Date: -17/04/2023

Q-1 a) Enlist positive signs of pregnancy. પ્રેગનેન્સી ના પોઝીટીવ ચિન્હોની યાદી બનાવો.

Positive Signs of Pregnancy (પ્રેગ્નન્સી ના પોઝીટીવ ચિન્હો):

Fetal Heart Sounds (ફિટલ Positive Signs of Pregnancy (ગર્ભાવસ્થાના સકારાત્મક નિશાનીઓ):

1. Fetal Heart Sounds (ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ): ડોપ્લર (Doppler) અથવા ફેટોસ્કોપ (Fetoscope) દ્વારા ફિટસ હાર્ટ હાર્ટ બીટ સાંભળી શકાય છે. આ હાર્ટ બીટ સામાન્ય રીતે 10-12 week દરમિયાન સાંભળવામાં આવે છે.
2. Fetal Movements (ફિટલ મૂવમેન્ટ): ડોક્ટર અથવા ટ્રેન્ડ નર્સ દ્વારા Uterus માં ફિટલ મૂવમેન્ટ અનુભવાય છે. આ મૂવમેન્ટ સામાન્ય રીતે 18-20 weekમાં જોવા મળે છે.
3. Visualization of Fetus (ભ્રૂણનું વિઝ્યુઅલાઇઝેશન): અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound) અથવા સોનોગ્રાફી (Sonography) દ્વારા ભ્રૂણની ઈમેજ ક્લિયર રીતે જોવા મળે છે, જે પ્રેગ્નન્સી ની પુષ્ટિ માટે ડાયગ્નોસ્ટિક પદ્ધતિ છે.
4. Palpation of Fetal Parts (ફિટલ પાર્ટ્સની પેલ્પેશન): ડોક્ટર દ્વારા Uterusમાં ફિટસ અંગો, જેમ કે માથું (Head), પીઠ (Spine), અથવા હાથ-પગ (Limbs) સ્પર્શથી ઓળખવામાં આવે છે.
5. Fetal Cardiac Activity (ફિટલ કાર્ડિયાક એક્ટિવિટી): અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound) દ્વારા ફિટલ કાર્ડિયાક એક્ટિવિટી અથવા હાર્ટબિટ જોવા મળે છે, જે સામાન્ય રીતે 6-8 week દરમિયાન સ્પષ્ટ થાય છે.

આ બધા ક્લિનિકલ અને ડાયગ્નોસ્ટિક નિશાનીઓ ચોક્કસપણે પ્રેગ્નન્સી ની પુષ્ટિ કરે છે, કારણ કે તે ફિટલ પ્રેઝન્સ દર્શાવે છે.

b) Explain stages and duration of labor. લેબરના સ્ટેજીસ અને ડયુરેશન વિશે સમજાવો.

લેબરના સ્ટેજીસ:

લેબરના સ્ટેજીસ ને ચાર સ્ટેજીસ માં ડિવાઇડ કરવામાં આવેલા છે.

• 1) ફસ્ટ સ્ટેજ ઓફ લેબર ,
• 2) સેકન્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબર,
• 3) થર્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબર,
• 4) ફોર્થ સ્ટેજ ઓફ લેબર

••>1) ફસ્ટ સ્ટેજ ઓફ લેબર( સર્વાઇકલ સ્ટેજ):

• ફર્સ્ટ સ્ટેજ ઓફ લેબર એ ચાઇલ્ડબર્થ નો ઇનીસીયલ ફેઝ છે. જેમાં સર્વિક્સ એ ગ્રેજ્યુલી ઓપન (ડાયલેટ)તથા થીન (એફેસમેન્ટ) થાય છે. જેના કારણે બેબી એ યુટેરાઇન કેવીટીમાંથી બર્થકેનાલ (વજાઇના) માં પાસ થય શકે. જેમાં રેગ્યુલર તથા રિધેમીક યુટેરાઇન કોન્સ્ટ્રકશન્સ જોવા મળે છે અને યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન ની ફ્રિકવન્સી, ઇન્ટેન્સિટી તથા ડ્યુરેશન એ ગ્રેજ્યુઅલી ઇન્ક્રીઝ થાય છે.
• ફર્સ્ટ સ્ટેજ એ લેબર ના ટ્રૂ લેબર પેઇન થી સ્ટાર્ટ થય અને સર્વિક્સ ના ફૂલી ડાયલેટેસન( 10 cm) સુધીનું ગણાય છે.આ સ્ટેજ ને “સર્વાઇકલ સ્ટેજ” પણ કહેવામાં આવે છે.

લેબરના ફર્સ્ટ સ્ટેજ ને ફરધર 3 સ્ટેજ માં ડિવાઇડ કરવામાં આવેલા છે :

ફર્સ્ટ સ્ટેજ નો ટાઇમ પિરીયડ :
પ્રાઇમીગ્રેવીડા:=12-16 અવર્સ, અને
મલ્ટીગ્રેવીડા:=6-8 અવર્સ, નો હોય છે.

લેબર નો ફર્સ્ટ સ્ટેજ એ ત્રણ ફેઝીસ માં ડિવાઇડ થયેલો હોય છે.

• 1) લેટન્ટ ફેઝ,
• 2) એક્ટિવ ફેઝ,
• 3)ટ્રાન્ઝીશનલ ફેઝ

1) લેટન્ટ ફેઝ,

• લેટન્ટ ફેઝ ને “પ્રોડોમલ લેબર” અથવા “પ્રિ-લેબર” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
  આ સ્ટેજમાં 1-4 cm સેન્ટીમીટર જેટલું સર્વાઇકલ ડાયલેટેસન થાય છે.
  આ ફેઝ માં કોન્ટ્રાકશન એ 15 – 30 મિનિટે રીપીટ થાય છે અને 15- 30 સેકન્ડ સુધી રહે છે.
• આ ફેઝ માં મધર એ ટોકેટીવ( વાતચીત કરી શકે તેમ) હોય છે.

2) એક્ટિવ ફેઝ,

• એક્ટિવ ફેઝ ને ડાયલેટેસન ફેઝ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
  આ સેકન્ડ ફેઝ મા સર્વિક્સ એ 5 – 7 સેન્ટિમીટર જેટલું ડાયલેટ થાય છે.
• તથા કોન્ટ્રાક્શન એ 3-5 મિનિટે રીપીટ થાય છે અને 45 – 60 સેકન્ડ સુધી જોવા મળે છે.
• આ સ્ટેજમાં મધર ને રેસ્ટલેસનેસ ફીલ થાય છે.

3)ટ્રાન્ઝીશનલ ફેઝ

• ટ્રાન્ઝીશનલ ફેઝ મા સર્વિક્સ નુ ડાયલેટેસન એ 8-10 cm જેટલુ થાય છે.
• કોન્ટ્રાકશન એ 2-3 મિનિટે રીપીટ થાય છે અને 60 થી 90 સેકન્ડ સુધી જોવા મળે છે.

• ઓવરઓલ લેબર નો ફર્સ્ટ સ્ટેજ એ ક્રિટીકલ પિરિયડ છે કે જેમાં સર્વિક્સ એ ઓપન થાય ત્યારબાદ, યુટેરાઇન કેવીટી મા બેબી ની પ્રોપર પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરી યુટ્રસ એ ડિલીવરી માટે પ્રિપેર થાય છે. આ સ્ટેજ દરમિયાન મધર તથા ફિટસ ની કન્ડિશનને તથા તેની વેલબિંગ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે કંટીન્યુઅસલી હેલ્થ કેર પ્રોવાઇડર્સ દ્વારા મોનિટરિંગ કરવું અગત્યનું રહે છે.

2) સેકન્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબર( એક્સપલ્ઝન ઓફ ફિટસ): સર્વિક્સ ના ફુલ ડાયલિટેશન થી સ્ટાર્ટ થય બર્થ કેનાલ માંથી બેબીના બર્થ સુધીના સમયગાળાને સેકન્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબર કહેવામાં આવે છે.

તેનું ડ્યુરેશન,
પ્રાઇમી ગ્રેવીડામાં : 1-2 અવર્સ નુ અને
મલ્ટીગ્રેવીડા મા : 20-30 મીનીટ સુધીનો હોય છે.

લેબરના સેકન્ડ સ્ટેજ ને ફરધર બે ફેઝ માં ડિવાઇડ કરવામાં આવેલા છે:

• 1) પ્રપલ્ઝીવ ફેઝ,
• 2) એક્સપલ્ઝીવ ફેઝ.

1) પ્રપલ્ઝીવ ફેઝ: પ્રપલ્ઝીવ ફેઝ એ સર્વિક્સ ના ફુલ ડાયલેટેશન થી સ્ટાર્ટ થય ફિટસનો પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ એ પેલ્વીક ફ્લોર( +4 ,+5 સ્ટેસન) સુધી ડિસેન્ડ થાય ત્યાં સુધીનું હોય છે.

2) એક્સપલ્ઝીવ ફેઝ: મધરના બિયરિંગ ડાઉન એફોટ્ર્સ ની સાથે બેબી એ કમ્પ્લીટલી યુટેરાઇન કેવીટીમાંથી એક્સપલ્ર્ઝન થાય ત્યાં સુધીનો આ એક્સપલ્ઝીવ ફેઝ હોય છે.

3) થર્ડ સ્ટેજ ઓફ લેબર( એક્સપલ્ઝન ઓફ પ્લેસેન્ટા): આ સ્ટેજ એ બેબીના એક્સપલ્ઝન થી લઇ પ્લેસેન્ટા અને મેમ્બરેન નું એક્સપલ્ર્ઝન થાય ત્યાં સુધીના સમયગાળા ને થર્ડ સ્ટેજ કહેવાય છે. તેનો ટાઇમ ડ્યુરેશન એ પ્રાઇમી ગ્રેવીડા તથા મલ્ટીગ્રેવીડા માં 15 મિનિટ નો હોય છે

4) ફોર્થ સ્ટેજ ઓફ લેબર( ઓબ્ઝર્વેશન સ્ટેજ): બેબીના બર્થ પછી ઓબ્ઝર્વેશન સ્ટેજને 4th સ્ટેજ ઓફ લેબર કહેવામાં આવે છે આ સ્ટેજ દરમિયાન મધર ની જનરલ કન્ડિશન તથા ન્યુબોર્નની કન્ડિશન અને યુટ્રસ ના બીહેવિયરને કેરફૂલી મોનિટર કરવામાં આવે છે.

તેનું ટાઇમ ડ્યુરેશન એ 1 અવર નો હોય છે.

આમ, ટોટલ લેબરના ચારેય સ્ટેજ( 1st સ્ટેજ + 2nd સ્ટેજ+3 rd સ્ટેજ+ 4t

c) Describe the nursing management of second stage of labor.પ્રસુતિના બીજા તબકકાની સારવાર વર્ણવો.

Management of second stage of labor

• યુટીરાઈન કોન્ટ્રેકશન ની ઈન્ટેન્સિટી વધી જાય છે
• મધર દ્વારા બીયરિંગ ડાઉન એફર્ટ દેખાય છે
• સર્વિક્સ નું કમ્પ્લીટેશન ડાયલેટેશન થાય છે

Principles:-

• ફીટસની સ્લોલી અને steadly ડીલેવરી થવી જોઈએ
• પેરીનિયલ Injury થતી અટકાવવી જોઈએ

General measure:-

• પેશન્ટને બેડ ઉપર સુવડાવવું
• પેશન્ટને કોન્સ્ટન્ટલી મોનિટરિંગ કરવું અને બાળકના ધબકારા દર પાંચ મિનિટના સમયાંતરે ચેક કરવા.અને મધરના પલ્સ અને બ્લડપ્રેશર 15 મિનિટના સમયાંતરે ચેક કરવા.
• પેશન્ટને રીએશ્યોર કરવું અને મોરલ સપોર્ટ આપવો.
• કોન્ટ્રેક્શન દરમિયાન પેનને દૂર કરવા માટે એનાલજેસિક મેડિસિન આપવી જોઈએ.
• સેકન્ડ સ્ટેજ સ્ટાર્ટ થાય ત્યારે વજાયનાનું એક્ઝામિનેશન કરવું જોઈએ જેથી Cord Prolapse થાય છે કે નહી અગાઉથી જ આપણે જાણી શકીએ.
• ફીટસના હેડનું સ્ટેશન અને પોઝિશન ચેક કરવુ.

ડીલેવરી માટેની પ્રિપેરેશન (Preparation for Delivery) :-

• સર્વાઇકલ os ડાયલિટેશન માટેના ક્લિનિકલ સાઇન દેખાય ત્યારે પેશન્ટને ડીલેવરી માટે પ્રિપેર કરવું.
• સ્ટ્રોંગ એન્ડ ફ્રીક્વન્ટ યુટેરાઈન કોન્ટ્રાકશન
  નેચરલ અર્જ ટુ બિયર ડાઉન
  valval ગેપિંગ
  એનાલ પાઉંટિંગ
  બલઝિંગ પેરીનિયમ
• મધરને લીથોટોમી પોઝિશન આપવી જેમાં તેનું હેડ અને સોલ્ડર ને થોડા raise રાખવા.
• એક્સટર્નલ જનાઈટલ એરિયાને ક્લીન કરવું
• એસેપ્ટિક ટેકનીક મેન્ટેન રાખવી 3’c‘( ક્લીન હેન્ડ ક્લિન સરફેસ એન્ડ ક્લીન કટીંગ એન્ડ લીગેચર ધ કોડ)
• મધર નું બ્લાડર ફૂલ હોય તો તેને કેથેટરાઈઝેશન કરવું
• Membrane રપચર છે કે નહીં તે ચેક કરવું અને જો રપચર ના હોય તો તેનું આર્ટિફિશિયલ રફ્ચર કરવું.
• કંડકશન ઓફ ડીલેવરી ( ડીલેવરી ઓફ હેડ ડીલેવરી ઓફ શોલ્ડર ડિલિવરી ઓફ ટ્રંક)
  ડીલેવરી ઓફ હેડ :- બેબી નું હેડ જ્યારે પેરીનિયમમાં દેખાય ત્યારે અને જ્યારે કોન્ટ્રાક્સન પ્રેઝન્ટ હોય એ સમયે પેરીનિયમ માં મીડીયોલેટરલ ટાઈપની એફીજીઓટોમી મૂકવામાં આવે છે.બેબી ના હેડ ની ડીલેવરી બાદ તેના માઉથ અને રોજના ભાગને ક્લીન કરવામાં આવે છે અને આઈ લીડ ને કોટન વડે ક્લીન કરવામાં આવે છે જેથી ઇન્ફેક્શનથી પ્રિવેન્ટ કરી શકાય. અને બેબીના નેકમાંથી અંબેલીકલ કોડના લુપને દૂર કરવા.
  ડીલેવરી ઓફ સોલ્ડર:- બેબી ના સોલ્ડર ની ડિલિવરી આરામથી સરળ રીતે કરાવવી જેથી મદદ ના પેરિનિયલ એરિયાને એન્જારીથી પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.
  ડીલેવરી ઓફ ટ્રક :- સોલ્ડર ની ડીલેવરી થઈ ગયા બાદ બેબીના axilla ને ત્યાં હાથ રાખી અને તેના બોડીની લેટરલફેક્શન દ્વારા ડીલેવરી કરાવવામાં આવે છે.
  ડીલેવરી થઈ ગયા બાદ બેબીની કેર :-
• ડીલેવરી થઈ ગયા બાદ બેબીને ક્રાઈ કરવા માટે સ્ટીમ્યુલેટ કરવામાં આવે છે જેથી લંગ એક્સપાન્ટ થાય અને બ્રિથિંગ પેટર્ન ની બેબીની ઇમ્પ્રુવ થાય.
• ડીલેવરી થઈ ગયા બાદ બેબી પ્રોપર રીતે ક્રાય ન કરે તો બેબીના માઉથ અને નોઝમાંથી secretion mucus sucer વડે રિમૂવ કરવું.
• અપગાર સ્કોર એટબર્થ અને પાંચ મિનિટ પછી ચેક કરવું જેથી બેબીની જનરલ કન્ડિશન ને જાણી શકાય.
• બેબીને વિટામિન K ઈન્ટ્રા મસ્ક્યુલર આપવું.
• બેબી નું સેક્સ મધર ને બતાવવું બેબી ને આઈડેન્ટિફિકેશન ટેગ લગાવવું.
• બેબી નો વેટ ચેક કરવો તેના ફુટ પ્રિન્ટ લેવા અને ડીલેવરી થયા ના અડધા કલાકની અંદર મધર ને breast feeding માટે આપવું.

OR

a) Enlist Post-Partum complications. પોસ્ટપાર્ટમ કોમ્પલીકેશનની યાદી બનાવો.

પોસ્ટપાર્ટમ પિરિયડ એટલે ડિલિવરી પછીનો સમયગાળો, જે સામાન્ય રીતે 6 અઠવાડિયા સુધીનો હોય છે. આ પિરિયડ દરમિયાન પેશન્ટના બોડી માં અનેક ફિઝિયોલોજીકલ (Physiological) અને હોર્મોનલ (Hormonal) ચેન્જીસ થાય છે. આ સમયગાળામાં કેટલીક સિવ્યર અને લાઇફ થ્રીએટનીન્ગ કોમ્પ્લીકેશન્સ અરાઇઝ થય શકે તે શક્ય છે. નીચે મહત્વની અને ક્લિનિકલી રેલેવન્ટ (Clinically Relevant) પોસ્ટપાર્ટમ કોમ્પ્લીકેશન્સ ની વિગતવાર માહિતી આપવામાં આવી છે:

હેમોરેજ (Hemorrhage)
(હેમોરેજનો ઉચ્ચાર – હેમોરેજ)
પોસ્ટપાર્ટમ હેમોરેજ એટલે ડિલિવરી પછી અતિશય બ્લીડીન્ગ. તે બે પ્રકારનો હોય છે:

પ્રાઇમરી હેમોરેજ (Primary Hemorrhage): ડિલિવરી પછીના પહેલી 24 કલાકમાં થતો વધુ બ્લીડીન્ગ

સેકન્ડરી હેમોરેજ (Secondary Hemorrhage): ડિલિવરી પછી 24 કલાક પછી અને 12 દિવસ સુધી થતું બ્લીડીન્ગ

મુખ્ય કારણો:

યૂટરાઇન એટોની (Uterine Atony)

ટ્રોમા (Trauma)

રિટેઇન્ડ પ્લેસેંટલ ટિશ્યૂ (Retained Placental Tissue)

કોગ્યુલોપેથી (Coagulopathy)

પ્યુઅરપેરલ ઇન્ફેક્શન (Puerperal Infection)
(પ્યુઅરપેરલ ઇન્ફેક્શન)
ડિલિવરી પછી યૂટરાઇન કે રીપ્રોડક્ટિવ ટ્રેક્ટમાં ઈન્ફેક્શન થવાનું.
લક્ષણો:

ફીવર

પેલ્વિક પેઇન

યુટરાઇન ટેન્ડર્નેસ

દુર્ગંધવાળું લોકીયા (Lochia)
સૌથી સામાન્ય બેક્ટેરિયા: એરોબિક અને એનએરોબિક (Aerobic and Anaerobic) મિક્સ ઇન્ફેક્શન

થ્રોમ્બોએમ્બોલીઝમ (Thromboembolism)
(થ્રોમ્બોએમ્બોલીઝમ )
ડિલિવરી પછીના સમયગાળામાં બ્લડ ક્લોટ્સ (Blood Clots)ના કારણે વેઇન બંદ થવી.
સામાન્ય પ્રકારો:

ડીપ વેઇન થ્રોમ્બોસિસ (Deep Vein Thrombosis – DVT)

પલ્મોનરી એમ્બોલિઝમ (Pulmonary Embolism – PE)

લક્ષણો:

પગમાં દુખાવું અને સોજો

શ્વાસ લેવામાં તકલીફ

ચેસ્ટ પેઇન

ગેલેક્ટોસીલ (Galactocele)
(ગેલેક્ટોસીલ)
બ્રેસ્ટ મીલ્ક થી ભરેલાં એક બેનાઇન સિસ્ટ (Benign Cyst) જે બ્લોક્ડ ડક્ટના કારણે બને છે.
લક્ષણો:

સ્તનમાં સોજો અને દુખાવો

દૂધનો અવરોધ
સારવાર:

હોટ ફોમેન્ટેશન (Hot Fomentation)

મેન્યુઅલ એક્સપ્રેશન

ઇન્ફેક્શન હોય તો એન્ટીબાયોટિક્સ (Antibiotics)

પોસ્ટપાર્ટમ ડિપ્રેશન (Postpartum Depression)
(પોસ્ટપાર્ટમ ડિપ્રેશન )
માતાને થતી માનસિક જટિલતા જેમાં દુઃખાવા, થાક, ઉદાસીનતા અને નિરાશા હોય છે.
કારણો:

હોર્મોનલ બદલાવ

થકાવટ

સપોર્ટ સિસ્ટમનો અભાવ
તીવ્ર કિસ્સાઓમાં પોસ્ટપાર્ટમ સાઇકોસિસ (Postpartum Psychosis) પણ વિકસી શકે છે.

સારવાર:

સાઇકોલોજીકલ કાઉન્સેલિંગ (Psychological Counseling)

એન્ટી ડિપ્રેસન્ટ દવાઓ (Antidepressants)

યૂટરાઇન ઇન્વર્ઝન (Uterine Inversion)
(યૂટરાઇન ઇન્વર્ઝન )
જ્યારે યુટ્રસ એ અંદરથી બહાર ખેંચાય છે તે સ્થિતિ. આ રેર પરંતુ લાઈફ થ્રેટનિંગ (Life-threatening) છે.
લક્ષણો:

સડન કોલેપ્સ

હેમોરેજ

શોક
સારવાર:

ઇમિડિયેટ રેપ્લેસમેન્ટ ઓફ યૂટરસ (Immediate Replacement of Uterus)

ઈન્ટ્રાવેનસ ફ્લુઈડ્સ (Intravenous Fluids)

સજિકલ મેનેજમેન્ટ જો જરૂરી હોય

યુરિનરી ઇનકન્ટિનેન્સ (Urinary Incontinence)
(યુરિનરી ઇનકન્ટિનેન્સ નો ઉચ્ચાર – યુરિનરી ઇનકન્ટિનેન્સ)
ડિલિવરી પછી યુરિન નિયંત્રણમાં તકલીફ
કારણો:

પેલ્વિક ફ્લોર મસલ્સની કમજોરી

નર્વ ડેમેજ
સારવાર:

કેગેલ એક્સરસાઈઝ (Kegel Exercises)

ફિઝિયોથેરાપી

કંટ્રોલ્ડ મેડિકલ મેનેજમેન્ટ

ફીસ્ટ્યુલા (Fistula)
(ફિસ્ટ્યુલા નો ઉચ્ચાર – ફિસ્ટ્યુલા)
ડિલિવરી દરમિયાન ટ્રામા કે લંબાયેલી લેબર કારણે યુરિથ્રા અને રેક્ટમ વચ્ચે અનૈચ્છિક રાહ બની જવી.
સારવાર:

સજિકલ કરેક્શન

પ્રૉપર હાઈજિન અને પેશન્ટ કેર

બ્રેસ્ટ એબ્સેસ (Breast Abscess)
(બ્રેસ્ટ એબ્સેસ નો ઉચ્ચાર – બ્રેસ્ટ એબ્સેસ)
સ્તનમાં પ્યુસ ભરેલું સજાળવાળું સોજો, લેક્ટેશનના કારણે થતું સંક્રમણ
લક્ષણો:

સ્તનમાં લાલાશ

તાવ

પીડા અને ટેન્ડર્નેસ
સારવાર:

એન્ટીબાયોટિક્સ

ઈન્સીજન એન્ડ ડ્રેનેજ (Incision and Drainage) જો જરૂરી હોય

b) Write about physiological changes during Puerperium. પરપેરીયમ દરમ્યાન થતા શારિરીક ફેરફારો લખો.

