજેસિક્સ મેડીકેશન એડમીનિસ્ટર કરવું.

3) બ્લડપ્રેશર કંટ્રોલ (Blood Pressure Control):

હાઇ બ્લડપ્રેશર એન્યુરિઝમના રપ્ચર માટે મોટો રિસ્ક ફેક્ટર છે. તેથી એન્ટીહાયપરટેન્સિવ મેડીકેશનથી બ્લડપ્રેશર કંટ્રોલ કરવું.

4) ન્યુરોલોજીકલ ઓબ્ઝર્વેશન (Neurological Observation):

જો એન્યુરિઝમ બ્રેઇનમાં હોય તો કોન્સીયસનેસ લેવલ, પ્યુપિલ્સ, મૂવમેન્ટ અને સીઝર એક્ટિવિટીનું મોનિટરિંગ કરવું.

5) પ્રિ-ઓપરેટિવ કેર (Pre-operative Care):

પેશન્ટ અને ફેમિલીને સર્જરી અંગે એડવાઇઝ કરવી, ઇન્ફોર્મ્ડ કન્સેન્ટ લેવું, નિલ બાય માઉથ રાખવું અને જરૂરી લેબ ઇન્વેસ્ટિગેશન્સ પૂર્ણ કરાવવી.

6) પોસ્ટ-ઓપરેટિવ કેર (Post-operative Care):

સર્જરી પછી બ્લીડિંગ, ઇન્ફેક્શન, રિપરફ્યુઝન ઈન્જ્યુરી, યુરિન આઉપુટ અને સાઇન ઓફ શોક માટે મોનિટરિંગ કરવું. પેશન્ટની મોબિલાઈઝેશન અને ન્યૂટ્રિશનલ સપોર્ટ પર ધ્યાન આપવું.

7) એજ્યુકેશન અને સાઇકલોજીકલ સપોર્ટ (Education ane Psychological Support):

પેશન્ટ અને તેના ફેમિલી મેમ્બર્સને એન્યુરિઝમ વિષે જાણકારી આપવી, ટ્રીટમેન્ટ પ્રક્રિયા સમજાવવી અને થતી મેન્ટલ ડિસ્ટ્રેસ માટે સાઇકલોજીકલ સપોર્ટ પૂરો પાડવો.

પ્રીવેન્શન (Prevention):

1) હાઈ બ્લડપ્રેશર કંટ્રોલ કરવો (Control of High Blood Pressure):

હાઈપરટેન્શન એ એન્યુરિઝમનો મુખ્ય રિસ્ક ફેક્ટર છે. નિયમિત મોનિટરિંગ અને મેડીકેશનથી તેનું કંટ્રોલ આવશ્યક છે.

2) સ્મોકિંગ બંધ કરવું (Avoid Smoking):

સ્મોકિંગ બ્લડવેસલ્સને ડેમેજ કરે છે અને એન્યુરિઝમના ડેવલપમેન્ટ માટે જવાબદાર છે. પેશન્ટને સ્મોકિંગથી દૂર રહેવા માટે એડવાઇઝ કરવું.

3)હેલ્ધી ડાયેટ અને લાઈફસ્ટાઈલ એડોપ્ટ કરવી (Adopt Healthy Diet ane Lifestyle):

ફેટી અને કોલેસ્ટેરોલવાળા ફૂડને અવોઇડ કરવી, વેઇટ મેનેજમેન્ટ કરવી અને ડેઇલી એક્ટિવિટી રાખવી.

4) અલ્કોહોલના સેવનથી બચવું (Avoid Alcohol Abuse):

એલ્કોહોલ વધારે બ્લડપ્રેશર અને વાસ્ક્યુલર ડેમેજ માટે જવાબદાર છે.

5) ફેમિલી હિસ્ટ્રી હોય તો સ્ક્રીનિંગ (Screening for Family History):

પેશન્ટને જો ફેમિલિયલ એન્યુરિઝમ હોય તો સમયાંતરે અલ્ટ્રાસાઉન્ડ, સીટીસ્કેન અથવા એમઆરઆઈ જેવા ઇમેજિંગ ટેસ્ટ કરાવવું જોઈએ.

6) રેગ્યુલર મેડીકલ ચેકઅપ (Regular Medical Check-up):

હાઈ રિસ્ક પેશન્ટ જેમ કે હાઈપરટેન્સિવ, સ્મોકર કે ઓલ્ડ એજ પેશન્ટ માટે સ્ક્રીનિંગ અને રેગ્યુલર ફોલોઅપ કરવો.

એન્યુરિઝમ એ એક સાઇલેન્ટ પણ લાઇફ થ્રીએટનીંગ કન્ડિશન છે. રેગ્યુલર મોનિટરિંગ, પેશન્ટ એજ્યુકેશન, સમયસર ટ્રીટમેન્ટ અને લાઈફસ્ટાઈલ મોડિફિકેશનથી એન્યુરિઝમના રિસ્કને ઘટાડવો શક્ય છે. નર્સનું રોલ એ કન્સ્ટન્ટ ઓબ્ઝર્વેશન અને પેશન્ટની હોલિસ્ટિક કેર પ્રોવાઇડ કરવાનો છે જેથી પોટેન્સીયલ કોમ્પ્લિકેશન્સને અવોઇડ કરી શકાય.

OR

a. Define otitis media. એટાઈટીસ મીડિયાની વ્યાખ્યા લખો.03

ઓટાયટીસ મીડિયાએ ત્રણ વર્ડનો બનેલો છે. ઓટી એટલે ઇયર, આઇટીસ એટલે ઇન્ફ્લામેશન અને મિડિયા મિન્સ મીડલ ઇયર. મિડલ ઇયરના ઇન્ફેક્શન તથા ઇન્ફ્લામેશન ને ‘ઓટાયટીસ મીડિયા’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

“Otitis” means:=inflammation of the Ear.

“Media”Means :=middle.

મિડલ ઈયર ના ઇન્ફેક્શન અને ઇન્ફ્લામેશન ને ઓટાયટીસ મીડિયા (otitis media)કહેવામાં આવે છે.

આ ઇન્ફ્લામેશન એ sore throat , (cold) કોલ્ડ અથવા અધર અપર રેસ્પિરેટિવ ટ્રેક ઇન્ફેક્શન ( upper respiratory track infection)હોય ત્યાંથી મિડલ ઇયર માં સ્પ્રેડ થાય છે અને તે વાયરસ અથવા બેક્ટેરિયાના કારણે હોઈ શકે છે અને એક્યુટ અને ક્રોનિક ( Acute and Cronic)પણ હોઈ શકે છે.તેમાં ફ્લ્યુઈડનું એક્યુમિનેશન એ મિડલ ઇયરમાં થાય છે અને તેના કારણે થાય buldging થાય છે અને તે દુખાવો કરે છે.

## type ##

1)Acute otitis media:

એકયુટ ઓટાઇટીસ મીડિયાને Acute supurrative otitis media અથવા purulent otitis media પણ કહેવામાં આવે છે.એક્યુટ ઓટાઇટીસ મીડિયામાં એક્યુટ ઇન્ફેક્શન અને ઇન્ફ્લામેશન થાય છે.તેની તાત્કાલિક શરૂઆત અને થોડા સમય માટે હોય છે.આમાં એક્યુટ ઇન્ફેક્શન મિડલ ઈયર નું થાય છે અને તે છ અઠવાડિયા ( 6 week )ની અંદર સુધીમાં હોય છે.

2)Cronic otitis media:

Cronic otitis media ને ક્રોનિક સપ્યુરેટિવ ઓટાટીસ મીડિયા ( Cronic supurrative otitis media) પણ કહેવામાં આવે છે.ક્રોનિક સપ્યુરેટીવ ઓટાઇટીસ મીડિયામાં મિડલ ઈયર નું ઇન્ફેક્શન લાંબા સમય સુધીનું હોય છે અને તેમાં ઈયરની ટીશ્યુ ડેમેજ થાય છે અને cronic ઓટાઇટિસ મીડિયા એ એક્યુટ ઓઇટિસ મીડિયાના વારંવાર એપિસોડ આવવાના કારણે થાય છે.

ક્રોનિક ઓટાયટીસ મીડીયા એ મિડલ ઇયર માં ફ્લુઇડ નું એક્યુમ્યુલેશન થવાના કારણે થાય છે.અને મિડલ ઇયરના ઇન્ફેક્શનમાં માસ્ટરોઈડ બોનનું પણ ઈનવોલર્મેન્ટ હોય છે.

b. Write risk factors & clincial manifestations of otitis media. એટાઈટીસ મીડિયાનાં જોખમી પરિબળો અને લક્ષણો લખો.04

Risk Factors (રીસ્ક ફેક્ટર્સ):

Upper Respiratory Tract Infections (URTI) – અપર રેસ્પીરેટ્રી ટ્રેક ઇન્ફેક્શન.

Age < 3 years – ત્રણ વર્ષથી નાનાં બાળકોમાં વધારે જોખમ.

Bottle Feeding in Supine Position – સુપાઇન પોઝીશનમાં બોટલ ફીડિંગ કરાવવું.

Allergies or Sinusitis – એલર્જી અથવા સાઇનસ ઇન્ફેક્શન.

Exposure to Tobacco Smoke – ધૂમ્રપાનના ધુમાડા સાથે સંપર્ક.

Attending Day-care Centers – બાળ સદન (day-care)માં હાજરી.

Cleft Palate or Craniofacial Abnormalities – જન્મજાત ચહેરાની એબનોર્માલિટીસ.

Family History of Otitis Media – ફેમિલી ઇતિહાસ.

Clinical Manifestations (લક્ષણો):

Ear Pain (Otalgia) – કાનમાં તીવ્ર દુખાવું.

Fever – તાવ (ખાસ કરીને બાળકોમાં).

Hearing Loss – થોડીક સાંભળવામાં તકલીફ.

Irritability in Children – બાળકોમાં ચીડિયાપણું.

Ear Discharge (if perforation occurs) – કાનમાંથી પ્રવાહ થવો.

Fullness or Pressure in Ear – કાનમાં ભરાવ અથવા દબાવની લાગણી.

Tugging or Pulling at Ear – બાળક વારંવાર કાન ખેંચે છે.

Vertigo or Imbalance (in severe cases) – ચક્કર કે સંતુલનનો અભાવ.

Mnemonic to Remember Symptoms: “HEAR FIST UP”
H – Hearing loss
E – Ear discharge
A – Appetite loss
R – Red tympanic membrane
F – Fever
I – Irritability
S – Sleep disturbance
T – Tugging at ear
U – Unsteady balance
P – Pain in ear

c. Write about management of otitis media. એટાઈટીસ મીડિયા નુ મેનેજમેન્ટ લખો.05

Medical management of Otitis media.(ઓટાઇટીસ મીડિયા નું મેડિકલ મેનેજમેન્ટ):

• જો પેશન્ટ ને કોઇપણ બેક્ટેરિયલ ઇન્ફેક્શન દ્વારા ઓટાઇટીસ મીડિયાની કન્ડિશન થઇ હોય તો એન્ટિબાયોટિક મેડિસિન કરવી.
• જો પેશન્ટ ને પેઇન થતું હોય તો તેને રિલીવ કરવા માટે એનાલજેસીક મેડીસીન પ્રોવાઇડ કરવી.
• જો પેશન્ટ ને ફીવર ની કન્ડિશન હોય તો એન્ટિપાઇરેટિક મેડિસિન પ્રોવાઇડ કરવી.
• પેશન્ટ ને કોઇ પણ ઇન્ફ્લામેશન ની કન્ડિશન હોય તો એન્ટીઇન્ફ્લામેન્ટ્રી મેડિસિન પ્રોવાઇડ કરવી.
• જો પેશન્ટ ને કોઇ ઇન્ફ્લામેશન ના કારણે ઓટાઇટીસ મીડિયા ની કન્ડિશન થઈ હોય તો એન્ટિબાયોટિક તથા કોર્ટીકોસ્ટીરોઈડ ઇયર ડ્રોપ નુ ઇન્સ્ટીલેશન કરવુ ઇન્ફલાર્મેશન ને રીડ્યુસ કરવા માટે તથા ઇન્ફેક્શન સામે ફાઇટ કરવા માટે.
• અફેક્ટેડ ઇયરમાં વામૅ કમ્પ્રેશન પ્રોવાઇડ કરવું જેના કારણે પેઇન તથા ડિસ્કમ્ફર્ટ ને રિલીવ કરી શકાય.
• પેશન્ટ ને એડીક્યુએટ વોટર ઇન્ટેક કરવા માટે એંકરેજ કરવુ કે જેના કારણે ડિહાઇડ્રેશન ની કન્ડિશન પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

surgical management of Otitis media.(ઓટાઇટીસ મીડિયા નું સર્જીકલ મેનેજમેન્ટ):

1) ટીમ્પેનોસીન્ટેસીસ (Tympanocentesis):

ટીંપેનોસિન્ટેસીસ પ્રોસીજર માં નીડલ દ્વારા જે ફ્લુઇડ તથા પસ હોય તેને એસ્પિરેટ કરવામાં આવે છે. આ પ્રોસિઝર એ મુખ્યત્વે જો સ્મોલ અમાઉન્ટમા ફ્લુઇડ તથા પસ નું કલેક્શન થયું હોય ત્યારે કરવામાં આવે છે.

2) માયરીંગોટોમી/ ટીમ્પેનોટોમી(Myringotomy/ Tympanotomy):

આ પ્રોસિજર માં ટીંપેનીક મેમ્બરેન માં ઇન્સિઝન કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ મિડલ ઇયરમાં રહેલા ડેબ્રિસ તથા પસ ને ફોર્સેપ તથા ટ્યુબિંગ નો યુઝ કરી રીમુવ કરવામાં આવે છે.

ટયુબ નુ નેમ : ગ્રોમેટ ટ્યુબ.

3) માસ્ટોડેક્ટોમી (Mastectomy):

આ પ્રોસિજર એ મુખ્યત્વે જ્યારે મિડલ ઇયર માં થયેલું ઇન્ફેક્શન એ ખુબ ઇન્ક્રીઝ થઇ જાય ત્યારે પરફોર્મ કરવામાં આવે છે. માસ્ટોડેક્ટોમીમા માસ્ટોઇડ પ્રોસેસ પર ઇન્સીઝન મૂકવામાં આવે છે ત્યારબાદ મિડલ ઇયર ના અફેક્ટેડ એરિયા ને રીમુવ કરવામાં આવે છે.
માસ્ટોડેક્ટોમી ના બે ટાઇપ પડે છે

1) સિમ્પલ માસ્ટોડેક્ટોમી (Simple Mastectomy):

આમાં મુખ્યત્વે મિડલ ઇયર ના અફેટેડ એરિયાને જ રીમુવ કરવામાં આવે છે.

2) રેડીકલ માસ્ટોડેક્ટોમી (Radical Mastectomy):

રેડીકલ માસ્ટોડેટોમી એ ઇયર ના ત્રણ બોન, ટીઇમ્પેનિક મેમ્બ્રેન દૂર કરવા અને યુસ્ટેચીયન ટ્યુબ ના ઓપનિંગ ને ક્લોઝ કરવા માટે કરવામા આવે છે.

4) ઓટાલમ(Otalum):

ઓટાલમ પ્રોસીજર માં લેઝર નો યુઝ કરી ટીંપેનીક મેમ્બરેન માં સ્મોલ હોલ મેં બનાવવામાં આવે છે ઓટાલમ એ માયરીંગોટોમી ની અલ્ટર મેથડ છે. આ પ્રોસિજરમાં મિડલ ઇયર માં રહેલા ડેબ્રિસ ને રીમુવ કરવામાં આવે છે.

