ATTENTION

Introduction :
(ઇન્ટ્રોડક્શન)

• અટેન્શન એ પરસેપ્શન માટેનું ફર્સ્ટ સ્ટેજ છે.
• વ્યક્તિ પોતાના કોન્સિયસનેસના કાર્ય દ્વારા એન્વાયરમેન્ટ માંથી અલગ અલગ પ્રકારના ઈમ્પલસીસ મેળવે છે જે આપણા બ્રેઇન ઉપર અસર કરે છે અને આપણે આજુબાજુના વાતાવરણથી અવેર થઈએ છીએ.
• અટેન્શન એ એક કોમ્પ્લેક્સ પ્રોસેસ છે. જેમાં આપણી આજુબાજુના વાતાવરણમાં બનતી ક્રિયા પર આપણે ચોક્કસ સમય માટે ફોકસ રાખી તેમાંથી અલગ અલગ પ્રકારના સ્ટીમ્યુલેશન મેળવીએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે કોઈ વસ્તુ જોઈએ છીએ, કોઈ વસ્તુ સાંભળીએ છીએ.
• વાતાવરણમાં બનતી અલગ અલગ ક્રિયાઓથી આપણે એક સાથે અવેર થઈ શકીએ છીએ. પરંતુ ફોકસ કોઈપણ એક ક્રિયા ઉપર વધારે કરી શકાય છે.
• તેથી કોઈ પણ એક જ સમયે કોઈ એક જ ક્રિયા પર ફોકસ કરવાની ક્રિયાને અટેન્શન કહેવામાં આવે છે.
  
• Definition :
  (ડેફીનેશન)

• અટેન્શન એટલે કોઈ એક ચોક્કસ સમયે કોઈ એક ચોક્કસ ઓબ્જેક્ટ અથવા સ્ટીમ્યુલેશન પર કેન્દ્રિત થવાની ક્રિયા.
• અટેન્શન એટલે ચોક્કસ સમયગાળા માટે વ્યક્તિ, વસ્તુ અથવા પ્રવૃત્તિ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની ક્ષમતા.

• Nature of attention :
• (નેચર ઓફ અટેન્શન)

• અટેન્શન એ એક સિલેક્ટિવ મેન્ટલ એક્ટિવિટી છે.
• અટેન્શન એ સતત એક ઓબ્જેકટથી બીજા ઓબ્જેક્ટમાં ટ્રાન્સફર થતું રહે છે.
• અટેન્શનની પ્રોસેસમાં મોટર એડજેસ્ટમેન્ટ જોવા મળે છે.
• અટેન્શનમાં કોન્સીયસલી કોઈ પર્ટિક્યુલર સબ્જેક્ટ પર ફોકસ કરવામાં આવે છે.
• અટેન્શન એ હંમેશાં ચેન્જેબલ હોય છે. એટલે કે એક સબ્જેક્ટ પરથી બીજા સબ્જેક્ટ પર ચેન્જ થતું રહે છે.
• અટેન્શન એ પ્રીપેડનેસ અને એલર્ટનેટની સ્થિતિ છે.
• અટેન્શન એ કોઈ એક જ ઓબ્જેક્ટ અથવા એક્ટિવિટી પર ફોકસ કરી શકે છે. તે એક સાથે વધારે ઓબ્જેક્ટ પર ફોકસ કરી શકતું નથી. એટલે કે અટેન્શન એ નેરો રેન્જ ધરાવે છે.

• Type of attention :
• (ટાઈપ ઓફ અટેન્શન)

અટેન્શનના મુખ્યત્વે બે ટાઈપ પડે છે :

1) involuntary / non volitional attention
2) voluntary / volitional attention

1) Involuntary / nonvolitional attention
(ઇનવોલેન્ટરી / નોન વોલીસનલ અટેન્શન)

 – ઇનવોલેન્ટરી અટેન્શનને નોન વોલીસનલ અટેન્શન તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

• ઇનવોલન્ટરી અટેન્શનમાં વ્યક્તિ પોતાની ઈચ્છા વગર કોઈ ઓબ્જેક્ટ કે વસ્તુ તરફ આકર્ષિત થાય છે. એટલે કે આ અટેન્શન વ્યક્તિની ઈચ્છા વિરુદ્ધ હોય છે.
  • આ પ્રકારના અટેન્શનમાં કોન્સિયસ એફોર્તની જરૂર પડતી નથી.
  • ઉદાહરણ તરીકે ભણતી વખતે બહારથી અવાજ આવતા તેની તરફ આપણું ધ્યાન આકર્ષિત થાય છે.
  • ઇનવોલેન્ટરી અટેન્શનને બે ટાઈપના વહેંચવામાં આવેલ છે.

i) enforced involuntary attention
ii) spontaneous involuntary attention

i) Enforced involuntary attention :
(એનફોર્સ ઇનવોલેન્ટરી અટેન્શન)

• આ પ્રકારનું અટેન્શન આપણી વૃત્તિ દ્વારા ઉત્તેજિત થાય છે.
• ઉદાહરણ તરીકે ઓપોઝિટ સેક્સ તરફનું એટ્રેકસન

ii) Spontaneous involuntary attention :
(સ્પોન્ટેનિયસ ઇનવોલન્ટરી અટેન્શન)

–  આ અટેન્શન આપણી લાગણીઓ દ્વારા ઉત્તેજિત થાય છે.

