LEARNING:-

• મનુષ્યની સૌથી મહત્વની લાક્ષણિકતાઓ માની એક લાક્ષણિકતા એ લર્નિંગ છે.
• લર્નિંગ ની પ્રોસેસ એ જન્મથી ચાલુ થઈ જાય છે અને મૃત્યુ સુધી ચાલુ રહે છે.
• ચાઈલ્ડ એ લર્નિંગ દ્વારા તેની આસપાસની દુનિયાને સમજવાનુ શરૂ કરે છે.
• એન્વાયરમેન્ટ માંથી મળતા અનુભવો વ્યક્તિને તેના બિહેવીયર મા બદલાવ લાવવા માટે અથવા મોડીફીકેશન માટે તૈયાર કરે છે.
• લર્નિંગ એટલે વ્યક્તિના બિહેવિયર મા બદલાવ આવવો.
• આપણી જે પર્સનાલિટી, હેબિટ, સ્કિલ, નોલેજ, એટીટ્યુડ, ઈન્ટરેસ્ટ અને કેરેક્ટર જોવા મળે છે તે મોટા ભાગે લર્નિંગ નુ પરિણામ છે.
• ભાષાનો વિકાસ, બેઝિક વેલ્યુ નો વિકાસ અને જીવનના વિવિધ પાસાઓ અંગેનુ જ્ઞાન એ લર્નિંગ અને ટ્રેનિંગ દ્વારા મળે છે.
  
• Definition :
  
• લર્નિંગ એટલે કે વ્યક્તિના બીહેવિયર મા થતા કાયમી ફેરફાર જે કોઈપણ પ્રકારની પ્રેક્ટિસ અથવા અનુભવ ના પરિણામે જોવા મળે છે.
• વ્યક્તિના જન્મથી લઈને મૃત્યુ સુધીના સમયગાળા દરમિયાન તેના બિહેવિયર મા સતત બદલાવ આવતા જાય છે અને ફેરફાર થતા જાય છે. બિહેવિયર મા થતા આ ફેરફારને લર્નિંગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

• Laws of effective learning :
• (લો ઓફ ઇફેક્ટિવ લર્નિંગ)

લો (નિયમ) એ સામાન્ય સિદ્ધાંતો છે જ્યારે લોકો કંઈક નવુ શીખે છે ત્યારે તે સિદ્ધાંતોનુ પાલન કરે છે.
જ્યારે આપણે કંઈક નવુ શીખીએ છીએ ત્યારે સામાન્ય રીતે શું થાય છે તેના વિશે આપણને આ નિયમો ખ્યાલ આપે છે.
લર્નિંગ માટેના લો નીચે મુજબ છે:

• લો ઓફ રેડીનેસ :

- લો ઓફ રેડીનેસ એવુ કહે છે કે કોઈ પણ વસ્તુ શીખવા માટે વ્યક્તિએ માનસિક રીતે તૈયાર હોવો જોઈએ.

 - જો વ્યક્તિ માનસિક રીતે પ્રિપેર હશે તો તે કોઈ પણ વસ્તુ સારી રીતે શીખી શકશે અને તેનાથી તે સેટીસફેકશન મેળવી શકશે.

 - જો વ્યક્તિએ માનસિક રીતે તૈયાર નહીં હશે તો તેને તે વસ્તુ શીખવા માટે ડિફિકલ્ટ લાગશે.

 - જો વ્યક્તિએ વિલિંગલી શીખવા માટે તૈયાર થાય તો તે વધારે સારી રીતે શીખી શકે.

  - ઉદાહરણ તરીકે કોઈ એક સ્ટુડન્ટ ને ભણવા કરતા વધારે ક્રિકેટ મા રસ છે.તો તે સ્ટુડન્ટને ક્રિકેટ વિશે વધારે માહિતી હશે અને તે સારી રીતે ક્રિકેટ રમી શકે છે.જયારે ભણવામા તેનુ પૂઅર પરફોર્મન્સ જોવા મળશે.

• લો ઓફ એક્સરસાઇઝ ઓર પ્રેક્ટિસ :

  - લો ઓફ એક્સરસાઇઝ મુજબ આપણે જે પ્રેક્ટિસ કરીએ છીએ તે શીખીએ છીએ અને આપણે જે પ્રેક્ટિસ કરતા નથી તે શીખતા નથી.

    - કોઈપણ વ્યક્તિ કોઈ એક ટાસ્ક ને વારંવાર રીપીટ કરે તો તે ટાસ્ક તેના માટે સરળ બની જાય છે અને તે સારામા સારી રીતે કરી શકે છે.

   - કોઈ એક્ટિવિટી કે જેનો ઉપયોગ અથવા પ્રેક્ટિસ અમુક સમય સુધી માટે કરવામા ન આવે તો તે ભૂલાઈ જવાની સંભાવના છે.

  - મોટાભાગની નર્સિંગ સ્કિલ અને પ્રોસિઝર એ વોર્ડ અને કોમ્યુનિટી ફિલ્ડમા પ્રેક્ટિસ કરીને શીખી શકાય છે.

   - જેમકે આપણે આઈ વી કેન્યુલા ઇન્સર્ટ કરતા અને સ્યુચર લેતા વગેરે પ્રેક્ટિસ દ્વારા સારામા સારી રીતે શીખી શકીયે.

   - આપણે એક્સરસાઇઝ અને પ્રેક્ટિસ દ્વારા ગેમ્સ, મ્યુઝિક, ડાન્સ વગેરેમાં પારંગત થઈ શકીયે.

• લો ઓફ ઈફેક્ટ :

   - લો ઓફ ઇફેક્ટ મુજબ કોઈપણ વ્યક્તિને કંઈ પણ વસ્તુ શીખવા માટે તેના રિસ્પોન્સ રૂપે તેને કંઈક બેનિફિટ અથવા પ્રાઈઝ આપવામા આવે તો તે વ્યક્તિ સારી રીતે શીખી શકે છે.

   - ઉદાહરણ તરીકે જો કોઈ બાળક કોઈ એક્ટિવિટીમાં નંબર લઈ આવે તો તેને ચોકલેટ આપી પ્રોત્સાહિત કરવુ જોઈએ. આથી બાળકના નવી વસ્તુ શીખવાની મજા આવશે.

     - જો બાળકને પનીશમેન્ટ આપવામા આવે તો બાળક તે શીખવાનુ બંધ કરે છે. જેમકે બાળક ચોરી જેવી ખરાબ આદત ધરાવતો હોય તો તેને પનીશમેન્ટ આપવામા આવે તો બાળક તે વસ્તુ બંધ કરી દે છે.

• લો ઓફ એટીટ્યુડ :

   - લો ઓફ એટીટ્યુડ મુજબ કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટે વ્યક્તિનુ તે માટેનુ એટીટ્યુડ ખુબ જ મહત્વનુ છે.

  - જો તે વસ્તુ શીખવા માટે વ્યક્તિનુ એટીટ્યુડ પોઝિટિવ હશે તો તે વસ્તુ સારી રીતે શીખી શકશે.

  - ઉદાહરણ તરીકે સ્ટુડન્ટ નર્સ નુ પ્રોસિજર પ્રત્યેનો એટીટ્યુડ પોઝિટિવ હશે તો તે પ્રોસિજર સારી રીતે પરફોર્મ કરી શકશે.

• લો ઓફ એનાલોજી :

   - લો ઓફ એનાલોજી મુજબ લર્નિંગ માટે કોઈપણ વ્યક્તિ ના કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટેના રિસ્પોન્સ અને તે બાબતના ભૂતકાળમા કરાયેલા પ્રયત્નો પર આધારિત હોય છે. જેમા કોઈ પણ વ્યક્તિ ભૂતકાળમા તેની સાથે બનેલ બનાવ ના આધારે નવી કોઈપણ સિચ્યુએશન પર કાર્ય કરે છે.

• લો ઓફ મલ્ટીપલ રિસ્પોન્સ :

    - લો ઓફ મલ્ટીપલ રિસ્પોન્સ પ્રમાણે કોઈપણ નવી સિચ્યુએશન પ્રત્યે વ્યક્તિના રિસ્પોન્સ પર તે વ્યક્તિએ કરેલા ઘણા બધા પ્રયત્નો અસર કરે છે અને તે ઘણા બધા પ્રયત્નોમાંથી છેલ્લે કોઈ પણ એક સાચો રિસ્પોન્સ જોવા મળે છે.

 
 (ટાઈપ ઓફ લર્નિંગ) 

  (મોટર લર્નિંગ)

  - આપણા જીવનમાં રોજબરોજ કરવામાં આવતી મોટાભાગની ક્રિયાઓને મોટર એક્ટિવિટી કહેવામાં આવે છે. વ્યક્તિ પોતાની જિંદગીમાં નિયમિતતા લાવીને કંઈક શીખે છે. ઉદાહરણ તરીકે વોકિંગ, ડ્રાઇવિંગ, રનિંગ, ક્લાઈમિંગ આ બધી એક્ટિવિટીમાં મસલ્સ નો ઉપયોગ થાય છે. 
  
(વર્બલ લર્નિંગ)

   - આ પ્રકારના લર્નિંગ માં ભાષાનો ઉપયોગ થાય છે. બોલવું, કોમ્યુનિકેશનના સાધનોનો ઉપયોગ કરવો, સાઇન, પિક્ચર, ફિગર, સાઉન્ડ વગેરેના માધ્યમથી આપણે આ પ્રકારનું લર્નિંગ કરી શકીએ છીએ.

 
  (કોન્સેપ્ટ લર્નિંગ) 

   - આ પ્રકારના લર્નિંગ માં મગજનાં ખાસ પ્રકારના કાર્યોની જરૂર પડે છે. વિચારવું, ઈન્ટેલિજન્સ, રીઝનીંગ વગેરે આ પ્રકારના લર્નિંગ ના ઉદાહરણ છે. આ પ્રકારનું લર્નિંગ આપણે નાનપણથી શીખીએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે આપણે કૂતરો જોઈએ છીએ અને કૂતરો શબ્દ સમજીએ છીએ. એટલે આપણે સમજીએ છીએ કે કૂતરો એ કોઈ પર્ટિક્યુલર પ્રાણીનું નામ છે. આ પ્રકારનું લર્નિંગ એ કોઈ વસ્તુને આઈડેન્ટિફાઈ કરવા માટે ઉપયોગી છે.

• Discrinination learning :
  (ડીસ્ક્રીમિનેશન લર્નિંગ)

   - સ્ટીમયુલાઈ અને સ્ટીમ્યુલાઈ પ્રત્યેના એપ્રોપ્રિએટ રિસ્પોન્સ વચ્ચેના ડિફરન્સને ડીસ્ક્રીમિનેશન લર્નિંગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે જુદા જુદા વાહનોના અવાજો જેમ કે બસ, કાર, એમ્બ્યુલન્સ

• Learning of principle : 
  (લર્નિંગ ઓફ પ્રિન્સિપલ)

    - શીખનાર વ્યક્તિએ વિજ્ઞાનના જુદા જુદા સિદ્ધાંતો, ભાષાને અનુરૂપ ગ્રામર વગેરેના માધ્યમથી શીખે છે. આ દરેક નો ઉપયોગ કરી વ્યક્તિ પોતાનું કાર્ય સરળ બનાવે છે.

• Problem solving : 
  (પ્રોબ્લેમ સોલ્વિંગ)

   - આ એક હાઈ લેવલનું લર્નિંગ છે. જેને શીખવા માટે કોગ્નિટિવ એબિલિટી ની જરૂર પડે છે. જેવી કે થીંકીંગ, રીજનિંગ, ઓબ્ઝર્વેશન, ઈમેજીનેશન વગેરે ઘણું જ ઉપયોગી છે. જે લોકોને પોતાના પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.

• Attitude learning : 
  (એટીટ્યુડ લર્નિંગ)

   - એટીટ્યુડ આપણા બિહેવિયર ઉપર સીધી અસર કરે છે. આપણે બાળપણથી જ લોકો તરફનું એટીટ્યુડ કેળવીએ છીએ. આપણું બિહેવિયર નેગેટિવ અથવા પોઝિટિવ હોઈ શકે જે આપણા એટીટ્યુડ પર આધાર રાખે છે. ઉદાહરણ તરીકે નર્સ નું તેના પ્રોફેસન અને પેશન્ટ પ્રત્યેનું એટીટ્યુડ.
Factor affecting learning :
 (ફેક્ટર અફેક્ટિંગ લર્નિંગ)

  - સફળતાપૂર્વકનું લર્નિંગ ત્રણ એલિમેન્ટ પર આધાર રાખે છે : 
     
     1) Learner
     2) Learning material
     3) Learning method

 1) Learner :
      (લર્નર)

   - કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટે કે લર્ન કરવા માટે લર્નર એટલે કે શીખનાર વ્યક્તિ એ ખૂબ જ મહત્વનું પરિબળ છે. લર્નર વિના લર્નિંગ થઈ શકતું નથી. લર્નર સાથે નીચે મુજબના પરિબળો જોડાયેલા હોય છે જે લર્નિંગ ને મુખ્યત્વે અસર કરે છે.

  • એજ : 
 
  - એજ એ લર્નર ને અસર કરતું મુખ્ય પરિબળ છે. એજ એ લર્નિંગ ની કેપેસિટી પર અસર કરતું મુખ્ય પરિબળ છે. બાળકો ની ઉંમર એડલ્ટ ની સરખામણીમાં નાની હોવાને કારણે તે કોઈપણ વસ્તુ સરળતાથી શીખી શકતા નથી.

• ઇન્ટેલિજન્સ : 

   - ઈન્ટેલિજન્સી એ લર્નિંગ ને મુખ્યત્વે અસર કરે છે. જે વ્યક્તિની ઇન્ટેલિજન્સી લેવલ સારું હશે તે વ્યક્તિ કોઈ પણ વસ્તુ સરળતાથી અને ટૂંકા સમયગાળામાં શીખી શકશે.

• અટેન્શન : 

  - જો લર્નર એ પોતાનું ધ્યાન સારી રીતે કેન્દ્રિત કરી શકે તો તે સારી રીતે શીખી શકે છે. જો શીખનાર વ્યક્તિએ બરોબર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકતું નથી તો તે કોઈપણ વસ્તુ સરળતાથી શીખી શકતો નથી.

• મોટીવેશન : 

  - લર્નર ને કોઈપણ વસ્તુ સારી રીતે શીખવા માટે મોટીવેશન એ અગત્યનું છે. કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટેનું મોટીવેશન સતત મળતું રહે તો તે સારી રીતે શીખી શકાય છે. જો લર્નરમાં મોટીવેશન ના હોય તો ગમે તેટલા પ્રયત્નો કરવા છતાં નિષ્ફળતા મળે છે.

• રેડીનેસ એન્ડ વિલ પાવર : 

  - સારા લર્નિંગ માટે લર્નરની રેડીનેસ એટલે કે તેની શીખવા માટેની તૈયારી ખૂબ જ મહત્વની હોય છે. જો તે શારીરિક અને માનસિક રીતે તૈયાર હશે તો તે કોઈ પણ વસ્તુ શીખવા માટે કેપેબલ હશે અને તે પોતાનો ઇન્ટ્રસ જાળવી શકશે. લર્નર માં રહેલ વિલ પાવર તેને મુશ્કેલીમાં પણ સફળતા અપાવશે.

• જનરલ હેલ્થ : 

   - લર્નિંગ માટે લર્નરની મેન્ટલ અને ફિઝિકલ હેલ્થ એ સારી હોવી ખૂબ જ અગત્યની છે. શીખનારની ફિઝિકલ હેલ્થ સારી હોય તો તે સારી રીતે શીખી શકે છે પરંતુ જો તેનામાં કોઈ ફિઝિકલ ડિફેક્ટ હોય જેવી કે લઘુદ્રષ્ટિની ખામી, ગુરુદ્રષ્ટિની ખામી વગેરે જેવી કન્ડિશન લર્નિંગ ની ક્રિયા ઉપર અસર કરે છે. ફિઝિકલ હેલ્થની સાથે સાથે મેન્ટલ હેલ્થ પણ લર્નિંગ ની ક્રિયા ઉપર અસર કરે છે. વ્યક્તિની એન્ઝાઈટી, સ્ટ્રેસ, ટેન્શન વગેરે શીખવાની ક્રિયાઓ પર અસર કરે છે.

• ફટીગ એન્ડ રેસ્ટ

  - જો કોઈ પણ વ્યક્તિ થાકેલ હશે અને તેમણે પૂરતો રેસ્ટ કરેલ નહિ હોય તો તે કોઈ પણ વસ્તુમાં ધ્યાન લગાવી શકશે નહીં અને સારી રીતે શીખી શકશે નહીં. આથી લર્નર માટે રેસ્ટ ખૂબ જ જરૂરી છે.

• એબિલિટી ઓફ ધ લર્નર :

   - જેમાં લર્નરની હોશિયારી, ક્રિએટિવિટી, એબિલિટી વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. જે લર્નિંગ માટે ઘણા મહત્વના છે.

• લેવલ ઓફ એસપીરેશન એન્ડ અચીવમેન્ટ : 

  - જો લર્નરનું અચિવમેન્ટ લેવલ ઊંચું હોય તો તે સખત મહેનત કરે છે અને વધારે મેળવે છે. આ સાથે અચિવમેન્ટ લેવલ એ વ્યક્તિની એબિલિટી ઉપર પણ આધાર રાખે છે.

 2) Learning material : 
      (લર્નિંગ મટીરીયલ) 

   - લર્નિંગ માટે લર્નિંગ મટીરીયલ નો નેચર ખુબ જ મહત્વનો હોય છે. જો લર્નિંગ મટીરીયલ લર્નર બરાબર રીતે સમજી શકે અને પોતાનું ઇન્ટરસ્ટ જાળવી શકે તે પ્રકારનું હોય તો લર્નર એ સારી રીતે શીખી શકે છે. પરંતુ જો લર્નિંગ મટીરીયલ એ કોમ્પ્લેક્સ હોય અને તેના ઇન્ટરસ્ટ વગરનું હોય તો લર્નિંગ સારી રીતે શીખી શકાતું નથી.

 3) Learning method : 
      (લર્નિંગ મેથડ)

   સારી રીતે શીખવા માટે શીખવાની ક્રિયામાં વપરાતી મેથડ ઘણી મહત્વની છે. જો આ મેથડ લર્નરને અનુકૂળ હોય અને તેનો ઇન્ટરસ્ટ જળવાઈ તે મુજબની હોય તો લર્નિંગ સારી રીતે થઈ શકે છે.

  • ડેફિનેટ ગોલ : 

    - સારા લર્નિંગ માટે અને સતત મોટીવેશન મળી રહે એ માટે ગોલ ક્લિયર હોવો જોઈએ જેના લીધે લર્નિંગ સરળતા થી થઈ શકે.

• એક્સરસાઇઝ એન્ડ રીપીટેશન : 

   - કોઈપણ નવી વસ્તુ શીખવા માટે વારંવાર તે વસ્તુનું રિપીટેશન કરવું અને તે વસ્તુની પ્રેક્ટિસ કરવી ખૂબ જ જરૂરી હોય છે. કોઈપણ કોમ્પ્લેક્સ અને ડિફિકલ્ટ મટીરીયલ પણ વારંવાર એક્સરસાઇઝ અને રીપીટેશન ના કારણે સારી રીતે સમજી અને શીખી શકાય છે.

• પાર્ટ્સ લર્નિંગ :

   - જો કોઈપણ લર્નિંગ મટીરીયલ લાંબુ હોય તો તેને અલગ અલગ પાર્ટ્સમાં વેચીને શીખવાથી લર્નિંગ સરળ બની જાય છે.

• રીવોર્ડ એન્ડ પનિશમેન્ટ : - લર્નિંગ માટે રીવોર્ડ અને પનિશમેન્ટ ખૂબ જ અસર કરે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ સારું શીખે તો તેને રીવોર્ડ દ્વારા એપ્રિસિયેટ કરવામાં આવે છે. પરંતુ જો કોઈ વ્યક્તિ ખરાબ શીખતું હોય તો તેને પનિશમેન્ટ આપવામાં આવે છે.

 • રીઝલ્ટ એઝ અ ફીડબેક : 

   - થોડા થોડા સમયે રિઝલ્ટ તથા રીવ્યુ અને ફીડબેક લેવાથી લર્નિંગ ઇમ્પ્રુવ થાય છે.

• ગુડ ફિઝિકલ એટમોસ્ફિયર : 

   - પૂરતી લાઈટ અને વેન્ટિલેશન, શાંત અને ચોખ્ખી જગ્યા, રૂમનું યોગ્ય તાપમાન તથા જરૂરી ફર્નિચર વગેરે લર્નિંગ પ્રોસેસમાં અસર કરે છે.

• ઓવર લર્નિંગ : 

   - સંશોધનો દ્વારા સાબિત થયેલું છે કે ઓવર લર્નિંગ ને કારણે મેમરી વધે છે અને વધારે સારી રીતે લર્નિંગ કરી શકાય છે.
    - લો ઓફ મલ્ટીપલ રિસ્પોન્સ પ્રમાણે કોઈપણ નવી સિચ્યુએશન પ્રત્યે વ્યક્તિના રિસ્પોન્સ પર તે વ્યક્તિએ કરેલા ઘણા બધા પ્રયત્નો અસર કરે છે અને તે ઘણા બધા પ્રયત્નોમાંથી છેલ્લે કોઈ પણ એક સાચો રિસ્પોન્સ જોવા મળે છે.
Type of learning : 
 (ટાઈપ ઓફ લર્નિંગ) 

• Motor learning : 
  (મોટર લર્નિંગ)

  - આપણા જીવનમાં રોજબરોજ કરવામાં આવતી મોટાભાગની ક્રિયાઓને મોટર એક્ટિવિટી કહેવામાં આવે છે. વ્યક્તિ પોતાની જિંદગીમાં નિયમિતતા લાવીને કંઈક શીખે છે. ઉદાહરણ તરીકે વોકિંગ, ડ્રાઇવિંગ, રનિંગ, ક્લાઈમિંગ આ બધી એક્ટિવિટીમાં મસલ્સ નો ઉપયોગ થાય છે.

