પેપર સોલ્યુશન નંબર – 06 (25-09-2024)

તારીખ ૨૫/૦૯/૨૦૨૪

પ્રશ્ન-૧ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

(1) સ્ટરીલાઈઝેશન એટલે શું?(03 માર્ક્સ)

Definition

કોઈપણ વસ્તુ કે એવો વિસ્તાર કે કે જેની સાથે જોડાયેલ બધા જ જીવાણુઓ બેકટેરીયા કે વાયરસ દુર કરવાની કે મારી નાખવાની પધ્ધિતીને સ્ટરીલાઈઝેશન કહેવાય છે.

સ્ટરીલાઈઝેશનના હેતુ (Purpose)

• દર્દી સાથે વપરાતા સાધનોને જંતુરહિત બનાવવું
• સર્જિકલ ઓપરેશનના સમયે સંક્રમણ અટકાવવું.
• દવાઓ અને ઈન્જેક્શનને સૂક્ષ્મજીવીમુક્ત રાખવી.
• હોસ્પિટલમાં Healthcare-associated infections (HAIs) અટકાવવા.

સ્ટરીલાઈઝેશનના ચાર પ્રકાર છે

• નેચરલ
• મિકેનિકલ
• ફિઝિકલ
• કેમિકલ

(2 ) રોલર બેન્ડેજ બાંધતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દાઓ લખો.(04 માર્ક્સ)

• બેન્ડેજ બાંધતી વખતે દર્દીને આરામદાયક સ્થિતિ આપવી.
• શરીરના જે ભાગ પર બેન્ડેજ બાંધવાનો હોય તે મુજબ જ યોગ્ય સાઈઝનો બેન્ડેજ લેવો.
• બેન્ડેજ બાંધનાર વ્યક્તિએ પણ યોગ્ય પોઝીશનમાં ઊભું રહેવું.
• બેન્ડેજ બાંધતી વખતે દર્દીની સામે ઊભું રહેવું પરંતુ માથાના ભાગે બેન્ડેજ બાંધતી વખતે દર્દીની પાછળ ઉભા રહેવું.
• ઇજા પામેલ ભાગને સાફ કરવો.
• ઇજા પામેલ ભાગને ટેકો આપવો જરૂર પડે તો બીજી વ્યક્તિની મદદ લેવી.
• જે ભાગ પર બેન્ડેજ બાંધવાનો હોય તે ભાગ પર ડ્રેસિંગ મૂકી અંદરથી બહાર અને ઉપરથી નીચે તરફ બેન્ડેજ બાંધવાની શરૂઆત કરો.
• બેન્ડેજના શરૂઆતમાં બે ગોળાકાર સર્ક્યુલર ટન લેવા.
• બેન્ડેજ બાંધતી વખતે દરેક વળાંક ૧/૩ ભાગ ખુલ્લો અને ૨/૩ ભાગ કવર કરવો. બેન્ડેજ બાંધતી વખતે તે હાથમાંથી પડી ના જાય તેનો ખ્યાલ રાખો.
• આંગળી ઉપર બેન્ડેજ બાંધતી વખતે નખનો ભાગ ખુલ્લો રાખવો જેથી સાઈનોસિસ માટે જોઈ શકાય.
• બેન્ડેજના તમામ સ્પાઇકા એક સરખા હોવા જોઈએ.
• તમામ જગ્યા પર સરખા પ્રેશર વડે બેન્ડેજ બાંધવો.
• બેન્ડેજ બાંધતી વખતે શરીરની ચામડીની બે સરફેસ એકબીજાના સીધા સંપર્કમાં આવવી ન જોઈએ.
• બેન્ડેજ ને પૂરો કરી ઘા ની વિરુદ્ધ સાઈડમાં ગાંઠ વાળવી અથવા માઈક્રોટેપ લગાડવી.

(3 ) સૂક્ષ્મજીવાણુઓની વૃધ્ધિ અને વિકાસ માટેના જરૂરી પરિબળો લખો.(05 માર્ક્સ)

સૂક્ષ્મજીવાણુઓની વૃદ્ધિ અને વિકાસ માટેના જરૂરી પરિબળો (Factors affecting growth and development of microorganisms) નીચે પ્રમાણે છે:

1. તાપમાન (Temperature)

• દરેક સૂક્ષ્મજીવો માટે વિશિષ્ટ તાપમાન શ્રેણી હોય છે.
• ઊંચું કે ઓછું તાપમાન વૃદ્ધિ રોકી શકે છે.
• તાપમાનના આધારે સૂક્ષ્મજીવો ત્રણ મુખ્ય પ્રકારના હોય છે:

• સાયક્રોફિલિક (Psychrophilic): 0°C – 20°C
• મેસોફિલિક (Mesophilic): 20°C – 45°C (આમ માનવીના શરીરમાં વળગી રહે છે)
• થર્મોફિલિક (Thermophilic): >45°C

2. pH સ્તર (pH Level)

• pH સૂક્ષ્મજીવોના જીવન માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• મોટાભાગના બેક્ટેરિયા માટે pH 6.5 – 7.5 શ્રેષ્ઠ છે.
• ફંગસ (Fungi) પરિબળ છે, તેઓ ઊંચા એસિડિક pH પર પણ જીવી શકે છે.

3. પાણી અને ભેજ (Water and Moisture)

• પાણી છે તો જીવન છે – સૂક્ષ્મજીવોની વૃદ્ધિ માટે ભેજ જરૂરી છે.
• વધારે ભેજની હાજરીમાં માઈક્રોબ્સ ઝડપી વધે છે.
• શુષ્ક વાતાવરણમાં સૂક્ષ્મજીવો નિષ્ક્રિય થઈ જાય છે.

4. પોષક તત્વો (Nutrients)

• કાર્બન, નાઈટ્રોજન, મિનરલ્સ, વિટામિન્સ વગેરેનાં સ્ત્રોત જરૂરી છે.
• પોષક તત્વોની ઉપલબ્ધિ વધુ હોય તો વૃદ્ધિ વધુ થાય છે.

5. ઑક્સિજન (Oxygen)

• સૂક્ષ્મજીવોના પ્રકાર મુજબ ઓક્સિજનની જરૂરિયાત બદલાય છે:
• એરોબિક (Aerobic): ઓક્સિજન જરૂરી
• એનએરોબિક (Anaerobic): ઓક્સિજન વગર જીવે
• ફેકલ્ટેટિવ એનાઓરોબ (Facultative anaerobe): બંને પરિસ્થિતિમાં જીવે

6. પ્રકાશ (Light)

• અમુક સૂક્ષ્મજીવો પ્રકાશ સંવેદનશીલ હોય છે.
• UV રે અને સૂર્યપ્રકાશ અનેક વખત સેલ ડેમેજ પેદા કરી વૃદ્ધિ અટકાવે છે.

અથવા

(૧) ઇન્ફેક્શન એટલે શું?(03 માર્ક્સ)

Definition : સુક્ષ્મજીવાણુઓ શરીરમાં પ્રવેશ થયા બાદ તેમની વૃધ્ધિ અને વિકાસ થાય અને ઝેર પેદા કરે તેના લીધે વ્યક્તિના શરીરમાં અમુક ચોકસ પ્રકારના ચિન્હો અને લક્ષણો જોવા મળે કે રોગ ઉત્પન્ન થાય તેને ઈન્ફેકશન કે ચેપ કહેવાય છે.

ઇન્ફેક્શનના મુખ્ય લક્ષણો (Common Symptoms of Infection)

• તાવ (Fever)
• દુખાવા (Pain)
• લાલાશ/સોજો (Redness/Swelling)
• પસીનો/થાક (Fatigue)
• pus/Discharge (છાલા કે પસ ભરેલું પ્રવાહી)

ઇન્ફેક્શનના સ્ત્રોત (Sources of Infection)

• દૂષિત પાણી અને ખોરાક
• વાયુ દ્વારા
• શરીરનો સંપર્ક (ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિનો)
• ચોખ્ખા ન થયેલા સાધનો (Non-sterile Instruments)

(૨) ઇન્ફેક્શનના પ્રકાર જણાવો.(04 માર્ક્સ)

ઈન્ફેકશનના નીચે મુજબ પ્રકાર પાડવામાં આવેલ છે.