Nursing management of Otitis media (ઓટાઇટીસ મીડિયા નું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ):

• પેશન્ટ ના સિમ્ટોમ્સ નુ પ્રોપર્લી અસેસ કરવુ જેમ કે ઇયર પેઇન, ઇરીટેબીલીટી, ફીવર, તથા પેશન્ટ ની જનરલ હેલ્થ અસેસ કરવુ.
• પેશન્ટ ની ઇયર કેનાલ ને ઓબ્ઝર્વ કરવી કે તેમા કોઇપણ ઇન્ફ્લામેશન કે સ્વેલીંગ પ્રેઝન્ટ છે તથા ટેમ્પેનિક મેમ્બરેન માં કોઇપણ રેડનેસ છે કે નહીં તે અસેસ કરવુ.
• પેશન્ટ ની હીયરીંગ એક્યુટી પ્રોપર્લી અસેસ કરવી.
• પેશન્ટ સાથે સિમ્પલ લેંગ્વેજ, શોટૅ સેન્ટેન્સ તથા સ્લોલી સ્પીકિંગ કરવું.
• પેશન્ટ ની ઇયર કેનાલ માં કોઇપણ ડ્રેઇનેજ છે કે નહીં તેનું એક્ઝામિનેશન કરવું.
• જો પેશન્ટ ને પેઇન થતું હોય તો પ્રિસબ્સ્ક્રાઇબ કરેલી એનાલજેસીક મેડીસીન પ્રોવાઇડ કરવી.
  Ex : Acetaminophen,
  Ibuprofen.
• પેશન્ટ અને તેના ફેમેલી મેમ્બર્સ ને પેશન્ટ ની ડીઝીઝ કન્ડિશન , તેને થવા માટેના કારણો , તેના લક્ષણો તથા ચિન્હો અને તેને ટ્રીટમેન્ટ વિશે કમ્પ્લીટ ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• પેશન્ટ ને અફેટેડ સાઇડ પર લાઇંગ ડાઉન કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી જેના કારણે ઇયરમાં થતા પ્રેશર ને રીડયુઝ કરી શકાય.
• જો પેશન્ટ ને પેઇન તથા ડિસ્કમ્ફર્ટ થતું હોય તો ઇયર ની આજુબાજુ પ્રોપર્લી કંફર્ટ મેઝર્સ જેમકે વામૅ કમ્પ્રેસીસ તથા જેન્ટલ મસાજ કરવી જેથી પ્રેશન્ટ ને થતુ ડિસ્કંફર્ટ રીલીવ કરી શકાય.
• પેશન્ટ ના વાઇટલ સાઇન પ્રોપર્લી એસેસ કરવા.
• જો પેશન્ટ ને ફીવર ની કન્ડિશન હોય તો એન્ટિપાયરેટીક મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• પેશન્ટ નુ હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ મેઇન્ટેન રાખવા માટે પ્રોપર્લી ફ્લુઇડ ઇન્ટેક કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• પેશન્ટ ને હેન્ડલ કરતી વખતે પ્રોપર્લી હાઇજીનીક કન્ડિશન મેઇન્ટેન રાખવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી ન્યુટ્રીશનલ ફૂડ ઇન્ટેક કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• પેશન્ટ ને એન્ટિબાયોટિક મેડિકેશન પ્રોવાઇડ કરવી તથા ઇયર ડ્રોપ્સ નું ઇન્સ્ટીલેશન કરવું.
• પેશન્ટ ને પ્રોપરલી કમ્ફર્ટેબલ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.

Q.2

a. Explain about shock શોક વિશે સમજાવો.08

શોક એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં systemic બ્લડ પ્રેશર ઓછું હોવાના કારણે બ્લડ ,ઓક્સિજન, અને ન્યુટ્રીશન એ વાઇટલ ઓર્ગન સુધી પહોંચતું નથી તેના કારણે ઓર્ગન એ પૂરતા પ્રમાણમાં વર્ક કરી શકતું નથી અને તેને વર્ક કરવા માટે વધારે પ્રમાણમાં લોડ કરવો પડે છે જેથી બોડી એ શોકની કન્ડિશનમાં જાય છે.
☆ ☆Classification :
1)Decrese blood supply:=

a)cardiogenic shock (કાર્ડિયોજેનિક શોક)

b) Hypovolemic shock (હાઈપોવોલેમિક- શોક)

2)Abnormal blood supply:=

A) Septic shock(સેપ્ટિક શોક)

B) Allergic shock (એલર્જિક શોક)

C) Neurogenic shock (ન્યુરોજનિક શોક)

1)Decreased blood supply:=
A)cardiogenic shock: = આ પ્રકારના સોકમાં જ્યારે હદય એ પ્રોપર અમાઉન્ટમાં વર્ક કરી શકતું નથી તેના કારણે બોડીના બધા ભાગમાં પૂરતા પ્રમાણમાં જોઈતું હોય તેટલું બ્લડ પહોંચી શકતું નથી તેના કારણે શોકની કન્ડિશન ઉદભવે છે .
B)Hypovolemic shock :=આ કન્ડિશનમાં જ્યારે કોઈપણ કારણોસર શરીરમાંથી વધુ પ્રમાણમાં બ્લડ અથવા ફ્લ્યુઈડ લોસ થવાના કારણે બોડી માંથી ફ્લુઇડ પ્રમાણ ઓછું થતું જાય છે જેના કારણે શોકની કન્ડિશન આવે છે તેને હાઇપોવોલેમીક શોક કહે છે.
2)Abnormal blood supply:=
A)Septic shock:= આ પ્રકારનો શોક જ્યારે બોડીમાં કોઈપણ ભાગમાં કોઈપણ જીવાણુ એન્ટર થાય ત્યારે બોડીના તે ભાગમાં ઇન્ફેક્શન જોવા મળે છે તેના કારણે Septic શોક the ની કન્ડિશન જોવા મળે છે.
B)Allergic shock:=આ પ્રકારનું શોક એ એલર્જીક રીએક્શન થવાના કારણે જોવા મળે છે.
C)Neurogenic shock:=આ પ્રકારનો શોક એ નર્વસ સિસ્ટમમાં કોઈપણ પ્રકારના હેમરેજ અથવા ડેમેજ થવાના કારણે જોવા મળે છે.

2)Etiology:
☆malfunction of heart. ( માલફંક્શન ઓફ હાર્ટ)
☆myocardial infraction ( માયો કાર્ડિયલ ઇન્ફેક્શન),
☆Angina pectoris ( એન્જોયના પેક્ટોરીસ),
‌☆coronary aartery disease ( કોરોનરી આરટ્રી ડીઝીઝ),
‌☆structure diesease due to trauma( સ્ટ્રક્ચર ડીસિ ઝ ડયુ ટુ ટ્રોમા),
‌☆Cardiac arrest ( કારડીયાક અરેસ્ટ),
☆Abnormalality of lungs,
☆Dysfunction of lungs( ડીસ ફંકશન ઓફ લસ),
☆Pulmonary embolie( પલમોનરી એમબોલાય),
☆Atlectasis( એટ લેક્ટીસ),
☆Pneumonia( ન્યુ મોનિયા),
☆Thoracic injuries ( થોરેસીક ઇન્જરી),
☆Reduction in blood volume due to burns ,hemorrhage, diarrhea, vomiting, peritonitis. Etc

3)Clinical manifestation:

★ Reduce blood supply,
★ Anxiety,
★Cynosis,
★Rapid pulse,
★Nausea,
★Vomiting,
★Cold,white and clammy skin,
★Raspiration is Rapid or weak,
★Pulse is Rapid and weak,
★Pale face,
★low blood pressure,
★Decrese urin output,
★Metabolic acidosis.

4) medical management:
પેશન્ટની ઓક્સિજન આપવો.
પેશન્ટને આઈ વી લાઈન સેટ કરવી.
પેશન્ટની ઇન્ટ્રા વિનસ ફ્લુઇડ આપવું.
પેશન્ટને ઇમરજન્સી ડ્રગ આપવી.
પેશન્ટની બ્લડ સપ્લાય પ્રોવાઇડ કરવું જ્યારે ખૂબ જ વધુ પ્રમાણમાં બ્લડ લોસ થયું હોય ત્યારે બ્લડ આપવું ડિશરીધેમિયા હાઇપોટેન્શન ઓછું કરવા માટે.

જરૂર હોય તો પ્લેટ લેટ્સ અને કોઓગ્યુલન્ટ ફેક્ટર પેશન્ટને આપવા જેથી જો વધુ પ્રમાણમાં બ્લડનું લોસ થયું હોય તો પ્લોટીંગ ફેક્ટર તરીકે વર્ક કરે છે.

યુરીનરી કેથેટર ઇન્સર્ટ કરવું કે જેથી યુરીન આઉટપુટ જાણી શકાય.

પેશન્ટને સુપાઇન પોઝિશન આપવી અને પગને ઊંચા રાખવા આ પોઝિશન જો હેડમાં ઇન્જૂરી થઈ હોય તો કોન્ટ્રા ઈન્ડીકેશન હોય છે

5)Nursing management of patient with shock:=

• પેશન્ટનું વાઈટલ સ્ટેટસ મોનિટર કરવું.
• પેશન્ટની કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન આપવી.
• પેશન્ટની કમ્ફટેબલ ફુલ એન્વાયરમેન્ટ આપવું.
• પેશન્ટની ઓરલ હાઈજીન મેન્ટેન રાખવી.
• પેશન્ટનું ઇન્ટેક આઉટપુટ ચેક કરવું.
• પેશન્ટના રેસપી રેશન ચેક કરવા.
• પેશન્ટનું ઇસીજી મોનિટર કરવું.
• પેશન્ટના વાઈટલ સાઇન જેવા કે ટેમ્પરેચર પલ્સ રેસ્પિરેશન બ્લડ પ્રેશર મોનિટર કરવા.
• જો પેશન્ટને સેફટીક શોખ હોય તો સેફટીક શો ક હોય તો તેમને પ્રોપર એન્ટિબાયોટિક અને કુલ ઇન્વાર્મેન્ટ આપવું.
• પેશન્ટનું હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ મેઇન્ટેન રાખવું.
• પેશન્ટનું ન્યુટ્રીશન સ્ટેટસ મેન્ટેન રાખવું.

b. Write about breast self examination, બેસ્ટ સેલ્ફ એકઝામીનેશન વિશે લખો.04

Breast self examination એ બ્રેસ્ટમાં કોઈપણ પ્રકારના એબનોર્મલ માસ, લમ્પ અને ગાંઠા જેવું છે કે કેમ તે જોવા માટે કરવામાં આવે છે.
☆PURPOSES:
1) બ્રેસ્ટમાં કોઈપણ પ્રકારનું એબનોર્માલિટી છે કે કેમ તે જોવા માટે.
2) બ્રેસ્ટ નું કેન્સર છે કે કેમ તેનું વહેલી તકે ખયાલ લેવા માટે.

☆☆Time:
1) બ્રેસ્ટ સેલ્ફ એક્ઝામિનેશન એ સામાન્ય રીતે નોર્મલ વુમનમાં વર્ષમાં એક વખત કરવામાં આવે છે.
2) જો બ્રેસ્ટ કેન્સર હોય તો વર્ષમાં બે વખત કરવામાં આવે છે.
3) મેનોપોઝ સમયે મહિનામાં એક વખત કરવામાં આવે છે.
4) રીપ્રોડક્ટિવ એજ સમયે મહિનામાં એક વખત કરવામાં આવે છે.
☆☆બ્રેસ્ટ સેલ્ફ એક્ઝામિનેશન માટેના ટોટલ 5 સ્ટેપ છે:
☆1)step1: મિરર સામે ઊભું રહેવું.પછી બ્રેસ્ટની જોવું કે તેમાં કોઈપણ પ્રકારની એબનોરમાલીટી છે કે કેમ જેમ કે રેડનેસ ડિસ્ચાર્જ એબ નોર્મલ સાઈઝ inverted નીપલ છે કે કેમ તથા Swelling, ડિમ્પલિંગ bulging છે કે કેમ તે જુઓ આમ બ્રેસ્ટમાં કોઈપણ એબનોર્માલિટી છે કે કેમ તે જોવું.
☆Step2: આ સ્ટેપમાં હાથને માથા પાછળ રાખવા ત્યારબાદ હાથ વડે માથાને આગળ તરફ વળવું અને મિરરમાં જોવું કે બ્રેસ્ટની સેપ સાઈઝ સીમેટ્રિકલ છે કે કેમ તે જોવું.
☆Step 3: આ step માં હાથની કમર ઉપર રાખવા ત્યારબાદ આગળ તરફ ઝૂકી જાવું અને જોવુ કે Breast ની સાઈઝ સિમેન્ટરી એન્ડ કોઈ લમ્પ છે કે કેમ તે જોવું.
☆Step4 :
આ સ્ટેપમાં અરીસાની સામે ઉભવું.
ત્યારબાદ ડાબો હાથ ઊંચો કરો.
ત્યારબાદ જમણા હાથની ફર્સ્ટ થ્રી ફિંગર વડે ડાબી બાજુની બેસ્ટ ને palpate કરવી.
સૌથી પહેલા સર્ક્યુલર મોશનમાં palpate કરવું.
તેમાં બહારથી અંદરની તરફ પાલપેટ કરવું.
ત્યારબાદ નિપલ ને ક્વિઝ કરવું.
તેમાં કોઈપણ ડીસ્ચાર્જ છે કે કેમ તે જોવું.
હવે આવી જ રીતે જમણી બાજુની brest ne palpate કરવું.
આ સ્ટેપ દ્વારા Breast માં માં કોઈપણ લંપ,માસ છે કે કેમ તે ખ્યાલ આવે છે.
☆Step5:
ત્યારબાદ નીપલ ને squeeze કરવી એમાં કોઈ પણ ડીસ્ચાર્જ છે કે કેમ તે જોવું.
આમbreast self examination દ્વારા બ્રેસ્ટમાં કોઈપણ એબનોર્માલિટી છે કે કેમ તે આ સ્ટેપ પરથી ખ્યાલ આવે છે અને જો બ્રેસ્ટ કેન્સર થવાનું હોય તો તેનું પહેલી તકે ખ્યાલ આવે છે.

OR

a write about Hemorrhage હેમરેજ વિશે લખો.08

Hemorrhage:- હેમરેજ મિન્સ બ્લિડિંગ. જેમાં ડેમેજ થયેલ બ્લડ વેસેલ્સમાંથી બ્લડ લોસ થાય છે. જે બોડીની અંદર અથવા બહારની બાજુ જોવા મળે છે.

Types of hemorrhage:-

હેમરેજને મુખ્યત્વે બે ટાઇપમાં વહેચવામાં આવેલ છે :
1) એક્સ્ટરનલ હેમરેજ
2) ઇન્ટર્નલ હેમરેજ

1) એક્સ્ટરનલ હેમરેજ :-એક્સ્ટરનલ હેમરેજમાં બ્લિડિંગ એ વુંડ, એબ્રેશન અથવા ઇંન્જરી સાઇટ પરથી બોડીની બહારની છે તેમજ તે વિઝીબલ હોય છે.

2) ઇન્ટર્નલ હેમરેજ :- ઇન્ટર્નલ હેમરેજ માં બ્લિડિંગ એ બોડીની અંદરની બાજુ જોવા મળે છે. જેને એક્સ્ટરનલ હેમરેજની જેમ ઈમીડીયેટ વિઝીબલ કરી શકાતું નથી. જેમાં ઇન્ટ્રાક્રેનિયલ હેમરેજ, ગેસ્ટ્રો ઇનટેસટિનલ હેમરેજ, પલ્મોનરી હેમરેજનો સમાવેશ થાય છે.

✓ આર્ટરીયલ હેમરેજ : – આર્ટરીમાં જોવા મળતાં બ્લિડિંગને આર્ટરીયલ હેમરેજ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જે બ્રાઇટ રેડ કલરનું જોવા મળે છે. આર્ટરીયલ હેમરેજ એ સિવિયર તેમજ લાઇફ થ્રેટનિંગ હોય છે. જેને કન્ટ્રોલ કરવું મુશ્કેલ હોય છે.(કારણ કે આર્ટરીમાં બ્લડનું પ્રેશર વધારે હોય છે.

✓ વેનસ હેમરેજ : વેઇન જોવા મળતા બ્લિડિંગને ‘વેનસ હેમરેજ’ તરિકે ઓળખવામાં આવે છે. જે ડાર્ક રેડ કલરનું જોવા મળે છે. વેનસ હેમરેજ એ આર્ટરીયલ હેમરેજ કરતા લેસ સિવીયર હોય છે.

✓ કેપેલરી હેમરેજ : સ્મોલેસ્ટ બ્લડ વેસેલ્સ કેપેલરીમાં જોવા મળતા બ્લિડિંગને કેપેલરી હેમરેજ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. કેપેલરી હેમરેજમાં માઇનર કટ્સ અને એબ્રેશનમાંથી સ્મોલ માત્રામાં બ્લિડિંગ જોવા મળે છે.

