🫁 Respiratory Problems (શ્વસન સંબંધિત સમસ્યાઓ)

(શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થતી, શ્વસન તંત્રના ચેપ કે ક્રોનિક રોગો)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

શ્વસન તંત્રના અંગો જેમ કે નાક, ઘસારો, શ્વાસનળી, બ્રોન્કસ, ફેફસાં વગેરેમાં તાત્કાલિક અથવા લાંબા સમયથી રહેલી તકલીફને Respiratory Problem કહેવાય છે.

👉 “Respiratory problems are conditions affecting the airway and lungs that lead to breathing difficulty or poor oxygenation.”

✅ 2. શ્વસન તંત્રના સામાન્ય રોગો (Common Respiratory Problems):

રોગ	વિશેષતાઓ
Common Cold (સર્દી)	વાયરસથી થાય છે, નાક વહેવું, છીંક આવવી
Cough (ખાંસી)	સૂકી અથવા ભીની ખાંસી, ચેપ/ધૂળના કારણે
Tonsillitis	ઘસારામાં સોજો, દુખાવો
Bronchitis	બ્રોન્કસમાં બળતરા, ધૂમ્રપાન કે વાયરસના કારણે
Pneumonia	ફેફસાંમાં ચેપ – તાવ, શ્વાસ ફૂલવો
Asthma (દમ)	શ્વાસમાં અવરોધ, ઘૂઘાં અવાજ, તીવ્ર ખાંસી
Tuberculosis (ક્ષયરોગ)	દીર્ઘકાળીય શ્વસન ચેપ, જૈવિક ચકાસણી જરૂરી
COVID-19	વાયરસથી ફેલાતો ચેપ – તાવ, શુષ્ક ખાંસી, ઓક્સિજન ઘટવું
Allergic Rhinitis	ધૂળ, ફૂલો, પાળીઓથી allergy – નાક વહેવું
COPD	વ્યસનથી થતા લાંબા ગાળાના શ્વસન રોગો (ક્રોનિક બ્રોન્કાઈટિસ, એમ્ફાયઝેમા)

🩺 3. લક્ષણો (Symptoms):

• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ (dyspnea)
• ઘૂઘાં અવાજ (wheezing)
• છાતીમાં ઘસારો / તીવ્રતા
• તાવ અને થાક
• ખાંસી (સૂકી કે ભીની)
• કફ અને કોઈ વખત રક્ત આવવો
• ઓક્સિજન લેવલ ઘટવું (SpO₂ < 90%)

🔬 4. નિદાન (Diagnosis):

• History અને શારીરિક તપાસ
• SpO₂ check (pulse oximetry)
• Chest auscultation
• Chest X-ray
• CBC, sputum test, GeneXpert (TB માટે)
• COVID RT-PCR (જરૂર પડે તો)
• PFT – Pulmonary Function Test (Asthma/COPD)

💊 5. સારવાર (Treatment):

સ્થિતિ	સંભાળ
Infections	Antibiotics, Antipyretics, Steam inhalation
Asthma/COPD	Inhalers (Salbutamol), Nebulization, Oxygen
TB	DOTS – Rifampicin, INH, Pyrazinamide, etc.
COVID-19	Isolation, Antivirals, Oxygen therapy
Allergies	Antihistamines, Avoid allergens

🧼 6. નિવારણ (Prevention):

• ધૂળ, ધૂમ્રપાન, પાળીઓથી દૂર રહેવું
• ઘરની સફાઈ અને હવા પારદર્શી રાખવી
• રસીકરણ (BCG, COVID, Flu)
• શ્વાસ સંબંધિત લક્ષણ હોય તો તરત તપાસ
• માસ્ક પહેરવો, છીંકતી વખતે મુખ ઢાંકવો

👩‍⚕️ 7. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• શ્વસન લક્ષણ ધરાવતાં દર્દીનું મુલ્યાંકન
• Danger signs (severe breathlessness, cyanosis) માટે રેફરલ
• Nebulization અને દવા આપવી (as per PHC guidance)
• TB/COVID માટે ટ્રેકિંગ અને ફોલોપ
• આરોગ્ય શિક્ષણ – શ્વાસની ભલામણો, ઘરમાં હવા પ્રવાહ, વ્યસન ન કરવું
• RNTCP, NTEP, COVID Surveillance જેવી યોજનાઓનું અમલ

🫁 Common Respiratory Problems

(સામાન્ય શ્વસન સંબંધિત રોગો)

📘 1. પરિચય (Introduction):

શ્વસન તંત્રના રોગો એ આપણા શ્વાસ લેવામાં સામેલ અંગો જેવા કે નાક, ઘસારો, શ્વાસનળી, બ્રોન્કસ અને ફેફસાંને અસર કરતી સ્થિતિઓ છે. એ તાત્કાલિક (Acute) કે લાંબા ગાળાની (Chronic) હોઈ શકે છે.

✅ 2. સામાન્ય શ્વસન રોગો (Common Respiratory Diseases):

રોગનું નામ	વિશેષતા / લક્ષણો
1. Common Cold (સર્દી-ઝાડા)	વાયરસથી થતો, નાક વહેવું, છીંક,喉વેદના
2. Tonsillitis (ઘસારાનું ફૂલવું)	喉વેદના, ગરમીઓમાં વધુ થાય છે
3. Pharyngitis (ફેરિંજાઈટિસ)	喉વેદના, દુખાવો, તાવ
4. Laryngitis (લેરિંજાઈટિસ)	અવાજ બેસી જવો,喉વેદના
5. Bronchitis	શ્વાસનળીમાં સોજો, ખાંસી અને કફ
6. Pneumonia	ફેફસાંમાં ચેપ, તાવ, કફ, શ્વાસ ફૂલવો
7. Asthma (દમ)	શ્વાસમાં અવરોધ, ઘૂઘાં અવાજ, તીવ્ર ખાંસી
8. Tuberculosis (ક્ષયરોગ)	દીર્ઘકાળીય ખાંસી (3+ અઠવાડિયા), રાત્રે ઘમો, વજન ઘટાડો
9. COPD (ક્રોનિક ઓબ્સ્ટ્રક્ટિવ પલ્મનરી ડિસીઝ)	ધૂમ્રપાન સાથે સંબંધિત, શ્વાસ ફૂલવો, સતત ખાંસી
10. COVID-19	તાવ, સુકી ખાંસી, ઓક્સિજન લેવલ ઘટવું, શરીર દુખાવો
11. Allergic Rhinitis	ધૂળ-પરાગ-પાળીઓથી allergy, નાક વહેવું, આંખોમાં પાણી
12. Croup (બાળકોમાં)	અવાજવાળી ખાંસી, શ્વાસ લેતી વખતે અવરોધ

🩺 3. સામાન્ય લક્ષણો (Common Symptoms):

• ખાંસી (સૂકી કે ભીની)
• તાવ
• શ્વાસમાં તકલીફ (Dyspnea)
• છાતીમાં ઘસારો
• ઘૂઘાં અવાજ (Wheezing)
• ઓક્સિજન લેવલ ઘટવું
• થાક, ઉલટીઓ, નાકમાંથી પાણી વહેવું

