Vital sign (વાઇટલ સાઇન)

• વાઇટલ સાઇન એ એક પ્રકારનું ઇન્ડિકેટર છે જે બોડીના ફિઝિયોલોજીકલ સ્ટેટસ વિશે માહિતી પ્રોવાઇડ કરે છે તેમજ તે ફિઝિકલ એન્વાયરમેન્ટ તેમજ સાયકોલોજીકલ સ્ટ્રેસર્સ સામેના બોડીના રિસ્પોન્સને પણ ઈન્ડિકેટ કરે છે.

• વાઇટલ સાઇન તરીકે મુખ્યત્વે 4 પેરામિટર નો સમાવેશ થાય છે : TPR BP ( Temperature , Pulse, Respiration rate , Blood pressure )

1 Temperature (ટેમ્પરેચર)

2 Pulse (પલ્સ)

3 Respiration rate (રેસ્પીરેશન રેટ)

4 Blood pressure (બ્લડ પ્રેશર)

• હાલના સમયમાં Pain (પેઇન) ને પાંચમાં વાઇટલ સાઇન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

• વાઇટલ સાઇનને કાર્ડિનલ સાઇન (Cardinal sign) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

• વાઇટલ સાઇન એ ઈમ્પોર્ટન્ટ પેરામીટર છે જે બોડીનું ફિઝિયોલોજીકલ સ્ટેટસ ડિસ્ક્રાઇબ કરે છે.

• વાઇટલ સાઇન એ બોડીના બેસિક ફંક્શનનું કી મેઝરમેન્ટ છે.

• બોડીના વાઇટલ ઓર્ગનમાં જોવા મળતા કોઈપણ પ્રકારના ચેન્જીસ અથવા એબ્નોર્મલીટી એ વાઇટલ સાઇન દ્વારા રિફ્લેક્ટ થાય છે.

• વાઇટલ સાઇન એ ફિઝિકલ અસેસમેન્ટનો એક પાર્ટ છે. જે નર્સ મેઝર કરે છે.

Write down purpose of assessment of vital sign (રાઇટ ડાઉન પર્પસ ઓફ અસેસમેન્ટ ઓફ વાઇટલ સાઇન)

• ઓવર ઓલ હેલ્થ મોનિટર કરવા.

• ક્લાયન્ટનું હેલ્થ સ્ટેટસ ડિટરમાઇન કરવા.

• મેડિકલ કન્ડીશનના અર્લી સાઇન ડિટરમાઈન કરવા.

• ક્લાયન્ટનો ટ્રીટમેન્ટ માટેનો રિસ્પોન્સ ચેક કરવા.

• લાઇફ થ્રેટનિંગ કંડીશન આઇડેન્ટીફાય કરવા (શોક, કાર્ડિયાક અરેસ્ટ)

• બેઝલાઇન મેઝરમેન્ટ એસ્ટાબ્લીશ કરવા.

1) Temperature (ટેમ્પરેચર)

• બોડી ટેમ્પેચર એ હિટ પ્રોડક્શન અને હિટ લોસ વચ્ચેનું બેલેન્સ છે.

• હિટ પ્રોડક્શનને થર્મોજીનેસિસ તરિકે ઓળખવામાં આવે છે.

• જ્યારે હિટ લોસને થર્મોલાયસિસ તરિકે ઓળખવામાં આવે છે.

• ટેમ્પેચર મેઝર કરવા માટે થર્મોમીટરનો ઊપયોગ કરવામાં આવે છે. જે જુદા જુદા ટાઈપના જોવા મળે છે.

Write down types of body temperature (રાઇટ ડાઉન ટાઇપ્સ ઓફ બોડી ટેમ્પેચર)

બોડી ટેમ્પેચરના મુખ્યત્વે બે ટાઇપ પડે છે :

1) સરફેસ બોડી ટેમ્પેચર (Surface body Temperature)

2) કોર બોડી ટેમ્પેચર (Core body Temperature)

1) Surface body temperature (સરફેસ બોડી ટેમ્પેચર)

• સરફેસ બોડી ટેમ્પેચરમાં બોડીની સરફેસ એટલે કે સ્કીન, સબકયુટેનિયસ ટિસ્યુ તેમજ ફેટ પરથી ટેમ્પેચર મેઝર કરવામાં આવે છે.

• જેમ કે એક્ષિલા અથવા ફોર હેડનું ટેમ્પેચર.

• સરફેસ બોડી ટેમ્પેચર એ લેસ રિલાયેબલ હોય છે કેમકે તેને આજુ બાજુનું એનવાયરમેન્ટ અફેકટ કરે છે.

2) Core body temperature (કોર બોડી ટેમ્પેચર)

• કોર બોડી ટેમ્પેચરમાં બોડીના ડીપ ટિસ્યુનું ટેમ્પેચર લેવામાં આવે છે.

• જેમ કે રેકટમ, ઓરલ કેવીટી, ટિમ્પેનિક મેમ્બ્રેનમાંથી લેવાંમાં આવતું ટેમ્પેચર.

• આ ટેમ્પેચર એ મોસ્ટ ઈમ્પોર્ટન્ટ તેમજ મોસ્ટ રિલાયેબલ હોય છે.

Write down factor affecting temperature (રાઇટ ડાઉન ફેક્ટર અફેકટિંગ ટેમ્પરેચર)

• Age (એજ)

એજ એ બોડી ટેમ્પરેચરને અફેક્ટ કરતુ મહત્વનું ફેક્ટર છે. ન્યુબોર્ન બેબીમાં થર્મોરેગ્યુલેશન સેન્ટર ઇમમેચ્યોર હોવાને કારણે તેનું બોડી ટેમ્પરેચર એ ઝડપથી ફ્લકચ્યુએટ થાય છે. આવી જ રીતે ઓલ્ડ એજ ધરાવતા લોકોમાં પણ થર્મોરેગ્યુલેશન સેન્ટર એ ઇનઇફેક્ટિવ જોવા મળે છે તેમજ ઓલ્ડ એજ ધરાવતા લોકોમાં સબક્યુટેનિયસ ફેટ લોસ થયેલું જોવા મળે છે આ ઉપરાંત એક્ટિવિટી ડિક્રિઝ થવાને કારણે અને મેટાબોલિસમ રેટ ડિક્રિઝ થવાને કારણે બોડી ટેમ્પરેચર એ એક્સ્ટ્રીમ ટેમ્પરેચર થી સેન્સિટિવ હોય છે.

• Exercise (એક્સરસાઇઝ)

એક્સરસાઇઝ કરવાને કારણે મસલ એક્ટિવિટીમાં વધારો થાય છે જેના કારણે કાર્બોહાઇડ્રેટ તેમજ ફેટનું યુટીલાઈઝેશન અથવા બ્રેકડાઉન થાય છે અને તેને કારણે મેટાબોલિઝમમાં વધારો થાય છે તેમજ હીટ પ્રોડક્શનમાં પણ વધારો થાય છે. જેને કારણે બોડી ટેમ્પરેચરમાં વધારો થાય છે.

• Environment (એન્વાયરમેન્ટ)

બોડી ટેમ્પરેચર એ એન્વાયરમેન્ટથી અફેકટ થાય છે. ખાસ કરીને નાના બાળકો તેમજ ઓલ્ડ એજમાં થર્મોરેગ્યુલેશન કંટ્રોલ એ ઇફેક્ટિવ ન હોવાને કારણે બોડી ટેમ્પરેચર એ એન્વાયરમેન્ટથી અફેક્ટ થાય છે. આથી કોલ્ડ વેધરમાં બોડી ટેમ્પરેચર ડિક્રિઝ થાય છે જ્યારે હોટ વેધરમાં બોડી ટેમ્પરેચર એલિવેટ થાય છે.