Causes of hemorrhage

• ટ્રોમા ઓર ઇન્જરી (એક્સિડન્ટ, ફોલ ડાઉન, વાયોલન્સ)
• મેડિકલ કન્ડીશન (હિમોફિલિયા, બ્લડ ક્લોટ્ટિંગ ડિસઓર્ડર, લિવર ડીઝીસ)
• મેડીકેશન (બ્લડથિનર – વારફારીન, એસ્પિરિન)
• સર્જરી
• એન્યુરિઝમ
• હાઇ બ્લડ પ્રેશર
• કેન્સર
• અલ્સર
• ચાઇલ્ડ બર્થ Sign and symptoms of hemorrhage

✓ External bleeding

• બ્લિડિંગ ફ્રોમ ઓપન વૂંડ
• વિસીબલ બ્લિડિંગ
• બ્રૂઇસિંગ
• ડિસકલરેશન ઓફ સ્કીન
• સ્વેલિંગ અરાઉન્ડ અફેકટેડ એરિયા

✓ internal hemorrhage :

ઇન્ટ્રાક્રેનિયલ હેમરેજ :

• સિવિયર હેડએક
• કન્ફ્યુશન ઓર અલ્ટરમેન્ટલ સ્ટેટસ
• વિઝન પ્રોબ્લેમ
• સિઝર
• વિકનેસ ઓર નમ્બનેસ ઓન વન સાઇડ ઓફ બોડી

ગેસ્ટ્રો ઇન્ટેસટીનલ હેમરેજ :

• બ્લડ ઇન વોમિટીંગ
• બ્લડ ઇન સ્ટૂલ
• એબ્ડોમિનલ પેઇન એન્ડ સ્વેલિંગ

પલ્મોનરી હેમરેજ :

• બ્લડ ઓન કફ
• ચેસ્ટ પેઇન
• બ્રિથિંગ ડિફીકલ્ટી

✓ general symptoms :

• રેપિડ એન્ડ શેલો બ્રિથિંગ
• રેપિડ પલ્સ
• હાઇપોટેન્શન
• પેલ ઓર કલામી સ્કીન
• વીકનેસ
• ફટીગ
• ડીઝીનેસ
• લાઇટહેડનેસ
• Diagnostic evaluation of hemorrhage
• હિસ્ટ્રી કલેકશન
• ફિઝિકલ એક્સામીનેશન
• કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ
• કોએગ્યુલેશન સ્ટડી
• અલ્ટ્રાસાઉન્ડ
• CT scan
• MRI
• એન્જિયોગ્રાફિ
• એન્ડોસ્કોપી

Management of hemorrhage

ઇમીડીયેટ ફર્સ્ટ એડ કેર :

• એપ્લાય પ્રેશર : ક્લીન ક્લોથ અથવા બેન્ડેજનો ઉપયોગ કરીને બ્લિડિંગ સાઇટ પર પ્રેશર એપ્લાય કરવું. જેથી બ્લિડિંગને કન્ટ્રોલ કરી શકાય.
• એલીવેટ ધ એરિયા : જો લિમ્બમાંથી બ્લિડિંગ થતું હોય તો તેને હાર્ટ લેવલ સુધી એલીવેટ કરવો. જેથી તે એરિયાના બ્લડ ફ્લોને રિડયુસ કરી શકાય.
• ઇમમોબીલાઇઝ એરિયા : ઇન્જરી થયેલ એરિયાને ઇમમોબીલાઇઝ કરવો. જેથી ફરધર થતાં ડેમેજને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

✓ મેડિકલ મેનેજમેન્ટ :

માઇનર હેમરેજ :

• ટોપિકલ હિમોસ્ટેટિક એજન્ટ : માઇનર બ્લિડિંગને કન્ટ્રોલ કરવા માટે ગોઝ સાથે હિમોસ્ટેટિક એજન્ટ લગાવવું.
• સ્યુચર ઓર સ્ટેપલસ : સ્મોલ કટ્સ અને લેસરેશનને સ્યુચર અથવા સ્ટેપલસની મદદથી ક્યોર કરવામાં આવે છે.

મેજર હેમરેજ :

• ટુર્નિકેટ : સિવિયર લિમ્બ બ્લિડિંગ વાળા કેસમાં ઇન્જરી સાઇટની ઉપર ટુર્નિકેટ એપ્લાય કરવો. જેથી બ્લડ ફલોને કન્ટ્રોલ કરી શકાય.
• બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન : જો જરુર જણાય તો બ્લડને રિપ્લેસ બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન કરવું.
• ઇન્ટ્રાવેનસ ફ્લુઇડ : બ્લડ પ્રેશર તેમજ ઓર્ગન પરફ્યુઝન મેનટેન કરવા માટે ઇન્ટ્રાવેનસ ફ્લુઇડ એડમિનિસ્ટર કરવું.
• મેડીકેશન : બ્લિડિંગને કન્ટ્રોલ કરવા માટે ટ્રેનેક્સામિક એસિડ જેવી મેડીસીન એડમિનિસ્ટર કરવી.

✓ સર્જીક્લ ઇન્ટરવેન્શન :

• લાઇગેશન ઓર કલેમ્પિંગ : બ્લિડિંગ વેસેલસને ટાયિંગ અથવા ક્લેમ્પ કરવી.
• રિપેર ઓફ ઇનજરી ટિસ્યુ : ડેમેજ થયેલ ઓર્ગન અથવા ટિસ્યુને સર્જીકલી રિમુવ કરવા.

✓ મોનિટરિંગ એન્ડ સપોર્ટ :

• વાઇટલ સાઇન મોનિટરિંગ : પેશન્ટનું કંટીન્યુઅસ બ્લડપ્રેશર, પલ્સ, રેસ્પાયરેટરી રેટ અને ઓક્સિજન લેવલ મોનિટર કરવું.
• ક્રિટીકલ કેર સપોર્ટ : સિવીયર કેસમાં પેશન્ટને ઇન્ટેનસિવ કેર યુનિટ (ICU) માં રાખવું. જેથી પેશન્ટનું ક્લોઝ મોનીટરિંગ કરી શકાય તેમજ એડવાન્સ ઇન્ટરવેનશન કરી શકાય.

b. Write stages of cancer. કેન્સરના સ્ટેજ લખો.04

ઇન્ટ્રોડક્શન (Introduction – ઇન્ટ્રોડક્શન):

Cancer (કેન્‍સર) એ એક એવી pathological condition (પેથીલોજીકલ કન્ડિશન) છે જેમાં body (બોડી)ના cells (સેલ્સ) અનકંટ્રોલ્ડ રીતે divide (ડિવાઈડ) થાય છે અને invasive (ઇન્વેસિવ) અથવા metastatic (મેટાસ્ટેટિક) nature ધરાવે છે. કેન્સરનાં stages (સ્ટેજિસ) એ tumor (ટ્યુમર) કેવા grade (ગ્રેડ) અને extent (એક્સ્ટેન્ટ) સુધી progress (પ્રોગ્રેસ) થયો છે તેનું clinical classification (ક્લિનિકલ ક્લાસીફીકેશન) દર્શાવે છે. staging system (સ્ટેજિંગ સિસ્ટમ) ઉપરાંત treatment planning (ટ્રીટમેન્ટ પ્લાનિંગ) અને prognosis (પ્રોગ્નોસિસ) માટે stages ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

1) સ્ટેજ 0 (Stage 0 – સ્ટેજ ઝીરો) :

Carcinoma in situ (કાર્સિનોમા ઇન સીટૂ) તરીકે ઓળખાય છે.
આ stage (સ્ટેજ) એ સૌથી શરુઆતની stage છે જેમાં abnormal cells માત્ર originating tissue સુધી મર્યાદિત હોય છે. આજુબાજુના healthy tissue (હેલ્ધી ટિશૂ)માં કોઈ પણ invasion નથી થતો.
આ stage માં cure rate (ક્યોર રેટ) સૌથી વધુ હોય છે કારણ કે condition localized (લોકલાઈઝ્ડ) હોય છે.

2) સ્ટેજ I (Stage I – સ્ટેજ વન):

આને early-stage invasive cancer (અર્લી સ્ટેજ ઇન્વેસિવ કેન્સર) કહેવામાં આવે છે.
Tumor (ટ્યુમર) નાના કદમાં હોય છે અને lymph nodes (લિમ્ફ નોડ્સ) સુધી ફેલાયેલો હોતો નથી.
Surgical removal (સર્જિકલ રિમૂવલ) અને adjunct therapies (એડજન્ક્ટ થેરાપીઝ) થી successful outcome (સક્સેસફુલ આઉટકમ) મળી શકે છે.

3) સ્ટેજ II (Stage II – સ્ટેજ ટુ):
ટ્યુમર થોડો મોટો હોય છે અને નજીકના tissues અથવા initial lymphatic involvement (ઇનિશિયલ લિમ્ફેટિક ઇન્વોલ્વમેન્ટ) જોવા મળે છે.
ક્યાંક infiltration (ઇન્ફિલ્ટ્રેશન) પણ થઇ શકે છે, પણ distant metastasis (ડિસ્ટન્ટ મેટાસ્ટેસીસ) નથી હોતો.
આ સમયે combination therapy (કોમ્બિનેશન થેરાપી) જરૂર પડે છે જેમ કે chemotherapy (કેમોથેરાપી) + surgery (સર્જરી).

4) સ્ટેજ III (Stage III – સ્ટેજ થ્રી):
આ advanced local spread (એડવાન્સ્ડ લોકલ સ્પ્રેડ) હોય છે.
ટ્યુમર નજીકના organs (ઓર્ગન્સ), structures (સ્ટ્રક્ચર્સ) કે lymph nodes સુધી extensively (એક્સ્ટેન્સીવલી) ફેલાયેલો હોય છે.
કેટલાક કિસ્સામાં symptoms (સિમ્પટમ્સ) પણ severe (સિવિયર) હોઈ શકે છે.
Multimodal treatment (મલ્ટીમોડલ ટ્રીટમેન્ટ) આવશ્યક હોય છે જેમ કે radiation therapy (રેડિએશન થેરાપી), chemotherapy અને sometimes immunotherapy (ઇમ્યુનોથેરાપી).

5) સ્ટેજ IV (Stage IV – સ્ટેજ ફોર) :

આને metastatic cancer (મેટાસ્ટેટિક કેન્સર) કહેવાય છે.
Cancer (કેન્‍સર) body (બોડી)ના અન્ય organs – જેમ કે brain (બ્રેઈન), liver (લિવર), lungs (લંગ્સ), bones (બોન્સ) વગેરેમાં ફેલાઇ જાય છે.
Curative treatment (ક્યોરેટિવ ટ્રીટમેન્ટ) શક્ય નથી હોતી, પણ palliation (પેલિયેશન) અને symptom management (સિમ્પટમ મેનેજમેન્ટ) મહત્વપૂર્ણ હોય છે.
Targeted therapy (ટાર્ગેટેડ થેરાપી) અને supportive care (સપોર્ટિવ કેર) વડે life span (લાઈફ સ્પેન) અને quality of life (ક્વોલિટી ઓફ લાઇફ) maintain કરી શકાય છે.

કન્ક્લૂઝન (Conclusion – કન્ક્લૂઝન) :

Cancer staging (કેન્‍સર સ્ટેજિંગ) એ diagnosis (ડાયગ્નોસિસ) પછીનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ clinical step (ક્લિનિકલ સ્ટેપ) છે જે treatment selection (ટ્રીટમેન્ટ સિલેક્શન), patient counseling (પેશન્ટ કાઉન્સેલિંગ) અને prognosis માટે આધારરૂપ છે. Nurses, physicians અને oncologists (ઓન્કોલોજિસ્ટ્સ) એ staging મુજબ interventions (ઇન્ટરવેન્શન્સ) schedule (સ્કેડ્યુલ) કરવાની હોય છે.

Q-3 Write short Answers (Any Two). ટૂંકમાં જવાબ આપો. (કોઇ પણ બે)2×6=12

a. Nurses role in disaster management. ડીઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટમાં નર્સનો રોલ.

• ડિઝાસ્ટર શબ્દ એ ડિઝાસ્ટ્રે કે ડિઝાસ્ટ્રો પરથી ઉતરી આવેલ શબ્દ છે. જેનો અર્થ જુના સમય ના વ્યક્તિઓ તેને ડિસ્ટ્રક્શન (વિનાશ) સાથે સરખાવતા હતા. આ વ્યક્તિઓ માનતા હતા કે ડિઝાસ્ટર એ ગ્રહની કે પૃથ્વીની અન ફેવરેબલ પોઝિશનના કારણે અથવા ભગવાન દ્વારા ઉત્પન્ન કરવામા આવેલી એક અન ફેવરેબલ કન્ડિશન ના કારણે જોવા મળતુ હતુ.

• ડબલ્યુ એચ ઓ ની માન્યતા મુજબ ડિઝાસ્ટર એટલે કે સમાજના કોઈપણ વિસ્તાર મા કોઈપણ એવો એક્સ્ટ્રાઓર્ડીનરી બનાવ બને કે જે કોઈ ડેમેજ કે નુકસાન કરે છે, ઇકોનોમિકલ ડિસ્ટર્બન્સિસ સર્જે છે, જેમા માનવ જિંદગીની જાનહની થાય છે, આરોગ્ય તથા આરોગ્ય સર્વિસીસને નુકસાન થાય છે.

• આ એક એવી કન્ડિશન છે જેમા ખૂબ મોટા પાયે મોર્બીડિટી અને મોર્ટાલિટી જોવા મળે છે, તથા પ્રોપર્ટી,રોડ – રસ્તાઓ, ઇલેક્ટ્રિકલ લાઇન્સ અને તમામ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રકચરને ખૂબ જ નુકસાન થાય છે.
• ડિઝાસ્ટર એ અનુમાન ન કરી શકાય તે પ્રકાર ની બધાથી અજાણ અને તાત્કાલિક ઉત્પન્ન થતી એક ભયજનક કન્ડિશન છે.

• આ સમયે વ્યક્તિનુ નોર્મલ શેડ્યુલ ખોરવાઈ જાય છે, તથા વ્યક્તિની નોર્મલ લાઇફમા આવતો આ એક મેજર ચેન્જ છે.

ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટમા નર્સ નો રોલ.

• ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટમા નર્સ નો રોલ ખૂબ જ મહત્વનો રહેલો છે. જેમા નર્સ તરીકે મલ્ટી ડિસિપ્લિનરી મેનેજમેન્ટના પગલાઓ લેવા ખાસ જરૂરી હોય છે.

• ડિઝાસ્ટરના સમય દરમિયાન અફેકટેડ પોપ્યુલેશન ને આઈડેન્ટીફાય કરવી. તેને કેર આપવી અને ડિઝાસ્ટર પ્લાનિંગ અને મેનેજમેન્ટમા એક્ટિવ પાર્ટીસીપેરેશન કરવાનો હોય છે.
• ડિઝાસ્ટર વખતે નર્સ એ હોલિસ્ટિક કેર એપ્રોચ મેન્ટેઇન કરવા માટે એક કી રોલ પ્લે કરે છે. જેમા તે દરેક ના ઇન્ટીગ્રેશન માટે કાર્ય કરે છે.

• નર્સ દરેક વ્યક્તિ ને ફિઝિયોલોજીકલ, સાયકોલોજીકલ તેમજ સ્પીરીચ્યુલ આસ્પેક્ટ થી કેર પ્રોવાઈડ કરે છે અને તે દરેક ટીમ મેમ્બર વચ્ચે કોલાબોરેશન મેન્ટેઈન કરે છે.
• નર્સ તરીકે ડિઝાસ્ટર વખતે કયા પ્રકારની ઇવેન્ટ અને કયા પ્રકારનુ ડેમેજ છે, તે આઈડેન્ટીફાય કરવુ. ત્યારબાદ અફેકટેડ પોપ્યુલેશન ની નીડ આઈડેન્ટીફાય કરવી એ મુખ્ય કાર્ય હોય છે.
• નીડને પ્રાયોરિટી સેટિંગમાં એરેન્જ કર્યા બાદ ઓબ્જેકટીવ અને ગોલ સેટ કરી need ફૂલફીલ કરવા માટેના રિસોર્સીસ અને એક્ટિવિટી ને કોલાબ્રેટ એપ્રોચ દ્વારા કેર નુ પ્લાનિંગ કરવામા મદદ કરે છે.

• આ સમય દરમિયાન ગવર્મેન્ટ, નોન ગવર્મેન્ટ તેમજ ઘણી એજન્સીઓ સાથે પણ કોન્ટેક્ટ કરી શક્ય તેટલી હેલ્પફૂલ થવા મદદ કરે છે.
• ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ મા કાર્ય કરવા માટે નર્સ પોતે ફિઝિકલી અને સાયકોલોજીકલી તૈયાર હોવી જરૂરી છે. તેણે કાર્ય કરવા માટે ની જરૂરી ટ્રેનિંગ તેમજ પ્રોફેશનલ પ્રિપરેશન કરેલી હોવી જોઈએ.