• ઉદાહરણ તરીકે જ્યારે નાનું બેબી રડે ત્યારે તેની મધરનું ધ્યાન ઈનવોલન્ટરી તેની તરફ જાય છે.
• 2) Voluntary/volitional attention :
  (વોલેન્ટેરી / વોલીસનલ અટેન્શન)
• વોલેન્ટેરી અટેન્શનને વોલીસનલ અટેન્શન પણ કહેવામાં આવે છે.
• વોલેન્ટેરી અટેન્શનમાં વ્યક્તિ પોતાનું ધ્યાન ઈરાદાપૂર્વક કોઈ ચોક્કસ પરિસ્થિતિ અથવા પ્રવૃત્તિ તરફ વાળે છે. એટલે કે વોલન્ટરી અટેન્શન એ વ્યક્તિની ઈચ્છા મુજબ હોય છે.
• વોલેન્ટેરી અટેન્શન માટે કોન્સિયસ એફોર્ટ ની જરૂર પડે છે.
• ઉદાહરણ તરીકે મેથ્સના દાખલા સોલ્વ કરવા માટે વોલન્ટરી અટેન્શન ની જરૂર પડે છે. કારણકે તેમાં કોન્સિયસ એફોર્ટની જરૂર પડે છે.
• વોલેન્ટરી અટેન્શનને બે ટાઈપમાં વિભાજિત કરવામાં આવે છે.

i) implicit volitional attention
ii) explicit volitional attention

i) Implicit volitional attention :
(ઇમ્પલીસીટ વોલીસનલ અટેન્શન)

• ઇમ્પલીસીટ વોલીસનલ આ ટેન્શનમાં સિંગલ એક્ટ ની જરૂર પડે છે. એટલે કે ઈચ્છાનું એક કાર્ય ધ્યાન ઉત્તેજિત કરવા માટે જવાબદાર છે.
  • અટેન્શન આપણે રિવોર્ડ અથવા પનીસમેન્ટ માટે કરીએ છીએ.
• ઉદાહરણ તરીકે ટીચર સ્ટુડન્ટને કહે છે કે જો તે લેસન કરીને નહીં આવે તો તેને પ્રિન્સિપાલ ઓફિસમાં લઈ જશે. આમાં ટીચર દ્વારા આપવામાં આવેલા હોમવર્ક અને સજાના ડરથી વિદ્યાર્થી તેનું લેસન પૂર્ણ કરવા માટે અટેન્શન આપે છે.

ii) Explicit volitional attention :
(એક્સપ્લિસીટ વોલીસનલ અટેન્શન)

– એક્સપ્લિસીટ વોલીસનલ આ ટેન્શનમાં રીપીટેડ એક્ટ ની જરૂર પડે છે. એટલે કે ઈચ્છા ના પુનરાવર્તિત કાર્ય દ્વારા અટેન્શન મેળવવામાં આવે છે.

 – આ અટેન્શન રાખવા માટે મજબૂત ઈચ્છાશક્તિ અને પ્રેરણા ની જરૂર પડે છે.

– ઉદાહરણ તરીકે પરીક્ષામાં સારા માર્ક મેળવવા માટે પરીક્ષાના દિવસોમાં ધ્યાનપૂર્વક વાંચવામાં આવે છે.

• Factor affecting attention :

 (ફેક્ટર અફેકટીંગ અટેન્શન)

  અટેન્શન એ માઈન્ડની સિલેકટીંગ એક્ટિવિટી છે. અટેન્શન પર અમુક ફેક્ટર અસર કરે છે. જેને બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવેલ છે.

1) Internal factor / subjective condition

2) External factor / objective condition

 1) Internal factor / subjective condition :

    અટેન્શન માટે વ્યક્તિની અંદરના સાયકોલોજીકલ ફેક્ટર પણ ખૂબ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. આ બધા જ ફેક્ટર એ કોઈ પણ બાબત પર અટેન્શન જાળવી રાખવા માટે ખૂબ જ અગત્યના છે. જો આ બધા ફેક્ટર પોઝિટિવ કાર્ય કરતા હોય તો અટેન્શન લાંબો સમય સુધી જાળવી શકાય છે. પરંતુ જો આ બધા નેગેટિવ ઇફેક્ટ દર્શાવતા હોય તો  અટેન્શન લાંબો સમય સુધી જાળવી શકાતું નથી.

  • interest :(ઈન્ટરેસ્ટ)

    – આપણને જે વસ્તુમાં ઇન્ટરેસ્ટ હોય અથવા જે વસ્તુ આપણા માટે લાભદાયી હોય તે વસ્તુમાં આપણે વધારે અટેન્શન આપીએ છીએ. જેમ કે કોઈ સ્ટુડન્ટ ને ભણવા કરતા મુવી જોવામાં વધારે ઇન્ટરેસ્ટ ધરાવે છે એટલે મુવીમાં તેનું ફુલ અટેન્શન જોવા મળશે.

• Hebit (હેબીટ)

  – હેબિટ એ અટેન્શન માટેનું એક અગત્યનું ફેક્ટર છે. વ્યક્તિની મહત્વની બાબતોમાં ધ્યાન આપવાની હેબિટ એ અટેન્શનમાં મદદ કરે છે.

• Motives (મોટીવ)

  – આપણી મોટીવ અને ઓર્ગેનિક સ્ટેટ એ અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. જેમકે ભૂખ,તરસ અટેન્શન ઊભું કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે ભૂખ લાગેલ વ્યક્તિ એ રેસ્ટોરન્ટ પર વધારે અટેન્શન ધરાવશે.

• Emotion (ઈમોશન)

  – સ્ટ્રોંગ ઈમોશન એ વધારે એટ્રેક કરે છે.પોઝિટિવ ફિલિંગ એ વધારે ધ્યાન આકર્ષિત કરે છે. જ્યારે નેગેટીવ ફિલ્મ એ ઓછું ધ્યાન એટ્રેક્ કરે છે.

• Aim (એઈમ)

  – વ્યક્તિ દ્વારા સિલેક્ટ કરેલો એમ એ સ્ટીમયુલાઈ પ્રત્યે અટેન્શન જાળવવા મદદરૂપ થાય છે.

• Organic state (ઓર્ગેનિક સ્ટેટ)

  – વ્યક્તિની ફિઝિકલ સ્ટેટ અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. જેમકે ટાયર્ડનેસ, ડિસ્કમ્ફર્ટ, સિકનેસ વગેરે અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે.