• Hormonal level (હોર્મોનલ લેવલ)

બોડી ટેમ્પરેચર એ હોર્મોનને કારણે પણ ફ્લકચ્યુએટ થાય છે. પ્રોજેસ્ટેરોન હોર્મોનનું લેવલ ડિક્રિઝ થવાને કારણે બોડી ટેમ્પરેચરમાં ઘટાડો જોવા મળે છે જ્યારે પ્રોજેસ્ટેરોનનું લેવલ વધવાને કારણે બોડી ટેમ્પરેચરમાં વધારો થાય છે. આથી મેન્સ્ટ્રુઅલ સાઇકલ દરમિયાન પ્રોજેસ્ટેરોનનું લેવલ વધવાને કારણે બોડી ટેમ્પરેચરમાં વધારો થાય છે. આથી મેલ કરતા ફિમેલમાં ટેમ્પરેચર એ વધારે ફ્લકચ્યુએટ થાય છે.

• Stress (સ્ટ્રેસ)

ફિઝિકલ અથવા ઈમોશનલ સ્ટ્રેસને કારણે સિમ્પ્થેટિક નર્વસ સિસ્ટમ એક્ટિવેટ થાય છે જેને કારણે હોર્મોનલ અને ન્યુરલ સ્ટીમ્યુલેશનમાં ચેન્જીસ જોવા મળે છે. આ ફિઝિયોલોજીકલ ચેન્જીસ થવાને કારણે મેટાબોલિસમ રેટમાં વધારો થાય છે જેને કારણે હિટ પ્રોડક્શનમાં વધારો થાય છે અને બોડી ટેમ્પરેચર ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

• Circadian rhythm (સર્કાડિયન રિધમ)

આખા દિવસમાં બોડી ટેમ્પરેચર એ 0.5-1°C જેટલું ચેન્જ થતું હોય છે. 4 am ની આજુબાજુ બોડી ટેમ્પરેચર એ લોવેસ્ટ હોય છે જ્યારે 6 pm થી મિડ નાઈટ દરમિયાન બોડી ટેમ્પરેચર એ હાયેસ્ટ જોવા મળે છે.

Axillary temperature (એક્ષીલરી ટેમ્પરેચર)

• આ સરફેસ બોડી ટેમ્પરેચરની એક મેથડ છે.

• આ એક સેફેસ્ટ અને મોસ્ટ નોન ઇન્વેસિવ મેથડ છે.

• એક્ષીલરી સાઈટ એ ચિલ્ડ્રન માટેની મોસ્ટ કોમન સાઇટ છે.

• નોર્મલ ટેમ્પરેચર : 97.6°F (36.5°C)

• એક્ષીલરી ટેમ્પરેચર એ ઓરલ ટેમ્પરેચર કરતા 1°F ઓછું હોય છે. જ્યારે રેક્ટલ ટેમ્પરેચર કરતા 2°F ઓછું હોય છે.

Indication (ઇન્ડીકેશન)

• કનવલ્શન (Convulsion)

• મેન્ટલી ઇલ પેશન્ટ (Mentally ill patient)

• અનકોનસિયસ (Unconcious)

• કફ (Cough)

• જ્યારે ઓરલ ટેમ્પરેચર કોન્ટ્રાઇન્ડિકેટ હોઈ ત્યારે આ રૂટ પ્રિફર કરવામાં આવે છે ( This route is preferred when oral temperature is contraindicated).

Contraindication (કોન્ટ્રાઇન્ડીકેશન)

• માસ્ટેકટોમી (ઓપરેટિવ સાઇડ અવોઈડેડ)

• એક્સ્ટ્રીમ પર્સપિરેશન

Advantages (એડવાન્ટેજીસ)

• લેસ ડિસકમ્ફર્ટ

• લેસ ચાન્સ ઓફ ક્રોસ ઇન્ફેક્શન

• ડુ નોટ અફેકટ હોટ ઓર કોલ્ડ ડ્રીંક

Disadvantages (ડિસએડવાન્ટેજીસ)

• ગિવ ફોલ્સ રીડિંગ

• ચાન્સિસ ઓફ અફેક્ટેડ બાય એક્સ્ટરનલ એન્વાયરમેન્ટ

• ગિવ ફોલ્સ રીડિંગ ડ્યુ ટુ પર્સપિરેશન

Procedure (પ્રોસિજર)

• પેશન્ટને આઈડેન્ટીફાઈ કરવું.

• પ્રોસિજર એક્સપ્લેન કરવી.

• પેશન્ટના બેડ સાઈડ પર જરૂરી આર્ટીકલ્સ ગોઠવવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન પ્રોવાઇડ કરવી.

• પેશન્ટની એક્ષીલા ડ્રાય છે કે નહીં તે ચેક કરવું.

• જો એક્ષીલા મોઇસ્ટ હોય તો તેને ડ્રાય કલોથ અથવા નેપકીન વડે ડ્રાય કરવી.

• થર્મોમીટર ને થંબ તેમજ ફોર ફિંગર વડે હોલ્ડ કરવું અને શેક કરવું. જેથી મર્ક્યુરી એ તેના નોર્મલ લેવલ પર આવી જાય. (35°C સુધી નીચું લઈ આવવું)

• ત્યારબાદ થર્મોમીટરની વર્ટિકલ ડાયરેક્શનમાં એક્ષીલામાં પ્લેસ કરવું.

• આર્મને નીચેની બાજુ રાખવો અને તેને બોડીની અગેન્સ્ટ ટાઇટલી રાખવો અને ફોરઆર્મને ચેસ્ટ પર રેસ્ટિંગ પોઝિશનમાં રાખવો. જેથી તેને એક્સ્ટર્નલ એન્વાયરમેન્ટના કોન્ટેક્ટમાં આવતા પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

• થર્મોમીટરને 3-5 min માટે ત્યાં પ્લેસ કરવું.

• થર્મોમીટરને રીમુવ કરવું અને તેને સ્ટેમ ટુ બલ્બ સ્વેબની મદદથી જેન્ટલી ટવિસ્ટિંગ મોશનમાં વાઇપ કરવું.

• ત્યારબાદ થર્મોમીટરની રાખી આઈ લેવલે રાખી કેટલું રીડિંગ આવ્યું છે તે ચેક કરવું.

• લાસ્ટમાં થર્મોમીટરને સોપી સ્વેબ વડે સ્ટેમ ટુ બલ્બ ક્લીન કરવું અને ત્યારબાદ વેટ સ્વેબની મદદથી ક્લીન કરવું.

• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન પ્રોવાઈડ કરવી.

• આર્ટિકલ્સને રિપ્લેસ કરવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• ટેમ્પરેચર રેકોર્ડ કરવું.

Oral temperature (ઓરલ ટેમ્પરેચર)

• ઓરલ ટેમ્પરેચર એ ટંગની નીચે આવેલ બ્લડ વેસેલ્સની નજીકથી લેવામાં આવે છે.

• આ એક મોસ્ટ કોમન, કન્વીનીયન્ટ (અનુકૂળ) અને કમ્ફર્ટેબલ મેથડ છે.

• નોર્મલ ટેમ્પરેચર : 98.6°F (37°C)

• ઓરલ ટેમ્પરેચર એ હોટ કે કોલ્ડ વસ્તુ ખાધા પછીની 15-20 min બાદ ચેક કરવામાં આવે છે. જેથી એકયુરેટ ટેમ્પરેચર મેઝર કરી શકાય.

Advantages (એડવાન્ટેજીસ)

• નો નીડ પ્રાયવેસી (પ્રાયવેસીની જરૂર પડતી નથી)

• ગીવ રિલાયેબલ એન્ડ એક્યુરેટ રીડિંગ (ટંગની નીચે બ્લડ સપ્લાય સારો હોવાને કારણે તેમજ બલ્બ એ એક્સ્ટરનલ એન્વાયરમેન્ટના કોન્ટેક્ટમાં આવતું ન હોવાને કારણે એકયુરેટ રીડિંગ આપે છે)

• થર્મોમીટરને ઇસીલી ટંગની નીચે હેલ્ડ કરી શકાય છે.