• આ સિચ્યુએશન વખતે નર્સ એ દરેક ટીમ મેમ્બર વચ્ચેનુ કોમ્યુનિકેશન જાળવી હેલ્પફૂલ થવા પ્રયત્ન કરે છે.
• કોમ્યુનિટીમા ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ પ્લાન અને ડિઝાસ્ટર પ્રિવેન્શન સ્ટ્રેટેજી મા પણ નર્સનો ખૂબ અગત્યનો રોલ રહેલો હોય છે.

• આના માટે જરૂરી સ્ટ્રેટેજી અને ટ્રેનિંગ પ્રોગ્રામ પણ અમલમા મુકાવવા જોઈએ. મોકડ્રીલ દ્વારા કોમ્યુનિટીના લોકોને આ બાબત થી અવેર અને માહિતગાર કરી શકાય છે.
• ડિઝાસ્ટર મા ઇવાલ્યુએશન પ્લાન પણ તૈયાર કરવામા આવે છે. જે મુજબ અસેસમેન્ટ કરી ફરી પ્લાનિંગમા અને ઇમ્પલીમેન્ટેશન મા તકેદારીઓ રાખી શકાય છે.

• ડિઝાસ્ટર થી અફેક્ટ થયેલ પોપ્યુલેશન ને રિહેબિટેશન પ્રોગ્રામ દ્વારા ફરી નોર્મલાઈઝ કરવા માટે પણ પ્રયત્ન કરવામા આવે છે.
• ડિઝાસ્ટર પ્લાનિંગના દરેક તબક્કે અફેક્ટેડ વ્યક્તિઓની બેઝિક નીડ નો ખ્યાલ રાખવો અને આ નીડ પૂરી કરવી એ પણ મહત્વની બાબત છે.

b. Explain about removal of foreign body from ear. કાનમાંથી ફોરેન બોડી કાઢવાની પ્રક્રિયા સમજાવો.

ઇન્ટ્રોડક્શન (Introduction):

ઇયર માં ફોરેઇન બોડી (foreign body) જેવી કે લોખંડ, પિન્સ, કપાસ, પતંગિયું, જીવંત જીવાત વગેરે ફસાઈ જાય તે સામાન્ય બાબત છે, ખાસ કરીને બાળકોમાં. જો આ પદાર્થ સમયસર અને યોગ્ય રીતથી દૂર ન કરવામાં આવે તો કાનમાં infection (ઇન્ફેક્શન), perforation (પર્ફોરેશન) અથવા hearing loss (હીયરિંગ લોસ) પણ થઈ શકે છે.

રીમૂવલ માટે જરૂરી અસેસમેન્ટ (Assessment before Removal):

Otoscopy (ઓટોસ્કોપી) થી કાનનું વિઝ્યુલ ઇન્સ્પેક્શન કરી foreign body ની exact location, size અને type ની ઓળખ કરવી.

History માં foreign body ક્યારે ફસાયું, attempt to remove before, ear pain કે discharge છે કે નહિ તે જાણવા.

ફોરેઇન બોડી રીમૂવ કરવાની ટેક્નીક (Techniques of Removal):

1.Manual Instrumentation (મેન્યુઅલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટેશન):

સામાન્ય non-living foreign bodies માટે Alligator forceps (એલીગેટર ફોર્સેપ્સ), Suction catheter (સક્શન કેટેહટર) અથવા Hook (હૂક) નો ઉપયોગ થાય છે.

કાનના canal માં direct visualisation સાથે foreign body સ્લોલી ખેંચવી.

2.Irrigation (ઇરિગેશન):

Non-organic smooth object માટે sterile warm saline અથવા clean water નો ઉપયોગ કરીને syringe વડે foreign body ધોવાની પદ્ધતિ.

Contraindicated છે જો tympanic membrane (ટાઈમ્પેનિક મેમ્બ્રેન) perforated હોય.

3.Chemical Immobilization (કેમિકલ ઇમોબિલાઈઝેશન):

જો foreign body કોઈ insect (ઈન્સેક્ટ) હોય તો પહેલા તેને મરવું જરૂરી છે.

તેથી mineral oil (મિનરલ ઓઇલ) અથવા lidocaine (લિડોકેઇન) instillation કરી insect ને kill કરીને પછી remove કરવું.

4.Suction (સક્શન):

Smaller foreign bodies માટે low-pressure suctionનો ઉપયોગ થાય છે ખાસ કરીને beads કે seeds જે round અને smooth હોય.

પ્રીકોસન્સ (Precautions):

Patient ને calm રાખવા. જો child હોય તો proper immobilization કરવું.

Aggressive attempt ના કરવી કે જેનાથી canal abrasion, bleeding, અથવા perforation થવાની શક્યતા રહે.

જો removal માટે repeated trials ફેઇલ થાય તો ENT consultation (ઈ.એન.ટી. કન્સલ્ટેશન) જરૂરી છે.

Nurses નો રોલ (Role of Nurse):

Proper assessment કરવું.

Sterile instruments ready રાખવા.

Patient ને psychologically support કરવો.

Procedure દરમિયાન aseptic technique maintain કરવી.

Post-procedure care જેવી કે topical antibiotic ear drops (ટોપિકલ એન્ટીબાયોટીક ઈયર ડ્રોપ્સ) આપવી.

Referral if needed to ENT specialist.

કન્ક્લુઝન (Conclusion):

Foreign body removal from ear એ એક delicate procedure છે જે trained personnel દ્વારા કરવી જોઈએ. Nurses એ assessment થી લઈ post-removal care સુધી દરેક સ્ટેજ માં active role ભજવવો જોઈએ જેથી complications પ્રીવેન્ટ કરી શકાય.

c. Difference between benign & Melignant Tumor. બીનાઇન અને મેલીગનન્ટ ટ્યુમર વચ્ચેનો તફાવત.

મેલિગનન્ટ  ટ્યૂમર અને બીનાઇન  ટ્યૂમર વચ્ચેનો ફેર (Difference between Malignant Tumor and Benign Tumor)

બીનાઇન  ટ્યૂમર (Benign Tumor):

1. વિકાસની ગતિ (Growth Rate):

•    – ધીમી ગતિએ વિકાસ કરે છે.
•    – સામાન્ય રીતે આસપાસના ટિશ્યુમાં ફેલાતી નથી.

2. આકૃતિ (Shape):

•    – સુવ્યવસ્થિત, સારી રીતે વ્યાખ્યાયિત સરફેસ  ધરાવતું.

3. સેલ્સના લક્ષણો (Cell Characteristics):

•    – બીનાઇન  સેલ્સ નોર્મલ દેખાય છે અને તેઓ મ્યૂટેશન નહીં ધરાવતી હોય છે.

4. ફેલાવાની ક્ષમતા (Capability to Spread):

•    – મેટાસ્ટેસિસ (શરીરના અન્ય ભાગોમાં ફેલાવું) નહીં કરે.

5. હેલ્થ  પર અસર (Impact on Health):

•    – સામાન્ય રીતે ધ્યેયબદ્ધ નથી, પરંતુ કદાચ દબાણ, દુખાવો, અને અન્ય લક્ષણોનું કારણ બની શકે છે જો તે મહત્વના અંગો પાસે હોય.

6. traetment  (Treatment):

•    – સર્જરીથી સરળતાથી દૂર કરી શકાય છે અને પુનરાવૃત્તિની સંભાવના ઓછી હોય છે.

મેલિગનન્ટ  ટ્યૂમર (Malignant Tumor):

1. વિકાસની ગતિ (Growth Rate):

•    – ઝડપી ગતિએ વિકાસ કરે છે.
•    – આસપાસના ટિશ્યુ અને અંગોમાં પ્રવેશ કરી શકે છે.

2. આકૃતિ (Shape):

•    – અસુવ્યવસ્થિત અને અનિયમિત સરફેસ  ધરાવતું.

3. સેલ્સના લક્ષણો (Cell Characteristics):

•    – મેલિગનન્ટ  સેલ્સ અભિનવ હોય છે અને તેઓમાં મ્યૂટેશન હોય છે, જેનાથી તેઓ અનિયંત્રિત રીતે વિકાસ કરે છે.

4. ફેલાવાની ક્ષમતા (Capability to Spread):

•    – મેટાસ્ટેસિસ કરીને લીંફ  નોડ્સ અને હિમોગ્લોબિન દ્વારા શરીરના અન્ય ભાગોમાં ફેલાઈ શકે છે.

5. હેલ્થ  પર અસર (Impact on Health):

•    – જીવન માટે જોખમકારક હોય છે અને તે નોંધપાત્ર હેલ્થ  સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે.

6. traetment  (Treatment):

•    – સર્જરી, કીમોથેરાપી, રેડિયેશન થેરાપી, અને લક્ષ્યબદ્ધ થેરાપી જેવા વધુ વ્યાપક અને આક્રમક ઉપચારની જરૂર પડે છે.
•    – પુનરાવૃત્તિ અને ફેલાવાની ઊંચી સંભાવના.

d. Discuss role of nurse in prevention & control of Malaria. મલેરિયાના નિવારણ અને નિયંત્રણમાં નર્સનો રોલ વર્ણવો.

ઇન્ટ્રોડક્શન (introduction):

મેલેરિયા એ એક સીરિયસ પેરાસાઇટિક ડિસીઝ છે જે પ્લાઝમોડિયમ (Plasmodium) species દ્વારા થાય છે અને તેનું ટ્રાન્સમિશન ફીમેલ એનોફેલીસ મસ્કીટો (Anopheles mosquito)ના બાઇટથી થાય છે. નર્સ મેલેરિયાના પ્રીવેન્શન અને કંટ્રોલ બંનેમાં ફ્રન્ટલાઇન હેલ્થ વર્કર તરીકે ઇમ્પોર્ટન્ટ રોલ પ્લે કરે છે.

1.Surveillance and Early Detection(સર્વેઇલન્સ એન્ડ અર્લી ડીટેક્શન) :

• નર્સ સસ્પિસીયસ ફીવર કેસને આઇડેન્ટીફાઇ કરે છે અને ઇમીડીયેટ ડાયગ્નોસ્ટિક પ્રોસેસ સ્ટાર્ટ કરે છે.
• રેપિડ ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ અને પેરિફેરલ બ્લડ સ્મિયર દ્વારા ડિટેક્શન કરે છે.
• પોઝિટિવ પેશન્ટને તરત એન્ટીમેલેરિયલ થેરાપી આપે છે.
• સીરિયસ કે કૉમ્પ્લિકેટેડ કેસમાં higher center પર રિફરલ સુનિશ્ચિત કરે છે.

2.Health Education and Awareness(હેલ્થ એજ્યુકેશન એન્ડ અવેઇરનેસ):

• નર્સ કોમ્યુનિટી લેવલે મેલેરિયાના સિમ્પટોમ્સ, ટ્રાન્સમિશન અને કોપ્લિકેશન્સ વિશે એજ્યુકેટ કરે છે.
• ઇન્સેક્ટિસાઇડ ટ્રીટેડ બેડ નેટ, મસ્કીટો રિપેલન્ટ અને પ્રોટેક્ટિવ ક્લોથિંગના ઉપયોગ માટે એડવાઇઝ આપે છે.
• પબ્લિક પ્લેસીઝ, સ્કૂલ્સ અને આંગણવાડીમાં હેલ્થ એજ્યુકેશન સેશન્સ કન્ડક્ટ કરે છે.
• સ્ટેગ્નન્ટ વોટર રિમૂવ કરવા અને સાફ સફાઈ માટે લોકોને મૉટિવેટ કરે છે.

3.Vector Control Participation(વેક્ટર કંટ્રોલ પાર્ટીશીપેશન):

• નર્સ વેક્ટર કંટ્રોલ માટે નોન-કેમિકલ અને કેમિકલ મેથડ બંનેમાં સહભાગી બને છે.
• ઇન્ડોર રેસિડ્યુઅલ સ્પ્રે, ઓઈલિંગ ઓફ વોટર સર્ફેસ અને લાર્વીસાઈડિંગમાં પણ ટ્રેઈન્ડ પર્સન્સ સાથે કામ કરે છે.
• વેક્ટર બ્રિડિંગ સાઈટ્સની આઇડેન્ટીફીકેશન અને ઓબ્સર્વેશન માટે નર્સ ખુબજ એલર્ટ રહે છે.

4.Chemoprophylaxis and Treatment Adherence ( કીમોપ્રોફાઇલેક્સિસ એન્ડ ટ્રીટમેન્ટ એધરેન્સ):

• હાઇ રિસ્ક ગ્રુપ જેમ કે પ્રેગ્રનન્ટ વુમન, ઇમ્યુનોકોમ્પ્રોમાઇઝ્ડ પેશન્ટ્સ, અને ટ્રાવેલર્સ માટે કેમોપ્રોફાયલેક્ટિક ડ્રગ્સ જેમ કે ડોક્સિસાયક્લિન કે મેફ્લોક્વીન અંગે ગાઇડન્સ આપે છે.
• નર્સ એ surety આપે છે કે પેશન્ટસ પ્રિસ્ક્રાઈબ્ડ ડોઝ કમ્પ્લીટ કરે.
• સાઈડ ઇફેક્ટ્સ અંગે પેશન્ટને અવેર રાખે છે.
• નોન-એડહિરેન્સ કેસમાં મૉનિટરિંગ અને કાઉન્સેલિંગ કરે છે.

5.Record Maintenance and Reporting( રેકોર્ડ મેઇન્ટેનન્સ એન્ડ રીપોર્ટીંગ):

• નર્સ દરેક પોઝિટિવ કેસનું પ્રોપર ડોક્યુમેન્ટેશન કરે છે.
• કેસ રજિસ્ટર, લાઈન લિસ્ટિંગ અને ડેઇલી રિપોર્ટ્સ મેન્ટેન કરે છે.
• રેગ્યુલર બેસિસ પર હાઈઅર હેલ્થ ઓથોરિટી સુધી રિપોર્ટિંગ કરે છે.
• રિપોર્ટેડ કેસીસ પરથી ટ્રેન્ડ અને પૉસિબલ આઉટબ્રેકનું એન્લિસિસ કરે છે.

6.Training and Community Mobilization (ટ્રેઇનીન્ગ એન્ડ કોમ્યુનિટી મોબીલાઇઝેશન):

• નર્સ એએનએમ, આશા અને લોકલ હેલ્થ વર્કર્સને ટ્રેઈન કરે છે.
• કોમ્યુનિટી પાર્ટિસિપેશન માટે એનજીઓ, લૉકલ બોડીઝ અને યુથ ગ્રુપ્સ સાથે કોલાબોરેટ કરે છે.
• પેરેન્ટસ અને સ્કૂલ ચિલ્ડ્રન માટે સ્પેશલ અવેરનેસ કેમ્પેઈન ચલાવે છે.

નર્સ માત્ર ક્લિનિકલ કેર સુધી સીમિત નથી, તે પબ્લિક હેલ્થ સપોર્ટ સિસ્ટમનું એક મજબૂત પિલર છે. મેલેરિયાની પ્રીવેન્શન અને કંટ્રોલ માટે સર્વેલન્સ, એજ્યુકેશન, વેક્ટર કંટ્રોલ, કીમોપ્રોફાયલેકસિસ, ટ્રીટમેન્ટ એડહિરેન્સ અને રિપોર્ટિંગ — દરેક સ્ટેપમાં નર્સનો રોલ ક્રિટિકલ છે. તેના પ્રયાસો દ્વારા મેલેરિયા દ્વારા થતી મોર્ટાલિટી અને મોર્બિડિટી બંનેમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો શક્ય બને છે.

Q.4 Write short notes (ANY THREE) ટૂંકનોધ લખો (કોઇપણ ત્રણ) 3×4=12

a. Corneal ulcer -કોર્નીઅલ અલ્સર

ઇન્ટ્રોડક્શન (Introduction):

Corneal Ulcer (કોર્નીયલ અલ્સર) એ Cornea (કોર્નિયા) ની epithelial layer (એપિથેલિયલ લેયર) અને તેમાં નીચે રહેલી stromal layer (સ્ટ્રોમલ લેયર) માં થતો inflammatory or infectious lesion (ઈન્ફ્લેમેટરી ઓર ઈન્ફેક્શસ લીઝન) છે. આવો અલ્સર પ્રાથમિક રીતે microbial origin (માઇક્રોબિયલ ઓરિજિન) ધરાવે છે, પરંતુ ક્યારેક non-infectious causes (નોન-ઈન્ફેક્શસ કૉઝિસ) પણ જવાબદાર હોઇ શકે છે.