પોસ્ટપાર્ટમ પિરિયડ માત્ર પુનઃપ્રાપ્તીનો સમયગાળો નથી, પણ ખૂબ સંવેદનશીલ અને જોખમવાળો સમય છે જ્યાં યોગ્ય નિરીક્ષણ અને મેડિકલ કેર ખૂબ જરૂરી છે. પેશન્ટ્સને દરેક સંકેત અને લક્ષણોની જાણકારી હોવી જોઈએ જેથી સમયસર ટ્રીટમેન્ટ આપી શકાય

પરપેરિયમ પિરીયડ દરમ્યાન થતા ફીઝીયોલોજીકલ ચેન્જીસ:

પરપેરિયમ:
પરપેરીયમ એટલે ચાઇલ્ડ બર્થ પછી નો 6 વીક (42 દિવસ) નો પિરિયડ કે જેમાં બોડી ના ટીશ્યુ સ્પેશ્યલી પેલ્વિક ઓર્ગન્સ એ એનાટોમીકલી અને ફિઝિયોલોજીકલી બંને રીતે પ્રિપ્રેગ્નેન્ટ સ્ટેજ માં પાછા આવે છે તેને પરમેરીયમ કહેવામાં આવે છે.

ડ્યુરેશન:
પરપેરીયમ ની શરૂઆત પ્લેસેન્ટા એક્સપેલ આઉટ થાય ત્યારથી આશરે 6 વિક સુધીનો છે તેમાં યુટ્રસ એ ઓલમોસ્ટ નોનપ્રેગ્નેન્ટ સાઇઝનું થઇ જાય છે. તેમાં સમયગાળો આશરે નીચે પ્રમાણે ડિવાઇડ થયેલો છે:

• ઇમીડીયેટ :
વિધીન 24 અવર્સ,

•અર્લી:
અપ ટૂ 7 ડે,

• રિમોટ :
અપ ટૂ 6 વિક

1) ફિઝિયોલોજીકલ ચેન્જીસ ઇન રીપ્રોડક્ટિવ સિસ્ટમ ઇન પરપેરીયમ પિરિયડ:

( a )ઇન્વોલ્યુશન ઓફ યુટ્રસ:

ઇનવોલ્યુશન એ એવી પ્રોસેસ છે કે જેમાં પ્રેગ્નેન્સી સમય દરમ્યાન નું બલ્કીયુટ્રસ એ ડીલેવરી પછી પ્રોગ્રેસિવલી તેના નોર્મલ પ્રિ-પ્રેગ્નેન્ટ સ્ટેટ સુધી રીટર્ન થાય છે તેને ઇન્વોલ્યુશન ઓફ યુટ્રસ કહેવામાં આવે છે.

એનાટોમિકલી કન્સીડરેસન્સ

પ્લેસેન્ટા ની ડીલેવરી થયા બાદ તે પ્લેસેન્ટલ સાઇટ ના એન્ડોમેટ્રીયમ માં હીલિંગ થાય છે ડિલિવરી પછી યુટર્સ એ અલ્ટરનેટ હાર્ડનિંગ અને સોફ્ટનિંગ સાથે ફિર્મ અને રિસ્ટ્રેક્ટેડ થાય છે.

યુટ્રસ નો માપ એ પ્રેગ્નન્સી સમય દરમિયાન આશરે,
લેન્થ (લંબાઇ) : 20 cm, બ્રીથ (પહોડાઇ):12 cm ,
થીકનેસ(જાડાઇ):7.5 cm
જેટલો હોય છે.
તથા યુટ્રસ નો વેઇટ એ 900-1000 gm જેટલો હોય છે.
જે,
પરપેરીયમ પિરિયડ એટલે કે ચાઇલ્ડ બર્થ ના 6 વિક્સ ના એન્ડ મા યુટ્રસ એ પ્રિ- પ્રેગનેન્ટ સ્ટેટ મા રિટર્ન થાય છે જેમ કે, યુટ્રસ નો માપ પરપેરીયમ પિરિયડ દરમિયાન
લેન્થ (લંબાઇ) : 7.5 cm, બ્રીથ (પહોડાઇ):5 cm ,
થીકનેસ(જાડાઇ):2.5 cm
જેટલો થાય છે.
તથા યુટ્રસ નો વેઇટ એ 60 gm જેટલો થાય છે.

રિડક્શન ઓફ ધ સાઇઝ એન્ડ પોઝીશન ઓફ ધ યુટ્રસ:

લેબર પછી ફંડસ એ અંબેલીકસ થી 5 cm નીચે અને સિમ્ફાયસીસ પ્યુબીસ થી 12 સેન્ટીમીટર ઉપર હોય છે.

24 કલાક પછી અંબેલિકસ ના લેવલે હોય છે. યુટ્રસ એ પેલ્વિક કેવીટીમાં 1.25 cm/ hr ના રેટ પ્રમાણે ડિસેન્ટ થાય છે અને 10 દિવસ પછી સિમ્ફાઇસીસ પાયુબીસ ની ઉપર એબડોમીનલી પાલ્પેટ થતું નથી.

કંસિસ્ટનસી ઓફ ધ યુટ્રસ:
વારંવાર થતાં સ્ટ્રોંગ માયોમેટ્રીયલ કોન્ટ્રાકસન્સ ના કારણે યુટ્રસ તરફવનો બ્લડ ફ્લો કંટ્રોલ થવાથી તે હાર્ડ બને છે તેની કન્સીસ્ટન્સી પાલ્પેટ કરવાથી ખ્યાલ આવે છે તે ફિર્મ અને રાઉન્ડ ફીલ થવું જોઈએ જો ફંડ્સ સોફ્ટ હોય તો તેને બોગી યુટ્રસ કહેવાય છે તે કોન્ટ્રાક્ટન્સ ઇનએડીક્યુએટ અને બ્લડ લોસ ચાલુ છે એવું સૂચવે છે.

( b )ઇનવોલ્યુશન ઓફ સર્વિક્સ:

ડીલેવરી પછી લોવર યુટેરાઇન સેગ્મેન્ટ અને સર્વીક્સ લુઝ, થીન અને સ્ટ્રેચ્ડ રહે છે
તે ઇડીમાટોસ, બ્રુઇઝ્ડ તથા તેમાં સ્મોલ ટેર્સ અને લેસરેશન્સ હોય શકે છે. તેને ઇસ્થમસ ના નોર્મલ શેપ અને સાઇઝમાં આવતા થોડા વીક્સ લાગે છે.
ફર્સ્ટ પોસ્ટ પાર્ટમ ડે સર્વિસ ની કન્સીસ્ટન્સી એ ટુ ફિંગર્સ એડમિટ થાય તેટલી નોર્મલ રહે છે. ત્યારબાદ ફર્સ્ટ વીક ના એન્ડ માં ફિંગર્સ ની ટીપ એડમિટ થાય તેટલી રહે છે. સર્વિક્સનું ઇવોલ્યુશન એ સતત 3-4 મંથ સુધી રહે છે. પરંતુ પેરસ સર્વિક્સ એ ક્યારેય નોન પેરસ સર્વિક્સ નો લુક મેળવતું નથી એક્સટર્નલ OS પ્રથમ જે ડિમ્પલ જેવો દેખાતો હતો તે સ્લીટ જેવો દેખાય છે.

(C) વજાઇનાલ કેનાલ:

ડિસ્ટન્સીબલ વજાઇના ને ઇન્વોલ્યુટ થતા લગભગ 4 થી 8 વીક જેટલો સમય લાગે છે. ડીલેવરી પછી વજાઇનલ કેનાલ સ્વોલેન અને સ્મુથ દેખાય છે ધીમે ધીમે સ્મોલ અને ફિર્મ બને છે પરંતુ ક્યારેય પ્રિ પ્રેગ્નેન્ટ સાઇઝ ની થતી નથી ઇન્ટ્રોઇટસ એ પરમેનન્ટ લાર્જ રહે છે અને હાઇમેન એ લેસરેટેડ હોય છે. નોડ્યુલર ટેગ્સ ના સ્વરૂપમાં રિપ્રેઝન્ટ થાય છે.

(d) પેરીનીયમ:

પેરીનિયમ ફ્લોર ના મસલ્સ સ્ટ્રેચ્ડ,સ્વોલેન અને બ્રુઇઝ્ડ થાય છે એપીઝીયોટોમી આપી હોય તેવો સ્કાર દેખાય છે.

( e ) બ્રોડ લીગામેન્ટ્સ એન્ડ રાઉન્ડ લીગામેન્ટસ:

બ્રોડ લીગામેન્ટ્સ એન્ડ રાઉન્ડ લીગામેન્ટસ એ સ્ટ્રેચિંગ માંથી રિકવર થવામાં થોડો સમય લ્યે છે. શરૂઆતમાં લીગામેન્ટ્સ એ સ્ટ્રેચિંગ થયેલા હોય છે પરંતુ પરપેરીયમ પિરિયડ ના એન્ડ માં લિગામેન્ટ્સ એ તેના નોન પ્રેગ્નેન્ટ લેન્થ માં આવી જાય છે.

( f ) પેલ્વિક ફ્લોર એન્ડ પેલ્વિક ફેશિયા:

પેલ્વિક ફ્લોર એન્ડ પેલ્વિક ફેશિયા એ સ્ટ્રેચિંગ ઇફેક્ટ માંથી ઇન્વોલ્યુટ થતાં લોંગ ટાઇમ લાગે છે.

(f) લોકિયા:

પરપેરીયમ પિરિયડ દરમિયાન પ્રથમ 15 દિવસમાં થતા વજાઇનલ ડિસ્ચાર્જ ને લોકીઆ કહે છે તે યુટેરાઇન બોડી, સર્વીક્સ અને વજાયના માંથી આવે છે.

તેમાં બ્લડ વેસેલ્સ,ડેસિડ્યુઅલ ટીસ્યુસ, વજાઇનલ મ્યુકસ ના એપીથિલિયલ સેલ્સ, બેક્ટેરિયા,મેમ્બરેન્સ ના ટુકડા અને સ્મોલ ક્લોટ્સ હોય છે.

ઓડૅર ઓફ લોકિયા

લોકિયા નો ઓડૅર (સ્મેલ) એ ફિસી (fishy)જેવો હોય છે.

ટાઇપ ઓફ લોકિયા:

લોકિયા ના ત્રણ ટાઇપ પડે છે.

1) લોકિયા રુબરા ,
2) લોકિયા સિરોસા,
3) લોકિયા આલ્બા

1) લોકિયા રુબરા :

લોકિયા રુબરા એ લોકિયા નો ફર્સ્ટ ફેઝ છે. જેમાં ડિસ્ચાર્જ રેડ અને બ્લડી હોય છે ચાઇલ્ડ બર્થ પછીના 1 થી 4 દિવસ સુધી રહે છે.

લોકિયા રૂબરા માં
બ્લડ,
ફિટલ મેમ્બરેન, ડેસિડ્યુઆ,
વર્નિક્સ કેસીઓસા તથા લેન્યુગો પ્રેઝન્ટ હોય છે.

2) લોકિયા સિરોસા:

લોકિયા સિરોસા એ લોકીયાનો સેકન્ડ ફેઝ છે.
જે યેલોવીશ પેલ અથવા પેલ બ્રાઉનીસ કલર નો જોવા મળે છે.

લોકિયા સિરોસા એ 5 થી 9 દિવસ સુધી રહે છે.
તેમા ઓછા પ્રમાણમાં રેડ બ્લડ સેલ્સ પરંતુ લ્યુકોસાઇટ્સ નું અમાઉન્ટ વધારે હોય છે,
વુંડ એક્ઝ્યુડેટ,
સર્વાઇવ મ્યુકસ,
તથા માઇક્રોઓર્ગેનિઝમ તેમાં જોવા મળે છે.

3) લોકિયા આલ્બા:
લોકિયા આલ્બા એ લોકીયાનો થર્ડ ફેઝ છે. તે સામાન્ય રીતે પેલ વાઇટ કલર નું જોવા મળે છે.
લોકિયા આલ્બા એ 10-14 દિવસ સુધી જોવા મડે છે.
તેમા,
વધારે પ્રમાણમાં ડેસિડ્યુઅલ સેલ્સ,
લ્યુકોસાઇટ્સ,
મ્યુકસ,
કોલેસ્ટ્રીન ક્રિસ્ટલ્સ,
ફેટી એન્ડ ગ્લેંડયુલર એપીથેલિયલ સેલ્સ,
તથા માઇક્રોઓર્ગેનિઝમ તેમાં જોવા મળે છે.

અમાઉન્ટ:
લોકિયા નું એવરેજ અમાઉન્ટ એ પહેલા 5 થી 6 દિવસ દરમિયાન આશરે 250 ml જેટલું રહે છે.

નોર્મલ ડ્યુરેશન:
લોકિયા નો નોર્મલ ડ્યુરેશન એ ત્રણ વિક સુધીનું હોય છે જો ત્રણ વીક પછી પણ રહે તો લોકલ લિઝન્સ હોઇ શકે છે.

ક્લિનિકલ ઇમ્પોર્ટન્સ ઓફ લોકિયલ ડિસ્ચાર્જ:

લોકિયા એ મધરના પરપેરિયલ સ્ટેટની ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરે છે તેથી લોકીયાનું અસેસમેન્ટ કરવું અગત્યનું રહે છે.

ઓડૅર(સ્મેલ): ઓફેન્સિવ ઇન્ફેક્શન ના કારણે હોઇ શકે છે.

ઓડૅર:
સ્કેન્ટી ઓર એબ્સન્ટ ઇન્ફેક્શન ના કારણે હોય શકે છે.

અમાઉન્ટ:
સ્કેન્ટી ઓર એબ્સન્ટ ઇન્ફેક્શન ના કારણે હોય શકે છે.

કલર:
કંટીન્યુઅસ રેડ કલર નોકિયા એ સબઇન્વોલ્યુશન ના કારણે હોય શકે છે.

ડ્યુરેશન:
જો લોકિયા એ ત્રણ વિક સુધી અથવા તેના કરતાં પછી પણ વધારે સમય સુધી હોય તો લોકલ લિઝન્સ હોઇ શકે છે.

(2) બ્રેસ્ટ એન્ડ લેક્ટેસન:

બ્રેસ્ટ
હોર્મોનલ સ્ટીમ્યુલસ ના કારણે બ્રેસ્ટ એ પ્રેગનેન્સીમાં ડેવલોપ થયેલી હોય છે. ડીલેવરી પછીના થોડા દિવસો સુધી બેસ્ટ ફીડિંગ અને નોન ફીડિંગ બ્રેસ્ટ કોલેસ્ટ્રોમ સિક્રેટ કરે છે. કોલેસ્ટ્રોમ એ મિલ્કનું ક્રીમી યેલો પ્રિકર્સર છે. જેમાં બ્રેસ્ટ એ સોફ્ટ અને નોન ટેન્ડર હોય છે.
ત્રણ દિવસ પછી પ્રોલેક્ટીન લેવલ વધે છે બ્રેસ્ટ ફિર્મ અને ટેન્ડર બને છે. ત્યારે મિલ્ક સિક્રિટ થવાનું સ્ટાર્ટ થાય છે બ્લડ ફ્લો વધવાથી, વિનસ અને લિમ્ફેટિક કન્ઝેશન ના કારણે બ્રેસ્ટ એ ડિસ્ટેન્ડેડ, હાર્ડ અને વાર્મ બને છે તેને ફિઝિયોલોજીકલ એંગોર્જમેન્ટ કહે છે.
તે 24 થી 48 અવર્સ રહે છે પછી પોતાની મેળે જ રિઝોલ્વ થય જાય છે બેબીના શકિંગ થી મિલ્ક પ્રોડક્શન સ્ટીમ્યુલેટ થાય છે બ્રેસ્ટ જ્યાં સુધી એમ્પટી ન થાય હોય ત્યાં સુધી ફિર્મ, ફૂલ તથા ટેન્ડર લાગે છે.

લેક્ટેશન:
લેક્ટેશન એ બ્રેસ્ટ ફિડીંગ ની પ્રોસેસ છે જે હોર્મોન્સ ના ઇન્ટરપ્લે ,ઇન્સ્ટિક્ટીવ રિફ્લેક્સીસ, મધર અને ન્યુબોર્ન ના લર્ન બિહેવ્યર પર આધારિત છે .
લેટેસ્ટેશન પર્ટિક્યુલરલી હોર્મોન્સ પ્રોલેક્ટીન અને ઓક્સિટોસીન ના કંટ્રોલમાં હોય છે અને મેઇન્ટેનન્સ ત્રણ ફેક્ટર દ્વારા થાય છે:

1)મેમરીગ્લેન્ડ નું એનાટોમીકલ સ્ટ્રક્ચર, એલ્વીઓલાઇ, ડક્ટ અને નિપલનું ડેવલોપમેન્ટ.

2) મિલ્ક સિકરીસન ની શરૂઆત અને મેઇન્ટેનન્સ.

3) એલ્વીઓલાઇ થી નિપલ તરફ મિલ્ક ઇજેક્શન અથવા પ્રપલ્ઝન ઓફ મિલ્ક.

ફિઝિયોલોજી ઓફ લેક્ટેશન:

લેક્ટેશન
લેક્ટેશન એ બ્રેસ્ટફિડીંગ ની પ્રોસેસ છે કે જેના દ્વારા મેમરીગ્લેન્ડ એ ચાઇલ્ડ ને નરીસમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવા માટે મિલ્ક નુ પ્રોડક્શન કરે છે તથા તેને રિલીઝ કરે છે.તે હોર્મોન્સ ના કોમ્પ્લેક્સ ઇન્ટરપ્લે દ્વારા થાય છે. તેમાં મેઇન્લી લેક્ટેશન થવા માટે પ્રોલેક્ટીન તથા ઓક્સિટોસિન એ અગત્યના હોર્મોન્સ તરીકે વર્ક કરે છે.
લેક્ટેશન નુ એસ્ટાબ્લીસમેન્ટ તથા મેઇન્ટેનન્સ એ સામાન્ય રીતે ત્રણ ફેક્ટર દ્વારા નક્કી થાય છે:
1) મેમરી ગ્લેન્ડ નું એનાટોમિકલ સ્ટ્રક્ચર જેમકે એલ્વીઓલાઇ, ડક્ટસ, તથા નીપલ નુ ડેવલોપમેન્ટ.
2) મિલ્ક સિક્રીશન ની શરૂઆત અને તેનું મેઇન્ટેનન્સ.
3) એલ્વિઓલાઇ તરફથી નિપલ તરફ મિલ્ક નું ઇજેક્શન અથવા પ્રપલ્ઝન ઓફ મિલ્ક.

લેક્ટેસન માટે જવાબદાર મેઇન બે હોર્મોન્સ:
લેક્ટેશન થવા માટે પ્રોલેક્ટીન તથા ઓક્સિટોસિન એ અગત્યના હોર્મોન્સ તરીકે વર્ક કરે છે.

1) પ્રોલેક્ટીન:
પ્રોલેક્ટીન હોર્મોન એ એન્ટિરિયર પિટ્યુટરીગ્લેન્ડ માંથી સિક્રિટ થાય છે.
તે મિલ્ક પ્રોડક્શન (લેક્ટોજીનેસીસ) ના સ્ટીમ્યુલેશન માટે પ્રાઇમરી હોર્મોન છે.
પ્રેગનેન્સી સમય દરમિયાન ઇસ્ટ્રોજન તથા પ્રોજેસ્ટેરોન હોર્મોન્સ એ ઇન્ક્રીઝ થયેલા હોય છે, આ હોર્મોન્સ એ બ્રેસ્ટને મિલ્ક પ્રોડક્શન માટે પ્રિપેર કરે છે પરંતુ તેમાંથી લેક્ટેસન ને થતું ઇન્હીબીટ કરે છે.
ચાઇલ્ડ ના બર્થ થયા પછી ઇસ્ટ્રોજન તથા પ્રોજેસ્ટેરોન હોર્મોન્સ નું લેવલ એ ડીક્રીઝ થાય છે જેના કારણે પ્રોલેક્ટીન હોર્મોન ની ઇફેક્ટ એ મેમરીગ્લેન્ડ પર થય શકે છે અને મિલ્ક નુ સિક્રીશન એ ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

2) ઓક્સિટોસિન:
ઓક્સિટોસિન એ પોસ્ટીરીયર પિટ્યુટરીગ્લેન્ડ માંથી રિલીઝ થાય છે.
ઓક્સિટોસિન નુ રિલીઝ એ સામાન્ય રીતે બેબી ના સકલિંગ તથા નીપલ સ્ટીમ્યુલેસન પર આધાર રાખે છે તે મિલ્ક ઇજેક્શન (લેટ-ડાઉન રીફ્લેક્સ)માટે ક્રુશિયલ હોય છે.
ઓક્સિટોસિન એ એલ્વીઓલાઇ(મિલ્ક પ્રોડ્યુસિંગ ગ્લેન્ડ)ની આજુબાજુમાં રહેલા માયોએપીથિલિયલ સેલ્સ ના કોન્ટ્રાકશન માટે અગત્યનો હોર્મોન છે જેના કારણે મિલ્ક એ એલ્વિઓલાઇ માંથી ડક્ટ મા એન્ટર થાય છે અને ત્યારબાદ ડક્ટ માંથી નિપલ માં બેસ્ટફીટીંગ માટે મિલ્ક એ એન્ટર થાય છે.

•> લેક્ટેસન એ ફિઝિયોલોજિકલ બેઝ પ્રમાણે ચાર ફેઝ માં ડિવાઇડ થયેલું છે.

1)મેમોજેનેસિસ ( પ્રિપેરેશન ઓફ બ્રેસ્ટ),
2)લેક્ટોજેનેસિસ ( બ્રેસ્ટ એલ્વિઓલાઇ માંથી મિલ્કનું સિન્થેસીસ તથા સિક્રીશન થવું),
3)ગેલેક્ટોકીનેસિસ (ઇજેક્શન ઓફ મિલ્ક),
4)ગેલેક્ટોપોએસિસ
( મેઇન્ટેનન્સ ઓફ લેક્ટેશન)

1)મેમોજેનેસિસ (પ્રિપેરેશન ઓફ બ્રેસ્ટ)
આ સ્ટેજમાં પ્રેગનેન્સી સમય દરમિયાન બ્રેસ્ટ ની ડક્ટલ અને લોબ્યુલોએલ્વીઓલર સિસ્ટમ
નો ગ્રોથ થાય છે જેમાં બ્રેસ્ટ એ મિલ્ક ના સિક્રીશન માટે પ્રીપેર થાય છે.

2)લેક્ટોજેનેસિસ ( બ્રેસ્ટ એલ્વિઓલાઇ માંથી મિલ્કનું સિન્થેસીસ તથા સિક્રીશન થવું):
કેટલીક સિક્રેટરી એક્ટિવિટી(કોલેસ્ટ્રમ) જે પ્રેગનેન્સી સમય દરમિયાન હોય છે અને તે ડીલેવરી પછી ઇન્ક્રીઝ થાય છે.
એક્ચ્યુઅલી મિલ્ક સિક્રીશન એ પોસ્ટપાર્ટમ ના ત્રીજા કે ચોથા દિવસે સ્ટાર્ટ થાય છે આ પિરિયડ દરમિયાન બ્રેસ્ટ એ એન્ગોર્જડ, ટેન્સ, ટેન્ડર અને વાર્મ ફીલ થાય છે.
પ્રેગ્નેન્સી સમય દરમિયાન હાઇ પ્રોલેક્ટીન લેવલ હોવા છતાં સ્ટીરોઇડ ઇસ્ટ્રોજન અને પ્રોજેસ્ટેરોન હોર્મોન ની અસર ના કારણે બ્રેસ્ટ ટીસ્યુ એ પ્રોલેક્ટીન હોર્મોન ને રિસ્પોન્સ આપતા નથી અને મિલ્ક સિક્રીશન થતું નથી પરંતુ ડીલેવરી પછી ઇસ્ટ્રોજન અને પ્રોજેસ્ટેરોન નું લેવલ ફોલડાઉન(ડિક્રીઝ) થતાં પ્રોલેક્ટીન હોર્મોન તેની મિલ્ક સિક્રીશન એક્ટિવિટી ને મેમરીગ્લેન્ડ માં સ્ટાર્ટ કરે છે આ સ્ટેજમાં પ્રોલેક્ટીન અને ગ્લુકોકોર્ટિકોઇડ હોર્મોન અગત્યના છે.
સિક્રેટરી એક્ટિવિટી એ એ ડાયરેક્ટલી અથવા ઇનડાયરેક્ટલી ગ્રોથ હોર્મોન, થાયરોક્સિન અને ઇન્સ્યુલિન ના કારણે વધે છે.