• Mental set or expectancy (મેન્ટલ સેટ અથવા એક્સપેક્ટન્સી)

   – વ્યક્તિ હંમેશા તેજ વિષય પર ધ્યાન આપે છે જેનું તે માઈન્ડ સેટઅપ ધરાવતો હોય એટલે કે વ્યક્તિનું મન જેમાં સેટ થતું હોય તેમાં વધારે અટેન્શન ધરાવે છે.

• Besic drive (બેઝિક ડ્રાઈવ)

  – વ્યક્તિની બેઝિક ઈચ્છાઓ અને જરૂરિયાતો અટેન્શનમાં મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. અનુભવે જાણવા મળેલ છે કે જ્યારે વ્યક્તિને ભૂખ લાગે ત્યારે તે ન ભાવતી વસ્તુ પણ ખાઈ જાય છે પરંતુ જો તેને ભૂખ ન લાગી હોય તો તે તેને ભાવતી વસ્તુ પણ અટેન્શન ઊભું કરતું નથી.

• Past experience (પાસ્ટ એક્સપિરિયન્સ)

  – પાસ્ટ એક્સપિરિયન્સ અને લર્નિંગ અટેન્શન ઉપર ઘણી બધી અસર કરે છે. જો તે વસ્તુ ભૂતકાળમાં આપણા માટે ફાયદાકારક રહી હોય તો તેના પર આપણે ફોકસ કરીશું.

 2) External factor / objective condition :

  આ બધા ફેક્ટર એન્વાયરમેન્ટમાં પ્રેઝન્ટ હોય છે જે અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે.

• Nature of stimuli (નેચર ઓફ સ્ટીમયુલય)

  – સ્ટીમ્યુલયનો નેચર એ અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. જેમ કે આકાર, રંગ વગેરે. ઉદાહરણ તરીકે વર્ડ કરતા પિક્ચર વધારે અટેન્શન ધરાવે છે.

• Location of stimuli (લોકેશન ઓફ સ્ટીમયુલય)

  –  સ્ટીમયુલયનુ લોકેશન પણ આ ટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે ન્યૂઝ પેપરમાં આગળના પેજમાં આવેલું પિક્ચર એ વચ્ચેના પેજમાં આવેલ પિક્ચર કરતા વધારે એટ્રેક્ટ કરે છે.

• Intensity of stimuli (ઇન્ટેન્સિટી ઓફ સ્ટીમયુલય)

  – સ્ટીમયુલયની ઇન્ટેન્સિટીએ અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. વિક સ્ટીમ્યુલેશન કરતા સ્ટ્રોંગ સ્ટીમ્યુલેશન તરફ વધારે અટેન્શન જોવા મળે છે જેમકે ઊંચો અવાજ.

• Size of stimuli (સાઈઝ ઓફ સ્ટીમયુલય)

   – વિઝ્યુઅલ સ્ટીમ્યુલેશન માં સ્ટીમ્યુલેશન ની સાઈઝ અફેક્ટ કરે છે. જો મોટી સાઈઝ હોય તો તે વધારે અટેન્શન ઊભું કરે છે. પરંતુ એવરેજ સાઇઝની સરખામણીમાં નાની સાઈઝ વધારે એટ્રેક કરે છે.

• Movement (મુવમેન્ટ)

  – સ્થિર રહેલા ઓબ્જેક્ટ કરતા મુવમેન્ટ કરતું ઓબ્જેક્ટ વધારે એટ્રેક કરે છે.

• Novelty (નોવેલ્ટી)

  – કોઈપણ એક ઓબ્જેક્ટ ઉપર વધારે સમય અટેન્શન જાળવી શકાતું નથી. આથી જો તેમાં ફેરફાર કરવામાં આવે અને સુધારા વધારા કરવામાં આવે તો અટેન્શન જાળવી શકાય છે. ઉદાહરણ તરીકે ડ્રેસમાં આવેલી નવી ફેશન એ આપણને એટ્રેક કરે છે.

• Contrast (કોન્ટ્રાસટ)

  – કોઈપણ વસ્તુ કે જે તેની આસપાસની વસ્તુઓથી અલગ હોય છે અથવા તો અલગ પડે છે તે આપણું ધ્યાન આકર્ષિત કરે છે.

• Repetation(રીપીટેશન)

  – કેટલીક વાર સ્ટીમ્યુલેશન એ તીવ્ર અથવા મોટા હોતા નથી તેમ છતાં તેનું વારંવાર પુનરાવર્તન કરવામાં આવે તો તે આપણું ધ્યાન ખેંચી શકે છે. આથી અમુક ચોક્કસ સમયને અંતે સ્ટીમ્યુલેશન નું રિપીટેશન થવું જરૂરી છે જે અટેન્શન જાળવવામાં મદદ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે વિદ્યાર્થીનું ધ્યાન આકર્ષિત કરવા માટે ટીચર દ્વારા ઈમ્પોર્ટન્ટ બાબતોનું વારંવાર રિપીટેશન કરવામાં આવે છે.

• Duration of stimuli (ડયુરેસન ઓફ સ્ટીમ્યુલાઈ)

  – જ્યાં સુધી વધારે સ્ટીમ્યુલેશન જોવા મળે ત્યાં સુધી અટેન્શન પણ વધારે જોવા મળે છે. પરંતુ ઘણીવાર એક નાનો ચમકારો મોટા સ્ટીમ્યુલેશનની સરખામણીએ વધારે અટેન્શન ઉભુ કરે છે.

• Colour (કલર)

   – કલર પણ અટેન્શન પર અફેક્ટ કરે છે. ડાર્ક કલર એ લાઇટ કલર કરતાં વધારે એટ્રેક કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે બ્લેક એન્ડ વાઈટ પિક્ચર કરતા કલરફુલ પિક્ચર વધારે એટ્રેક કરે છે.

• Distraction (ડિસ્ટ્રેકશન) :-

 – ડિસ્ટ્રેકશન એટલે વિક્ષેપ

 – ડિસ્ટ્રેકશન એટલે અટેન્શનમાં દખલગીરી કરવી.