ઇટિયોલોજી (Etiology):

Corneal ulcer સામાન્ય રીતે નીચે મુજબના pathogen (પેથોજન) ના કારણે થાય છે:

1.Bacterial ulcer (બેક્ટિરિયલ અલ્સર):

સૌથી સામાન્ય કારણ; ખાસ કરીને Pseudomonas aeruginosa (સ્યુડોમોનસ એરૂજિનોસા), Staphylococcus aureus (સ્ટેફિલોકોકસ ઓરિયસ) વગેરે. Contact lens users (કોન્ટેક્ટ લેન્સ યુઝર્સ) માં વધુ જોવા મળે છે.

2.Viral ulcer (વાઇરલ અલ્સર):

મુખ્યત્વે Herpes Simplex Virus (હર્પીસ સિમ્પ્લેક્સ વાયરસ) અને Herpes Zoster Ophthalmicus (હર્પીસ ઝોસ્ટર ઑફથાલ્મિકસ).

3.Fungal ulcer (ફંગલ અલ્સર):

ખાસ કરીને Fusarium (ફ્યુઝેરિયમ) અને Aspergillus (એસ્પરજીલસ) species દ્વારા.

4.Acanthamoeba keratitis (અકાંથામિબા કેરાટાઈટિસ):
protozoan parasite (પ્રોટોઝોન પેરાસાઈટ).

5.Non-infectious causes (નોન-ઈન્ફેક્ટિયસ કૉઝિસ):

Severe dry eye (સિવિયર ડ્રાય આઈ), exposure keratopathy (એક્સપોઝર કેરાટોપેથી), neurotrophic keratopathy (ન્યુરોટ્રોફિક કેરાટોપેથી) વગેરે.

પેથોફિઝિયોલોજી (Pathophysiology – પેથોફિઝિયોલોજી):

Corneal ulcer દરમિયાન corneal epithelium (કોર્નિયલ એપિથેલિયમ) માં બ્રેક થાય છે અને માઇક્રોબિયલ એજન્ટ્સ stromal invasion (સ્ટ્રોમલ ઇન્વેઝન) કરે છે. પરિણામે inflammatory mediators (ઇન્ફ્લેમેટરી મિડિએટર્સ) નુ રિલીઝ થવાથી ન્યુટ્રોફિલ્સ અને સિટોકાઈન્સ દ્વારા tissue necrosis (ટિશૂ નેક્રોસિસ) થાય છે.

લક્ષણો (Clinical Features – ક્લિનિકલ ફીચર્સ):

• Severe ocular pain (સિવિયર ઓક્યુલર પેઈન)
• Redness (હાઈપરેમિયા)
• Photophobia (ફોટોફોબિયા)
• Lacrimation (લક્રિમેશન)
• Foreign body sensation (ફોરેન બોડી સેન્સેશન)
• Decreased visual acuity (ડિક્રિઝ્ડ વિઝ્યુઅલ એક્યુઈટી)
• Purulent discharge (પ્યુર્યુલેંટ ડિસ્ચાર્જ)

ડાયગ્નોસિસ (Diagnosis – ડાયગ્નોસિસ):

1.Slit Lamp Biomicroscopy (સ્લિટ લેમ્પ બાયોમાઈક્રોસ્કોપી) – ulcer size, depth, infiltrate, hypopyon જોઈ શકાય.

2.Fluorescein staining (ફ્લુઓરસેઇન સ્ટેઇનિંગ) – epithelia defect નિદાન માટે.

3.Corneal scraping and culture (કોર્નિયલ સ્ક્રેપિંગ એન્ડ કલ્ચર) – causative organism ઓળખવા માટે.

4.Confocal Microscopy (કોન્ફોકલ માઇક્રોસ્કોપી) – fungal અથવા Acanthamoeba ની presence જોવા માટે.

ટ્રીટમેન્ટ (Treatment – ટ્રીટમેન્ટ):

Medical Management (મેડિકલ મેનેજમેન્ટ):

• Broad-spectrum antibiotics (બ્રોડ-સ્પેક્ટ્રમ એન્ટિબાયોટિક્સ): જેમ કે Fluoroquinolones (ફ્લોરોક્વિનોલોન્સ) અથવા fortified Cefazolin (સેફાઝોલિન) + Tobramycin (ટોબ્રામાયસીન)
• Antiviral agents (એન્ટિવાયરલ એજન્ટ્સ): જેમ કે Acyclovir (એસાયક્લોવીર) for Herpetic ulcer
• Antifungal drugs (એન્ટિફંગલ ડ્રગ્સ): જેમ કે Natamycin (નાટામાયસિન) અથવા Voriconazole (વોરિકોનાઝોલ)
• Cycloplegics (સાયક્લોપ્લેજિક્સ): જેમ કે Atropine (એટ્રોપિન) – દુખાવા ઘટાડવા
• Lubricating drops (લુબ્રિકેટિંગ ડ્રોપ્સ): supportive care માટે

Surgical Management (સર્જિકલ મેનેજમેન્ટ):

• Tarsorrhaphy (ટારસોરાફી) – non-healing ulcer માટે
• Therapeutic Penetrating Keratoplasty (થેરાપ્યુટિક પેનેટ્રેટિંગ કેરાટોપ્લાસ્ટી) – perforation અથવા refractory ulcer માટે

કોમ્પ્લિકેશન્સ (Complications – કોમ્પ્લિકેશન્સ):

• Corneal perforation (કોર્નિયલ પર્ફોરેશન)
• Secondary glaucoma (સેકેન્ડરી ગ્લુકોમા)
• Endophthalmitis (એન્ડોફ્થાલ્માઇટિસ)
• Permanent vision loss (પર્મેનન્ટ વિઝન લોસ)
• Corneal opacity (કોર્નિયલ ઓપેસિટી)

પ્રિવેન્શન (Prevention – પ્રિવેન્શન):

• Strict hygiene during contact lens handling (કૉન્ટેક્ટ લેન્સ હેન્ડલિંગમાં સ્ટ્રિક્ટ હાઈજીન)
• Prompt treatment of ocular trauma (આંખની ઈજાનું તાત્કાલિક ટ્રીટમેન્ટ)
• Avoid self-medication with steroids (સ્ટેરોઈડ્સ વડે પોતાની જાતે ઈલાજ ટાળવો)
• Regular ophthalmic follow-up (રેગ્યુલર ઑફથાલ્મિક ફોલો-અપ)

કનક્લૂઝન (Conclusion – કનક્લૂઝન):

Corneal ulcer એ એક vision-threatening ophthalmic emergency (વિઝન થ્રેટનિંગ ઑફથાલ્મિક ઇમરજન્સી) છે. તેનું સમયસર અને યોગ્ય microbiology-guided treatment (માઇક્રોબાયોલોજી-ગાઈડેડ ટ્રીટમેન્ટ) જરૂરી છે.

b. Tonsilitis – ટોન્સીલાઈટીસ

• ટોન્સિલ એ ગળાના ભાગે આવેલા લીમ્ફેટીક ટીશ્યુ ના માસ છે. તેનુ કાર્ય એ બોડીને માઈક્રોઓર્ગેનિઝમ અને ઓર્ગેનિઝમ ના ટોક્સિક સબસ્ટન્સથી રક્ષણ આપવાનુ છે.
• ટોન્સિલ ના ભાગે જ્યારે ઇન્ફેક્શન લાગે છે અને ઇન્ફ્લામેશન ફેલાય છે તેને ટોન્સીલાઈટીસ કહેવામા આવે છે. આ એક પેઇનફૂલ કંડીશન છે, કારણ કે આ ટોન્સિલના ભાગે ફોરેન સબસ્ટન્સ કે માઈક્રો ઓર્ગેનિઝમ ના ટોક્સિન જમા થયેલા હોય છે તેના કારણે આ કન્ડિશન વધારે પેઇન ફૂલ જોવા મળે છે.

• ટોન્સિલ મા જ્યારે ઇન્ફ્લામેશન લાગે છે, ત્યારે તે સ્વોલન (સોજેલ), લાલ અને ટેન્ડરનેસ વાળા દેખાય છે.
  આ ભાગે ગ્રે અને વાઈટ કલર નો અપિરિયન્સ પણ જોવા મળે છે.
  ટોન્સિલ ના ભાગે ઇન્ફેક્શન લાગવાના લીધે નેક ની આજુબાજુ ની લિંફ નોડ મા પણ સ્વેલિંગ જોવા મળે છે.
• ટોન્સીલાઈટીસના સામાન્ય રીતે બે પ્રકાર જોવા મળે છે.

એક્યુટ ટોન્સીલાઇટીસ..

• આ કન્ડિશન મા ખૂબ જ ટૂંકા ગાળામા ઇન્ફેક્શનના લક્ષણો જોવા મળે છે અને ઝડપથી ઇન્ફેક્શન લાગે છે.
• તે થવાનુ કારણ મુખ્યત્વે બેક્ટેરિયા અને વાયરસ હોય છે હૉય છે.

ક્રોનિક ટોન્સીલાઇટીસ..

• એક્યુટ ટોન્સીલાઈટીસ ના એપિસોડ વારંવાર જોવા મળે તો આ કન્ડિશન લાંબા સમયે ટ્રીટ ન થવાના કારણે ક્રોનિક ટોન્સીલાઇટીસ મા કન્વર્ટ થાય છે.
• ટોન્સીલાઈટીસ થવા માટેના મુખ્ય કારણોમા ગ્રુપ એ બીટા સ્ટ્રેપ્ટોકોકલ માઈક્રો ઓર્ગેનિઝમ જવાબદાર હોય છે.

Etiology/causes of tonsilitis (ટોન્સિલાયટિસ થવા માટેના કારણ):

ટોન્સિલાયટિસ મુખ્યત્વે બેક્ટેરિયલ અને વાયરલ ઇન્ફેક્શનને કારણે જોવા મળે છે. જેમાં મુખ્યત્વે ગ્રુપ A સ્ટ્રેપ્ટોકોકસ બેક્ટેરિયાને કારણે ટોન્સિલાયટિસ જોવા મળે છે. કોમન વાઇરસ તરીકે ઇન્ફ્લુએન્ઝા વાઇરસ, હર્પિસ સીમ્પ્લેક્સ વાયરસ, સાઇટોમેગાલો વાયરસ, એડીનોવાયરસ અને એપ્સટેન બાર વાયરસનો સમાવેશ થાય છે.

Clinical manifestation/sign & symptoms of tonsilitis ( ટોન્સિલાયટિસ ના લક્ષણો તથા ચિન્હો ):

• થ્રોટમાં સ્વેલિંગ જોવા મળે
• સોર થ્રોટ અને થ્રોટ પેઇન
• ટોન્સિલ પર વ્હાઇટ એન્ડ યલો કલરના પેચીસ જોવા મળે ,
• ડિસફેજિયા (ડીફિકલ્ટી ઇન સ્વેલોવિંગ),
• નેકમાં આવેલ લિમ્ફનોડમાં સ્વેલિંગ જોવા મળે
• ઇયરમાં રીફરેડ પેઇન જોવા મળે (ઇપીસિલેટરલ ઇયરએક) ,
• બેડ બ્રીથ અને ફાઉલ સ્મેલિંગ (હેલીટોસિસ),
• ફીવર ,
• હેડએક ,
• ચીલ્સ ,
• મલેઇસ,
• ડીસકમ્ફર્ટ ,
• ફ્ટીગ ,
• સોર થ્રોટ,
• દુખાવો થવો.
• ગળવામાં તકલીફ પડવી,
• તાવ આવવો,
• ઠંડી લાગવી,
• મલેઇસ,
• રેડનેસ.
• ઇરીટેશન થવુ,
• ડીસકમ્ફર્ટ,
• ગળામાં દુખાવો થાય છે.
• કાનમાં દુખાવો થાય .
• તાવ આવે.
• માથું દુખવું.
• મોઢામાંથી ખરાબ વાસ આવવી.
• મસલ્સમાં દુખાવો થવો.
• ગળુ સ્ટીફ થવુ.
• નેકની લિફ્ટ નોડ માં સ્વેલિંગ આવવું.
• આંખ મોઢું અને ગળામાં સોજો આવવો.
• જો ખૂબ સિવ્યર કેસ હોય તો નોઝીયા થવુ.
• ઊંઘ માં તકલીફ થવી.
• ભૂખ ન લાગવી.
• વોમીટીંગ.
• પેટમાં દુખાવો થવો.
• કબજિયાત થવી.
• મોઢું ખોલવામાં તકલીફ પડવી.
• માથું દુખવું.
• ઇરિટેશન એન્ડ ડિસકમ્ફર્ટ થવુ.

diagnostic evaluation of Tonsilitis( ટોન્સિલાયટિસ ના ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન ):

• હિસ્ટ્રી કલેક્શન
• ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન
• કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ
• થ્રોટ કલ્ચર (રેપિડ સ્ટ્રીપ ટેસ્ટ)

medical management of tonsilitis (મેડિકલ મેનેજમેન્ટ ઓફ ટોન્સિલાયટિસ):

એન્ટીબાયોટિક્સ(Antibiotics):
જો બેક્ટેરિયલ ઇનફેક્શન ને કારણે ટોન્સિલાયટિસ થયેલ હોય તો તેને ટ્રીટ કરવા માટે એન્ટિબાયોટિક ડ્રગ આપવી.

પેઇન રેલિવર્સ ( એનાલજેસીક)(Analgesic):
પેઇન રીલીવ કરવા માટે એનાલજેસિક મેડીસિન પ્રોવાઇડ કરવી.

કોર્ટીકોસ્ટેરોઇડ(Corticosteroid):
સિલેક્ટેડ કેસીસ માં ઇન્ફલામેશન ને રીડયુઝ કરવા માટે કોર્ટીકોસ્ટેરોઇડ ડ્રગ આપવી.

એન્ટિપાઇરેટિક(Antipyretics):
ફીવર દૂર કરવા માટે એન્ટિપાઇરેટિક ડ્રગ નો ઉપયોગ કરવો.

ફલુઇડ(Fluids):
પેશન્ટ ને પ્લેનટી ઓફ ફલુઇડ પ્રોવાઇડ કરવું. જેથી ડીહાઇડ્રેશન ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

રેસ્ટ(Rest):
પેશન્ટ ને એડીક્યુએટ રેસ્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

surgical management of tonsilitis (ટોન્સિલાયટિસ ના સર્જીકલ મેનેજમેન્ટ):

ટોન્સિલેક્ટોમી(Tonsilectomy):
રીકરંટ અથવા ક્રોનિક ટોન્સિલાયટિસ ધરાવતા પેશન્ટમાં ટોન્સિલેક્ટોમી કરવામાં આવે છે એટલે કે ટોન્સિલને સર્જીકલી રીમુવ કરવામાં આવે છે.

Nursing management of Tonsilitis ( ટોન્સિલાયટિસ ના નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ):

• આ કન્ડિશનના મેનેજમેન્ટ માટે ઇબુપ્રોફેન પેઇન રીલીવ કરવા માટે એનાલજેસિક્સ તરીકે ખાસ આપવામા આવે છે. તેનાથી પેઇન, ઇન્ફ્લામેશન અને સોજો પણ ઘટે છે.
• આ કન્ડિશન ની ટ્રીટમેન્ટ કરવા માટે એન્ટિબાયોટિક થેરાપી આપવામા આવે છે.

• દર્દીને વધારે પ્રવાહી લેવા માટે સલાહ આપવી તથા ગ્રીન લિફીવેજીટેબલ અને ફ્રુટ્સ ખાવા માટે સલાહ આપવી જોઈએ.
• એસ્પીરીન અને એસીટામીનોફેન નામની દવાઓ દર્દીને આપી તેને થ્રોટ પેઇન મા અને ઇનફલામેશન મા રાહત આપી શકાય છે.

• દર્દીને આ કન્ડિશનમા ખાસ આરામ કરવા માટે સલાહ આપવી.
• કોઈપણ ઇરીટન્ટ કરતા પદાર્થ અવોઇડ કરવા માટે કહેવુ .
• ગરમ પાણીમા શોલ્ટ ઉમેરી વાર્મ વોટર ગાર્ગલ કરવા માટે સલાહ આપવી.

• દર્દીને આ કન્ડિશનમા રાહત મેળવવા માટે અમુક હર્બલ તથા ઘરગથ્થુ ઉપચારો પણ સૂચવી શકાય છે, જેમ કે ગેલ્સેમીયમ .
• ક્રોનિક ટોન્સીલાઇટીસ ના કેસમા ઓપરેશન કરી ટોન્સિલ રીમૂવ કરવામા આવે છે. આ દર્દીની પેરી ઓપરેટિવ કેર ખાસ લેવાવી જોઈએ.