1) Endogenous Infection (એન્ડોજીનીયસ ઈન્ફેક્શન)

• જયારે વ્યક્તિના શરીરના કોઈપણ ભાગમાં લાગેલા ઈન્ફેક્શનથી જયારે તે જ વ્યકિતને બીજા ભાગમાં ચેપ લાગે તેને એન્ડોજીનીયસ ઈન્ફેકશન કહેવાય છે.

2) Exogenous Infection (એકસોજીનીયસ ઈન્ફેકશન)

• આ એવો ચેપ છે કે જે વ્યકિતને બહારથી લાગે છે. (તેના શરીરમાં હોતુ નથી) તે બીજી વસ્તુ કે બીજી વ્યક્તિમાંથી મેળવાય છે.

3) Primary Infection (પ્રાઈમરી ઈન્ફેક્શન)

• વ્યક્તિ(યજમાન)ના શરીરમાં શરૂઆતનો પ્રથમ ચેપ લાગે તેને પ્રાઈમરી ઈન્ફેકશન કહે છે.

4) Secondary Infection (સેકન્ડરી ઈન્ફેકશન)

• યજમાન(હોસ્ટ) ની રોગપ્રતિકારક શકિત જીવાણુઓ દ્રારા ઓછી થઈ ગઈ હોય તેમજ પ્રથમ જીવાણુ દ્વારા લાગેલા ચેપ ઉપર બીજા જીવાણુઓનો ચેપ લાગે છે તેને સેકન્ડરી ઈન્ફેકશન કહેવામાં આવે છે.

5) Focal Infection (ફોકલ ઈન્ફેક્શન)

• ચોકકસ જગ્યા પર લાગેલા ચેપને કારણે જયારે આખા શરીરમાં અસર જોવા મળે તેને ફોકલ ઈન્ફેક્શન કહેવામાં આવે છે.

6) Cross Infection (ક્રોસ ઈન્ફેશન)

• એક ચેપી વ્યક્તિનો ચેપ બીજી વ્યક્તિને લાગે તેને ક્રોસ ઈન્ફેશન કહેવામાં આવે છે. દાત.ચેપી દર્દીએ ઉપયોગમાં લીધેલ લીનન અન્ય વ્યકિત વાપરે તો તેને પણ રોગ થાય છે. અથવા
• ચેપી વ્યક્તિને ઈન્જેકશન આપ્યા બાદ એ જ સોય સીરીજ વડે અન્ય વ્યકિતને ઈન્જેકશન આપવાથી જે ચેપ લાગે તેને ક્રોસ ઈન્ફેક્શન કહે છે.

7) Isogonics Infection (આઈસોજનીક ઈન્ફેક્શન)

• દર્દી માટે કોઈપણ પ્રોસીઝર કરતી વખતે અથવા પ્રક્રિયા દરમિયાન પ્રક્રિયા કે પ્રોસીઝર કરનાર આરોગ્ય કાર્યકર કે ડોકટર દ્વારા યજમાન(દદર્દી) ના શરીરમાં ચેપ દાખલ થાય તેને આઈસોજનીક ચેપ કહેવામાં આવે છે.

(૩) હરિપુરામાં ડેન્ગ્યુનો રોગચાળો ફાટી નીકળ્યો છે તો એ.એન.એમ તરીકે તમે શું ભૂમિકા ભજવશો.(05 માર્ક્સ)

🔸ડેન્ગ્યુ રોગચાળો દરમિયાન ANM (Auxiliary Nurse Midwife) તરીકે ભૂમિકા:

ડેન્ગ્યુ એ મચ્છરજન્ય રોગ છે, જે Aedes મચ્છર દ્વારા ફેલાય છે. હરિપુરામાં ડેન્ગ્યુનો રોગચાળો ફાટી નીકળ્યો છે તો ANM તરીકે તમારી ભૂમિકા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ANM આરોગ્ય સેવાની અગ્રિમ પંક્તિમાં હોય છે, અને આફતના સમયમાં દર્દીઓ અને સમુદાયની આરોગ્ય જાળવણીમાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપે છે.

🔸ANM તરીકેની ભૂમિકા નીચે મુજબ હોઈ શકે છે:

1. આરોગ્ય શિક્ષણ અને જાગૃતિ (Health Education and Awareness):

• ડેન્ગ્યુના લક્ષણો વિશે લોકોને માહિતગાર કરવું: તાવ, માથાનો દુખાવો, સાંધાનો દુખાવો, ઉલ્ટી, ચામડી પર લાલ દાગ.
• મચ્છરપ્રેરિત રોગો માટે પ્રધાન પરિબળો, જેમ કે મચ્છરનું પ્રજનન સ્થળ દૂર કરવું અને પાણી ભરાયેલી જગ્યાઓને સાફ રાખવી.
• લોકોને મચ્છરદાની, મચ્છરરિપેલન્ટ, અને સંપૂર્ણ બાંધકામ વસ્ત્રો પહેરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવું.
• લોકોએ ચોમાસાના સમયમાં સ્વચ્છતા જાળવવી, ભરાયેલ પાણી દૂર કરવું, અને દરરોજ પાણીના સંગ્રહને સંપૂર્ણપણે ખાલી કરવું તે અંગે જાગૃતિ લાવવી.

2. પ્રાથમિક સારવાર અને નિદાન (Primary Care and Diagnosis):

• તાવ અથવા ડેન્ગ્યુના લક્ષણો દર્શાવતા દર્દીઓનું પ્રાથમિક મૂલ્યાંકન કરવું.
• પ્રાથમિક તાવની સારવાર, હાઇડ્રેશન (પાણી અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટનો પૂરવઠો) એ મહત્વનું પગલું છે.
• લોહીની તપાસ માટે દર્દીઓને હોસ્પિટલ અથવા પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્ર (PHC) પર મોકલવું.
• કિસ્સાઓની ઓળખ અને નિરીક્ષણને નોંધપોથીમાં નોંધવું, અને જો કોઈ ગંભીર છે તો તેને વધુ ઉપચાર માટે રિફર કરવું.

3. મચ્છરપ્રેરિત માધ્યમનું નિયંત્રણ (Vector Control):

• સમુદાયને પાણીના સંચાલન માટે જાગૃત કરવું, જેમ કે ઘર આંગણામાં અને આસપાસ ક્યારેય પાણીના ખાડા ન રહેવા દેવું.
• મચ્છરદાની અને મચ્છર રિપેલેન્ટ્સના ઉપયોગ માટે સમુદાયમાં જાગૃતિ ફેલાવવી.
• મચ્છરોના પ્રજનન સ્થળો, જેમ કે ખુલ્લા પાણીના સ્ત્રોતો (ટાંકી, વાસણો, ફૂલદાણ) નિહાળી, સમુદાયને તે સાફ રાખવા માટે પ્રેરિત કરવું.
• સ્થાનિક આરોગ્ય વિભાગ સાથે સંકલન કરીને અન્ય આરોગ્ય કર્મચારીઓ સાથે જોડાઈને સ્પ્રે અને ફોગિંગ કામગીરીમાં સહયોગ કરવો.

4. ટિકાકરણ અને રોગચાળો નિયંત્રણ (Vaccination and Epidemic Control):

• જો કોઈ રસીકરણ ઉપલબ્ધ હોય તો, દરેક વ્યક્તિનું ટિકાકરણ સુનિશ્ચિત કરવું.
• રોગચાળાની સ્થિતિની જાણ કરી યોગ્ય અધિકારીઓને જાણ કરવી અને ડ્રગ્સની ઉપલબ્ધતા માટે મદદ કરવી.