• Verbal learning : 
  (વર્બલ લર્નિંગ)

   - આ પ્રકારના લર્નિંગ માં ભાષાનો ઉપયોગ થાય છે. બોલવું, કોમ્યુનિકેશનના સાધનોનો ઉપયોગ કરવો, સાઇન, પિક્ચર, ફિગર, સાઉન્ડ વગેરેના માધ્યમથી આપણે આ પ્રકારનું લર્નિંગ કરી શકીએ છીએ.

• Concept learning : 
  (કોન્સેપ્ટ લર્નિંગ) 

   - આ પ્રકારના લર્નિંગ માં મગજનાં ખાસ પ્રકારના કાર્યોની જરૂર પડે છે. વિચારવું, ઈન્ટેલિજન્સ, રીઝનીંગ વગેરે આ પ્રકારના લર્નિંગ ના ઉદાહરણ છે. આ પ્રકારનું લર્નિંગ આપણે નાનપણથી શીખીએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે આપણે કૂતરો જોઈએ છીએ અને કૂતરો શબ્દ સમજીએ છીએ. એટલે આપણે સમજીએ છીએ કે કૂતરો એ કોઈ પર્ટિક્યુલર પ્રાણીનું નામ છે. આ પ્રકારનું લર્નિંગ એ કોઈ વસ્તુને આઈડેન્ટિફાઈ કરવા માટે ઉપયોગી છે.

• Discrinination learning :
  (ડીસ્ક્રીમિનેશન લર્નિંગ)

   - સ્ટીમયુલાઈ અને સ્ટીમ્યુલાઈ પ્રત્યેના એપ્રોપ્રિએટ રિસ્પોન્સ વચ્ચેના ડિફરન્સને ડીસ્ક્રીમિનેશન લર્નિંગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે જુદા જુદા વાહનોના અવાજો જેમ કે બસ, કાર, એમ્બ્યુલન્સ

• Learning of principle : 
  (લર્નિંગ ઓફ પ્રિન્સિપલ)

    - શીખનાર વ્યક્તિએ વિજ્ઞાનના જુદા જુદા સિદ્ધાંતો, ભાષાને અનુરૂપ ગ્રામર વગેરેના માધ્યમથી શીખે છે. આ દરેક નો ઉપયોગ કરી વ્યક્તિ પોતાનું કાર્ય સરળ બનાવે છે.

• Problem solving : 
  (પ્રોબ્લેમ સોલ્વિંગ)

   - આ એક હાઈ લેવલનું લર્નિંગ છે. જેને શીખવા માટે કોગ્નિટિવ એબિલિટી ની જરૂર પડે છે. જેવી કે થીંકીંગ, રીજનિંગ, ઓબ્ઝર્વેશન, ઈમેજીનેશન વગેરે ઘણું જ ઉપયોગી છે. જે લોકોને પોતાના પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.

• Attitude learning : 
  (એટીટ્યુડ લર્નિંગ)

   - એટીટ્યુડ આપણા બિહેવિયર ઉપર સીધી અસર કરે છે. આપણે બાળપણથી જ લોકો તરફનું એટીટ્યુડ કેળવીએ છીએ. આપણું બિહેવિયર નેગેટિવ અથવા પોઝિટિવ હોઈ શકે જે આપણા એટીટ્યુડ પર આધાર રાખે છે. ઉદાહરણ તરીકે નર્સ નું તેના પ્રોફેસન અને પેશન્ટ પ્રત્યેનું એટીટ્યુડ.
Factor affecting learning :
 (ફેક્ટર અફેક્ટિંગ લર્નિંગ)

  - સફળતાપૂર્વકનું લર્નિંગ ત્રણ એલિમેન્ટ પર આધાર રાખે છે : 
     
     1) Learner
     2) Learning material
     3) Learning method

 1) Learner :
      (લર્નર)

   - કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટે કે લર્ન કરવા માટે લર્નર એટલે કે શીખનાર વ્યક્તિ એ ખૂબ જ મહત્વનું પરિબળ છે. લર્નર વિના લર્નિંગ થઈ શકતું નથી. લર્નર સાથે નીચે મુજબના પરિબળો જોડાયેલા હોય છે જે લર્નિંગ ને મુખ્યત્વે અસર કરે છે.

  • એજ : 
 
  - એજ એ લર્નર ને અસર કરતું મુખ્ય પરિબળ છે. એજ એ લર્નિંગ ની કેપેસિટી પર અસર કરતું મુખ્ય પરિબળ છે. બાળકો ની ઉંમર એડલ્ટ ની સરખામણીમાં નાની હોવાને કારણે તે કોઈપણ વસ્તુ સરળતાથી શીખી શકતા નથી.

• ઇન્ટેલિજન્સ : 

   - ઈન્ટેલિજન્સી એ લર્નિંગ ને મુખ્યત્વે અસર કરે છે. જે વ્યક્તિની ઇન્ટેલિજન્સી લેવલ સારું હશે તે વ્યક્તિ કોઈ પણ વસ્તુ સરળતાથી અને ટૂંકા સમયગાળામાં શીખી શકશે.

• અટેન્શન : 

  - જો લર્નર એ પોતાનું ધ્યાન સારી રીતે કેન્દ્રિત કરી શકે તો તે સારી રીતે શીખી શકે છે. જો શીખનાર વ્યક્તિએ બરોબર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકતું નથી તો તે કોઈપણ વસ્તુ સરળતાથી શીખી શકતો નથી.

• મોટીવેશન : 

  - લર્નર ને કોઈપણ વસ્તુ સારી રીતે શીખવા માટે મોટીવેશન એ અગત્યનું છે. કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટેનું મોટીવેશન સતત મળતું રહે તો તે સારી રીતે શીખી શકાય છે. જો લર્નરમાં મોટીવેશન ના હોય તો ગમે તેટલા પ્રયત્નો કરવા છતાં નિષ્ફળતા મળે છે.

• રેડીનેસ એન્ડ વિલ પાવર : 

  - સારા લર્નિંગ માટે લર્નરની રેડીનેસ એટલે કે તેની શીખવા માટેની તૈયારી ખૂબ જ મહત્વની હોય છે. જો તે શારીરિક અને માનસિક રીતે તૈયાર હશે તો તે કોઈ પણ વસ્તુ શીખવા માટે કેપેબલ હશે અને તે પોતાનો ઇન્ટ્રસ જાળવી શકશે. લર્નર માં રહેલ વિલ પાવર તેને મુશ્કેલીમાં પણ સફળતા અપાવશે.

• જનરલ હેલ્થ : 

   - લર્નિંગ માટે લર્નરની મેન્ટલ અને ફિઝિકલ હેલ્થ એ સારી હોવી ખૂબ જ અગત્યની છે. શીખનારની ફિઝિકલ હેલ્થ સારી હોય તો તે સારી રીતે શીખી શકે છે પરંતુ જો તેનામાં કોઈ ફિઝિકલ ડિફેક્ટ હોય જેવી કે લઘુદ્રષ્ટિની ખામી, ગુરુદ્રષ્ટિની ખામી વગેરે જેવી કન્ડિશન લર્નિંગ ની ક્રિયા ઉપર અસર કરે છે. ફિઝિકલ હેલ્થની સાથે સાથે મેન્ટલ હેલ્થ પણ લર્નિંગ ની ક્રિયા ઉપર અસર કરે છે. વ્યક્તિની એન્ઝાઈટી, સ્ટ્રેસ, ટેન્શન વગેરે શીખવાની ક્રિયાઓ પર અસર કરે છે.

• ફટીગ એન્ડ રેસ્ટ

  - જો કોઈ પણ વ્યક્તિ થાકેલ હશે અને તેમણે પૂરતો રેસ્ટ કરેલ નહિ હોય તો તે કોઈ પણ વસ્તુમાં ધ્યાન લગાવી શકશે નહીં અને સારી રીતે શીખી શકશે નહીં. આથી લર્નર માટે રેસ્ટ ખૂબ જ જરૂરી છે.

• એબિલિટી ઓફ ધ લર્નર :

   - જેમાં લર્નરની હોશિયારી, ક્રિએટિવિટી, એબિલિટી વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. જે લર્નિંગ માટે ઘણા મહત્વના છે.

• લેવલ ઓફ એસપીરેશન એન્ડ અચીવમેન્ટ : 

  - જો લર્નરનું અચિવમેન્ટ લેવલ ઊંચું હોય તો તે સખત મહેનત કરે છે અને વધારે મેળવે છે. આ સાથે અચિવમેન્ટ લેવલ એ વ્યક્તિની એબિલિટી ઉપર પણ આધાર રાખે છે.

 2) Learning material : 
      (લર્નિંગ મટીરીયલ) 

   - લર્નિંગ માટે લર્નિંગ મટીરીયલ નો નેચર ખુબ જ મહત્વનો હોય છે. જો લર્નિંગ મટીરીયલ લર્નર બરાબર રીતે સમજી શકે અને પોતાનું ઇન્ટરસ્ટ જાળવી શકે તે પ્રકારનું હોય તો લર્નર એ સારી રીતે શીખી શકે છે. પરંતુ જો લર્નિંગ મટીરીયલ એ કોમ્પ્લેક્સ હોય અને તેના ઇન્ટરસ્ટ વગરનું હોય તો લર્નિંગ સારી રીતે શીખી શકાતું નથી.

 3) Learning method : 
      (લર્નિંગ મેથડ)

   સારી રીતે શીખવા માટે શીખવાની ક્રિયામાં વપરાતી મેથડ ઘણી મહત્વની છે. જો આ મેથડ લર્નરને અનુકૂળ હોય અને તેનો ઇન્ટરસ્ટ જળવાઈ તે મુજબની હોય તો લર્નિંગ સારી રીતે થઈ શકે છે.

  • ડેફિનેટ ગોલ : 

    - સારા લર્નિંગ માટે અને સતત મોટીવેશન મળી રહે એ માટે ગોલ ક્લિયર હોવો જોઈએ જેના લીધે લર્નિંગ સરળતા થી થઈ શકે.

• એક્સરસાઇઝ એન્ડ રીપીટેશન : 

   - કોઈપણ નવી વસ્તુ શીખવા માટે વારંવાર તે વસ્તુનું રિપીટેશન કરવું અને તે વસ્તુની પ્રેક્ટિસ કરવી ખૂબ જ જરૂરી હોય છે. કોઈપણ કોમ્પ્લેક્સ અને ડિફિકલ્ટ મટીરીયલ પણ વારંવાર એક્સરસાઇઝ અને રીપીટેશન ના કારણે સારી રીતે સમજી અને શીખી શકાય છે.

• પાર્ટ્સ લર્નિંગ :

   - જો કોઈપણ લર્નિંગ મટીરીયલ લાંબુ હોય તો તેને અલગ અલગ પાર્ટ્સમાં વેચીને શીખવાથી લર્નિંગ સરળ બની જાય છે.

• રીવોર્ડ એન્ડ પનિશમેન્ટ : - લર્નિંગ માટે રીવોર્ડ અને પનિશમેન્ટ ખૂબ જ અસર કરે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ સારું શીખે તો તેને રીવોર્ડ દ્વારા એપ્રિસિયેટ કરવામાં આવે છે. પરંતુ જો કોઈ વ્યક્તિ ખરાબ શીખતું હોય તો તેને પનિશમેન્ટ આપવામાં આવે છે.

 • રીઝલ્ટ એઝ અ ફીડબેક : 

   - થોડા થોડા સમયે રિઝલ્ટ તથા રીવ્યુ અને ફીડબેક લેવાથી લર્નિંગ ઇમ્પ્રુવ થાય છે.

• ગુડ ફિઝિકલ એટમોસ્ફિયર : 

   - પૂરતી લાઈટ અને વેન્ટિલેશન, શાંત અને ચોખ્ખી જગ્યા, રૂમનું યોગ્ય તાપમાન તથા જરૂરી ફર્નિચર વગેરે લર્નિંગ પ્રોસેસમાં અસર કરે છે.

• ઓવર લર્નિંગ : 

   - સંશોધનો દ્વારા સાબિત થયેલું છે કે ઓવર લર્નિંગ ને કારણે મેમરી વધે છે અને વધારે સારી રીતે લર્નિંગ કરી શકાય છે.
[10:04 am, 03/11/2023] Team Juhi Sachdev: Theory of learning : 
 (થીયરી ઓફ લર્નિંગ)

- સાયકોલોજિસ્ટ દ્વારા જણાવવાનો પ્રયત્ન કરેલ છે કે લોકો કેવી રીતે શીખે છે અને શા માટે શીખે છે. આ માટે તેઓએ પ્રાણીઓ અને બાળકો પર ઘણા પ્રયોગો કરેલ છે અને તેમના આધારે તેઓએ નક્કી કરેલ છે કે પ્રાણી અથવા વ્યક્તિ અમુક પદ્ધતિ દ્વારા શીખે છે જેને થીયરી ઓફ લર્નિંગ કહેવામાં આવે છે.

ઘણી બુકમાં આ થિયરીને લર્નિંગના પ્રકાર તરીકે ગણવામાં આવે છે. લર્નિંગ શબ્દ એ વ્યાપક શબ્દ છે. જે એક્ટિવિટીની વિશાળ શ્રેણીની આવરી લે છે જેને મર્યાદિત માળખામાં સમજાવી શકાતી નથી.


Theory of learning : 

1) Trial & error learning theory 
2) Theory of conditioned reflex 
   - classical conditioning
   -  operant conditioning 
3) Cognitive theory of learning 
   - insight theory
   - sign theory
4) Social learning theory
5) Transfer learning theory
[10:04 am, 03/11/2023] Team Juhi Sachdev: 1) Trial & error learning theory : 
     (ટ્રાયલ એન્ડ એરર લર્નિંગ થીયરી) 

 - અમેરિકન સાયકોલોજીસ્ટ એડવર્ડ થોર્ન્ડાઇક દ્વારા પહેલી વખત લર્નિંગ માટેની સાયન્ટિફિક સ્ટડી કરવામાં આવી હતી.

 - એડવર્ડ થોર્ન્ડાઇક ને એજ્યુકેશનલ સાયકોલોજીના ફાધર કહેવામાં આવે છે.

 - આ થિયરી થોર્ન્ડાઇક દ્વારા આપવામાં આવેલી છે. તે જણાવે છે કે વ્યક્તિ અથવા પ્રાણી ટ્રાયલ અને એરર પદ્ધતિથી શીખે છે. તેના મતે લર્નિંગ એ ગ્રેજ્યુઅલ પ્રોસેસ છે. આ થિયરી પ્રમાણે વારંવાર ની ટ્રાયલ એરર નું પ્રમાણ ઘટાડે છે. આ માટે તેમણે પ્રાણીઓ ઉપર ઘણા એક્સપેરિમેન્ટ કર્યા.

# Experiment : 

 - તેમણે એક ભૂખી બિલાડીને પઝલ બોક્ષની અંદર મૂકી દીધી. તેમણે પઝલ બોક્સની બહાર થોડા અંતરે એક ફૂડનો ટુકડો રાખી દીધો . આથી જો બિલાડીને ફૂડ સુધી પહોંચવું હોય તો તેણે તે પઝલ બોક્સ નો દરવાજો ખોલીને જવું પડે.

  - જો બિલાડી એ પઝલ બોક્સમાં આવેલ લુપ ઓફ કોડને ખેંચીને લીવરને દબાવે તો દરવાજો ખુલી જાય.

  - બિલાડીએ દરવાજો ખોલવા માટે ઘણીવાર સુધી અનનેસેસરી મુવમેન્ટ કરી પરંતુ દરવાજો ખુલ્યો નહીં. આવી રીતે બિલાડીએ ઘણીવાર સુધી સતત ટ્રાય કર્યા પછી તેનાથી અજાણતા લુપ ખેંચાઈ જાય છે અને દરવાજો ખુલી જાય છે. આમ બિલાડીએ ફૂડ સુધી પહોંચી જાય છે.

  - આ રીતે ઘણી બધી ટ્રાય કર્યા પછી બિલાડી શીખી જાય છે કે લીવરને સીધું કરી ને દબાવવાથી દરવાજો ખુલી જાય છે અને તે ફૂડ સુધી પહોંચી શકે છે.

  - ખોરાક સુધી પહોંચવા માટે પહેલેથી લઈને છેલ્લી ટ્રાઈના સમયમાં અને અનનેસેસરી મોમેન્ટમાં ધીમે ધીમે ઘટાડો જોવા મળે છે. આમ બિલાડી એ ટ્રાયલ અને એરર દ્વારા શીખે છે.

  - થોર્ન્ડાઇક મત મુજબ વારંવાર ના પ્રયત્નોથી ભૂલ નું પ્રમાણ ઘટાડી શકાય છે. આ ક્રિયાઓ દ્વારા પ્રાણી શીખે છે.

  - આપણે પણ આ મેથડ દ્વારા સ્વિમિંગ, સાયક્લિંગ વગેરે શીખીએ છીએ. બાળક પણ ચાલવું, બેસવું, દોડવું વગેરે આ મેથડ દ્વારા શીખે છે. પરંતુ આ મેથડથી વધારે પ્રમાણમાં ટાઈમ નો બગાડ થાય છે.

# ટ્રાયલ અને એરર મેથડ નો ઉપયોગ નીચે મુજબ કરી શકાય.

  - જો લર્નર એ કમ્પ્લીટલી મોટીવેટ હોય અને તેનો ગુલ ક્લિયર હોય ત્યારે.
(અહીં બિલાડી એ મોટીવ અને ફૂડ એ ગોલ છે.)

  - જ્યારે પરસેપ્શન અને બીજી લર્નિંગ એક્ટિવિટી સફિસિયન્ટ ન હોય ત્યારે.

  - જ્યારે લર્નર એ પરસેપ્શન, અન્ડરસ્ટેન્ડિંગ,ઈન્ટેલિજન્સ દ્વારા પ્રોબ્લેમનું સોલ્યુશન મેળવવામાં ફેલ જાય ત્યારે .
2) Theory of conditioned reflex / learning by conditioning : 
 (થીયરી ઓફ કંડીશન રિફ્લેક્સ)

- કન્ડિશનિંગ એટલે નવી પરિસ્થિતિને અપનાવી લેવી અથવા તે નવી સિચ્યુએશનમાં એડજસ્ટ કરવું.

 - કન્ડિશનિંગના બે ટાઈપ છે : 
    • classical conditioning
    • operant conditioning


 • Classical conditioning : 
  (ક્લાસિકલ કન્ડિશનીંગ)

  - રશિયન ફિઝિયોલોજીસ્ટ ઇવાન પાવલોવ દ્વારા આ મેથડ શોધવામાં આવી હતી. આ મેથડની શોધ માટે 1904 માં તેમને નોબલ પ્રાઈઝ મળ્યું હતું.

  - ક્લાસિકલ કન્ડિશનિંગ ને કોઈ પણ સ્ટીમ્યુલેશન પ્રત્યેના રિસ્પોન્ડની થિયરી કહે છે.

  - ઈવાન પાવલોવ દ્વારા કુતરા પર એક્સપેરિમેન્ટ કરવામાં આવ્યો હતો.

  - પાવલોના પ્રયોગ પ્રમાણે કુતરાઓમાં થતું સલાઈવેશન માપવા માટે તેમણે એક કેપ્સ્યુલ લગાવી. જે સલાઈવેસન નો સ્લો માપી હતી.
- જ્યારે કૂતરાને મીટ પાવડર આપવામાં આવતો ત્યારે તેની સાથે સાથે બેલ વાગે તેવું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું અને તેની સાથે સાથે ટાઈમ પણ નોંધવામાં આવતો હતો.

  - પાવલોવ એ કૂતરાને ટ્રેન કર્યો હતો. જ્યારે બેલ વાગે પછી તરત જ તેને ફૂડ આપવામાં આવતું હતું.બેલ ના અવાજ પછી તરત જ ફૂડ આપવાની ક્રિયા તેણે થોડો સમય ચાલુ રાખી.

  - આ ટ્રેનિંગ દરમિયાન તેણે સલાઈવેશનનું મેઝરમેન્ટ કર્યું. એ માટે તેમણે બેલ વગાડ્યો અને સલાઈવેસન નો ફ્લો માપિયો.

  - તેમણે નોંધ્યું કે બેલ વગાડવાના અવાજથી કુતરાના સલાઈવેસન માં વધારો થતો જોવા મળ્યો.

  - તેમણે ઘણો સમય બેલ અને ફૂડ બંને સાથે પીરસિયા.પછીથી તેમણે ખાલી બેલના સાઉન્ડ ની મદદથી સલાઈવેસન નો માપ્યો.

  - તેમણે નોંધ્યું કે કુતરામાં ટ્રેનિંગ પછી માત્ર બેલ વગાડવાથી પણ સલાઈવેશનમાં વધારો જોવા મળે છે. આ એક કન્ડિશનિંગ રિસ્પોન્સ છે.

  - આ થિયરી બતાવે છે કે બેલ જેવું સામાન્ય ઓબ્જેક્ટ ને પણ મીટ પાવડર સાથે જોડવામાં આવે તો બેલ સાઉન્ડની કેપેસિટી પણ સલાઈવેશન ઉત્પન્ન કરવા માટે મીટ જેટલી જ થઈ જાય છે.

  - થીયરી બતાવે છે કે કન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન જ્યારે અનકન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન સાથે જોડાય છે ત્યારે કન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન પણ અનકન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન જેટલું જ અસરકારક સાબિત થાય છે.

  - આ થિયરી મુજબ આ બંને કન્ડિશનનું જોડાણ બ્રેનમાં હોય છે. બ્રેઇન બંને કન્ડિશન અને અનકન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન એમ બંને વખતે સરખું કાર્ય કરે છે. જેના પરિણામે અનકન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન ઓટોમેટીકલી રિસ્પોન્સ આપે છે.

  - માનવીઓ અને પ્રાણીઓ નીચે મુજબના એરિયામાં ક્લાસિકલ કન્ડિશનના સિદ્ધાંતોનો નીચે મુજબ ઉપયોગ કરે છે.