  – ડિસ્ટ્રેકશન એટલે એવું સ્ટીમયુલાઈ કે જે અટેન્શનની પ્રોસેસમાં ઇન્ટરફિયર કરે છે અને ઓબ્જેક્ટ પરથી અટેન્શન દૂર કરે છે.

  – ડિસ્ટ્રેકશન ને કોઈપણ પરિબળ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરી શકાય કે જે સામાન્ય રીતે અટેન્શન બ્રેક કરે છે.

   – જે ઓબ્જેક્ટ ડિટ્રેક્શન કરે છે તેને ડિસ્ટ્રેકટર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

   – ઉદાહરણ તરીકે સ્ટુડન્ટ સ્ટડી કરે છે પણ કોઈ સોંગ વગાડીને તેનું અટેન્શન બ્રેક કરે છે.

   – ડિસ્ટ્રેકશન એ એક્સટર્નલ ફેક્ટર અને ઇન્ટર્નલ ફેક્ટરને કારણે જોવા મળે છે .

Step to eliminate distraction :

 (સ્ટેપ ટુ એલિમેન્ટ ડિસ્ટ્રેકશન)

  – પોતાની જાતને કંટ્રોલમાં રાખવી.

  – અટેન્શન માટે આપણી બધી જ સેન્સ નો ઉપયોગ કરવો.

   – પોતાની જાતને મોટીવેટ કરવી.

   – મેડીટેશન કરવું.

   – ડિસ્ટ્રેકટરને મીનીમાઇઝ કરવા.

   – ડિસ્ટ્રેકશન માટીના ઇન્ટર્નલ અને એક્સટર્નલ ફેક્ટરને દૂર કરવા.

   – રેગ્યુલર બોડી ચેકઅપ અને હેલ્થ ચેકઅપ કરાવવું.

• Alteration in attention :

 (અલ્ટ્રેશન ઈન અટેન્શન)

• attention deficit hyperactivity disorder :

  (અટેન્શન ડેફીશીટ હાયપર એક્ટિવિટી ડિસઓર્ડર)

  – અટેન્શન ડેફીશીટ હાયપર એક્ટિવિટી ડિસઓર્ડરમાં અટેન્શન ડિફિકલ્ટી, હાઈપર એક્ટિવિટી અને ઇમ્પલ સીવનેસ જોવા મળે છે. જે ચાઈલ્ડહૂડ દરમિયાન વધારે જોવા મળે છે.

• PERCEPTION

Introduction:

Perception એટલે સેન્સેશન પ્લસ ઇન્ટરપ્રિટેશન.

Perception એટલે સેન્સરી સ્ટીમયુલાઇનું ઇન્ટરપ્રિટેશન. જે આપણા સેન્સરી ઓર્ગન મારફતે બ્રેઇન સુધી પહોંચે છે. ઇન્ટરપ્રિટેશન આપણને સેન્સેશનનો અર્થ સમજાવે છે જેથી આપણે object થી aware થઈએ છીએ.

સારી રીતે Perception થવા માટે આપણા body ના sensory organ સારી રીતે work કરતા હોવા જરૂરી છે. જેથી આપણે external environment માંથી આવતા stimulation વિશે aware થઈ શકીએ.

જુદા જુદા વ્યક્તિઓ દ્વારા જુદી જુદી રીતે Perception કરવામાં આવે છે.

ઉદાહરણ તરીકે જો પાણી ભરેલો અડધો ગ્લાસ  રાખવામાં આવે તો એક વ્યક્તિ એમ જોશે કે અડધો ગ્લાસ ભરેલો છે જ્યારે બીજો વ્યક્તિ એમ જોશે કે અડધો ગ્લાસ ખાલી છે.

Perception sensory organ મારફતે થાય છે.

જેમ કે વિઝ્યુઅલ પરસેપ્શન Visual Perception & ઓડિટરી પરસેપ્શન Auditory Perception

જ્યારે આપણા કાનમાં કોઈ અવાજ સંભળાય છે ત્યારે આપણે તેનું ઇન્ટરપ્રિટેશન કરીએ છીએ. અને આપણે આ અવાજ શેનો હતો તેના વિશે aware થઈએ છીએ. આમ Perception આપણને સેન્સેશન નો અર્થ સમજાવે છે.

 ઉદાહરણ તરીકે external environment માંથી કોઈપણ અવાજ સંભળાવો અથવા કોઈ વસ્તુ દેખાવી.

DEFINITION:

Perception એટલે કોઈપણ sensory સ્ટીમ્યુલેશન નું ઇન્ટરપ્રિટેશન થવું.

કોઈપણ કાર્યને સમજવા માટે external environment માંથી આવતા stimulation ને ગ્રહણ કરીએ છીએ અને તેનું ઇન્ટરપ્રિટેશન કરીએ છીએ જેથી તેના વિશે આપણે aware થઈ શકીએ. આ ક્રિયાને પરસેપ્શન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

Perception એ ખૂબ જ complex psychological process છે. જેમાં કોઈ વ્યક્તિ બહાર ના વરણમાંથી અલગ અલગ સ્ટીમ્યુલાયને ગ્રહણ કરે છે, analyse કરે છે, identify કરે છે અને ત્યારબાદ તેનું ઇન્ટરપ્રિટેશન કરે છે અને કોઈપણ સ્ટીમ્યુલેશન નો meaning સમજે છે.

NATURE OF PERCEPTION :

Perception એ psychological process છે .

Perception એ ઇન્ટેલેકચ્યુલ process છે.

Perception એ એક process છે જેના દ્વારા આપણે environment નો meaning સમજાય છે.

Perception એ એક process છે જે આપણી અને વાસ્તવિકતા વચ્ચે સતત કાર્ય કરે છે.

Perception માં sensation નો સમાવેશ થાય છે. એટલે કે તેમાં આપની five sense નો સમાવેશ થાય છે.