5. સમુદાય સાથે સંવાદ (Community Mobilization):

• ગ્રામસંભાળ ટીમ સાથે મળીને અંતર-પ્રાધાનિક દ્રષ્ટિએ શિબિરો આયોજિત કરવી.
• આરોગ્ય શિબિરો યોજવી, જ્યાં લોકો ડેન્ગ્યુ રોગ વિશે માહિતી મેળવી શકે અને તાત્કાલિક સારવાર મેળવી શકે.
• શાળાઓ, ગામ સમૂહો અને મહિલા મંડળોમાં જાગૃતિ કાર્યક્રમો આયોજિત કરવા.

6. ઘરની મુલાકાત અને ફરીવાર નિરીક્ષણ (Home Visits and Follow-up):

• ઘરની મુલાકાત લઈને, ડેન્ગ્યુના સંક્રમિત દર્દીઓની કાળજી લેવી અને જરૂર પડે ત્યારે વધુ સારવાર માટે મોકલવું.
• લોકોને ક્વિક રેસ્પોન્સ ટ્રીટમેન્ટ માટે આગળની કાર્યવાહી જણાવવી.

પ્રશ્ન-ર નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

(1) ક્ષયના દર્દીના ચિહનો અને લક્ષણો લખો અને DOTS ની સારવારમાં એ.એન.એમનો રોલ લખો.(08 માર્ક્સ)

🔸ક્ષય (Tuberculosis – TB)ના ચિન્હો અને લક્ષણો:

ક્ષય એ Mycobacterium tuberculosis નામના બેક્ટેરિયા દ્વારા થતો ચેપજન્ય રોગ છે, જે મુખ્યત્વે ફેફસાંને અસર કરે છે, પરંતુ શરીરના અન્ય અંગોને પણ અસર કરી શકે છે.

તેના મુખ્ય ચિન્હો અને લક્ષણો નીચે મુજબ છે:

🔸ક્ષયના ચિન્હો અને લક્ષણો:

1) ખાંસી (Cough):

• 2 થી વધુ સપ્તાહ સુધી ખાંસી રહેવી.
• ક્યારેક ખાંસીમાં લોહી આવવું.

2) ભૂખમાં ઘટાડો (Loss of Appetite):

• દર્દીને સામાન્ય રીતે ભૂખમાં ઘટાડો થાય છે, જેના કારણે વજનમાં ઘટાડો થાય છે.

3) અસાધારણ તાવ (Fever):

• ખાસ કરીને સાંજે ઓછા તાપમાન સાથે તાવ રહેવો .
• રાત્રે તાવ સાથે આંસુ નીકળવા (Night Sweats).

4) થકાવટ (Fatigue):

• શ્રમ વિના અથવા સામાન્ય પ્રવૃત્તિઓ કર્યા પછી વધુ થાક અનુભવવો.

5) વજન ઘટવું (Weight Loss):

• છાતીમાં સતત દુખાવો કે શ્વાસ લેતી વખતે તીવ્ર પીડા અનુભવવી.

6) શ્વાસમાં તકલીફ (Breathlessness):

• ઘણા સમયમાં શ્વાસ લેવામાં તકલીફ, ખાસ કરીને જ્યારે ક્ષય ફેફસાંને અસર કરે છે.

🔸ANM માટે DOTS (Directly Observed Treatment, Short-course) માટેની ભૂમિકા:

DOTS એ TBની સારવાર માટે વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન (WHO) દ્વારા ભલામણ કરાયેલ અભિગમ છે, જેમાં દર્દીને રોગની લંબિત સારવાર કરવાનું સુનિશ્ચિત કરવામાં આવે છે. ANMની ભૂમિકા DOTS કાર્યક્રમના અમલીકરણમાં અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.

🔸ANMની ભૂમિકા DOTS માટે:

1) દર્દીની ઓળખ (Identification of Patients):

• ANM તરીકે, તમે તમારી આસપાસ TBના સંભવિત દર્દીઓને ઓળખીને તેમના લક્ષણોનું મૂલ્યાંકન કરી શકો છો.
• TBના લક્ષણો ધરાવતા લોકોની ખંખેરાની તપાસ અને એક્સ-રે દ્વારા TBની પૃષ્ઠભૂમિ ચકાસવા માટે ડોક્ટર પાસે રિફર કરી શકો છો.

2) તબીબી માર્ગદર્શન અને સારવાર (Treatment Guidance):

• TBના પોઝિટિવ દર્દીઓની DOTS હેઠળ દવા લેવામાં મદદ કરો અને નિયમિત સમયમર્યાદા સુધી દવા લેવા સુનિશ્ચિત કરો.
• દરરોજ દર્દીઓને TBની દવાઓ આપવાની દેખરેખ કરવી, જેથી તેઓ નિયમિત રીતે દવા લેતા રહે.

3) જાગૃતિ અને શિક્ષણ (Awareness and Education):

• TBના ચિન્હો અને લક્ષણો વિશે લોકોને જાગૃત કરો અને આ રોગના ફેલાવા વિશે સમજાવવું.
• દર્દીઓ અને તેમના પરિવારને TBના ચેપથી બચવા માટેની કાળજી લેવી, જેવી કે ખાંસી કરતાં વખતે મોઢું ઢાંકવું, દવામાં વિલંબ ન કરવો અને આરોગ્ય જાળવી રાખવું.

4) નિરીક્ષણ અને ફોલો-અપ (Monitoring and Follow-up):

• દવા ચાલી રહી છે તેની દરરોજ નજર રાખવી અને ખાતરી કરવી કે દર્દી સમયસર પોતાની દવા લે છે.
• TB સારવાર દરમ્યાન ફોલો-અપ અને રોગની પ્રગતિને સતત નિરીક્ષણમાં રાખવું.

5) ફેલાવા રોકવા માટે કાળજી (Infection Control):

• TBના સંક્રમણને રોકવા માટે બાળકો, વૃદ્ધો અને નબળા વ્યક્તિઓને TBના ચેપથી દૂર રાખવા માટે માર્ગદર્શન આપવું.
• TBના દર્દીઓને ઘરના અન્ય સભ્યો સાથે ખાવા પીવા, સૂવાની જગ્યા, વગેરે ન વહેંચવા જણાવવું.

6) સામાજિક અને માનસિક સહાયતા (Social and Emotional Support):

• TB દર્દીઓને માનસિક પ્રોત્સાહન આપવું અને તેમને TBની સંપૂર્ણ સારવાર કરવાનું મહત્વ સમજાવવું.
• TBનું સ્ટિગ્મા દૂર કરવા સમુદાય સાથે કામ કરવું અને TB દર્દીઓના પરિવારને સહાનુભૂતિ સાથે રહેવા પ્રોત્સાહિત કરવું.

7) મફત સેવાઓ અંગે જાણકારી (Free Services):

• TBના દર્દીઓને સરકારી મફત જાંચ અને દવાઓની ઉપલબ્ધતા વિશે માહિતી આપવી.

(૨) બ્લડપ્રેશરને અસર કરતાં પરિબળો જણાવો.(04 માર્ક્સ)

બ્લડ પ્રેશર પર અસર કરતા પરિબળો ઘણા પ્રકારના હોઈ શકે છે. અહીં કેટલાક મુખ્ય પરિબળોની ચર્ચા કરવામાં આવી છે:

1. જનસાંખ્યિક પરિબળો (Demographic Factors)

• ઉમર: ઉમર વધવા સાથે બ્લડ પ્રેશર વધવાની સંભાવના વધારે છે.

• જાતિ: પુરુષોમાં સામાન્ય રીતે મધ્ય ઉંમર સુધી સ્ત્રીઓ કરતાં ઊંચું બ્લડ પ્રેશર હોય છે, જ્યારે પછી સ્ત્રીઓમાં ઉચ્ચ બ્લડ પ્રેશર વધે છે.

• જાતિ/વંશ: કેટલીક જાતિ/વંશવર્ગમાં ઉચ્ચ બ્લડ પ્રેશર થવાની સંભાવના વધુ હોય છે, જેમ કે આફ્રિકન,અમેરિકન્સમાં.