3)ગેલેક્ટોકીનેસિસ (ઇજેક્શન ઓફ મિલ્ક):
મિલ્ક એ માત્ર બેબીના શકીંગ દ્વારા બહાર આવતું નથી પરંતુ કોન્ટ્રેક્ટાઇલ મિકેનિઝમ દ્વારા મિલ્ક એ એલ્વિઓલાઇ માંથી બહાર આવે છે.
ઓક્સિટોસિન હોર્મોન એ મેજર ગેલેક્ટોકીનેટિક( મિલ્ક ઇજેક્શન) હોર્મોન છે.
બેબીના શકીંગ દરમિયાન રિફ્લક્ષ એ સેટઅપ થાય છે.
ત્યારબાદ નીપલ અને એરીયોલા માંથી ઇમ્પલસિસ એ થોરાસિક સેન્સરિ માંથી પસાર થઇ અને હાઇપોથેલેમસ માં ઓક્સિટોસિન નુ સિન્થેસીસ કરાવે છે અને ત્યારબાદ હાઇપોથેલેમસ મા સિન્થેસિસ થયેલા ઓક્સીટોસીન ને પોસ્ટીરીયર પિટ્યુટરીગ્લેન્ડ મા ટ્રાન્સપોર્ટ કરાવવા માટે પહોંચે છે.
ઓક્સિટોસિન હોર્મોન એ પોસ્ટીરીયર પિટ્યુટરીગ્લેન્ડ ગ્લેન્ડ માંથી રિલીઝ થાય છે, ત્યારબાદ તે એલ્વીઓલાઇ(મિલ્ક પ્રોડ્યુસિંગ ગ્લેન્ડ)ની આજુબાજુમાં રહેલા માયોએપીથિલિયલ સેલ્સ નુ કોન્ટ્રાકશન કરે છે.
આ પ્રોસેસને “મિલ્ક ઇજેક્શન” અથવા “મિલ્ક લેટ ડાઉન રિફ્લેક્સ” કહે છે.
જ્યાં મિલ્ક એ ફોર્સ થી લેક્ટીફેરસ ડક્ટ ની એમ્પયુલા માં આવે છે ત્યાંથી તે મધરના એક્સપ્રેસ દ્વારા અથવા બેબી ના શક દ્વારા બહાર આવે છે.
બાળકના રડવાથી શકીંગ વગર પણ લેટ ડાઉન રિફ્લેક્સ થાય છે.
બેબી ના સકિંગ પહેલા બ્રેસ્ટ મા જે મિલ્ક નુ પ્રેસર બ્રેસ્ટ મા વધે છે તેને “ડ્રાફ્ટ” કહે છે. તે ઇન્જેક્શન ઓક્સિટોસિન દ્વારા પણ ઉત્પન્ન થાય છે.
મિલ્ક ઇજેક્શન રિફ્લક્ષમાં પેઇન, બેસ્ટ એંગોજમેન્ટના કારણે અવરોધ આવે છે જો ઇજેક્શન રિફ્લેક્સ માં મિલ્ક સીક્રીશન ની શરૂઆત પછી વધારે દિવસો સુધી અવરોધ આવે તો બ્રેસ્ટ એંગોરજમેન્ટ થાય છે.

4)ગેલેક્ટોપોએસિસ
( મેઇન્ટેનન્સ ઓફ લેક્ટેશન):
પ્રોલેક્ટીન એ એક સિંગલ અને અગત્ય નો ગેલેકટોપોલિટીક્સ હોર્મોન છે.
ઇફેક્ટિવ અને કંટીન્યુઅસ લેક્ટેશન માટે શકીંગ એ જરૂરી છે તે માત્ર મિલ્ક ને ગ્લેન્ડ માંથી બહાર આવવા માટે નહીં પરંતુ પ્રોલેક્ટીન ના રીલીઝ થવા માટે પણ જરૂરી છે.
મિલ્ક નું બ્રેસ્ટમાં પ્રેશર થવાના કારણે મિલ્કનું પ્રોડક્શન રેટ ઘટે છે આથી પિરીયોડીક બ્રેસ્ટ ફીડિંગ દ્વારા તે પ્રેશર રિડ્યુસ થય શકે છે અને મિલ્કનું સિક્રીશન એ મેઇન્ટેન રહે છે.
હેલ્થી મધર એ 500-800 ml મિલ્ક એ તેના બાળક ને આપવા માટે પ્રોડ્યુસ કરે છે.
આમ,આ મુજબ ફિઝીયોજિ ઓફ લેક્ટેશન ને 4 ફેઝીસ મા ડિવાઇડ કરવામા આવેલી છે.

મિલ્ક પ્રોડક્શન:

હેલ્થી મધર એ 500 થી 800 ml મિલ્ક તેના બાળક ને આપવા માટે પ્રોડ્યુસ કરે છે.

(3) કાર્ડીઓવાસ્ક્યુલર ચેન્જીસ:

બ્લડ વોલ્યુમ
પ્રેગનેન્સી સમયે ઇન્ક્રીઝ થયેલું બ્લડ વોલ્યુમ એ ડીક્રીઝ થાય છે અને સર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમ એ તેના પ્રિપ્રેગ્નેન્ટ સ્ટેટ માં આવે છે.

કાર્ડિયાક આઉટપુટ
બોડી માંથી ડાયયુરેસીસ તથા ડાયાફોરેસીસ ના કારણે બોડી મા રહેલું એક્સેસ વોટર એ રીમુવ થાય છે અને કાર્ડિયાક આઉટપુટ એ તેના નોર્મલ રેન્જમાં આવે છે.

હિમોગ્લોબીન એન્ડ હિમાટોક્રીટલેવલ:
પ્રેગનેન્સી સમય દરમિયાન બ્લડ લોસ થવાના કારણે શરૂઆતમાં હિમોગ્લોબીન અને હિમાટોક્રિટ લેવલ ઓછું થાય છે પરંતુ થોડા વીકમાં બ્લડ એ તેની નોર્મલ રેન્જમાં સ્ટેબિલાઇઝ થઇ જાય છે.

4) રેસ્પીરેટરી ફંક્શન: ડીલેવરી પછી એબડોમીનલ પ્રેશર ઘટતા ડાયાફ્રેમ નીચે આવે છે તેથી લંન્ગસ એક્સપાન્શન અને વેન્ટિલેશન સારું થાય છે પરંતુ રિસ્પિરેટરી રેટ માં નોટિસેબલ ચેન્જીસ થતા નથી.

(5) એન્ડોક્રાઇન ચેન્જીસ:

હોર્મોન સિફ્ટ:
પ્રેગનેન્સી રિલેટેડ હોર્મોન્સ એ રીડયુઝ થાય છે જેમકે ઇસ્ટ્રોજન, પ્રોજેસ્ટેરોન અને હ્યુમન કોરિયોનિક ગોનાડોટ્રોફીન( HCG) હોર્મોન.

પ્રોલેક્ટીન હોર્મોન નું લેવલ એ બ્રેસ્ટ ફીડિંગ ને મેઇન્ટેન કરવા માટે એલિવેટ થાય છે.

(6) રીનલ ચેન્જીસ

ડાયયુરેસીસ
યુરીન આઉટપુટ ઇન્ક્રીઝ થાય છે જેના કારણે પ્રેગ્નેન્સી સમય દરમિયાન બોડીમાં એક્યુમ્યુલેટ થયેલું ફ્લુઇડ એ બોડી માંથી એક્સક્રીટ થાય છે.

બ્લાડર ફંક્શન
બ્લાડર એ તેનો ટોન તથા ફંકશન ને રીગેઇન કરે છે ,છતાં પણ અમુક ટેમ્પરરી ઇસ્યુઝ જોવા મળે છે જેમ કે યુરીનરી રિટેન્શન અથવા યુરીનરી ઇનકન્ટીનન્સી.

(7) ગેસ્ટેરો ઇન્ટેસ્ટાઇનલ ચેન્જીસ:

બોવેલ ફંકશન
બોવેલ ફંકશનને નોર્મલ થતા થોડો સમય લાગે છે પરંતુ તેની મોટીલિટી એ રીડ્યુઝ થવાના કારણે કોન્સ્ટીપેશન ની કન્ડિશન જોવા મળે છે.
વુમન માં એપેટાઇટ એ થોડા સમયમાં નોર્મલ થઇ જાય છે પરંતુ અમુક વુમન માં થોડા સમય માટે બોવેલ ચેન્જીસ જોવા મળે છે.

(8) મસક્યુલો સ્કેલેટલ ચેન્જીસ:

એબડોમિનલ મસલ્સ
એબડોમિનલ મસલ્સ નો ટોન એ થોડા સમયમાં રીગેઇન થઈ જાય છે જ્યારે પેલ્વિક ફ્લોર મસલ્સ એ પણ થોડા સમયમાં નોર્મલ થાય છે પરંતુ પેલ્વિક ફ્લોર મસલ્સ ને સ્ટ્રેન્થેન કરવામાં કિગલ એક્સરસાઇઝ એ અગત્યની રહે છે.

(9) સાયકોલોજીકલ ચેન્જીસ
હોર્મોનલ ફ્લક્ચ્યુએશન, ફિઝિકલ રિકવરી, તથા ન્યુબોર્ન કેર ની ડિમાન્ડ એ ઇમોશનલ વેલ્બિંગ ઇમ્પેક્ટ કરે છે. તેમાં કોમન એક્સપિરિયન્સ મુડ સ્વિંગ પણ થાય છે જેમ કે “બેબી બ્લુ”. તથા અમુક વુમનમાં પોસ્ટ પાર્ટમ ડિપ્રેશન પણ જોવા મળે છે.

આમ પોસ્ટ પાર્ટમ પિરિયડ દરમિયાન આ પ્રકારના ફિઝિયોલોજીકલ ચેન્જીસ એ વુમનમાં જોવા મળે છે.

c) Describe the management of Puerperium. પરપેરીયમનું મેનેજમેન્ટ વર્ણવો.

પોસ્ટનેટલ કેર ઓફ મધર: પોસ્ટનેટલ કેર માં મધર અને બેબી ની સિસ્ટેમિક એક્ઝામિનેશન સાથે મધર અને ને એપ્રોપ્રિએટ એડવાઇઝ પોસ્ટનેટલ પિરિયડ મા પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

એઇમ અને ઓબ્જેકટીવ્સ:

મધર તથા ફેમિલી ને નવા થતાં ચેન્જીસમાં સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવા માટે.

મધર તથા ઇન્ફન્ર્ટમાં કોઇપણ કોમ્પ્લિકેશન્સ ને પ્રિવેન્શન કરવા માટે તેનું અર્લી ડાયગ્નોસીસ અને ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવા માટે .

મધર તથા ઇન્ફંટ ને જરૂરિયાત હોય તો અર્લી રેફરલ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવા માટે જેમ કે,
a) બ્રેસ્ટ ફીડિંગ ના સપોર્ટ માટે,
b) ન્યુટ્રીશન,કમ્પ્લીમેન્ટરી ફીડિંગ તથા ઇમ્યુનાઇઝેશન માં કાઉન્સેલિંગ સર્વિસ કરવા માટે.
C) કોન્ટ્રાસેપ્શન વિશે પ્રોપર્લી કાઉન્સેલિંગ પ્રોવાઇડ કરવા માટે.

પ્રિન્સિપલ્સ ઓફ નોર્મલ પરપેરીયમ:

1) મધરના હેલ્થ સ્ટેટસ ને રિસ્ટોર કરવા માટે.
2) ઇન્ફેક્શન થતું પ્રિવેન્ટ કરવા માટે.
3) લેક્ટેસન ને પ્રમોટ કરવા માટે.
4) મધર ને કોન્ટ્રાસેપ્ટિવ ના એક્સેપ્ટેન્સ માટે મોટીવેટ કરવા માટે.

પરપેરીયમ મેનેજમેન્ટ માં વુમન ફિઝિકલી અને ઇમોશનલી નોર્મલ થાય તે માટે નીચેના પ્રિન્સિપલ્સ ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ જેમ કે,
1) મધરના હેલ્થ સ્ટેટ્સ ની સાચવણી કરવી.
2) ઇન્ફેક્શન પ્રિવેન્ટ કરવું.
3) બેસ્ટ ફીડિંગ ને પ્રમોશન આપવું.
4) બેબી ને કેર પ્રોવાઇડ કરવી.
5) ફેમિલી પ્લાનિંગ માટે મોટીવેટ અને ગાઇડ કરવું.
6) જરૂરિયાત મુજબ હેલ્થ એજ્યુકેશન આપવું.

મેનેજમેન્ટ ઓફ નોર્મલ પરપેરીયમ:

ઇમિડીયેટ અટેન્શન:

ઇમિડીયેટ પોસ્ટ નેટલ કેર

પ્લેસેન્ટા ના એક્સપલ્ઝન થયા પછી એક કલાક(1 hour )સુધી ના સમય ને ફોર્થ સ્ટેજ ઓફ લેબર કહેવામાં આવે છે જેમાં પેશન્ટ ની જનરલ કન્ડિશન અને યુટ્રસ નું બીહેવ્યર મોનિટરિંગ કરવામાં આવે છે.

ઓબ્ઝર્વેશન ઓફ વુમન

તેમાં મધર ના વાઇટલ સાઇન જેમકે,
ટેમ્પરેચર,
પલ્સ,
રેસ્પીરેસન,
તથા બ્લડપ્રેશર ને પ્રોપરલી મોનિટરિંગ કરવામાં આવે છે જો તે થોડા પ્રમાણમાં એલિવેટ હોય તો તે સામાન્ય રીતે થાક અને ડીહાઈડ્રેશન ના લીધે થાય છે અને પેશન્ટ એ સ્ટેબલ ના થાય ત્યાં સુધી પેલી 1 થી 2 કલાક સુધી દર 15 મિનિટે વધારના વાઇટલ સાઇન ચેક કરવા.

ત્યારબાદ યુટ્રસ ની કન્ડિશન અસેસ કરવી જેમાં યુટ્રસ એ ફિર્મ કોન્ટ્રેક્ટેડ તથા મીડ લાઇન માં હોય છે.

રેસ્ટ એન્ડ એમ્બ્યુલેશન: ડીલેવરી પછી તરત જ પેશન્ટ ને ચલાવવું ફાયદાકારક છે જેમના ફાયદામાં જોઇએ તો પેશન્ટ ને વેલ્બીંગ ની ફીલિંગ થાય છે, બ્લાડર કોમ્પ્લિકેશન અને કોન્સ્ટિપેશન ઓછું થાય છે, ત્યારબાદ યુટેરાઇલ ડ્રેઇનેજ થવાથી ઝડપથી યુટ્રસ નું ઇન્વોલ્યુશન થાય છે અને એમ્બોલીઝમ રિડ્યુઝ થાય છે નોર્મલ ડીલેવરી પછી પેશન્ટ એ થોડું થોડા પ્રમાણમાં વર્ક કરી શકે છે.

ડાયટ: પેશન્ટને તેની ઇચ્છા મુજબ નોર્મલ ડાયટ આપવું જોઇએ .જો પેશન્ટ લેટેટીંગ હોય તો હાઇ કેલરી ડાયટ, એડીક્યુએટ પ્રોટીન, ફેટ, વધારે ફ્લુઇડ, મિનરલ તથા વિટામીન આપવા જોઇએ.જો મધર નોન લેટેટીંગ હોય તો નોન પ્રેગનેટ સ્ટેટ પ્રમાણે ડાયટ આપવું જોઇએ.

બ્લાડર કેર: ડિલેવરી પછી પેશન્ટ ને તેની અનુકૂળતા પ્રમાણે યુરિન પાસ કરવા માટે એન્કરેજ કરવા જોઇએ ઘણી વખત પેશન્ટ ની પોઝિશન પ્રોપર ના હોય કે પેરીનિયમ ઇંજરી ના પેઇન ના લીધે પેશન્ટ એ યુરીન પાસ ના કરી શકે તો પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી પ્રાઇવસી પ્રોવાઇડ કરવી ત્યારબાદ પેશન્ટ ને યુરીનેશન માટે એન્કરેજ કરવું અને જો પેશન્ટ એ યુરીન પાસ ન કરી શકે તો પ્રોપર્લી કેથેટરાઇઝેશન કરવું.બ્લાડર ટોન પાછો ન આવે ત્યાં સુધી કંટીન્યુઅસલી કેથેટર રાખવું બ્લાડર કેર દ્વારા ઇન્ફેક્શન અને સીસ્ટાઇટીસ ની કન્ડિશન ને પ્રોપર્લી પ્રિવેન્ટ કરવું.

બોવેલ કેર: અર્લી એમ્બ્યુલેશન અને પ્રોપર્લી ડાયટ લેવાના કારણે કોન્સ્ટીપેશન નો પ્રોબ્લેમ ઓછો થાય છે એડીક્યુએટ ફાઇબર વાળા ફૂડ અને ફ્લુઇડ ના કારણે બોવેલ પ્રોબ્લેમ થતો નથી અને જો જરૂરિયાત રહે તો માઇલ્ડ લક્ઝેટીવ પેશન્ટ ને પ્રોવાઇડ કરવું જોઇએ જેમ કે માઇલ્ડ મિલ્ક ઓફ મેગ્નેસિયા 4-6 teaspoon એટ બેડ ટાઇમ.

સ્લિપ: પેશન્ટ ને બંને ફિઝિકલી અને મેન્ટલી રેસ્ટ ની જરૂરિયાત હોય છે આથી પેશન્ટ ને પ્રોપરલી કામ અને કમ્ફર્ટેબલ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું જોઇએ. પેશન્ટ એ એડિક્યુએટ અમાઉન્ટ મા સ્લીપ લેવાના કારણે તેમને ફિઝિકલી તથા મેન્ટલી સપોર્ટ મળી રહે છે જો પેશન્ટ ને જેમ કે પેઇનફુલ પાઇલ્સ, તથા એન્ગોર્જડ બ્રેસ્ટ હોય તો પ્રોપર્લી એનાલજેસીંક મેડિસિન પ્રોવાઇડ કરવી.
મધર ને એટલીસ્ટ 7- 8 અવર્સ નાઇટ સમય દરમિયાન તથા 1-2 અવર્સ જેટલી સ્લીપ એ દિવસ દરમિયાન લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી જોઇએ.

કેર ઓફ ધ વલ્વા એન્ડ એપીઝીયોટોમી વુંડ: ડિલીવરી પછી વલ્વા અને બટક્સ ને સલાઇન, લોશન, સોપ અને વોટર થી ક્લિન કરવા. એપીઝીયોટોમી ઉપર એન્ટીસેપ્ટિક ઓઇન્ટમેન્ટ કે લોશન અપ્લાય કરી સ્ટરાઇલ પેડ આપવુ.દરેક વખતે મીક્ચ્યુરેશન અને ડિફીકેશન પછી કેર પ્રોવાઇડ કરવી. તેનાથી પેઇન ઓછુ થશે.
ઘણી વુમન ને વાર્મ વોટર સિટ્સ બાથ થી આરામ લાગે છે.

કેર ઓફ બ્રેસ્ટ: બ્રેસ્ટ અને નીપલ ને વોટર થી વોશ અને ક્લિન કરવી. બાથ લેતી વખતે સોપ એપ્લાય કરવુ. નીપલ સોરનેસ પ્રિવેન્ટ કરવા ફ્રિકવન્ટ અને શોર્ટ ફીટીંગ પ્રોવાઇડ કરવું.

એસેપ્સીસ અને એન્ટી સેપ્ટીક: સ્પેશિયલી પરપેરીયમ ના ફર્સ્ટ વિક માં એસેપ્સીસ ટેક્નિક ને મેઇન્ટેન કરવું લોકલ એન્ડ એન્ડ એન્ટીસેપ્ટીક નો યુઝ કરી વુંડ મા ડ્રેસીંગ કરવું. ક્લિન બેડ લીનન, અને ક્લોથીંગ નો યુઝ કરવો, ક્લિન સરાઉન્ડિંગ, અને લિમીટેડ નંબર મા વિઝીટરસૅ ને કહેવુ જેના કારણે Nosocomial infections ને ઓછુ કરી શકાય છે.

ઇમ્યુનાઇઝેશન: Rh Negative હોય તો તેને ડીલેવરી ના 72 અવર્સ માં Anti-D gamma globulin આપવુ. જો પ્રૂગ્નેન્સી મા ટીટેનસ ટોક્સોઇડ નો બીજો ડોઝ ના લીધો હોય, તો ડિસ્ચાર્જ વખતે પ્રોવાઇડ કરવો.

પોસ્ટનેટલ એક્સરસાઇઝ:

પોસ્ટનેટલ એક્સરસાઇઝ ના ઓબ્જેકટીવ્સ:

એબડોમિનલ અને પેરિનિયમ મસલ્સટોન ને ઇમ્પ્રુવ કરવું.

મધર ને સ્મોલ અમાઉન્ટ મા ડેઇલી રૂટીન એક્ટિવિટી કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

એટેચમેન્ટ એન્ડ વામ્થ ( બોન્ડિંગ):

બેબીના બર્થ થયા પછી બેબી ને મધરના એબડોમન પર મૂકવું જેના કારણે મધર સાથે બોન્ર્ડિંગ થાય તથા પ્રોપરલી સ્કિન ટુ સ્કીન કોન્ટેક થય શકે જેના કારણે મધર અને બેબી નું અટેચમેન્ટ થાય તથા બેબીને હાઇપોથર્મિયા સામેથી પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

Q-2 a) What is Caesarean section? Describe the types of Caesarean section. સીઝેરીયન સેક્શન એટલે શું? સીઝેરીયન સેકશનના પ્રકારો વર્ણવો.

સિઝેરિયન સેક્શન એક એવી સર્જીકલ પ્રોસિજર છે કે જેમાં બેબીને યુટર્સ માંથી ડિલિવર કરવા માટે એબડોમન ઉપર ઇન્સીઝન મૂકવામાં આવે છે અને તેના દ્વારા બેબી ને ડિલિવર કરાવવામાં આવે છે.
સિઝેરિયન સેક્શન ના ટાઈપ નીચે મુજબ છે.

1.Based on the timing of delivery (ડીલેવરી ના સમય મુજબ):-

• ઇલેક્ટીવ સિઝેરિયન સેક્શન :- આ ટાઈપમાં સિઝેરિયન એ પહેલેથી પ્લાન કરેલું હોય છે.
  Indication – પ્રિવિયસ સિઝેરિયન સેક્સન, બ્રિચ પ્રેઝન્ટેશન , પ્લાસંટા પ્રિવિયા વગેરે…
• ઈમરજન્સી સિઝેરિયન સેક્શન :-તે Unplanned હોય છે. જ્યારે વજાઈનલ ડિલિવરી શક્ય હોતી નથી ત્યારે ઈમરજન્સી સિઝેરિયન સેક્શન કરવામાં આવે છે.
  Indication – ફીટલ ડીસ્ટ્રેસ ,પ્રોલોંગ લેબર, યુટેરાઇન રપચર…

2.Based on the uterine incision (યુટેરાઈન ઇન્સિજન):-

• લોવર સેગમેન્ટ સિઝેરિયન સેક્શન :- તે મોસ્ટ કોમન ટાઈપ છે. કે જેમાં લોવર સેગમેન્ટ મા હોરીજોન્ટલ ઇન્સીઝન મૂકવામાં આવે છે.
  Advantages – તેમાં બ્લડ લોસ ઓછો થાય છે ,યુટર્સ Rupture થવાના ચાન્સીસ ઓછા છે અને હીલિંગ પણ વહેલું આવે છે.
• ક્લાસિકલ સિઝેરિયન સેક્શન :- તેમાં અપર સેગમેન્ટમાં વર્ટીકલ ઇનસીઝન મૂકવામાં આવે છે.
  Disadvantages – યુટરસ Rupture થવાના ચાન્સીસ વધારે છે.

3.Based on the approch of surgery (સર્જરી નાં એપ્રોચ મુજબ)

open cesarean section :- તેમાં એબડોમન ઉપર વાઈડ ઇંસીઝન મૂકવામાં આવે છે.
ઇમર્જન્સી પ્રેગનેન્સી અથવા તો મલ્ટીપલ પ્રિવિયસ સર્જરી હોય તેવા પેશન્ટમાં કરવામાં આવે છે.
Minimal-invasive cesarean section :- તેમાં એબડોમન ઉપર મીનીમલી ઇન્વેસિવ ટેકનીક થ્રુ બેબી બર્થ કરાવવામાં આવે છે.

b) Write comparison between ergot derivatives & oxytocin drugs. અર્ગોટ ડીરાઈવેટીવ્ઝ અને ઓક્સિટોસીન ડ્રગ્સ વચ્ચેનો તફાવત લખો.

Ergot alkaloids (અર્ગોટ આલ્ક્લોઈડ):-તે Claviseps purpura નામની ફૂગ માથી બનાવવામાં આવે છે.