Perception એ જુદા જુદા લોકો દ્વારા જુદી જુદી રીતે પરસીવ કરવામાં આવે છે. એટલે કે તે ઇન્ડીવિઝ્યુઅલ જુદુ જુદુ જોવા મળે છે.

લોકોની action, emotion, thought અને feelings એ Perception દ્વારા ઉત્તેજિત થાય છે.

PRINCIPLE / LAW OF PERCEPTION :

Perception ના સિદ્ધાંતો gestaltists દ્વારા આપવામાં આવેલ છે. આથી Perception ના સિદ્ધાંતોને ‘gestalt principle’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

Perception માં 100 કરતા વધારે પ્રિન્સિપલ્સ જોવા મળે છે.

જ્યારે આપણે વિશ્વનો અનુભવ કરીએ છીએ ત્યારે એક જ સમયે જુદા જુદા stimuli આવે છે.

Perception ના સિદ્ધાંતો દ્વારા કોઈપણ વસ્તુને સંપૂર્ણ સમજવી જરૂરી છે જેથી તે વ્યક્તિ વસ્તુની physicaly information ને psychological information માં સારી રીતે convert કરી શકે છે.

 આમ આ law સમજાવે છે કે આપણે કેવી રીતે જુદા જુદા stimuli ને પરસીવ કરીએ છીએ.

 Perception ના law નીચે મુજબ છે :

  Principle of figure ground relationship

  PRINCIPLE OF FIGURE GROUND RELATIONSHIP

પ્રિન્સિપલ ઓફ ફિગર ગ્રાઉન્ડ રિલેશનશિપ મુજબ stimuli નું ફિગર અને તેના beckground નો સંબંધ જોવામાં આવે છે.

એટલે કે stimulation ને સારી રીતે સમજવા માટે તેનું ફિગર અને તેના પાછળના beckground ને સમજવું ખૂબ જ અગત્યનું છે.

જેમાં object અથવા stimuli ના Perception માટે beckground ની સાપેક્ષે ફિગરના કલર, size, shap અને ઇન્ટેન્સિટી જોવામાં આવે છે.

ઉદાહરણ તરીકે જ્યારે આપણે ફિગરને જોઈએ છીએ ત્યારે તેમાં શતરંજના પહેલા તરીકે જોઈએ છીએ અને જ્યારે બેગ્રાઉન્ડ જોઈએ તો તેમાં બે ચેહરા જોવા મળે છે.

   PRINCIPLE OF CLOSURE :

ક્લોઝર એટલે બંધ

પ્રિન્સિપલ ઓફ ક્લોઝર મુજબ જ્યારે આપણે કોઈ incomplete pattern જોઈએ છીએ ત્યારે તેને sensory ગેપ અથવા perceive દ્વારા આપણે તે pattern ને complete કરીએ છીએ અને તેને meaningful બનાવીએ છીએ.

જો બિંદુઓ અને રેખાઓ નજીક આવેલા હોય તો તેને એક figure અથવા group તરીકે જોવામાં આવે છે.

આ પ્રકારનું organization એ આપણા વાતાવરણમાં રહેલા stimuli, pattern અને incomplete object ને ઇન્ટરપ્રિટેશન કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.

ઉદાહરણ તરીકે આપેલ ચિત્ર માં ઇન કમ્પ્લીટ રેખાઓને પૂર્ણ કરતા તેને ચોરસ અને વર્તુળ તરીકે સારી રીતે સમજી શકાય છે.

PRINCIPLE OF GROUPING:

ગ્રુપિંગ એટલે જૂથ બનાવવું.

પ્રિન્સિપલ ઓફ ગ્રૂપિંગ મુજબ વસ્તુ, object, stimuli અને figure ને એક meaningful pattern માટે  group તરીકે જોવામાં આવે છે.

જેમાં તેમની size, કલર અને ગોઠવણી એ meaningful pattern ને સમજવા માટે ખૂબ જ અગત્યની છે.

પ્રિન્સિપલ ઓફ ગ્રૂપિંગ ને ત્રણ ટાઈપમાં વહેંચવામાં આવેલ છે :

  PRINCIPLE OF PROXIMITY:

 પ્રોકસીમિટી એટલે નીકટતા

પ્રિન્સિપલ ઓફ પ્રોકસીમીટી મુજબ object or stimuli કે જે એકબીજાની નજીક હોય છે તેને આપણે એક જૂથ તરીકે જોઈએ છીએ.

ઉદાહરણ તરીકે આપેલ ચિત્રમાં આપણે સર્કલની ત્રણ કોલમને એક જૂથ તરીકે જોઈએ છીએ જેમાં ૩ કોલમ બે બે ની લાઈન ગોઠવાયેલ છે. જ્યારે આપણે સર્કલની ટોટલ ૬ કોલમ આવેલ છે તે જોતા નથી.

   PRINCIPLE OF SIMILARITY:

સીમીલારીટી એટલે સમાનતા.

પ્રિન્સિપલ ઓફ સીમીલારીટી મુજબ જ્યારે વસ્તુઓ એકબીજા જેવી લાગે છે ત્યારે આપણી આંખ તેમને એક group અથવા એક pattern તરીકે જુએ છે.

ઉદાહરણ તરીકે આપેલ પિક્ચર માં આપણે બ્લેક સર્કલ વાળી લાઈનને અલગ જૂથ તરીકે જોઈએ છીએ જ્યારે વાઈટ સર્કલ વાળી લઈને અલગ જૂથ તરીકે જોઈએ છીએ. કારણકે તે કલરમાં એકબીજા સાથે સમાનતા ધરાવે છે.

  PRINCIPLE OF CONTINUITY:

 કંટીન્યુટી એટલે સાતત્ય

પ્રિન્સિપલ ઓફ કંટીન્યુટી મુજબ આપણે object અથવા stimuli ને continuity તરીકે જોઈ તેને એક યુનિટ અથવા ગ્રુપ તરીકે જોવામાં આવે છે.