Disadvantages (ડિસએડવાન્ટેજીસ)

• થર્મોમીટર બાઈટ થવાને કારણે બ્રેક ડાઉન થવાના ચાન્સીસ વધી જાય છે.

• જો ડિસઈન્ફેકટન્ટ પરફેક્ટ્લી રિમુવ કરવામાં ન આવ્યું હોય તો તેનો બેડ ટેસ્ટ આવે છે.

• જો થર્મોમીટર પરફેક્ટ્લી ડિસઈન્ફેકટન્ટ ન થયું હોય તો તેને કારણે ક્રોસ ઇન્ફેક્શન થઈ શકે છે.

• જો થર્મોમીટર એ સરખી રીતે પ્લેસ ન થયું હોય અને તેને કારણે તે એન્વાયરમેન્ટના કોન્ટેકમાં આવવાને કારણે ફોલ્સ રીડિંગ આવી શકે છે.

Contraindication (કોન્ટ્રાઇન્ડીકેશન)

• ઓરલ સર્જરી

• માઉથ બ્રિધર

• ડિસ્પ્નીયા

• ફ્રિકવન્ટ કફ

• કન્વલશન, સિઝર

• અનકોનસિયસ પેશન્ટ

• મેન્ટલી રિર્ટાડેડ

• ચિલ્ડ્રન <6 યર

• નોઝિયા, વોમિટીંગ

Procedure (પ્રોસિજર)

• પેશન્ટને આઈડેન્ટીફાઈ કરવું.

• પ્રોસિજર એક્સપ્લેન કરવી.

• પેશન્ટના બેડ સાઈડ પર જરૂરી આર્ટીકલ્સ ગોઠવવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન પ્રોવાઈડ કરવી.

• પેશન્ટને માઉથ ઓપન કરવા માટે કહેવું.

• થર્મોમીટર અને થંબ તેમજ ફોર ફિંગર વડે હોલ્ડ કરવું અને શેક કરવું. જેથી મર્ક્યુરી એ તેના નોર્મલ લેવલ પર આવી જાય.(35°C સુધી નીચું લઈ આવવું)

• ત્યારબાદ થર્મોમીટરના બલ્બને પેશન્ટના ટંગની નીચે પ્લેસ કરવું.

• પેશન્ટને લીપ્સ ક્લોઝ કરવા માટે કહેવું પરંતુ ટીથને ક્લોઝ કરવા માટે ના કહેવી.

• થર્મોમીટરને 2-3 min માટે ત્યાં હોલ્ડ કરવા કહેવું.

• થર્મોમીટરને રીમુવ કરવું અને તેને સ્ટેમ ટુ બલ્બ સ્વેબની મદદથી જેન્ટલી ટવિસ્ટિંગ મોશનમાં વાઇપ કરવું.

• ત્યારબાદ થર્મોમીટરની રાખી આઈ લેવલે રાખી કેટલું રીડિંગ આવ્યું છે તે ચેક કરવું.

• લાસ્ટમાં થર્મોમીટરને સોપી સ્વેબ વડે સ્ટેમ ટુ બલ્બ ક્લીન કરવું અને ત્યારબાદ વેટ સ્વેબની મદદથી ક્લીન કરવું.

• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન પ્રોવાઈડ કરવી.

• આર્ટિકલ્સને રિપ્લેસ કરવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• ટેમ્પરેચર રેકોર્ડ કરવું.

Rectal temperature (રેકટલ ટેમ્પરેચર)

• રેક્ટલ સાઇટ એ કોર બોડી ટેમ્પરેચરની એક મેથડ છે.

• રેકટલ ટેમ્પરેચર એ મોસ્ટ રિલાયેબલ અને મોસ્ટ એકયુરેટ મેથડ છે.

• નોર્મલ ટેમ્પરેચર : 99.6° F (37.5° C )

• રેક્ટલ ટેમ્પરેચર એ ઓરલ ટેમ્પરેચર કરતા 1° F વધારે હોય છે જ્યારે એક્ષિલરી ટેમ્પરેચર કરતા 2° F વધારે હોય છે.

• આ મેથડનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે 6 વર્ષ કરતા નાના બાળકોમાં કરવામાં આવે છે.

Indication (ઇન્ડીકેશન) :

• ઓરલ ઓર નેસલ સર્જરી

• રેસ્પાયરેટરી ઓબસ્ટ્રકશન (માઉથ બ્રીથર)

• માઉથ ડિસઓર્ડર

• અનકોનસિયસ, મેન્ટલી રિર્ટાડેડ પેશન્ટ

• કન્વલશન પેશન્ટ

• યંગ, રેસ્ટલેસ અને ઇરીટેબલ ચિલ્ડ્રન

Contraindication (કોન્ટ્રાઇન્ડીકેશન) :

• એનલ અથવા રેકટલ સર્જરી (એનલ ફિસર, હેમરોઇડ)

• ડાયરિયા

• કોન્સ્ટીપેશન

• ક્વાડ્રિપ્લેજિક પેશન્ટ

• કાર્ડિયાક પેશન્ટ (વેગસ નર્વ સ્ટીમ્યુલેશન થવાને કારણે બ્રેડીકાર્ડિયા તેમજ સિનકોપ થઈ શકે છે આથી કાર્ડિયાક પેશન્ટમાં રેકટલ ટેમ્પરેચર લેવામાં આવતું નથી)

Advantages (એડવાન્ટેજીસ)

• મોસ્ટ રિલાયેબલ એન્ડ એક્યુરેટ મેથડ

• નોટ અફડેક્ટેડ બાય એક્સ્ટરનલ એન્વાયરમેન્ટ

Disadvantages (ડિસએડવાન્ટેજીસ)

• નીડ પ્રાઇવેસી (પ્રાઇવેસીની જરૂર પડે)

• બલ્બને લ્યુબ્રીકેશન કરવાની જરૂર પડે

• કન્ટામિનેટેડ ટુ ફિસિસ

Procedure (પ્રોસિજર)

• પેશન્ટને આઈડેન્ટીફાઈ કરવું.

• પ્રોસિજર એક્સપ્લેન કરવી.

• પેશન્ટના બેડ સાઇટ પર જરૂરી આર્ટીકલ્સ ગોઠવવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• પ્રાઇવેસી પ્રોવાઇડ કરવી.

• પેશન્ટને લેટરલ અથવા પ્રોન પોઝિશન પ્રોવાઈડ કરવી.

• થર્મોમીટર ઇન્સર્કટ રતા પહેલા તેને શેક કરવું જેથી રીડિંગને નોર્મલ વેલ્યુ પર લાવી શકાય.

• થર્મોમીટરના બલ્બ પાર્ટ તેમજ તે ઉપરના એક ઇંચ સુધીના પાર્ટને વોટર સોલ્યુબલ જેલી વડે લ્યુબ્રિકેટ કરવું. (જેથી એનસની મ્યુકસ મેમ્બ્રેનને ફ્રિક્સન તેમજ ટ્રોમાથી પ્રિન્વેટ કરી શકાય)

• રેકટલ થર્મોમીટરને પોસ્ટેરિયર તેમજ ડાઉનવર્ડ ડાયરેક્શનમાં ઈન્સર્ટ કરવું.

• એડલ્ટમાં 1-1.5 ઇંચ સુધી અને ઇન્ફન્ટમાં 0.5-1 ઇંચ સુધી થર્મોમીટર ઇન્સર્ટ કરવું.

• આ દરમિયાન પેશન્ટને ડીપ એક્સહાલ અને ઇનહાલ કરવા કહેવું.

• થર્મોમીટરને ઇન્સર્ટ કરવા માટે કોઈપણ પ્રકારનો ફોર્સ કરવો નહીં.

• થર્મોમીટરને બે મિનિટ માટે ત્યાં હોલ્ડ કરવું.