   ~ આ ક્લાસિકલ કન્ડિશનના સિદ્ધાંતનો ઉપયોગ કરીને વ્યક્તિમાં ગુડ હેબિટ ડેવલપ કરી શકાય છે.

   ~ આ પ્રિન્સિપાલ નો ઉપયોગ કરીને કોઈ પણ બેડ હેબિટને છોડી શકાય છે તેમજ પરિસ્થિતિથી લાગતા ડર ને દુર કરી શકાય છે.

   ~ પ્રાણીઓને ટ્રેનિંગ આપવા માટે પણ આ સિદ્ધાંતોનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.

   ~ અમુક સાયકો થેરાપી માટે પણ આ સિદ્ધાંતોનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. વ્યક્તિના બિહેવિયર અને એટીટ્યુડ ને ચેન્જ કરવા માટે ઉપયોગી છે.

• Operant conditioning : 
  (ઓપરન્ટ કન્ડિશનિંગ)

  - કન્ડિશનિંગ લર્નિંગ માટેની આ બીજી મેથડ છે જે અમેરિકન સાયકોલોજીસ્ટ બીએફ સ્કીનર દ્વારા વિકસાવવામાં આવી હતી.

  - આ મેથડને ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ કન્ડિશનિંગ પણ કહેવામાં આવે છે.

  - આ મેથડ લો ઓફ ઇફેક્ટના સિદ્ધાંતો ઉપર કામ કરે છે અને રેઈન ફોર્સ ના બેઝ ઉપર આધારિત છે.

  - સ્કીનર એ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ કન્ડિશનિંગ ને વધારે જાણીતી બનાવી. આ માટે તેમણે કબુતર ઉંદર અને માનવી ઉપર પણ પ્રયોગ કરેલ છે.

  - સ્કીનર એ ઉંદરને ગ્લાસના બોક્સ અંદર મૂક્યો. આ બોક્સ ને સ્કીનર બોક્સ કહેવામાં આવે છે.

  - સ્કીનર બોક્સ એ ગ્લાસનું બનાવેલું નાનું ચેમ્બર છે. જેમાં સ્પીકર, સિગ્નલ લાઇટ, લીવર, ફૂડ ડિસ્પેન્સર , જેમાં ડિસ્પેન્સર પેલેટ અને ઈલેક્ટ્રીક ગ્રીડ ફ્લોર દ્વારા શોક ઉત્પન્ન થતો હતો.

  - સ્કીનર બોક્સમાં મૂકવામાં આવેલા ઉંદર એ બોક્સમાં ફ્રીલી ફરી શકતો હતો. ઉંદર દ્વારા બોક્ષમાં રહેલું લીવર અજાણતા દબાઈ જાય છે ત્યારે બોક્સની બહાર રહેલું ફૂડ એ બોક્સની અંદર પડે છે. આવી રીતે ઉંદરની એક્સપેરિમેન્ટના આધારે જાણવા મળ્યું કે જ્યારે લીવરને દબાવવામાં આવે ત્યારે તેની બદલામાં તેને ફૂડ મળે છે. અહીં ફૂડ એ સ્ટીમ્યુલેશન છે.

  - ઉંદર દ્વારા વારંવાર નોટીલી લીવરને દબાવવામાં આવતું હતું અને દરેક વખતે તેને ફૂડ મળતું હતું. જેથી ઉંદર ધીરે ધીરે લર્ન કરે છે. અહીં ઉંદર દ્વારા લીવર દબાવવાથી ફૂડ મળે છે તે રેઇન ફોર્સમેન્ટ છે. ઉંદર શીખી જાય છે કે લીવર દબાવવાથી ફૂડ મળે છે જેથી તે વારંવાર લીવર દબાવે છે.

  - આપણા રોજબરોજના જીવનમાં પ્રાણીઓ અને માનવીઓ આ મેથડથી શીખે છે.

  - અહીં રેઇન ફોર્સમેન્ટ એ મોટીવેશન ફેક્ટર છે. આ ક્રિયા પ્રાણીને વારંવાર કરવા માટે પ્રેરે છે.
 
  - સ્કીનર દ્વારા નોંધવામાં આવ્યું કે જો આપણે કોઈ એક્ટિવિટી માટે રીવોડ આપીએ તો તે વારંવાર રીપીટ થાય છે.

  - ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ કન્ડિશનિંગ આપણી ઘણી બધી ક્રિયાઓ સાથે સંકળાયેલું છે. આમ આ પદ્ધતિનો ઘણો બધો એસ્પેક્ટ રેઈન ફોર્સમેન્ટ છે.

   - જેમાં પોઝિટિવ રેઇન ફોર્સમેન્ટ રિવોલ્વ્ડ ટ્રેનિંગ માટે ઉપયોગી છે. અને નેગેટિવ રેઈન ફોર્સમેન્ટ જેમકે પનિશમેન્ટ એ ન ગમતું બીહેવિયર અટકાવવા માટે ઉપયોગી છે.

  - આ મેથડ મોડીફીકેશન માટે ઘણી ઉપયોગી છે આ ઉપરાંત મેન્ટલી રિટાર્ડેડ પર્સન અને ફોબિયા અને ડ્રગ એડિક્સની સારવારમાં ઉપયોગી છે.

# Reinforce : 
   (રેઇન ફોર્સ)

    - રેઇન ફોર્સ એ કોઈપણ ઇવેન્ટ છે જે બિહેવિયર ને મજબૂત બનાવે છે અને તેમાં વધારો કરે છે. રેઇન ફોર્સના બે ટાઈપ છે :

    1) positive reinforce
    2) negative reinforce

1) Positive reinforce : 
    (પોઝિટિવ રેઇનફોર્સ)

    - પોઝિટિવ રેઇનફોર્સ માં ગમતી એક્ટિવિટી કે વર્તનને એપ્રિસિયેટ કરવા માટે ઇનામ કે ગિફ્ટ આપવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે જો બાળક ભણવામાં સારો નંબર લઈ આવે તો તેને ગિફ્ટ આપી એપ્રિસિયેટ કરવામાં આવે છે .

2) Negative reinforce : 
     (નેગેટીવ રેઇન ફોર્સ)

     - નેગેટિવ રેઇન ફોર્સને પનિશમેન્ટ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તેમાં ન ગમતી એક્ટિવિટી કે વર્તનને અટકાવવા માટે પનિશમેન્ટ નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જેમકે બાળકને મેનરમાં રહેવા માટે પનિશમેન્ટ આપવી.

ઓપરન્ટ કન્ડિશનિંગ ઉપયોગો નીચે મુજબ છે : 

# Shaping : 

    - વ્યક્તિને તેની ઈચ્છા મુજબ તેને શીખવાની તક આપવી. જેમાં તેને સ્ટેપ બાય સ્ટેપ શીખવવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિમાં વ્યક્તિ એક સ્ટેપ શીખી જાય પછીથી બીજું સ્ટેપ શીખવવામાં આવે છે.

    - ન ગમતા વર્તનને શેપિંગ ની મદદથી યોગ્ય રીતે બિહેવિયર કરતું કરી શકાય છે. અહીં શીખવાની ક્રિયા વ્યક્તિની ઈચ્છા મુજબની હોય છે. બાળક જ્યારે પ્રથમ બોલતા શીખે ત્યારે પ્રથમ માં શબ્દ બોલે છે. પછીથી ધીરે ધીરે મામા,  કાકા બોલતા શીખે છે.

# Behaviour modification :

   - ઓપરન્ટ  કન્ડિશનિંગ એ પેશન્ટના ટ્રીટમેન્ટ માટે વાપરવામાં આવે છે. જેને બિહેવિયર મોડીફીકેશન થેરાપી કહેવામાં આવે છે.

  - આ પદ્ધતિમાં બિહેવિયર પ્રોબ્લેમ વાળા વ્યક્તિને સમાજે સ્વીકારેલ હોય અને સમાજ દ્વારા માન્ય હોય તેવું બિહેવિયર શીખવવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિની મદદથી વ્યક્તિને થોડા પ્રયત્નોથી શીખવી શકાય છે.

  - મોટા ભાગે મેન્ટલી રિટાર્ડેડ બાળકોને તેમની જીવન જરૂરી ક્રિયાઓ આ મેથડ દ્વારા સહેલાઈથી શીખવી શકાય છે. જેમાં મોટાભાગે યોગ્ય રીતે કપડા પહેરવા, ખાવા પીવા માટે યોગ્ય ટેવ અને ટોયલેટ ટ્રેનિંગ સમાવેશ થાય છે.

  - આ ઉપરાંત આ પદ્ધતિની મદદથી ફોબિયા, ડ્રગ એબ્યુઝ અને આલ્કોહોલિક પેશન્ટની પણ સારવાર આપી શકાય છે. આવા પેશન્ટને સાઇકો થેરાપી અને બીહેવીયર મોડીફીકેશન થેરાપીની મદદથી યોગ્ય ટ્રીટમેન્ટ આપી શકાય છે.
3) Cognitive theory of learning : 
   (કોગ્નિટિવ થીયરી ઓફ લર્નિંગ)

   - પરસેપ્શન, નોલેજ અને કોગ્નિટિવ પ્રોસેસ એ લર્નિંગ માં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.

  - કોગ્નિટિવ થીયરી પ્રમાણે સ્ટીમ્યુલેશન અને રિસ્પોન્સ માત્ર લર્નિંગ સાથે સંકળાયેલા નથી પરંતુ મેમરીમાં રહેલું કોગ્નિટિવ સ્ટ્રક્ચર લર્નિંગ માટે યોગ્ય જરૂરી માહિતી પૂરી પાડે છે. કોગ્નિટિવ થીયરી માટે અન્ડરસ્ટેન્ડિંગ એ મહત્વનું છે.

કોગ્નિટિવ થીયરી બે પ્રકારની છે :
   • Insight theory of learning 
   • Sign theory of learning 


 • Insight theory of learning  : 
     (ઇનસાઇટ થીયરી ઓફ લર્નિંગ)
• Insight theory of learning  : 
     (ઇનસાઇટ થીયરી ઓફ લર્નિંગ)

  - કોહલર કે જેઓ જર્મન સાયકોલોજીસ્ટ હતા કે જેમણે inside લર્નિંગ થિયરી ના બેઝ ઉપર પ્રયોગ કર્યા.
 
  - આ પ્રયોગના આધારે તેમણે સાબિત કર્યું કે ટ્રાયલ અને એરરમાં ગયા વગર વ્યક્તિ કે પ્રાણી પોતાની આંતરસુજથી ઝડપથી શીખે છે. જેમાં મોટાભાગે પ્રોબ્લેમ સોલ્વિંગ, પઝલનું નિરાકરણ આ મેથડથી કરવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિ ની મદદથી સમયનો ખૂબ જ બચાવ થાય છે.

   - કોહલર એ આ પ્રયોગ ચિમ્પાન્જી ઉપર કર્યો હતો. જે ચિમ્પાન્જી નું નામ સુલતાન હતું.
 
  - તેમણે સુલતાનને પાંજરામાં પુર્યો અને પાંજરાથી થોડા અંતરે પાંજરા ની બહાર કેળા મૂકયા.

  - આ કેળા સુલતાન થી સહેલાઈથી પહોંચી શકાય તેમ ન હતા. પાંજરાની અંદર બે લાકડીઓ મૂકવામાં આવી. આ બંને લાકડીઓ એકબીજામાં ફીટ થઈને લાંબી થઇ શકતી હતી.

  - ભૂખ્યા સુલતાને પ્રથમ હાથ વડે કેળા સુધી પહોંચવા માટેનો પ્રયત્ન કર્યો. પરંતુ તે નિષ્ફળ જતા તેણે લાકડીના એક ટુકડા વડે કેળા સુતી પહોંચવાનો પ્રયત્ન કર્યો પરંતુ તે માટે ફેલ ગયો.

   - જેથી સુલતાન એ કેળા સુધી પહોંચવાનો પ્રયત્ન પડતો મૂકીને લાકડી વડે રમવાનું ચાલુ કર્યું. જેમાં એકાએક રમતી વખતે બંને લાકડીઓ એકબીજા સાથે ફીટ થઈ ગઈ અને લાકડી લાંબી બની ગઈ. જેની મદદથી સુલતાને તરત જ કેળા મેળવી લીધા અને ખાવાનું ચાલુ કરી દીધું.

   - લાંબી લાકડી વડે કેળા સુધી પહોંચવાનો વિચાર સુલતાનના મનમાં એકાએક આવ્યો. તેને inside કહેવાય.

  - આ માટે કોહલર એ ઘણા પ્રયોગો કર્યા. તેમણે નોંધ્યું કે પ્રાણીઓ અનુભવને આધારે શીખે છે નહીં કે માત્ર ટ્રાયલ અને એરર ને આધારે.

   - કોહલરના પ્રયોગોથી સાબિત થાય છે કે પ્રોબ્લેમ નું સોલ્યુશન ફક્ત ટ્રાયલ અને એરર થી જ શક્ય નથી પરંતુ પ્રોબ્લેમ નું સોલ્યુશન લાવવું એ અનુભવના આધારે પણ શીખવા મળે છે.

• Sign theory of learning 
  (સાઇન થીયરી ઓફ લર્નિંગ)

   - એડવર્ડ ટોલમેન દ્વારા સાઇન થીયરી ઓફ લર્નિંગ આપવામાં આવી હતી.

  - તેના મત મુજબ લર્નિંગ એ પ્રોસેસ છે જે કોગ્નિશન દ્વારા થાય છે. એટલે લર્નિંગ માટે સ્ટીમ્યુલેશન અથવા રેઈન ફોર્સની જરૂર પડતી નથી.

  - કોગ્નિશન માં નોલેજ, થીંકીંગ, પ્લાનિંગ, પર્પસ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

  - ટોલમેન દ્વારા કોગ્નિટિવ મેપ શબ્દ આપવામાં આવ્યો. એટલે કે વ્યક્તિએ પોતાના માઈન્ડ દ્વારા બનાવવામાં આવેલા નકશા મુજબ અમુક ચિહ્નો અને સંકેતોને ફોલો કરે છે અને છેવટે ગોલ સુધી પહોંચે છે.

  - લર્નર તેના એક્સપિરિયન્સ દ્વારા અમુક સંકેતો અને ચિન્હો ઓળખે છે અને ગોલ સુધી પહોંચે છે.
    - લો ઓફ મલ્ટીપલ રિસ્પોન્સ પ્રમાણે કોઈપણ નવી સિચ્યુએશન પ્રત્યે વ્યક્તિના રિસ્પોન્સ પર તે વ્યક્તિએ કરેલા ઘણા બધા પ્રયત્નો અસર કરે છે અને તે ઘણા બધા પ્રયત્નોમાંથી છેલ્લે કોઈ પણ એક સાચો રિસ્પોન્સ જોવા મળે છે.
Type of learning : 
 (ટાઈપ ઓફ લર્નિંગ) 

• Motor learning : 
  (મોટર લર્નિંગ)

  - આપણા જીવનમાં રોજબરોજ કરવામાં આવતી મોટાભાગની ક્રિયાઓને મોટર એક્ટિવિટી કહેવામાં આવે છે. વ્યક્તિ પોતાની જિંદગીમાં નિયમિતતા લાવીને કંઈક શીખે છે. ઉદાહરણ તરીકે વોકિંગ, ડ્રાઇવિંગ, રનિંગ, ક્લાઈમિંગ આ બધી એક્ટિવિટીમાં મસલ્સ નો ઉપયોગ થાય છે.

• Verbal learning : 
  (વર્બલ લર્નિંગ)

   - આ પ્રકારના લર્નિંગ માં ભાષાનો ઉપયોગ થાય છે. બોલવું, કોમ્યુનિકેશનના સાધનોનો ઉપયોગ કરવો, સાઇન, પિક્ચર, ફિગર, સાઉન્ડ વગેરેના માધ્યમથી આપણે આ પ્રકારનું લર્નિંગ કરી શકીએ છીએ.

• Concept learning : 
  (કોન્સેપ્ટ લર્નિંગ) 

   - આ પ્રકારના લર્નિંગ માં મગજનાં ખાસ પ્રકારના કાર્યોની જરૂર પડે છે. વિચારવું, ઈન્ટેલિજન્સ, રીઝનીંગ વગેરે આ પ્રકારના લર્નિંગ ના ઉદાહરણ છે. આ પ્રકારનું લર્નિંગ આપણે નાનપણથી શીખીએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે આપણે કૂતરો જોઈએ છીએ અને કૂતરો શબ્દ સમજીએ છીએ. એટલે આપણે સમજીએ છીએ કે કૂતરો એ કોઈ પર્ટિક્યુલર પ્રાણીનું નામ છે. આ પ્રકારનું લર્નિંગ એ કોઈ વસ્તુને આઈડેન્ટિફાઈ કરવા માટે ઉપયોગી છે.

• Discrinination learning :
  (ડીસ્ક્રીમિનેશન લર્નિંગ)

   - સ્ટીમયુલાઈ અને સ્ટીમ્યુલાઈ પ્રત્યેના એપ્રોપ્રિએટ રિસ્પોન્સ વચ્ચેના ડિફરન્સને ડીસ્ક્રીમિનેશન લર્નિંગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે જુદા જુદા વાહનોના અવાજો જેમ કે બસ, કાર, એમ્બ્યુલન્સ

• Learning of principle : 
  (લર્નિંગ ઓફ પ્રિન્સિપલ)

    - શીખનાર વ્યક્તિએ વિજ્ઞાનના જુદા જુદા સિદ્ધાંતો, ભાષાને અનુરૂપ ગ્રામર વગેરેના માધ્યમથી શીખે છે. આ દરેક નો ઉપયોગ કરી વ્યક્તિ પોતાનું કાર્ય સરળ બનાવે છે.

• Problem solving : 
  (પ્રોબ્લેમ સોલ્વિંગ)

   - આ એક હાઈ લેવલનું લર્નિંગ છે. જેને શીખવા માટે કોગ્નિટિવ એબિલિટી ની જરૂર પડે છે. જેવી કે થીંકીંગ, રીજનિંગ, ઓબ્ઝર્વેશન, ઈમેજીનેશન વગેરે ઘણું જ ઉપયોગી છે. જે લોકોને પોતાના પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.

• Attitude learning : 
  (એટીટ્યુડ લર્નિંગ)

   - એટીટ્યુડ આપણા બિહેવિયર ઉપર સીધી અસર કરે છે. આપણે બાળપણથી જ લોકો તરફનું એટીટ્યુડ કેળવીએ છીએ. આપણું બિહેવિયર નેગેટિવ અથવા પોઝિટિવ હોઈ શકે જે આપણા એટીટ્યુડ પર આધાર રાખે છે. ઉદાહરણ તરીકે નર્સ નું તેના પ્રોફેસન અને પેશન્ટ પ્રત્યેનું એટીટ્યુડ.
Factor affecting learning :
 (ફેક્ટર અફેક્ટિંગ લર્નિંગ)

  - સફળતાપૂર્વકનું લર્નિંગ ત્રણ એલિમેન્ટ પર આધાર રાખે છે : 
     
     1) Learner
     2) Learning material
     3) Learning method

 1) Learner :
      (લર્નર)

   - કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટે કે લર્ન કરવા માટે લર્નર એટલે કે શીખનાર વ્યક્તિ એ ખૂબ જ મહત્વનું પરિબળ છે. લર્નર વિના લર્નિંગ થઈ શકતું નથી. લર્નર સાથે નીચે મુજબના પરિબળો જોડાયેલા હોય છે જે લર્નિંગ ને મુખ્યત્વે અસર કરે છે.

  • એજ : 
 
  - એજ એ લર્નર ને અસર કરતું મુખ્ય પરિબળ છે. એજ એ લર્નિંગ ની કેપેસિટી પર અસર કરતું મુખ્ય પરિબળ છે. બાળકો ની ઉંમર એડલ્ટ ની સરખામણીમાં નાની હોવાને કારણે તે કોઈપણ વસ્તુ સરળતાથી શીખી શકતા નથી.

• ઇન્ટેલિજન્સ : 

   - ઈન્ટેલિજન્સી એ લર્નિંગ ને મુખ્યત્વે અસર કરે છે. જે વ્યક્તિની ઇન્ટેલિજન્સી લેવલ સારું હશે તે વ્યક્તિ કોઈ પણ વસ્તુ સરળતાથી અને ટૂંકા સમયગાળામાં શીખી શકશે.

• અટેન્શન : 

  - જો લર્નર એ પોતાનું ધ્યાન સારી રીતે કેન્દ્રિત કરી શકે તો તે સારી રીતે શીખી શકે છે. જો શીખનાર વ્યક્તિએ બરોબર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકતું નથી તો તે કોઈપણ વસ્તુ સરળતાથી શીખી શકતો નથી.

• મોટીવેશન : 

  - લર્નર ને કોઈપણ વસ્તુ સારી રીતે શીખવા માટે મોટીવેશન એ અગત્યનું છે. કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટેનું મોટીવેશન સતત મળતું રહે તો તે સારી રીતે શીખી શકાય છે. જો લર્નરમાં મોટીવેશન ના હોય તો ગમે તેટલા પ્રયત્નો કરવા છતાં નિષ્ફળતા મળે છે.

• રેડીનેસ એન્ડ વિલ પાવર : 

  - સારા લર્નિંગ માટે લર્નરની રેડીનેસ એટલે કે તેની શીખવા માટેની તૈયારી ખૂબ જ મહત્વની હોય છે. જો તે શારીરિક અને માનસિક રીતે તૈયાર હશે તો તે કોઈ પણ વસ્તુ શીખવા માટે કેપેબલ હશે અને તે પોતાનો ઇન્ટ્રસ જાળવી શકશે. લર્નર માં રહેલ વિલ પાવર તેને મુશ્કેલીમાં પણ સફળતા અપાવશે.