👩‍⚕️ 4. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• શ્વાસનું દર માપવું
• Nebulization / steam inhalation આપવી
• તીવ્ર લક્ષણોમાં higher center refer કરવું
• શ્વસન રોગોમાં દવાઓ (Bronchodilators, antibiotics as per order) આપવી
• TB, Asthma, COVID કે ARI ના લક્ષણો ઓળખી TPR Chart maintain કરવો
• આરોગ્ય શિક્ષણ: માસ્ક પહેરવો, શ્વાસ લૈવાની તાલીમ, ધૂમ્રપાનનો ત્યાગ

🫁 Types of Respiratory Problems

(શ્વસન તંત્રના રોગોના પ્રકારો)

✅ 1. Based on Location (સ્થળ આધારે):

પ્રકાર	વર્ણન
🔹 Upper Respiratory Tract Infections (URTI)	નાકથી લઈ ઘસારા સુધીની તંત્રને અસર કરતી સ્થિતિઓ
ઉદાહરણ:

• Common Cold
• Tonsillitis
• Pharyngitis
• Laryngitis
• Sinusitis

| 🔹 Lower Respiratory Tract Infections (LRTI) | શ્વાસનળીથી લઈ ફેફસાં સુધીની તંત્રને અસર કરતી રોગો
ઉદાહરણ:

• Bronchitis
• Pneumonia
• Bronchiolitis
• Asthma
• COPD
• Tuberculosis

✅ 2. Based on Duration (સમયગાળો આધારિત):

પ્રકાર	વર્ણન
🔸 Acute Respiratory Problems	ટૂંકા ગાળાની તાત્કાલિક તકલીફ – સામાન્ય રીતે ≤14 દિવસ
ઉદાહરણ:

• Acute Bronchitis
• Pneumonia
• Common Cold
• COVID-19

| 🔸 Chronic Respiratory Problems | લાંબા ગાળાની / પુનરાવર્તિત તકલીફ (≥3 મહિના અથવા વધુ સમયથી)
ઉદાહરણ:

• Chronic Bronchitis
• Asthma
• COPD
• Tuberculosis

✅ 3. Based on Cause (કારણ આધારે):

પ્રકાર	ઉદાહરણ
🔹 Infectious (ચેપજન્ય)	Common Cold, Pneumonia, TB, COVID-19
🔹 Allergic (એલર્જીક)	Allergic rhinitis, Asthma
🔹 Environmental	Pollution-induced asthma, smoker’s cough
🔹 Occupational	Silicosis, Asbestosis
🔹 Congenital / Structural	Tracheal stenosis, Cleft palate (affecting airway)

✅ 4. Based on Severity (તિવ્રતા આધારે):

પ્રકાર	ઉદાહરણ
🔸 Mild Respiratory Problems	Common Cold, Dry Cough
🔸 Moderate to Severe	Pneumonia, Asthma attack, COPD exacerbation
🔸 Life-threatening	Severe COVID-19, Respiratory Failure, Acute asthma with cyanosis

👩‍⚕️ ANM/Health Worker ની ભૂમિકા:

• પ્રકાર અનુસાર લક્ષણો ઓળખવા
• URTI અને LRTI વચ્ચે ફરક સમજવો
• Nebulization, Steam, Medication પ્રમાણે સારવાર
• Oxygen saturation દેખરેખ
• Higher center refer કરવાની તૈયારી
• TB/COVID/Asthma જેવી વિષમ સ્થિતિમાં surveillance અને record-keeping

🤧 Classification of Cold and Cough

(સર્દી અને ખાંસીનું વર્ગીકરણ)

📘 1. Cold (સર્દી) નું વર્ગીકરણ:

સામાન્ય સર્દી (Common Cold) એ શ્વસન તંત્રનો તીવ્ર ચેપ છે, જે મુખ્યત્વે વાયરસ (જેમ કે Rhinovirus) દ્વારા થાય છે.

✅ Cold વર્ગીકરણ:

પ્રકાર	વર્ણન
🔹 Viral Cold	વાયરસથી થાય છે, સામાન્ય તાવ, નાક વહેવું,વેદના
🔹 Allergic Rhinitis	Allergy (ધૂળ, ફૂલો, પાળીઓથી) – નાક ચોળવો, પેકટાઓ
🔹 Seasonal Cold	મોસમ બદલાતા સર્દી – સામાન્ય શારીરિક નબળાઈથી
🔹 Recurrent Cold	વારંવાર થતી સર્દી – ઇમ્યુનિટી ઓછી હોવાને કારણે
🔹 Secondary Bacterial Cold	વૈરલ પછી બેક્ટેરિયાનો ચેપ (સ્નોટ સફેદથી લીલો થાય છે)

😷 2. Cough (ખાંસી) નું વર્ગીકરણ:

ખાંસી એ શ્વાસતંત્રને સાફ રાખવા માટે શરીરનો રેફ્લેક્સ છે. તે ઘણી પરિસ્થિતિઓમાં થાય છે.

✅ Cough વર્ગીકરણ:

A. Based on Duration (સમયગાળાના આધારે):

પ્રકાર	સમયગાળો
🔸 Acute Cough	≤ 3 અઠવાડિયા – Cold, Flu, Viral infection
🔸 Subacute Cough	3–8 અઠવાડિયા – Post-infection cough
🔸 Chronic Cough	> 8 અઠવાડિયા – TB, Asthma, COPD

B. Based on Nature (પ્રકૃતિ મુજબ):

પ્રકાર	વર્ણન
🔹 Dry Cough (સૂકી ખાંસી)	કોઈ કફ વગર,વેદના, irritation – Viral infections, Allergy
🔹 Wet/Productive Cough (ભીની ખાંસી)	કફ સાથે – બેક્ટેરિયલ ચેપ, ફેફસાંમાં સંક્રમણ
🔹 Whooping Cough (કૂકવી ખાંસી)	બોર્ડેટેલા પર્ટુસિસ બેક્ટેરિયા દ્વારા – બાળરોમાં
🔹 Barking Cough	Laryngitis, Croup – સામાન્ય રીતે બાળકોમાં
🔹 Hemoptysis	ખાંસીમાં લોહી – TB, Lung cancer, Trauma

C. Based on Cause (કારણ અનુસાર):

કારણ	ઉદાહરણ
Viral	Flu, COVID-19, Common cold
Bacterial	Pneumonia, Bronchitis, TB
Allergic	Dust, Pollen, Asthma
Environmental	Smoking, Pollution
Gastroesophageal	GERD (acid reflux)
Medication-induced	ACE Inhibitors (e.g., Captopril)

👩‍⚕️ ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• Dry vs Wet cough વચ્ચે ફરક ઓળખવો
• Danger signs: Persistent cough >2 weeks → TB માટે sputum test
• Cold કે allergy માટે symptomatic care
• ORS, steam inhalation, gargles ભલામણ કરવી
• નાના બાળકમાં તીવ્ર ખાંસી હોય તો તરત higher center refer
• Health Education – masks, handwashing, avoid dust/smoke

🫁 ARI – Acute Respiratory Infection

(તીવ્ર શ્વસન ચેપ – ટૂંકા ગાળાનો શ્વસન તંત્રનો ચેપ)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

ARI એ શ્વસન તંત્રનો એક તીવ્ર ચેપ છે, જે નાકથી લઈ ફેફસાં સુધીના ભાગોને અસર કરે છે અને સામાન્ય રીતે 14 દિવસ કરતાં ઓછા સમય માટે રહે છે.