• ઓપરેશન પછી દર્દીને રેસ્ટ કરવાની સલાહ આપવી બને ત્યા સુધી ફિઝિકલ એક્ટિવિટીને અવોઈડ કરવા માટે કહેવુ તથા બહાર નીકળવા માટે મનાઈ કરવી. ખાસ કરીને બાળકો માટે પ્રિકોશન્સ વધારે રાખવામા આવે છે.

• ઓપરેશન પછી થોડા સમય માટે લિક્વિડ ડાયટ આપવો જેનાથી તેને પેઇન ઓછુ થશે અને ત્યારબાદ ધીમે ધીમે સેમી સોલીડ ડાયેટ શરૂ કરી શકાય. સ્પાઈસી ફૂડ અવોઇડ કરવા જોઈએ તથા સખત – કડક ફૂડ પણ અવોઈડ કરવા જોઈએ.

• ઓપરેશન પછી પણ દર્દીને થોડા સમય પેઇન ની ફરિયાદ હોય છે. તે ફરિયાદ દૂર કરવા માટે પેઇન રીલીવ મેડિસિન લેવા માટે સલાહ આપવી.
• દર્દીને ખાસ ઓપરેશન પછી આઈસ કોલર લેવા માટે સલાહ આપવી જેમા એક બેગમા આઈસ મૂકી અને તે બેગને નેક ની બાજુ રાખવાથી દર્દીને ખૂબ જ રાહત મળે છે. તથા બ્લિડિંગ ટેન્ડંસી પણ ઓછી જોવા મળે છે.

• ઓપરેશન પછી દર્દીને બિલ્ડિંગની પણ ફરિયાદ હોય છે. આ બ્લડિંગ જોવા મળે કે તરત જ તેને અપરાઇટ પોઝીશનમા બેસાડી તેના ગળાના ભાગે આઈસ કોલર એપ્લાય કરવામા આવે છે. અને તાત્કાલિક હોસ્પિટલાઈઝેશન માટે પણ સલાહ આપવામાં આવે છે.

Complication of tonsilitis (કોમ્પ્લીકેશન ઓફ ટોન્સિલાયટિસ):

ટોન્સિલાયટિસના કોમ્પ્લીકેશન તરીકે પેરીટોન્સિલર એબસેસ(Peritonsillor abcess) જોવા મળે છે.
પેરીટોન્સિલર એબસેસને ‘ક્વિન્સી(Quency)’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
જેમાં પેરીટોન્સિલર સ્પેસમાં પસ કલેક્શન જોવા મળે છે.

c. Tracheostomy – ટ્રેકીઓસ્ટોમી

Tracheos=trachea
Otomy=opening

ટ્રેકિયોસ્ટોમી માં ટ્રેકિયા મા આર્ટિફિશિયલ ઓપનીંગ કરવામાં આવે છે. અને આ ઓપનિંગ હોય ત્યાંથી ટ્યુબને ઇનશર્ટ કરવામાં આવે છે. અને oxygen ને આર્ટિફિશ્યલી પેશન્ટને આપવામાં આવે છે. પેશન્ટનું એરવે પેટન્ટ રહે તે માટે tracheostomy કરવામાં આવી છે.

classification: tracheostomy માં સિચ્યુએશનને આધાર પર રાખી તેના પ્રકાર પાડવામાં આવે છે:=
1) According to situation:
A)In emergency: આમાં જ્યારે પેશન્ટ ને રેસ્પિરેટરી ડિસ્ટ્રેસ હોય ત્યારે તેને દૂર કરવા માટે tracheostomy કરવામાં આવે છે.
B)prophylactic( પ્રોફાઈલેકટીક ): આમાં જ્યારે પેશન્ટને થોડા પ્રમાણમાં રિસ્પિરેટરી ડિસ્ટ્રેસ હોય ત્યારે કરવામાં આવે છે જેથી પેશન્ટની કન્ડિશન severe બગડે નહીં તે માટે કરવામાં આવે છે.
2)According to duration:
A)temporary( ટેમ્પરરી): આમાં થોડા સમય માટે trachea માં ઓપનિંગ કરવામાં આવે છે.
B)permanent ( પરમેનન્ટ):આમાં લાઈફ ટાઈમ trachea મા ઓપનિંગ કરવામાં આવે છે. એરવે ને પેટન્ટ રાખવા માટે.
3)According to Incision:
A)High: આમા ઈન સીઝન(cut) એ થાઇરોડ ગ્લેન્ડના isthmus (ઈસથમશ) ની ઉપર મૂકવામાં આવે છે.
B)low:આમાં ઇન્સિજન(cut) એ થાઇરોઈડ ગ્લેન્ડના ઇસ્થમસની નીચે મૂકવામાં આવે છે.

Indication( ઈન્ડિકેશન):
1) કોઈપણ ટ્યુમર ના કારણે એર પેસેજ ઓબસ્ટ્રકશન થયું હોય.
2) stenosis અથવા તો trachea અને લેરીંગ્સમાં સોજો હોય તો કરવામાં આવે છે.
3)Trachea મા કોઈપણ પ્રકારનું ફોરેન બોડી હોય તો કરવામાં આવે છે.
4) કોઈપણ અનકન્સીયસ પેશન્ટ હોય તો કરવામાં આવે છે.
5) કોઈપણ પેશન્ટ એ રેસ્પિરેટરી distress હોય ત્યારે એરવેને
પેટન્ટ રાખવા માટે કરવામાં આવે છે.
6) પેશન્ટને માઉથ અથવા નેકની સર્જરી કરાવેલી હોય ત્યારે trachiostomy કરવામાં આવે છે.
7) પેશન્ટને લેરીંગ અને trachea મા trauma થયું હોય અથવા તો paralyse હોય ત્યારે tracheostomy કરવામાં આવે છે.
8) પેશન્ટે કોઈપણ રેડીએશન થેરાપી લીધી હોય ત્યારે કરવામાં આવે છે.
9) પેશન્ટને લાંબા સમયથી શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થતી હોય ત્યારે trachiostomy કરવામાં આવે છે.
10) પેશન્ટને લોવર રેસિપિરીટરી track માં secretion નું એક્યુમ્યુલેશન થયું હોય ત્યારે trachiostomy કરવામાં આવે છે.
11) ઓપરેશન પછી લાંબા સમય સુધી patient intubation હોય ત્યારે કરવામાં આવે છે.
12) પેશન્ટ એ કુદરતી રીતે શ્વાસ લેવા માટે સક્ષમ ન હોય ત્યારે બહારથી ઓક્સિજન આપવા માટે કરવામાં આવે છે.
13) એર્વેમાં કોઈપણ પ્રકારનો ઈજા થઈ હોય ત્યારે કરવામાં આવે છે.
complications:
1)Ventilation( વેન્ટિલેશન ) એ ઓછું થાય છે કારણ કે trachiobronchial(ટ્રકિયોબ્રૉનકિયલ) ટ્યુબના insertion હોય છે.
2) ટ્યુબ એ ઓચિંતા નીકળી જાય છે જ્યારે પેશન્ટને કફિંગ, sneezing, andsucctioning કરતા હોય ત્યારે.
3) લોવર respiratory track નું ઇન્ફેક્શન થાય છે.
4) ટ્યુબ જ્યાં નાખેલી હોય ત્યાં તે ભાગમાં ઇન્ફેક્શન થાય છે.
5) પલમોનરી ઇન્ફેક્શન થવાના ચાન્સીસ પણ રહે છે.
6)tracheo oeophagial fistula ( ટ્રકિયોઈશોફેજીયલ ફીર-રયુલા) થવાના ચાન્સીસ પણ રહે છે.
7) લાંબા સમયથી suctioning કરવાથી hypoxia ની કન્ડિશન થાય છે સાથે સાથે cardiac arrest થાય છે.
8)hemorrhage થાય છે trachiostomy site પર પર તે respiratory track માં પણ એન્ટર થાય છે.
9) પેશન્ટને ચોકીગ પણ થાય છે કારણ કે ફૂડ વોટર એ પણ એન્ટર થાય છે.
10)Trachea ની દિવાલમાં જ્યારે રફ રફ હેન્ડલિંગ કરવામાં આવે ત્યારે ઇન્જરી થાય છે.

General instruction:
1) હંમેશા ધ્યાન રાખો કે tracheostomy એ ઇમર્જન્સી પ્રોસિજર છે તેથી ટાઈમ એ વેસ્ટ કરવો નહીં.
2)tracheostomy પહેલા અને2)tracheostomy પછી strick aseptic technique નું ધ્યાન રાખવું.
3)tracheostomy tube એ પ્રોપર સાઈઝ અને લેન્થ ની હોવી જોઈએ.
4) પેશન્ટ અને તેના રિલેટિવ ના ઓલ douts clear કરવા અને પ્રોસીજર એક્સપ્લેઇન કરવી.
5) પ્રોસિજર પહેલા અને પછી પેશન્ટનો ક્લોઝ મોનિટર કરવું. 5)nursing responsibilities :=
1) પેશન્ટને ખુબજ મોનીટર અને ઓબ્ઝર્વેશન મા રાખવા.
2) પેશન્ટને પહેલા 48 કલાક માટે એકલા ન મુકવા.
3) પેશન્ટને શ્વાસોશ્વાસ માં તકલીફ છે કે કેમ તે જો વું.
4) પેશન્ટને જોવું કે ટ્યુબ બહાર નીકળી ન જાય તે ધ્યાન રાખવું.
5) જ્યારે ટ્યુબ નીકળી જાય ત્યારે ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ રેડી રાખવાનું નીચે પ્રમાણેના:

• 6) સક્ષન કેથેટર તૈયાર રાખવું.
• 7) એસેપ્ટિક ટેકનીક મેન્ટેન રાખવી.
• 8) પેશન્ટને fowler possition આપવી.
• 9) કોઈપણ વ્યક્તિને શ્વાસોશ્વાસનું ઇન્ફેક્શન હોય તો તેને પેશન્ટને અટેન્ડ ન કરવું.
• 10) પેશન્ટને કોઈપણ પ્રકારનું કોમ્પ્લીકેશન ઊભી થાય કે કેમ તે જોવું.
• 11) પેશન્ટને ઇન્સ્પાયર કરવું કે યુમીડીફાઇડ અથવા ફિલ્ટર નું ઉપયોગ કરવો.
• 12) પેશન્ટનું બરોબર fluid intake and electrolyte balance રાખવું.
• 13) પેશન્ટને બરોબર દવાઓ આપવી.
• 14) પેશન્ટની ઓરલ કે વીટીની બરોબર ધ્યાન રાખો.
• 15) બરોબર રીતે ડ્રેસિંગ કરવું.
• 16) પેશન્ટને કામ અને કમ્ફર્ટેબલ એન્વાયરમેન્ટ આપો.
• 17) પેશન્ટ અને તેના સગા સંબંધીઓના બધા જ પ્રશ્નોનું જવાબ આપો.

d. Chemotherapy – કીમોથેરાપી

કીમોથેરાપી એ શરીરમા આવેલા કેન્સર ની ટ્યુમર ના એબનોર્મલ કેન્સર સેલને મારવા માટેની એક થેરાપી છે.કીમોથેરાપી એટલે કે કેમિકલ એજન્ટ વડે કેન્સર ના સેલને ડિસ્ટ્રોય કરવા માટેની એક ટ્રીટમેન્ટ.

આ કેમિકલ એજન્ટ એબનોર્મલ કેન્સર સેલના રીપ્રોડક્શન અને સેલ્યુલર ફંક્શન ને ડિસ્ટર્બ કરી તેને મલ્ટિપ્લાય થતા અને એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ ફેલાતા રોકવા માટેની ટ્રીટમેંટ છે.

આ થેરાપી એ અમુક વખતે રેડીએશન થેરાપીની સાથે પણ યુઝ કરવામા આવે છે.
સર્જરી પહેલા ટ્યુમર ની સાઈઝ રીડયુઝ કરવા માટે આ થેરાપી ખાસ આપવામા આવે છે.
આ થેરાપી શરીરની દરેક જગ્યાએ સિસ્ટમ મા ફેલાયેલા કેન્સર સેલમા પહેલા અસર કરે છે અને કેન્સર વાળી મુખ્ય જગ્યાએ તેની સાઈઝમા ઘટાડો કરવા માટે છેલ્લે કાર્ય કરે છે.

આ થેરાપીમા આપવામાં આવતા કેમિકલ એજન્ટ એ ખાસ મેલિગનન્ટ કેન્સર સેલ ને ડિસ્ત્રોય કરવામા ખૂબ જ અગત્યના છે અને આ એજન્ટના બીજા એજન્ટ સાથે કોમ્બિનેશન મા ઉપયોગ કરવાથી ખૂબ જ સારા ઈફેક્ટિવ રીઝલ્ટ મળે છે.

કેમોથેરાપી વિશે વિગતવાર જાણકારી (Chemotherapy in Detail):

કેમોથેરાપી કેવી રીતે કામ કરે છે (How Chemotherapy Works):

કેમોથેરાપી treatment માં બોડીમાં ઈન્જેક્શન દ્વારા અથવા ઓરલ મેડીસીન થી આપવી. આ treatment blood circulation દ્વારા આખા શરીરમાં ફેલાય છે અને ઝડપી વૃદ્ધિ પામતા કૅન્સરના સેલને નષ્ટ કરે છે. કેમોથેરાપી અસરકારક રીતે કૅન્સરના ટ્યુમરનું કદ ઘટાડે છે અને અન્ય ભાગોમાં ફેલાયેલા સેલને નષ્ટ કરે છે.

કેમોથેરાપીના વિવિધ પ્રકારો (Types of Chemotherapy):

1. એડજ્યુવન્ટ થેરાપી (Adjuvant Therapy):

•    – મુખ્ય ટ્યુમરને હટાવવા ના સર્જરી પછી આપવામાં આવે છે, જેથી બાકી રહેલા કૅન્સરના સેલને નષ્ટ કરાય.

2. નિયોડજ્યુવન્ટ થેરાપી (Neoadjuvant Therapy):

•    – સર્જરી પહેલા આપવામાં આવે છે, જેથી ટ્યુમરના કદમાં ઘટાડો થાય અને તેને હટાવવું સરળ બને.

3. મેટાસ્ટેટિક થેરાપી (Metastatic Therapy):

•    – કૅન્સર ફેલાયેલ હોય ત્યારે આ પદ્ધતિ ઉપયોગમાં લેવાય છે, જે ટ્યુમરને નષ્ટ કરે છે અને તેના ફેલાવાને અટકાવે છે.

કેમોથેરાપી માટેની treatment (Chemotherapy Drugs):કેમોથેરાપી માટે અનેક પ્રકારની treatment ઉપયોગમાં લેવાય છે. કેટલીક પ્રચલિત treatmentમાં સાઇક્લોફોસ્ફામાઇડ, મીથોટ્રેક્સેટ, ડોક્સોરુબિસિન, અને પેક્લિટાક્સેલનો સમાવેશ થાય છે. Treatment ને એકલી અથવા કોમ્બિનેશન થેરાપી તરીકે અપાય છે.

કેમોથેરાપીના સાઈડ ઈફેક્ટ (Side Effects of Chemotherapy): કેમોથેરાપી treatment અત્યંત શક્તિશાળી હોય છે અને તે ઝડપથી વૃદ્ધિ પામતા સેલને નષ્ટ કરે છે. આ કારણે કેટલાક સાઈડ ઈફેક્ટ થઈ શકે છે, જેમ કે:

1. માઈલો સપરેશન(Myelo suppression): મોસ્ટ ઓફ કિમોથેરાપીની ડ્રગ એ બોનમેરો સપરેસન કરે છે જેના કારણે બ્લડ સેલ નું પ્રોડક્શન ઓછુ થઈ જાય છે.
2. ફટિગ(Fatigue): આનું કારણ અનનોન છે પરંતુ એનિમિયા વજન ઓછો થવો સ્લીપ પેટર્ન ડિસ્ટર્બ થવી ના લીધે જોવા મળે છે.
3. નોઝિયા અને વોમીટીંગ(Nausea and vomiting): આ મોસ્ટ કોમન સાઇડ ઇફેક્ટ છે
4. મોઢામાં ઇન્ફેક્શન(Mouth infection) લાગે છે સાઈટો ટોક્સિક ડ્રોગ ના કારણે જેને સ્ટો મેટાઇટિસ કહેવામાં આવે છે.
5. કારડયો ટોક્સિસિટી(Cardio toxicity)
6. એલોપેશિયા(Alopecia) એટલે કે હેર લોસ થવા.સ્વાદ અને સ્મેલમાં ચેન્જીસ જોવા મળે છે.
7. લ્યુકેમિયા(Leuckemia)
8. સ્કીન ચેન્જીસ(Skin changes): જેમાં હાઇપર પિગમેન્ટેસન, ઇન્ફેક્શન, નખમાં ડીશ કલરેશન, અલ્સર, અને ફોટો સેનસીટીવીટી વગેરે જોવા મળે છે.
9. પલમોનરી ટોક્સીસીટી(Pulmonary toxicity)
10. ડાયરિયા અને કબજિયાત(Diarrhea and constipation), ભૂખ ન લાગવી(Loss of Apetite).
11. રીનલ ટોકસીસીટી(Renal toxicity): જેમાં નેફરોટોક્સીસિટી અને રીનલ ફેલિયર.
12. ન્યુરો ટોક્સીસીટી(Neuro toxicity): જેમાં સીએનએસ ડેમેજ અને પેરિફેરલ nerve ડેમેજ જોવા મળે છે.
13. ટેસ્ટીકયુલર અને ઓવેરિયન ફંક્શન અલ્ટર થાય છે.
14. વિકનેસ ફટીગ અને વજન ઓછો થાય છે.