ઉદાહરણ તરીકે આપેલ પિક્ચરમાં આપણે black અને red કલર ના ડોટ વાળી લાઈન કે જે ઓવરલેપ કરે છે તેને એક continue line તરીકે જોઈએ છીએ.

PRINCIPLE OF CONTRAST:

પ્રિન્સિપલ ઓફ કોન્ટ્રાસટ મુજબ કોઈપણ object કે stimulation ના background કે તેની આજુબાજુ કઈ વસ્તુ રહેલી છે અને તે કઈ size અને color ધરાવે છે તેના આધારે આપણે object અથવા stimuli નું Perception કરીએ છીએ.

ઉદાહરણ તરીકે આપેલ પિક્ચર માં પેલી આકૃતિમાં સેન્ટરમાં રહેલું સર્કલ એ બીજી આકૃતિના સેન્ટરમાં રહેલા સર્કલ કરતા મોટું લાગે છે. પરંતુ બંને સર્કલ સાઈઝમાં સરખા છે.

PRINCIPLE OF GOOD FIGURE:

પ્રિન્સિપલ ઓફ ગુડ ફિગર મુજબ કોઈપણ વ્યક્તિ કોઈપણ irregular arrangment જોઈએ છે ત્યારે તે તેને એક સારા ફિગરમાં percieve કરે છે.

ઉદાહરણ તરીકે જ્યારે આપણે વાદળા ને અવ્યવસ્થિત shape માં જોઈએ છીએ ત્યારે આપણે તેને ધ્યાનથી પરસીવ કરીએ તો તેને એક સારા shape માં જોઈ શકીએ છીએ.

PRINCIPLE OF MOVEMENT:

પ્રિન્સિપલ ઓફ movement મુજબ કોઈપણ વસ્તુ અને તેનું background એ movement સાથે જોડાયેલ હોય તો કોઈ પણ એકની movement થવાના કારણે બીજું કે જે સ્થિર રહેલ છે તે પણ movement કરતું જોવા મળે છે.

ઉદાહરણ તરીકે movement કરતા background ની આગળ કોઈ સ્થિર વસ્તુ બતાવવામાં આવે તો તે વસ્તુ પણ movement કરતી હોય તેવી ભ્રમણા થાય છે.

PRINCIPLE OF ADAPTABILITY:

પ્રિન્સિપલ ઓફ એડેપટેબિલિટી મુજબ stimuli ને કેવી રીતે પરસીવ કરે છે તે પરસીવરની અનુકૂળ ક્ષમતા ઉપર આધાર રાખે છે.

ઉદાહરણ તરીકે જે વ્યક્તિ પહેલેથી તીવ્ર સૂર્યપ્રકાશમાં કામ કરવા માટે પોતાને અનુકૂળ કરે છે તો તેને સામાન્ય સૂર્યપ્રકાશ તદ્દન ઝાંખો લાગશે. પરંતુ જે વ્યક્તિ પહેલેથી તીવ્ર સૂર્યપ્રકાશમાં કામ કરવા માટે અનુકૂળ થતો નથી તેને સામાન્ય સૂર્યપ્રકાશ પણ તીવ્ર લાગશે.

PRINCIPLE OF CONTOUR:

ફિગર અને બેકગ્રાઉન્ડ વચ્ચેની બાઉન્ડ્રી ને કોન્ટર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

પ્રિન્સિપલ ઓફ કોન્ટર મુજબ ફિગર અને બેકગ્રાઉન્ડ ને અલગ કરતી કોન્ટર ની ડિગ્રી એ stimuli અથવા object

ને recognize કરવા અને તેને meaningful pattern માં ગોઠવવા માટે જવાબદાર છે.

 PRINCIPLE OF CONNECTEDNESS : 

કનેક્ટેડનેસ એટલે જોડાણ.

પ્રિન્સિપલ ઓફ કનેક્ટેડનેસ મુજબ એક એકમ તરીકે રેખાઓ, આકારો અથવા રંગો તથા તેમની સાથે જોડાયેલ ઘટકોને એક ગ્રુપ તરીકે જોવાનું વલણ ધરાવીએ છીએ.

 PRINCIPLE OF SYMMETRY:

સીમેટ્રી એટલે સમપ્રમાણતા

જ્યારે આપણે વસ્તુને અનુભવીએ છીએ ત્યારે આપણે તેમને સપ્રમાણ આકાર તરીકે સમજવાનું વલણ ધરાવીએ છીએ અને તેમને એકીકૃત જૂથ તરીકે જોવાનું વલણ ધરાવીયે છીએ.

 PRINCIPLE OF COMMON FATE:

 પ્રિન્સિપલ ઓફ કોમન ફેટ મુજબ એક સાથે આગળ વધતા તત્વોને એક જૂથ તરીકે જોવામાં આવે છે.

ઉદાહરણ તરીકે હંસનું ટોળું આકાશમાં એક જ દિશામાં સમાન ઉડાન ફરી રહ્યા છે આથી તેને એક જૂથ તરીકે જોવામાં આવે છે.

TYPE OF PERCEPTION:

DEPTH PERCEPTION:

ડેપ્થ પરસેપ્શનમાં ઓબ્જેક્ટને 3 ડાયમેન્શનમાં જોવામાં આવે છે અને OBJECT કેટલું દૂર છે તે જાણવામાં મદદરૂપ થાય છે.

FORM PERCEPTION:

ફોર્મ પરસેપ્શન એ object અથવા પિક્ચરને તેના shape અને pattern માં જોવાની ability છે. ઉદાહરણ તરીકે B માથી P word જોવો.

MOTION PERCEPTION:

મોશન પરસેપ્શનને movement perception તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. જેમાં visual અને ઇનપુટ ના આધારે object ની speed અને ડાયરેક્શન જોવામાં આવે છે.