• જનરલ હેલ્થ : 

   - લર્નિંગ માટે લર્નરની મેન્ટલ અને ફિઝિકલ હેલ્થ એ સારી હોવી ખૂબ જ અગત્યની છે. શીખનારની ફિઝિકલ હેલ્થ સારી હોય તો તે સારી રીતે શીખી શકે છે પરંતુ જો તેનામાં કોઈ ફિઝિકલ ડિફેક્ટ હોય જેવી કે લઘુદ્રષ્ટિની ખામી, ગુરુદ્રષ્ટિની ખામી વગેરે જેવી કન્ડિશન લર્નિંગ ની ક્રિયા ઉપર અસર કરે છે. ફિઝિકલ હેલ્થની સાથે સાથે મેન્ટલ હેલ્થ પણ લર્નિંગ ની ક્રિયા ઉપર અસર કરે છે. વ્યક્તિની એન્ઝાઈટી, સ્ટ્રેસ, ટેન્શન વગેરે શીખવાની ક્રિયાઓ પર અસર કરે છે.

• ફટીગ એન્ડ રેસ્ટ

  - જો કોઈ પણ વ્યક્તિ થાકેલ હશે અને તેમણે પૂરતો રેસ્ટ કરેલ નહિ હોય તો તે કોઈ પણ વસ્તુમાં ધ્યાન લગાવી શકશે નહીં અને સારી રીતે શીખી શકશે નહીં. આથી લર્નર માટે રેસ્ટ ખૂબ જ જરૂરી છે.

• એબિલિટી ઓફ ધ લર્નર :

   - જેમાં લર્નરની હોશિયારી, ક્રિએટિવિટી, એબિલિટી વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. જે લર્નિંગ માટે ઘણા મહત્વના છે.

• લેવલ ઓફ એસપીરેશન એન્ડ અચીવમેન્ટ : 

  - જો લર્નરનું અચિવમેન્ટ લેવલ ઊંચું હોય તો તે સખત મહેનત કરે છે અને વધારે મેળવે છે. આ સાથે અચિવમેન્ટ લેવલ એ વ્યક્તિની એબિલિટી ઉપર પણ આધાર રાખે છે.

 2) Learning material : 
      (લર્નિંગ મટીરીયલ) 

   - લર્નિંગ માટે લર્નિંગ મટીરીયલ નો નેચર ખુબ જ મહત્વનો હોય છે. જો લર્નિંગ મટીરીયલ લર્નર બરાબર રીતે સમજી શકે અને પોતાનું ઇન્ટરસ્ટ જાળવી શકે તે પ્રકારનું હોય તો લર્નર એ સારી રીતે શીખી શકે છે. પરંતુ જો લર્નિંગ મટીરીયલ એ કોમ્પ્લેક્સ હોય અને તેના ઇન્ટરસ્ટ વગરનું હોય તો લર્નિંગ સારી રીતે શીખી શકાતું નથી.

 3) Learning method : 
      (લર્નિંગ મેથડ)

   સારી રીતે શીખવા માટે શીખવાની ક્રિયામાં વપરાતી મેથડ ઘણી મહત્વની છે. જો આ મેથડ લર્નરને અનુકૂળ હોય અને તેનો ઇન્ટરસ્ટ જળવાઈ તે મુજબની હોય તો લર્નિંગ સારી રીતે થઈ શકે છે.

  • ડેફિનેટ ગોલ : 

    - સારા લર્નિંગ માટે અને સતત મોટીવેશન મળી રહે એ માટે ગોલ ક્લિયર હોવો જોઈએ જેના લીધે લર્નિંગ સરળતા થી થઈ શકે.

• એક્સરસાઇઝ એન્ડ રીપીટેશન : 

   - કોઈપણ નવી વસ્તુ શીખવા માટે વારંવાર તે વસ્તુનું રિપીટેશન કરવું અને તે વસ્તુની પ્રેક્ટિસ કરવી ખૂબ જ જરૂરી હોય છે. કોઈપણ કોમ્પ્લેક્સ અને ડિફિકલ્ટ મટીરીયલ પણ વારંવાર એક્સરસાઇઝ અને રીપીટેશન ના કારણે સારી રીતે સમજી અને શીખી શકાય છે.

• પાર્ટ્સ લર્નિંગ :

   - જો કોઈપણ લર્નિંગ મટીરીયલ લાંબુ હોય તો તેને અલગ અલગ પાર્ટ્સમાં વેચીને શીખવાથી લર્નિંગ સરળ બની જાય છે.

• રીવોર્ડ એન્ડ પનિશમેન્ટ : - લર્નિંગ માટે રીવોર્ડ અને પનિશમેન્ટ ખૂબ જ અસર કરે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ સારું શીખે તો તેને રીવોર્ડ દ્વારા એપ્રિસિયેટ કરવામાં આવે છે. પરંતુ જો કોઈ વ્યક્તિ ખરાબ શીખતું હોય તો તેને પનિશમેન્ટ આપવામાં આવે છે.

 • રીઝલ્ટ એઝ અ ફીડબેક : 

   - થોડા થોડા સમયે રિઝલ્ટ તથા રીવ્યુ અને ફીડબેક લેવાથી લર્નિંગ ઇમ્પ્રુવ થાય છે.

• ગુડ ફિઝિકલ એટમોસ્ફિયર : 

   - પૂરતી લાઈટ અને વેન્ટિલેશન, શાંત અને ચોખ્ખી જગ્યા, રૂમનું યોગ્ય તાપમાન તથા જરૂરી ફર્નિચર વગેરે લર્નિંગ પ્રોસેસમાં અસર કરે છે.

• ઓવર લર્નિંગ : 

   - સંશોધનો દ્વારા સાબિત થયેલું છે કે ઓવર લર્નિંગ ને કારણે મેમરી વધે છે અને વધારે સારી રીતે લર્નિંગ કરી શકાય છે.
    - લો ઓફ મલ્ટીપલ રિસ્પોન્સ પ્રમાણે કોઈપણ નવી સિચ્યુએશન પ્રત્યે વ્યક્તિના રિસ્પોન્સ પર તે વ્યક્તિએ કરેલા ઘણા બધા પ્રયત્નો અસર કરે છે અને તે ઘણા બધા પ્રયત્નોમાંથી છેલ્લે કોઈ પણ એક સાચો રિસ્પોન્સ જોવા મળે છે.
Type of learning : 
 (ટાઈપ ઓફ લર્નિંગ) 

• Motor learning : 
  (મોટર લર્નિંગ)

  - આપણા જીવનમાં રોજબરોજ કરવામાં આવતી મોટાભાગની ક્રિયાઓને મોટર એક્ટિવિટી કહેવામાં આવે છે. વ્યક્તિ પોતાની જિંદગીમાં નિયમિતતા લાવીને કંઈક શીખે છે. ઉદાહરણ તરીકે વોકિંગ, ડ્રાઇવિંગ, રનિંગ, ક્લાઈમિંગ આ બધી એક્ટિવિટીમાં મસલ્સ નો ઉપયોગ થાય છે.

• Verbal learning : 
  (વર્બલ લર્નિંગ)

   - આ પ્રકારના લર્નિંગ માં ભાષાનો ઉપયોગ થાય છે. બોલવું, કોમ્યુનિકેશનના સાધનોનો ઉપયોગ કરવો, સાઇન, પિક્ચર, ફિગર, સાઉન્ડ વગેરેના માધ્યમથી આપણે આ પ્રકારનું લર્નિંગ કરી શકીએ છીએ.

• Concept learning : 
  (કોન્સેપ્ટ લર્નિંગ) 

   - આ પ્રકારના લર્નિંગ માં મગજનાં ખાસ પ્રકારના કાર્યોની જરૂર પડે છે. વિચારવું, ઈન્ટેલિજન્સ, રીઝનીંગ વગેરે આ પ્રકારના લર્નિંગ ના ઉદાહરણ છે. આ પ્રકારનું લર્નિંગ આપણે નાનપણથી શીખીએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે આપણે કૂતરો જોઈએ છીએ અને કૂતરો શબ્દ સમજીએ છીએ. એટલે આપણે સમજીએ છીએ કે કૂતરો એ કોઈ પર્ટિક્યુલર પ્રાણીનું નામ છે. આ પ્રકારનું લર્નિંગ એ કોઈ વસ્તુને આઈડેન્ટિફાઈ કરવા માટે ઉપયોગી છે.

• Discrinination learning :
  (ડીસ્ક્રીમિનેશન લર્નિંગ)

   - સ્ટીમયુલાઈ અને સ્ટીમ્યુલાઈ પ્રત્યેના એપ્રોપ્રિએટ રિસ્પોન્સ વચ્ચેના ડિફરન્સને ડીસ્ક્રીમિનેશન લર્નિંગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે જુદા જુદા વાહનોના અવાજો જેમ કે બસ, કાર, એમ્બ્યુલન્સ

• Learning of principle : 
  (લર્નિંગ ઓફ પ્રિન્સિપલ)

    - શીખનાર વ્યક્તિએ વિજ્ઞાનના જુદા જુદા સિદ્ધાંતો, ભાષાને અનુરૂપ ગ્રામર વગેરેના માધ્યમથી શીખે છે. આ દરેક નો ઉપયોગ કરી વ્યક્તિ પોતાનું કાર્ય સરળ બનાવે છે.

• Problem solving : 
  (પ્રોબ્લેમ સોલ્વિંગ)

   - આ એક હાઈ લેવલનું લર્નિંગ છે. જેને શીખવા માટે કોગ્નિટિવ એબિલિટી ની જરૂર પડે છે. જેવી કે થીંકીંગ, રીજનિંગ, ઓબ્ઝર્વેશન, ઈમેજીનેશન વગેરે ઘણું જ ઉપયોગી છે. જે લોકોને પોતાના પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.

• Attitude learning : 
  (એટીટ્યુડ લર્નિંગ)

   - એટીટ્યુડ આપણા બિહેવિયર ઉપર સીધી અસર કરે છે. આપણે બાળપણથી જ લોકો તરફનું એટીટ્યુડ કેળવીએ છીએ. આપણું બિહેવિયર નેગેટિવ અથવા પોઝિટિવ હોઈ શકે જે આપણા એટીટ્યુડ પર આધાર રાખે છે. ઉદાહરણ તરીકે નર્સ નું તેના પ્રોફેસન અને પેશન્ટ પ્રત્યેનું એટીટ્યુડ.
Factor affecting learning :
 (ફેક્ટર અફેક્ટિંગ લર્નિંગ)

  - સફળતાપૂર્વકનું લર્નિંગ ત્રણ એલિમેન્ટ પર આધાર રાખે છે : 
     
     1) Learner
     2) Learning material
     3) Learning method

 1) Learner :
      (લર્નર)

   - કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટે કે લર્ન કરવા માટે લર્નર એટલે કે શીખનાર વ્યક્તિ એ ખૂબ જ મહત્વનું પરિબળ છે. લર્નર વિના લર્નિંગ થઈ શકતું નથી. લર્નર સાથે નીચે મુજબના પરિબળો જોડાયેલા હોય છે જે લર્નિંગ ને મુખ્યત્વે અસર કરે છે.

  • એજ : 
 
  - એજ એ લર્નર ને અસર કરતું મુખ્ય પરિબળ છે. એજ એ લર્નિંગ ની કેપેસિટી પર અસર કરતું મુખ્ય પરિબળ છે. બાળકો ની ઉંમર એડલ્ટ ની સરખામણીમાં નાની હોવાને કારણે તે કોઈપણ વસ્તુ સરળતાથી શીખી શકતા નથી.

• ઇન્ટેલિજન્સ : 

   - ઈન્ટેલિજન્સી એ લર્નિંગ ને મુખ્યત્વે અસર કરે છે. જે વ્યક્તિની ઇન્ટેલિજન્સી લેવલ સારું હશે તે વ્યક્તિ કોઈ પણ વસ્તુ સરળતાથી અને ટૂંકા સમયગાળામાં શીખી શકશે.

• અટેન્શન : 

  - જો લર્નર એ પોતાનું ધ્યાન સારી રીતે કેન્દ્રિત કરી શકે તો તે સારી રીતે શીખી શકે છે. જો શીખનાર વ્યક્તિએ બરોબર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકતું નથી તો તે કોઈપણ વસ્તુ સરળતાથી શીખી શકતો નથી.

• મોટીવેશન : 

  - લર્નર ને કોઈપણ વસ્તુ સારી રીતે શીખવા માટે મોટીવેશન એ અગત્યનું છે. કોઈપણ વસ્તુ શીખવા માટેનું મોટીવેશન સતત મળતું રહે તો તે સારી રીતે શીખી શકાય છે. જો લર્નરમાં મોટીવેશન ના હોય તો ગમે તેટલા પ્રયત્નો કરવા છતાં નિષ્ફળતા મળે છે.

• રેડીનેસ એન્ડ વિલ પાવર : 

  - સારા લર્નિંગ માટે લર્નરની રેડીનેસ એટલે કે તેની શીખવા માટેની તૈયારી ખૂબ જ મહત્વની હોય છે. જો તે શારીરિક અને માનસિક રીતે તૈયાર હશે તો તે કોઈ પણ વસ્તુ શીખવા માટે કેપેબલ હશે અને તે પોતાનો ઇન્ટ્રસ જાળવી શકશે. લર્નર માં રહેલ વિલ પાવર તેને મુશ્કેલીમાં પણ સફળતા અપાવશે.

• જનરલ હેલ્થ : 

   - લર્નિંગ માટે લર્નરની મેન્ટલ અને ફિઝિકલ હેલ્થ એ સારી હોવી ખૂબ જ અગત્યની છે. શીખનારની ફિઝિકલ હેલ્થ સારી હોય તો તે સારી રીતે શીખી શકે છે પરંતુ જો તેનામાં કોઈ ફિઝિકલ ડિફેક્ટ હોય જેવી કે લઘુદ્રષ્ટિની ખામી, ગુરુદ્રષ્ટિની ખામી વગેરે જેવી કન્ડિશન લર્નિંગ ની ક્રિયા ઉપર અસર કરે છે. ફિઝિકલ હેલ્થની સાથે સાથે મેન્ટલ હેલ્થ પણ લર્નિંગ ની ક્રિયા ઉપર અસર કરે છે. વ્યક્તિની એન્ઝાઈટી, સ્ટ્રેસ, ટેન્શન વગેરે શીખવાની ક્રિયાઓ પર અસર કરે છે.

• ફટીગ એન્ડ રેસ્ટ

  - જો કોઈ પણ વ્યક્તિ થાકેલ હશે અને તેમણે પૂરતો રેસ્ટ કરેલ નહિ હોય તો તે કોઈ પણ વસ્તુમાં ધ્યાન લગાવી શકશે નહીં અને સારી રીતે શીખી શકશે નહીં. આથી લર્નર માટે રેસ્ટ ખૂબ જ જરૂરી છે.

• એબિલિટી ઓફ ધ લર્નર :

   - જેમાં લર્નરની હોશિયારી, ક્રિએટિવિટી, એબિલિટી વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. જે લર્નિંગ માટે ઘણા મહત્વના છે.

• લેવલ ઓફ એસપીરેશન એન્ડ અચીવમેન્ટ : 

  - જો લર્નરનું અચિવમેન્ટ લેવલ ઊંચું હોય તો તે સખત મહેનત કરે છે અને વધારે મેળવે છે. આ સાથે અચિવમેન્ટ લેવલ એ વ્યક્તિની એબિલિટી ઉપર પણ આધાર રાખે છે.

 2) Learning material : 
      (લર્નિંગ મટીરીયલ) 

   - લર્નિંગ માટે લર્નિંગ મટીરીયલ નો નેચર ખુબ જ મહત્વનો હોય છે. જો લર્નિંગ મટીરીયલ લર્નર બરાબર રીતે સમજી શકે અને પોતાનું ઇન્ટરસ્ટ જાળવી શકે તે પ્રકારનું હોય તો લર્નર એ સારી રીતે શીખી શકે છે. પરંતુ જો લર્નિંગ મટીરીયલ એ કોમ્પ્લેક્સ હોય અને તેના ઇન્ટરસ્ટ વગરનું હોય તો લર્નિંગ સારી રીતે શીખી શકાતું નથી.

 3) Learning method : 
      (લર્નિંગ મેથડ)

   સારી રીતે શીખવા માટે શીખવાની ક્રિયામાં વપરાતી મેથડ ઘણી મહત્વની છે. જો આ મેથડ લર્નરને અનુકૂળ હોય અને તેનો ઇન્ટરસ્ટ જળવાઈ તે મુજબની હોય તો લર્નિંગ સારી રીતે થઈ શકે છે.

  • ડેફિનેટ ગોલ : 

    - સારા લર્નિંગ માટે અને સતત મોટીવેશન મળી રહે એ માટે ગોલ ક્લિયર હોવો જોઈએ જેના લીધે લર્નિંગ સરળતા થી થઈ શકે.

• એક્સરસાઇઝ એન્ડ રીપીટેશન : 

   - કોઈપણ નવી વસ્તુ શીખવા માટે વારંવાર તે વસ્તુનું રિપીટેશન કરવું અને તે વસ્તુની પ્રેક્ટિસ કરવી ખૂબ જ જરૂરી હોય છે. કોઈપણ કોમ્પ્લેક્સ અને ડિફિકલ્ટ મટીરીયલ પણ વારંવાર એક્સરસાઇઝ અને રીપીટેશન ના કારણે સારી રીતે સમજી અને શીખી શકાય છે.

• પાર્ટ્સ લર્નિંગ :

   - જો કોઈપણ લર્નિંગ મટીરીયલ લાંબુ હોય તો તેને અલગ અલગ પાર્ટ્સમાં વેચીને શીખવાથી લર્નિંગ સરળ બની જાય છે.

• રીવોર્ડ એન્ડ પનિશમેન્ટ : - લર્નિંગ માટે રીવોર્ડ અને પનિશમેન્ટ ખૂબ જ અસર કરે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ સારું શીખે તો તેને રીવોર્ડ દ્વારા એપ્રિસિયેટ કરવામાં આવે છે. પરંતુ જો કોઈ વ્યક્તિ ખરાબ શીખતું હોય તો તેને પનિશમેન્ટ આપવામાં આવે છે.

 • રીઝલ્ટ એઝ અ ફીડબેક : 

   - થોડા થોડા સમયે રિઝલ્ટ તથા રીવ્યુ અને ફીડબેક લેવાથી લર્નિંગ ઇમ્પ્રુવ થાય છે.

• ગુડ ફિઝિકલ એટમોસ્ફિયર : 

   - પૂરતી લાઈટ અને વેન્ટિલેશન, શાંત અને ચોખ્ખી જગ્યા, રૂમનું યોગ્ય તાપમાન તથા જરૂરી ફર્નિચર વગેરે લર્નિંગ પ્રોસેસમાં અસર કરે છે.

• ઓવર લર્નિંગ : 

   - સંશોધનો દ્વારા સાબિત થયેલું છે કે ઓવર લર્નિંગ ને કારણે મેમરી વધે છે અને વધારે સારી રીતે લર્નિંગ કરી શકાય છે.
[10:04 am, 03/11/2023] Team Juhi Sachdev: Theory of learning : 
 (થીયરી ઓફ લર્નિંગ)

- સાયકોલોજિસ્ટ દ્વારા જણાવવાનો પ્રયત્ન કરેલ છે કે લોકો કેવી રીતે શીખે છે અને શા માટે શીખે છે. આ માટે તેઓએ પ્રાણીઓ અને બાળકો પર ઘણા પ્રયોગો કરેલ છે અને તેમના આધારે તેઓએ નક્કી કરેલ છે કે પ્રાણી અથવા વ્યક્તિ અમુક પદ્ધતિ દ્વારા શીખે છે જેને થીયરી ઓફ લર્નિંગ કહેવામાં આવે છે.

ઘણી બુકમાં આ થિયરીને લર્નિંગના પ્રકાર તરીકે ગણવામાં આવે છે. લર્નિંગ શબ્દ એ વ્યાપક શબ્દ છે. જે એક્ટિવિટીની વિશાળ શ્રેણીની આવરી લે છે જેને મર્યાદિત માળખામાં સમજાવી શકાતી નથી.


Theory of learning : 

1) Trial & error learning theory 
2) Theory of conditioned reflex 
   - classical conditioning
   -  operant conditioning 
3) Cognitive theory of learning 
   - insight theory
   - sign theory
4) Social learning theory
5) Transfer learning theory
[10:04 am, 03/11/2023] Team Juhi Sachdev: 1) Trial & error learning theory : 
     (ટ્રાયલ એન્ડ એરર લર્નિંગ થીયરી) 

 - અમેરિકન સાયકોલોજીસ્ટ એડવર્ડ થોર્ન્ડાઇક દ્વારા પહેલી વખત લર્નિંગ માટેની સાયન્ટિફિક સ્ટડી કરવામાં આવી હતી.

 - એડવર્ડ થોર્ન્ડાઇક ને એજ્યુકેશનલ સાયકોલોજીના ફાધર કહેવામાં આવે છે.

 - આ થિયરી થોર્ન્ડાઇક દ્વારા આપવામાં આવેલી છે. તે જણાવે છે કે વ્યક્તિ અથવા પ્રાણી ટ્રાયલ અને એરર પદ્ધતિથી શીખે છે. તેના મતે લર્નિંગ એ ગ્રેજ્યુઅલ પ્રોસેસ છે. આ થિયરી પ્રમાણે વારંવાર ની ટ્રાયલ એરર નું પ્રમાણ ઘટાડે છે. આ માટે તેમણે પ્રાણીઓ ઉપર ઘણા એક્સપેરિમેન્ટ કર્યા.

# Experiment : 

 - તેમણે એક ભૂખી બિલાડીને પઝલ બોક્ષની અંદર મૂકી દીધી. તેમણે પઝલ બોક્સની બહાર થોડા અંતરે એક ફૂડનો ટુકડો રાખી દીધો . આથી જો બિલાડીને ફૂડ સુધી પહોંચવું હોય તો તેણે તે પઝલ બોક્સ નો દરવાજો ખોલીને જવું પડે.

  - જો બિલાડી એ પઝલ બોક્સમાં આવેલ લુપ ઓફ કોડને ખેંચીને લીવરને દબાવે તો દરવાજો ખુલી જાય.

  - બિલાડીએ દરવાજો ખોલવા માટે ઘણીવાર સુધી અનનેસેસરી મુવમેન્ટ કરી પરંતુ દરવાજો ખુલ્યો નહીં. આવી રીતે બિલાડીએ ઘણીવાર સુધી સતત ટ્રાય કર્યા પછી તેનાથી અજાણતા લુપ ખેંચાઈ જાય છે અને દરવાજો ખુલી જાય છે. આમ બિલાડીએ ફૂડ સુધી પહોંચી જાય છે.