• ત્યારબાદ થર્મોમીટરને આરામથી રીમુવ કરવું અને તેને સ્ટેમ ટુ બલ્બ સ્વેબની મદદથી જેન્ટલી વાઈપ કરવું. જેથી તેમાં રહેલ સિક્રિશનને રિમુવ કરી શકાય.

• ત્યારબાદ થર્મોમીટરને આઈ લેવલે રાખી કેટલું રિડિંગ આવ્યું છે તે ચેક કરવું.

• લાસ્ટમાં થર્મોમીટરને સોપી સ્વેબ વડે સ્ટેમ ટુ બલ્બ ક્લીન કરવું અને ત્યારબાદ વેટ સ્વેબની મદદથી ક્લીન કરવું.

• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન પ્રોવાઇડ કરવી.

• આર્ટીકલસને રિપ્લેસ કરવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• ટેમ્પરેચર રેકોર્ડ કરવું.

Tympanic membrane temprature (ટિમ્પેનિક મેમ્બ્રેન ટેમ્પરેચર)

• ટિમ્પેનિક ટેમ્પરેચર એ કોર બોડી ટેમ્પરેચરનું એક એક્ઝામ્પલ છે.

• આ રૂટ એ 2-3 sec ની અંદર જ રીઝલ્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે આથી આ મેથડ એ ટેમ્પરેચર મેઝર કરવાની સૌથી ઝડપી મેથડ છે.

• આથી પીડીયાટ્રીક, ઇન્ટેન્સિવ કેર યુનિટમાં ટેમ્પરેચર મેઝર કરવા માટે આ મેથડનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

• નોર્મલ ટેમ્પરેચર : 99.6°F

Indication (ઇન્ડીકેશન)

• ઇન ICU સેટિંગ

• ઇન ઇમરજન્સી કન્ડીશન

Contraindication (કોન્ટ્રાઇન્ડીકેશન)

• પરફોરેટેડ ઇયર ડ્રમ

• ઇયર ઇન્ફેક્શન

• ઇયર સર્જરી

Procedure (પ્રોસિજર)

• પેશન્ટને આઇડેન્ટીફાઈ કરવું.

• પ્રોસિજર એક્સપ્લેન કરવી.

• પેશન્ટના બેડ સાઈડ પર જરૂરી આર્ટીકલ્સ ગોઠવવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• થર્મોમીટરને ડોમિનન્ટ હેન્ડમાં હોલ્ડ કરવો.

• જે હેન્ડ વડે થર્મોમીટર હોલ્ડ કરેલ છે તે જ સાઇડના પેશન્ટના ઇયરનો ઉપયોગ કરવો એટલે કે જો થર્મોમીટર એ રાઇટ હેન્ડમાં હોય તો પેશન્ટના રાઇટ ઇયરનો ઉપયોગ કરવો.

• હવે નોન ડોમિનન્ટ હેન્ડ વડે પેશન્ટના એક્સ્ટર્નલ ઇયરને મિડ પોઇન્ટથી ગ્રાસ્પ કરવો અને એક્સ્ટર્નલ ઇયરને અપ અને બેક તરફ ખેંચવો.

• જો બાળક હોય તો તેનામાં એક્સ્ટર્નલ ઇયરને ડાઉન અને બેક ખેંચવો.

• હવે ધીમે ધીમે થર્મોમીટરના પ્રોબને બેક ફોર્થ મોશનમાં ઇન્સર્ટ કરવું. જ્યાં સુધી તે ઇયર કેનલના સીલ સુધી ન જાય ત્યાં સુધી ઇન્સર્ટ કરવું.

• પ્રોબને કરેક્ટ પોઝીશનમાં રાખ્યા બાદ ત્યાં રહેલ બટનને એક્ટિવેટ કરવું.

• ટેમ્પરેચર મેઝર થયા બાદ તેમાંથી સાઉન્ડ અથવા ફ્લેશ લાઈટ જોવા મળે છે.

• આથી થર્મોમીટરને ધીમે ધીમે રિમૂવ કરવું.

• ટેમ્પરેચર રીડ કરવું.

• પેશન્ટની કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન પ્રોવાઈડ કરવી.

• ત્યારબાદ પ્રોબ કવરને ડીસકાર્ડ કરવું.

• આર્ટીકલ્સને રિપ્લેસ કરવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• ટેમ્પરેચર રેકોર્ડ કરવું.

2) Pulse (પલ્સ)

• પલ્સ એ આર્ટરીનું રિધેમિક પલ્સેશન છે જે કાર્ડિયાક સાઇકલના રિસ્પોન્સ તરીકે જોવા મળે છે.

• પલ્સ એ આર્ટરીનું રિધેમિક ડાયલેટેશન છે જે એરોટિક વાલ્વ ઓપન અને ક્લોસ થવાને કારણે જોવા મળે છે.

• પલ્સને હાર્ટ રેટ તરિકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

• પલ્સ રેટ એ એક પ્રકારની સંખ્યા છે જે એક મિનિટમાં હાર્ટ એ કેટલી વખત કોન્ટ્રાક્ટ થાય છે તેની સંખ્યા ડિનોટ કરે છે.

• જ્યાં આર્ટરી એ બોની સરફેસ એરિયાને ક્રોસ કરે છે ત્યાં પલ્સ એ સાંભળવા મળે છે અથવા તો ફિલ થાય છે.

• એડલ્ટ વ્યકિતમાં નોર્મલ પલ્સ રેટ 60-100/min હોય છે એટલે કે નોર્મલી એડલ્ટ વ્યકિતમાં એવરેજ 72/min પલ્સ જોવા મળે છે.

• ઇનફન્ટમાં 120-140/min પલ્સ રેટ જોવા મળે છે જ્યારે ચિલ્ડ્રનમાં અંદાજે 100/min પલ્સ રેટ જોવા મળે છે.

• પલ્સને મુખ્યત્વે પાલપેશન તેમજ અસ્કલટેશન મેથડની મદદથી અસેસ કરવામાં આવે છે.

• જેમાં 3 મિડલ ફિંગરટિપની (ઇન્ડેક્સ, મિડલ અને રિંગ ફિંગર) મદદથી પલ્સ સાઈટ પર જેન્ટલી પ્રેશર આપવામાં આવે છે અને પલ્સને પાલપેટ કરવામાં આવે છે.

• થમ્બની મદદથી પલ્સને પાલપેટ કરવામાં આવતી નથી કારણ કે થમ્બને પોતાનું સેનસેશન હોય છે.

• બોડીની પેરીફરીમાં લોકેટેડ પલ્સને પેરીફરલ પલ્સ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જેમ કે ફૂટ, નેકમાં આવેલી આર્ટરી

• હાર્ટના અપેક્સ પાસે આવેલી પલ્સને અપાઇકલ પલ્સ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

Write down characteristics of pulse (રાઇટ ડાઉન કેરેકટેરીસ્ટિક ઓફ પલ્સ)

1) Rate (રેટ)

2) Rhythm (રિધમ)

3) Volume (વોલ્યુમ)

4) Elasticity (ઇલાસ્ટીસિટી)

5) Eqality (ઇકવાલીટી)

1) Rate (રેટ)

રેટ એ એક પ્રકારની સંખ્યા છે જે એક મિનિટમાં હાર્ટ એ કેટલી વખત કોન્ટ્રાક્ટ થાય છે તે સંખ્યા ડિનોટ કરે છે. એડલ્ટમાં નોર્મલી પલ્સ રેટ 60-100 bpm, એવરેજ 72 bpm હોય છે.

2) Rhythm (રિધમ)

રિધમ એ સ્પેસિફિક ટાઈમ ફ્રેમ માટે પલ્સની રેગ્યુલર પેટર્ન દર્શાવે છે એટલે કે હાર્ટ રેટની રેગ્યુલારિટી દર્શાવે છે.