2. પર્યાવરણ અને જીવનશૈલી (Environmental and Lifestyle Factors)

• આહાર: સોડિયમ (ઉપડાણા) આયોજિત આહાર, વધુ કેલરીવાળો આહાર, અને ફળ, શાકભાજી, અને દૂધ-ઉત્પાદનોનો અભાવ બ્લડ પ્રેશરને વધારી શકે છે.

• વ્યાયામ: નિયમિત શારીરિક કસરત ન કરવાથી બ્લડ પ્રેશર વધવાની સંભાવના વધારે છે.

• વજન: વધુ વજન અથવા ઓબેસિટી ધરાવતી વ્યક્તિઓમાં બ્લડ પ્રેશર ઊંચું હોય છે.

• તંબાકુ અને આલ્કોહોલ: તંબાકુનો સેવન અને વધુ માત્રામાં આલ્કોહોલના સેવનથી બ્લડ પ્રેશર વધે છે.

3. માનસિક પરિબળો (Psychological Factors)

• સ્ટ્રેસ: તીવ્ર અને લાંબા ગાળાનો સ્ટ્રેસ બ્લડ પ્રેશર વધારવા માટે મહત્વપૂર્ણ પરિબળ છે.

• નિદ્રા: સારી ગુણવત્તાની નિદ્રાનો અભાવ બ્લડ પ્રેશર ઉપર અસર કરી શકે છે.

4. જૈવિક પરિબળો (Biological Factors)

• જૈવિક આહાર: બ્લડ પ્રેશરના નિયંત્રણમાં વિવિધ જૈવિક પરિબળો, જેમ કે રેનિન-એન્જિયો ટેન્સિન સિસ્ટમ (RAS) અને જૈવિક રીતે સક્રિય પદાર્થો, મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.

• જનનજાત (Genetics): બ્લડ પ્રેશરના સ્તરને નિયંત્રિત કરનારા ઘણા જૈવિક કારણો છે, જેમ કે કુટુંબમાં ઉચ્ચ બ્લડ પ્રેશરનો ઇતિહાસ.

5. ચિકિત્સા પરિબળો (Medical Factors)

• અન્ય રોગો: ડાયાબીટીસ, કિડની બીમારી, અને હોર્મોનલ ડિસઓર્ડર્સ (જેમ કે હાઇપરથાયરોડિઝમ) બ્લડ પ્રેશર ઉપર અસર કરી શકે છે.

• દવાઓ: કેટલીક દવાઓ (જેમ કે કોર્ટિકોસ્ટેરોઈડ્સ, નોનસ્ટેરોઇડલ એન્ટી-ઇન્ફ્લેમેટરી ડ્રગ્સ) બ્લડ પ્રેશરને વધારી શકે છે.

6. પર્યાવરણીય પરિબળો (Environmental Factors)

• તાપમાન: ઠંડા મૌસમમાં બ્લડ પ્રેશર વધવાની ધારણા છે, જ્યારે ગરમ મૌસમમાં તે ઘટે છે.

• ઉચ્ચતાવાળા વિસ્તારો: ઉંચાઈમાં રહેવું અથવા કામ કરવું બ્લડ પ્રેશર ઉપર અસર કરી શકે છે.

અથવા

(1) ફ્રેક્ચર એટલે શું? ફ્રેક્ચરના પ્રકારો લખો અને તેની સારવાર વિશે જણાવો.(08 માર્ક્સ)

Definition

બોનની કંટીન્યુટીમાં બ્રેક થાય તેને ફ્રેક્ચર કહે છે.
શરીર ના કોઈ પણ ભાગ પર સહન ન થઈ શકે તેવા સ્ટ્રેસ આવવાથી હાડકું ભાંગી જાય કે તિરાડ પડે તેને ફ્રેક્ચર કહે છે.

ફ્રેક્ચરને સંકેતમાં # રીતે દર્શાવવામાં આવે છે.

🔸 ફ્રેક્ચરના પ્રકારો

૧) સિમ્પલ અથવા ક્લોઝ ફ્રેક્ચર

• આ પ્રકારના ફ્રેક્ચરમાં હાડકું ભાંગે છે પરંતુ તેમાં બહાર જખમ હોતો નથી એટલે કે સ્કિનની બહાર સપાટી પર કોઈ ઈજા થતી નથી .

૨) કમ્પાઉન્ડ અથવા ઓપન ફ્રેક્ચર

• આ પ્રકારના ફ્રેક્ચર વડે ભાંગેલા હાડકા ચામડીમાંથી બહાર નીકળે છે તેથી ખુલ્લો જખમ હોય છે. રોગના જંતુઓ દાખલ થવાથી ચેપ લાગવાની સંભાવના વધુ રહે છે.

૩) કોમ્પ્લીકેટેડ ફ્રેક્ચર

• આ પ્રકારના ફ્રેક્ચર વખતે અગત્યના અંદરના અવયવો જેમ કે બ્રેઇન, સ્પાઇનલ કોડ, ફેફસા, લીવર, સ્પીન વગેરેમાં ઇજા થાય છે ઉપરાંત હાડકું ભાંગવા સાથે સાંધામાંથી ખસી જાય છે. આ પ્રકાર ઓપન કે ક્લોઝ હોય છે.

૪) કોમ્યુનેટેડ ફ્રેક્ચર

• જેમાં બોનના ભાંગેલ જગ્યાએ વધુ ટુકડાઓ થયેલ જોવા મળે છે એટલે કે વધુ ટુકડા થયેલ હોય છે તેમજ બોનના ચુરે ચુરા થાય છે.

૫) ગ્રીન સ્ટીક ફ્રેક્ચર

• આ પ્રકારમાં બાળકોમાં હાડકું પૂરેપૂરું ભાંગી નહીં જતાં તે વળી જાય છે તેને ગ્રીન સ્ટિક ફ્રેક્ચર કહે છે. આ ખાસ કરીને નાના બાળકોમાં જોવા મળે છે તેમાં હાડકા ભાંગી નહીં જતાં તે વળી જાય છે.

૬) ડિપ્રેસ ફ્રેક્ચર

• માથાના ઉપરના ભાગમાં કે બાજુના ભાગમાં ફ્રેક્ચર વખતે હાડકાનો ભાંગેલો ભાગ અંદર તરફ દબાઈને ઘૂસી જાય છે તેને ડિપ્રેસ ફેક્ચર કહે છે.

૭) પેથોલોજીકલ ફ્રેક્ચર

• આ ફ્રેક્ચર હાડકામાં રોગના જીવાણુઓના કારણે થાય છે હાડકું રોગગ્રસ્ત બને છે તથા સાધારણ દબાણ આપતા હાડકું તૂટી જાય છે.

🔸 ફ્રેક્ચરની સારવાર

🔸 તાત્કાલિક સારવાર (First Aid Treatment):

• ઇજાગ્રસ્ત ભાગને હલાવવો નહીં.
• સ્પ્લિન્ટ (Splint) વડે તૂટી ગયેલા ભાગને સ્થિર રાખવો.
• બ્લીડિંગ હોય તો ક્લીન કપડા વડે દબાણ આપી રોકવું.
• પીડા માટે પેઇનકિલર (Painkiller) આપી શકાય.
• તાત્કાલિક દર્દીને હોસ્પિટલ મોકલવો.

🔸 મૂળભૂત સારવાર

A. બંધ સારવાર (Closed Reduction):

• તૂટેલા હાડકાંને બહારથી જ બંધ રીતે જગ્યા પર લાવવામાં આવે છે.
• આ પછી પ્લાસ્ટર ઓફ પેરિસ (POP Cast) અથવા સ્પ્લિન્ટ લગાવવામાં આવે છે.
• સામાન્ય રીતે નોન-ડિસપ્લેસ્ડ ફ્રેક્ચરમાં ઉપયોગ થાય છે.