👉 “Acute Respiratory Infection is a sudden infection of the respiratory tract (upper or lower) usually lasting less than 2 weeks.”

✅ 2. ARI ના પ્રકારો (Types of ARI):

પ્રકાર	અંગો	ઉદાહરણ
🔹 Upper Respiratory Tract Infection (URTI)	નાક, ઘસારો, લારિંક્સ	Common Cold, Tonsillitis, Pharyngitis
🔹 Lower Respiratory Tract Infection (LRTI)	શ્વાસનળી, બ્રોન્કાઈ, ફેફસાં	Bronchitis, Pneumonia, Bronchiolitis

🦠 3. કારણો (Causes of ARI):

• Viral infections: Rhinovirus, Influenza, RSV, Coronavirus
• Bacterial infections: Streptococcus pneumoniae, H. influenzae
• Environmental factors: ધૂળ, ધુમ્રપાન, પાળીઓ
• Poor hygiene: ન нос dhovya વગર ખાવું
• Overcrowding & Poor ventilation

⚠️ 4. લક્ષણો (Signs and Symptoms):

URTI લક્ષણો	LRTI લક્ષણો
નાક વહેવું, છીંક,喉વેદના, તાવ	ઊંડી ખાંસી, તીવ્ર તાવ, શ્વાસ ફૂલવો, ઘૂઘાં અવાજ
અવાજ બેસી જવો	છાતીમાં દુખાવો, cyanosis (હાથે/હોઠે નીલાશી)
સોજો, ગળામાં દુઃખાવો	SpO₂ ઘટે (≤90%)

👶 5. બાળકોમાં ARI ના ખતરાના સંકેતો:

• 2 મહિના થી ઓછા ઉંમરના બાળકમાં શ્વાસનો દર ≥60/min
• છાતી અંદર ખેંચાવું (chest in-drawing)
• Cyanosis, ઊંઘમાં અવરોધ
• ખાવા પીવામાં રસ ના લેવો
• ભૂંસવાથી અવાજ આવવો

🧪 6. નિદાન (Diagnosis):

• History & clinical examination
• Respiratory rate per minute
• Pulse oximeter – SpO₂
• Auscultation (Stethoscope)
• Chest X-ray (severe cases only)

💊 7. સારવાર (Treatment):

સ્થિતિ	સંભાળ
Mild ARI	Fluids, steam inhalation, paracetamol
Moderate	Cough syrup, antiallergics, rest
Severe	Antibiotics, nebulization, oxygen therapy
Danger signs	Hospital referral, IV fluids, supportive therapy

🛡️ 8. નિવારણ (Prevention):

• હાથ ધોવાની સારી ટેવ
• છીંકતી વખતે મુખ ઢાંકવો
• ઘર – હવા ચાલતી રાખવી
• વ્યસનમુક્ત વાતાવરણ
• બાળકોને Flu / Hib / Measles રસી આપવી
• overcrowding ટાળવું

👩‍⚕️ 9. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• શ્વાસનું અવલોકન – દર, અવાજ, chest in-drawing
• Nebulization / Steam દેવો
• Danger signs હોય તો higher center refer
• ORS અને પોષક આહારની સલાહ
• IMNCI માર્ગદર્શિકા મુજબ વ્યવસ્થા
• આરોગ્ય શિક્ષણ – ઘર સફાઈ, મચ્છર નિયંત્રણ, માસ્કનો ઉપયોગ

😮‍💨 Asphyxia (એસ્ફીક્સિયા)

(શ્વાસ અટકી જવાની સ્થિતિ – જીવલેણ શ્વસન વિઘટન)

📘 1. પરિભાષા (Definition):

Asphyxia એ એવી સ્થિતિ છે જેમાં શરીરમાં ઓક્સિજન ઓછું મળતું હોવાથી શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થાય છે, જે બેભાન થવાથી લઇ મૃત્યુ સુધી લઈ જઈ શકે છે.

👉 “Asphyxia is a condition where there is inadequate oxygen supply and/or excess carbon dioxide in the body due to impaired breathing.”

⚠️ 2. મુખ્ય લક્ષણો (Major Signs & Symptoms):

• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ (dyspnea)
• હોઠો અને નખ નીલાશી (cyanosis)
• શ્વાસ ઊંડો કે ઝડપથી લેવાતો
• બેભાન થવું
• ઘૂઘાં અવાજ
• હ્રદય ધબકારા ધીમા પડવા
• આંખો ઊભી થઈ જવી (severe cases)

🚨 3. કારણો (Causes of Asphyxia):

🔹 Physical Obstruction (શારીરિક અવરોધ):

• ગળામાં ખોરાક કે વિદેશી વસ્તુ અટવાઈ જવી
• ગળું દબાવવું (strangulation)
• તળાવમાં ડૂબી જવું (drowning)
• મોઢું/નાક પર ભાર પડે

🔹 Medical Conditions:

• Severe Asthma
• Anaphylaxis (allergic shock)
• Cardiac arrest
• Epiglottitis (ઘસરામાં સોજો)

🔹 Environmental:

• બંધ જગ્યામાં કાર્બન મોનો ઓક્સાઈડ
• ગેસ લીકેજ (મીઠી સુગંધવાળી ગેસો)
• ઓક્સિજનની અછત (hypoxia)

🔹 Newborn Asphyxia:

• જન્મ સમયે તાત્કાલિક શ્વાસ ન લેવું
• Placental insufficiency
• Cord around neck (umbilical cord)
• Prolonged labor

🩺 4. First Aid / Immediate Management:

પગલું	વર્ણન
Assess	શ્વાસ છે કે નહીં – ચેક કરો
Call	તાત્કાલિક સહાયતા બોલાવો (108)
Airway	મોઢું/ગળું ખાલી કરો
Breathing	શ્વાસ ચાલુ છે? ન હોય તો rescue breaths
Circulation	CPR આપવી – 30 chest compressions : 2 breaths
Newborn	Dry, stimulate, suction, bag-mask if needed

💊 5. Hospital Treatment:

• Supplemental Oxygen Therapy
• Intubation (severe cases)
• Mechanical Ventilation
• Treat underlying cause (foreign body removal, anti-allergic, bronchodilator)

👩‍⚕️ 6. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ હોય તેવાં દર્દીનું તાત્કાલિક અવલોકન
• Danger signs (cyanosis, unconsciousness) જોવી
• Newborn Asphyxia management according to Navjaat Shishu Suraksha Karyakram (NSSK)
• Referral to higher center immediately
• Community education – choking prevention, gas safety, newborn delivery care

😷 ટોન્સિલાઈટિસ (Tonsillitis)

(ઘસારા પાછળના ભાગે આવેલા ટોન્સિલ નામના ગ્રંથિઓમાં સોજો અને ચેપ થવી)

📘 ૧. વ્યાખ્યા (Definition):

ટોન્સિલાઈટિસ એ એક ચેપજન્ય (સંક્રામક) અવસ્થા છે જેમાં ઘસારા પાછળની બાજુએ આવેલી ટોન્સિલ ગ્રંથિઓમાં લાલાશ, સોજો અને દુખાવો થવા લાગે છે. આ સ્થિતિ બેક્ટેરિયા અથવા વાયરસના કારણે થઈ શકે છે.