3) Volume (વોલ્યુમ)

વોલ્યુમ એ આર્ટરીની ફૂલનેસ દર્શાવે છે અથવા તો દરેક બીટ (કોન્ટ્રાકશન) દરમિયાન બ્લડનો ફોર્સ દર્શાવે છે. એટલે કે દરેક બીટ દરમિયાન હાર્ટ દ્વારા આર્ટરીની વોલની વિરુદ્ધ જે બ્લડ ઇજેક્ટ કરવામાં આવે છે તેને વોલ્યુમ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. દરેક કોન્ટ્રાકશન દરમિયાન લેફ્ટ વેન્ટ્રીકલ દ્વારા જે બ્લડ ઇજેકટ કરવામાં આવે છે તેને સ્ટ્રોક વોલ્યુમ તરિકે ઓળખવામાં આવે છે. જે નોર્મલી 70 ml જેટલું હોય છે.

4) Elasticity (ઇલાસ્ટીસિટી)

આર્ટરીયલ વોલની એક્સપાન્ડ અને કોન્ટ્રાક્ટ થવાની એબિલિટીને ઇલાસ્ટીસિટી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. નોર્મલી આર્ટરી એ સ્મુથ, સોફ્ટ અને સ્ટ્રેઇટ હોય છે. પરંતુ ઉમર વધવાની સાથે ઇલાસ્ટીસિટીમાં ઘટાડો જોવા મળે છે.

5) Eqality (ઇકવાલીટી)

ઇકવાલીટી એટલે સમાનતા. એટલે કે બને અપર લિંબ અને બને લોવર લિંબમાં ફીલ થતી પલ્સ. અમુક કેસિસમાં બને એક્સટ્રીમિટીમાં પલ્સ ફીલ થતી નથી જેમ કે થ્રોમ્બસ ફોર્મેશન.

Write down most common pulse site (રાઇટ ડાઉન મોસ્ટ કોમન પલ્સ સાઇટ)

Carotid (કેરોટિડ)

કેરોટિડ પલ્સ એ નેકની સાઈડમાં, ઇયર ટ્યૂબની નીચે એટલે કે ટ્રકિયા અને સ્ટરનોકલેઇડોમાસ્ટોઇડ મસલ્સની નીચે બનતા એન્ગલમાં વચ્ચેની બાજુ આવેલ હોય છે. જેને ઇઝીલી એકસેસ કરી શકાય છે. આ પલ્સ 5-10 સેકન્ડ માટે જ અસેસ કરવામાં આવે છે અને બને કેરોટિડ પલ્સને એક સાથે અસેસ કરવામાં આવતી નથી કારણે કે બને કેરોટિડ પલ્સને એક સાથે પાલપેટ કરવાને કારણે બ્રેઇનનો બ્લડ ફલો ઇન્ટરપ્ટ થાય છે.

Temporal (ટેમ્પરલ)

ટેમ્પરલ પલ્સ એ આઇની લેટરલ બાજુ તેમજ ઝાયગોમેટિક બોનની ઉપરની બાજુ આવેલ હોય છે.

Brachial (બ્રેકિયલ)

બ્રેકિયલ પલ્સ એ એન્ટિક્યુબાઇટલ ફોસામાં આવેલ હોય છે. જેનો ઉપયોગ ઇન્ફન્ટમાં કાર્ડિયાક એરેસ્ટ દરમિયાન પલ્સ ચેક કરવા માટે થાય છે. BP મેઝર કરવા માટે બ્રેકિયલ પલ્સનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

Radial (રેડિયલ)

રેડિયલ પલ્સ એ રેડિયલ બોનમાં વ્રિસ્ટની અંદરની બાજુ અને થમ્બની નીચેની બાજુ આવેલ હોય છે. રેડિયલ પલ્સ એ પલ્સ અસેસમેન્ટ માટેની મોસ્ટ કોમન સાઇટ છે. BP અસેસમેન્ટ માટે આ પલ્સનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

Apical (અપાઇકલ)

અપાઇકલ પલ્સ ચેસ્ટની લેફ્ટ સાઇડ, લેફ્ટ મિડ કલેવીકયુલર લાઇન તરફ 5th ઇન્ટરકોસ્ટલ સ્પેસ આવેલ હોય છે. જે લેફટ નિપલની નીચેની બાજુ આવેલ હોય છે. જેને સ્ટેથોસ્કોપની મદદથી અસ્કલટેટ કરવામાં આવે છે.

Femoral (ફિમોરલ)

ફિમોરલ પલ્સ એ એન્ટેરિયર ઇલિયાક સ્પાઇન અને સિમ્ફિસિસ પ્યુબિસ વચ્ચે આવેલ ઇન્ગ્વીનલ ફોલ્ડની નીચેની બાજુ લોકેટેડ હોય છે. જેનો ઉપયોગ કાર્ડિયાક અરેસ્ટ દરમિયાન પલ્સ ચેક કરવા માટે થાય છે.

Popliteal (પોપલિટિયલ)

પોપલિટિયલ પ્લસ એ પોપલિટિયલ ફોસામાં આવેલી હોઈ છે. જે ની ની પાછળ મિડિયલ ટેન્ડનની સાઇડમાં આવેલ હોય છે. જેનો ઉપયોગ લોવર એક્સ્ટ્રીમિટીઝનું સર્કયુલેશન ચેક કરવા માટે થાય છે. લોવર લિંબનું બ્લડપ્રેશર ચેક કરવા માટે પોપલિટિયલ પ્લસનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

Posterior tibial (પોસ્ટેરિયર ટિબિયલ)

પોસ્ટેરિયર ટિબિયલ આર્ટરી એ એન્કલની અંદરની બાજુ અને મિડીયલ મેલેઓલસની પાછળની બાજુ આવેલ હોય છે.

Pedal or dorsalis pedis (પેડલ ઓર ડોર્સાલિસ પેડિસ)

ડોર્સાલિસ પેડિસ એ ફૂટના ટોપ પર બિગ ટોના ટેન્ડનની સ્લાઇટલી લેટરલ આવેલ હોય છે. જેનો ઉપયોગ પેરિફરલ સર્કયુલેશન જેમાં ખાસ કરીને ફૂટનું સર્કયુલેશન ચેક કરવા માટે થાય છે.

Alterations in pulse (અલ્ટ્રેશન ઇન પલ્સ)

Tachycardia (ટેકીકાર્ડિયા)

પલ્સ રેટમાં થતા વધારાને ટેકીકાર્ડિયા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જેમાં પલ્સ રેટ એ 100 bpm કરતા વધી જાય છે.

Bradycardia (બ્રેડીકાર્ડિયા)

પલ્સ રેટમાં થતા ઘટાડાને બ્રેડીકાર્ડિયા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે જેમાં પલ્સ રેટ એ 60 bpm કરતા ઘટી જાય છે.

Pulse deficit (પલ્સ ડેફિસિટ)

કોન્ટ્રાક્શન બરાબર ન થવાને કારણે પેરિફરલ પલ્સ એ પાલપેટ થતી નથી જેને પલ્સ ડેફિસિટ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પલ્સ ડેફિસિટ ડિટેકટ કરવા માટે રેડિયલ પલ્સ અને અપાઇકલ પ્લસ પાલપેટ કરી તેને કમ્પેર કરવામાં આવે છે. જેમાં અપાઇકલ પલ્સ એ પાલપેટ થાય છે જ્યારે રેડિયલ પલ્સ એ પાલપેટ થતી નથી.

Write down factor affecting pulse (રાઇટ ડાઉન ફેક્ટર અફેકટિંગ પલ્સ)

Age (એજ)

એજ વધવાની સાથે પલ્સ રેટમાં ઘટાડો જોવા મળે છે જેમ કે ન્યુબોર્નમાં 130-140 bpm જેટલી જોવા મળે છે અને એજ વધવાની સાથે તેમાં ઘટાડો થતો જોવા મળે છે અને એડલ્ટમાં તે 60-100 bpm જોવા મળે છે. એટલે કે એવરેજ 80 bpm જોવા મળે છે.