  - આ રીતે ઘણી બધી ટ્રાય કર્યા પછી બિલાડી શીખી જાય છે કે લીવરને સીધું કરી ને દબાવવાથી દરવાજો ખુલી જાય છે અને તે ફૂડ સુધી પહોંચી શકે છે.

  - ખોરાક સુધી પહોંચવા માટે પહેલેથી લઈને છેલ્લી ટ્રાઈના સમયમાં અને અનનેસેસરી મોમેન્ટમાં ધીમે ધીમે ઘટાડો જોવા મળે છે. આમ બિલાડી એ ટ્રાયલ અને એરર દ્વારા શીખે છે.

  - થોર્ન્ડાઇક મત મુજબ વારંવાર ના પ્રયત્નોથી ભૂલ નું પ્રમાણ ઘટાડી શકાય છે. આ ક્રિયાઓ દ્વારા પ્રાણી શીખે છે.

  - આપણે પણ આ મેથડ દ્વારા સ્વિમિંગ, સાયક્લિંગ વગેરે શીખીએ છીએ. બાળક પણ ચાલવું, બેસવું, દોડવું વગેરે આ મેથડ દ્વારા શીખે છે. પરંતુ આ મેથડથી વધારે પ્રમાણમાં ટાઈમ નો બગાડ થાય છે.

# ટ્રાયલ અને એરર મેથડ નો ઉપયોગ નીચે મુજબ કરી શકાય.

  - જો લર્નર એ કમ્પ્લીટલી મોટીવેટ હોય અને તેનો ગુલ ક્લિયર હોય ત્યારે.
(અહીં બિલાડી એ મોટીવ અને ફૂડ એ ગોલ છે.)

  - જ્યારે પરસેપ્શન અને બીજી લર્નિંગ એક્ટિવિટી સફિસિયન્ટ ન હોય ત્યારે.

  - જ્યારે લર્નર એ પરસેપ્શન, અન્ડરસ્ટેન્ડિંગ,ઈન્ટેલિજન્સ દ્વારા પ્રોબ્લેમનું સોલ્યુશન મેળવવામાં ફેલ જાય ત્યારે .
2) Theory of conditioned reflex / learning by conditioning : 
 (થીયરી ઓફ કંડીશન રિફ્લેક્સ)

- કન્ડિશનિંગ એટલે નવી પરિસ્થિતિને અપનાવી લેવી અથવા તે નવી સિચ્યુએશનમાં એડજસ્ટ કરવું.

 - કન્ડિશનિંગના બે ટાઈપ છે : 
    • classical conditioning
    • operant conditioning


 • Classical conditioning : 
  (ક્લાસિકલ કન્ડિશનીંગ)

  - રશિયન ફિઝિયોલોજીસ્ટ ઇવાન પાવલોવ દ્વારા આ મેથડ શોધવામાં આવી હતી. આ મેથડની શોધ માટે 1904 માં તેમને નોબલ પ્રાઈઝ મળ્યું હતું.

  - ક્લાસિકલ કન્ડિશનિંગ ને કોઈ પણ સ્ટીમ્યુલેશન પ્રત્યેના રિસ્પોન્ડની થિયરી કહે છે.

  - ઈવાન પાવલોવ દ્વારા કુતરા પર એક્સપેરિમેન્ટ કરવામાં આવ્યો હતો.

  - પાવલોના પ્રયોગ પ્રમાણે કુતરાઓમાં થતું સલાઈવેશન માપવા માટે તેમણે એક કેપ્સ્યુલ લગાવી. જે સલાઈવેસન નો સ્લો માપી હતી.
- જ્યારે કૂતરાને મીટ પાવડર આપવામાં આવતો ત્યારે તેની સાથે સાથે બેલ વાગે તેવું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું અને તેની સાથે સાથે ટાઈમ પણ નોંધવામાં આવતો હતો.

  - પાવલોવ એ કૂતરાને ટ્રેન કર્યો હતો. જ્યારે બેલ વાગે પછી તરત જ તેને ફૂડ આપવામાં આવતું હતું.બેલ ના અવાજ પછી તરત જ ફૂડ આપવાની ક્રિયા તેણે થોડો સમય ચાલુ રાખી.

  - આ ટ્રેનિંગ દરમિયાન તેણે સલાઈવેશનનું મેઝરમેન્ટ કર્યું. એ માટે તેમણે બેલ વગાડ્યો અને સલાઈવેસન નો ફ્લો માપિયો.

  - તેમણે નોંધ્યું કે બેલ વગાડવાના અવાજથી કુતરાના સલાઈવેસન માં વધારો થતો જોવા મળ્યો.

  - તેમણે ઘણો સમય બેલ અને ફૂડ બંને સાથે પીરસિયા.પછીથી તેમણે ખાલી બેલના સાઉન્ડ ની મદદથી સલાઈવેસન નો માપ્યો.

  - તેમણે નોંધ્યું કે કુતરામાં ટ્રેનિંગ પછી માત્ર બેલ વગાડવાથી પણ સલાઈવેશનમાં વધારો જોવા મળે છે. આ એક કન્ડિશનિંગ રિસ્પોન્સ છે.

  - આ થિયરી બતાવે છે કે બેલ જેવું સામાન્ય ઓબ્જેક્ટ ને પણ મીટ પાવડર સાથે જોડવામાં આવે તો બેલ સાઉન્ડની કેપેસિટી પણ સલાઈવેશન ઉત્પન્ન કરવા માટે મીટ જેટલી જ થઈ જાય છે.

  - થીયરી બતાવે છે કે કન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન જ્યારે અનકન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન સાથે જોડાય છે ત્યારે કન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન પણ અનકન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન જેટલું જ અસરકારક સાબિત થાય છે.

  - આ થિયરી મુજબ આ બંને કન્ડિશનનું જોડાણ બ્રેનમાં હોય છે. બ્રેઇન બંને કન્ડિશન અને અનકન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન એમ બંને વખતે સરખું કાર્ય કરે છે. જેના પરિણામે અનકન્ડિશન સ્ટીમ્યુલેશન ઓટોમેટીકલી રિસ્પોન્સ આપે છે.

  - માનવીઓ અને પ્રાણીઓ નીચે મુજબના એરિયામાં ક્લાસિકલ કન્ડિશનના સિદ્ધાંતોનો નીચે મુજબ ઉપયોગ કરે છે.

   ~ આ ક્લાસિકલ કન્ડિશનના સિદ્ધાંતનો ઉપયોગ કરીને વ્યક્તિમાં ગુડ હેબિટ ડેવલપ કરી શકાય છે.

   ~ આ પ્રિન્સિપાલ નો ઉપયોગ કરીને કોઈ પણ બેડ હેબિટને છોડી શકાય છે તેમજ પરિસ્થિતિથી લાગતા ડર ને દુર કરી શકાય છે.

   ~ પ્રાણીઓને ટ્રેનિંગ આપવા માટે પણ આ સિદ્ધાંતોનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.

   ~ અમુક સાયકો થેરાપી માટે પણ આ સિદ્ધાંતોનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. વ્યક્તિના બિહેવિયર અને એટીટ્યુડ ને ચેન્જ કરવા માટે ઉપયોગી છે.

• Operant conditioning : 
  (ઓપરન્ટ કન્ડિશનિંગ)

  - કન્ડિશનિંગ લર્નિંગ માટેની આ બીજી મેથડ છે જે અમેરિકન સાયકોલોજીસ્ટ બીએફ સ્કીનર દ્વારા વિકસાવવામાં આવી હતી.

  - આ મેથડને ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ કન્ડિશનિંગ પણ કહેવામાં આવે છે.

  - આ મેથડ લો ઓફ ઇફેક્ટના સિદ્ધાંતો ઉપર કામ કરે છે અને રેઈન ફોર્સ ના બેઝ ઉપર આધારિત છે.

  - સ્કીનર એ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ કન્ડિશનિંગ ને વધારે જાણીતી બનાવી. આ માટે તેમણે કબુતર ઉંદર અને માનવી ઉપર પણ પ્રયોગ કરેલ છે.

  - સ્કીનર એ ઉંદરને ગ્લાસના બોક્સ અંદર મૂક્યો. આ બોક્સ ને સ્કીનર બોક્સ કહેવામાં આવે છે.

  - સ્કીનર બોક્સ એ ગ્લાસનું બનાવેલું નાનું ચેમ્બર છે. જેમાં સ્પીકર, સિગ્નલ લાઇટ, લીવર, ફૂડ ડિસ્પેન્સર , જેમાં ડિસ્પેન્સર પેલેટ અને ઈલેક્ટ્રીક ગ્રીડ ફ્લોર દ્વારા શોક ઉત્પન્ન થતો હતો.

  - સ્કીનર બોક્સમાં મૂકવામાં આવેલા ઉંદર એ બોક્સમાં ફ્રીલી ફરી શકતો હતો. ઉંદર દ્વારા બોક્ષમાં રહેલું લીવર અજાણતા દબાઈ જાય છે ત્યારે બોક્સની બહાર રહેલું ફૂડ એ બોક્સની અંદર પડે છે. આવી રીતે ઉંદરની એક્સપેરિમેન્ટના આધારે જાણવા મળ્યું કે જ્યારે લીવરને દબાવવામાં આવે ત્યારે તેની બદલામાં તેને ફૂડ મળે છે. અહીં ફૂડ એ સ્ટીમ્યુલેશન છે.

  - ઉંદર દ્વારા વારંવાર નોટીલી લીવરને દબાવવામાં આવતું હતું અને દરેક વખતે તેને ફૂડ મળતું હતું. જેથી ઉંદર ધીરે ધીરે લર્ન કરે છે. અહીં ઉંદર દ્વારા લીવર દબાવવાથી ફૂડ મળે છે તે રેઇન ફોર્સમેન્ટ છે. ઉંદર શીખી જાય છે કે લીવર દબાવવાથી ફૂડ મળે છે જેથી તે વારંવાર લીવર દબાવે છે.

  - આપણા રોજબરોજના જીવનમાં પ્રાણીઓ અને માનવીઓ આ મેથડથી શીખે છે.

  - અહીં રેઇન ફોર્સમેન્ટ એ મોટીવેશન ફેક્ટર છે. આ ક્રિયા પ્રાણીને વારંવાર કરવા માટે પ્રેરે છે.
 
  - સ્કીનર દ્વારા નોંધવામાં આવ્યું કે જો આપણે કોઈ એક્ટિવિટી માટે રીવોડ આપીએ તો તે વારંવાર રીપીટ થાય છે.

  - ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ કન્ડિશનિંગ આપણી ઘણી બધી ક્રિયાઓ સાથે સંકળાયેલું છે. આમ આ પદ્ધતિનો ઘણો બધો એસ્પેક્ટ રેઈન ફોર્સમેન્ટ છે.

   - જેમાં પોઝિટિવ રેઇન ફોર્સમેન્ટ રિવોલ્વ્ડ ટ્રેનિંગ માટે ઉપયોગી છે. અને નેગેટિવ રેઈન ફોર્સમેન્ટ જેમકે પનિશમેન્ટ એ ન ગમતું બીહેવિયર અટકાવવા માટે ઉપયોગી છે.

  - આ મેથડ મોડીફીકેશન માટે ઘણી ઉપયોગી છે આ ઉપરાંત મેન્ટલી રિટાર્ડેડ પર્સન અને ફોબિયા અને ડ્રગ એડિક્સની સારવારમાં ઉપયોગી છે.

# Reinforce : 
   (રેઇન ફોર્સ)

    - રેઇન ફોર્સ એ કોઈપણ ઇવેન્ટ છે જે બિહેવિયર ને મજબૂત બનાવે છે અને તેમાં વધારો કરે છે. રેઇન ફોર્સના બે ટાઈપ છે :

    1) positive reinforce
    2) negative reinforce

1) Positive reinforce : 
    (પોઝિટિવ રેઇનફોર્સ)

    - પોઝિટિવ રેઇનફોર્સ માં ગમતી એક્ટિવિટી કે વર્તનને એપ્રિસિયેટ કરવા માટે ઇનામ કે ગિફ્ટ આપવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે જો બાળક ભણવામાં સારો નંબર લઈ આવે તો તેને ગિફ્ટ આપી એપ્રિસિયેટ કરવામાં આવે છે .

2) Negative reinforce : 
     (નેગેટીવ રેઇન ફોર્સ)

     - નેગેટિવ રેઇન ફોર્સને પનિશમેન્ટ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તેમાં ન ગમતી એક્ટિવિટી કે વર્તનને અટકાવવા માટે પનિશમેન્ટ નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જેમકે બાળકને મેનરમાં રહેવા માટે પનિશમેન્ટ આપવી.

ઓપરન્ટ કન્ડિશનિંગ ઉપયોગો નીચે મુજબ છે : 

# Shaping : 

    - વ્યક્તિને તેની ઈચ્છા મુજબ તેને શીખવાની તક આપવી. જેમાં તેને સ્ટેપ બાય સ્ટેપ શીખવવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિમાં વ્યક્તિ એક સ્ટેપ શીખી જાય પછીથી બીજું સ્ટેપ શીખવવામાં આવે છે.

    - ન ગમતા વર્તનને શેપિંગ ની મદદથી યોગ્ય રીતે બિહેવિયર કરતું કરી શકાય છે. અહીં શીખવાની ક્રિયા વ્યક્તિની ઈચ્છા મુજબની હોય છે. બાળક જ્યારે પ્રથમ બોલતા શીખે ત્યારે પ્રથમ માં શબ્દ બોલે છે. પછીથી ધીરે ધીરે મામા,  કાકા બોલતા શીખે છે.

# Behaviour modification :

   - ઓપરન્ટ  કન્ડિશનિંગ એ પેશન્ટના ટ્રીટમેન્ટ માટે વાપરવામાં આવે છે. જેને બિહેવિયર મોડીફીકેશન થેરાપી કહેવામાં આવે છે.

  - આ પદ્ધતિમાં બિહેવિયર પ્રોબ્લેમ વાળા વ્યક્તિને સમાજે સ્વીકારેલ હોય અને સમાજ દ્વારા માન્ય હોય તેવું બિહેવિયર શીખવવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિની મદદથી વ્યક્તિને થોડા પ્રયત્નોથી શીખવી શકાય છે.

  - મોટા ભાગે મેન્ટલી રિટાર્ડેડ બાળકોને તેમની જીવન જરૂરી ક્રિયાઓ આ મેથડ દ્વારા સહેલાઈથી શીખવી શકાય છે. જેમાં મોટાભાગે યોગ્ય રીતે કપડા પહેરવા, ખાવા પીવા માટે યોગ્ય ટેવ અને ટોયલેટ ટ્રેનિંગ સમાવેશ થાય છે.

  - આ ઉપરાંત આ પદ્ધતિની મદદથી ફોબિયા, ડ્રગ એબ્યુઝ અને આલ્કોહોલિક પેશન્ટની પણ સારવાર આપી શકાય છે. આવા પેશન્ટને સાઇકો થેરાપી અને બીહેવીયર મોડીફીકેશન થેરાપીની મદદથી યોગ્ય ટ્રીટમેન્ટ આપી શકાય છે.
3) Cognitive theory of learning : 
   (કોગ્નિટિવ થીયરી ઓફ લર્નિંગ)

   - પરસેપ્શન, નોલેજ અને કોગ્નિટિવ પ્રોસેસ એ લર્નિંગ માં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.

  - કોગ્નિટિવ થીયરી પ્રમાણે સ્ટીમ્યુલેશન અને રિસ્પોન્સ માત્ર લર્નિંગ સાથે સંકળાયેલા નથી પરંતુ મેમરીમાં રહેલું કોગ્નિટિવ સ્ટ્રક્ચર લર્નિંગ માટે યોગ્ય જરૂરી માહિતી પૂરી પાડે છે. કોગ્નિટિવ થીયરી માટે અન્ડરસ્ટેન્ડિંગ એ મહત્વનું છે.

કોગ્નિટિવ થીયરી બે પ્રકારની છે :
   • Insight theory of learning 
   • Sign theory of learning 


 • Insight theory of learning  : 
     (ઇનસાઇટ થીયરી ઓફ લર્નિંગ)
• Insight theory of learning  : 
     (ઇનસાઇટ થીયરી ઓફ લર્નિંગ)

  - કોહલર કે જેઓ જર્મન સાયકોલોજીસ્ટ હતા કે જેમણે inside લર્નિંગ થિયરી ના બેઝ ઉપર પ્રયોગ કર્યા.
 
  - આ પ્રયોગના આધારે તેમણે સાબિત કર્યું કે ટ્રાયલ અને એરરમાં ગયા વગર વ્યક્તિ કે પ્રાણી પોતાની આંતરસુજથી ઝડપથી શીખે છે. જેમાં મોટાભાગે પ્રોબ્લેમ સોલ્વિંગ, પઝલનું નિરાકરણ આ મેથડથી કરવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિ ની મદદથી સમયનો ખૂબ જ બચાવ થાય છે.

   - કોહલર એ આ પ્રયોગ ચિમ્પાન્જી ઉપર કર્યો હતો. જે ચિમ્પાન્જી નું નામ સુલતાન હતું.
 
  - તેમણે સુલતાનને પાંજરામાં પુર્યો અને પાંજરાથી થોડા અંતરે પાંજરા ની બહાર કેળા મૂકયા.

  - આ કેળા સુલતાન થી સહેલાઈથી પહોંચી શકાય તેમ ન હતા. પાંજરાની અંદર બે લાકડીઓ મૂકવામાં આવી. આ બંને લાકડીઓ એકબીજામાં ફીટ થઈને લાંબી થઇ શકતી હતી.

  - ભૂખ્યા સુલતાને પ્રથમ હાથ વડે કેળા સુધી પહોંચવા માટેનો પ્રયત્ન કર્યો. પરંતુ તે નિષ્ફળ જતા તેણે લાકડીના એક ટુકડા વડે કેળા સુતી પહોંચવાનો પ્રયત્ન કર્યો પરંતુ તે માટે ફેલ ગયો.

   - જેથી સુલતાન એ કેળા સુધી પહોંચવાનો પ્રયત્ન પડતો મૂકીને લાકડી વડે રમવાનું ચાલુ કર્યું. જેમાં એકાએક રમતી વખતે બંને લાકડીઓ એકબીજા સાથે ફીટ થઈ ગઈ અને લાકડી લાંબી બની ગઈ. જેની મદદથી સુલતાને તરત જ કેળા મેળવી લીધા અને ખાવાનું ચાલુ કરી દીધું.

   - લાંબી લાકડી વડે કેળા સુધી પહોંચવાનો વિચાર સુલતાનના મનમાં એકાએક આવ્યો. તેને inside કહેવાય.

  - આ માટે કોહલર એ ઘણા પ્રયોગો કર્યા. તેમણે નોંધ્યું કે પ્રાણીઓ અનુભવને આધારે શીખે છે નહીં કે માત્ર ટ્રાયલ અને એરર ને આધારે.

   - કોહલરના પ્રયોગોથી સાબિત થાય છે કે પ્રોબ્લેમ નું સોલ્યુશન ફક્ત ટ્રાયલ અને એરર થી જ શક્ય નથી પરંતુ પ્રોબ્લેમ નું સોલ્યુશન લાવવું એ અનુભવના આધારે પણ શીખવા મળે છે.

• Sign theory of learning 
  (સાઇન થીયરી ઓફ લર્નિંગ)

   - એડવર્ડ ટોલમેન દ્વારા સાઇન થીયરી ઓફ લર્નિંગ આપવામાં આવી હતી.

  - તેના મત મુજબ લર્નિંગ એ પ્રોસેસ છે જે કોગ્નિશન દ્વારા થાય છે. એટલે લર્નિંગ માટે સ્ટીમ્યુલેશન અથવા રેઈન ફોર્સની જરૂર પડતી નથી.

  - કોગ્નિશન માં નોલેજ, થીંકીંગ, પ્લાનિંગ, પર્પસ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

  - ટોલમેન દ્વારા કોગ્નિટિવ મેપ શબ્દ આપવામાં આવ્યો. એટલે કે વ્યક્તિએ પોતાના માઈન્ડ દ્વારા બનાવવામાં આવેલા નકશા મુજબ અમુક ચિહ્નો અને સંકેતોને ફોલો કરે છે અને છેવટે ગોલ સુધી પહોંચે છે.

  - લર્નર તેના એક્સપિરિયન્સ દ્વારા અમુક સંકેતો અને ચિન્હો ઓળખે છે અને ગોલ સુધી પહોંચે છે.

4) Social learning theory : 
   (સોશિયલ લર્નિંગ થીયરી)

  - એવા ઘણા બધા લર્નિંગ છે જેને આપણે કન્ડિશનિંગ સાથે એક્સપ્લેન કરી શકતા નથી.

  - જેમ કે અમુક ક્રિયાઓ આપણે અપસર્વેશનના માધ્યમથી શીખીએ છીએ. સોશિયલ લર્નિંગ થીયરી ઓબ્ઝર્વેશનના પાયા ઉપર આધારિત છે.

  - સોશિયલ લર્નિંગ થીયરી મોડેલિંગ ઉપર આધારિત છે. આ તેરી મુજબ વ્યક્તિ બીજાને જોઈને તેનું અનુકરણ (imitation) કરે છે.

  - ઇમિટેશન આ થિયરી ઉપર આધારિત છે. તે ઘણી બધી સ્કિલ શીખવા માટે ઉપયોગી છે.
 
  - ઉદાહરણ તરીકે સ્ટુડન્ટ નર્સ એ સ્ટાફ નર્સને જોઈને અને તેની અનુકરણ કરીને ઇન્જેક્શન આપતા શીખે છે.

# Bandura experiment :
   
   - Albert bandura અને બીજા રિસર્ચર એ ઘણા બધા એક્સપેરિમેન્ટ કર્યા. અને તેમણે લર્નિંગ માં ઓબ્ઝર્વેશન નું શું ફાળો છે તેના વિશે સમજાવ્યું.