Oxytocin :- તે નેચરલી એક હોર્મોન છે જે પિટ્યુટરી ગ્લેન્ડમાંથી સિક્રેટ થાય છે .અને તેને આર્ટિફિશિયલ રીતે પણ બનાવવામાં આવે છે.

*મિકેનિઝમ ઓફ એક્શન

Ergot alkaloids :- તે એડ્રીનર્જિક, Serotonergic (સેરેટોનર્જીક) અને Dopamine (ડોપામાઈન) રિસેપ્ટર ઉપર વર્ક કરે છે અને મસલ્સને કોન્ટ્રાક્ટ કરે છે ,જેથી યુટેરાઇન મસલ્સ કોન્ટ્રાક્ટ થાય છે.

Oxytocin :- તે સ્મુથ મસલ્સમાં આવેલ ઓકસીટોસીન રિસેપ્ટર પર વર્ક કરે છે જેના લીધે સ્ટ્રેંથનીંગ કોન્ટ્રાકશન આવે છે.

Use-યુઝ

Ergot alkaloids :- પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજને પ્રિવેન્ટ કરવા અને તેની ટ્રીટમેન્ટ તરીકે યુઝ કરવામાં આવે છે. યુટેરાઇન એટોની ની ટ્રીટમેન્ટ તરીકે ઉપયોગ થાય છે.
Oxytocin :- લેબર ને ઇન્ડક્શન કરવા માટેનો યુઝ થાય છે .અને પીપીએચ (PPH) ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે ઉપયોગ થાય છે. તથા બ્રેસ્ટ ફીડિંગ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે આપવામાં આવે છે.

Duration of Action (ડ્યુરેશન ઓફ એક્શન)

Ergot alkaloids :- તે લોંગ સમય સુધી ઈફેક્ટ આપે છે .
Oxytocin :- તે શોર્ટ સમય સુધી ઈફેક્ટ આપે છે.

Route of Administration (રૂટ ઓફ એડમિનિસ્ટ્રેશન)

Ergot alkaloids :- સામાન્ય રીતે તેને ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલર (IM) અને ઓરલી આપવામાં આવે છે.
Oxytocin :- તેને ઇન્ટ્રા વિનસ (IV) અને ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલર (IM) આપવામાં આવે છે.

Contraindication-કોન્ટ્રાઇન્ડિકેશન

Ergot alkaloids :- હાયપર ટેન્શન,કોરોનરી આરટરી ડીઝીઝ, પેરીફરલ વાસ્ક્યુલર ડીજીસ.
Oxytocin :- હાઇપર ટોનિક યુટરસ,મિકેનિકલ obstruction.

Side Effect – (સાઈડ ઈફેક્ટ)

Ergot alkaloids :- નોઝિયા ,વોમીટીંગ,હાઇપર ટેન્શન,હેડએક ,dizziness
Oxytocin :- યુટેરાઇન હાઈપરસ્ટીમ્યુલેશન, હાઇપોનેટ્રેમિયા.

Monitoring-મોનીટરિંગ

Ergot alkaloids :- તેની સાઇડ ઇફેક્ટ તરીકે હાઇપર ટેન્શન જોવા મળે છે જેથી બ્લડપ્રેશરને પિરીયોડીકલી મોનિટર કરવું જરૂરી છે.
Oxytocin :- તેમાં fetus નું મોનિટરિંગ કરવું જરૂરી છે કારણકે ઓકસીટોસિન ના લીધે uterus હાયપરસ્ટીમ્યુલેટ થાય છે.

OR

a) Describe the role of nurse in midwifery and obstetrical nursing. મીડવાઈફરી અને ઓબ્સ્ટેટ્રીકલ નર્સિંગમાં નર્સનો રોલ વર્ણવો.

નર્સનો રોલ મીડવાઇફ અને ગાયનેકોલોજી ની અંદર મીડવાઈફ એ એક એવી પર્સન છે ,કે જે Obstetric યુનિટ ની અંદર કેર પ્રોવાઈડ કરે છે. તે મધર ને એન્ટિનેટલ, ઇન્ટરાનેટલ અને પોસ્ટનેટલ પિરિયડ દરમિયાન કેર પ્રોવાઇડ કરે છે તથા ન્યુબોન કેર પણ પ્રોવાઈડ કરે છે.

એનટીનેટલ (ANC) પિરિયડ દરમિયાન ની સંભાળ :-

• કમ્યુનિટીમાં મિડવાઈફ એ એન્ટિનેટલ વિઝીટ દ્વારા મધરની બધી હિસ્ટ્રી કલેક્ટ કરે છે .તેમાં હેલ્થ હિસ્ટ્રી obsterical હિસ્ટ્રી તેમજ મધરની ફિઝિકલ અને ઈમોશનલ સ્ટેટસ પણ ચેક કરે છે.
• ઘણા લેબોરેટરી ઇન્વેસ્ટીગેશન પણ કરવામાં આવે છે .મધર જ્યારે વિઝિટમાં આવે છે ત્યારે તેનું એબ ડોમીનલ એક્ઝામિનેશન પણ કરવામાં આવે છે.
• મધરની કેર કરતી વખતે મિડવાઇફ દ્વારા મધરના એટીટ્યુડ અને ટ્રેડિશનલ બિલીફને ધ્યાનમાં રાખીને કેર પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• મિડવાઈફની પ્રિનેટલ કેર દરમિયાન ની ડ્યુટી તરીકે પ્રેગનેટ મધર નું એક્ઝામિનેશન ,સુપરવિઝન અને એજ્યુકેશન આપવામાં આવે છે તથા હાઈ રીસ્ક મધર ને આઈડેન્ટીફાય કરવામાં આવે છે અને તેને ટ્રીટમેન્ટ માટે રીફર કરવામાં આવે છે.

ઇન્ટ્રાનેટલ પિરિયડ દરમિયાન ની સંભાળ :-

• આ પિરિયડ એક કૃશિયલ પિરિયડ હોય છે. તેથી મધરની પ્રોપર કેર કરવી જરૂરી છે .
• લેબર દરમિયાન મધરને એશ્યોરન્સ અને કમ્ફર્ટ આપવામાં આવે છે.
• મીડવાઈફ એબડોમીનલ અને વજાયનલ એક્ઝામિનેશન તથા લેબર ની પ્રોગ્રેસને ચેક કરવામાં આવે છે .
• સતત બાળકનું મોનિટરિંગ પણ કરવામાં આવે છે.
• જ્યારે કોઈ કોમ્પ્લિકેશન ઉભી થાય ત્યારે જ્યાં સુધી ફીઝીસીયન હાજર ન થાય ત્યાં સુધી મધરને પ્રોપરલી ઇમરજન્સી ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે .
• રિસર્ચ દ્વારા એવું જાણવા મળ્યું છે કે લેબર દરમિયાન જો મધર ને સપોર્ટિંગ કેર પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે તો નોર્મલ લેબરની ફિઝિયોલોજીને એનહાન્સ કરી શકાય છે તથા મધર અને ચાઈલ્ડ માં થતા કોમ્પ્લિકેશનને પણ પ્રિવેટ કરી શકાય છે.

પોસ્ટ નેટલ પિરિયડ દરમિયાન :-

• પોસ્ટ પાર્ટમ કેર નો મુખ્ય ધ્યેય એ મધર અને બેબીની અરલી સ્ટેજમાં કોઈપણ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ હોય તો તે ડિટેક્ટ કરવાનું છે.
• પોસ્ટ પાર્ટમ પિરિયડ દરમિયાન મીડ વાઈફ મધર ને બ્રેસફિલ્ડિંગ ટેકનીક વિનિંગ પિરિયડ અને ફેમિલી પ્લાનિંગ મેથડ વિશે હેલ્થ એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે અને મધર ને કોઈપણ કોમ્પ્લિકેશન હોય તો તેને ફાઈન્ડ કરવામાં આવે છે.
• મીડ વાઈફ એ મધર ને માટે એડવોકેટ કાઉન્સેલર અને ટીચર નો રોલ પ્લે કરે છે
• તે મધર ને રીપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ અને સક્સેસફૂલ મધર વુડ વિશે ટીચિંગ પ્રોવાઇડ કરે છે.
• તે એડોલેશન્સ હેલ્થ પ્રમોશન ફેમિલી લાઈફ એજ્યુકેશન અને ફેમિલી પ્લાનિંગ વિશે પણ ટીચિંગ પ્રોવાઇડ કરે છે.
• મીડ વાઇફ ની ગુડ કમ્યુનિકેશન સ્કીલ એ તેના માટે ગ્રેટેસ્ટ contribution છે જેથી તે મધર સાથે ઈઝીલી કમ્યુનિકેશન કરી અને તેના પ્રોબ્લેમ્સ જાણી શકે છે તે સપોર્ટિવ હોય છે મીડ વાઈફ એ જ્યારે વુમનને તેની જરૂર હોય ત્યારે હેલ્થ કેર ફેસીલીટી પ્રોવાઇડ કરવી જોઈએ.

b) Write the difference between placenta previa & abruptio placenta. પ્લાસંન્ટા પ્રિવીયા અને એબ્રપ્ટીઓ પ્લાસેન્ટા વચ્ચેનો તફાવત લખો.

પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ અને એબ્રપ્સીઓ પ્લેસન્ટા વચ્ચેનો તફાવત:

1)ક્લિનિકલ ફીચર્સ

•>પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ
નેચર ઓફ બ્લિડિંગ પેઇનલેસ, કોઝલેશ અને રીકરંટ બ્લીડિંગ થવું .
બ્લીડિંગ એ હંમેશા વિઝીબલ હોય છે.

એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા

• પેઇનફૂલ,પ્રિએક્લેમ્પસિયા અથવા ટ્રોમા ના કારણે બ્લિડિંગ થાય છે.
• બ્લિડિંગ એ વિઝીબલ, દેખાય નહી તેવુ મોટે ભાગે મિક્સ પણ હોઇ શકે છે.

•>પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ

• કેરેક્ટર ઓફ બ્લડ બ્રાઇટ રેડ કલર નું બ્લડ જોવા મળે છે.
• એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા ડાર્ક રેડ કલરનું બ્લડ હોય છે.

•>પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ

• જનરલ કન્ડિશન એન્ડ એનિમિયા વિઝીબલ બ્લડ લોસના પ્રમાણમાં એનિમીયા જોવા મળે છે.

• એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા આમાં વિઝિબલ બ્લડલોસના પ્રમાણ કરતા એનિમિયા ની કન્ડિશન વધારે જોવા મળે છે.

•>પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ

• ફીચર્સ ઓફ પ્રિએક્લેમ્પસિયા પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ સાથે પ્રિએક્લેમ્પસિયા ની કન્ડિશન એ સંબંધિત હોતી નથી.
• એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા મા ફીચર્સ ઓફ પ્રિએક્લેમ્પસિયા એ 1/3 કેસીસ મા જોવા મળે છે.

2) એબડોમિનોલ એક્ઝામિનેશન

• •>પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ હાઇટ ઓફ યુટ્રસ જેસ્ટેશનલ એજ પ્રમાણે યુટ્રસ ની હાઇટ જોવા મળે છે.
• એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા માં યુટર્સ ની હાઇટ એ જેસ્ટેસનલ એજ કરતા વધારે એન્લાર્જ હોય છે.

•>પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ

• ફિલ ઓફ યુટ્રસ પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ મા યુટ્રસ એ સોફ્ટ અને રિલેક્સડ ફીલ થાય છે.
• એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા મા યુટ્રસ એ ટેન્સ, ટેન્ડર અને રિજીડ હોઇ શકે છે.

•>પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ

• માલપ્રેઝન્ટેશન પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ માં માલપ્રેઝન્ટેશન એ કોમન હોય છે અને હેડ એ હાઇફ્લોટિંગ હોય છે.
• એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા મા માલપ્રેઝન્ટેશન એ અનરિલેટેડ હોય છે અને હેડ એ એન્ગેજ પણ હોય શકે છે.

•>પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ

• FHS( Fetal heart sounds) પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ માં હાર્ટ સાઉન્ડ એ મોટેભાગે પ્રેઝન્ટ હોય છે.
• એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા માં હાર્ટ સાઉન્ડ એ મોટેભાગે એબસન્ટ હોય છે.
  

3)પ્લેસેન્ટોગ્રાફી( USG)

• •>પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ પ્લેસેન્ટા એ યુટ્રસ ના લોવર સેગ્મેન્ટમાં જોવા મળે છે.
• એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા પ્લેસેન્ટા એ યુટ્રસ ના અપર સેગ્મેન્ટમાં જોવા મળે છે.

4) વજાયનલ એક્ઝામિનેશન

• •>પ્લેસેન્ટા પ્રીવીઆ પ્લેસેન્ટા એ યુટ્રસ ના લોવર સેગ્મેન્ટ માં ફીલ થાય છે.
• એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા પ્લેસેન્ટા એ યુટ્રસ ના લોવર સેગ્મેન્ટ માં ફીલ થતી નથી.

Q-3 Write short answer (any two) ટૂંકમાં જવાબ લખો. (કોઈપણ બે)

a) Write about immediate new born care. નવજાત શિશુની તાત્કાલીક સારવાર વિશે સમજાવો.

એસેન્સિયલ ન્યુબોર્ન કેર:

એસેન્સિયલ ન્યુબોર્ન કેરમાં ન્યુબોર્ન ને પ્રોપરલી અસેસ તથા સ્ટેબિલાઇઝ કરવાનું હોય છે.
એસેન્સિયલ ન્યુબોર્ન કેર એ ફીટસ માટે ઇન્ટરાયુટરાઇન લાઇફમાંથી એક્સટ્રા યુટરાઇન લાઇફમાં સ્ટેબિલાઇઝ થવા માટે ક્રુશિયલ હોય છે.

ગોલ ઓફ એસેન્સિયલ ન્યુબોર્નકેર

• 1) ન્યુબોર્ન ના રેસ્પિરેશન ને એસ્ટાબ્લીસ,મેઇન્ટેન તથા સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવા માટે કરવામા આવે છે.

• 2) ન્યુબોર્ન ને વામ્થ તથા હાઇપોથર્મિયા માંથી પ્રિવેન્ટ કરવા માટે.

• 3) ન્યુબોર્ન ને ઇન્ફેક્શન થતુ પ્રિવેન્ટ કરવા માટે.

• 4) ન્યુબોર્ન ને સેફ્ટી પ્રોવાઇડ કરવા માટે તથા તેને ઇન્જરીમાંથી પ્રિવેન્ટ કરવા માટે.

• 5) ન્યુબોર્ન માં કોઇપણ પ્રકારની એક્ચ્યુઅલ તથા પોટેન્સિઅલ પ્રોબ્લેમ હોય તો તેનું અર્લી આઇડેન્ટિફિકેશન કરી ઇમિડીયેટ ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવા માટે.
• ઇમીડીયેટ ન્યુબોર્ન કેર પ્રોવાઇડ કરવામા આવે છે.

>એસેન્સિયલ ન્યુબોર્ન કેર

1) એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ ઓફ રેસ્પીરેશન
જ્યારે ન્યુબોર્ન ને રિસીવ કરવામાં આવે ત્યારે ન્યુબોર્ન ના એરવેને ઇમિડીએટલી પેટન્ટ કરવું તથા એરવે ને પ્રોપરલી ક્લિયર કરવું. જેના કારણે ન્યુબોર્ન એ ઇફેક્ટિવલી બ્રિધિંગ કરી શકે.
ન્યુબોર્ન નુ હેડ બોનૅ થાય કે તરત જ માઉથ તથા નોઝ ને વાઇપ કરવુ તથા માઉથ તથા નોઝ નુ સક્સન કરવુ જેના કારણે ન્યુબોર્ન એ પ્રોપર્લી બ્રિધિંગ કરી શકે. સક્સન એ પહેલા માઉથ ત્યારબાદ નોઝ મા કરવુ જેના કારણે સિક્રીશન ને એસ્પીરેશન થતુ પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

2)ઇનીસીયેસન ઓફ ક્રાય :નોર્મલી 99% જેટલા ન્યુબોર્ન એ ડીલેવરી થયા બાદ એમિડીએટલી અને સ્પોન્ટાનિયસલી ક્રાય કરે છે, આ ક્રાય એ ન્યુબોર્ન ના બ્રિધિંગ માટેની એક ગુડ સાઇન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જો ન્યુબોર્ન એ પ્રોપરલી ક્રાય ન કરે તો નીચે પ્રમાણેના સ્ટેપને ફોલો કરવા:

• a) જો બેબી એ સ્પોન્ટાનિયસલી ક્રાય ન કરે અથવા જો ક્રાય એ વિક હોય તો બેબી ને ક્રાય કરાવવા માટે સ્લાઇટ્લી સીમ્યુલેટ કરવું.

• b) બેબીના ક્રાય ને સ્ટીમ્યુલેટ કરવા માટે તેના બટક પર સ્લેપ કરવાના બદલે તેના પગના તળિયા પર સ્લાઇટલી રબ કરવું. ન્યુબોર્ન ના સિક્રીસન ને રીમુવ કર્યા બાદ તેના ક્રાય ને સ્ટાર્ટ કરવા માટે બેબી ને સ્ટીમ્યુલેટ કરવુ.

• C) ન્યુબોર્ન ની ક્રાય એ સામાન્ય રીતે લાઉડ તથા હસ્કી હોય છે તથા જો નીચે મુજબ ની કોઇ એબનોર્મલ ક્રાય હોય તો ન્યુબોર્ન નુ પ્રોપર્લી મોનિટરિંગ કરવુ જેમ કે,

•>હાઇપીચ ક્રાય:= હાયપોગ્લાયસેમીયા તથા ઇન્ટ્રાક્રેનીયલ પ્રેસર ઇન્ક્રીઝ થવાના કારણે,
વીક ક્રાય:= પ્રિમેચ્યોરિટી,
હોસૅક્રાય:= લેરિન્જીયલ સ્ટ્રાઇડર

3)કેર ઓફ કોડૅ

• કોર્ડ કેર એ ન્યુબોર્ન ની ઇમ્પોર્ટન્ટ ઇમીડિયેટ કેર છે.
• ન્યુબોર્ન ની કોર્ડ એ બર્થ પછીના 30 સેકન્ડની અંદર ક્લેમ્પ કરી ત્યારબાદ તેને પ્રોપરલી કટ કરવી.
• ન્યુબોર્ન એ ડિલીવર થયા બાદ ન્યુબોર્ન ને મધરના એબડોમન પર રાખવુ.
• ત્યારબાદ કોર્ડ ને કોર્ડ ક્લેમ્પ દ્વારા બે અપોઝીટ સાઇટ પરથી પ્રોપર્લી ક્લેમ્પ કરવું.
• પહેલો ક્લેમ્પ એ અંબેલિકસ થી 5 cm દુર પર લગાડવો ત્યારબાદ બીજો ક્લેમ્પ એ પહેલા કેમ્પથી 2.5 સેન્ટીમીટર પર લગાવવો.
• ત્યારબાદ બંને ક્લેમ્પ વચ્ચે કોર્ડ ને પ્રોપરલી કટ કરવી.
• કોર્ડ પર કંઇપણ વસ્તુ ને એપ્લાય કરવી નહીં તેને નેચરલી ડ્રાય તથા ફોલ થવા દેવી.
• કોડ એ બર્થપછી ના સાત થી દસ દિવસની અંદર જ નેચરલી ફોલડાઉન થઈ જાય છે.
• કોર્ડ ને વોટર તથા યુરિન દ્વારા વેટ થતી પ્રિવેન્ટ કરવી.
• જો કોર્ડ માં કોઇપણ પ્રકારનું ડિસ્ચાર્જ તથા બ્લીડિંગ પ્રેઝન્ટ હોય તો ઇમિડીએટલી કોર્ડ ક્લેમ્પ ને અસેસ કરવુ ત્યારબાદ તેને પ્રોપરલી લુઝ કરવું.
• જો કોડૅ માંથી નીચે પ્રમાણેના સાઇન તથા સીમટોમ્સ જોવા મળે તો ઈમીડિએટલી
• રિપોર્ટ કરાવવા જેમ કે,
• કોર્ડ માથી ફાઉલ ઓડર આવવી,
• કોઇ ડિસ્ચાર્જ જોવા મડવુ,
• કોર્ડ ની અરાઉન્ડ મા રેડનેસ જોવા મળવી,
• કોર્ડ એ વેટ હોવી,
• કોર્ડ એ 7-10 દિવસ મા ફોલડાઉન ન થવી,
• ઇન્ફ્લામેશન,
• ફિવર આવવી વગેરે.

4)મેઇન્ટેન પોઝિશન ઓફ ધ ન્યુબોર્ન
ન્યુબોર્ન એ બર્થ પછીના પહેલા 12 -18 અવર્સ દરમિયાન મ્યુકસ એ સામાન્ય રીતે ચોક, કફ તથા ગેગ થવાની સંભાવના રહે છે. તેથી ન્યુબોર્ન ને પ્રોપરલી પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી.
જેમાં ફીટર્સને પ્રોપરલી સાઇડ લાઇનિંગ પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી જેના કારણે મ્યુકસ એ રીમુવ તથા ડ્રેઇનેજ થય શકે.

5) આઇડેન્ટિફિકેશન તથા બેન્ડિંગ
બેબી એ બોર્ન થયા બાદ બેબી ને પ્રોપરલી આઇડેન્ટિફિકેશન બેન્ડ લગાડવુ જેના કારણે બેબી ને પ્રોપરલી આઇન્ડેફાય કરી શકાય.

6)આઇકેર
ન્યુબોનૅ ની આઇસ ને પ્રોપરલી સ્ટરાઇલ ગોઝ વડે ઇનર કેન્થર્સ થી આઉટર કેન્થર્સ તરફ ક્લીન કરવી.
જો જરૂરિયાત હોય તો એરીથ્રોમાયસીન અથવા ટેટ્રાસાઇક્લિન આઇઓઇન્ટમેન્ટ એ આઇસ માં લોવર લીડ તરફથી એપ્લાય કરવું.

7) એટેચમેન્ટ એન્ડ વામ્થ ( બોન્ડિંગ)
બેબીના બર્થ થયા પછી બેબી ને મધરના એબડોમન પર મૂકવું જેના કારણે મધર સાથે બોન્ર્ડિંગ થાય તથા પ્રોપરલી સ્કિન ટુ સ્કીન કોન્ટેક થય શકે જેના કારણે મધર અને બેબી નું અટેચમેન્ટ થાય તથા બેબીને હાઇપોથર્મિયા સામેથી પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

8)APGAR સ્કોર
APGAR સ્કોર એ ઇમીડિયેટ ન્યુબોર્ન કેર નો મોસ્ટ ઇમ્પોરટન્ટ પાટૅ છે.
APGAR સ્કોર એ બર્થ પછીના 1 મીનીટ ત્યારબાદ 5 મીનીટ પર અસેસ કરવુ.
APGAR સ્કોર મા,

A:= અપીરીયન્સ (સ્કિન કલર),
P:=પલ્સ (હાટૅરેટ),
G:=ગ્રાઇમેઝ (રિફ્લક્સ ઇરિટેબીલિટી),
A:=એક્ટિવીટી (મસલ્સ ટોન),
R:= રેસ્પીરેસન (રેસ્પીરેટરી એફોર્ટ્સ)
ને અસેસ કરવામા આવે છે.
APGAR સ્કોર નો ટોટલ સ્કોર એ 0-10 હોય છે.

APGAR સ્કોર એ બર્થ પછીના 1 મીનીટ પર:

• જો અપગાર સ્કોર એ 7-10 જેટલું હોય તો તે નોર્મલ કહેવાય એટલે કે નો ડિપ્રેસન છે જેમાં બેબીને નોર્મલી પોસ્ટ ડિલિવરી રૂટીન કેર પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• જો APGAR સ્કોર એ 4-6 વચ્ચે હોય તો તે માઇલ્ડ ડિપ્રેશન ઇન્ડિકેટ કરે છે જેમાં ચાઇલ્ડને બ્રિધિંગ માટે આસીસ્ટન્સ ની જરૂરીયાત રહે છે.
• જો APGAR સ્કોર એ 0-3 વચ્ચે હોય તો તે સિવ્યર ડિપ્રેશન ઇન્ડિકેટ કરે છે જેમાં ચાઇલ્ડને રિસક્સીટેસન ની જરૂરીયાત રહે છે.
• APGAR સ્કોર એ બર્થ પછીના 5 મીનીટ પર:
• APGAR સ્કોર એ 7-10 વચ્ચે હોય તો તે નોર્મલ કહેવામાં આવે છે પરંતુ જો અપગાર સ્કોર એ 7 થી નીચે જોવા મળે તો બેબી ને બીજી હાફ અવર માટે મોનિટર કરવાની જરૂરિયાત રહે છે.