B. ખુલ્લી સારવાર (Open Reduction and Internal Fixation – ORIF):

• સર્જરી દ્વારા તૂટી ગયેલા હાડકાંને જમાવી સ્ક્રૂ, પ્લેટ, નેઇલ વડે સ્થિર કરવામાં આવે છે.
• મોટા ફ્રેક્ચર અથવા મલ્ટિપલ ફ્રેગમેન્ટ્સ હોય ત્યારે થાય છે.

C. ટ્રેકશન (Traction):

• હાડકાંને પોતાના સ્થાને જમાવવા માટે ખેંચાણ (ફોર્સ)નો ઉપયોગ.
• ખાસ કરીને ફીમર બોન માટે.

D. મેડિકલ મેનેજમેન્ટ (Medical Management):

• પેઇન રિલિફ માટે એનાલજેસિક્સ (Analgesics) જેમ કે પેરાસેટામોલ, બ્રૂફેન.
• ચેપથી બચવા માટે એન્ટિબાયોટિક્સ જો ઓપન ફ્રેક્ચર હોય તો.
• કૅલ્શિયમ અને વિટામિન-ડી પૂરક.

🔸 ફિઝિયોથેરાપી અને પુનઃસ્થાપન (Rehabilitation):

• પીડા પછી હાથ/પગની ચાલ ફરી શરુ કરવી.
• મસાજ, હોટ પેક, મૂવમેન્ટ એક્સરસાઈઝ.
• સાંધાની ગતિશીલતા અને તાકાત પાછી લાવવા ઉપયોગી.

(૨) બાયોમેડીકલ વેસ્ટ વિશે લખો.(04 માર્ક્સ)

Definition : બાયોમેડિકલ વેસ્ટ એ એવો અવશેષ છે, જે આરોગ્ય સેવાઓ જેવી કે હોસ્પિટલો, લેબોરેટરીઝ, ક્લિનિક્સ, રિસર્ચ સેન્ટરો વગેરેમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે અને જેના કારણે જીવાણુ રોગ ફેલાવાનો જોખમ હોય છે.

🔸 બાયોમેડિકલ વેસ્ટના પ્રકારો (Types of Biomedical Waste):

1. ઈન્ફેક્શિયસ વેસ્ટ :બ્લડ સોજેલા કપાસ, ડ્રેસિંગ

2. શાર્પ્સ (Sharp Waste) :સોય, બ્લેડ, કાંચની સાંકડીઓ

3. એનાટોમિકલ વેસ્ટ :કાપેલા અંગો, પેથોલોજીકલ નમૂનાઓ

4. ફાર્માસ્યુટિકલ વેસ્ટ : એક્સપાયર્ડ ડ્રગ્સ, ઇન્જેક્શન વાયલ

5. કેમિકલ વેસ્ટ :ડિઝઇન્ફેક્ટન્ટ્સ, લેબ કેમિકલ્સ

6. લેબોરેટરી વેસ્ટ :કલ્ચર પ્લેટ્સ, સિરમ નમૂનાઓ

🔸 બાયોમેડિકલ વેસ્ટનું જોખમ (Hazards):

• ચેપ લાગવાનો ભય (HIV, Hepatitis B & C)
• હોસ્પિટલ ઈન્ફેક્શન વધે
• પર્યાવરણ પ્રદૂષિત થાય
• સ્વચ્છતા કર્મચારીઓના સ્વાસ્થ્યને જોખમ
• પાણી અને જમીન પ્રદૂષિત થાય

🔸કલર કોડિંગ સિસ્ટમ (Color Coding System):

રંગ	વપરાશ	ઉદાહરણ

🔴 Red

Recyclable contaminated waste

IV set, catheter

🟡 Yellow

Infectious & anatomical

Dressings, body parts

⚫️ Black

Non-hazardous waste

General waste

⚪️ White (Puncture-proof)

Sharp items

Needles, blades

🔸નર્સનો રોલ (Role of Nurse in BMW Management):

• હંમેશાં કચરો સિસ્ટમેટિક રીતે જુદો પાડવો.
• કલર કોડિંગ મુજબ બેગનો ઉપયોગ કરવો.
• પર્સનલ પ્રોટેક્શન (જેમ કે Gloves, Mask) વાપરવો.
• સ્પિલ્સ અને શાર્પ્સનો સુરક્ષિત નિકાલ કરવો.
• રિપોર્ટિંગ ઓફ એક્સિડેન્ટલ નિડલ સ્ટિક ઇજરીઝ.
• લોકોને જાગૃત કરવા આરોગ્ય શિક્ષણ આપવું.
• નિયમિત ફોલોઅપ અને સ્ક્રીનિંગ.

પ્રશ્ન-૩ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો. (કોઈપણ બે)(6×2=12 માર્ક્સ)

(1) દાઝેલા દર્દીની પ્રાથમિક સારવાર વિશે લખો.

🔸ફર્સ્ટ ડીગ્રી બર્ન (દાઝવું)

• હાથ કે પગમાં દાઝેલ હોય તો તેને તુરંત જ ચોખા ઠંડા પાણીમાં બોળવા.
• શરીરના બીજા ભાગમાં બર્ન વખતે ઠંડા સ્વચ્છ પાણીમાં બોળેલ સ્વચ્છ કપડાં વડે ઠંડા પાણીના પોતા મૂકવા.
• શરીરના તે ભાગને 15 મિનિટ સુધી ઠંડો રાખવો.
• ત્યારબાદ તે ભાગને સ્વચ્છ કરી એન્ટિસેપ્ટિક ક્રીમ લગાડી જંતુરહિત ડ્રેસિંગ મૂકવું.
• ત્યારબાદ દર્દીને હોસ્પિટલમાં રિફર કરવું.

🔸સેકન્ડ ડીગ્રી બર્ન

• બ્લિસ્ટર (ફોડલા) ને ફોડવા નહીં.
• દાઝેલા ભાગને ડ્રાય ડ્રેસિંગ વડે કવર કરવો અને બેન્ડેજ કરવો.
• તે ભાગમાં ઈજા થતી અટકાવવી.
• બ્લિસ્ટર (ફોડલા) ફૂટે તો ગરમ પાણીથી એન્ટિસેપ્ટિક સોલ્યુશન વડે સાફ કરવું. વેસેલિન ગોઝ મૂકી તેના પર જંતુરહીત ડ્રેસિંગ મૂકી બેન્ડેજ બાંધવો ત્યારબાદ દર્દીને હોસ્પિટલ રીફર કરવું.

🔸થર્ડ ડિગ્રી બર્ન

• દર્દીને સુવડાવી દેવો અને તેને માનસિક સાત્વના આપવી.
• દર્દીએ પહેરે રિંગ, બેલ્ટ, શુઝ વગેરે દૂર કરવા.
• દર્દીના કપડા દૂર કરવા પ્રયત્ન કરવા નહીં.
• દર્દીને જંતુરહીત સાફ સીટ વડે કવર કરવું જેથી ચેપની શક્યતાઓ ઘટે તેમ જ દુઃખાવામાં રાહત રહે.
• દાઝેલા હાથ કે પગને ઊંચા રાખી ટેકો આપવો.
• શક્ય તેટલી ઝડપથી દર્દીને નજીકની હોસ્પિટલમાં ખસેડવો જરૂરી હોય તો જ પાણીનો નાનો ઘુંટ આપવો.