SIZE PERCEPTION:

જ્યારે આપણે જાણીએ છીએ કે કોઈ વસ્તુ ચોક્કસ size ની છે ત્યારે આપણે તેને તે જ size તરીકે જોવાનું વલણ રાખીએ છીએ પછી ભલે તે આપણાથી ઘણી દૂર આવેલ હોય. ઉદાહરણ તરીકે જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ આપણાથી દૂર જઈ રહ્યું હોય ત્યારે રટાઇનામાં તે વસ્તુ નાની થતી જાય છે પરંતુ આપણે તે વ્યક્તિને તેની સાઈઝ પ્રમાણે જોઈએ છીએ.

TIME PERCEPTION:

ટાઈમ પરસેપ્શનમાં વ્યક્તિએ પોતાને ગમતી અને ન ગમતી activity માં અલગ અલગ રીતે ટાઈમ પરસીવ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે આપણને ન ગમતી એક્ટિવિટી અથવા ઘટનામાં સમય ધીરેથી પસાર થતો હોય તેમ લાગે છે. જ્યારે ગમતી વસ્તુ માં સમય તરતથી પસાર થઈ જાય છે.

COLOUR PERCEPTION:

કલર પરસેપ્શનમાં human eye દ્વારા વિવિધ કલરને ઓળખવામાં આવે છે.

VISUAL PERCEPTION:

વિઝ્યુઅલ પરસેપ્શનમાં આંખ સુધી પહોંચતા દ્રશ્યમાન પ્રકાશની માહિતીનું અર્થઘટન કરવામાં આવે છે.

HAPTIC PERCEPTION:

હેપ્ટીક પરસેપ્શનમાં હાથનો ઉપયોગ કરીને ટચના તમામ પાસાઓને ઓળખવામાં આવે છે.

SPEECH PERCEPTION:

સ્પીચ પરસેપ્શન એ વ્યક્તિઓ દ્વારા ઉપયોગ કરાતી ભાષાઓના અવાજોનો અર્થઘટન કરવા અને તેને સમજવામાં મદદ કરે છે.

HARMONIC PERCEPTION:

હારમોનિક પરસેપ્શન એ જુદા જુદા સમયે થતા પીચ મૂલ્યો વચ્ચેના સંબંધને સમજવામાં મદદ કરે છે.

AMODAL PERCEPTION:

એમોડલ પરસેપ્શનમાં વાસ્તવમાં જે વસ્તુ પૂર્ણ ન હોય તેને પૂર્ણ થયેલી જોવામાં આવે છે.

FACTOR AFFECTING PERCEPTION:

પરસેપ્શનને અસર કરતા ફેક્ટરને બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવેલ છે :

 OBJECTIVE FACTOR:

 SUBJECTIVE FACTOR:

OBJECTIVE FACTOR:

ઓબ્જેકટીવ ફેક્ટરમાં stimuli ની physical character ને અસર કરતા factor નો સમાવેશ કરવામાં આવે છે.

 INTENSITY:

જેમ ઇન્ટેન્સિટી વધારે હશે તેમ વ્યક્તિ તેને વધારે પરસીવ કરશે. ઉદાહરણ તરીકે વ્યક્તિ મોટો અવાજ વધારે પરસીવ કરે છે.

DISTINCT & STRIKING:

અલગ અને આઘાતજનક વસ્તુઓ આપણે પહેલા પરસીવ કરીએ છીએ.

MOVEMENT:

જ્યારે સ્થિર રહેલી વસ્તુ એ મુવમેન્ટ કરે ત્યારે તેને આપણે ઝડપથી પરસીવ કરીએ છીએ.

NOVELTY:

જૂની અને વપરાયેલી વસ્તુ કરતાં નવી અને નવીન વસ્તુ જલ્દી પરસીવ કરીએ છીએ.

REPETATION:

રિપીટેશન એ આપણને repeated stimuli સાથે adjustment કરવા માટેનું કારણ બને છે.

SUBJECTIVE FACTOR:    

સબ્જેક્ટિવ ફેક્ટરમાં પરસીવરને અસર કરતા factor નો સમાવેશ થાય છે.

SENSE ORGAN:

પરસેપ્શન એ sensory organ અને તેના receptor પર આધાર રાખે છે. ઉદાહરણ તરીકે જો retina માં આવેલ cone cell  develop થયેલા ન હોય તો આપણે color ને  પરસીવ કરી શકતા નથી.

BRAIN:

બ્રેઈનમાં આવેલ sensory area અને તેની સાથે સંકળાયેલ area એ perception પર affect કરે છે. જો auditory area એ destroy થયેલ હશે તો auditory perception થશે નહીં.

PAST EXPERIENCE:

પાસ્ટ એક્સપિરિયન્સ એ perception પર અસર કરે છે. પહેલા ની stimuli એ અત્યાર ના  stimulation ને અસર કરે છે.

INTEREST & MIND SET:

જે વસ્તુ માં આપણે interest હશે અને તેના વિશે પહેલેથી આપણે mind set up એટલે મન બનાવેલું હશે તો તે વસ્તુને આપણે ઝડપથી પરસીવ કરી શકીશું.

NEED AND DESIRE:

આપણી જરૂરિયાત અને ઈચ્છાઓ એ perception ને change કરે છે.

MOOD & EMOTION:

આપણું મૂડ અને ઈમોશન એ perception ઉપર અસર કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે જ્યારે આપણે સારા mood માં હોઈએ ત્યારે બધી વસ્તુ આપણે સારી રીતે પરસીવ કરીએ છીએ

ERROR IN PERCEPTION:

perception એટલે કે આપણા sense organ દ્વારા external environment માંથી કોઈપણ stimuli ને ગ્રહણ કરી તેનું યોગ્ય અર્થઘટન કરવું. આ પ્રોસેસમાં અમુક એરર જોવા મળે છે જે નીચે મુજબ છે :

HALLUCINATION:

આ એક પ્રકારની perception error છે. જેમાં વ્યક્તિને external environment માં કોઈપણ પ્રકારના stimulation ન હોવા છતાં પણ તેને તેનું perception થાય છે. એટલે કે stimulation નો અભાવ જોવા મળે છે છતાં પણ વ્યક્તિ તેનું perception કરે છે.