9) vitamin K:
ન્યુ બોર્ન ના ઇન્ટેસ્ટાઇન એ બર્થ પછી થોડા સમય માટે સ્ટરાયલ હોય છે એટલે કે તેના ઇન્ટેસ્ટાઇન માં બેક્ટેરિયા પ્રેઝન્ટ હોતા નથી કે જે વિટામિન K ને મેન્યુફેક્ચર કરવા માટે જવાબદાર હોય છે જેના કારણે ન્યુબોર્ન એ વિટામિન K નુ મેન્યુફેક્ચરિંગ કરી શકતું નથી એટલે કે વિટામિન k એક ક્લોટિંગ ફેક્ટર માટે જવાબદાર હોય છે જો આ વિટામિન K ન્યુબોર્ન ની બોડી મા પ્રેઝન્ટ ના હોય તો ન્યુબોર્ન માં બિલ્ડિંગ થવાની શક્યતાઓ રહે છે તેથી પ્રોફાઇલેક્ટ્ક મેઝર્સ તરીકે ન્યુબોર્ન બેબી ને આર્ટિફિશ્યલી ઇન્જેક્શન વિટામિન કે પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

Dose:=
ઇન પ્રિ ટર્મ:=0.5 ml,
ફુલ ટર્મ:= 1 mg.
Intra muscularl

b) Write the care of pregnant woman during eclamptic fit. એકલેમ્પટીક ફીટ દરમ્યાન સગર્ભા માતાની સંભાળ વિશે લખો.

Eclamptic ફીટ દરમિયાન સગર્ભા માતાની સંભાળ

General Management (જનરલ મેનેજમેન્ટ)

હોસ્પિટલાઇઝેશન

• મધરને પ્રોપર્લી વેલ-ઇક્વીપ્ડ ફેસિલિટીઝ વાળી હોસ્પિટલ માં હોસ્પીટલાઇઝ્ડ કરવી.
• રેસ્ટ (Rest) :- મધર ને એડીક્યુએટ રેસ્ટ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી સાથે સાથે બધી જ એક્ટિવિટી ને સ્ટોપ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી તથા વિઝીટર્સ ને પણ રિસ્ટ્રિક્ટ કરવા.
• પોઝીસનિંગ મધર ને પ્રોપર્લી લેફ્ટ લેટરલ પોઝિશન મા રેસ્ટ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી જેના કારણે વેનાકાવા કમ્પ્રેશન એ રિડ્યુઝ થય શકે અને એડીમાં થતું પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.
• હિસ્ટ્રી કલેક્શન મધર ની કમ્પ્લીટ હિસ્ટ્રી કલેક્ટ કરવી જેમાં કેટલા ફીટ્સ આવેલા છે તેની ફ્રિકવન્સી અને ડયુરેશન ની કંપ્લીટ હિસ્ટ્રી લેવી તથા કોઇપણ પ્રકારની મેડિકેશન મધર લ્યે છે કે નહીં તેની કંપ્લીટ હિસ્ટ્રી લેવી.
• સિડેસન એન્ડ ધેન જનરલ એક્ઝામિનેશન મધર ને પ્રોપર્ટી ડ્રગ પ્રોવાઇડ કરી સીડેટ કરવી. Ex:=phenobarbiton 15-30 mg (TDS) Or Diazepam 1.5 mg (TDS).
• મધર એ પ્રોપર્લી સીડેટ થય જાય ત્યારબાદ પ્રોપર્લી તથા ક્વીકલી મધર નું જનરલ તથા એબડોમીનલ એક્ઝામિનેશન કરવું.
• વાઇટલ સાઇન મધર ના દર અડધી કલાકે વાઇટલ સાઇન નોટ કરવા
• જેમાં, ટેમ્પરેચર, પલ્સ, રેસ્પીરેસન, તથા બ્લડ પ્રેશર.
• જો વાઇટલ સાઇન માં કોઇપણ અલ્ટ્રેસન આવે તો અથવા વાઇટલ સાઇન તેની નોર્મલ રેન્જ કરતા રેઇઝ્ડ હોય તો તેને ઇમિડિએટલી ટ્રીટ કરવું.
• યુરીનરી આઉટપુટ
• મધર નું દર કલાકે યુરીન આઉટપુટ મોનિટર કરવું.
• ન્યુટ્રીશન મધર ને 10% Dextrose ને સ્ટાર્ટ કરવું જેના કારણે મધરનું ફ્લ્યુઇડ, ન્યુટ્રીશનલ તથા કેલેરી લેવલ મેઇન્ટેન થય શકે.
• ફ્લુઇડ એ 24 કલાકમાં 2 liter કરતાં વધારે અમાઉન્ટમાં ઇન્ક્રીઝ ન થવુ જોઇએ.
• વધારા મા મધર ના કેલેરી લેવલ ને મેઇન્ટેન કરવા માટે 50 ml 5%Dextrose – 8 hour ની ઇન્ટરવલ મા મધર ને પ્રોવાઇડ કરવુ.

સ્પેસિફિક મેનેજમેન્ટ અથવા મેડિકલ મેનેજમેન્ટ (Specific Management)

• એક્લેમ્પસિયા વાળા મધર ને નીચે પ્રમાણે મેડિકેશન પ્રોવાઇડ કરી તેને ટ્રીટ કરી શકાય છે:
• a) એન્ટીકન્વલ્ઝન્ટ,
• b) એન્ટી હાયપરટેન્સિવ,
• c) સીડેટીવ્સ,
• d) ડાયયુરેટિક,
• e) એન્ટીબાયોટિક્સ,
• f) અધર મેડીકેશન.

a) એન્ટીકન્વલ્ઝન્ટ (Anticonvulsion)

• મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ એ (MgSO4) એક્લેમ્પ્સીયા ની કન્ડિશન ને ટ્રીટ કરવા માટે ડ્રગ ઓફ ચોઇસ તરીકે વર્તે છે. કારણકે તે પ્રેગ્નેટ મધર માં એક્લેમટીક ફીટ્સ ને પ્રિવેન્ટ કરવા મા હેલ્પ થાય છે.
• મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ એ IV( ઇન્ટ્રા વિનસલી) તથા IM( ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલરલી) બંને રીતે એડમિનિસ્ટ્રેશન કરી શકાય છે.
• Dose and route IM( ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલરલી):
• ઇનીસીયલ ડોઝ: ઇનીસીયલી 4 gm IV (ઇન્ટ્રાવિનસલી) બોલસ, મેગ્નેસિયમ સલ્ફેટ ને 3-5 મીનીટ માટે એકદમ સ્લોલી એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવુ.
• કન્ટીન્યુઅસ ડોઝ: 5 gm મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ ને IM (ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલર) દર ચાર કલાકે અલ્ટરનેટ બટક્સ માં એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું.
• IV( ઇન્ટ્રા વિનસલી)
• ઇનીસીયલ ડોઝ:
• ઇનીસીયલ ડોઝ માં 4-6 gm | મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ ને IV (iv) 15-30 મીનીટ સુધી સ્લોલી એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવુ.
• કન્ટીન્યુઅસ ડોઝ:
• 1-2 gm મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ ને દર કલાકે IV ( ઇન્ટ્રા વિનસલી) એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવુ.
• મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ એ એક ટોક્સિક એજન્ટ છે જો તેને થેરાપ્યુટિક લેવલ ની અંદરમાં જ પ્રોવાઇડ ન કરવામાં આવે તો તે તેના કારણે ડીપ ટેન્ડન રિફ્લક્સ ની કન્ડિશન અરાઇઝ થય શકે છે મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ (MgSO4) નું થેરાપ્યુટિક લેવલ એ 4-7 mEq/L( milliequivalents per litre)છે. જો મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ નો ઓવરડોઝ(MgSO4) થાય તો તેના એન્ટીડોટ તરીકે કેલ્શિયમ ગ્લુકોનેટ નો યુઝ કરવામાં આવે છે.
• મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ જ્યારે નિ-ઝર્ક પ્રેઝન્ટ હોય, યુરીન આઉટપુટ એ 30 ml/hr કરતા ઇન્ક્રીઝ હોય અને રેસ્પીરેટરી રેટ એ 12/ min કરતાં વધારે હોય ત્યારે જ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવામાં આવે છે.

b) Anti Hypertensive – એન્ટી હાયપરટેન્સિવ

• એન્ટી હાયપરટેન્સિવ એ બ્લડ પ્રેશરને કંટ્રોલ કરવા અને તેને રીડયુઝ કરવા માટે યુઝ કરવામાં આવે છે.
• Ex:a) Hydralazine:
• 5 થી 10 mg ઓવર 2 મીનીટ સુધી.
• b) Labetalol:
• ઇનીસીયલ ડોઝ: 20 mg સ્લોલી 2 મીનીટ સુધી. ત્યારબાદ 40-80 mg IV ઓવર 10 મિનિટ સુધી. ટોટલ ડોઝ એ 300 mg કરતાં વધારે ન થવો જોઇએ.

c) Sedatives- (સીડેટીવ્સ)

• Ex:=Diazepam
• Dose = 5-10 mg IV એટ ઘ રેટ ઓફ 2-5mg/મીનીટ.
• મેક્સિમમ ડોઝ: 10mg ડોઝ કરતા વધારે ઇન્ક્રીઝ ન થવો જોઈએ.

d) Diuteric-(ડાયયુરેટીક)

• ડાયયુરેટિક મેડિકેશન જ્યારે પ્રગ્નેન્સી દરમિયાન જ્યારે પલ્મોનરી એડીમાં પ્રેઝન્ટ હોય ત્યારે જ પ્રોવાઇડ કરવી.
• Ex:=ફુસેમાઇડ, મેનીટોલ.

e) Anti Biotics-એન્ટિબાયોટિક્સ:

• એન્ટિબાયોટિક્સ એ પ્રોફાઇલેક્ટીસ તરીકે પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે જેના કારણે પલ્મોનરી તથા પ્લુરલ ઇન્ફેક્શનના કોમ્પ્લિકેશન ને રીડયુઝ કરી શકાય.
• આ એન્ટિબાયોટિક્સ માં બ્રોડ સ્પેક્ટ્રમ એન્ટિબાયોટિક મેડીકેશન નો યુઝ કરવામાં આવે છે.
• f) અધર મેડીકેશન:
• i) પલ્મોનરી ઇડીમાં હોય તો: frusemide 40 mg IV ફોલોવ્ડ બાય 10% Manitol પ્રોવાઇડ કરવુ.
• ii) હાર્ટ ફેઇલ્યોર:
• Ex:Lasix એન્ડ Digitalis મેડિકેસન નો યુઝ કરવો.
• iii) હાઇપર પાઇરેક્સિયા:
• એન્ટિપાઇરેટિક મેડીકેશન નો યુઝ કરવામાં આવે છે.

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ ઓફ એક્લેમ્પસીયા (Nursing Management of Eclampsia)

• એક્લેમ્પસીયા વાળી પ્રેગનેન્ટ વુમન ને સાઇડમાં પેડેડ કરેલા સાઇડ રેઇલ વાડા કોટ માં રાખવું.
• ટીથ વચ્ચે પેડેડ ટંગ બ્લેડ રાખવી.
• મધર ને લેટરલ પોઝિશનમાં રાખવી જેના કારણે એસ્પિરેશન થતુ અવોઇડ કરી શકાય.
• કન્વલ્ઝન દરમિયાન એરવે ને પેટન્ટ રાખવું તથા મધર ને એડીકયુએટ અમાઉન્ટ માં ઓક્સિજન પ્રોવાઇડ કરવું.
• મધર નું ઓક્સિજન લેવલ એ પલ્સ ઓક્સીમેટ્રી દ્વારા પ્રોપરલી મોનિટરિંગ કરવું.
• ઓરલ સિક્રીશન તથા કોઇપણ વોમીટીંગ થયેલી હોય તો તેને રિમૂવ કરવા માટે પ્રોપરલી સક્સનિંગ કરવુ.
• મધરને આવતી કન્વલર્ઝન નો ટાઇમ, ડ્યુરેશન ને પ્રોપર્લી નોટ કરવું.
• પ્રેગનેન્સી ઇન્ક્યુઝ્ડ હાયપરટેન્શન વાળી મધર ને પ્રોપરલી તથા રેગ્યુલરલી પ્રિનેટલ કેર પ્રોવાઇડ કરવી.
• મધર ને સેલ્ફ ઇંજરી થી બચાવવી.
• મધર માટે બ્રાઇટ લાઇટ, નોઇસ, તથા વિઝીટર્સ જેવા સ્ટીમ્યુલાઇ ને ઓછા કરવા તેને ડાર્ક રૂમમાં રાખવું.
• બેડનો ફુટ સાઇડ એ થોડો ઊંચો રાખવો જેના કારણે રેસ્પીરેટરી ટ્રેક માંથી સીક્રીસન એ પ્રોપર્લી ડ્રેઇન થય શકે.
• મધર ના વાઇટલ સાઇન, ઇડીમાં, ફન્ડસ ની હાઇટ, ફિટસ નું પ્રેઝન્ટેશન અને પોઝીશન તથા ફિટલ હાર્ટ સાઉન્ડ ને અસેસ કરવુ તથા યુરિનને પ્રોટીન માટે ટેસ્ટ કરવું.
• મધર નું યુરિન આઉટપુટ પ્રોપરલી અસેસ કરવું.
• મધર ના ફ્લુઇડ તથા ન્યુટ્રીશનલ લેવલ ને મેઇન્ટેન કરવા માટે ગ્લુકોઝ સલાઇન અને રીંગર લેક્ટેટ સોલ્યુશન નું ઇન્ટ્રા વિનસ ઇન્ફ્યુઝન એ પ્રિસ્ક્રાઇબ પ્રમાણે પ્રોવાઇડ કરવું.
• મધર ના પર્સનલ હાઇજીન ને મેઇન્ટેન કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• મધરને પ્રોપર્લી પ્રિસ્ક્રાઇબ કરેલી મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• મધરની યુટેરાઇન એક્ટિવિટી,સર્વાઇકલ સ્ટેટસ અને ફીટલ સ્ટેટસ ને અસેસ કરવું કારણકે મેમ્બરેન એ રપ્ચર થય અને ડીલેવરી થઇ શકે છે.
• ઓબ્સટ્રેટ્રીકલ મેનેજમેન્ટ:
• મોટેભાગે જ્યારે વુમન ને કન્વલ્ઝન આવે છે ત્યારે લેબર માટે આવે છે જો લેબર એ સ્ટાર્ટ ન થયું હોય તો લેબરનું ઇન્ડક્શન માટે આર્ટિફિશ્યલ મેમ્બરેન રપ્ચર, પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડીન્સ જેલ કે ઓક્સિટોસિન દ્વારા કરાવવામાં આવે છે અથવા સિઝેરિયન સેક્શન પણ કરવામાં આવે છે જો બેબી એ ડેથ થયું હોય તો સ્પોન્ટાનિયસ લેબર માટે વેઇટ કરવામાં આવે છે.
• પોસ્ટ પાર્ટમ પિરિયડ દરમિયાન હાઇપરટેન્સિવ રેજીમેન્ટ ને પ્રિસ્ક્રાઇબ પ્રમાણે કંટીન્યુ સ્ટાર્ટ રાખવી.
• એક્લેમ્પસિયા ના અધર કોઇપણ કોમ્પ્લીકેશન છે કે નહીં તેના માટે મધર ને કંટીન્યુ મોનિટર રાખવી.
• મધર ને રેગ્યુલરલી ફોલોઅપ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

c) Write about predisposing factors responsible for infertility. ઈનફર્ટીલીટી માટે જવાબદાર પરિબળો વિશે લખો.

ઈન્ફર્ટિલિટી માટેના જવાબદાર પરિબળો :-
ઇનફર્ટીલીટી મેઇન ત્રણ Cause છે.
1)ફોલ્ટ ઇન ફિમેલ,
2)ફોલ્ટ ઇન મેલ,
3)કમ્બાઇન્ડ ફેક્ટર.

A) ઓવેરિયન ફેક્ટર (Ovarian Factors):

આમાં ઓવ્યુલેટરી ડીસફંક્શન ના કારણે જોવા મળે છે મેઇન્લી તેના ત્રણ રિઝન નીચે મુજબ છે.

a) એનઓવ્યુલેશન/ઓલીગોઓવ્યુલેસન:

એનઓવ્યુલેશન/ઓલીગોઓવ્યુલેસન એ સામાન્ય રીતે હાઇપોથેલેમોપિટ્યુટરી ઓવેરિયરીયન એક્સિસ મા ડિસ્ટબન્સ હોવાના કારણે જોવા મળે છે.
ઓવેરિયન એક્ટિવિટી એ ગોનાડોટ્રોફીન પર ડિપેન્ડ કરે છે તથા ગોનાડોટ્રોફીન નુ નોમૅલ સિક્રીશન એ હાઇપોથેલેમસ માથી રિલીઝ થતા GnRH (ગોનાડો ટ્રોફીન રિલીઝિંગ હોર્મોન) પર ડિપેન્ડ કરે છે.

(b) લ્યુટેનાઇઝ્ડ અનરપ્ચર્ડ ફોલિકલ( LUF)
(ટ્રેપ્ડ ઓવમ):

આ, કોર્પસ લ્યુટીયમ ના ઇનએડિક્યુએટ ગ્રોથ તથા ફંક્શનના કારણે જોવા મળે છે.
(C) ટ્રેપ્ડ ઉવમ:
આમાં ઓવમ એ ફોલિકલ્સ ની ઇનસાઇડમાં જ ટ્રેપ થાય છે તે સામાન્ય રીતે એન્ડોમેટ્રીઓસીસ ના કારણે અથવા હાઇપર પ્રોડક્ટનેમિયાના કારણે હોય છે.

2) ટ્યુબલ ફેક્ટર્સ:

આમાં ઇનફેર્ટીલીટી એ સામાન્ય રીતે ટ્યુબોપથી (ટ્યુબલ ઇન્ફેક્શન)ના કારણે થાય છે જેના કારણે ટ્યુબલ ફંક્શન્સ એ ઇમ્પેઇરડ થાય છે.
Ex:= ડિફેક્ટીવ ઓવમ પીકઅપ કરે અને ત્યારબાદ ઇનફર્ટિલિટી જોવા મળે છે.

3) પેરિટોનિયલ ફેક્ટર :

આમાં ઇનફર્ટિલિટી નું એક અને મેઇન ફેક્ટર એ એન્ડોમેટ્રિઓસીસ છે.

4) યુટેરાઇન ફેક્ટર :

આમાં અમુક ફેક્ટર્સ કે જે ફર્ટિલાઇઝડ ઑવમ ને એન્ડોમેટ્રીઅમ માં ઇમ્પ્લાન્ટેશન થવામાં સ્ટોપ કરતા ફેક્ટર્સ ના કારણે જોવા મળે છે.
આ ફેક્ટર્સ જેમ કે,
a) એન્ડોમેટ્રીઓસીસ,
b) ફાઇબ્રોઇડ યુટ્રસ,
c)યુટેરાઇન હાઇપોપ્લેસિયા,
d)કંજીનાઇટલ માલફોર્મેશન ઓફ ધ યુટ્સ.

5)સર્વાઇકલ ફેક્ટર્સ:

આમાં સેકન્ડ ડિગ્રી યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ ના કારણે, રેટ્રોવરટેડ યુટ્સ ના કારણે, તથા સર્વાઇકલ ન્યુકસના કમ્પોઝિશનમાં ચેન્જીસ થવાના કારણે જોવા મળે છે.

6) વજાઇનલ ફેક્ટર:

આમાં વજાઇનલ એટ્રેસિયા, ટ્રાન્સવર્સ વજાઇનલ સેપ્ટમ,ના કારણે.

2) ફોલ્ટ ઇન મેલ :-

1) ડિફેક્ટીવ સ્પરમેટોજીનેસીસ ના કારણે:
આના કારણે ઇનફર્ટીલીટી જોવા મળે છે અને તે સામાન્ય રીતે નીચે મુજબના કારણના લીધે જોવા મળે છે:
ઓર્ચાઇટીસ (Orchitis), અનડિસેન્ડેડ ટેસ્ટીસ, ટેસ્ટીક્યુલર ટોક્સિન્સ, પ્રાઇમરિ ટેસ્ટિક્યુલર ફેઇલ્યોર, જીનેટીક અથવા ક્રોમોઝોમલ ડિસઓર્ડર ના કારણે જેમ કે, 47,XXY, એન્ડોક્રેનીઅલ ફેક્ટરના કારણે જેમ કે થાઇરોઇડ ડિસ્ફેક્શન.

2) ઓબસ્ટ્રકશન ઓફ ધ એફરન્ટ ડક્ટ સિસ્ટમના કારણે:

આ બે ટાઇપમાં જોવા મળે છે.
1) કંજીનાઇટલ:
વાસડિફરન્સ એબસન્ટ હોવાના કારણે.
2)એક્વાયર્ડ:
આ સામાન્ય રિતે અમુક ઇન્ફેક્શન ના કારણે, ટ્યુબરક્યુલોસીસ, ગોનોરીયા, તથા સર્જીકલ ટ્રોમા( ડ્યુરિંગ હર્નિયોરાફી)ના કારણે જોવા મળે છે.
3)ફેઇલ્યોર ટુ ડિપોઝિટ સ્પમૅ ઇન વજાઇના:
આમાં સ્પર્મ એ વજાઇનામાં ડિપોઝીટ ફેઇલ્યોર થવાના કારણે.
આના કારણ મા:
ઇમ્પોટન્સી,
ઇજેક્યુલેટરી ફેઇલ્યોર, હાઇપોસ્પાડિયાસિસ, બ્લાડર નેક સર્જરી.
4)સેમીનલ ફ્લુઇડ મા એરર થવાના કારણે:
આમા, ઇમમોટાઇલ સ્પર્મ ના કારણે, સ્પર્મ કાઉન્ટ એ ડિસ્ટરબન્સ થવાના કારણે, લો ફ્રુક્ટોઝ કાઉન્ટ ના કારણે.

3)કમ્બાઇન્ડ ફેક્ટર:

આમાં મેલ તથા ફિમેલ બંનેના કમાઇન્ડ ફેક્ટર્સ ના કારણે ઇન્ફર્ટિલિટી જોવા મળે છે.

Q-4 Write short notes. ટૂંકનોંધ લખો. (કોઈપણ ત્રણ)

a) Menstrual cycle – મેન્સ્ટુઅલ સાયકલ.

A) menstrual સાયકલ
ડેફીનેશન:
મેન્સ્ટ્રુએશન વડૅ એ મુન પરથી આવેલો છે. મેન્સ્ટ્રુએશન સાઇકલ એટલે ફર્ટાઇલ ફિમેલ માં ફિઝિયોલોજીકલ ચેન્જીસ થાય છે તે એક વિઝિબલ સાયક્લિક પ્રોસેસ છે જે યુટ્રસ ના એન્ડોમેટ્રિયમ માં થાય છે અને તેમા હોર્મોન્સ ના ઇન્ટરકનેક્શન દ્વારા વજાઇના માથી બ્લીડિંગ થાય છે. જે HPO પ્રોસેસ
(H : હાઇપોથેલેમસ,
P : પિટ્યુટરી ગ્લેન્ડ,
0: ઓવરીસ) ના કારણે થાય છે.