👉 “ટોન્સિલાઈટિસ એ ટોન્સિલ્સની આંતરિક બળતરા છે, જેનાથી વેદના, તાવ અને નગળીમાં તકલીફ થાય છે.”

🦠 ૨. કારણો (Causes):

પ્રકાર	ઉદાહરણ
વાયરસજન્ય (Viral)	રાઈનો વાયરસ, એડેનો વાયરસ, ઇન્ફ્લૂએન્ઝા
બેક્ટેરિયલ (Bacterial)	ગ્રુપ A સ્ટ્રેપ્ટોકોકસ – Strep throat
અન્ય પરિબળો	ઠંડું પાણી પીવું, ધૂળભર્યું વાતાવરણ, ધુમ્રપાન, ધૂમ્મસ, ઓછું રોગપ્રતિકારક શક્તિ

⚠️ ૩. લક્ષણો (Symptoms):

– વેદના (ઘસારો દુખાવું)

• ગળું લાલ થઈ જવું
• ટોન્સિલ્સ પર સફેદ ધબ્બા દેખાવા
• નગળીમાં તકલીફ, ખાસ કરીને ઘસારો થયા પછી
• તાવ, થાક, શરીર દુખાવા
• અવાજ બેસી જવો (સાંઘો અવાજ)
• નાક બંધ થઈ જવો
• બાળકોમાં ખાવા-પીવામાં ઇચ્છા ઘટવી
• ક્યારેય લસિકા ગાંઠો (ગળાની ગાંઠ) મોટી થવી

🔬 ૪. તપાસ (Diagnosis):

• ડોક્ટર દ્વારા ઘસારાની અંદર દ્રષ્ટિથી તપાસ
• ઘસારાનો સેમ્પલ લઇ લેબોરેટરીમાં ચેપનો શોધ
• સ્ટ્રેપ ટેસ્ટ (Strep test)
• લોહીની તપાસ – CBC (infection જોવા માટે)

💊 ૫. સારવાર (Treatment):

પ્રકાર	દવા / ઉપચાર
હળવા કેસમાં	ગરમ પાણીના ગળાવા (ગાર્ગલ), આરામ, ગરમ દાળ / સૂપ
વાયરસથી થયેલા ચેપમાં	પેન કિલર (પેરાસિટામોલ, ઇબુપ્રોફેન) – તાવ અને દુખાવા માટે
બેક્ટેરિયા હોય તો	એન્ટીબાયોટિક (અમોક્સીસિલીન, એઝિથ્રોમાઈસિન) ડોક્ટરના સૂચન મુજબ
વારંવાર થતા ટોન્સિલાઈટિસમાં	ટોન્સિલ દૂર કરવાની સર્જરી – ટોન્સિલેક્ટોમિ

🛡️ ૬. બચાવનાં પગલાં (Prevention):

• ઠંડું પાણી, આઈસ્ક્રીમ, excessively thandi vastu ટાળવી
• ધૂળ, ધુમાડો, ધૂમ્રપાનથી દૂર રહેવું
• હાથ-મોઢું વારંવાર ધોવું
• બીમાર વ્યક્તિથી દૂર રહેવું
• દૂધ, ફળો, લીલા શાકભાજી વડે રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવી

👩‍⚕️ ૭. આરોગ્ય કાર્યકર્તાની ભૂમિકા (Role of ANM / Health Worker):

• ઘસારો દુખાવાની ફરિયાદે દર્દીનું અવલોકન કરવું
• તાવ, વેદના, સફેદ ધબ્બા હોય તો તરત PHC/CHC ખાતે રેફર કરવો
• ઘરમાં ગરમ પાણી પીવું, gargle કરાવવાની સલાહ આપવી
• બાળકના માતા-પિતાને આરોગ્ય શિક્ષણ આપવું
• વારંવાર થતું Tonsillitis હોય તો ENT તબીબને refer કરવો
• સમાજમાં સ્વચ્છતાનું જ્ઞાન આપવું

🫁 Asthma (દમ / શ્વાસ ફૂલવો)

(ફેફસાંની નળીમાં સુંકોચ અને સોજા કારણે થતું શ્વાસ લેવામાં અવરોધ)

📘 1. વ્યાખ્યા (Definition):

Asthma એ શ્વસન નળીમાં થયેલો સોજો અને સંવેદનશીલતા (sensitivity)ના કારણે થતી શ્વાસ લેવામાં તકલીફની આવર્તિત (recurrent) બિમારી છે. શ્વાસનળી સંકોચાઈ જાય છે, જેને કારણે શ્વાસ ભરવો કઠિન બની જાય છે.

👉 “દમ એ શ્વસન નળીમાં સોજો અને અવરોધ થવાથી થતા શ્વાસ ફૂલવા અને ઘૂઘાં અવાજથી શ્વાસ લેવાની તકલીફ છે.”

🧠 2. પેથોફિઝિયોલોજી (રોગની પ્રક્રિયા):

• શ્વાસ નળીના અંદરના મ્યુકોસા પર સોજો
• બ્રોન્કિયલ સ્મૂથ મસલ્સના સંકોચન (Bronchoconstriction)
• વધારે શ્લેષ્મા (કફ) ની રચના
  ➡️ શ્વાસ લેવામાં તકલીફ + ઘૂઘાં અવાજ

⚠️ 3. લક્ષણો (Signs and Symptoms):

• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ (Dyspnea)
• ઘૂઘાં અવાજ સાથે શ્વાસ લેવો (Wheezing)
• સૂકી ખાંસી, ખાસ કરીને રાત્રે અથવા વહેલી સવારમાં
• છાતીમાં ચાપ લાગવો
• ચેપ, ધૂળ કે શરદી પછી તાત્કાલિક તીવ્ર તકલીફ
• ગંભીર સ્થિતિમાં શ્વાસે ચાંદો બોલતો, cyanosis

🧪 4. નિદાન (Diagnosis):

• History: વારંવાર શ્વાસ ફૂલો, Allergy history
• Physical Examination: Wheezing
• Peak Expiratory Flow Rate (PEFR)
• Pulmonary Function Test (PFT)
• Chest X-ray (exclude infection)
• Allergy Testing (અલર્જીનું નિદાન)

🦠 5. કારણો (Causes / Triggers):