Sex (સેક્સ)

પ્યુબર્ટી બાદ મેલ કરતા ફિમેલમાં પલ્સ થોડી વધારે જોવા મળે છે.

Exercise (એક્સરસાઇઝ)

ફિઝિકલ એક્ટિવિટી અથવા એક્સરસાઇઝ કરવાને કારણે હાર્ટ પર લોડ કરે છે જેને કારણે પલ્સ રેટમાં વધારો થાય છે. પરંતુ લેબર વર્ક કરતા અને એથલેટિક પર્સનમાં પલ્સ રેટ એ વધતી નથી કારણે કે આ લોકોના હાર્ટની સાઇઝ તેમજ સ્ટ્રેંન્થમાં વધારો થવાને કારણે આ લોકોમાં નોર્મલ પલ્સ રેટ જોવા મળે છે.

Temprature (ટેમ્પરેચર)

બોડી ટેમ્પરેચર વધવાને કારણે પલ્સ રેટમાં પણ વધારો જોવા મળે છે જેમ કે ફિવરમાં બોડી ટેમ્પરેચર વધે છે જેને કારણે પલ્સમાં પણ વધારો થાય છે.

Medication (મેડીકેશન)

ડિગોક્સિન, એટ્રોપિન સલ્ફેટ વગેરે જેવી મેડિસિન એ હાર્ટ રેટ વધારે છે. જ્યારે બીટા બ્લોકર અને એડ્રેનાલિન જેવી મેડિસિનને કારણે હાર્ટ રેટમાં ઘટાડો જોવા મળે છે.

Body position (બોડી પોઝિશન)

સ્ટેન્ડિંગ પોઝિશનમાં સ્લાઇટલી પલ્સમાં વધારો થાય છે.

Stress, anxiety (સ્ટ્રેસ, એન્ઝાયટી)

ઇમોશનલ સ્ટ્રેસ, એન્ઝાયટી જેવી કન્ડીશનમાં પલ્સ રેટમાં વધારો થાય છે.

Relaxation & meditation (રિલેકસેશન એન્ડ મેડિટેશન)

રિલેકસેશન ટેકનિક તેમજ મેડિટેશન કરવાને કારણે હાર્ટ રેટમાં થોડો ઘટાડો જોવા મળે છે.

How to assess redial pulse (હાઉ ટુ અસેસ રેડિયલ પલ્સ)

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• પેશન્ટને પ્રોસિજર એક્સપ્લેઇન કરવી.

• પેશન્ટને કોમ્ફર્ટેબલ સિટિંગ અથવા લાયિંગ ડાઉન પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી. વ્રિસ્ટને એક્સટેન્ડ કરવી તેમજ પાલ્મને ડાઉન રાખવી.

• ત્યારબાદ ફર્સ્ટ, સેકન્ડ અને થર્ડ ફિંગરને વ્રિસ્ટની અંદરની બાજુ થમ્બની બાજુ રેડિયલ આર્ટરી પર પ્લેસ કરવી.

• આ 3 મિડલ ફિંગરને રેડિયલ આર્ટરી પર પ્લેસ કર્યા બાદ તે જગ્યા પર જેન્ટલી પ્રેશર એપ્લાય કરવું અને ત્યાં રહેલ સેનસેશનને ફીલ કરવું.

• જો સેનસેશનને ફીલ થાય તો (જો સેનસેશનને ફીલ ના થાય તો ફિંગરને થોડી આગળ પાછળ પ્લેસ કરવી) વોચની મદદથી 30 સેકન્ડ માટે પલ્સ કાઉન્ટ કરવી અને તેને 2 વડે મલ્ટીપ્લાય કરવી.

• અથવા તો એક મિનિટ માટે પલ્સ કાઉન્ટ કરવી.

• ત્યારબાદ પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન પ્રોવાઈડ કરવી.

• આ પાલપેટ કરેલ પલ્સને રેકોર્ડ કરવી. જો પાલપેશન દરમિયાન કંઈ એબ્નોર્માલીટી જોવા મળે તો તે પણ નોટ કરવી.

• આર્ટિકલને રિપ્લેસ કરવા અને લાસ્ટમાં હેન્ડ વોશ કરવા.

,3) Respiration (રેસપિરેશન)

• રેસપિરેશન એ બ્રિથિંગ કરવાની એક્ટ છે જેમાં ઓક્સિજનને ઇન્હાલ કરવામાં આવે છે અને કાર્બન ડાયોક્સાઇડને એકસહાલ કરવામાં આવે છે.

• રેસ્પિરેશન રેટ એ એક પ્રકારની સંખ્યા છે જે એક મિનિટમાં કેટલા બ્રિથિંગ કરે છે તેની સંખ્યા ડીનોટ કરે છે.

• રેસ્પિરેશન એ ઇન્સ્પેક્શન મેથડ દ્વારા અસેસ કરવામાં આવે છે.

• નોર્મલ રેસ્પિરેશન : 12-20 breath/min (ઇન એડલ્ટ)

• ઇન્ફન્ટ : 20-40 breath/min

• પ્રિસ્કૂલ: 20-30 breath/min

• રેસ્પિરેશન રેગ્યુલેશન સેન્ટર મેડયુલા ઓબ્લોન્ગટામાં લોકેટેડ હોય છે.

Write down factor affecting respiration rate (રાઇટ ડાઉન ફેકટર અફેકટિંગ રેસ્પિરેશન રેટ)

Age (એજ)

એજ વધવાની સાથે રેસ્પિરેશન રેટમાં ઘટાડો જોવા મળે છે. જેમકે ન્યૂ બોર્નમાં રેસ્પિરેશન રેટ 30-60 breath/min જોવા મળે છે જ્યારે એડલ્ટમાં 12-20 breath/min જોવા મળે છે.

Exercise (એક્સરસાઇઝ)

એક્સરસાઇઝ કરવાને કારણે બોડીમાં O2 ની ડિમાન્ડ વધી જાય છે જેને ફૂલફિલ કરવા માટે રેસ્પિરેશન રેટમાં વધારો જોવા મળે છે.

Emotional state (ઇમોશનલ સ્ટેટ)

સ્ટ્રેસ, એન્ઝાયટી, ફિયર, એકસાઈટમેન્ટ વગેરે જેવી સ્ટેટને કારણે સિમ્પેથેટિક નર્વસ સિસ્ટમ એક્ટિવેટ થાય છે જેને કારણે રેસ્પિરેશનમાં વધારો જોવા મળે છે.

Medication (મેડિકેશન)

મેડિકેશન જેવી કે સેડેટિવ, ઓપોઇડ, એનેસ્થેશિયા વગેરે રેસ્પિરેશન રેટમાં ઘટાડો કરે છે.

Temprature (ટેમ્પરેચર)

હાઇ બોડી ટેમ્પરેચર તેમજ હાઇ એન્વાયરમેન્ટ ટેમ્પરેચરને કારણે રેસ્પિરેશન રેટમાં વધારો જોવા મળે છે.

Altitude (અલ્ટિટ્યુડ)

હાઇ અલ્ટિટ્યુડ વાળી જગ્યાએ ઓક્સિજન લેવલ ઓછું હોય છે જેને કારણે બોડી કમ્પેનસેટ કરે છે રેસ્પિરેશનમાં વધારો જોવા મળે છે.

Truma, injury (ટ્રોમા, ઇનજરી)

ટ્રોમા અથવા ઇનજરી થવાને કારણે બ્રેઇન સ્ટેમ ઇમ્પેર થાય છે અને તેને કારણે રેસ્પિરેશન રેટ તેમજ રિધમમાં ફેરફાર જોવા મળે છે.