ઉદાહરણ તરીકે રાતના સમયે વ્યક્તિને કોઈના હાલવાનો અને ઘૂઘરી વાગવાનો છમ છમ અવાજ સંભળાવો.

Hallucination મોટાભાગે mentally ill વ્યક્તિમાં જોવા મળે છે.

Hallucination ના પાંચ ટાઈપ પડે છે :

   1) Auditory hallucinations

   2) Visual hallucinations

   3) Tactile hallucinations

   4) Olfactory hallucinations

   5) Gustatory hallucinations

ILLUSION:

illusion ને wrong perception તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

illusion માં ખોટા perception ને કારણે ખોટું ઇન્ટરપ્રિટેશન થાય છે. જેમાં વ્યક્તિ બાહ્ય વાતાવરણમાંથી કોઈ stimulation મેળવે છે અને તેના બદલે તેના જેવું જ કંઈક બીજું ઇન્ટરપ્રિટેશન કરે છે.

આમ illusion માં stimulation પ્રેઝન્ટ હોય છે.

illusion નોર્મલ વ્યક્તિઓમાં જોવા મળે છે.

ઉદાહરણ તરીકે અંધારામાં દોરડાને સાપ સમજવો

(a)Illusion caused by stimulus factor – stimulus ના પરિબળને કારણે થતો ભ્રમ:

આડા, ઊભા ભ્રમ ઉત્તેજના પરિબળને કારણે થાય છે દા.ત., દોરડાને બદલે સાપ.

(b)Muller Lyer-Illusion/geometrical illusion:

મુલર લાયર-ઇલ્યુઝન/ભૌમિતિક ભ્રમ: આપેલ આકૃતિનું અવલોકન દરેક સામાન્ય વ્યક્તિ એવું કહેવા તરફ દોરી જશે કે આડી રેખા ‘A’ રેખા “B” કરતા નાની દેખાય છે.પરંતુ વાસ્તવમાં બંને રેખાઓ સમાન લંબાઈની છે.

(c)Hering Illusion/Fan’s illusion હેરિંગ ઇલ્યુઝન/પંખાનો ભ્રમ

 નીચેની આકૃતિમાં, બે આડી રેખાઓ સમાંતર છે. 1 અને 2 વચ્ચેનું અંતર સમગ્ર આકૃતિમાં સમાન છે. પરંતુ, તેઓ દરેકને અપ્રતિમ તરીકે દેખાય છે.

(d). Zollner Illusion: આ બધી રેખાઓ સમાંતર રીતે દોરવામાં આવી છે. પરંતુ તેઓ સમાંતર તરીકે જોવામાં આવતા નથી.

(e) Height Width Illusion: ઊંચાઈ પહોળાઈનો ભ્રમ: ટૂંકી ફૂલદાનીમાં ઊંચી ટોપી મૂકવામાં આવે છે. ટોપીઓની ઊંચાઈ અને પહોળાઈ સમાન છે. પરંતુ એક બીજા કરતા ઉંચો દેખાય છે.

(f) Ponzo Illusion: પોન્ઝો ઇલ્યુઝન: તે એક ભૌમિતિક ભ્રમણા પણ છે. વર્તુળ 1 અને 2 ખરેખર સમાન કદના છે. પરંતુ વર્તુળ એક મોટું અને એક નાનું લાગે છે.

(g) Jastrow Illusion: જેસ્ટ્રો ઇલ્યુઝન: બે અર્ધચંદ્રાકાર 1 અને 2 સમાન કદના છે પરંતુ 2 1 કરતા મોટુ દેખાય છે.

(h) Illusion of movement: હલનચલનનો ભ્રમ: જ્યારે કોઈ નિરીક્ષક ગતિશીલ ચિત્રને જુએ છે જ્યારે વાસ્તવમાં વસ્તુ હલતી નથી.

(i) Moon Illusion: મૂન ઇલ્યુઝન: ચંદ્ર ક્ષિતિજની નજીક n કરતાં ઘણો મોટો દેખાય છે જ્યારે તે તેની ટોચ પર હોય છે, તેમ છતાં ચંદ્ર દ્વારા સબટેન્ડેડ દ્રશ્ય કોણ સ્થિર રહે.

OBSERVATION AND NURSE:

ઓબ્ઝર્વેશનમાં attention અને perception એમ બે mental activity નો સમાવેશ થાય છે.

acurate perception અને attention એ nurses માટે ફાયદાકારક છે.

એક nurse તરીકે ક્લાસરૂમમાં અને ward માં patient ની care લેતી વખતે observation ખૂબ જ મહત્વનનું પાસુ છે .

patient ને qualitative care provide કરવા માટે perception અને observation ખૂબ જ જરૂરી છે.

જો નર્સ એ sharp observation નહીં કરે તો તે patient ના મહત્વપૂર્ણ અને critical સીમટમ્સ ને નોટ નહીં કરી શકે અને તેના પરિણામે patient ને recovery આવતા વાર લાગેશે.

acurate perception અને observation એ nurse ને information અને knowledge વધારવામાં મદદ કરશે.

STEP FOR IMPROVE OBSERVATION:

દરેક task અથવા activity પર પૂરતું attention આપવું.

એક સમયે એક જ activity પર ધ્યાન આપવું.

ડિસટ્રેકટરને avoid કરવા.

meditation કરવું.

acurate અને ઝડપથી observation કરવું પરંતુ ઉતાવળથી નહીં. જેથી આપણે false perceptionને avoid કરી શકીએ.

આપણા interest અને મોટીવેશન ને એક્ટિવ રાખવા.

personal બાયસ અવોઇડ કરવા.

સ્ટીમયુલાઈને સરખી રીતે પરસીવ કરવા અને તેનું સરખી રીતે ઇન્ટરપ્રિટેશન કરવું.

એકયુરેટ observation માટેની ટેવ કેળવવી.