  - તેમણે પ્રી સ્કૂલ ટોટલ 72 બાળકો લીધા. જે બાળકોના 24 24 ના ત્રણ ગ્રુપ પાડ્યા.

  - તેમણે પહેલા 24 બાળકોના ગ્રુપ સામે બોબો ડોલ વાળો મોડેલ પ્લે કર્યો. જેમાં એડલ્ટ વ્યક્તિએ બોબો ડોલ સામે એગ્રેસીવ બિહેવિયર કરતો હતો. તે ડોલને કિક મારતો હતો હવામાં ઉછાળતો હતો અને તેની સાથે ખરાબ બેહિયર કરતો હતો.

  - તેમણે બીજા 24 બાળકો સામે બોબો ડોલ વાળો રોલ પ્લે કર્યો પરંતુ તેમાં બોબો ડોલ સાથે નોન એગ્રેસીવ બિહેવિયર કર્યો હતો. એટલે કે બોબો ડોલ સાથે કંઈ જ ખરાબ બિહેવ કર્યો નહોતો.

  - જ્યારે તેમણે ત્રીજા 24 બાળકો સામે કોઈપણ જાતનું રોલ પ્લે કર્યો નહીં.


   - તેમણે જોયું કે પહેલા 24 બાળકો સામે બોબો ડોલ રાખવામાં આવે તો તે બાળકો તેની સામે એગ્રેસીવ બીહેવિયર કરતા હતા કે જે તેમણે રોલ પ્લેનમાં જોયેલું હતું. તે બાળકો બોબો ડોલ સાથે કિક મારતા હતા તેને હવામાં ઉછાળતા હતા.

  - જ્યારે બીજા 24 બાળકો સામે બોબો ડોલ રાખવામાં આવી ત્યારે તે બાળકો ડોલ સાથે કોઈપણ જાતનો એગ્રેસીવ બીહેવિયર કરતા નથી કારણ કે તેમણે આગળ રોલ પ્લેઇંગ માં જોયો નહોતો.

  - જ્યારે ત્રીજા ગ્રુપના 24 બાળકો એ બોબો ડોલ સામે નોર્મલ બીહેવિયર કરતા હતા.

  - આ એક્સ્પીરિમેન્ટ ઉપરથી કહી શકાય કે આપણે જેવું ઓબ્ઝર્વેશન કરીએ છીએ એવું શીખીએ છીએ. આથી આ થિયરીને ઓબ્ઝર્વેશનલ લર્નિંગ થીયરી પણ કહે છે.

# આ થિયરીનું પ્રેક્ટીકલ ઈમ્પોર્ટન્સ નીચે મુજબ છે : 

   - ચિલ્ડ્રન અને એડલ્ટ બંને ઓબ્ઝર્વેશન અને ઇમિટેશન દ્વારા શીખે છે.

  - ચાઈલ્ડ એ લેંગ્વેજ, સોશિયલ સ્કિલ, હેબિટ અને બિહેવિયર એ તેના પેરેન્ટ્સ અને બીજા બાળકો આગળથી જોઈને શીખે છે.

   - એકેડેમીક, એથ્લેટિક અને મ્યુઝિકલ સ્કીલ આ લર્નિંગ મેથડ દ્વારા શીખી શકાય છે.

  - બાળકની પર્સનાલિટી ડેવલોપમેન્ટ માટે અગત્યનો રોલ ભજવે છે.

  - ડર ધરાવતા બાળકોમાં તેનો ડર આ મેથડ ની મદદથી ઓછો કરી શકાય છે.

  - ફોબિયા વાળા પેશન્ટમાં તેનો ફિયર દૂર કરવા માટે આ મેથડ ઉપયોગી છે.

  - મોડલિંગ નો ઉપયોગ વેઇટ રિડક્શન અને સ્મોકિંગ સેશન પ્રોગ્રામમાં થાય છે.

# Modelling process : 
   (મોડલિંગ પ્રોસેસ)

   - બધા ઓબઝર્વ કરેલા બીહેવિયર એ ઇફેક્ટિવલી શીખી શકાતા નથી. મોડેલ અને લર્નર બંને સોશિયલ લર્નિંગ માં અગત્યનો રોલ ભજવે છે. જે માટે અમુક સ્ટેપ ધ્યાનમાં લેવા પડે છે. તે સ્ટેપ નીચે મુજબ છે : 

  • અટેન્શન : 
 
    - જો કોઈપણ વસ્તુ શીખવી હોય તો તેની માટે અટેન્શન હોવું જરૂરી છે જો તે વસ્તુ પર બરાબર ધ્યાન આપવામાં ન આવે તો તેની લર્નિંગ પર નેગેટિવ ઇફેક્ટ પડે છે.

 • રીટેનશન : 

   - જે માહિતી મળી છે તેને સ્ટોર કરી રાખવી એ પણ લર્નિંગ પ્રોસેસ માટે અગત્યનું છે.

 • રીપ્રોડક્શન : 

   - અટેન્શન અને રીટેનશન ની સાથે સાથે તે વસ્તુની પ્રેક્ટિસ કરવી પણ તેટલી જ જરૂરી છે. જો પ્રેક્ટિસ કરવામાં ન આવે તો તે વસ્તુ બરાબર રીતે શીખી શકાતી નથી.

 • મોટીવેશન : 

   - સક્સેસફુલ ઓબ્ઝર્વેશન લર્નિંગ માટે મોટીવેશન પણ જરૂરી છે. મોડલ દ્વારા કરવામા આવતા બિહેવિયર માટે આપણામાં મોટીવેશન હોવું જરૂરી છે. રેઈન ફોર્સમેન્ટ અને પનીસમેન્ટ એ મોટીવેશન માટે અગત્યનો રોલ ભજવે છે.
Nature of learning : 
 (નેચર ઓફ લર્નિંગ) 

 • લર્નિંગ ઇસ યુનિવર્સલ : 

   - લર્નિંગ એ સાર્વત્રિક છે. દરેક જીવ કે જે જીવે છે તે શીખે છે. જેમાં માણસ એ સૌથી વધારે શીખે છે. આમ દુનિયામાં રહેલ દરેક જીવ એ જુદી જુદી જગ્યાએ જુદું જુદું શીખે છે.

• લર્નિંગ ઇસ અ પ્રોસેસ ઓફ મોડીફીકેશન ઈન બીહેવીયર : 

  - આપણે જે કાંઈ પણ શીખીએ છીએ તેના કારણે આપણા બિહેવિયર માં ચેન્જીસ જોવા મળે છે. 

• લર્નિંગ ઇઝ એડજેસ્ટમેન્ટ ટુ સિચ્યુએશન : 

   - લર્નિંગ એ વ્યક્તિને ગમે તે સિચ્યુએશનમાં એડજસ્ટ થતા શીખવાડે છે. જેમ જેમ વ્યક્તિ નવી વસ્તુઓ શીખે છે તેમ તેમ તેની કાર્યક્ષમતામાં વધારો થાય છે અને વ્યક્તિ નવી પરિસ્થિતિને સારી રીતે એડજસ્ટ કરવા માટે સક્ષમ બની જાય છે.

• લર્નિંગ ઇસ કંટીન્યુઅસ : 

   - લર્નિંગ એ આજીવન પ્રક્રિયા છે. જ્યાં સુધી મનુષ્ય જીવે છે ત્યાં સુધી શીખવાનું ચાલુ રહે છે.

• લર્નિંગ ઇસ થરું એક્સપિરિયન્સ : 

  - એક્સપિરિયન્સ દ્વારા વ્યક્તિ અને પ્રાણી એ ઘણું બધું શીખે છે.

• લર્નિંગ ઇસ કમ્સ ફ્રોમ ઓલ સાઇટ્સ : 

   - બધી જગ્યાએથી કંઈક ને કંઈક નવું શીખવા મળે છે. બાળકોએ પેરેન્ટ્સ, ટીચર, એન્વાયરમેન્ટ, મીડિયા વગેરે પાસેથી શીખે છે.

• લર્નિંગ ઇસ પર્પસફુલ એન્ડ ગોલ ડાયરેક્ટેડ પ્રોસેસ : 

   - લર્નિંગ એ એક ગોલ ડાયરેકટેડ અને પર્પસફુલ પ્રોસેસ છે. જો ગોલ એ ક્લિયર ન હોય તો વ્યક્તિએ સારી રીતે શીખી શકતું નથી.

• લર્નિંગ કમ્સ એસ અ રીઝલ્ટ ઓફ પ્રેક્ટિસ : 

   - પ્રેક્ટિસ અને રિપીટેશન દ્વારા લર્નિંગ એ વધારે ઇફેક્ટિવ બને છે. પ્રેક્ટિસને કારણે આપણે ગમે તે વસ્તુમાં માસ્ટર બની શકીએ.
[11:35 am, 04/11/2023] Team Juhi Sachdev: Transfer of learning : 
 (ટ્રાન્સફર ઓફ લર્નિંગ)

  - લર્નિંગ પ્રોસેસ વ્યક્તિના જીવનમાં જિંદગીભર ચાલુ રહે છે. આપણે જે કંઈ લર્નિંગ કરીએ છીએ તેના ઉપર પાસ્ટ લર્નિંગ ની ઈફેક્ટ જોવા મળે છે
 
   - આપણે કેટલી ઝડપથી શીખીએ છીએ તેનું આધાર પ્રિવિયસલી આપણે કેટલું શીખેલા છીએ તેના ઉપર આધાર રાખે છે.

  - મોટાભાગનું લર્નિંગ ટ્રાન્સફોરેબલ હોય છે. વ્યક્તિ એક સિચ્યુએશન માંથી બીજી મોડીફાઇ પરિસ્થિતિમાં સરળતા થી શીખી જાય છે.

  - વ્યક્તિમાં આવતું ટોટલ અથવા પાર્સલ નોલેજ, સ્કિલ, હેબિટ, એટીટ્યુડ વગેરે એક સિચ્યુએશનમાંથી બીજી સિચ્યુએશનમાં મળતું હોય છે.

   - આથી ટ્રાન્સફર ઓફ લર્નિંગ એ એક પ્રોસેસ છે જેમાં એક પરિસ્થિતિમાંથી શીખેલી વસ્તુનો બીજી પરિસ્થિતિમાં ઉપયોગ કરીએ છીએ.

 # Type of transfer of learning : 
    (ટાઈપ ઓફ ટ્રાન્સફર લર્નિંગ)

  • Positive transfer : 
    (પોઝિટિવ ટ્રાન્સફર) 

    - જ્યારે શીખનારને અગાઉ શીખેલી પરિસ્થિતિનું નોલેજ નવી પરિસ્થિતિમાં શીખવા માટે મદદરૂપ થાય તેને પોઝિટિવ ટ્રાન્સફર કહે છે. ઉદાહરણ તરીકે સાઇકલ સારી રીતે આવડતી હોય તો મોટરસાયકલ સરળતાથી આવડી જાય છે.

 • Negative transfer : 
   (નેગેટીવ ટ્રાન્સફર) 

  - લર્નરને  એક ટાસ્ક પરથી બીજા ટાસ્ક પર જતી વખતે જે મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડે છે તેની નેગેટિવ ટ્રાન્સફર કહે છે. ઉદાહરણ તરીકે જમણા હાથે લખનાર વ્યક્તિને ડાબા હાથે લખવામાં જે મુશ્કેલી પડે તે.

• Neutral transfer : 
  (ન્યુટ્રલ ટ્રાન્સફર)

  - વ્યક્તિ એ અગાઉ શીખેલું નોલેજ એ નવી પરિસ્થિતિમાં કામ લાગતું નથી તેને ઝીરો ટ્રાન્સફર કહે છે.ઉદાહરણ તરીકે ઇતિહાસ અંગેનું નોલેજ વ્યક્તિને કાર ડ્રાઇવિંગ શીખવામાં કંઈ જ મદદરૂપ થતું નથી.
[7:25 pm, 04/11/2023] Team Juhi Sachdev: Theories of transfer learning : 
 (થીયરી ઓફ ટ્રાન્સફર લર્નિંગ) 

• થીયરી ઓફ મેન્ટલ ડિસિપ્લિન : 

   - આ થિયરી મુજબ આપણે જે કંઈ પણ નવું શીખીએ છીએ તે  નવું શીખેલું આપણને બીજી ફિલ્ડમાં કામ લાગે છે જેથી આપણે બીજી ફિલ્ડ વધુ સારી રીતે સમજી શકીએ. જેમકે લોજીક, ગ્રામર,સાયન્સ,  મેથેમેટિક્સ વગેરે. ઉદાહરણ તરીકે આપણે લોજીક સારી રીતે શીખ્યા હોય તો તેનો ઉપયોગ આપણે પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવામાં કરી શકીએ.

• થીયરી ઓફ આઈડેન્ટીકલ એલિમેન્ટ્સ :  થોરન્ડિકે ના મત મુજબ એક સિચ્યુએશનમાં રહેલ એલિમેન્ટ્સ એ બીજી સિચ્યુએશનમાં રહેલ એલિમેન્ટ સાથે મેચ થાય ત્યારે નોલેજ ટ્રાન્સફર થાય છે એટલે કે બંને સિચ્યુએશનના એલીમેન્ટ મળતા હોવા જોઈએ તો જ નોલેજ ટ્રાન્સફર થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે સાઇકલ શીખ્યા બાદ કાર શીખતી વખતે તેમાં અમુક કોમન એલિમેન્ટ જોવા મળે છે જેમ કે સ્ટીયરિંગ મૂવમેન્ટ, ટ્રાફિક રુલ વગેરે.

• થીયરી ઓફ જનરલાઇઝેશન : 

   - ચાર્લ્સ જુડ મુજબ અમુક એક્સપિરિયન્સ ને કારણે વ્યક્તિ તેમાંથી અમુક કનક્લુઝન અને જનરલાઈઝેશન મેળવે છે જેમ કે તેમાંથી અમુક રુલ્સ, પ્રિન્સિપલ, લો મેળવે છે. ત્યારબાદ તે આ પ્રિન્સિપલ, રુલ્સ નો ઉપયોગ નવી સિચ્યુએશનમાં કરે છે.

• જેસટેલ્ટ થીયરી : 

  - ટ્રાન્સફર ઓફ લર્નિંગ ત્યારે જ થાય છે જ્યારે પર્સન એ ઇન્ફોર્મેશન અને idea ની સારી રીતે સમજી અને તે ઇન્ફોર્મેશન અને idea નો ઉપયોગ તેમની ડેઇલી લાઇફમાં થતા એક્સપિરિયન્સ દરમિયાન કરે.

• થીયરી ઓફ આઇડિયલ : 

   - બેગલે મુજબ આદર્શો એ જનરલાઈઝેશન કરતા વધારે ઊંડા હોય છે તેથી આદર્શો એ પરસ્પર ઓફ લર્નિંગ માટે અગત્યનું આધાર છે. આદર્શો એકવાર અપનાવવામાં આવે તો તે બધી સિચ્યુએશનમાં લાગુ પડે છે. જાણવાની ઉત્સુકતા પૂછપરછની ભાવના જેવા આદર્શો એ એક સિચ્યુએશન માંથી બીજી સિચ્યુએશનમા ટ્રાન્સફર થાય છે.
[7:26 pm, 04/11/2023] Team Juhi Sachdev: Learning topic complete
[2:11 pm, 05/11/2023] Team Juhi Sachdev: Memory
[2:12 pm, 05/11/2023] Team Juhi Sachdev: Introduction : 
 (ઇન્ટ્રોડક્શન)

  - મેમરી એ દરેક વસ્તુ માટે સ્ટોર હાઉસ છે. મેમરી એ ખૂબ જ મહત્વનો કોગ્નિટિવ પ્રોસેસ છે.

  - તેમાં રીમેમ્બરિંગ અને ફોરગેટીંગ એમ બે કાર્ય સંકળાયેલા છે. એટલે કે સિક્કાની બે બાજુ કેમ કે બંનેનો નેચર એકબીજાથી ઓપોઝિટ છે. આ બંને કાર્ય વ્યક્તિના જીવનમાં ઘણો મહત્વનો રોલ પ્લે કરે છે.

  - ઇફેક્ટિવ લર્નિંગ માટે મેમરી ખૂબ જ જરૂરી છે.

  - આનંદદાયક પ્રસંગો યાદ કરવાથી જિંદગી આનંદદાયક રહે છે. તેનાથી વિરુદ્ધ દુઃખદાયક પ્રસંગો યાદ કરવાથી જિંદગી દુઃખી બને છે. આવા સમયે દુખદાયક પ્રસંગો ભુલવામાં ફોરગેટીંગ મદદ રૂપ થાય છે. જેની મદદ થી વ્યક્તિ આનંદીત રહી શકે.

  - આમ નોર્મલ લાઈફ જીવવા માટે ફોર્ગેટિંગ અને રીમેમ્બરિંગ બંનેનું મહત્વ સરખું હોય છે. પરંતુ લર્નિંગના કેસમાં રિમેમ્બરિંગ નું મહત્વ વધારે છે.
[2:12 pm, 05/11/2023] Team Juhi Sachdev: - મેમરી વગર વ્યક્તિ કોઈ પણ વસ્તુ સારી રીતે શીખી શકતી નથી. વ્યક્તિ કોઈ પણ વસ્તુ શીખે તો તેને સારી રીતે યાદ ન રાખી શકે તો તે શીખેલું નિરર્થક જાય છે.

  - સેનસરી ઈનપુટના માધ્યમથી મેમરી ની શરૂઆત થાય છે. જે એન્વાયરમેન્ટની સ્ટીમ્યુલેશનના પરિણામે થાય છે. જેમાં વિઝન, હીયરિંગ, ટચ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. સેન્સર દ્વારા મળેલ સ્ટીમ્યુલેશન સેકન્ડરી રજીસ્ટરમાં નોંધાય છે અને સેકન્ડરી રજીસ્ટરમાં આ માહિતી 20 થી 30 સેકન્ડ સુધી સ્ટોર થાય છે.

  - માહિતી નો મોટો ભાગ પ્રોસેસ થઈને રીપીટ થાય છે. રિહર્સલના માધ્યમથી થોડી માહિતી લોંગ ટર્મ મેમરીમાં સ્ટોર થાય છે. ત્યાં તે વિવિધ કેટેગરીમાં વિભાજીત થાય છે અને લાંબો સમય સુધી સંગ્રહાય છે. આવી રીતે સ્ટોર થયેલી માહિતી લાંબો સમય સુધી યાદ રહે છે.
[2:12 pm, 05/11/2023] Team Juhi Sachdev: Definition : 
 (ડેફીનેશન)

   - માણસ ઘણા લાંબા સમય સુધી ઇન્ફોર્મેશન ને સ્ટોર કરી અને સાચવી શકે છે અને જ્યારે જરૂરિયાત હોય ત્યારે ફરી એને યાદ કરી શકે છે જેને મેમરી કહેવામાં આવે છે.

   - મેમરી એટલે કે અનુભવને સ્ટોર કરવાનો પાવર છે કે જે અનુભવો મળ્યા પછી થોડા સમય પછી જ્યારે જરૂર હોય ત્યારે ફરીથી તેને જાગ્રત અવસ્થામાં લાવી શકાય.

   - મેમરી એ એક ન્યુરોકેમિકલ પ્રોસેસ છે. જેમાં બ્રેઈન દ્વારા ઇન્ફોર્મેશન ને સાચવી શકાય અને જરૂર પડીએ ફરી પાછી મેળવી શકાય છે.
[2:13 pm, 05/11/2023] Team Juhi Sachdev: Nature of memory : 
 (નેચર ઓફ મેમરી)

- મેમરી એ આપણા માઈન્ડની સ્પેશિયલ એબિલિટી છે જે પાસ્ટ માં બનેલા એક્સપિરિયન્સ અને લર્નિંગ ને સ્ટોર કરીને રાખે છે અને જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે આપણે તેને યાદ કરી શકીએ.

- મેમરી ની પ્રોસેસ એ લર્નિંગ અથવા એક્સપિરિયન્સ થી ચાલુ થાય છે અને રિવાઇવલ અને રિપ્રોડક્શન થી આ પ્રોસેસમાં પૂરી થાય છે. મેમરી ની પ્રોસેસમાં ચાર સ્ટેજ નો સમાવેશ થાય છે જેમાં સૌ પ્રથમ કંઈક લર્નિંગ કરવું અથવા કંઈક એક્સપિરિયન્સ થવો, પછી તેનું રિટેન્શન કરવું, ત્યારબાદ તેને રીકોગ્નિશન કરવું અને છેવટે તેને રિકોલ કરવું.

- મેમરી એ કોમ્પ્લેક્સ પ્રોસેસ છે જેમાં લર્નિંગ, રિટેન્શન, રીકોગ્નિશન અને રિકોલ જેવા ફેક્ટરનો સમાવેશ થાય છે.

- મેમરી એ દરેક વસ્તુ માટેનું સ્ટોર હાઉસ છે જેમાં ત્રણ સ્ટેજ જોવા મળે છે: એનકોડિંગ, સ્ટોરેજ અને રીટ્રાઇવલ.
[5:16 pm, 05/11/2023] Team Juhi Sachdev: Process of memory : 
 (પ્રોસેસ ઓફ મેમરી)

- મેમરી કેવી રીતે વર્ક કરે છે તેના ઘણા જુદા જુદા મોડેલ હોવા છતાં તે બધામાં સમાન ત્રણ પ્રક્રિયાનો સમાવેશ થાય છે: 
મેમરી સિસ્ટમમાં માહિતી મેળવવી (એનકોડિંગ), તેને ત્યાં સંગ્રહિત કરવી (સ્ટોરેજ), તેને જરૂર જણાય ત્યારે પાછી મેળવવી (રીટ્રાઈવલ).

-મેમરી પ્રોસેસને ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવેલી છે.
   • Encoding (putting it in)
   • Storage (keeping in it)
   • Retrieval (recover it in) 


• Encoding : 
  (એનકોડિંગ)

   - આ મેમરી પ્રોસેસનું પહેલું સ્ટેપ છે.

   - એનકોડિંગ એટલે મેમરીમાં સંગ્રહિત કરી શકાય તેવા ફોર્મમાં માહિતી નું રૂપાંતર કરવું.