કારણ	ઉદાહરણ
અલર્જી	ધૂળ, પાપડિયા (pollen), ઘરના પાળીઓ
સાંસારિક પરિબળો	ધૂમ્રપાન, ધૂળભરેલું વાતાવરણ, Industrial gases
વાતાવરણ	ઠંડો હવા પ્રવાહ, મૌસમનો બદલાવ
માનોસિક તણાવ	ભય, ક્રોધ, દુઃખ
શારીરિક તણાવ	વધુ દોડધામ, Infection
જંતુઓ/અંડરડસ્ટ	ઘરના તિળચાટ, કીડી, પાંદડીઓ

💊 6. સારવાર (Treatment):

A. દવાઓ (Medications):

પ્રકાર	ઉદાહરણ
Bronchodilators	Salbutamol (Inhaler / Nebulizer) – તાત્કાલિક રાહત
Steroids	Budesonide, Beclomethasone – સોજા ઘટાડવા
Antihistamines	Allergy માટે
Leukotriene inhibitors	Montelukast – Allergy Suppressant
Nebulization	Asthma માટે Immediate Relief

B. Severe Asthma Attack માટે:

• Oxygen therapy
• IV steroids
• Hospitalization
• Emergency resuscitation જો જરૂરી હોય તો

🧼 7. બચાવ અને નિયંત્રણ (Prevention and Control):

• ધૂળ, ધૂમાડો અને અલર્જનથી દૂર રહેવું
• ઘર સાફ અને હવા ચાલતી રાખવી
• Inhaler નિયમિત ઉપયોગ – ડોક્ટર મુજબ
• રાત્રે મોજા પહેરી ઊંઘવું – ઠંડી હવા ટાળવી
• આરોગ્ય શિક્ષણ – Inhaler કેવી રીતે વાપરવો
• વ્યસન ટાળવું – ખાસ કરીને ધૂમ્રપાન

👩‍⚕️ 8. ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• Asthma history ધરાવતાં દર્દીઓ ઓળખવા
• શ્વાસ ન દેખાય તેવા લક્ષણો વખતે તરત higher center refer
• Inhaler / Nebulizer આપવી (જ્યાં ઉપલબ્ધ હોય)
• દવા નિયમિત લેવાની સમજ આપવી
• Asthma day (May 1) પર જાગૃતિ પ્રવૃતિ
• Case register અને follow-up

🫁 Bronchitis, Pneumonia અને Tuberculosis (ક્ષયરોગ)

(ત્રણ મુખ્ય શ્વસન તંત્રના રોગો – તફાવત અને સંભાળ)

✅ 1. Bronchitis (બ્રોન્કાઈટિસ):

📘 વ્યાખ્યા:

બ્રોન્કાઈટિસ એ બ્રોન્કસ (શ્વાસની નળીઓ)માં સોજો અને ચેપ થવાને કારણે થતી ખાંસી, કફ અને શ્વાસની તકલીફવાળી સ્થિતિ છે.

🔹 પ્રકાર:

• Acute Bronchitis (હલકું, ટૂંકા ગાળાનું)
• Chronic Bronchitis (લાંબા ગાળાનું, ધૂમ્રપાનથી સંબંધિત – COPD નો ભાગ)

🔬 કારણો:

• વાયરસ, બેક્ટેરિયા
• ધૂમ્રપાન, ધૂળ, Industrial pollutants

⚠️ લક્ષણો:

• તીવ્ર/સૂકી કે ભીની ખાંસી
• છાતીમાં ઘસારો
• હળવો તાવ
• થાક, શ્વાસફૂલાવું

💊 સારવાર:

• Rest, fluids, Steam inhalation
• Antibiotics (only if bacterial)
• Bronchodilators (inhaler)
• Stop smoking

✅ 2. Pneumonia (ન્યુમોનિયા):

📘 વ્યાખ્યા:

ફેફસાંના અવયવોમાં ચેપ થવાથી ફેફસાંના પોટલાઓ (alveoli)માં પીડા, સોજો અને પ્રવાહી ભરાઈ જાય છે – આ સ્થિતિને પ્ન્યુમોનિયા કહેવામાં આવે છે.

🔬 કારણો:

• Bacterial (Streptococcus pneumoniae – મુખ્ય)
• Viral (Flu, COVID-19)
• Fungal (immunocompromised દર્દીઓમાં)

⚠️ લક્ષણો:

• ઊંચો તાવ
• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ
• ગાઢ ભીની ખાંસી
• છાતીમાં દુખાવો
• Cyanosis (હોઠ/નેલીઓ નીલાશી)

💊 સારવાર:

• Antibiotics (as per culture)
• Oxygen support
• Paracetamol for fever
• Nebulization
• Hospitalization in severe cases

✅ 3. Tuberculosis (TB / ક્ષયરોગ):

📘 વ્યાખ્યા:

ક્ષયરોગ એ Mycobacterium tuberculosis નામના બેક્ટેરિયા દ્વારા થતા લાંબા ગાળાના ચેપજન્ય રોગ છે, જે મુખ્યત્વે ફેફસાંને અસર કરે છે.

🔬 ફેલાવવાનો માર્ગ:

• હવામાંથી છીંક અથવા ઉધરસ દ્વારા (airborne infection)
• ઘણીવાર દુર્બળ ઈમ્યુનિટી ધરાવતા લોકોમાં

⚠️ લક્ષણો:

• સતત 2 અઠવાડિયા કરતા વધુ ખાંસી
• ખાંસી સાથે ક્યારેક લોહી
• રાત્રે ઘમો
• વજન ઘટવું, ભુખ ન લાગવી
• થાક લાગવો

💊 સારવાર:

• DOTS (Directly Observed Treatment Short-course)
  • Rifampicin
  • Isoniazid
  • Pyrazinamide
  • Ethambutol
• લાંબા ગાળાનું ફોલોઅપ – ઓછામાં ઓછા 6 મહિના
• પોષણ , આરામ

🔁 ત્રણે રોગો વચ્ચે તફાવત (Comparison Chart):

મુદ્દો	Bronchitis	Pneumonia	Tuberculosis
અસર કરેલો ભાગ	બ્રોન્કસ (શ્વાસની નળી)	ફેફસાંના પોટલાઓ (alveoli)	ફેફસાં (અને અન્ય અંગો)
લક્ષણોની શરૂઆત	તીવ્ર, ઝડપથી	તીવ્ર	ધીમી, સતત
ખાંસી	સુકી અથવા ભીની	ભીની, ગાઢ કફ સાથે	લોહી સાથે થઈ શકે
તાવ	સામાન્ય	ઊંચો	મૌંજલવાર, રાત્રે વધે
ચેપનો પ્રકાર	વાયરસ/બેક્ટેરિયા	મુખ્યત્વે બેક્ટેરિયા	બેક્ટેરિયા (Mycobacterium tuberculosis)
સંક્રમણ	સામાન્ય રીતે ફેલાતું નથી	થોડું સંક્રમક	ખૂબ જ વધુ સંક્રમક (Airborne)
સારવાર	Supportive / Antibiotics	Antibiotics + oxygen	Anti-TB drugs (DOTS)

👩‍⚕️ ANM / Health Worker ની ભૂમિકા:

• ખાંસી > 2 અઠવાડિયા હોય તો તરત TB તપાસ (sputum test) કરાવવી
• ટીએમ, પ્ન્યુમોનિયા અથવા બ્રોન્કાઈટિસના લક્ષણો ધરાવતાં દર્દીનું અવલોકન
• DOTS કેન્દ્ર સાથે સંપર્ક
• COVID અને TB વચ્ચે ફરક ઓળખવો
• આરોગ્ય શિક્ષણ: ખાંસી શિસ્ત, માસ્ક, પોષણ, પુરતું આરામ
• Community surveillance & contact tracing

🦠 1. Bronchitis (બ્રોન્કાઈટિસ) – કારણો:

પ્રકાર	ઉદાહરણ
વાયરસજન્ય	Rhinovirus, Influenza virus
બેક્ટેરિયલ	Streptococcus, Mycoplasma
વાતાવરણ સંબંધિત	ધૂળ, ધૂમાડો, Industrial gases
ધૂમ્રપાન	ધૂમ્રપાન બ્રોન્કસમાં સોજો કરે છે
અલર્જી અને ધૂળ ભણતર	ઘરના પાળીઓ, ધૂળ, પાપડિયા
અન્ય ચેપ	શરદી, અપર રેસ્પિરેટરી ઇન્ફેક્શનના કારણે

🫁 2. Pneumonia (ન્યુમોનિયા) – કારણો:

પ્રકાર	ઉદાહરણ
બેક્ટેરિયા	Streptococcus pneumoniae (મુખ્ય), Haemophilus influenzae
વાયરસ	Influenza, RSV, COVID-19
ફંગલ ચેપ	Candida, Aspergillus (immunocompromised દર્દીઓમાં)
Aspiration	ખોરાક કે ઉલટી ફેફસાંમાં ચાલે ત્યારે
અન્ય પરિબળો	ધૂમ્રપાન, વૃદ્ધાવસ્થા, કમજોર રોગપ્રતિકારક શક્તિ

🧫 3. Tuberculosis (ક્ષયરોગ – TB) – કારણો:

પ્રકાર	ઉદાહરણ
બેક્ટેરિયા	Mycobacterium tuberculosis
પ્રસારનો માર્ગ	TB ધરાવતો વ્યક્તિ છીંકે, ઉધરસ કરે ત્યારે હવામાંથી
સામાજિક પરિબળો	ગીચ વસ્તી, બેદરકારી, ગરીબી
શારીરિક પરિબળો	દુર્બળ ઇમ્યુનિટી (HIV/AIDS), કુપોષણ
અન્ય પરિબળો	લાંબા સમયથી ની ખાંસી, previously untreated TB

💊 Respiratory Problems – ઉપચાર (Treatment)

✅ 1. Bronchitis (બ્રોન્કાઈટિસ) માટે ઉપચાર:

પ્રકાર	ઉપચાર
વાયરસજન્ય બ્રોન્કાઈટિસ	આરામ, ગરમ પાણી પીવું, સ્ટીમ ઇન્હેલેશન
બેક્ટેરિયલ બ્રોન્કાઈટિસ	એન્ટીબાયોટિક (ડૉક્ટર સૂચિત મુજબ)
લક્ષણાત્મક દવા	પેરાસીટામોલ (તાવ માટે), કફ સિરપ
અલર્જી હોય તો	એન્ટીહિસ્ટામીન દવા
ધૂમ્રપાનના કારણે હોય તો	ધૂમ્રપાન બંધ કરાવવી

✅ 2. Pneumonia (પ્ન્યુમોનિયા) માટે ઉપચાર:

સ્થિતિ	ઉપચાર
હળવો પ્ન્યુમોનિયા	ઓરલ એન્ટીબાયોટિક (Amoxicillin, Azithromycin)
મધ્યમથી ગંભીર	હોસ્પિટલમાં દાખલ, ઈન્જેક્શનથી એન્ટીબાયોટિક
તાવ માટે	પેરાસીટામોલ
શ્વાસની તકલીફ હોય તો	ઓક્સિજન થેરાપી
નેબુલાઈઝેશન	જો ઘૂઘાં અવાજ કે શ્વાસની તકલીફ હોય તો

✅ 3. Tuberculosis (ક્ષયરોગ – TB) માટે ઉપચાર:

પગલું	દવા અને ઉપચાર
સંક્રમણની પુષ્ટિ પછી	DOTS (Directly Observed Treatment Short-course)
પ્રાથમિક 2 મહિના માટે દવા	Rifampicin, Isoniazid, Pyrazinamide, Ethambutol
આગળના 4 મહિના માટે	Rifampicin + Isoniazid
અન્ય ઉપચાર	પોષણयुक्त આહાર, આરામ
ફોલોઅપ	માસિક sputum ચકાસણી, adherence ચકાસવી

✅ 4. Asthma (દમ) માટે ઉપચાર:

સ્થિતિ	ઉપચાર
આકસ્મિક દમનો હુમલો	Salbutamol Inhaler/Nebulizer
નિયમિત નિયંત્રણ માટે	Inhaled Steroids (Budesonide), Montelukast
એન્ટીહિસ્ટામીન	Allergy સંબંધિત લક્ષણો માટે
ભારે હુમલો	ઓક્સિજન, IV Steroids, હોસ્પિટલમાં દાખલ
જાગૃતિ અને પ્રીવેન્શન	એલર્જી અને ધૂળથી બચાવ, સમયસર દવા

👩‍⚕️ ANM / Health Worker ની ભૂમિકા ઉપચારમાં:

• TPR અને SpO₂નું નિયમિત અવલોકન
• દવા નિયમિત અપાવવી (TB માટે DOTS)
• Nebulizer ચાલું કરી શકવું
• દર્દી અને પરિવારને દવાનો જથ્થો અને સમય સમજાવવો
• આહાર, આરામ અને ચેપ અટકાવવાના પગલાંઓની સમજ આપવી
• જરૂરી જણાય તો higher center refer કરવું

🫁 Management of Respiratory Problems

(શ્વસન તંત્રના રોગોનું સંભાળ અને વ્યવસ્થાપન)

✅ 1. Assessment (અવલોકન અને મૂલ્યાંકન):

• શ્વાસની ઝડપ (Respiratory Rate) માપવી
• TPR Chart maintain કરવી
• SpO₂ (Pulse oximeter) દ્વારા ઓક્સિજન લેવલ માપવું
• કફ છે કે નહીં, કયો રંગ છે?
• શ્વાસ લેતાં ઘૂઘાં અવાજ (wheezing) છે કે નહીં
• Cyanosis (હોઠ કે નખ નીલાશી) ચેક કરવું
• ખાંસી ≥2 અઠવાડિયા = TB માટે શંકા

✅ 2. Planning (યોજના બનાવવી):

• દર્દીની તીવ્રતા પ્રમાણે આયોજિત સંભાળ
• હળવા કેસ = ઘરમાં આરામ અને દવા
• મધ્યમ/ગંભીર કેસ = Refer to PHC/CHC
• TB હોય તો DOTS હેઠળ નોંધણી
• Asthma હોય તો Inhaler/Nebulizer ઉપલબ્ધ કરાવવો

✅ 3. Implementation (કામગિરી):

કામગીરી	વિગત
🔹 દવા આપવી	TB માટે DOTS, Asthma માટે Inhaler, Pneumonia માટે Antibiotic
🔹 Steam/Nebulization	ઘૂઘાં અવાજ / શ્વાસમાં તકલીફ હોય તો
🔹 Oxygen Therapy	SpO₂ < 92% હોય તો
🔹 Fluids / ORS	તાવ અને ડિહાઈડ્રેશન માટે
🔹 પોષણ	પ્રોટીન અને ઊર્જાવાળું આહાર
🔹 આરામ	Half-sitting position, હવા ચાલતી રાખવી

✅ 4. Evaluation (અસર જોવી):

• તાવ ઘટ્યો કે નહીં
• શ્વાસની ગતિ સામાન્ય થઇ કે નહીં
• કફ ઓછી થયો કે વધુ થયો?
• TB દવાની regularity ચકાસવી
• દુઃખાવો, ઘસારો, ઊંઘમાં સુધારો?