Certein condition (સરટેન કન્ડીશન)

અમુક કન્ડિશન જેવી કે એનિમિયા, સિકલ સેલ ડીઝીસ, રેસ્પાયરેટરી કન્ડિશન તેમજ હાર્ટ કન્ડિશનમાં O2 સપ્લાય ડીક્રીઝ થઈ જાય છે જેના કારણે રેસ્પીરેશન રેટમાં વધારો જોવા મળે છે.

Smoking (સ્મોકિંગ)

લાંબા સમય સુધી સ્મોકિંગ કરવાને કારણે લંગસ ખરાબ થઈ જાય છે જેને કારણે રેસ્પીરેશન રેટમાં ચેન્જીસ જોવા મળે છે.

Procedure (પ્રોસિજર)

• પેશન્ટને આઈડેન્ટીફાઈ કરવું.

• પેશન્ટના બેડ સાઈડ પર જરૂરી આર્ટીકલસ ગોઠવવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• પલ્સ ચેક કર્યા બાદ રેસ્પિરેશન રેટ ચેક કરવામાં આવે છે.

• પેશન્ટને પ્રોસિજર એક્સપ્લેન કર્યા વગર ચેસ્ટની મુવમેન્ટ ઓબસર્વ કરવી.

• એડલ્ટ પેશન્ટમાં પેશન્ટના આર્મને ચેસ્ટ પર રાખવો અને એક મિનિટ માટે ચેસ્ટની ઉપર અને નીચેની તરફની મુવમેન્ટ ઓબસર્વ કરવી.

• જ્યારે ઇનફન્ટમાં એબ્ડોમેનની મુવમેન્ટ ઓબસર્વ કરવી.

• એક મિનિટ માટે રેસ્પિરેશન રેટ, રિધમ અને ડેપ્થ નોટ કરવી.

• આર્ટીકલ્સને રિપ્લેસ કરવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• રેસ્પિરેશન રેટ, રિધમ અને ડેપ્થ રેકોર્ડ કરવા.

4) Blood pressure (બ્લડ પ્રેશર)

• બ્લડ પ્રેશર એ 4th વાઇટલ સાઇન છે.

• આર્ટરીની વોલની અગેઇન્સ્ટ બ્લડને કારણે જે ફોર્સ અથવા પ્રેશર જોવા મળે છે તેને બ્લડ પ્રેશર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

• બ્લડ વેસેલસની વોલની અગેઇન્સ્ટ બ્લડ દ્વારા જે ફોર્સ એક્સરટેડ કરવામાં આવે છે તેને બ્લડ પ્રેશર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

• બ્લડ પ્રેશરમાં બે પ્રકારના મેઝરમેન્ટ જોવા મળે છે : સિસ્ટોલિક બ્લડ પ્રેશર અને ડાયેસ્ટોલિક બ્લડ પ્રેશર (Systolic pressure and Diastolic pressure)

Systolic pressure (સિસ્ટોલિક પ્રેશર) :

સિસ્ટોલ એટલે કે કોન્ટ્રાક્શન દરમિયાન આર્ટરીની વોલ પર બ્લડ દ્વારા જે પ્રેશર એક્સ્ક્રિટ થાય છે તેને સિસ્ટોલિક પ્રેશર તરિકે ઓળખવામાં આવે છે.

Diastolic pressure (ડાયેસ્ટોલિક પ્રેશર) :

ડાયેસ્ટોલ એટલે કે રિલેકશન દરમિયાન બ્લડ ફ્લોને કારણે આર્ટરીની વોલ પર જે પ્રેશર જોવા મળે છે તેને ડાયેસ્ટોલિક પ્રેશર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે જે મુખ્યત્વે 60-90 mmHg ની વચ્ચે જોવા મળે છે.

Pulse pressure (પલ્સ પ્રેશર) :

સિસ્ટોલિક અને ડાયેસ્ટોલિક બ્લડ પ્રેશર વચ્ચે જોવા મળતા difference ને પલ્સ પ્રેશર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જે મુખ્યત્વે 30-40 mmHg હોય છે.

• નોર્મલ બ્લડ પ્રેશર 120/80 mmHg જેટલું હોય છે.

• બ્લડ પ્રેશરને મિલીમીટર ઓફ મર્ક્યુરી (mmHg) એકમ દ્વારા મેઝર કરવામાં આવે છે.

• બ્લડ પ્રેશર મેઝર કરવા માટે સ્ફીગ્મોમેનોમીટરનો યુઝ કરવામાં આવે છે.

Alterations in blood pressure (અલ્ટ્રેશન ઇન બ્લડ પ્રેશર)

Hypertension (હાયપરટેન્શન) :

હાયપરટેન્શન મિન્સ એબ્નોર્મલી હાઇ બ્લડ પ્રેશર. જ્યારે કન્સેક્યુટિવ 3 ટાઇમ બ્લડ પ્રેશર મેઝર કર્યા બાદ પણ જો સિસ્ટોલિક બ્લડ પ્રેશર 140 mmHg કરતા વધારે જોવા મળે તેમજ ડાયેસ્ટોલિક બ્લડ પ્રેશર એ 90 mmHg કરતા વધારે જોવા મળે તો તેને હાઇપરટેન્શન તરિકે ઓળખવામાં આવે છે.

Hypotension (હાઇપોટેન્શન) :

હાઇપોટેન્શન એટલે કે બ્લડ પ્રેશરમાં ઘટાડો થવો. હાઇપોટેન્શનમાં સિસ્ટોલિક બ્લડ પ્રેશર એ 90 mmHg કરતા ઓછું તેમજ ડાયેસ્ટોલિક બ્લડ પ્રેશર એ 60 mmHg કરતા ઓછું જોવા મળે છે.

Orthostatic hypotension (ઓર્થોસ્ટેટિક હાઇપોટેન્શન) :

ઓર્થોસ્ટેટિક હાઇપોટેન્શનને પોસ્ચ્યુરલ હાઇપોટેન્શન (Postural hypotension) તરિકે પણ ઓળખવામાં આવે છે જેમાં વ્યક્તિ એ લાયિંગ અથવા સિટિંગ પોઝિશનમાંથી જ્યારે અપરાઇટ અથવા સ્ટેન્ડિંગ પોઝિશનમાં આવે ત્યારે તેના બ્લડ પ્રેશરમાં સિગ્નીફિકન્ટ ઘટાડો જોવા મળે છે જેને ઓર્થોસ્ટેટિક હાઇપોટેન્શન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

Write determinants of blood pressure (રાઇટ ડિટરમિનન્ટસ ઓફ બ્લડ પ્રેશર)

બ્લડ પ્રેશર એ ઘણા બધા ફેક્ટર દ્વારા ડિટરમાઇન થાય છે. જે નીચે મુજબ છે.

• કાર્ડિયાક આઉટપુટ (Cardiac output)

• પેરિફરલ વાસ્ક્યુલર રેસિસટન્સ (Peripheral vascular Resistence)

• બ્લડ વોલ્યુમ (Blood volume)

• ઇલાસ્ટિસિટી ઓફ આર્ટરીસ (Elasticity of Aarteries)

• વિસ્કોસિટી ઓફ બ્લડ (Viscocity of blood)

• ઓટોનોમિક નર્વસ સિસ્ટમ એક્ટિવિટી (Autonomic nervous System Activity)

• હોર્મોનલ ઇન્ફ્લુઅન્સ (Hormonal Influence)

• ગ્રેવીટી એન્ડ બોડી પોઝિશન (Gravity and body position)

Write factors affecting blood pressure (રાઇટ ફેક્ટર અફેકટિંગ બ્લડ પ્રેશર)

Age (એજ)

એજ વધવાની સાથે બ્લડ પ્રેશર પણ વધે છે કારણે કે એજ વધવાને કારણે બ્લડ વેસેલસ એ તેમની ઇલાસ્ટિકસીટી ગુમાવે છે અને સ્ટીફ બને છે. જેને કારણે બ્લડપ્રેશરમાં વધારો થાય છે.