કીમોથેરાપી દરમિયાન પેશન્ટનુ નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ(Nursing Care of patient During Chemotherapy):

• કીમોથેરાપી દરમિયાન પેશન્ટનુ નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ ખૂબ જ સાવચેતી પૂર્વક કરવુ જોઈએ. જેમા નીચે મુજબના મુદ્દાઓનો સમાવેશ કરવામા આવે છે.
• કોઈપણ દર્દીને કીમોથેરાપી શરૂ કરતા પહેલા તેનુ કમ્પ્લીટ રિવ્યુ કરવો જરૂરી છે. જેમા તે ડ્રગનુ ડિસ્ક્રિપ્શન, કયા પ્રકારની દવા છે, કયો એજન્ટ છે, તેનો ડોઝ શુ છે, તેનો રૂટ ઓફ એડમિનિસ્ટ્રેશન શુ છે, આ તમામ માહિતી નો રિવ્યુ કરવો જરૂરી છે.
• જે દર્દી ને કિમોથેરાપી આપવાની છે, તે દર્દીનુ આઇડેન્ટિફિકેશન ચોક્કસપણે કરવુ જરૂરી છે.
  દર્દીનુ એસેસમેન્ટ કરવુ તથા તેના બ્લડ રિપોર્ટ્સ ચેક કરવા તેને કોઈપણ પ્રકારની તકલીફ છે કે નહીં તેને મોનિટરિંગ કરવું એ કેમોથેરાપી શરૂ કરતા પહેલા ખૂબ જ જરૂરી હોય છે.
• દર્દીનુ એન્ઝાઈટી લેવલ અને સાયકોલોજીકલ સ્ટેટસ રિવ્યુ કરવુ ખાસ જરૂરી હોય છે. તેને તમામ પ્રોસેસ સમજાવવી જેથી એની ચિંતા દૂર કરી શકાય.
  કીમોથેરાપી શરૂ કર્યા પછી દર્દીને અમુક સાઈડ ઈફેક્ટસ જોવા મળશે જે બાબતે તેને પહેલેથી સમજાવી અને પ્રીપર કરવો.
• કીમોથેરાપી એજન્ટ એકદમ ચોક્કસ ડોઝમા અને તમામ પ્રિકોશન રાખ્યા બાદ આપવામા આવે છે.
  કીમોથેરાપી ના પેશન્ટ માટે મેડિસિન અને મેડિસિનની પ્રિપરેશન કરતી વખતે ખૂબ જ કાળજી રાખવી જરૂરી હોય છે.
• દવાઓના ડોઝ આપ્યા પછી જે કાંઈ પણ ડિસ્પોઝેબલ આઈટમ બચે છે અથવા અનયુઝડ ડ્રગ બચે છે તેનો પ્રોપર ડિસકાર્ડ કરવો જરૂરી છે.
  દર્દીને કીમોથેરાપી આપતી વખતે કોઈપણ દવા નીચે ઢોળાય તો તેનુ સ્પીલ મેનેજમેન્ટ યોગ્ય કરવુ જરૂરી છે.
• પેશન્ટને તથા સ્ટાફને પ્રોટેક્શન માટેના પગલા લેવા જરૂરી છે, એના માટે મેડિસિન એ ઢોળાઈ નહીં તથા સ્કીન પર ન પડે તેના માટેના પ્રિકોશન્સ લેવા.
  દર્દી માટે આ કીમોથેરાપ્યુટિક એજન્ટ પ્રીપેર કરતી વખતે સ્ટાફે કમ્પલિટ પ્રિકોર્શન્સ લેવા જોઈએ. ઇન્હેલેશન દ્વારા પણ મેડિસિન સ્ટાફ ના કોન્ટેક્ટમા ન આવે તેની ખાસ કાળજી રાખવી જોઈએ.
• દર્દીને કીમો થેરાપી આપ્યા બાદ તેની તમામ બાબતનુ રેકોર્ડિંગ અને રિપોર્ટિંગ વ્યવસ્થિત કરવુ જોઈએ. જેમ કે કેમિકલ એજન્ટ નુ નામ, ડોઝ, રૂટ, ટાઈમ, પ્રિમેડીકેશન, પોસ્ટ મેડીકેશન, કંઈ કમ્પ્લેન હોય તો તે દરેક બાબતનુ ડોક્યુમેન્ટેશન પ્રોપર થવુ જરૂરી છે.

કેમોથેરાપી પછીની કેર (Post-Chemotherapy Care):

• કેમોથેરાપી પછીની કેરમાં ડૉક્ટરની નિરાંત અને સૂચનોનું પાલન કરવું જરૂરી છે. રોગમુક્તિ માટેની પદ્ધતિઓ, વ્યાયામ, અને માનસિક સન્માન જાળવીને જીવનશૈલીમાં સુધારા લાવવો.

• કેમોથેરાપી એક અત્યંત અસરકારક અને જરૂરી treatment છે, જે કૅન્સરના દર્દીઓના જીવનમાં સુધારો લાવી શકે છે.

e. Spinal deformities – સ્પાઇનલ ડીફોરમીટીઝ

ઇન્ટ્રોડક્શન (introduction):

સ્પાઇનલ ડીફોર્મિટીઝ (Spinal Deformities) એ એવી કન્ડિશન છે જેમાં સ્પાઇન એટલે કે વર્ટિબ્રલ કોલમની નેચરલ અલાઇન્મેન્ટમાં અસામાન્ય વળાંક, વાંકાપણું કે ખૂણાવટ (Unusual bend, crookedness, or angularity) જોવા મળે છે. સામાન્ય રીતે સ્પાઇનમાં ત્રણ પ્રકારના નેચરલ કર્વ્સ હોય છે – સર્વાઇકલ (Cervical), થોરેસિક (Thoracic) અને લંબર (Lumbar). જ્યારે આ કર્વ્સનું પ્રમાણ વધારે કે ઓછું થઇ જાય, કે સ્પાઇન બાજુ તરફ વળી જાય, ત્યારે તેને ડીફોર્મિટી કહેવામાં આવે છે. આ સ્થિતિ માત્ર પોસ્ચરલ નહીં પરંતુ ન્યુરોલોજીકલ, રેસ્પિરેટરી, કાર્ડિયોવાસ્ક્યુલર અને સાઇકોલોજીકલ સિસ્ટમ પર પણ અફેક્ટ કરી શકે છે.

સ્પાઇનલ ડીફોર્મિટીઝના મુખ્ય પ્રકારો(Main types of Spinal Diformitites-):

1.સ્કોલીઓસિસ (Scoliosis):

સ્કોલીઓસિસ એ એવી ડીફોર્મિટી છે જેમાં સ્પાઇન બાજુ તરફ વળે છે અને તેની રચના ‘S’ અથવા ‘C’ આકારમાં થઇ જાય છે. તે શોલ્ડર અને હિપની અસમતોલ ઊંચાઈ (Unbalanced height), પેલ્વિસ ટિલ્ટ અને રિબ હમ્પ તરીકે દેખાઈ શકે છે. આ કન્ડિશન એ ખાસ કરીને એડોલેસન્ટ પેશન્ટ્સમાં સામાન્ય છે અને તેને આઇડિયોપેથિક (Idiopathic) સ્કોલીઓસિસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

2.કાયફોસિસ (Kyphosis):

કાયફોસિસ એ થોરેસિક સ્પાઇનમાં ઊંડો ફોર્વર્ડ કર્વ વધવાથી થતી ડીફોર્મિટી છે. સામાન્ય રીતે થોરેસિક રિજિયોનમાં 20-45 ડિગ્રી સુધીનો કર્વ હોય છે, પરંતુ જ્યારે તે 50 ડિગ્રી કે વધારે થાય ત્યારે તેને પેથોલોજીકલ માનવામાં આવે છે. પેશન્ટમાં હંચબેક દેખાવ, બેક માં પેઇન અને રેસ્પિરેટ્રી ડિસ્ટ્રેસ જોવા મળી શકે છે.

3.લોર્ડોસિસ (Lordosis):

લોર્ડોસિસ એ લંબર રિજિયનમાં ઇનવર્ડ કર્વનું વધારે પ્રમાણ છે, જેને હોલોબેક પણ કહે છે. પેશન્ટ કમર પાછળ વળી ગયેલા દેખાય છે અને પેલ્વિસ આગળ ધસેલું હોય છે. તેનું મુખ્ય કારણ મસ્ક્યુલર ડિસ્ટ્રોફી, ઓબેસિટી કે પોર્સ્પાઇન ડિસ્ક હોઈ શકે છે.

સ્પાઇનલ ડીફોર્મિટીઝના કારણો (Etiology):

• કંજીનાઇટલ (Congenital): જન્મજાત બોન ની વિકૃતિ
• ન્યુરોમસ્ક્યુલર (Neuromuscular): સીરિબ્રલ પાલ્સી, મસ્ક્યુલર ડિસ્ટ્રોફી જેવી ન્યૂરો-મસક્યુલર કંડિશન
• ડીજેનેરેટિવ (Degenerative): એજ રીલેટેડ ચેન્જીસ જેમકે ઓસ્ટિયોઆર્થ્રાઇટિસ
• ટ્રોમેટિક (Traumatic): એક્સિડન્ટ કે ઇજાને લીધે
• ઇન્ફેક્શસ અને ટ્યુમરલ (Infectious & Tumoral): ટ્યુબરક્યુલોસિસ કે મેટાસ્ટેટિક કેન્સર
• આઇડિયોપેથિક (Idiopathic): સ્પષ્ટ કારણ વિના ડેવલોપ થતી ડીફોર્મિટી

લક્ષણો (Clinical Features):

• બેક,ગળા કે કમરમાં ક્રોનિક પેઇન
• વોકિંગ કે બેલેન્સમાં તકલીફ
• એક શોલ્ડર કે હિપ વધારે ઊંચું દેખાવું
• પોસ્ચુરલ ઇમબેલેન્સ
• રેસ્પિરેટ્રી કન્ઝેશન અથવા શ્વાસ લેવામાં તકલીફ
• નર્વ ઇમ્પેઇરમેન્ટ ના સિમ્ટોમ્સ જેવી કે નમ્બનેસ કે ટિંગલિંગ સેન્સેસન

ડાયગ્નોસીસ (Diagnosis):

• ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન (Physical Examination): એડમ ફોરવર્ડ બેન્ડ ટેસ્ટ
• રેડિયોગ્રાફ (X-ray): કર્વ એંગલ માપવા માટે કોબ એંગલ (Cobb Angle)
• એમઆરઆઈ (MRI): નર્વ ઈન્વોલ્વમેન્ટ તપાસવા માટે
• સીટી સ્કેન (CT Scan): બોન ડિસ્ક ડિફોર્મિટીનું અસેસમેનટ
• પલમોનરી ફંક્શન ટેસ્ટ (Pulmonary Function Test): રેસ્પિરેટ્રી ઇમ્પેક્ટ માપવા માટે

મેનેજમેન્ટ એન્ડ ટ્રીટમેન્ટ (Management and Treatment):

1.કન્ઝર્વેટિવ (Conservative):

• ઓર્થોટિક બ્રેસ (Brace): ગ્રોથ પ્રીવેન્ટ કરવા માટે ટીનએજર પેશન્ટમાં અપાય છે
• ફિઝિયોથેરાપી (Physiotherapy): પોસ્ચર અને બેક મસલ સ્ટ્રેન્ધનિંગ માટે
• એનાલજેસિક અને એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટ્રી ડ્રગ્સ (Analgesics & Anti-inflammatory Drugs): પેઇન મેનેજમેન્ટ માટે

2.સર્જિકલ ટ્રીટમેન્ટ (Surgical Treatment):

• સ્પાઇનલ ફ્યુઝન (Spinal Fusion): બે કે વધુ વર્ટિબ્રા એકસાથે ફ્યુઝ કરીને સ્ટેબીલીટી મેળવવી
• પેડિકલ સ્ક્રૂ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટેશન (Pedicle Screw Instrumentation): સ્પાઇનને મિકેનિકલ સપોર્ટ આપવો
• ઓસ્ટિયોટોમિ (Osteotomy): એબનોર્મલ બોન ના સેપ ને ઠીક કરવા માટે

કોમ્પ્લીકેશન્સ (Complications):

• સ્પાઇનલ કોર્ડ ઇન્જ્યુરી ( Spinal cord injury)
• પેરાલિસિસ (Paralysis)
• ઇન્ફેક્શન( Infection)
• હેમરેજ( Hemorrhage)
• સર્ક્યુલેટરી અને રેસ્પિરેટરી ડિસ્ટર્બન્સ(Circulatory and Respiratory Disturbance)
• પોશ્ચરલ અને મસક્યુલર અસમાનતા( Postural and muscular Abnormalities)

સ્પાઇનલ ડીફોર્મિટીઝ એ માત્ર ફીઝિટલ અપીરીયન્સ નો પ્રશ્ન નથી, પરંતુ તેના પાછળ સીવ્યર ન્યુરોલોજીકલ અને મસ્ક્યુલોસ્કેલેટલ ઇફેક્ટ છુપાયેલી હોઈ શકે છે. દરેક પેશન્ટ માટે વ્યક્તિગત રીતે ડાયગ્નોસીસ અને ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન બનાવવો અત્યંત જરૂરી છે. સર્જિકલ અને નોન-સર્જિકલ ઉપચાર વિકલ્પોના સહારે પેશન્ટની લાઇફસ્ટાઇલ ઇમ્પ્રુવ કરી શકાય છે અને લાંબા ગાળે તેમને સામાન્ય જીવન જીવવા માટે એબલ બનાવી શકાય છે.