🔸જ્યારે વ્યક્તિના કપડા સળગી ઊઠે ત્યારે

• ધાબળો, ચાદર કે ટેબલ કવર લઈ તેના વડે શરીરને વીંટી દેવું અને દર્દીને ચત્તો સુવડાવી દેવો અને એ રીતે આગને બુજાવી દેવાય અને દર્દીને દોડતો રોકી દેવો.
• જો કોઈ વ્યક્તિ હાજર ન હોય તો સળગેલ વ્યક્તિએ પોતે જમીન પર સૂઈ જઈ ગોળગોળ આળોટવુ કે નજીકમાં કપડું હોય તો તેના વડે બુજાવવા પ્રયત્ન કરવા અને મદદ માટે બૂમ પાડવી પરંતુ બહાર ખુલ્લી હવામાં દોડવું નહીં

🔸જ્યારે એસિડ બર્ન હોય ત્યારે

• કપડા ને ઝડપથી દૂર કરવા.
• બળેલા ભાગ પર છૂટથી પાણી રેડવું.
• 500 ml પાણીમાં એક મોટો ચમચો સોડા બાયકાર્બોનેટ (બેકિંગ સોડા) ઉમેરીને તેના દ્રાવણથી તે ભાગને સારી રીતે ધોવો.

🔸જ્યારે ક્ષાર બર્ન હોય ત્યારે

• કપડાં દૂર કરવા.
• તે ભાગને પુષ્કળ પાણી વડે ધોવા.
• લીંબુનો રસ અને પાણીને સરખા પ્રમાણમાં મેળવીને તે મિશ્રણ વડે દાઝેલા ભાગને ધોઈ નાખવો. ત્યારબાદ દર્દીને સારવાર માટે હોસ્પિટલે ખસેડવા.

🔸સન બર્ન

• ગરમ પ્રદેશોમાં બપોરના સમયે ઉનાળામાં સંપૂર્ણ ખુલ્લા શરીરે લાંબા સમય રહેવાથી સન બર્ન થાય છે.
• દર્દીને બેચેની થાય છે અને ક્યારેક બ્લીસ્ટર જોવા મળે છે.
• દર્દીમાં તરત જ ખાસ બીજા ચિહ્નો લક્ષણો જોવા મળતા નથી.

(2) દવાના કબાટની જાળવણી વિશે લખો.

• દરેક વોર્ડમાં દવાઓ રાખવા માટે અલગ કપબોર્ડની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ.

• મેડીસીન કપબોર્ડ શક્ય હોય ત્યાં સુધી અલગ રૂમમાં હોવો જોઈએ.
• મેડીસીન કપબોર્ડ નર્સિસ સ્ટેશનની નજીક હોવો જોઈએ.

• મેડીસીન કપબોર્ડની નજીક ગેડીની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ.
• પુરતો પ્રકાશ હોવો જોઈએ, જેથી દવાઓનું લેબલ સારી રીતે વાંચી શકાય.
• ટેબલેટ, પાવડર, ઓઈન્ટમેન્ટ અને કેપ્સુલ વગેરે માટે અલગ-અલગ ખાનાની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ.
• બહારના ભાગમાં લગાવવા માટે વપરાતી દવાઓ અલગ રાખવી જોઈએ.

• દવાઓની ગોઠવણી આલ્ફા બેટીકલ એટલે કે એ.બી.સી.ડી.પ્રમાણે કરવી જોઈએ.
• અમુક દવાઓને તેના સંગ્રહ માટે ફ્રિજમાં રાખવી પડે છે. દા.ત.વેકસીન અને સીરમ વગેરે.

• ઈમરજન્સી ડ્રગ્સની એક અલગ ટ્રે બનાવીને રાખવી જોઈએ, જેથી જરૂર પડે ત્યારે તે તરત જ મળી શકે.

• ડ્રગ્સનું જરૂર પુરતું જ indent મંગાવવુ જોઈએ.

• મેડીસીન કપબોર્ડને neat અને clean રાખવો જોઈએ.
• મેડીસીન કપબોર્ડ lock કરેલો હોવો જોઈએ, તેની ચાવી જવાબદાર વ્યક્તિ પાસે હોવી જોઈએ.
• રેગ્યુલર દવાઓનો જથ્થો check થતો રહેવો જોઈએ.

• દવાને તેના group અનુસાર પણ ગોઠવી શકાય છે.
• દવાનો record યોગ્ય રીતે maintain કરવો જોઈએ.
• Drugs manufacture date, expired date ચેક કરતા રહેવું જોઈએ.

• ચેરીટીમાંથી આવેલી દવાઓનું અલગ રજીસ્ટર રાખવુ જોઈએ.
• બને ત્યાં સુધી દરેક બોટલની સાઈઝ, એક સરખી રાખવી જોઈએ.

• ઝેરી દવાઓને અલગથી કપબોર્ડમાં રાખવી જોઈએ તેના ઉપર લાલ અક્ષરે ઝેરી દવાઓ એવું લખવુ.

• દવાઓનો કપબોર્ડ લોક અને કી વાળો હોવો જોઈએ.
• ઝેરી દવાઓની ગણતરી માટે અલગ રજીસ્ટર મેઈનટેઈન કરવું જોઈએ.

• આલ્કોહોલ વાળી દવાઓના ઢાંકણ ચુસ્ત રીતે બંધ કરવા જોઈએ.

• Tablets ને પણ હવામાં ખુલ્લી રાખવી જોઈએ નહી.

• દરેક બોટલને ચોખ્ખા અને સુવાચ્ય લેબલ હોવા જોઈએ.

• જો દવાના કલર કે ગંધમાં કોઈ ફેરફાર જોવા મળે તો દવા સ્ટોરમાં પાછી મોકલી આપવી કે તેનો યોગ્ય રીતે નિકાલ કરવો જોઈએ.
  ▸ FIFO (first in first out) નો નિયમ જાળવવો

(૩) ટેમ્પરેચર લેતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દાઓ લખો.

1. યોગ્ય સાધનોનો ઉપયોગ કરો (Use the Correct Thermometer):

• ઓરલ, રેક્ટલ, એક્સિલરી, ડિજિટલ કે ઇન્ફ્રારેડ થર્મોમીટર યોગ્ય રીતે પસંદ કરો.
• થર્મોમીટર સારું કાર્ય કરે છે કે નહીં તેની ચકાસણી કરો.

2. માપવાની પદ્ધતિ નક્કી કરો (Choose Appropriate Site):

• ઓરલ, રેક્ટલ, એક્સિલરી, ડિજિટલ કે ઇન્ફ્રારેડ થર્મોમીટર દ્વારા તાપમાન માપી શકાય .
• થર્મોમીટર સારું કાર્ય કરે છે કે નહીં તેની ચકાસણી કરો.

3. માપવાનું સમય સુયોજિત કરો (Allow Rest Before Measurement):

• ગરમ પાણી પીવું કે ગરમીથી ભરેલા વાતાવરણ પછી 15 મિનિટ રાહ જુઓ.
• તરત ખાધા/પીધા પછી ઓરલ ટેમ્પરેચર ન લેવું.

4. સ્વચ્છતા જાળવો (Maintain Cleanliness & Hygiene):

• થર્મોમીટરનો ઉપયોગ પહેલાં અને પછી disinfectantથી સાફ કરો.
• રેક્ટલ થર્મોમીટરમાં lubricant (like petroleum jelly) લગાવો.

5. માપતી વખતે દર્દીને શાંત રાખો (Keep Patient Still & Calm):

• બાળકો અથવા વૃદ્ધ દર્દીઓ માટે સહાયક સહાય જરૂર હોય.
• ઓરલ થર્મોમીટર છે તો મોઢું બંધ રાખવા કહો.

6. ઉપયોગની પદ્ધતિ સાચી રીતે અપનાવો (Use Method Properly):

• ઓરલ: થર્મોમીટર જીભ નીચે રાખો – 1 થી 2 મિનિટ.

• એક્સિલરી: બાહુ બંધમાં મૂકો – 3 થી 5 મિનિટ સુધી.

• રેક્ટલ: થોડું લ્યુબ્રિકેટ કરીને એનસ ટિપ 1.5 થી 2.5 સેમી અંદર મૂકવો – 2 મિનિટ.

• ડિજિટલ/ઇન્ફ્રારેડ: મેન્યુઅલ પ્રમાણે ચોક્કસ રીતે વાપરો.