Genetics (જેનેટિક)

હાઇ બ્લડ પ્રેશરની ફેમિલી હિસ્ટ્રી ધરાવતા લોકોમાં હાઇપરટેન્શન ડેવલપ થવાની શક્યતા તેમજ રિસ્ક વધી જાય છે.

Gender (જેન્ડર)

પ્યુબર્ટી પછી ફિમેલ કરતા મેલમાં બ્લડ પ્રેશર વધારે જોવા મળે છે જ્યારે મોનોપોસ બાદ ફિમેલમાં બ્લડ પ્રેશર વધારે જોવા મળે છે.

Weight (વેઇટ)

ઓવર વેઇટ તેમજ ઓબેસિટી ધરાવતા પેશન્ટમાં હાઇ બ્લડ પ્રેશર વધારે જોવા મળે છે.

Ethnicity (ઇથનિસિટી)

યુરોપિયન અમેરિકન કરતા આફ્રિકન અમેરિકનમાં રહેતા લોકોમાં હાઇ બ્લડ પ્રેશર વધારે જોવા મળે છે.

Diet (ડાયટ)

હાઇ સોડિયમ ડાયટ, લો પોટેશિયમ ડાયટ, ફેટી ડાયટ તેમજ આલ્કોહોલ, કોકેઇન, કેફીન દ્રવ્યો ઇન્ટેક કરતા પેશન્ટમાં હાઇ બ્લડ પ્રેશર જોવા મળી શકે છે.

Exercise / physical activity (એક્સરસાઇઝ / ફિઝિકલ એક્ટિવીટી)

સેડેન્ટરી લાઇફ સ્ટાઇલ ધરાવતા લોકોમાં હાઇપરટેન્શન થવાના ચાન્સિસ વધી જાય છે. ફિઝિકલી એક્ટિવીટી રહેતા લોકોમાં હાઇપર ટેન્શન ડેવલપ થવાનું રિસ્ક ઘટી જાય છે.

Smoking (સ્મોકિંગ)

ક્રોનિક સ્મોકિંગને કારણે બ્લડ વેસેલસ ડેમેજ થાય છે અને તેને કારણે હાઇ બ્લડ પ્રેશરની કન્ડીશન જોવા મળે છે.

Emotional state (ઇમોશનલ સ્ટેટ)

ક્રોનિક સ્ટ્રેસ, એન્ઝાયટી, ફિયર વગેરે બ્લડ પ્રેશર પર અફેકટ કરે છે.

Drug / medications (ડ્રગ / મેડિકેશન)

મેડિકેશન જેવી કે Birth કન્ટ્રોલ પિલ, ઓપોઇડ એનાલજેસિક, ડિકન્જેસટન્ટ વગેરે જેવી ડ્રગ એ બ્લડપ્રેશર પર અફેક્ટ કરે છે.

Temperature (ટેમ્પરેચર)

બ્લડ પ્રેશર એ ટેમ્પરેચરની સાથે બદલાય છે. જેમ કે કોલ્ડ વેધરમાં રહેતા લોકોમાં બ્લડ પ્રેશર થોડું વધારે જોવા મળે છે જ્યારે વાર્મ વેધરમાં રહેતા લોકોમાં બ્લડ પ્રેશર થોડું ઓછું જોવા મળે છે.

Procedure (પ્રોસિજર)

• પેશન્ટને આઈડેન્ટીફાઈ કરવું.

• પેશન્ટના બેડ સાઈડ પર જરૂરી આર્ટિકલ્સ ગોઠવવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• પેશન્ટને પ્રોસિજર એક્સપ્લેન કરવી.

• પેશન્ટને સીટીંગ અથવા સુપાઈન પોઝિશન પ્રોવાઈડ કરવી.

• જો પેશન્ટ એ એક્સરસાઇઝ, વોકિંગ અથવા સ્મોકિંગ કરેલું હોય તો 30 મિનિટ બાદ તેનું બ્લડ પ્રેશર ચેક કરવું. કારણકે તેના કારણે બ્લડ પ્રેશરમાં વધારો જોવા મળે છે.

• સ્ફિગ્મોમેનોમીટરમાં મર્ક્યુરી એ ઝીરો લેવલે છે કે નહિ તે ચેક કરવું. જો ઝીરો લેવલે ના હોય તો તેને ઝીરો લેવલે લઈ આવવું અને તેને આઈ લેવલે રાખવું.

• એ વાતનું ધ્યાન રાખવું કે આર્મ એ હાર્ટ લેવલે હોવો જોઇએ.

• બીપી મેઝર કરવા માટે મોસ્ટલી લેફ્ટ હેન્ડનો ઉપયોગ કરવો.

• બીપી કફને એન્ટિક્યુબાઇટલ ફોસાથી 2.5 cm થી ઉપર તેમજ એલ્બોથી 2-3 ફિંગર અબોવ બાંધવું.

• બીપી કફ એ ડીફલેટ હોવો જરૂરી છે.

• બીપી કફ એ એપ્રોપિએટ સાઈઝનું લેવું. કારણ કે વધારે પડતાં વાઇડ કફને કારણે ફોલ્સ લો રીડિંગ આવે છે જ્યારે વધારે પડતાં નેરો કફને કારણે ફોલ્સ હાઇ રીડિંગ આવે છે.

• બ્રેકિયલ આર્ટરીને ફિંગર ટીપની મદદથી પાલપેટ કરવી.

• ત્યારબાદ તે જગ્યા પર સ્ટેથોસસ્કોપના ડાયાફ્રામ વાળા પાર્ટને પ્લેસ કરવો અને તેને થમ્બ અને ઇન્ડેક્સ ફિંગર વડે હોલ્ડ કરવો તેમજ સ્ટેથોસસ્કોપના ઇયરપિસને ઇયરમાં લગાવવા.

• ત્યારબાદ બીજા હેન્ડની મદદથી કફને ધીમે ધીમે ઇન્ફલેટ કરવો. આ ટાઈમ દરમિયાન પલ્સ એ ફીલ થતી ડીસઅપિયર થય જાય છે.

• પલ્સ જયારે રિઅપિયર થાય ત્યારે બલ્બને ઝડપથી 30 mmHg જેટલો વધારે ઇન્ફલેટ કરવો.

• ત્યારબાદ બલ્બને ધીમે ધીમે 2-3 mmHg/sec ના રેટથી ડીફ્લેટ કરવો.

• ત્યારે જે સાઉન્ડ સાંભળવા મળે / પલ્સ રિઅપિયર થાય ત્યારે મર્ક્યુરી સ્કેલ પર રીડિંગ ચેક કરવું અને તેને નોટ કરવું. આ રીડિંગને સિસ્ટોલિક બ્લડપ્રેશર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

• ત્યારબાદ કન્ટીન્યુઅસ બલ્બને ધીમે ધીમે ડીફ્લેટ કરવો. જ્યાં સુધી સાઉન્ડ એ ડિસઅપિયર ના થાય ત્યાં સુધી ધીમે ધીમે ડીફ્લેટ કરવો.

• જ્યારે સાઉન્ડ એ ડિસઅપિયર થય જાય ત્યારે મર્ક્યુરી સ્કેલ પર રીડિંગ ચેક કરવું. જે ડાયેસ્ટોલિક બ્લડ પ્રેશર ડીનોટ કરે છે.

• લાસ્ટ સાઉન્ડને સરખી રીતે સાંભળ્યા બાદ કફને ઝડપથી ડીફ્લેટ કરવો.

• કફને રીમુવ કરવો.

• જો ફોલ્સ રીડિંગ આવે તો પાંચ મિનિટ બાદ ફરીથી બ્લડપ્રેશર ચેક કરવું.

• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ પોઝીશન પ્રોવાઇડ કર્યું.

• આર્ટીકલ્સને રિપ્લેસ કરવા.

• હેન્ડ વોશ કરવા.

• બ્લડ પ્રેશર રેકોર્ડ કરવું.