યુટેરાઇન ફેઝ:

યુટેરાઇન ફેઝ એ ફરધર ત્રણ ફેઝ માં ડિવાઇડ થાય છે:
1) બ્લીડિંગ ફેઝ(4 days
2) પ્રોલીફરેટીવ ફેઝ(10 days)
3) સીક્રિટરી-Secretary (14 days)

1) બ્લીડિંગ ફેઝ (4 days):

જ્યારે ઓવમ એ ફર્ટિલાઇઝ હોતું નથી ત્યારે ઇન્ક્રીઝ થયેલુ પ્રોજેસ્ટેરોન હોર્મોન નું લેવલ એ બ્લડમાં એન્ડોમેટ્રિયમ(ઇનર મોસ્ટ લેયર ઓફ યુટ્સ) ની બ્લડ વેસેલ્સનુ વાઝોકોન્સ્ટ્રક્શન કરે છે. તેના કારણે યુટેરાઇન કેવીટી ના એન્ડોમેટ્રિયમ લેયરમાં બ્લડ સપ્લાય એ ડિક્રીઝ થાય છે.
અને હાઇપોક્ઝીયા ની કન્ડિશન અરાઇઝ થાય છેતેના કારણે એન્ડોમેટ્રિયમ લેયરના સેલ્સ તથા ટીશ્યુસ નું નેક્રોસીસ અને ડેથ થાય છે. હવે આ સેલ્સ તથા ટીશ્યુસ નું નેક્રોસીસ તથા ડેથ થવાના કારણે હિમેટોમેટ્રા(યુટેરાઇન કેવીટી મા બ્લડ નુ કલેક્શન થવુ.) ની કન્ડિશન અરાઇઝ થાય છે.
આ કન્ડિશન ના કારણે નર્વ સપ્લાય એ હાઇપોથેલેમસ સુધી જાય છે ત્યારબાદ તે પિટ્યુટરીગ્લેન્ડ ને સ્ટીમ્યુલેટ કરે છે. પિટ્યુટરી ગ્રેન્ડ એ ઓક્સિટોસિન ને રિલીઝ કરે છે કે જે યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન કરાવવા માટે જવાબદાર હોય છે.
આ યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન થવાના કારણે બ્લડ ફ્લો એ વજાયનલ સાઇટ વિઝીબલ થાય છે. અને મેન્સ્ટ્રેશન એ સ્ટાર્ટ થાય છે. જેમાં એન્ડોમેટ્રીઅલ ગ્લેન્ડ, એન્ડોમેટ્રીઅલ સેલ્સ,તથા કેપીલારીસ નું બ્લડ અને અનફર્ટિલાઇઝડ ઓવમ હોય છે.જ્યારે, ઘટેલા પ્રોજેસ્ટેરોન નું લેવલ એ ક્રિટિકલ લેવલે પહોંચે છે ત્યારે બીજું ઓવેરિયન ફોલિકલ એ ફોલિકલ સિમ્યુલેટિંગ હોર્મોન( FSH)દ્વારા તેનું સ્ટીમ્યુલેટ થાય છે અને પ્રોલીફરેટીવ ફેઝ એ સ્ટાર્ટ થાય છે.

2)પ્રોલીફરેટીવ ફેઝ (10 days):

પ્રોલીફરેટીવ ફેઝ ને ફોલીક્યુલર ફેઝ પણ કહેવામાં આવે છે. આ સ્ટેજમાં ફોલિકલ સિમ્યુલેટિંગ હોર્મોન (FSH )ના કારણે ઓવેરિયન ફોલિકલ ગ્રો થાય છે અને મેચ્યોર બનીને ઇસ્ટ્રોજન ને પ્રોડ્યુસ કરે છે.
ઇસ્ટ્રોજન એ એન્ડોમેટ્રિયમ ના પ્રોલીફરેશન ને સ્ટીમ્યુલેટ કરે છે અને ફર્ટીલાઇઝ ઓવમ ને રિસીવ કરવા માટે તૈયાર કરે છે.
આમ એન્ડોમેટ્રિયમ એ રેપિડ સેલ મલ્ટિપ્લિકેશન ના કારણે થીક( 2 થી 3 mm જેટલું) બને છે. તથા મ્યુલ્સ સિક્રિટિંગ ગ્લેન્ડ અને બ્લડ કેપીલારીસ વધવાથી આ ફેઝ ના અંતમાં લ્યુટેનાઇઝીંગ હોર્મોન(LH) ની ઇફેક્ટના કારણે ઓવ્યુલેશન થાય છે અને ઇટ્રોજન નું પ્રોડક્શન ઘટે છે.

3) secretory phase (14 days):

આ ફેઝ ને લ્યુટીયલ ફેઝ પણ કહેવામાં આવે છે.
તેમાં ઓવ્યુલેશન થયા પછી તરત જ ઓવેરિયન ફોલીકલ ના લાઇનિંગ સેલ્સ લ્યુટેનાઇઝીંગ હોર્મોન(LH) ના કારણે સ્ટીમ્યુલેટ થાય છે અને તેનું કોર્પસ લ્યુટીયમ બને છે. હવે આ કોર્પસ લ્યુટીયમ એ પ્રોજેસ્ટેરોન ને પ્રોડ્યુસ કરે છે.આ પ્રોજેસ્ટેરોન હોર્મોન ની અસર ના કારણે યુટેરાઇન કેવીટી નુ એન્ડોમેટ્રીયમ સિક્રીટરી ગ્લેન્ડમાંથી વધારે પ્રમાણમાં મ્યુકસ ને સિક્રિટ કરે છે અને એડીમાટોસ એટલે કે થીક( 5 થી 6 mm) બને છે અને એંડોમેટ્રિયમ એ ફર્ટિલાઇઝ્ડ ઓવમ ને ઇમ્પ્લાન્ટેશન થવા માટે ફેવરેબલ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે.
આમ, મેન્સટ્રુઅલ સાયકલ ને ઓવેરિયન ફેઝ અને યુટેરાઇન ફેઝ એમ બે ફેઝ મા એક્સપ્લેઇન કરવામા આવે છે

b) Episiotomy – એપીસીયોટોમી

પેરીનિયમ અને પોસ્ટીરીયર વજાયનલ વોલ ઉપર લેબર ના સેકન્ડ સ્ટેજ ( 2nd સ્ટેજ) દરમિયાન સર્જીકલી પ્લાન ઇન્સીઝન મુકવામાં આવે છે તેને “એપિસીયોટોમી” કહેવામાં આવે છે.એપીસીયોટોમી એ ફિટસ ની સ્પોન્ટેનિયસ અથવા મેનીપ્યુલેટીવ ઇઝી તથા સેફ ડીલેવરી માટે વજાઇનલ ઓપનિંગ ને વાઇડ કરવા માટે પરફોર્મ કરવામાં આવે છે.પેરીનિયલ મસલ્સ અને ફેશિયા નુ વધારે પડતું સ્ટ્રેચિંગ અને રપ્ચર ને ઓછા કરવા માટે તથા ફિટલ હેડ ઉપર સ્ટ્રેસ અને સ્ટ્રેઇન ને ઓછો કરવા માટે એપીસીયોટોમી કરવામાં આવે છે.

ઓબ્જેકટીવ્સ (Objectives) :

ફિટસ ની સ્પોન્ટેનિયસ અથવા મેનીપ્યુલેટીવ ઇઝી અને સેફ ડીલેવરી માટે વજાઇનલ ઓપનિંગ ને એન્લાર્જ કરવા માટે.
પેરિનિયલ મસલ્સ અને ફેસીયા નું વધારે પડતું સ્ટ્રેચિંગ અને રપ્ચર ઓછું કરવા માટે.
ફીટલ હેડ ઉપર સ્ટ્રેસ અને સ્ટ્રેઇન ઓછો કરવા માટે.

ઇન્ડિકેશન્સ (Indication):

• એપીસીયોટોમી એ રૂટીન તરીકે નહીં પરંતુ જરૂર લાગે તેવા કેસીસ માં જ આપી શકાય છે તેના ઇન્ડિકેશન્સ એ નીચે મુજબ છે જેમ કે,પેરિનિયમ રીજીડ હોય ત્યારે: એલ્ડર્લી પ્રાઇમીગ્રેવીડા મા પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ ડિસેન્ડ ડાઉન થય શકતો નથી અથવા તેમાં ડીલે થાય છે.
• પેરીનીયલ ટેર થવાની શક્યતાઓ હોય ત્યારે: બિગ બેબી, ફેસ ટુ પ્યુબીસ ડીલેવરી, બ્રિચ ડીલેવરી, સોલ્ડર ડિસ્ટોશિયા.
• ઓપરેટિવ ડીલેવરી જેમકે ફોર્સેપ ડીલેવરી,વેન્ટોસ ડીલેવરી.
• પહેલા પેરીનીયલ સર્જરી થય હોય: પેલ્વિક ફ્લોર રીપેઇર, પેરિનિયલ રિકગ્સટ્રક્ટીવ સર્જરી.
• કોમલ ઇન્ડિકેશન્સ માં – પ્રાઇમી ગ્રેવિડા માં પેરીનિયલ ઇન્જરી નો ભય હોય ત્યારે, પેરિનીયમ રિજીડ હોય ત્યારે, ઓક્સિપીટો પોસ્ટીરિયર અથવા ફેસ ડિલેવરી હોય ત્યારે.
• ટાઇમિંગ ઓફ એપીઝીયોટોમી: ક્રાઉનિંગ થવાની થોડીક જ ક્ષણ
• પહેલા હેડ 3 – 4 CM વિઝિબલ હોય તે સમયે કોન્ટ્રેક્શન દરમ્યાન બલ્ડિંગ થીંન્ડ પેરીનીયમ થાય છે તે આઇડિયલ ટાઇમ છે. ફોર્સેપ ડીલેવરી માં બ્લેડ્સ લગાવ્યા પછી આપવામાં આવે છે.
• એડવાન્ટેજીસ:
• મેટર્નલ:
• રીપેઇર તથા હીલિંગ માટે ઇઝી રહે છે.
• સેકન્ડ સ્ટેજ નું ડ્યુરેશન ઓછું થાય છે.
• પેલ્વિક ફ્લોર મસલ્સ માં ટ્રોમા રીડયુઝ થાય છે.તેથી પ્રોલેપ્સ તથા યુરીનરી ઇનકન્ટેનસી થતું નથી.
• પેરીનીયમ ને લેસરેશન, ટેર અને હિમેટોમાંથી પ્રોટેક્શન આપે છે.
• ફિટલ:
• ફિટલ એસ્ફીક્સિયા અટકાવી શકાય છે.
• પ્રીમેચ્યોરિટી બેબી તથા બ્રિચ માં ઇન્ટ્રાક્રેનિયલ ઇન્જરી રિડયુસ કરી શકાય છે.
• ડિસએડવાન્ટેજીસ:
• બ્લડ લોસ-100-200ml એપીસીઓટોમી વુંડ દ્વારા થાય છે. પેરીનિયલ ટ્રોમા ઇન્ક્રીઝ થાય છે. વલ્વલ હિમેટોમા અને ઇન્ફેક્શન થય શકે છે.
• પેઇન.
• ટાઇપ ઓફ એપીસીયોટોમીએપીસીયોટોમી મા સામાન્ય રિતે ચાર ટાઇપ પડે છે જેમકે,
• 1)મિડીયો-લેટરલ
• 2)મીડીયન
• 3) લેટરલ
• 4)’J’ सेप
• 1) મિડીયો-લેટરલ: આમાં એ ફોરચીટ ના મીડ પોઇન્ટ થી રાઇટ અથવા લેફ્ટ સાઇડમાં નીચેની તરફ(ડાઉનવડૅ) અને બહારની તરફ (આઉટવડૅ) મૂકવામાં આવે છે.તે 2.5 cm સેન્ટીમીટર એનસ થી દૂર મૂકવામાં આવે છે.
• 2)મીડીયન: આમાં ઇન્સીઝન એ ફોરચીટ ના સેન્ટર થી શરૂ કરી પોસ્ટીરીયર 2.5 Cm જેટલું મિડલાઇનમાં એક્સટેન્ડ કરવામાં આવે छे.
• 3)લેટરલ: આમાં ઇન્સીઝન એ ફોરચીટ ના સેન્ટર થી 1 cm દૂરથી સ્ટાર્ટ કરી લેટરલી એક્સટેન્ડ કરવામાં આવે છે જેમાં બારથોલિયન ગ્લેન્ડ ને ઇંજરી થવાની શક્યતાઓ રહે છે.
• 4)’J’ સેપ: આમાં ઇનસિઝન એ ફોરચીટ ના સેન્ટરથી શરૂઆત થાય છે અને મીડલાઇન થી પોસ્ટીરીયર 1.5 cm અને પછી ડાઉનવર્ડ અને આઉટવર્ડ
• 5 અથવા 7 o’clock પોઝીસન મા એનલ સ્પીન્કટર અવોઇડ થાય તે રિતે મુકવામા આવે છે.
• આર્ટીકલ્સ એન્ડ સપ્લાઇસ ફોર એપીસિયોટોમી:
• એપીસીયોટોમી એન્ડ સુચરિન્ગ ટ્રે/ આર્ટીકલ્સ:લોકલ એનેસ્થેટીક: ઝાયલોકેઇન અથવા લિગ્નોકેઇન 1%.
• સિરીન્જ: 10ml.
• Needle g 18 to 21 one each.
• એપીસીયોટોમી સિઝર: 1.
• ડિસેક્ટિંગ ફોર્સેપ: ટુષ્ડ: 1.
• નીડલ હોલ્ડર: 1.
• સ્ટ્રેઇટ આર્ટરી ફોર્સેફ: 2.
• માયો સિઝર: સુચરિન્ગ મટીરિયલ કટ કરવા માટે.
• સુચરીંગ મટીરીયલ:ક્રોમીક કેટગટ વીથ આઇલેસીસ રાઉન્ડ બોડી નીડલ.
• કટીન્ગ નીડલ: 1.
• કિડની ટ્રે.
• અ પેઇર ઓફ સ્ટરાઇલ ગ્લોવ્સ.
• લીનન: પેરિનિયલ સીટ કે જે ડીલેવરી કંડક્ટ કરતી વખતે યુઝ થાય છે, તે લેબર નું 3rd સ્ટેજ કમ્પ્લીટ થયા પછી દૂર કરવી, ત્યારબાદ સુચરીંગ માટે બીજી પેરીનિયલ સીટ નો યુઝ કરવો. જેની લંબાઇ આશરે 90 cm x 90 cm તે લોવર એબડોમીન તથા ટેબલ ની કિનારી ને કવર કરે.હોલ સિટ કવર કરવી જે વલ્વા તથા વજાઇનલ આઉટલેટ ને એક્સપોઝ કરે.
• કોટન સ્વેબ્સ: બોવેલ માં 10 થી 30 (મોટી સાઇઝના)કોટન સ્વોબ મૂકવા. તે એપીઝીયોટોમી ને ક્લીન તથા વાઇપ કરવા તથા સુચરીંગ દરમ્યાન યુઝ કરવા માટે વપરાય છે.
• પેરીનીયલ પેડ: પેડ સુચરીંગ સાઇટ માં બ્લડ ના બ્લડ ના ડ્રોપ્સ ને પડતા અટકાવવા માટે વજાઇના માં પ્લેસ કરવામાં આવે છે અને તેને દોરી બહારની તરફ રાખવામાં આવે છે બીજું પેડ સુચરિંગ દરમિયાન યુઝ કરવામાં આવે છે તે સુચરીંગ પછી વજાઇના ક્લીન કરતાં પહેલાં તેને રિમૂવ કરવાનું હોય છે.

c) Post Partum Hemorrhage – પોસ્ટપાર્ટમ હેમરેજ

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ( PPH )

• પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ એ એવી કન્ડિશન છે કે જે બેબીના બર્થ પછી થી લય પરપેરિયલ પિરિયડ (આફ્ટર બર્થ ઓફ બેબી અપ ટૂ 6 વીક નો પિરીયડ)ના એન્ડ સુધી જીનાઇટલ ટ્રેક માંથી એક્સેસિવ અમાઉન્ટ મા બ્લીડિંગ થાય કે જે મધરની જનરલ કન્ડિશન ને એડવર્સલી અફેક્ટ કરે છે,જેમાં એવિડન્સ તરીકે પલ્સ રેટ ઇન્ક્રીઝ થાય અને બ્લડપ્રેશર એ ફોલડાઉન થાય છે. તો આ કન્ડિશન ને પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ( PPH ) કહેવામાં આવે છે.

• જો વજાઇનલ ડીલેવરી પછી 500 ml અથવા તેના કરતા વધારે ,
• સિઝેરિયન સેક્શન પછી 1000 ml અથવા તેના કરતા વધારે,
• અને ,
• જો સિઝેરિયન હિસ્ટેરેક્ટોમી પછી 1500 ml અથવા તેના કરતાં વધારે બ્લડ લોસ થાય તો આ કન્ડિશન ને પોસ્ટ પાર્ટમહેમરેજ (PPH) કહેવામાં આવે છે.

•>ટાઇપ્સ ઓફ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ( PPH).

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ના મેનલી બે ટાઇપ પડે છે:

• 1) પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ,
• 2) સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ.

1) પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ: બેબીના બર્થ પછી 24 અવર્સ માં થતા બ્લીડિંગ ને પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ કહેવામાં આવે છે તે મોટેભાગે ડીલેવરી પછી પહેલી બે કલાકમાં થાય છે.

તેના બીજા બે ટાઇપ પડે છે:

• a) થર્ડ સ્ટેજ હેમરેજ
• b) ટ્રુ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ

a)થર્ડ સ્ટેજ હેમરેજ:થર્ડ સ્ટેજ હેમરેજ એ પ્લેસેન્ટાના એક્સપલ્ઝન થયા પહેલા જોવા મળે છે.

b)ટ્રુ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:ટ્રુ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ એ પ્લેસેન્ટા ના એક્સપલ્ઝન થયા પછી 24 અવર્સ માં થાય છે.

2) સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ: બેબીના બર્થ થયા પછીના 24 અવર્સ પછીથી લઇ પરપેરિયલ પિરિયડ (6 વિક્સ સુધીમાં થતા) બ્લીડિંગ ને ડીલે પરપેરિયલ હેમરેજ, લેટ પરપેરિયલ હેમરેજ અથવા સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ કહેવામાં આવે છે.

•>1) પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ: બેબીના બર્થ પછી 24 અવર્સ માં થતા બ્લીડિંગ ને પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ કહેવામાં આવે છે તે મોટેભાગે ડીલેવરી પછી પહેલી બે કલાકમાં થાય છે.
તેના બીજા બે ટાઇપ પડે છે:

• a)થર્ડ સ્ટેજ હેમરેજ
• b)ટ્રુ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ

a)થર્ડ સ્ટેજ હેમરેજ:
થર્ડ સ્ટેજ હેમરેજ એ પ્લેસેન્ટાના એક્સપલ્ઝન થયા પહેલા જોવા મળે છે.

b)ટ્રુ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:
ટ્રુ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ એ પ્લેસેન્ટા ના એક્સપલ્ઝન થયા પછી 24 અવર્સ માં થાય છે.

ઇટિયોલોજી ઓફ પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

• 1) એટોનીક યુટ્રસ,
• 2) ટ્ર્રોમેટિક,
• 3) રીટેઇન્ડ ટીશ્યુસ,
• 4) બ્લડ કોઓગ્યુલેશન ડિસઓર્ડર.

1) એટોનીક યુટ્રસ:

• 80% જેટલા પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ એ એટોનીક યુટ્રસ ના કારણે થાય છે.
• તેમાં પ્લેસેન્ટા સેપરેટ થયા પછી યુટેરાઇન સાઇનસ ફાટે છે તેના કારણે યુટેરાઇન મસલ્સ નુ પ્રોપરલી કોન્ટ્રાકશન અને રીટ્રેક્શન નહીં થવાથી બિલ્ડીંગ સતત ચાલુ રહે છે જેના કારણે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજની કન્ડિશન થય શકે છે.
• તે નીચેની કન્ડિશનમાં જોવા મળે છે:
• ગ્રાન્ડમલ્ટીપારા,
• મલ્ટીપલ પ્રેગ્નન્સી,
• હાઇડ્રોએમ્નીઓસ,
• લાર્જ બેબી માં યુટ્રસ નું ઓવર ડિસ્ટેન્શન થવાથી,
• માલન્યુટ્રીશન અને એનીમિયા,
• એન્ટીપાર્ટમ હેમરેજ, પ્રોલોંગ લેબર,
• એનેસ્થેશિયા,
• લેબરના ઇન્ડક્શન અથવા ઓગ્મેન્ટેશન માટે ઓકસીટોસીન નો યુઝ કર્યો હોય,
• યુટ્રસ ના માલફોર્મેશન ના લીધે,
• યુટેરાઇન ફાઇબ્રોઇડ,
• લેબર ના થર્ડ સ્ટેજ નું પ્રોપરલી મેનેજ ન કરેલું હોય,
• રિટેઇન્ડ પ્લેસેન્ટા

2) ટ્ર્રોમેટિક: 20% જેટલા પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ( PPH ) એ ઓપરેટિવ ડીલેવરી ડીલેવરી પછી જીનાઇટલ ટ્રેક માં ટ્રોમાં થવાથી બ્લિડિંગ થાય છે અને તેમાં સર્વિક્સ, વજાઇના , પેરિનીયમ,પેરાયુરેથ્રલ રિજિયન નું ઇનવોલ્વમેન્ટ થાય છે અને યુટ્રસ એ રપ્ચર થાય છે.

3) રીટેઇન્ડ ટીશ્યુસ: પ્લેસેન્ટા ના બીટ્સ તથા બ્લડ ક્લોટ યુટ્રસ માં રહી જવાના કારણે પોસ્ટપાર્ટમ હેમરેજ ની કન્ડિશન થય શકે છે.

4) બ્લડ કોઓગ્યુલેશન ડિસઓર્ડર: એબ્રપ્સીઓ પ્લેસેન્ટા, જોન્ડીસ, થ્રોમ્બોસાઇટોપેનીક પરપ્યુરા, HELLP સિન્ડ્રોમ,ઇન્ટરા યુટેરાઇન ડેથ ઓર સેપ્સિસ.

સાઇન અને સિમ્પટોમ્સ ઓફ પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

• વજાઇનલ બ્લીડિંગ એ મોટેભાગે બહારની બાજુ દેખાય છે.
• બ્લડ લોસના કારણે અસર એ પ્રિ ડીલેવરી હિમોગ્લોબિન લેવલ, હાઇપરવોલેમિયા ની ડિગ્રી, તથા બ્લડ લોસ થવાની ઝડપ પર આધારિત છે.
• મધરના વાઇટલ્સ એટલે કે બ્લડ પ્રેશરમાં ચેન્જીસ એ 20 થી 25% જેટલું બ્લડ વોલ્યુમ લોસ થયા પછી જોવા મળે છે. ભાગ્યે જ રેપીડ બ્લડ લોસ થવાથી થોડી મિનિટોમાં ડેથ થાય છે.

પર એબડોમન યુટ્રસ: ટ્ર્રોમેટિક હેમરેજ મા કોન્ટ્રેક્ટેડ અને એટોનીક હેમરેજ મા ફ્લેબી અને મસાજ કરવાથી હાર્ડ થાય છે.

મેનેજમેન્ટ ઓફ પ્રાઇમરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ: પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ મેટરનલ મોરબીડીટી અને મોર્ટાલીટી માટેનું એક મોટું કારણ છે તેને હંમેશા અટકાવી શકાતુ નથી પરંતુ તેના રિસ્ક ફેક્ટર ને ઓળખીને તેના ઇન્સિડન્સ ઓછા કરી શકાય છે.

પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ને અટકાવવાના મેઝર્સ:

એન્ટિનેટલ:

• વુમન નું હેલ્થ સ્ટેટસ સુધારી એનિમિયા ના થાય તે માટેના પ્રયત્નો કરવા.
• હાઇ રિસ્ક મલ્ટીપારા ની ડીલેવરી વેલ ઇક્વિપ્ડ હોસ્પિટલમાં કરાવવી.
• દરેક પેશન્ટનું બ્લડ ગ્રુપ કરાવી રાખવું.
• પ્રિવિયસ સિઝેરિયન ડીલેવરી નું અલ્ટ્રા સોનોગ્રાફી કે એમ. આર. આઇ. દ્વારા પ્લેસન્ટા નું લોકેશન જોય લેવું તેથી પ્લેસેન્ટા એક્રીટા ડિટેક્ટ થય શકે.
• મોરબીડ એધરેન્ટ પ્લેસેંટા માં ડીલેવરી એ સિનીયર ઓબસ્ટેટ્રીસિયન પાસે કરાવવી.