✅ 5. Referral (રેફરલ):

• SpO₂ ≤ 90%
• Cyanosis, Altered consciousness
• Children with chest in-drawing
• TB જો confirm થાય
• No improvement despite treatment

✅ 6. Health Education (આરોગ્ય શિક્ષણ):

• ખાંસી શિસ્ત (મુખ ઢાંકવો, ટિશ્યુનો ઉપયોગ)
• ધૂમ્રપાનના નુકસાન અંગે સમજાવવું
• Asthma Inhaler નો યોગ્ય ઉપયોગ શીખવવો
• TB સારવાર નિયમિત લેવાની સમજ આપવી
• ઘરની હવા સાફ રાખવી

✅ 7. Documentation (દસ્તાવેજીકરણ):

• TPR Chart
• TB Register / DOTS Register
• Referral Slip
• Medication Chart
• Home Visit Notes

👩‍⚕️ શ્વસન તંત્રના રોગોમાં ANM / Health Worker ની ભૂમિકા અને જવાબદારીઓ

(Role and Responsibilities of ANM/Health Worker in Respiratory Problems including Home Care Remedies)

✅ 1. ઓળખ (Identification):

• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ ધરાવતા દર્દીની વહેલી ઓળખ
• ખાંસી ≥2 અઠવાડિયા હોય તો ક્ષયરોગ માટે શંકા
• શ્વાસની ઝડપ, ઘૂઘાં અવાજ, cyanosis (નીલાશી રંગ) ચકાસવું
• બાળકોમાં chest in-drawing કે grunting હોય તો તરત દ્રષ્ટિમાં લાવવું

✅ 2. અવલોકન (Observation & Assessment):

• શ્વાસની દર (Respiratory rate) ગણવી
• તાવ, પલ્સ, રક્તદાબ, SpO₂ ચકાસવું
• શ્વાસ લેતા કે છાતી ઉપર ઘૂઘાં અવાજ છે કે નહિ સાંભળવું
• કફ સાથે લોહી આવે છે કે નહિ જુઓ
• બાળકો માટે IMNCIના લાલ/પીળા/હરા સિગ્નલ મુજબ અવલોકન

✅ 3. પ્રાથમિક સંભાળ (Basic Care at Home Level):

▶️ ઘરગથ્થું ઉપચાર (Home Remedies):

• ગરમ પાણી પીવડાવવું
• તુલસી, આદુ અને મીઠુંવાળું ઉકાળો આપવો
• વરિયાળી પાણી (for cough relief)
• નાક ખુલ્લું રહે તે માટે ભાપ (steam inhalation)
• ઉબટા applied on chest (મુલ્તાની મિટી + ગુલાબ જળ – માત્ર local use માટે)
• સાદી ખાવા-પીવાની વસ્તુઓ આપી આરામ કરાવવો
• ધૂળ-ધુમાડો થી બચાવ માટે ટકોરા/ઘર સાફ રાખવો

✅ 4. દવા આપવી અને અનુસરાવવી (Drug Compliance):

• TB દર્દીઓમાં DOTS મુજબ દવા આપવી અને દરરોજ નોંધવવું
• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ હોય તો Nebulizer/Inhaler (PHC થી ઉપલબ્ધ) આપવો
• પેરાસીટામોલ, એન્ટીહિસ્ટામિન વગેરે ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ આપવી
• Inhaler નો યોગ્ય ઉપયોગ શીખવવો

✅ 5. આરોગ્ય શિક્ષણ (Health Education):

• ખાંસી કરતા સમયે મુખ ઢાંકો
• ઘર અને આસપાસ સફાઈ રાખવી
• ઘરમાં પ્રવાહી હવા રહે તે માટે દરવાજા/ખિડકીઓ ખોલવી
• શરદી/ધૂળથી allergy હોય તો દૂર રહેવું
• શ્વસન રોગો વિશે સભાનતા – ખાસ કરીને TB, Asthma
• તાવ અને શ્વાસના લક્ષણોથી higher center રેફર કરવું એ સમજાવવું

✅ 6. રેફરલ (Referral):

• SpO₂ < 92% અથવા Cyanosis હોય
• બાળકોમાં chest in-drawing, grunting
• ખાંસી ≥2 અઠવાડિયા + લોહી → TB શંકા
• પ્ન્યુમોનિયા કે severe asthma attack
  ➡️ તરત PHC/CHC/હોસ્પિટલ ખાતે રેફર કરવું

✅ 7. રેકોર્ડિંગ અને રિપોર્ટિંગ (Recording & Reporting):

• TB Register / DOTS Registerમાં નોંધ
• Home visit register
• દવા અપાવવાનું રેકોર્ડ
• Referral slips maintain કરવી
• Monthly reporting to PHC

👩‍⚕️ ANM / Health Worker ની વિસ્તૃત ભૂમિકા શ્વસન તંત્રના રોગોમાં (With Home Remedies)

✅ 1. શૈક્ષણિક ભૂમિકા (Educational Role):

• ગામ કે વિસ્તારમાં શ્વસન તંત્રના રોગો અંગે સામાજિક જાગૃતિ લાવવી
• TB, Asthma, Pneumonia વગેરે વિશે જનજાગૃતિ કાર્યક્રમો (health talks, group education)
• શાળાઓમાં બાળકોને શરદી-ઉધરસના વાયરસથી બચવાના ઉપાયો અંગે શીખવાડવું
• Posters અને Flipcharts વડે સરળ ભાષામાં સમજાવવું
• ખાંસી કરતી વખતે રૂમાલથી મુખ ઢાંકવાની ટેવ વિકસાવવી

✅ 2. નિવારક (Preventive Role):

• TB, DPT, Flu જેવી રસી આપવી અને લોકોમાં રસીકરણ માટે અભિપ્રેરણા આપવી
• ઘરમાં તબીબી કચરો ન ફેલાય તે માટે સમજ આપવી
• ઘરની હવા શુદ્ધ રાખવા ઘરની ખોલાવેલી જાળવણી પર ભાર આપવો
• ઘરના પાળીઓ, ધૂળ, ધૂમાડા અને એલર્જીકારક વસ્તુઓથી દૂર રહેવા સલાહ આપવી
• ઘરના વ્યક્તિગત સામાન (ટુવાલ, utensils) અલગ રાખવાની સલાહ