  - મગજ ઉપયોગ કરી શકે તેવા સ્વરૂપમાં સેન્સરી ઇન્ફોર્મેશન ને સ્ટોર કરવી જેને એનકોડિંગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
• Storage :
  (સ્ટોરેજ)

   - સ્ટોરેજ એટલે સંગ્રહ.

   - એનકોડિંગ દ્વારા મળતી માહિતીને અમુક સમયગાળા માટે સાચવવામાં આવે છે જેને સ્ટોરેજ કહે છે.

  - આ માહિતી વ્યક્તિના બ્રેઈનમાં સ્ટોર થાય છે જેને ન્યૂરલ ટ્રેસ અથવા મેમરી ટ્રેસ કહેવામાં આવે છે. આથી જ્યારે જરૂર હોય ત્યારે તેમાંથી માહિતી મેળવી શકાય છે.

  - આ સમયગાળો એ જુદો જુદો હોય છે જેનો આધાર મેમરીના ઉપયોગ પર હોય છે. જેમકે શોર્ટ ટર્મ માટે અથવા લોંગ ટર્મ માટે

• Retrieval : 
  (રીટ્રાઈવલ)

   - રીટ્રાઇવલ એટલે પુનઃપ્રાપ્તિ.

   - રીટ્રાઇવલ એટલે સ્ટોર કરેલી માહિતીને ફરીથી ઉપયોગમાં લેવી અથવા ધ્યાનમાં લેવી.

   - સ્ટોર કરેલી માહિતી જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે તે કોન્સિયન્સ માઈન્ડમાં લાવી શકાય છે.

   - કોઈપણ ક્લાસના અટેન્ડીંગ નો એક્સપિરિયન્સ ઉપરોક્ત બાબતો સાથે કમ્પેર કરી શકાય. જ્યાં લેક્ચર સાંભળવું અને નોટ તૈયાર કરવી એ એનકોડ અથવા લર્નિંગ છે.
  
   - લેક્ચર દરમિયાન મળેલી માહિતી ને યાદ રાખવી એટલે કે સ્ટોરેજ. અને જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે તે લેક્ચર યાદ કરવો અને ફરીથી માહિતી મેળવી એટલે રીટ્રાઈવલ.
Type of memory : 
 (ટાઈપ ઓફ મેમરી)

- માહિતીને સ્ટોર કરવાના સમયગાળાના આધારે મેમરી ને ત્રણ ટાઈપમાં વિભાજીત કરવામાં આવે છે: 

    • sensory memory
    • short term memory
    • long term memory

 • Sensory memory : 
  (સેન્સરી મેમરી) 


   - સેન્સરી મેમરી ને ઈમિડીયેટ મેમરી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

   - સેન્સરી રજીસ્ટરમાં માહિતી એક સેકન્ડ ના અપૂર્ણાંકમાં ભાગથી લઈને થોડી સેકન્ડ સુધી ખૂબ જ ટૂંકા ગાળા માટે સ્ટોર રહે છે.

   - આ પ્રકારની મેમરીમાં સેન્સરી ઓર્ગન જેવા કે આંખ, કાન દ્વારા માહિતી મળે છે અને તે માહિતી અમુક સેકન્ડ સુધી જ સ્ટોર થાય છે.

    - ઉદાહરણ તરીકે ટીવી જોતી વખતે આપણી આંખ સામે કોઈ પિક્ચર આવે તો તે અમુક સેકન્ડ માટે યાદ રહે છે.

    - આ સેન્સરી મેમરી એ શોર્ટ ટર્મ મેમરી અથવા લોંગ ટર્મ મેમરીમાં કન્વર્ટ થઈ જાય છે અથવા તો ભુલાઈ જાય છે.

   - સેન્સરી મેમરી ના ત્રણ ટાઈપ છે : 
     # Iconic memory
     # Echoic memory
     # Hapetic memory 

  # Iconic memory : 
     (આઇકોનિક મેમરી)

     - આઇકોનિક મેમરી એ સેન્સર મેમરી નું એક ફોર્મ છે જે વિઝ્યુઅલ ઇન્ફોર્મેશન ને સેકન્ડ ના ક્વાર્ટર ભાગ કે તેનાથી વધારે સમય માટે હોલ્ડ કરે છે અથવા સ્ટોર કરે છે.

   # Echoic memory : 
      (ઇકોઇક મેમરી)

      - ઇકોઇક મેમરી એ સેન્સરી મેમરી નું એક ફોર્મ છે જેમાં ઓડિટરી ઇન્ફોર્મેશન ને બે થી ત્રણ સેકન્ડ માટે હોલ્ડ કરે છે.

   # Hapetic memory : 
      (હેપ્ટિક મેમરી)

      - હેપ્ટિક મેમરી માં ટચ સેન્સ દ્વારા થતાં ટેક્સટાઇલ સેન્સરી મેમરી ને બે સેકન્ડ માટે સ્ટોર કરવામાં આવે છે જેમાં પેઈન, પ્રેસર, ઈચિંગ સેન્સેશન નો સમાવેશ થાય છે.

• Short term memory : 
  (શોર્ટ ટર્મ મેમરી) 

    - શોર્ટ ટર્મ મેમરી ને 'વર્કિંગ મેમરી' તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

    - વિવિધ પ્રયોગો દ્વારા જાણવા મળેલ છે કે મેમરીઆપણા કોન્સિયસ અને પ્રિકોન્સિયસ માઈન્ડમાં ઓછા સમય માટે રહે છે જેને શોર્ટ ટર્મ મેમરી કહેવામાં આવે છે.

   - શોર્ટ ટર્મ મેમરી ની સ્ટોરેજ કેપીસીટી ખૂબ જ લિમિટેડ હોય છે. શોર્ટ ટમ મેમરી 15 થી 30 સેકન્ડ ના ટૂંકા ગાળા માટે ઇન્ફોર્મેશન સ્ટોર કરે છે અને તે એક સાથે છ થી સાત વસ્તુઓ યાદ રાખી શકે છે.

   - આ ઇન્ફોર્મેશન સાઉન્ડ, ઈમેજ, વર્ડ અને સેન્ટેન્સ ની બનેલ હોય છે.

   - નવી માહિતી મળતા આ જૂની માહિતી ભુલાઈ જાય છે.

   - આ શોર્ટ ટર્મ મેમરીને જાળવણી અથવા રિહર્સલ દ્વારા લોંગ ટર્મ મેમરીમાં ટ્રાન્સફર કરી શકાય છે.

   - ઉદાહરણ તરીકે લેક્ચરમાં અપાયેલી નોટસનું રિવિઝન કરીને આ નોટસનું લોંગ ટર્મ મેમરીમાં સ્ટોરેજ કરી શકાય.

• Long term memory : 
   (લોંગ ટર્મ મેમરી)

   - આ પ્રકારની મેમરીમાં અનલિમિટેડ માહિતી સ્ટોરેજની કેપીસીટી હોય છે.

   - આ મેમરીમાં દિવસો, મહિનાઓ, વર્ષો અને જીવનકાળ માટે પણ માહિતી સંગ્રહિત કરવાની અમર્યાદિત ક્ષમતા હોય છે.

   - લોંગ ટર્મ મેમરી એ કોમ્પ્લેક્સ પ્રોસેસ છે. વ્યક્તિ વિવિધ પ્રકારના એક્સપિરિયન્સ ના માધ્યમથી માહિતી સ્ટોર કરે છે અને માહિતીને કેટેગરી પ્રમાણે ફાઈલ કરે છે. અને જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે રિપ્રોડક્શન કરે છે.

   - લોંગ ટર્મ મેમરી ને કારણે આપણને હંમેશા આપણું નામ, આપણા પિતાનું નામ, જન્મ તારીખ અને વ્યક્તિગત ડેટા લાઈફ ટાઈમ યાદ રહે છે.

- લોંગ ટર્મ મેમરીના બે ટાઈપ છે : 

# Explicit / Declerative memory (with conscious recall)
# Implicit / non Declerative memory (without conscious recall)

# Explicit memory : 
   (એક્સપ્લીસીટ મેમરી)
    
   - એક્સપ્લીસીટ મેમરી ને ડિકલેરેટિવ મેમરી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
  
  - એક્સપ્લીસીટ મેમરી એ લોંગ ટર્મ માટે ફેકટ,ઇવેન્ટ, કોન્સેપ્ટ અને જનરલ નોલેજ ને સ્ટોર કરે છે.

   - એક્સપ્લીસીટ મેમરી ને યાદ કરવા માટે કોન્સીયઅસલી એફોર્ત કરવાની જરૂર પડે છે. ઉદાહરણ તરીકે ગણિતનાં દાખલામાં ક્યુ સૂત્ર વાપરવું તે માટે આપણે કોન્સીયઅસલી યાદ કરવાની જરૂર પડે છે.

   - એક્સપ્લીસીટ મેમરી ના બે ટાઈપ પડે છે.
      i) Episodic memory : 
      ii) Semnatic memory :

i) Episodic memory :
      (એપિસોડીક મેમરી)

    - એપિસોડીક મેમરીમાં આપણા પર્સનલ એક્સપિરિયન્સ અને પર્સનલ ઇવેન્ટ વિશેની માહિતી લોંગ ટર્મ માટે સ્ટોર કરવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે આપણી કોલેજ નો પહેલો દિવસ કેવો ગયો હતો એ એપિસોડીક મેમરીમાં સ્ટોર થાય છે.
[10:23 am, 07/11/2023] Team Juhi Sachdev:  ii) Semnatic memory : 
      (સિમેન્ટીક મેમરી) 

     - સિમેન્ટીક મેમરીમાં ફેકટ, કોન્સેપ્ટ અને જનરલ નોલેજ વિશે ની માહિતી માટે સ્ટોર થાય છે. આપણું અને આપણા રિલેટિવના નામ યાદ રહેવા અને તેમની બર્થડેટ યાદ રહેવી એ સિમેન્ટીક મેમરી નું ઉદાહરણ છે.

# Implicit memory :
   (ઇમ્પલીશીટ મેમરી) 

   - ઈમ્પલીસીટ મેમરી ને નોન ડિકલેરેટિવ મેમરી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

   - ઈમ્પલીસીટ મેમરી ને યાદ કરવા માટે કોન્સીયસલી એફોર્ટ  ની જરૂર પડતી નથી.આ મેમરી ને યાદ કરવા માટે કોઈપણ પ્રકારના એફોર્ટ ની જરૂર પડતી નથી.

   - ઉદાહરણ તરીકે બાઇક ચલાવતી વખતે કયા ગેરમા ગાડી નાખવી અને બ્રેક ક્યારે મારવી  જેના વિશે યાદ કરવા માટે કોઈપણ પ્રકારના એફોર્ટ લેવા પડતા નથી. આ વસ્તુ આપણને યાદ જ હોય છે .

   - ઇમ્પલીશીટ મેમરી ના બે ટાઈપ પડે છે :
    
   i) Procedural memory 
   ii) Emotional memory

i) Procedural memory : 
    (પ્રોસીડ્યુરલ મેમરી)

    - પ્રોસીડ્યુરલ મેમરીમાં મોટર સ્કિલ અને એક્શન નો સમાવેશ થાય છે. જેમાં વસ્તુઓ કેવી રીતે કરવી તે માટેની મેમરી સ્ટોર થાય છે. આ માહિતીને આપણે એક્સપ્લેન કરી શકતા નથી.

    - ઉદાહરણ તરીકે નાનું બાળક એ પોતાની જાતે શૂઝ ની દોરી બાંધી લે છે. નર્સ એ સારી રીતે ઇન્જેક્શન આપે છે. જેને એક્સપ્લેન કરી શકાતું નથી.

ii) Emotional memory :
    (ઈમોશનલ મેમરી)

    - ઈમોશનલ મેમરી એ કન્ડિશનિંગનું કાર્ય છે.

    - ઈમોશનલ મેમરીમાં કોઈ કન્ડિશન અથવા સિચ્યુએશન અથવા કોની સામે કેવું રિએક્શન અને ઈમોશન આપવું જેના વિશેની માહિતી સ્ટોર થાય છે.

   - ઉદાહરણ તરીકે જ્યારે આપણે કૂતરાને જોઈએ છીએ ત્યારે તેનાથી ડરી જઈએ છીએ કારણકે બાળપણમાં કૂતરા એકવાર બચકું ભર્યું હતું.
[10:24 am, 07/11/2023] Team Juhi Sachdev: Factor affecting memory :
 (ફેક્ટર અફેક્ટિંગ મેમરી)

• એજ : 

  - એડલ્ટ પીપલ એ ઓલ્ડ એજની સરખામણીમાં વધારે સારી મેમરી ધરાવે છે અને વધારે સારી રીતે યાદ રાખી શકે છે. 16 - 26 વર્ષની ઉંમરે મેમરી એ ટોપ લેવલે જોવા મળે છે.

• મેચ્યોરિટી : 

  - બાળકોની સરખામણીમાં મેચ્યોર વ્યક્તિ વધારે સારી રીતે યાદ રાખી શકે છે.

• કોન્ફિડન્સ : 

  - સારો આત્મવિશ્વાસ એ યાદ રાખવા માટે મદદરૂપ થાય છે.

• ઇન્ટરસ્ટ : 

  - નોલેજ મેળવવા માટે રહેલો ઇન્ટરસ્ટ એ મેમરી ઇમ્પ્રુવ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.


• ઈન્ટેલિજન્સ : 

  - ઇન્ટેલિજન્સ પણ મેમરી પર અસર કરે છે. જે લોકોને સારી ઈન્ટેલિજન્સી હશે તે લોકોને મેમરી વધારે પાવરફુલ હશે.
[10:24 am, 07/11/2023] Team Juhi Sachdev: • ડાયટ : 

  - હેલ્થી ડાઇટ એ મેમરી ઇમ્પ્રુવ કરે છે. વેજીટેબલ્સ, ઓમેગા 3 એન્ટિઓક્સિડન્ટ યુક્ત આહાર લેવાથી મેમરીમાં વધારો થાય છે. વિટામિન D, વિટામીન B12, ફોલિક એસિડ, ઝીંક વગેરે વિટામીન અને  મિનરલ્સ પણ મેમરી પર અસર કરે છે.

• એક્સરસાઇઝ : 

  - એક્સરસાઇઝ કરવાથી બ્રેઇનને ઓક્સિજન મળી રહે છે અને તે અમુક ન્યુરોકેમિકલ પ્રોડ્યુસ કરવામાં મદદ કરે છે જે મેમરીને સ્ટીમ્યુલેટ કરવા માટે ઉપયોગી છે.

• રેસ્ટ એન્ડ સ્લીપ : 
 
   - પૂરતો આરામ અને ઉંઘ મળેલી હોય તો મન તંદુરસ્ત થઈ જાય છે અને નવું શીખેલું સારી રીતે યાદ રહે છે.

• ડ્રગ અને કેમિકલ : 

   - હોર્મોન થેરાપી, આલ્કોહોલ, નિકોટીન, લીડ, મર્ક્યુરી, કેમિકલ ના કોન્ટેક માં આવવાથી કોગ્નિટિવ પ્રોસેસમાં ઘટાડો જોવા મળે છે.

• ક્લિનિકલ કન્ડિશન : 

   - એપીલેપ્સી, હાઈ બ્લડ પ્રેસર, બ્રેઇન ટ્યુમર, અલ્ઝાઇમર ડીસીઝ, અટેન્શન ડેફિસીટ ડિસઓર્ડર, હેડ ઈન્જરી, ઓટીઝમ વગેરે કન્ડિશન મેમરી ની અફેક્ટ કરે છે.
[10:24 am, 07/11/2023] Team Juhi Sachdev: Memory topic complete

[10:55 am, 07/11/2023] Team Juhi Sachdev: Forgetting
[10:55 am, 07/11/2023] Team Juhi Sachdev: Introduction : 
 (ઇન્ટ્રોડક્શન)

 - આ એક સામાન્ય શબ્દ છે જેનો અર્થ યાદ રાખવામાં નિષ્ફળ જવું એવો થાય છે.

 - આગળ શીખેલી માહિતી નું પરમેનેન્ટ કે ટેમ્પરરી બેઝ પર રિકોલ કરવા માટે ફેલ જવું જેને ફોર્ગેટિંગ કહેવામાં આવે છે.
  
  - ફોર્ગેટિંગની  આપણા જીવનમાં પોઝિટિવ અને નેગેટીવ વેલ્યુ છે.

  - પોઝિટિવ પાસાની વાત કરીએ તો ફોર્ગેટિંગ એ માનવજાત માટે એક મહાન આશીર્વાદ છે.

  - જો ફોર્ગેટિંગ ન હોય તો આપણા માઈન્ડમાં બધી ખરાબ અને દુઃખદ ઘટના સ્ટોર થાય જેને યાદ કરવાથી આપણે વારંવાર દુખી થઈએ.

  - ભૂલી જવાની પ્રક્રિયા મનમાંથી ઉદાસ અને આઘાતજનક અનુભવોને કાઢી નાખે છે.

  - જો નેગેટીવ પાસાની વાત કરીએ તો ભૂલી જવું એ આપણા રોજિંદા જીવનમાં એક ખૂબ જ મહત્વનો પ્રોબ્લેમ છે. ઉદાહરણ તરીકે તમે તમારી બુક તમારા મિત્રને આપી છે અને તમે ઘરમાં શોધી રહ્યા છો.

  - ઘણા વિદ્યાર્થી મિત્રો ફરિયાદ કરતા હોય છે કે ક્લાસરૂમમાં લેક્ચર ભર્યા પછી યાદ રહેતું નથી. આવું થવા માટેનું મુખ્ય કારણ લેક ઓફ ઈન્ટર્સ અથવા અટેન્શન હોય છે.

  - ઘણી બધી માહિતી એકાગ્રતાના અભાવને કારણે મારફતે શોર્ટ ટર્મ મેમરીમાં આવતી નથી જેના પરિણામે શોર્ટ ટર્મ મેમરી લોંગ ટર્મ મેમરીમાં ફેરવાતી નથી જેથી યાદ રહેતું નથી.
[11:07 am, 07/11/2023] Team Juhi Sachdev: Definition : 
 (ડેફીનેશન)

- આગળ શીખેલી માહિતીને યાદ કરવાની અને તેને ઓળખવાની ક્ષમતા પરમેનેન્ટ અથવા ટેમ્પરરી ટાઈમ માટે લોસ થવાની ક્રિયાને ફોરગેટીંગ કહેવામાં આવે છે.

 - ફોરગેટીંગ એટલે પહેલેથી શીખેલી માહિતી ને રીટ્રાઈવ કરવામાં ફેલ જવું.
[2:53 pm, 08/11/2023] Team Juhi Sachdev: Causes of forgetting : 
 (કોસ ઓફ ફોરગેટીંગ)


- ફોરગેટીંગ માટેના કોસ નીચે મુજબ છે: 

• Encoding failure : 
  (એનકોર્ડિંગ ફેઈલર) 

  - ભૂલી જવા અને યાદ ન રાખવા વચ્ચે તફાવત છે. ભૂલી જવું એટલે કંઈક યાદ કરવામાં અસમર્થતા છે જેને તમે પછીથી યાદ કરી શકો છો.

  - પરંતુ જ્યારે લોકો કહે છે કે તેઓ યાદ રાખી શકતા નથી એટલે કે વાસ્તવમાં તેઓ ભુલ્યા નથી.

  - યાદ રાખવાની અસમર્થતા એ એનકોર્ડિંગ ની નિષ્ફળતાનું પરિણામ હોઈ શકે છે.

  - એટલે કે આપણે જે માહિતી મેળવીએ છીએ તેને મેમરીમાં સંગ્રહિત કરી શકાય તેવા ફોર્મમાં રૂપાંતર કરવામાં ફેઈલ થઈએ છીએ.

  - આથી માહિતી એ વ્યવસ્થિત રીતે એન કોડ ન થાય કે ઓર્ગેનાઈઝ ન થાય તો માહિતી ભુલાઈ જાય છે. અને આવી માહિતી ક્યારેય લોંગ ટર્મ મેમરીમાં એન્ટર થતી નથી.
 Consolidation failure :
   (કોનસોલિડેસન ફેઈલર) 

  - કોનસોલિડેસન એ એક પ્રોસેસ છે જેમાં એનકોડ કરેલી માહિતી મેમરીમાં સ્ટોર કરવામાં આવે છે.

  - જો આ પ્રોસેસમાં કંઈક અવરોધ આવી તો માહિતી એ લોંગ ટર્મ મેમરીમાં ટ્રાન્સફર થતી નથી.

  - આથી માહિતી લોંગ ટર્મ મેમરીમાં ટ્રાન્સફર ન થવાથી ભુલાઈ જાય છે.

  - ઉદાહરણ તરીકે કાર એક્સિડન્ટ, હેડ ઈન્જરી, ગ્રાન્ડ માલ સીઝર જેને કારણે વ્યક્તિ કોનસિયસનેસ ગુમાવે છે અને તે કોનસોલિડેસન કરવામાં ફેલ જાય છે.

• Interference : 
  (ઇન્ટરફેરન્સ)

  - ઇન્ટરફેરન્સ એ ફોર્ગેટિંગ માટેનું મેજર કોસ છે. જે દરરોજ પીપલને ઇફેક્ટ કરે છે.

  - તેમાં એક મેમરીએ બીજી મેમરી ને રિકોલ કરવામાં અવરોધ કરે છે.

  - એટલે કે જૂની સ્ટોર થયેલી માહિતી અથવા નવી મળતી માહિતી એ યાદ કરવામાં ઇન્ટરફેર કરે છે.

  - ઇન્ટરફેરન્સ ના બે ટાઈપ છે : 

     # પ્રોએક્ટિવ ઇન્ટરફેરન્સ :
     # રીટ્રોએક્ટિવ ઇન્ટરફેરન્સ : 

  # પ્રોએક્ટિવ ઇન્ટરફેરન્સ : 

     - પ્રોએક્ટિવ ઇન્ટરફેરન્સમાં લોંગ ટર્મ મેમરીમાં પહેલેથી સ્ટોર થયેલી માહિતી એ નવી માહિતીને
યાદ રાખવામાં ઇન્ટરફિયર કરે છે.