ઇન્ટ્રાનેટલ:

• થર્ડ સ્ટેજ ના એક્ટિવ મેનેજમેન્ટ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ આશરે 60% જેટલું ઓછું કરી શકાય છે.
• ઓક્સિટોસિન વડે લેબર નું ઇન્ડક્શન કે ઓગ્મેંટેશન કર્યું હોય તો ડીલેવરી પછી પણ ઓક્સિટોસિન ઇન્ફ્યુઝન એટલીસ્ટ વન અવર માટે આપવુ.
• ડિફિકલ્ટ લેબર અથવા ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ ડીલેવરીમાં ડીલેવરી પછી યુટેરો વજાઇનલકેનાલ ટ્રોમા માટે જોઇ લેવી.
• ડીલેવરી પછી આશરે બે કલાક ઓબ્ઝર્વેશન કરવુ જેમા યુટ્રસ એ હાર્ડ અને કોન્ટ્રાક્ટેડ છે કે નહીં તે ચેક કર્યા પછી જ વોર્ડમાં મોકલવું.
• ફોરસેપ, વેન્ટોસ કે બ્રિચ ડીલેવરીમાં લોકલ કે એપીડ્યુરલ એનેસ્થેસિયા આપવુ.
• સિઝેરિયન સેક્શનમાં પ્લેસેન્ટાનું સ્પોન્ટેનિયસ સેપરેસન અને ડીલેવરી કરાવવી.
• ડીલેવરી પછી પ્લેસન્ટા અને મેમ્બરેન નુ એક્ઝામિનેશન કરવુ.

એન્ટિનેટલ મેનેજમેન્ટ:

• પેશન્ટના હેલ્થ સ્ટેટ્સ ને અસેસ કરવું સ્પેશ્યલી પેશન્ટ નું હિમોગ્લોબિન લેવલ પ્રોપરલી મેઇન્ટેન રાખવું.
• હિમોગ્લોબિન લેવલ એ પ્રોપર મેઇન્ટેન હોય તો તેના લીધે બ્લડ લોસ ના કારણે કોઇ પણ કોમ્પ્લિકેશન થતી પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.
• જે મધર એ હાઇ રિસ્ક હોય તેને વેલ ઇક્વીપ્ડ હોસ્પિટલ માં ટ્રાન્સફર કરવી.

ઇન્ટ્રાનેટલ મેનેજમેન્ટ:

• ઇન્ટરનેટલ પિરિયડ દરમિયાન સિડેટીવ તથા એનાલજેસીક ડ્રગ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવી.
• હાસ્ટી ડીલેવરી અવોઇડ કરવી બેબી નુ હેડ ડિલીવર થયા.પછી તેનું ટ્રક એ ડિલિવર થતા એટ લીસ્ટ 2 થી 3 મિનિટ જેટલો સમય લાગે છે.
• હાઇ રિસ્ક પેશન્ટમાં થર્ડ સ્ટેજનું કેર ફૂલી મેનેજ કરવું.
• પ્લેસેન્ટા ની ડીલીવરી થયા બાદ પ્લેસેન્ટા એ કમ્પ્લીટ ડિલીવર થયેલી છે કે નહીં તેનું પ્રોપરલી અસેસમેન્ટ કરવું તથા પ્લેસેન્ટા ના કોઇ બીટ્સએ યુટ્રસ માં રિટેઇન્ડ થયેલા છે કે નહીં તે અસેસ કરવું.
• ઇન્જેક્શન ઓક્સિટોશન એ 10 unit / IM અથવા જો 20-40 Unit હોય તો ઓક્સિટોસિન ને 1000 ml નોર્મલ સલાઇન અથવા રીંગર લેક્ટેટ સોલ્યુશનમાં એડ કરી ઇન્ફ્યુઝન કરવું.
• યુટેરોવજાઇનલ કેનાલ ને એક્સપ્લોરેશન કરી નોટ કરવું કે ડિફિકલ્ટ લેબર અથવા ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ ડીલેવરી ના કારણે કોઇ પણ પ્રકારનું ટ્રોમાં થયેલ છે કે નહીં.
• પેશન્ટની ડીલેવરી થયા પછી એટલીસ્ટ બે અવર્સ માટે ઓબ્ઝર્વેશનમાં રાખવું.
• તે સમય દરમ્યાન મધરના કન્ટિન્યુઅસલી વાઇટલ સાઇન નોટ કરતુ રહેવું.
• નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ ઓફ થર્ડ સ્ટેજ બિલ્ડીંગ ઓર ટ્રુ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:
• એક્સ્ટ્રા હેલ્થ માટે હેલ્થ કેર પર્સનલને કોલ કરવો.
• બે લાર્જ ગોઝની ઇન્ટ્રા વિનસ કેન્યુલા એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવી.
• બ્લડને બ્લડ ગ્રુપ માટે તથા ક્રોસ મેચિંગ માટે લેબોરેટરીમાં સેન્ડ કરવા.
• મધરને એડીક્યુએટ અમાઉન્ટમાં ઇન્ટ્રા વિનસ ફ્લુઇડ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું.
• મધર ના વાઇટલ સાઇન પ્રોપરલી નોટ કરવા.
• જો એટોનીક યુટ્રસ ના કારણે બ્લિડિંગ થતું હોય તો ફિંગર ટિપ્સ દ્વારા ફન્ડસ ને જેન્ટલી રબ કરવું.
• જો સોફ્ટ અને રિલેક્સડ હોય તો સર્ક્યુલર મોશનમાં ફંડસ ની જેન્ટલી મસાજ કરવી જેના કારણે બ્લડ ક્લોટ્સ એ પ્રોપરલી રીમુવ થઈ શકે.
• જો પેસેન્ટાના બીટ્સ કે ક્લોટ એ યુટેરાઇન કેવીટીમાં રીટેઇન્ડ થયેલા હોય તો તેને પ્રોપરલી રીમુવ કરવા.
• ઇન્જેક્શન ઓક્સિટોસિન ને ફરધર રીપીટ કરવું.
• યુટ્રસ ને તેના ટોનમાં રિટર્ન લાવવા માટે મિથાઇલ PGF2 ને ઇન્ટ્રા મસ્ક્યુલરલી અથવા ટ્રાન્સએબડોમીનલી માયોમેટ્રીયમ માં એડમિનિસ્ટર કરવું અને જરૂરિયાત પ્રમાણે રીપીટ કરવું.
• જો યુટ્રસ એ હજુ પણ એટોનીક હોય તો બાય મેન્યુઅલ કમ્પ્રેશન કરવું.
• બાય મેન્યુઅલ કમ્પ્રેશનમાં પ્લેસેન્ટલ સાઇડ પર પ્રેશર અપ્લાય કરવું જેના કારણે બ્લીડિંગ કંટ્રોલ થય શકે.
• ટાઇટ ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન પેકિંગ એ જનરલ એનેસ્થેશિયા માં કરવું જેના કારણે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ને કંટ્રોલ કરી શકાય.
• જો ઉપરના મેઝર્સ ફેઇલ જાય તો લાસ્ટ ઓપ્શન મા હિસ્ટેરેક્ટોમી કરવામાં આવે છે.

જનરલ સ્ટેપ્સ ફોર મેનેજમેન્ટ ઓફ પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

• ઇન્ટ્રા વિનસ થેરાપી સ્ટાર્ટ કરવી,
• મધર ને પ્રોપરલી કેથેટરાઇઝ કરવું.
• જો જરૂરિયાત હોય તો બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન સ્ટાર્ટ કરવું.
• પ્લેસેન્ટા એ પ્રોપરલી ડીલેવરી થયેલી છે કે નહીં તે નોટ કરવું અને જો પ્લેસ્ન્ટા એ ડિલિવર ન થય હોય તો તે સેપરેટ છે કે અનસેપ્રેટ તે પ્રોપરલી અસેસ કરવું.
• જો પ્લેસેન્ટા એ સેપરેટ ન થયેલી હોય તો બાયમેન્યુઅલીટા પ્લેસન્ટા ને રીમુવ કરવું.
• જો પ્લેસેન્ટા એ અનડિલીવર્ડ હોય પરંતુ સેપરેટેડ હોય તો એસેસ કરવું કે પેશન્ટા એ યુટેરાઇન કેવીટીમાં કઇ જગ્યા પર પ્રેઝન્ટ છે. એટલે કે યુટેરાઇન કેવીટીના લોવર સેગમેન્ટ માં પ્રેઝન્ટ છે સર્વિક્સ ના પાર્ટમાં કે વજાયના પર પ્રેઝન્ટ છે તે અસેસ કરવું.
• જો પલેસેન્ટા એ યુટેરાઇન કેવિટી ના લોવર સેગમેન્ટ માં પ્રેઝન્ટ હોય તો તેને કંટ્રોલ કોર્ડ ટ્રેક્શન દ્વારા રીમુવ કરવું.
• જો કંટ્રોલ કોલ્ડ ટ્રેકશન ફેઇલ્યોર થાય તો બાયમેન્યુઅલ કમ્પ્રેશન કરવું અને જો તે પણ ફેઇલ જાય તો લાસ્ટમાં હિસ્ટેરેક્ટોમી પરફોર્મ કરવી.
• જો સેપરેટ થયેલી પ્લેસેન્ટા એ સર્વિક્સ કે વજાઇના પર હોય તો તેને ગ્રાસ્પ કરી અને રીમુવ કરવી જો તે ફેઇલ જાય તો બાયમેન્યુઅલ કમ્પ્રેશન દ્વારા પ્લેસેન્ટા રીમુવ કરવી અને તે પણ ન થાય તો લાસ્ટમાં હિસ્ટેરેક્ટોમી પરફોર્મ કરવી.
• જો પ્લેસેન્ટા એ ડીલીવર્ડ થાય તો યુટેરાઇન કેવીટીમાં રહેલા રિટેઇન્ડ બીટ્સ ઓફ પ્લેસેન્ટા ને પ્રોપરલી રીમુવ કરવા.
• જો પેસેન્ટાના ક્લોટ્સ એ રીમુવ ન થય શકતા હોય તો ઇન્જેક્શન સિન્ટોસીન 40 IU ઇન્ટરનેશનલ યુનિટ 1 Liter ઇન્ટરા વિનર્સ ઇન્ફયુજન પ્રોવાઇડ કરવું. જેના કારણે પેશન્ટાના ક્લોટ્સ એ રિમુવ થય શકે.
• ત્યારબાદ મધરના કમ્પ્લીટલી વાઇટલ સાઇન અસેસ કરવા.
• મધર ને પ્રોપરલી કમ્ફર્ટેબલ પોઝિશન પ્રોવાઇડ કરવી તથા તેને પ્રોપરલી રેસ્ટ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• મધર ને પ્રોપરલી એશ્યોરન્સ પ્રોવાઇડ કરવો.

2) સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

• બેબીના બર્થ થયા પછીના 24 અવર્સ પછીથી લઇ પરપેરિયલ પિરિયડ (6 વિક્સ સુધીમાં થતા) બ્લીડિંગ ને ડીલે પરપેરિયલ હેમરેજ, લેટ પરપેરિયલ હેમરેજ અથવા સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ કહેવામાં આવે છે.
• તેમાં બિલ્ડિંગ એ મોટેભાગે 8 થી 14 દિવસ દરમિયાન થઈ શકે છે.

ઇટિયોલોજી ઓફ સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

• કોટીલોડોન અથવા મેમ્બરેન ના બીટ્સ એ યુટેરાઇન કેવીટી મા અંદર રહી ગયા હોય તો તેના કારણે,
• ઇન્ફેક્શન થવાના કારણે,
• એન્ડોમેટ્રાઇટીસ ના કારણે,
• પ્લેસેન્ટલ સાઇટ સબઇન્વોલ્યુશન હોય તો તેના કારણે,
• સિઝેરિયન સેક્શન ના વુંડ ના કારણે,
• ઇસ્ટ્રોજન થેરાપી ના કારણે,
• સર્વિક્સ કાર્સીનોમા ના કારણે,
• પ્લેસેન્ટલ પોલીપ્સ ના કારણે,
• પર્પેરિયલ ઇનવર્ઝન ઓફ યુટ્રસ થવાના કારણે,

સાઇન એન્ડ સિમ્ટોમ્સ ઓફ સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

• હેવી લોકીયા ડિસ્ચાર્જ થવું તે બ્રાઇટ રેડ કલરનું જોવા મળવું,
• લોકિયલ ડિસ્ચાર્જ ઓફેન્સિવ હોવું,
• ફીવર આવવો,
• પલ્સ રેટ હાય થવા,
• સબઇન્વોલ્યુશન ઓફ યુટ્રસ થવું,
• એનીમિયા,
• સેપ્સીસ,

નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ ઓફ સેકન્ડરી પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ:

• બ્લડ કેટલા પ્રમાણમાં લોસ થયું તેનું પ્રોપરલી અસેસમેન્ટ કરવું.
• પેશન્ટને પ્રોપરલી બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન પ્રોવાઇડ કરવું.
• પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ના કોઝ ને પ્રોપરલી આઇડેન્ટીફાય કરવું.
• પેશન્ટને 10 unit inj.oxytocin ને IM(ઇન્ટ્રાસ્લ્યુલર)અથવા જો ઇન્ટ્રા વિનસલી(IV) પ્રોવાઇડ કરવું હોય તો 20 unit ઓક્સિટોશન ને 500 ml નોર્મલ સલાઇન અથવા રીંગરેક્ટેડ સોલ્યુશનમાં એડ કરી પેશન્ટને ઇન્ફ્યુઝન પ્રોવાઇડ કરવું જેના કારણે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ને પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.
• પેશન્ટને પ્રોપરલી એન્ટિબાયોટિક મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• પેશન્ટ ને કમ્પલીટલી બેડરેસ્ટ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• જો પેશન્ટને કોઇપણ રિટેઇન બીટ્સ ઓફ પ્લેસેન્ટા હોય તો તેને પ્રોપરલી રીમુવ કરવા.
• જો પેશન્ટ ને માઇનર અમાઉન્ટમાં પણ બ્લીડિંગ થતું હોય તો તેને ઇગ્નોર કરવું નહીં કારણકે તે પોસ્ટ પાર્ટમ હેમરેજ ના એલારામ સીમટોન્સ તરીકે હોય શકે છે.
• સ્પંજ હોલ્ડિંગ,ઓવમ ફોરસેપ અથવા જેન્ટલ ક્યુરેટેજ દ્વારા રિટેઇન્ડ થયેલી પ્રોડક્ટને પ્રોપરલી રીમુવ કરવી.
• જો બ્લીડિંગ એ સર્વાઇકો વજાનલ કેનાલમાં ટ્રોમા ના કારણે હોય તો તેને હીમોસ્ટેટિક સુચર દ્વારા કંટ્રોલ કરવું.
• જો પેશન્ટની ડીલેવરી એ અનહાઇજનીક એન્વાયરમેન્ટમાં થયેલી હોય તો પેશન્ટને એન્ટી ટીટેનસ સિરમ તથા એન્ટી ગેશગેંગરીન સીરમ એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું.
• જો પેશન્ટ એ એનીમેક હોય તો બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન પ્રોવાઇડ કરવું.
• પેશન્ટ ના વાઇટલ સાઇન પ્રોપરલી મોનિટર કરવા જેમાં વાઇટલ સાઇન એ દર ચાર કલાકે શરૂઆતમાં મોનિટર કરવા ત્યારબાદ આખા દિવસ દરમિયાન બે વખત વાઇટલ સાઇન ને પ્રોપરલી મોનિટર કરવા.
• પેશન્ટને ફેરસ ગ્લુકોનેટ( 300 mg TDS) અથવા ફેરસ સલ્ફેટ( 200 mg TDS) ઓરલી પ્રોવાઇડ કરવી.
• પેશન્ટને પ્રોપરલી ફોલિક એસિડ ( 5 mg )મેડીટેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• મધર ને પ્રોપરલી કામ તથા કમ્ફર્ટેબલ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવુ.
• મધર ને પ્રોપરલી ફોલોઅપ લેવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

d) Uterine prolapse – યુટરાઇન પ્રોલેપ્સ

યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ:

યુટેરાઇન‌ : યુટ્રસ,
પ્રોલેપ્સ : ઓર્ગન્સ નું તેની નોર્મલ પ્લેસ પરથી ડાઉનવર્ડ તરફ ડિસ્પ્લેસમેન્ટ થવું.

યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ ને પ્રોસિડેન્સીયા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ એ એવી કન્ડિશન છે કે જેમાં યુટ્રસ, યુટેરાઇન ટીશ્યુસ અથવા યુટેરાઇટ સેગ્મેન્ટ એ ડાઉનવર્ડ તરફ એટલે કે વજાઇનલ કેનાલ તરફ પ્રોટ્રુડ(પ્રોલેપ્સ) થાય છે. યુટ્રસ એ વજાઇનલ કેનાલ સુધી પ્રોટ્રુડ થાય તો આ કન્ડીશન ને યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ કહેવાય આ કન્ડિશન સાથે જો યુટ્રસ એ તેની નોર્મલ પોઝિશન પરથી સ્લીપ થય અને થોડા પ્રમાણમાં મા પણ ડાઉનવર્ડ ડિસ્પ્લેસમેન્ટ થાય તો આ કન્ડિશન ને યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ કહેવામાં આવે છે. જ્યારે પેલ્વિક ફ્લોર ના મસલ્સ અને લીગામેન્ટ એ સ્ટ્રેચ અને વીક થાય છે જેના કારણે તે પેલ્વિકફ્લોર ના મસલ્સ એ યુટ્રસ ને તેની નોર્મલ પ્લેસ પર પ્રોપર્લી સપોર્ટ કરી શકતું નથી આ કન્ડિશન ના કારણે યુટ્રસ એ તેની નોર્મલ પ્લેસ પરથી ડાઉનવર્ડ તરફ સ્લીપ થાય છે એટલે કે પ્રોટ્રુડ થાય છે અને વજાયનલ કેનાલ થ્રુ ડાઉનવર્ડ પ્રોલેપ્સ થાય છે.

ઇટિયોલોજી:

• પેલ્વિક ફ્લોર ના મસલ્સ એ સ્ટેચ તથા વીક થવાના કારણે યુટેરાઇન કેવીટી ને પ્રોપર્લી સપોર્ટ ન પ્રોવાઇડ કરી શકવાના કારણે યુટ્રસ એ ડાઉનવર્ડ તરફ પ્રોલેપ્સ થય‌ શકે છે.
• મલ્ટીપલ પ્રેગનેન્સી ના‌ કારણે,
• વજાયનલ ડિલેવરી સમય માં વજાઇના તથા તેના સપોર્ટિંગ સ્ટ્રક્ચર માં કોય પણ ઇંજરી થવાના કારણે.
• હોર્મોનલ ફેક્ટર (જેમકે મેનોપોઝ ની કન્ડિશન બાદ ઇસ્ટ્રોજન નું અમાઉન્ટ રીડ્યુઝ થવાના કારણે).
• વજાયનલ વોલ ઓવરસ્ટ્રેચિંગ થવાના કારણે.
• હેવી વેઇટ લીફ્ટિંગ કરવાના કારણે.
• ડિલેવરી સમય દરમ્યાન પ્રીમેચ્યોર બીયરિંગ ડાઉન એફટર્સ ના કારણે.
• ક્રોનિક કોન્સ્ટીપેશન ના કારણે,
• ડિલેવરી સમય દરમિયાન ફોર્સેપ નું એપ્લિકેશન કરવાના કારણે,
• જીનેટીક ફેક્ટર ના કારણે,
• કોઇ‌ ઓબ્સ્ટેટ્રિક્સ ટ્રોમા થવાના કારણે,
• પ્લેસેન્ટા ડિલિવર કરાવવા માટે યુટ્રસ ના ફંડસ ઉપર ડાઉનવર્ડ પ્રેશર અપ્લાય કરવાના કારણે,
• એજ ના કારણે.

ક્લાસિફિકેશન ઓફ યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ:

યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ ના સામાન્ય રીતે બે ક્લાસિફિકેશન પાડવામાં આવે છે જેમ કે,
1.ઇનકમ્પ્લીટ યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ,
2.કમ્પ્લીટ યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ

1.ઇનકમ્પ્લીટ યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ: આ ઇનકમ્પ્લીટ યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ માં યુટ્રસ એ સામાન્ય રીતે તેની નોર્મલ પ્લેસ પરથી પાર્શિયલી ડાઉનવર્ડ તરફ પ્રોટ્રુડ થાય છે એટલે કે યુટ્રસ એ કમ્પ્લીટ્લી વજાઇનલ‌ ઓપનિંગ થ્રુ એક્સટર્નલ સાઇડ મા પ્રોટ્રુડ થતું નથી.

2.કમ્પ્લીટ યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ: આ કમ્પ્લીટ યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ ની કન્ડિશન માં યુટ્રસ એ વજાઇના ની આઉટસાઇડ માં કમ્પ્લિટ્લી પ્રોટ્રુડ થાય છે.

ડિગ્રી ઓફ યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ:

યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ‌ ને સામાન્ય રીતે ચાર ડિગ્રીમાં ડિવાઇડ કરવામાં આવેલ છે જેમ કે,

1)1st degree,
2)2nd Degree,
3)3rd Degree ,
4)4rth Degree,

1)1st degree: આ ફસ્ટ ડીગ્રી માં યુટ્રસ એ વજાયના ના અપર હાફ પાર્ટ સુધી પ્રોટ્રુડ( પ્રોલેપ્સ) થાય છે.

2)2nd Degree: આ સેકન્ડ ડિગ્રી માં યુટ્રસ એ વજાઇનલ ઓપનિંગ સુધી પ્રોલેપ્સ એટલે કે પ્રોટ્રુડ થાય છે.

3)3rd Degree : આ થર્ડ ડિગ્રી માં યુટ્રસ એ વજાઇનલ ઓપનિંગ થ્રુ બહાર ની તરફ પ્રોટ્રુડ થાય છે.

4)4rth Degree: ફોર્થ ડિગ્રી માં યુટ્રસ એ કમ્પ્લીટ્લી વજાયના થ્રુ એક્સટર્નલ સાઇડ મા પ્રોલેપ્સ થાય છે.

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

• વજાયનલ કેનાલ માંથી નીચેની તરફ ડાઉનવર્ડ તરફ ટિશ્યુસ એ પ્રોટ્રુડ થાય તેવું ફિલ થાય છે.
• બેક પેઇન થવું.
• પેલ્વિસ માં ડ્રેગિંગ પેઇન થવું.
• યુરીન પાસ કરવા માં ડીફીકલ્ટી થવી.
• વજાઇનલ બ્લીડિંગ,ડીસ્ચાર્જ અને ઇન્ફેક્શન પ્રેઝન્ટ થવું.
• ડિસ્પારેયુનિયા.
• યુરીન નુ ઇનકમ્પ્લીટ ઇવાક્યુએશન થવુ.
• સ્ટૂલ પાસ કરવા માં ડીફીકલ્ટી થવી.
• આ સીમટોમ્સ એ ઓબેસિટી, લાંબા સમય સુધી સ્ટેન્ડિંગ રહેવાના કારણે, સ્ટ્રેઇનિંગ ના કારણે, કફીંગ ના કારણે તથા કોઇપણ હેવી ઓબ્જેક્ટ નું લિફ્ટિંગ કરવાના કારણે એબડોમીનલ પ્રેશર ઇન્ક્રીઝ થાય છે અને સિમટોમ્સ એગ્રાવેટેડ થાય છે.

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન:

• હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
• ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
• કન્ડિશન ને આઇડેન્ટીફાય કરવા માટે પેલ્વિક એક્ઝામિનેશન,
• વજાયનલ એક્ઝામિનેશન.

મેનેજમેન્ટ:

યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ‌ નું મેનેજમેન્ટ એ સામાન્ય રીતે 5 પોઇન્ટ ના આધાર પર કરવામાં આવે છે જેમ કે,

1) પેશન્ટના સિમટોમ્સ ની સિવ્યારિટી જેમકે માઇલ્ડ,‌ મોડરેટ તથા સિવ્યાર સિમ્પટોમ્સ ના આધારે ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

2) યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ ની સીવ્યારીટી ના આધારે એટલે કે યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ એ કયા સ્ટેજ પર થયેલું છે તેના આધારે ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

3) પેશન્ટ ની એજ ના આધારે.

4) ફિમેલ ના હેલ્થ સ્ટેટસ પર ટ્રીટમેન્ટ આધારિત હોય છે.

5) ફ્યુચર ફેમિલી પ્લાનિંગ પર ટ્રીટમેન્ટ એ આધાર રાખે છે.

જ્યારે પણ યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ‌ ની ટ્રીટમેન્ટ કરવામાં આવે ત્યારે આ પાંચ પોઇન્ટ ને ધ્યાનમાં રાખી તેનું મેનેજમેન્ટ કરવામાં આવે છે.

યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ નું મેનેજમેન્ટ એ ત્રણ ફેઝ માં ડિવાઇડ કરવામાં આવે છે જેમ કે,

1) પ્રિવેન્ટીવ મેનેજમેન્ટ,
2) કન્ઝર્વેટિવ મેનેજમેન્ટ,
3) સર્જીકલ મેનેજમેન્ટ.