✅ 3. સહાયક (Supportive Role):

• શ્વસન તકલીફ ધરાવતા દર્દીઓ માટે Half-sitting position કરવી
• ભાપ (Steam inhalation) માટે ઉકાળેલા પાણીની વ્યવસ્થા કરવી
• મૌખિક ORS કે ગરમ સૂપ જેવી પ્રવાહી વસ્તુઓ પીવડાવવી
• ગરમ પાણી સાથે ગળાવા કરાવવી (તુલસી, આદુ, મીઠું નાખી gargle કરાવવો)
• બાળકો માટે નાક-મુખ સાફ રાખવા માતાને માર્ગદર્શન આપવું

✅ 4. સારવાર સહયોગ (Treatment Compliance):

• TB દર્દીઓ માટે દરરોજ દવા આપવી (DOTS) અને અવલોકન કરવું
• દવા સાથે પોષણयुक्त આહારની સલાહ આપવી (દૂધ, ડુંગળી, લીલા શાકભાજી, લસણ)
• Inhaler કે Nebulizer યોગ્ય રીતે અપાવવો અને તે ઉપયોગનું ડેમો બતાવવો
• જો દર્દી દવા બંધ કરે તો કારણે પુછવું અને તેનો ઉપાય શોધવો

✅ 5. ઘરના સ્તરે આયુર્વેદીય / ઘરગથ્થાં ઉપચાર (Home Remedies):

સમસ્યા	ઘરગથ્થો ઉપચાર
સૂકી ખાંસી	તુલસી+આદુ+હળદર ઉકાળો
喉વેદના	મીઠા પાણીથી gargle
શ્વાસ ભરાઈ	વરિયાળી+કાળીમરી ઉકાળો
ભીની ખાંસી	લસણ વડું / મકાઈના દાણા વાળું સૂપ
તાવ	તુલસી-આદુ-લેમન વાળું ગરમ પાણી

મહત્વપૂર્ણ નોંધ: ઘરગથ્થાં ઉપચાર માત્ર supportive care માટે હોય માટે દવાઈ અને રેફરલ આવશ્યક છે.

✅ 6. ફોલો-અપ અને દસ્તાવેજીકરણ (Follow-up & Documentation):

• દર્દીની દૈનિક અવસ્થા નોંધવી (TPR, SpO₂, લક્ષણોમાં સુધારો કે નહી)
• DOTS Register, Home Visit Register Maintain કરવી
• રેફરલ ફોર્મ, Referral Feedback પત્રક ભરવું
• Monthly TB / Respiratory reporting PHC ખાતે મોકલવી

✅ 7. સંકટ સમયે કામગીરી (Emergency Actions):

• Cyanosis, severe breathlessness, altered consciousness હોય તો
  ➡️ તરત 108 એમ્બ્યુલન્સ કોલ કરવી
  ➡️ First aid આપવી (Positioning, Oxygen supply જો ઉપલબ્ધ હોય તો)
  ➡️ પરિવારને શાંતિથી સમજાવી higher center refer કરવો

🌿 Respiratory Problems Management with Integrated AYUSH Practices

(શ્વસન તંત્રના રોગોમાં AYUSH ની સ્વીકારેલી પદ્ધતિઓનો સમાવેશ)

✅ 1. AYUSH: Accepted and Evidence-Based Practices (સ્વીકારેલી પ્રથાઓ):

AYUSH પદ્ધતિ	ઉપયોગીતા	ઉદાહરણ
Ayurveda	પ્રાકૃતિક હાર્બલ સારવાર	તુલસી, આદુ, લીલોતરી, લસણ – શ્વસન માર્ગ ખોલવા માટે
Yoga & Pranayama	ફેફસાંની ક્ષમતા વધારવી, શ્વાસ નિયંત્રણ	અનુલોમ-વિલોમ, ભસ્ત્રિકા, કપાલભાતિ
Naturopathy	કુદરતી ઉપચાર	ગરમ પાણી, ભાપ (steam), તાજી હવા
Unani / Siddha	હર્બલ ઉકાળા અને જાતિબુટ્ટી આધારિત ઉપચાર	હળદર, કાળા તલ, અજમો
Homeopathy	લક્ષણો આધારિત નાજુક દવા	Bryonia, Spongia, Antim Tart – ખાસ કરીને દમ/ઉધરસ માટે

👩‍⚕️ 2. ANM / Health Worker કેવી રીતે AYUSH નો સમાવેશ કરી શકે?

A. Home-Level Remedies & Counseling:

• તુલસી-આદુનો ઉકાળો આપવો
• રોજના જીવનમાં યોગાભ્યાસ – સહેલાઈથી શીખવી શકાય એવા પ્રાણાયામ
• વરિયાળી, લસણ, અજમો વાળું પાણી/સૂપ પીવડાવવું
• સ્નાયુઓ અને શ્વસન માર્ગ માટે કપાસે ગરમ તેલ લગાડવું (નૈસર્ગિક ઓઈલ થેરાપી)

B. Community Health Talks:

• શ્વસન રોગોમાં યોગ/પ્રાણાયામના ફાયદા સમજાવવો
• ફળ, લીલા શાકભાજી, દૂધ, હળદરના ફાયદા જણાવવા
• ઊંચા પ્રતિભાવ ન આપતાં દર્દીઓ માટે હોમિયોપેથી અપમાનભેર ચર્ચા

C. Co-Referral with AYUSH Centre:

• જો ગામમાં AYUSH ચિકિત્સક ઉપલબ્ધ હોય તો refer કરવો
• PHC/CHC સ્તરે AYUSH OPD સાથે સંકલન
• TB, Severe Pneumonia માટે Allopathic + AYUSH સંકલિત સંભાળ

🧘‍♂️ 3. AYUSH Remedies in Common Respiratory Problems:

રોગ	AYUSH પદ્ધતિઓ
Common Cold	તુલસી+આદુ ઉકાળો, ગાર્ગલ, કઢા, સૂપ
Dry/Wet Cough	અજમો ચાટવું, કપાસે સિંધવ મીઠું લગાડવું
Bronchitis	કફ પડતું અટકે એ માટે ઉકાળો, ભાપ લેવો
Asthma	યોગ – કપાલભાતિ, પદ્માસન, તુલસીના પાન
Tuberculosis	આયુર્વેદીક ટોનિક (Chyawanprash), પોષણ યુક્ત ખોરાક, આરામ
Pneumonia (supportive only)	આયુર્વેદિક ઉકાળો, તાજી હવા, તુલસી વપરાશ

🛑 4. સૂચનાઓ (Precautions):

• AYUSH પદ્ધતિઓ Allopathic સારવારના સંપૂરૂક (supportive) રૂપમાં જ અપનાવવી
• ગંભીર સ્થિતિ (severe breathlessness, cyanosis) હોય ત્યારે સમય ગુમાવ્યા વગર higher center refer કરવું
• દવાઓ clash ના થાય એ માટે પેરા-મેડિકલ માર્ગદર્શન મેળવવું