7. માપ્યા પછી રેકોર્ડિંગ કરો (Record Accurately):

• નિયમિત રેકોર્ડ લખો: તારીખ, સમય, માપવાની પદ્ધતિ (oral/rectal), રીડિંગ.
• અચાનક ફેરફાર જોવા મળે તો રિપોર્ટ કરો.

8. ગોઠવણ અને ફોલ્ડર/બેગિંગ (Storage & Labeling):

• થર્મોમીટર અલગ અલગ પેશન્ટ માટે અલગ રાખો અથવા ડીસ્પોઝેબલ કવર વાપરો.
• તેમાં “ORAL”, “RECTAL” વગેરેને લેબલ લગાવો.

ખાસ ધ્યાન રાખવા જેવી બાબતો:

• ઓરલ ટેમ્પરેચર બાળક, બેહોશ દર્દી, દુખતા મોં/મૂહ પથ્થરીમા ટાળો
• રેક્ટલ પદ્ધતિ હાર્ટ પેશન્ટમાં ટાળો
• થર્મોમીટર તૂટી જાય તો તાત્કાલિક ક્લિનિંગ કરો (મર્ક્યુરીના કેસમાં ખાસ ધ્યાન)

પ્રશ્ન-૪ ટુંક નોંધ લખો. (કોઈપણ ત્રણ)(12 માર્ક્સ)

(1) મલેરીયાના ચિહ્નો અને લક્ષણો.

🔸કોલ્ડ સ્ટેજ

(૧) ઠંડી લાગે છે અને ચામડી ફીકકી પડી જાય છે.

(૨) માથું દુ:ખે છે.

(૩) ઉલ્ટી થાય છે.

(૪) પેશન્ટને સખત ઠંડી લાગે છે. ગમે તેટલું ઓઢાડવામાં આવે તો ઠંડી લાગે છે.

(૫) દાંત કચકચાવે છે.

(૬) આ સ્ટેજ ૧૫ મીનીટ ચાલે છે. આ દરમ્યાન લોહીની તપાસ કરવામાં આવે તો મેલેરીયા પોઝીટીવ આવે છે.

🔸સ્વેટીંગ સ્ટેજ :

(૧) પેશન્ટને ખુબ જ પરસેવો વળે છે. ચામડી ઠંડી અને ભીની થઈ જાય છે.

(ર) તાવ ઉતરી જાય છે.

(૩) પલ્સ રેસ્પીરેશન નોર્મલ થઈ જાય છે.

(૪) પેશન્ટને સારુ લાગે છે.

(૫) આ સ્ટેજમાં યોગ્ય સારવાર આપવામાં ન આવે તો પેશન્ટ કોલેપ્સ થઈ જાય છે.

🔸હોટ સ્ટેજ:

(૧) આમાં પેશન્ટને તાવ આવે છે. ટેમ્પરેચર ૧૦૦ ફે. કે તેથી વધુ સે.જેટલુ હોય છે.

(૨) ગરમી લાગે છે. ચામડી સુકી થઈ જાય છે.

(૩) સખત માથું દુ :ખે છે.

(૪) ઉલ્ટી ઉબકા થાય છે.

(૫) પલ્સ ફાસ્ટ થઈ જાય છે.

(૬) પેશન્ટ બકવાસ કરે છે. ખુબ જ તરસ લાગે છે.

(૭) આ સ્ટેજ ૨ થી ૬ કલાક ચાલે છે.

(૨) રાષ્ટ્રીય રસીકરણ પત્રક.

(૩) વજન અને ઊંચાઈ કરતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદાઓ.

🔸વજન માપતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદાઓ :

બાળકનો ગ્રોથ અને ડેવલપ્લેન્ટ જાણવા માટે તેનુ વજન નિયમીત કરવામાં આવે છે એક વર્ષની ઉમર સુધી દર મહિને અને પછી પાંચ વર્ષ સુધી દર છ મહિને વજન કરવુ જોઈએ.

• ટ્રે બનાવીને બાળક પાસે લઈ જવી લોકર પર જમણી બાજુએ મુકવી.
• માતાને પ્રોસીઝર અંગે જાણ કરવી.
• બાળકને બરાબર સાફ કરવું.
• વજન કાંટો ચાલુ હાલતમાં છે તે ચેક કરવું.
• વજન કાંટો શુન્ય પર છે તે ચેક કરો.

• બેબીના કપડા દુર કરવા.
• બેબીને વજનકાંટા પર સુવડાવવુ અને પગ તરફ રાખવા.
• જો જોલી કે ખોયાનો ઉપયોગ કરવાનો હોય તો ખાસ ધ્યાન રાખવુ કે તે તુટી ન જાય તેનો ઉપયોગ કરતા પહેલા તેની બરાબર ચકાસણી કરવી.
• વજનકાંટા ને આંખના લેવલે રાખી સ્થિર થવા દો અને વજનની નોંધ કરવી.

• સબ સેન્ટર પર વજન કરવા માટે સ્પ્રિંગ બેલેન્સ વેઈટ મશીન હોય છે. તેમાં જુદા જુદા વજનની કેટેગરી માટે કોડ આપવામાં આવેલ હોય છે.

🔸ઉંચાઈ માપતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દાઓ :

બાળકનો ગ્રોથ અને ડેવલમેન્ટ જાણવા માટે તેની હાઈટ માપવામાં આવે છે એક વર્ષની ઉમર સુધી દર મહિને અને પછી પાંચ વર્ષે સુધી દર છ મહીને ઉચાઈ માપવી જોઈએ.

• ટ્રે બનાવીને બાળક પાસે લઈ જવી લોકર પર જમણી બાજુએ મુકવી.
• માતાને પ્રોસીઝર અંગે જાણ કરવી.
• પ્રથમ ડ્રો સીટ અને ન્યુઝ પેપર સપાટ સપાટી પર પાથરવું.
• ત્યારબાદ બાળકને તેના પર સુવડાવવું.
• લંબાઈ હંમેશા પગ તરફથી માપવી.
• પગ અને માથાની સાઈડ પર પેન્સીલ વડે માર્ક કરવું ત્યારબાદ બાળકને ત્યાંથી લઈ લેવુ અને તેની નોંધ કરવી લંબાઈ માપ્યા બાદ તેની નોંધ કરવી.
• જો મોટુ બાળક કે એડલ્ટ વ્યક્તિ હોય તો તેને સપાટ જમીન પર દિવાલ પાસે સીધા ઉભા રાખીને ફુટ પટીને માથા પર રાખી ત્યાં દીવાલ પર આવતા અંકની નોંધ કરવામાં આવે છે.

• આ દિવાલ પર હાઈટ દર્શાવતા અંકો લખેલા હોય છે. આ અંકો નીચેથી ઉપર તરફ ચડતા ક્રમમાં હોય છે.

• આ અંકો સેમી કે ઈંચ માં દર્શાવેલા હોય છે.
• જો દિવાલ પર અંકો દર્શાવેલ ન હોય તો માથા પર ફુટપટી આડી રાખી ત્યાં પેન્સીલ વડે લીટી કરી ત્યારબાદ મેજરટેપ વડે હાઈટ માપવામાં આવે છે.
• જો ઈન્ફન્ટ હોય તો તેને સપાટી પર કોર કાગળ પાથરી તેના માથા અને પગને સીધા રાખી પકડી રાખવા.માથા તેમજ પગ પાસે ફુટપટી ઉભી રાખી પેન્સીલ વડે નીશાની કરો.
• આ બે લીટી વચ્ચેનુ માપ મેજર ટેપ વડે માપો જે બાળકની હાઈટ છે.