Q.5 Write Definition (ANY SIX) વ્યાખ્યા લખો (કોઇપણ છ).6×2=12

a. Mastoiditis – માસ્ટોઇડાઇટીસ

માસ્ટોઇડાઇટિસ (Mastoiditis) એ એક સીરિયસ બેક્ટેરિયલ ઇન્ફેક્શન (Infection) છે, જે માસ્ટોઇડ (Mastoid) બોનના એઇર સેલ્સ (Air cells) માં થાય છે. આ બોન સ્કલ (Skull) નો હિસ્સો છે અને ઇયરના પાછળના ભાગે આવેલો હોય છે. માસ્ટોઇડાઇટિસ સામાન્ય રીતે ઓટિટિસ મિડિયા (Otitis Media) એટલે કે મિડલ ઇયરના ઇન્ફેક્શન પછી વિકાસ પામે છે, જ્યારે ઇન્ફેક્શન મિડલ ઇયરમાંથી માસ્ટોઇડ બોનમાં ફેલાઈ જાય છે. આ સ્થિતિમાં પેશન્ટને ઇયરના પાછળ દુખાવો, સોજો, લાલાશ, ફિવર (Fever), હેડેક (Headache), હીયરિંગ લોસ (Hearing loss) અને ક્યારેક ઇયર ડિસ્ચાર્જ (Ear discharge) જેવા સાઇન જોવા મળે છે. જો ટાઇમલી ટ્રીટમેન્ટ (Treatment) ન મળે તો ઇન્ફેક્શન ફેસ નર્વ (Facial nerve), મેનિન્જીસ (Meninges) અથવા બ્રેઇન (Brain) સુધી ફેલાઈ શકે છે, જે લાઇફ થ્રેટનિંગ કોપ્લિકેશન્સ (Complications) તરફ લઈ જઈ શકે છે. માસ્ટોઇડાઇટિસના મેડિકલ મેનેજમેન્ટમાં હાઈ-ડોઝ ઇન્ટ્રાવીનસ એન્ટીબાયોટિક્સ (Intravenous antibiotics) અને જરુર પડે ત્યારે માસ્ટોઇડેક્ટોમિ (Mastoidectomy) જેવી સર્જિકલ ઇન્ટરવેન્શન પણ ઇન્વોલ્વ હોય છે.

b Epistaxis – એપીસ્ટેક્ષીસ

એપિસ્ટેક્સિસ મિન્સ નોઝ બ્લીડ અથવા નેઝલ હેમરેજ નોઝમાં આવેલ મ્યુકસ મેમ્બ્રેનના કોઇપણ એરિયામાં વેસલ્સ રફચર થવાને કારણે નોસ્ટ્રિલ અથવા નેઝલ કેવીટીમાંથી બ્લિડિંગ જોવા મળે છે જેને એપિસ્ટેક્સિસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

OR

એપિસ્ટેક્સિસ મિન્સ નોઝ બ્લીડ અથવા નેઝલ હેમરેજ નોઝમાં આવેલ મ્યુકસ મેમ્બ્રેન ના કોઇપણ એરિયામાં વેસલ્સ રપ્ચર થવાને કારણે નોસ્ટ્રિલ અથવા નેઝલ કેવીટીમાંથી બ્લિડિંગ જોવા મળે છે જેને એપિસ્ટેક્સિસ(epistaxis) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
એપીસ્ટેક્સીસ ને નોઝ બ્લીડ પણ કહેવામાં આવે છે.આ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં એક્ટિવ બ્લીડિંગ એ નોસ્ટ્રીલ માંથી,નેઝલ કેવિટી અથવા તો નેઝોફેરીંગ્સ માંથી થાય છે.આ ત્યારે થાય છે જ્યારે નોઝ ની અંદર રહેલી બ્લડ વેસેલ્સ એ ડેમેજ અથવા તો ઇન્જર્ડ થાય છે. નોઝ ના આગળના ભાગમાંથી અથવા તો પાછળના ભાગમાંથી બ્લીડિંગ થવાની પ્રક્રિયા ને નોઝ બ્લિડ અથવા તો એપિસ્ટેક્સીસ કહેવામાં આવે છે.
c. Ectropion – એકટ્રોપીઓન

એક્ટ્રોપિયન (Ectropion) એ આંખની લોઅર આઇલિડ (Lower eyelid) ની એવી એબ્નોર્મલ પોઝિશન છે જેમાં આઇલિડ બહાર તરફ ઇવર્ઝ (Evert) થઈ જાય છે, જેના કારણે આંખની કોન્યુક્ટાઇવા (Conjunctiva) એક્સ્પોઝ (Expose) થઈ જાય છે અને તે ડ્રાયનેસ (Dryness), ઇરિટેશન (Irritation), વોટરી આઇ (Watery eye), અને રિકરન્ટ ઇન્ફેક્શન (Recurrent infection) જેવી સમસ્યાઓ તરફ લઈ જાય છે. આ કન્ડીશન સામાન્ય રીતે એલ્ડરલી પેશન્ટ્સ (Elderly patients) માં એજિંગ, પેરાલિસિસ (Paralysis), ટ્રોમા (Trauma), સ્કારિંગ (Scarring), અથવા સર્જિકલ કમ્પ્લિકેશન્સ (Surgical complications) ને કારણે થાય છે. એક્ટ્રોપિયન માટેનું ટ્રીટમેન્ટ તેના કોઝ (Cause) અને સિવ્યારીટી પર આધાર રાખે છે, જેમાં લ્યુબ્રિકન્ટ આય ડ્રોપ્સ (Lubricant eye drops), ટેમ્પોરરી ટેપિંગ (Temporary taping), અથવા કરેક્ટિવ સર્જરી (Corrective surgery) નો સમાવેશ થાય છે.

d. Retinal detachment – રટાઇનલ ડીટેચમેન્ટ

1)defination: રટાઇનલ ડીટેચમેન્ટ એ આઈ નો ડીશઓર્ડર છે કે જેમાં ratina નું pigmented cell એ સેન્સર cell થી detachment થાય છે જો તેને પ્રોપર ટ્રીટ ન કરવામાં આવે તો આખું રટાઇનલ ડિટેચમેંટ થાય છે તેના કારણે વિઝન લોસ અને બ્લાઇન્ડનેસ પણ આવે છે.
2)type : a)rhegmantogeneous,( રેગમાનટોજીનીયસ )
B)tractional( ટેક્સનલ)
C)Exudative( એક્ઝિડિટિવ)
D)both rhegmantogeneous and tractional.

1) Regmantogenious(રેગમાનટોજીનીયસ): આ પ્રકારના રિટાયનલ ડિટેચમેન્ટમાં જ્યારે હોલ થયેલો હોય રટાઇ નાની વોલમાં માં ત્યારે વાઈટ્રસ હ્યુમર ફ્લુઇડ એ સેન્સરી રોડ અને કોન ની વચ્ચે જાય છે તેને કારણે એપી થેલીયમ ની દિવાલ છૂટી પડે છે અને રટાઇન ડીટેઇચમેન્ટ થાય છે.

2)Tractional ( ટેક્સનલ ): આમાં જ્યારે ટ્યુમર અથવા injury ના કારણે રટાઇનલ રોડ અને કોન તે pigmented એપીથેલીયલ થી અલગ પડે અને રટાઇનલ ડીટેચમેન્ટ થાય છે.

3)Exudative( એક્ઝિડિટિવ): આમાં જ્યારે કોઈપણ પ્રકારના ઇન્ફેક્શન અથવા તો ઈન્ફલામેશન ના કારણે fluid નું એક્યુમ્યુલેશન થાય છે અને તેના કારણે રટાઈના ડીટેચમેન્ટ થાય છે એપીથેલીયમ સરફેસથી છૂટું પડે છે.

4)Rhegmantogeneous and Tractional both: આમાં હોલના ફોર્મેશનના કારણે અથવા તો ટ્યુમર અને ઈંજરી થવાના કારણે બંને દ્વારા રટાયનલ ડિટેઇચમેન્ટ થાય છે.

e. Chancroid- કેનુકોઈડ

આ એક સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડીસીઝ છે જે ગ્રામ નેગેટિવ હિમોફીલસ ડુકે્ઇ બેસિલીના કારણે થાય છે.તેમાં પેપ્યુલ ( ફ્લુઇડ વાળી ફોડલી ) અને પશ્ચયુલ ( પસ વાળી ફોડલી ) ઉત્પન્ન થાય છે અને પછી તેની સંખ્યામાં વધારો થાય છે સાથે સાથે પેઇનફૂલ , અનિયમિત , ડીપ જનાઈટલ અલ્સર જોવા મળે છે.ઘણીવાર આ લિમ્ફેડેનોપેથી તથા HIV સાથે જોવા મળે છે

f. Phelebotomy-ફ્લેબોટોમી

ફ્લેબોટોમી એ એક મેડિકલ પ્રોસિજર છે જેમાં વેઇનમાં ઓપનિંગ કરવામાં આવે છે. જેમાં વેઇન(Vein) માં નીડલ ઇન્સર્ટ કરીને બ્લડને રીમુવ કરવામાં આવે છે.
આ પ્રક્રિયા મુખ્યત્વે બ્લડની ડાયગ્નોસ(diagnostic purpose),ટ્રીટમેન્ટ (therapeutic purpose), બ્લડ ડોનેશન (blood donation), અથવા બ્લડ કલેક્શન(blood collection) માટે કરવામાં આવે છે.

એને બીજી ભાષામાં વેનિપંક્ચર (Venipuncture) પણ કહેવાય છે.

• આમાં નીડલનો ઉપયોગ કરીને બ્લડને રીમુવ કરવામાં આવે છે.
• આ પ્રોસિજર નો ઉપયોગ ઘણી મેડિકલ કન્ડિશનને ડાયગ્નોસ કરવા તથા ટ્રીટમેન્ટ કરવા થાય છે.
• તેના બે ટાઈપ છે : વેન પંચર અને કેપીલરી પંચર

g. Incubation period – ઇન્કયુબેશન પીરીયડ

ઇન્ફેકસીયસ એજન્ટના (બેક્ટેરિયા, વાયરસ) કોન્ટેકમાં આવવાથી લઈને ફર્સ્ટ સાઇન એન્ડ સિમ્પ્ટમ્સ જોવા મળે તે વચ્ચેના સમયગાળાને ઇન્ક્યુબેશન પીરીયડ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે:-
ઈન્ફ્લુએન્ઝા : 1-4 days
કોવિડ 19 : 2-14 days
ચિકનપોક્સ : 10-21 days

h.Mydriatics – માયડ્રીઆટીક્સ

માયડ્રિયાટિક્સ (Mydriatics) એ એવી ફાર્માકોલોજિકલ એજન્ટ્સ (Pharmacological agents) છે જે પ્યુપિલ (Pupil) નો ડાયામિટર વધારો કરે છે, એટલે કે પ્યુપિલને ડાયલેટ (Dilate) કરે છે. આ ડ્રગ્સ સામાન્ય રીતે ઓફ્થેલ્મિક એક્ઝામિનેશન (Ophthalmic examination) દરમિયાન ફંડસ (Fundus) અને રેટિના (Retina) ને પ્રોપર્લી વિઝ્યુઅલાઇઝ કરવા માટે, અથવા સર્જિકલ પ્રોસીજર (Surgical procedure) દરમિયાન ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. કેટલાક માયડ્રિયાટિક્સ ટેમ્પરરી પ્યુપિલરી ડાઇલેટેશન માટે હોય છે જ્યારે કેટલાક કેસ માં લાંબા સમય સુધી અસર રહેતી હોય છે. મુખ્ય માયડ્રિયાટિક ડ્રગ્સમાં એટ્રોપિન (Atropine), ટ્રોપિકામાઇડ (Tropicamide), અને ફેનાઇલેફ્રિન (Phenylephrine) નો સમાવેશ થાય છે. તેનો સેફ્ટી તથા એફિકેસી (Efficacy) માટે તદન ચોકસાઇથી યુઝ કરવો જરૂરી હોય છે.

Q : 6 A. Fill in the blanks. ખાલી જગ્યા પૂરો.05

1.Koplik spot seen in ______ . કોપ્લીક સ્પોટ________ માં જોવા મળે છે.✅ Measles
✔️ મિઝલ્સ (Measles) માં કોપ્લીક સ્પોટ જોવા મળે છે.

2.Removal of eyeball is called ______ . આઇબોલને રીમુવ કરવાને ______ કહે છે.✅ Enucleation
✔️ એન્યુક્લિયેશન (Enucleation) એટલે આખું આંખનું ગોળું (eyeball) રીમૂવ કરવી.

3.Full form of PTCA is_______ . PTCAનું પૂરું નામ _______ છે.✅ Percutaneous Transluminal Coronary Angioplasty
✔️ પર્ક્યુટેનિયસ ટ્રાન્સલ્યુમિનલ કોરોનરી એન્જિયોપ્લાસ્ટી (PTCA) — હાર્ટના બ્લોક થયેલા કોરોનરી આરટરીને ખોલવાનો નોન-સર્જિકલ ઉપાય.

4.Dead piece of bone is called ______ . હાડકાના ડેડ પીસને ______ કહે છે.✅ Sequestrum
✔️ સિક્વેસ્ટ્રમ (Sequestrum) એટલે હાડકાની મૃત્યુ પામેલી (dead) ટુકડી, સામાન્ય રીતે ઓસ્ટિઓમાઇલાઇટિસમાં જોવા મળે છે.

5.______ blood group is called universal donor. ______ બ્લડ ગ્રુપને યુનિવર્સલ દાતા કહેવાય છે.✅ O negative
✔️ O નેગેટિવ (O -) બ્લડ ગ્રુપને યુનિવર્સલ દાતા કહેવામાં આવે છે કારણ કે તે દરેક બ્લડ ગ્રુપમાં ટ્રાન્સફ્યુઝ કરી શકાય છે.

B. State whether following statements are True or False (ખરા – ખોટા જણાવો).05

1.Inflammation of wall of vein is known as phlebitis. વેઇનની દિવાલના ઇલામેશનને ફ્લેબાઇટીસ કહે છે: ✅ True (ખરું)
✔️ Phlebitis is indeed the inflammation of a vein wall, usually due to infection, trauma, or IV infusion.

2.Mantoux test is used to diagnose typhoid. મોન્ટોક્સ ટેસ્ટ ટાઇફોઇડનાં નિદાન માટે કરવામાં આવે છે.❌ False (ખોટું)
✖️ Mantoux Test is used for diagnosing Tuberculosis (TB), not Typhoid.
🧪 For Typhoid, Widal test is commonly used.

3 Cancer of blood forming tissue is termed as leukemia. બ્લડ ફોર્મીંગ સ્નાયુના કેન્સરને લ્યુકેમીયા કહે છે.✅ True (ખરું)
✔️ Leukemia is a malignancy of blood-forming tissues, especially white blood cells.

4.Digoxin is acting as heart tonic. ડીગોક્ષીન એ હાર્ટ ટોનીકનું કામ કરે છે.✅ True (ખરું)
✔️ Digoxin is a cardiac glycoside that improves heart contraction and is often called a “heart tonic” in clinical terms for congestive heart failure and arrhythmias.

5.Psoriasis is an autoimmune disease. સોરીયાસીસ એ ઓટોઇમ્યુન ડીસીઝ છે.✅ True (ખરું)
✔️ Psoriasis is a chronic autoimmune skin disease that speeds up skin cell growth, leading to scaly and inflamed skin patches.

C. Multiple choice Question (ગમે તે એક વિકલ્પ પસંદ કરો). 05

1.Commonest side effect of thrombolytic therapy is થ્રોમ્બોલાયટીક થેરાપીની સામાન્ય આડઅસર આ છે.

a.Bleeding – બ્લીડીંગ

b. Acute renal failure – એક્યુટ રીનલ ફેઇલ્યોર

c.Metabolic Abnormalities – મેટાબોલીક એબનોર્માલિટીસ

d. Compartment syndrome – કમ્પાર્ટમેન્ટ સીન્ડ્રોમ.

✅ a. Bleeding – બ્લીડીંગ
✔️ Thrombolytics dissolve blood clots, which increases the risk of internal or external bleeding.
🔍 Explanation: Most feared complication due to their clot-dissolving action.
➡️ Correct Answer: a. Bleeding – બ્લીડીંગ

2.Mastitis commonly occurs during. માસ્ટાઇટીસ સામાન્ય રીતે આ દરમ્યાન થાય છે.

a Lactation – લેક્ટેશન

b. Puberty- પ્યુબર્ટી

c. Pregnancy – પ્રેગ્નેન્સી

d. Infancy – ઇન્ફન્સી

✅ a. Lactation – લેક્ટેશન
✔️ Mastitis is an infection of the breast tissue, most common during breastfeeding (especially in first few weeks postpartum).
➡️ Correct Answer: a. Lactation – લેક્ટેશન

3.Abnormal sensation of movement is called. એબનોર્મલ સન્સેશન ઓફ મુવમેન્ટને કહે છે.

a. Vertigo & dizziness – વર્ટીગો એન્ડ ડીઝીનેશ

b. Photophobia – ફોટોફોબીયા

c. Tinnitus – ટીનીટસ

d. Vertigo – વર્ટીગો

✅ d. Vertigo – વર્ટીગો
✔️ Vertigo is the sensation of spinning or abnormal movement when no movement is happening.
➡️ Correct Answer: d. Vertigo – વર્ટીગો

4.This parasites cause scabies. આ પેરાસાઇટ ના કારણે સ્કેબીસ થાય છે.

a. Tapeworms – ટેપવોર્મ્સ

b. Mosquito – મોસ્કીટો

c. Lice – લાઇસ

d. Mite sarcoptes scabici – માઇટ સારકોપ્ટસ સ્કેબી

✅ d. Mite Sarcoptes scabiei – માઇટ સારકોપ્ટીસ સ્કેબી
✔️ Scabies is caused by a tiny mite called Sarcoptes scabiei, which burrows into the skin.
➡️ Correct Answer: d. Mite Sarcoptes scabiei – માઇટ સારકોપ્ટસ સ્કેબી

5.Aneurysm is seen most commonly in…

a. Femoral artery-ફિમોરલ આર્ટરી

b. Subclavian artery – સબક્લેવિયન આર્ટરી

c. Renal artery – રીનલ આર્ટરી

d. Popliteal artery – પોપ્લીટીયલ આર્ટરી

✅ d. Popliteal artery – પોપ્લીટીયલ આર્ટરી
✔️ While aortic aneurysms are most common, popliteal artery aneurysms are the most common peripheral arterial aneurysm.Aneurysms are most commonly seen in the popliteal artery (after the aorta).
➡️ Correct Answer: d. Popliteal artery – પોપ્લીટીયલ આર્ટરી