1) પ્રિવેન્ટીવ મેનેજમેન્ટ:

પેશન્ટ ને ઇફેક્ટિવ એન્ટીનેટલ કેર પ્રોવાઇડ કરવી જેમકે,

1) પેશન્ટ ને એડીક્યુએટ અમાઉન્ટ માં ન્યુટ્રિશનલ સપ્લીમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.

2) પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી એન્ટીનેટલ હાયજીન મેઇન્ટેન રાખવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

3) પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી રિલેક્સેશન એક્સરસાઇઝ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

4) ફિમેલને હાઇ ફાઇબર ડાયટ તથા ખૂબ વધારે પ્રમાણમાં વોટર ઇન્ટેક કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી જેના કારણે કોન્સ્ટીપેશન રિડ્યુઝ થય શકે.

5) પેશન્ટ ને હેવી લિફ્ટિંગ એવોઇડ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

પેશન્ટની પ્રોપર્લી ઇન્ટ્રાનેટલ કેર પ્રોવાઇડ કરવી જેના લીધે,

1) પેશન્ટ ને પ્રોલોંગ લેબર ની કન્ડિશન થી પ્રિવેન્ટ કરવા માટે,

2) પ્રીમેચ્યોર બિયરિંગ ડાઉન એફટ્સ ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે.

પેશન્ટ ને એડીક્યુએટ અમાઉન્ટ માં પોસ્ટ નેટલ કેર પ્રોવાઇડ કરવી જેમ કે,

1) પેશન્ટ ને ફંડલ પુશિંગ અવોઇડ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

2) પેશન્ટ ને અર્લી એમ્બ્યુલેશન માટે એડવાઇઝ આપવી.

3) વુમન ને પેલ્વિક ફ્લોર એક્સરસાઇઝ તથા કિગલ એક્સરસાઇઝ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી કારણકે આ એક્સરસાઇઝ મસલ્સ ની સ્ટ્રેંથ ને વધારે છે અને સાથે સાથે પેલ્વિક તથા યુટેરાઇન મસલ્સ કે જે લુઝ થયેલા હોય છે તે સ્ટ્રેન્ધેન થાય છે અને યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ એ પ્રિવેન્ટ થય‌ શકે છે.

2) કન્ઝર્વેટિવ મેનેજમેન્ટ:

પેશન્ટ ને પ્રોપર્લી રિએશિયોરન્સ પ્રોવાઇડ કરવો.

પેશન્ટ ને તેનું ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

પેશન્ટ્ ના પેલ્વિક મસલ્સ ને સ્ટ્રેન્ધેન કરવા માટે પેલ્વિક ફ્લોર એક્સરસાઇઝ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.

પેશન્ટ ને પેસરી ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવી આ પેસરી એ રબર અથવા પ્લાસ્ટિક ની બનેલી રીંગ હોય છે એટલે કે તે લેટેક્ટ અથવા સિલિકોન ની બનેલી રીંગ હોય જેને યુટ્રસ ને તેની નોર્મલ પ્લેસ પર રાખવા માટે યુઝ કરવામાં આવે છે પેસરી એ ફિમેલ ની એ જ તથા વેઇટ મુજબ ડીફરન્ટ ડિફરન્ટ સાઇઝ અને શેપ માં અવેઇલેબલ હોય છે આ પેસરી નો યુઝ એ પ્રોલેપ્સ થયેલા યુટ્રસ ને તેની નોર્મલ પ્લેસ પર પ્લેસ કરવા માટે યુઝ થાય છે.

3) સર્જીકલ મેનેજમેન્ટ:

યુટેરાઇન પ્રોલેપ્સ‌ ની કન્ડિશન માં વીક થયેલા પેલ્વિક ફ્લોર મસલ્સ ને રીપેઇર કરવા માટે નીચે મુજબની સર્જરી કરવામાં આવે છેજેમ કે,

એન્ટિરિયર કલ્પોરાફી,
કોલ્પોપેરીનીયોરાફી,
પેલ્વિક ફ્લોર રીપેર (PFR),
ફોધરગિલ્સ ઓપરેશન

જે cystocele, enterocele, rectocele ના કેસ માં થાય છે.

PFR સાથે વજાઇનલ હિસ્ટરેક્ટોમી (પેલ્વિક ફ્લોર રિપેર) જો યુટેરો વજાઇનલ પ્રોલેપ્સ હોય તો આ પ્રોસિઝર કરવામાં આવે છે.

સર્વિકોપેક્સી
લે ફોર્ટ ઓપરેશન. (કોલ્પોક્લિસિસ)
વૉલ્ટ પ્રોલેપ્સ માં આ પ્રોસિઝર કરવામાં આવે છે.

Q-5 Define following (any six) નીચેની વ્યાખ્યા લખો. (કોઈપણ છ)12

a) Vasa Previa – વાસા પ્રિવિયા

વાસા પ્રિવિયા એ એક ઓબ્સ્ટેટ્રિક્સ કોમ્પ્લીકેશન્સ છે કે જેમાં ફિટલ બ્લ્ડ વેસલ્સ એ યુટ્રસ ના ઇન્ટર્નલ ઓરિફીસ ના ક્રોસ અથવા નજીક માંથી પાસ આઉટ થતી હોય છે‌ તથા પ્રેઝેન્ટીન્ગ પાર્ટ ના ફ્રન્ટ માં હોય છે.જ્યારે સપોર્ટીન્ગ મેમ્બ્રેન એ રપ્ચર થય જાય છે ત્યારે આ વેસેલ્સ એ રપ્ચર થવાનું રિસ્ક રહે છે કારણ કે તે અંમ્બેલીકલ કોર્ડ અથવા પ્લેસેન્ટલ ટીશ્યુસ દ્વારા અનસપોર્ટેડ હોય છે. આ કોમ્પ્લિકેશન્સ એ લેબર દરમિયાન અને ડીલેવરી સમય દરમિયાન અરાઇઝ થય શકે છે.

b) Mechanism of labour – મીકેનીઝમ ઓફ લેબર

ફીટસ ની બર્થ કેનાલ માંથી પસાર થવાની પેસિવ મુવમેન્ટ ની સિરીઝ ને મિકેનિઝમ ઓફ લેબર કહેવામાં આવે છે. આમાં પ્રિન્સિપલ મુવમેન્ટસ એ હેડ ની થાય છે. ફિટસ ના બર્થ કેનાલ માંથી પસાર થતી વખતે ફિટલ હેડ પોઝીશન માં ચેન્જીસ આવે તેને કાર્ડિનલ મુવમેન્ટસ કહેવામાં આવે છે. અને આ કાર્ડિનલ મુવમેન્ટ એ સામાન્ય રીતે લેબર ના સેકન્ડ સ્ટેજ દરમિયાન જોવા મળે છે.

c) Implantation – ઈમ્પ્લાન્ટેશન

ઇમ્પ્લાન્ટેશન એ એવી પ્રોસેસ છે કે જેમા ઝાયગોટ એ ફેલોપિયન ટ્યુબ માથી યુટેરાઇન કેવિટી ના એન્ડોમેટ્રીયમ મા ડેવલોપ થવા માટે એંગેજ થાય છે.
ઇમ્પ્લાન્ટેશન ની પ્રોસેસ એ ઝાયગોટ નું ફોર્મેશન થયાના 4 થી 5 દિવસથી સ્ટાર્ટ થાય છે અને 11 દિવસ સુધીમાં કમ્પ્લીટ થાય છે.
ઝાયગોટ નું ફોર્મેશન થયા બાદ ચાર દિવસ સુધી ઝાયગોટ એ ફેલોપિયન ટ્યુબમાં જ રહે છે અને ત્યારબાદ તેનું યુટેરાઇન કેવિટી મા ઇમ્પ્લાન્ટેશન થાય છે.

d) Dysmenorrhea – ડિસ્મેનોરિય

ડિસ્મેનોરિયા, જેને પેઇનફુલ પિરીયડ્સ અથવા મેન્સ્ટ્રુઅલ ક્રેમ્પ્સ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે મેન્સ્ટ્રુએસન દરમિયાન પેઇન ની કન્ડિશન છે.ડિસ્મેનોરિયા એ પેઇનફુલ મેન્સ્ટ્રુએસન નું વર્ણન કરતો શબ્દ છે જેમાં સામાન્ય રીતે યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન ને કારણે થતા ક્રેમ્પસ નો સમાવેશ થાય છે.

ટાઇપ્સ ઓફ ડિસ્મેનોરિયા:

ડિસ્મેનોરિયા ના સામાન્ય રિતે બે ટાઇપ પડે છે, જેમ કે:

1) પ્રાઇમરી ઓર સ્પાઝમોડીક,
2)સેકન્ડરી ઓર કન્જેસ્ટીવ

1) પ્રાઇમરી ઓર સ્પાઝમોડીક:

કોઇ ઓળખી ન શકાય તેવી પેલ્વિક પેથોલોજી સાથે પેઇનફુલ મેન્સ્ટ્રુએસન ની કન્ડિશન છે.
મેન્સિસ ના ફર્સ્ટ 2 દિવસમાં હાઇએસ્ટ લેવલ હોય છે.

2)સેકન્ડરી ઓર કન્જેસ્ટીવ:

પેલ્વિક અથવા યુટ્રસ ની પેથોલોજીને કારણે પેઇનફુલ મેન્સ્ટ્રુએસન થાય છે.

e) Molding – મોલ્ડીંગ

ફિટસ એ બર્થ કેનાલ માંથી પસાર થતી વખતે ફિટસના હેડ મા બર્થ પેસેજ તરફથી રેઝિસ્ટન્ટ આવવાથી ફિટસ ના હેડ ના શેપમાં અલ્ટ્રેશન (ચેન્જીસ) આવે છે તેને “મોલ્ડિંગ” કહેવામાં આવે છે.

આ પ્રોસેસ દરમિયાન પરાઇટર બોન એ નજીકના બોન પર ઓવરલેપ થાય છે જેમ કે પાછળની તરફ ઓક્સિપિટલ બોન, ફ્રન્ટમાં ફ્રંટલ બોન તથા સાઇડ માં ટેમ્પોરલ બોન તરફ ઓવરલેપ થાય છે. વર્ટેક્સ માં રાઇટ પરાઇટલ બોન તે લેફ્ટ પરાઇટલ બોન પર ઓવરરાઇડ થાય છે. બર્થ પછી થોડા કલાકોમાં મોલ્ડિંગ એ અદ્રશ્ય થય જાય છે.

ગ્રેડિંગ:

ગ્રેડ:= 1 ( બોન એ એકબીજાને ટચ થાય છે પરંતુ ઓવરલેપ થતા નથી).

ગ્રેડ:= 2( તેમાં બોન એ ઓવરલેપ થાય છે પરંતુ ઇઝીલી સેપરેટ થય જાય છે).

ગ્રેડ:=3( બોન એ ફિક્સ ઓવરલેપિંગ થાય છે).

f) Breech presentation – બ્રીચ પેઝન્ટેશન

બ્રીચપ્રેઝન્ટેશન એ ફિટસ ની યુટેરાઇન કેવીટી મા એક મોસ્ટ કોમન માલપ્રેઝન્ટેશન છે કે જેમાં ફીટસ ની લાઇ એ લોન્જિટ્યુડીનલ હોય છે પરંતુ પોડેલીકપોલ (બટક્સ) પેલ્વિક બ્રીમ માં પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે હોય છે.

એટીટ્યુટ્સ/ ક્લાસિફિકેશન/ વેરાઇટીસ ઓફ બ્રીચ પ્રેઝન્ટેશન

બ્રીચ પ્રેઝન્ટેશન ના મેઇન્લી બે ટાઇપ પડે છે.

1)કમ્પ્લીટ
(ફ્લેક્સડ બ્રીચ),
2) ઇન્કમ્પ્લિટ
ઇન્કમ્પ્લિટ ના બીજા ત્રણ ટાઇપ પડે છે.

a) બ્રિચ વિથ એક્સટેન્ડેડ લેગ્સ (ફ્રેન્ક બ્રિચ).
b)ફુટલીંગ પ્રેઝન્ટેશન.
C) ની પ્રેઝન્ટેશન

1)કમ્પ્લીટ(ફ્લેક્સડ બ્રીચ),

તેમાં ફુલ ફ્લેક્સન નું નોર્મલ એટીટ્યુડ જળવાય છે કમ્પ્લીટ બ્રિચ માં ફિટસ ના લેગ્સ એ થાય થી વળેલા અને તેના ફીટ એ ની(ઘૂંટણ) થી વળેલા હોય છે તથા ફુટ એ ફિટસ ના બટક્સ સાથે પ્રેઝન્ટ થાય છે.
જેમાં પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે:
2 બટક્સ,
એક્સટરનલ જીનાઇટેલિયા,
એન્ડ 2 ફિટ હોય છે.

2) ઇન્કમ્પ્લિટ

ઇન્કમ્પ્લિટ માં પોડેલીકપોલ માં થાય કે લેગ્સ નું અલગ અલગ ડિગ્રીમાં એક્સટેન્શન જોવા મળે છે.

ઇન્કમ્પ્લિટ ના બીજા ત્રણ ટાઇપ પડે છે.

a) બ્રિચ વિથ એક્સટેન્ડેડ લેગ્સ (ફ્રેન્ક બ્રિચ).
b)ફુટલીંગ પ્રેઝન્ટેશન.
C) ની(ઘૂંટણ) પ્રેઝન્ટેશન

a) બ્રિચ વિથ એક્સટેન્ડેડ લેગ્સ (ફ્રેન્ક બ્રિચ).

આ કન્ડિશનમાં બ્રિચ સાથે ફિટસના લેગ એ એક્સટેન્ડેડ હોય છે એટલે કે ફિટસ ની થાય એ ફિટસ ના ટ્રંક ઉપર વળેલી હોય છે તથા લેગ એ ની (ઘૂંટણ) થી સીધા હોય છે. પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટમાં 2 બટક્સ અને એક્સટર્નલ જિનાયટેલીયા હોય છે.આ કન્ડિશન એ પ્રાઇમીગ્રેવીડા માં વધારે કોમન્લી( 70 %) જોવા મળે છે.

b)ફુટલીંગ પ્રેઝન્ટેશન:

ફુટલીંગ પ્રેઝન્ટેશન માં બંને થાય અને લેગ એ પાર્શિયલી એક્સટેન્ડેડ હોય છે તેમાં એક અથવા બંને લેગ્સ એ પ્રેઝન્ટિંગ પાર્ટ તરીકે હોય છે.

C) ની(ઘૂંટણ) પ્રેઝન્ટેશન:

ની(ઘૂંટણ) પ્રેઝન્ટેશન માં થાઇ એ એક્સટેન્ડેડ પરંતુ ની એ ફ્લેક્સ હોવાથી બ્રિમમાં ની( ઘૂંટણ)પ્રેઝન્ટ થાય છે.

g) Ectopic pregnancy – એકટોપીક પેગનન્સી

જ્યારે ફર્ટિલાઇઝ્ડ ઓવમ એ નોર્મલ એન્ડોમેટ્રીયલ કેવીટીની બહારની તરફ ઇમ્પ્લાન્ટ અને ડેવલોપ થાય તો તેને એક્ટોપિક પ્રેગનેન્સી કહેવામાં આવે છે.

એનાટોમીકલ સાઇટ ઓફ ઇમ્પ્લાન્ટેશન ઓફ એક્ટોપીક પ્રેગ્નેન્સી:

ટ્યુબલ પ્રેગનેન્સી એ વધારે કોમન હોય છે નોમૅલી રાઇટ ફેલોપિયન ટ્યુબમાં લેફ્ટ ફેલોપિયન ટ્યુબ કરતા વધારે જોવા મળે છે.ફેલોપિયન ટ્યુબમા એમ્પયુલા એ એક્ટોપીક પ્રેગ્નેન્સિ ના ઇમ્પ્લાન્ટેશન ની મોસ્ટ કોમન સાઇટ છે.

જો એક્ટોપીક પ્રેગ્નન્સી ફેલોપિયન ટ્યુબ ના ઇસ્થમસ થાય તો તે એક ડેન્જરિયર્સ સાઇટ ગણાય છે જેના કારણે ટ્યુબલ રપ્ચર પણ થય શકે છે.

h) Spermatogenesis – સ્પર્મેટોઝીનેસીસ

પ્રીમોર્ડિઅલ મેલ જર્મ્સ સેલમાંથી સ્પર્મેટીડ ના ડેવલોપમેન્ટ અને ત્યારબાદ તેના સ્પરમેટોઝુઆમા ડિફરન્સીએશન ને સ્પર્મેટોજીનેસીસ કહેવામાં આવે છે. એટલે કે સ્પર્મ ના ડેવલોપમેન્ટ તથા મેચ્યુરેશન ને સ્પર્મેટોજીનેસીસ કહેવામાં આવે છે.

Q-6(A) Fill in the blanks – ખાલી જગ્યા પૂરો

1.Ovulatory function is stimulated by……..hormone Luteinizing hormone (LH) ઓવ્યુલેટરી કાર્ય ……હોર્મોન દ્વારા ઉત્તેજીત થાય છે. . લ્યુટિનાઈઝિંગ હોર્મોન (LH)

2.Bluish discoloration of vagina occur during pregnancy is called ……..sign. Chadwick’s sign
પ્રેગનન્સી દરમ્યાન વજાઈનામાં બ્યુઈશ ડીસકલરેશન થાય તેને…… સાઈન કહેવાય છે. ચેડવિક્સ સાઈન

3………..hormone is responsible for the male sex characteristics. Testosterone મેલ સેકસની લાક્ષણિકતા માટે…….. હોર્મોન જવાબદાર છે. ટેસ્ટોસ્ટેરોન

4.Abnormal opening between bladder and vagina is called……….. Vesicovaginal fistula (VVF) બ્લેડર અને વજાઈના વચ્ચેના અસામાન્ય ઓપનીંગને ………..કહે છે. વેસીકોવેજાઈનલ ફિસ્ટુલા (VVF)

5.The red color present in Lochia is known as……… Lochia Rubra લોકીઆમાં લાલ કલરની હાજરીને ………તરીકે ઓળખાય છે. લોકીઆ રુબ્રા

B) True or False – ખરા ખોટા જણાવો. ❌✅

1.Crowning seen during third stage of labour. ક્રાઉનીંગ લેબરના ત્રીજા તબકકા દરમ્યાન જોવા મળે છે. ❌ કારણ: Crowning occurs during the second stage of labor, when the fetal head becomes visible at the vaginal opening and does not recede.ક્રાઉનીંગ લેબરના બીજા તબકકા દરમિયાન થાય છે, જ્યારે ભ્રૂણનું માથું વજાઇનલ ઓપનિંગ પર દેખાય છે અને પાછું ખેંચાતું નથી.

2.Ovum is a largest cell of human body. ઓવમ એ માનવ શરીરનો સૌથી મોટો કોપ છે. ✅કારણ: The ovum is the largest cell in the human body, visible to the naked eye, and plays a crucial role in reproduction. ઓવમ માનવ શરીરનો સૌથી મોટો સેલ છે, જે નગ્ન આંખે દેખાઈ શકે છે અને પ્રજનન માટે મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.

3.HCG hormone is responsible for positive pregnancy test. HCG હોર્મોન એ પોઝીટીવ પ્રેગનન્સી ટેસ્ટ માટે જવાબદાર છે. ✅ કારણ: Human chorionic gonadotropin (HCG) is the hormone detected in urine or blood for confirming pregnancy in pregnancy tests. HCG હોર્મોન પ્રેગનન્સી પરીક્ષણમાં યુરિન અથવા રક્તમાં શોધી શકાય છે, જે પ્રેગનન્સીની પુષ્ટિ કરે છે.

4.PPH means more than 500 ml blood loss occurs after normal delivery. નોર્મલ ડીલીવરી બાદ ૫૦૦ ml કરતા વધારે બ્લડ લોસ થાય તો તેને PPH કહે છે. ✅કારણ:Postpartum hemorrhage (PPH) is defined as blood loss exceeding 500 ml following a vaginal delivery or 1000 ml after a cesarean section. – PPH નો અર્થ છે કે નોર્મલ ડિલિવરી પછી 500 ml થી વધુ અથવા સીઝેરિયન પછી 1000 ml થી વધુ રક્ત ગુમાવવું.

5.Umbilical artery carries oxygenated blood. અમ્બેલીકલ ઓર્ટરી ઓક્ષીજનેટેડ બ્લડ નું વહન કરે છે. ❌કારણ:The umbilical artery carries deoxygenated blood from the fetus to the placenta for oxygenation, while the umbilical vein carries oxygenated blood to the fetus. અમ્બેલીકલ ઓર્ટરી ડીઓકિસજનેટેડ બ્લડ ભ્રૂણથી પ્લેસેન્ટા સુધી લઈ જાય છે, જ્યારે અમ્બેલીકલ વેઇન ઓક્ષીજનેટેડ બ્લડ ભ્રૂણ સુધી લઈ જાય છે.

(C) Multiple Choice Questions નીચેના માંથી સાચો વિકલ્પ લાખો.

1.Which hormone is produced by corpus luteum – કોર્પસ લ્યુટીયમ દ્વારા કયો હોર્મોન ઉત્પન થાય છે.

a) LH-

b) TSH –

c) estrogen – ઈસ્ટ્રોજન

d) Progestron – પ્રોજેસ્ટ્રોન

કારણ: The corpus luteum produces progesterone, which supports the endometrium and maintains pregnancy.કોર્પસ લ્યુટીયમ પ્રોજેસ્ટ્રોન ઉત્પન્ન કરે છે, જે એન્ડોમેટ્રિયમને સપોર્ટ કરે છે અને ગર્ભધારણ જાળવે છે.

2.Drug of choice in eclampsia is – એકલેમ્પસીયામાં ડ્રગ ઓફ ચોઈસ છે.

a) Diazepam – ડાયઝેયામ

c) Mgso4 – મેગ્નેશીયમ સલ્ફેટ

કારણ: Magnesium sulfate is the drug of choice for preventing and treating seizures in eclampsia.-મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ એકલેમ્પસીયામાં દર્દીને ખંચકારા થવાનું રોકવા અને સારવાર માટે ઉપયોગી છે.

b) Phenergan – ફીનારગન

d) Phenobarbitone – ફિનોબારબિટોન

3.How much weight of non-pregnant uterus? નોન પ્રેગનેન્ટ યુટ્સનુ વજન કેટલુ હોય છે?

a) 30 gm – 30 ગ્રામ

b) 40 gm – 40 ગ્રામ

c) 60 gm – 60 ગ્રામ

કારણ: The weight of a non-pregnant uterus is approximately 60 grams, which increases significantly during pregnancy.ગર્ભાવસ્થાની પહેલાં નોન-પ્રેગ્નન્ટ યુટ્રસનું વજન આશરે 60 ગ્રામ હોય છે.

d) 100 gm – 100 ગ્રામ

4.The creamy substance on the new born is known as – ન્યુ બોર્નની સ્કીન ઉપરના ક્રીમી સબસ્ટન્સને કહેવાય છે.

a) Amniotic Sac – એમ્નીઓટીક સેક

b) Normal Skin – નોર્મલ સ્કીન

c) Vernix Caseosa – વનિર્ક્ષ કેસીઓસા

કારણ: Vernix Caseosa is a protective creamy substance covering the newborn’s skin, preventing dryness and infection.વર્નિક્સ કેસીઓસા ન્યુ બોર્નના ત્વચા પર રક્ષણાત્મક ક્રીમી પદાર્થ છે, જે ત્વચાને શોષાયી જવાથી અને ચેપથી બચાવે છે.

d) Lanugo – લેનુગો

5.Golden color of amniotic fluid indicates – ગોલ્ડન કલરનું એમનીઓટીક ફ્લૂઇડ સુચવે છે.

a) Fetal hypoxia – ફિટલ હાઈ પોક્ષિયા

b) Fetal distress – ફિટલ ડીસ્ટ્રેસ

c) Maternal distress – મેટરનલ ડીસ્ટ્રેસ

d) RH incompatibility – આર. એચ ઇનકોમ્પીટીબીલીટી

કારણ: Golden amniotic fluid suggests RH incompatibility, which may result in hemolysis and bilirubin buildup.–ગોલ્ડન એમ્નિયોટિક ફ્લૂઈડ આર.એચ. ઇનકોમ્પીટીબીલીટીને દર્શાવે છે, જે હિમોલિસિસ અને બિલીરુબિન વધારાને કારણે થાય છે.