  # રીટ્રોએક્ટિવ ઇન્ટરફેરન્સ : 

     - રીટ્રોએક્ટિવ ઇન્ટરફેરન્સ માં નવી શીખેલી વસ્તુ અથવા માહિતી એ અગાઉ સ્ટોર થયેલી માહિતીને યાદ રાખવામાં ઇન્ટરફિયર કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે કાલે લેક્ચરમાં સોસિયોલોજી સબ્જેક્ટ ભણવામાં આવ્યો હતો અને આજે લેક્ચરમાં સાયકોલોજી સબજેક્ટ ભણવામાં આવ્યો હતો. આથી સોસિયોલોજી સબ્જેક્ટની નોટસ ભુલાઈ જાય છે અને સાયકોલોજી સબ્જેક્ટ ની નોટસ યાદ રહે છે.

• Decay : 
  (ડીકે)

  - જયારે આપણે કંઈક નવું શીખીએ છીએ ત્યારે આપણા બ્રેઈનમાં ફિઝિકલ ચેન્જીસ થાય છે અને કેમિકલ ટ્રેસ રચાય છે. જેમાં માહિતી સ્ટોર થાય છે જેને મેમરી ટ્રેસ કહેવામાં આવે છે.

  - ડીકે થિયરી મુજબ આપણે અમુક વસ્તુ અથવા માહિતી ભૂલી જઈએ છીએ કારણ કે મેમરી એ સમય જતા ઝાંખી(fades) થઈ જાય છે અને છેવટે સંપૂર્ણપણે અદ્રશ્ય થઈ જાય છે એટલે કે ભુલાઈ જાય છે.

  - એટલે કે જો આપણે કોઈ ઘટના અથવા માહિતીને યાદ કરવાનો પ્રયત્ન ન કરીએ તો તે ઘટના અથવા માહિતી સમય જતા ભુલાઈ જાય છે.

• Motivated forgetting : 
  (મોટીવેટેડ ફોરગેટીંગ)

   - ભૂલી જવાની સ્ટ્રોંગ મોટીવ અથવા ડિઝાઇર ને કારણે આપણે ન ગમતી પરિસ્થિતિ કે વાત અથવા એ મેમરી જેને યાદ કરવાથી આપણે દુઃખી થઈએ છીએ તેને આપણે ભૂલી જઈએ છીએ.

  - ઉદાહરણ તરીકે રેપ વિકટીમ, યુદ્ધના અનુભવીઓ અને વિમાન દુર્ઘટના અથવા ધરતીકંપ માંથી બચી ગયેલા તમામને ભયાનક અનુભવો થયા છે. જો તે વારંવાર યાદ આવે તો તે આપણે રોજિંદા જીવનમાં રહેલા બધા કાર્યો પર અસર કરે છે.

  - આથી આવા લોકોએ તેમના ભયજનક અનુભવોને ભૂલી જવા માટે મોટીવેટેડ ફોરગેટીંગ નો ઉપયોગ કરે છે.

  - સપરેશન એ મોટીવેટેડ ફોર્ગેટિવનું એક ફોર્મ છે. જેમાં વ્યક્તિએ પેઈનફૂલ, ભયાનક રોમેન્ટિક એક્સપિરિયન્સ એ કોન્સિયસ માઈન્ડ માંથી બહાર કાઢવાનો પ્રયાસ કરે છે અને તેને અનકોન્સિયસ માઇન્ડમાં ધકેલી દે છે.

- રિપ્રેશનમાં વ્યક્તિ એ અનપ્લીઝન્ટ મેમરીને અનકોન્સિયસલી તેના માઈન્ડ માંથી બહાર કાઢી નાખે છે.

• Retrieval failure :
  (રીટ્રાઈવલ ફેઈલર) 

  - રીટ્રાઇવલ એટલે સ્ટોર થયેલી માહિતીને જરૂર પડે ત્યારે યાદ કરી અને ફરીથી ઉપયોગમાં લેવી.

  - રીટ્રાઇવલ એ રિકોલ માટે ઘણું મહત્વનું છે. જો રીટ્રાઇવલ પ્રોસેસ બરાબર ન હોય તો લોંગ ટર્મ મેમરીમાં સ્ટોર થયેલી માહિતી સારી રીતે રેકોર્ડ કરી શકાતી નથી 

  - તમને ઘણા અનુભવ હશે કે ઘણા પ્રયત્નો કરવા છતાં પણ અમુક માહિતીથી રીકોલ કરી શકાતી નથી. પણ થોડો સમય પછી તે માહિતી સરળતાથી યાદ આવી જાય છે.
- ઉદાહરણ તરીકે એક્ઝામ આપતી વખતે અમુક પ્રશ્નોના જવાબ યાદ કરી શકાતા નથી જે પ્રશ્નને તમે અગાઉ વાંચેલા હોય છે.

  - ઘણીવાર લોકો ચોક્કસ હોય છે કે તેઓ કંઈક જાણે છે પરંતુ જ્યારે તેઓને તેની જરૂર પડે ત્યારે તે માહિતી પુનઃ પ્રાપ્ત કરવામાં સક્ષમ હોતા નથી આ પ્રકારના ભૂલી જવાને રીટ્રાઇવલ ફેઈલર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

• Organic cause : 
  (ઓર્ગેનિક કોસ)

  - બ્રેઈનમાં ફિઝિયોલોજિકલ ડેમેજ અથવા બ્રેઇન સેલ જર્જરીત થવાથી તે ફોર્ગેટિંગ ને અસર કરે છે. જેને ઓર્ગેનિક કોષ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

  - ઉદાહરણ તરીકે ફિઝિકલ ઈલનેસ અને ડીસીસ , એજ, એકસીડન્ટને કારણે બ્રેઇન ટીશ્યુ માં ડેમેજ થાય છે. જેને કારણે ફોરગેટીંગ જોવા મળે છે.
Method of improving memory : 
 (મેથડ ઓફ ઈમ્પ્રુવિંગ મેમરી)

- મેમરી વધારવા માટેની ઘણી બધી પદ્ધતિઓ છે. લોકો સામાન્ય રીતે ફરિયાદ કરતા હોય છે કે પોતાની યાદશક્તિ ઓછી થઈ ગઈ છે. આ પ્રકારની ફરિયાદ વિદ્યાર્થીઓમાં વધારે જોવા મળે છે.

  - સફળતા મેળવવા માટે સારો મેમરી પાવર હોવો જરૂરી છે. પરંતુ વ્યક્તિ એવું માને છે કે તેનો મેમરી પાવર ધીમે ધીમે ઓછો થઈ રહ્યો છે. આ બાબત સાવ ખોટી છે.

  - બ્રેઈન ને કોઈપણ પ્રકારની ઈજા ન થાય અથવા કોઈપણ પ્રકારનો રોગ ન થાય તો મેમરી ઉપર કોઈ અસર થતી નથી.

  - વ્યક્તિ ફિઝિકલી અને મેન્ટલી હેલ્ધી હોય તો તેની મેમરી સારી રહે છે.

  - વ્યક્તિને શીખવવામાં આવતું મટીરીયલ કોમ્પ્લેક્સ હોય, વ્યક્તિની પોતાની ઈમોશનલ કન્ડિશન સારી ન હોય, વ્યક્તિમાં એકાગ્રતાનો અભાવ ન હોય આ દરેક બાબતની અસર વ્યક્તિની મેમરી ઉપર પડે છે.

  - વ્યક્તિ શીખેલું ભૂલી જાય છે માટે સારી રીતે લર્નિંગ કરવું જરૂરી છે. જેથી તેનો રિટેન્શન સારી રીતે થાય આથી તેને રિકોલ સારી રીતે કરી શકાય.

- પ્રોપર લર્નિંગ મેથડ, ટ્રેનિંગ, પ્રેક્ટિસ અને મોટીવેશનને કારણે મેમરીમાં સુધારો લાવી શકાય છે.

  - કોઈપણ માહિતી આખી શીખવી એના કરતા એને ભાગ કરીને શીખવી સરળ બને છે. ગોખણપટ્ટી કરતાં માહિતીને સમજીને યાદ રાખવી સરળ બને છે.

   - મેમરી ને નીચે મુજબ મેથડ અને ટ્રીક દ્વારા ઇમ્પ્રુવ કરી શકાય.


• Mnemonics / memory tricks : 
  (નેમોનિક્સ / મેમરી ટ્રીક) 

  - નેમોનિક્સ શબ્દ ગ્રીક ભાષાનો છે જેનો અર્થ ખાસ પ્રકારની ટ્રીક થાય છે. જેનો ઉપયોગ યાદશક્તિ વધારવા માટે થાય છે. જેની મદદથી સારી રીતે માહિતી યાદ રાખી શકાય છે.

  - સારી યાદ શક્તિ ધરાવતા લોકો પણ ઘણીવાર આ મેમરી ટ્રીક નો ઉપયોગ કરે છે.

  - કોઈ માહિતી કે વસ્તુને યાદ રાખવાની હોય તો તેને આપણે પ્રથમથી જ યાદ હોય તેવી અથવા સહેલાઈથી યાદ રાખી શકાય તેવા સ્વરૂપે તેને યાદ રાખવી જોઈએ.

  - જેમકે મેઘ ધનુષ્યના સાતેય રંગોને આપણે એક ટ્રીક તરીકે યાદ રાખીએ છીએ, જાનીવાલીપીનારા . આ સોર્ટ ટ્રીક થી મેઘ ધનુષ્યના સાતેય રંગ લાઈનમાં યાદ રહી જાય છે.

• Method of loci : 
  (મેથડ ઓફ લોકી) 

   - લોકી શબ્દ એ લેટિન વર્ડ છે. જેનો અર્થ પ્લેસ થાય છે.

   - જેમાં કોઈ એક સીન જોવામાં આવે છે અને તેમાં રહેલી માહિતી યાદ રાખવામાં આવે છે.

  - એટલે કે આપણે જે વસ્તુ વિશે માહિતી મેળવીએ છીએ તેનું એક મેન્ટલ પિક્ચર બનાવવું અને તેને તે માહિતી સાથે કમ્પેર કરવી આથી એ માહિતી પિક્ચર સાથે આપણને યાદ રહી જાય છે.

  - ઉદાહરણ તરીકે પરીક્ષા માટે ક્લાસિકલ કન્ડિશનિંગ નું ઉદાહરણ યાદ રાખવું હોય તો એવું મેન્ટલ પિક્ચર બનાવવું  કે ઈમેજમાં એક ડોગ છે એક પ્રયોગશાળાનો રૂમ છે તેમાં ખોરાક છે, ઘંટડી છે. આ ઈમેજ નું વારંવાર રીહસર્લ કરો જેથી તે બ્રેઇનમાં સારી રીતે ફીટ થઈ જાય અને જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે સારી રીતે યાદ રાખી શકાય.

• Chunking : 
  (ચંકીંગ) 

  - માહિતીનું સિસ્ટેમિક રીતે એનકોડિંગ કરવા માટેની આ ક્રિયા છે.

  - જેમ કે કોઈ લાંબી ડીજીટને યાદ રાખવાની હોય તો તેને યાદ રાખવા માટે જુદા જુદા ભાગમાં વહેંચવામાં આવે છે.

  - જેમકે પ્રથમ ચાર ડિજિટ યાદ રાખવા માટે પ્રથમ સ્કૂલમાં દાખલ થયાની તારીખ યાદ રાખવી અને બીજા ડીજીટ ને યાદ રાખવા માટે કોઈની જન્મ તારીખ યાદ રાખવી અને છેલ્લા ડીઝીટ માટે કોઈ સીટીનો પીનકોડ નંબર યાદ રાખવો. આપત્તિ યાદશક્તિ વધારવા માટે ઘણી મહત્વની છે.

• Rhyming system : 
  (રાઈમિંગ સિસ્ટમ)

  - રાઈમિંગ સિસ્ટમ એ એક મેમરી ટેકનીક છે જેનો ઉપયોગ નંબર ને યાદ રાખવા થાય છે.

  - દરેક સંખ્યાને એક ચિત્રમાં ફેરવવામાં આવે છે જે સંખ્યા સાથે જોડાય છે અને તે સંખ્યાઓને યાદ રાખવું સહેલું થઈ જાય છે.
  
   - ઉદાહરણ તરીકે 
      0 = hero 
      1 = sun
      2 = shoe
      3 = tree
      4 = door
એટલે કે ઝીરો ઈઝ હીરો, વન ઈઝ સન, થ્રી ઈઝ ટ્રી

• Make a story : 
  (મેક અ સ્ટોરી)

  - આ પદ્ધતિમાં જે આઈટમની યાદ રાખવાની હોય તેનું લિસ્ટ બનાવવામાં આવે છે અને આ લિસ્ટને સ્ટોરી ના રૂપમાં ગોઠવવાથી તેને સરળતાથી યાદ રાખી શકાય છે.

  - ઉદાહરણ તરીકે જ્યારે કોઈ વાર્તા લખવાની હોય ત્યારે તેની પહેલા તેના પોઈન્ટ આપેલા હોય છે. આથી વાર્તાની શરૂઆત એ પોઇન્ટના લિસ્ટમાંથી  આવેલા પહેલા પોઇન્ટ પરથી થવી જોઈએ અને ક્રમ પ્રમાણે દરેક પોઈન્ટને ગોઠવીને વાર્તા લખવામાં આવે છે. આથી આખી વાર્તા આપણને સરળતાથી યાદ રહી જાય છે.
[3:37 pm, 08/11/2023] Team Juhi Sachdev: • Develope a will power : 
  (ડેવલપ અ વિલ પાવર)

  - જ્યારે આપણે કંઈ પણ શીખીએ છીએ ત્યારે લર્નિંગ માટેનો આપણો વિલ પાવર સ્ટ્રોંગ હોવો જોઈએ અને માહિતીને યાદ રાખવા માટેનો પણ વિલ પાવર સ્ટ્રોંગ હોવો જોઈએ. સ્ટ્રોંગ વિલ પાવર માહિતી સમજવામાં આપણને મદદરૂપ થાય છે તેથી આપણને સારી રીતે યાદ રહી જાય છે.

• Keep concentration : 
  (કીપ કોન્સન્ટ્રેશન) 

   - કોઈપણ વસ્તુ લર્ન કરતી વખતે અટેન્શન અને કોન્સન્ટ્રેશન હોવું ખૂબ જ જરૂરી છે. કોન્સન્ટ્રેશનથી માહિતી સમજવામાં મદદરૂપ થાય છે અને માહિતી સારી રીતે યાદ રહી શકે છે.

• Picture the learning material : 
  (પિક્ચર ધ લર્નિંગ મટીરીયલ)

  - મટીરીયલ કે માહિતીનું મેન્ટલ પિક્ચર તૈયાર કરવું એટલે કે વિઝ્યુઅલ ઈમેજ તૈયાર કરવી.
 
  - આ વિઝ્યુઅલ ઇમેજ દ્વારા એ વસ્તુ આપણને સરળતાથી યાદ રહે છે.

• Repetation : 
  (રીપીટેશન)

  - શોર્ટ ટર્મ મેમરી ને લોંગ ટર્મ મેમરીમાં ટ્રાન્સફર કરવા માટે રીપીટેશન ખૂબ જ જરૂરી છે. જો રીપીટેશન કરવામાં ન આવે મેમરીમાં સ્ટોર થયેલી માહિતી ભુલાઈ જાય છે.

• Minimize interference :
  (મીનીમાઈઝ ઇન્ટરફેરન્સ) 

  - લર્નિંગ માં ઇન્ટરફિયર કરતી બાબતોને દૂર રાખવી. જેમકે સોસિયોલોજી અને સાઇકોલોજી એકબીજાને ઇન્ટરફિયર કરતું હોય તો બંનેને એક સાથે ભણવા નહીં.

• Diet : 
  (ડાયટ)

  - વિટામિન ડી, વિટામીન B12, ઝીંક, ફોલિક એસિડ, ઓમેગા 3 એન્ટિઓક્સિડન્ટ યુક્ત આહાર લેવો. જેનાથી મેમરી સારી રહે છે.
[3:37 pm, 08/11/2023] Team Juhi Sachdev: Forgetting topic complete
[9:44 am, 09/11/2023] Team Juhi Sachdev: Thinking and reasoning
[9:44 am, 09/11/2023] Team Juhi Sachdev: Introduction : 
 (ઇન્ટ્રોડક્શન) 

- થીંકીંગ એટલે વિચારવું.

- માણસ એ પ્રાણીઓથી અલગ પડે છે કારણ કે માનવીઓની અંદર થીંકીંગ પાવર અને બોલવાની શક્તિ રહેલી છે.

- આથી થીંકીંગ પાવરને કારણે માનવીઓ એ પ્રાણીઓ કરતાં વધારે સારી રીતે લર્નિંગ કરી શકે છે અને ગમે ત્યાં એડજસ્ટ થઈએ છીએ.

- 2000 વર્ષ પહેલાં એરિસ્ટોટલના મત મુજબ માનવી એ વિચાર શક્તિ વાળુ પ્રાણી છે. માનવી માટે વપરાતો શબ્દ હોમોસેપિયન્સ છે. જેનો અર્થ વિચાર શક્તિ ધરાવતો અથવા વિચારશીલ માણસ એવો થાય છે.

- આપણે દિવસ દરમિયાન જ્યારે પણ જાગતા હોઈએ ત્યારે કંઈક ને કંઈક વિચારતા જ હોઈએ છીએ આ ઉપરાંત આપણે જ્યારે ઊંઘીએ છીએ ત્યારે સપનામાં પણ વિચારતા હોઈએ છીએ. એમ વિચારવાની ક્રિયા સતત ચાલુ જ રહે છે.

- માનવી પોતાના જૂના અનુભવો, આવનાર પરિસ્થિતિ અને બહારની વાસ્તવિકતા વગેરેનું થીંકીંગ કરે છે.
[9:45 am, 09/11/2023] Team Juhi Sachdev: • Definition :
   (ડેફીનેશન) 

- થીંકીંગ એ હાયર મેન્ટલ પ્રોસેસ છે જેમાં વર્બલ સિમ્બોલ્સ, ઇન્ટર્નલ વિઝ્યુઅલ અને ઓડિટરી ઈમેજ, આઈડિયા, કોન્સેપ્ટ અને મેથેમેટિકલ સિમ્બોલનો સમાવેશ થાય છે.

- થીંકીંગ એટલે કે કોઈ પ્રોબ્લેમ ના સોલ્યુશન માટે કરવામાં આવતી પરસેપચ્યુલ રિલેશનશિપ.

- થીંકીંગ એ કોગ્નિટિવ એક્ટિવિટી છે. જેમાં માહિતીનની પ્રોસેસ કરવામાં આવે છે અને કોઈપણ પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવામાં આવે છે. તે હંમેશા ગોલ ડાયરેક્ટેડ હોય છે.

- થીંકીંગ એ બિહેવીયરની એક પેટર્ન છે જેમાં અમુક ચોક્કસ હેતુપૂર્ણ સમસ્યાના ઉકેલ માટે વસ્તુઓ અને ઘટનાઓની આંતરિક રજૂઆતનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જેમકે સાઇન અને સિમ્બોલ્સ
[9:45 am, 09/11/2023] Team Juhi Sachdev: Nature of thinking :
 (નેચર ઓફ થીંકીંગ)

  • થીંકીંગ ઇસ એન એક્ટિવ પ્રોસેસ.
   
    - થીંકીંગ એ એક્ટિવ મેન્ટલ પ્રોસેસ છે જેમાં આપણે થોટ અને આઈડિયા સાથે ડીલ કરીએ છીએ આપણું માઈન્ડ એ આઈડિયા ને કંટ્રોલ અને રેગ્યુલેટ કરે છે.

• થીંકીંગ ઇસ કોગ્નિટિવ એક્ટિવિટી.

   - માનવીને તેના થીંકીંગ પાવરને કારણે પ્રાણીઓ કરતાં ઉચ્ચ ગણવામાં આવે છે. કોમ્પ્યુટર, રોબોટ, ઉપગ્રહો અને નવા નવા સંશોધનોની ખોજ એ મનુષ્યની થીંકીંગ, રીઝનીંગ અને પ્રોબ્લેમ સોલ્વિંગ એબિલિટીનું પરિણામ છે.
 થીંકીંગ ઇસ ડાયરેક્ટ ટોવર્ડ ગોલ્સ.

   - થીંકીંગ એ ગોલ અથવા પર્પસ ડાયરેક્ટેડ હોય છે. મનુષ્ય તેની થીંકીંગ એબિલિટી નો ઉપયોગ પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવા માટે કરે છે.

• થીંકીંગ ઇનવોલ્સ યુસ ઓફ સિમ્બોલ્સ એન્ડ લેંગ્વેજ.

  - થીંકીંગ પ્રોસેસમાં સિમ્બોલ નો ઉપયોગ થાય છે. સિમ્બોલ એ દુનિયાની અમુક ઇવેન્ટ અથવા વસ્તુઓને રીપ્રેશન્ટ કરે છે. ઈમેજ, કોન્સેપ્ટ સિમ્બોલ અને ભાષાઓનો ઉપયોગ વિચારવાના સાધન તરીકે થાય છે.

• થીંકીંગ ઇસ અ પ્રોબ્લેમ સોલ્વીંગ બિહેવિયર.

   - જન્મથી લઈને મૃત્યુ સુધી મનુષ્યને કોઈને કોઈ સમસ્યાનો સામનો કરવો પડે છે જેને સોલ્વ કરવા માટે થીંકીંગ પ્રોસેસ નો ઉપયોગ કરે છે.

• થીંકીંગ ઇસ અ મોટીવેટેડ એન્ડ પરપસીવ એક્ટિવિટી.

   - આપણે વિચારીએ છીએ કારણ કે આપણે સત્ય શોધવા માગીએ છીએ અથવા આપણે કોઈ સમસ્યાને સમજી તેને ઉકેલવા માગીએ છીએ. આપણે આપણા ફ્યુચર પ્લાન વિશે વિચારીએ છીએ. આમ થીંકીંગ એ પર્પસ ફુલ એક્ટિવિટી છે.