🔸યાદ રાખવાના મુદાઓ :-

• પગમાં બુટ મોજા પહેરવા નહિ.
• બાળકને ટટાર ઉભુ રાખવું.
• માથુ અને શરીર સીધા હોવા જોઈએ
• જમીન એકદમ સપાટ હોવી જોઈએ
• બાળક સ્થિર હોવુ જોઈએ

કલર વજન

ગ્રીન- ૨.૫ કીલોગ્રામ થી ૪ કીલોગ્રામ

રેડ- ૨.૦ કીલોગ્રામ થી ઓછુ વજન

યલો- ૨.૦ કીલો

(4 ) કોલ્ડ ચેઈન

Definition : શીત શૃંખલા એ એક એવી શૃંખલા છે કે જેમાં રસીઓને ઉત્પાદનના સ્થળેથી લાભાર્થી સુધી યોગ્ય તાપમાને એટલે કે +૨°સે. થી +૮°સે. તાપમાને જાળવવામાં આવે છે જેથી રસીની ગુણવત્તા જળવાઈ રહે. આવી રસીઓને ઉત્પાદન મથકથી લાભાર્થી સુધી પ્રભાવક સ્થિતિમાં પહોંચાડવાની પદ્ધતિને શીત શૃંખલા કહેવાય છે.

🔸શીત શૃંખલાની જાળવણી માટે નીચેના મુદ્દાઓ ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ.

• રસીઓ ઉત્પાદન સ્થળેથી એરપોર્ટ અને એરપોર્ટ થી વિભાગીય, જિલ્લા તથા આરોગ્ય કેન્દ્ર એ મોકલતી વખતે તેનું તાપમાન ૨°સે. થી ૮° સે. જળવાઈ રહેવું જોઈએ.
• આઈ. એલ. આર. માં થર્મોમીટર હોવું જોઈએ અને દિવસમાં બે વખત તાપમાન માપીને રેકોર્ડ કરવું જોઈએ.
• આરોગ્ય કેન્દ્રમાં હંમેશા જરૂરિયાત મુજબનો જથ્થો જ મંગાવવો, એક માસથી વધુ સમયનો જથ્થો મંગાવવો નહીં.
• રસીઓનું પરિવહન જ્યારે એક કેન્દ્રથી બીજા કેન્દ્ર પર કરતા હોય ત્યારે તાપમાનનું ખાસ ધ્યાન રાખવું.
• રસીઓને જરૂરિયાત મુજબ જ બહાર કાઢવી, એક સેસન દરમિયાન જ વધુને વધુ બાળકો આવરી લેવાની કોશિશ કરવી.
• રસીકરણ બેઠક દરમિયાન રસીઓનું તાપમાન જાળવવા રસી એક વખત બહાર કાઢ્યા બાદ આઈસ પેક પર મૂકો, વારંવાર વેકસીન કેરિયરને ખોલ બંધ કરવું નહીં.
• જો રસીઓ ઓગાળવાની હોય તો જરૂરિયાત પ્રમાણે જ ઓગાળો એક વખત ઓગાળેલી રસીઓનો ઉપયોગ વધુમાં વધુ ચાર કલાક સુધી જ કરવો.
• રસીઓની સંવેદનશીલતાનો આધાર ગરમી અને લાઈટ તથા તેના થીજવા પર રહેલો હોય છે ઘણી રસીઓ ગરમી અને પ્રકાશથી સંવેદનશીલ હોય છે જ્યારે અમુક પ્રકારની રસીઓ જો થીજી જાય તો બગડી જાય છે જેમાં નીચે મુજબની રસીઓનો સમાવેશ થાય છે.
• ગરમી અને સૂર્યપ્રકાશ એટલે કે લાઈટથી સેન્સેટિવ રસીઓ:

બી.સી.જી

ઓ.પી.વી

મિઝલ્સ-રુબેલા

• ફ્રીજ એટલે કે જામી જવાથી સેન્સેટીવ રસીઓ

પેન્ટાવેલેન્ટ

હિપેટાઇટિસ બી

ડી.ટી

ડી.પી.ટી.

🔸કોલ્ડ ચેઇન (શીત શૃંખલા) માટેના સાધનો:

૧) ઈલેક્ટ્રિકલ
✓ડીપ ફ્રીજ
✓આઈ.એલ.આર.
✓ડોમેસ્ટિક રેફ્રિજરેટર

૨) નોન ઈલેક્ટ્રિકલ
✓કોલ્ડ બોક્સ
✓વેક્સિન કેરિયર
✓આઈસ પેક
✓થર્મૉસ

૩) અધર્સ
✓ઓલ્ડ વ્હીકલ (વાહન)
✓કોલ્ડ સ્ટોરેજ રૂમ

પ્રશ્ન-૫ વ્યાખ્યા લખો. (કોઈપણ છ)(12 માર્ક્સ)

(1 ) એપીડેમીક : સામાન્ય કરતા વધારે પ્રમાણમાં કોઈ રોગ ફાટી નીકળે તેને એપીડેમીક કહેવાય છે. આમા, એક જગ્યા એ જ સમયે ઘણા બધા કેસો જોવા મળે છે. દાત.કોલેરા,ટાઈફોઈડ અને મેલેરીયા વગેરે..

(૨) પ્રાથમિક સારવાર :પ્રાથમિક મદદના સિધ્ધાંતો અને તેના ઉપયોગ એ તબીબી વિજ્ઞાનના નિયમો પર રચાયેલ છે. આનું જ્ઞાન અકસ્માત અથવા એકા એક આવી પડેલ માંદગી વખતે,જયાં સુધી તબીબી સારવાર મેળવાય ત્યાં સુધી, તાલીમ પામેલ માણસો એવી કુશળ મદદ કરે છે કે જેથી ઈજા પામેલાની જીંદગીનો બચાવ થાય છે, તેને સાજા થવામાં મદદરૂપ થાયછે અને ઈજા કે માંદગીને ખરાબ થતી અટકાવે છે..

(3 ) રીહેબીલીટેશન : રીહેબીલીટેશન એ એવી પ્રક્રીયા છે જેમાં કોઈ વ્યક્તિને શારીરિક, માનસિક, સામાજિક, અથવા બૌદ્ધિક ક્ષમતાઓ પુનઃપ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરવી, જે તેને કોઈ ઈજા, રોગ અથવા અશક્તિ (Disability) પછી ગુમાવી હોય. રિહેબીલીટેશનનો હેતુ એ છે કે વ્યક્તિ પાછું તેના જીવનમાં સામાન્ય રીતે કાર્ય કરી શકે અને પોતાની રોજિંદી પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લઈ શકે.

(4 ) વુંન્ડ : Wound (જખમ,ધા ) એટલે ચામડી અથવા તેની નીચે આવેલા ટીસ્યુમાં ઈજા થાય,જે જેમાંથી લોહી વહેવા માંડે અને તે માર્ગે રોગ પેદા જંતુઓ દાખલ થઈ શકે તેને વુંડ કહેવામાં આવે છે.

(૫) હિમેટેમેસીસ :હિમેટેમેસીસ એ એવી સ્થિતિ છે જેમાં વ્યક્તિના મોંમાંથી ઉલ્ટી સાથે લોહી નીકળે છે, જે ઉપરી જઠરાંત્ર માર્ગ (Upper Gastrointestinal Tract)માંથી આવી શકે છે.

મુખ્ય લક્ષણો

• તાજું લાલ લોહી સાથે ઉલ્ટી (Bright red blood in vomit)
• કાળું, કોફી પાવડર જેવું દ્રવ્ય (Coffee-ground vomitus)
• મોઢામાં લોહીનો સ્વાદ
• પેટમાં દુખાવો અથવા અસ્વસ્થતા
• ચક્કર, થાક, અને બ્લડ પ્રેશર ઘટી જવું

(૬) વીરૂલન્સ :વિરુલન્સ એ રોગકારક સૂક્ષ્મજીવ (pathogen)ની એ ક્ષમતા છે જે તેને યજમાન (host) ના શરીરમાં પ્રવેશ્યા પછી રોગ ઉત્પન્ન કરવા માટે શક્તિશાળી અને ઘાતક બનાવે છે.

અન્ય શબ્દોમાં કહીએ તો, વિરુલન્સ એ કોઈ સૂક્ષ્મજીવાણુંની રોગ સર્જવાની તીવ્રતા (severity) અને હાનિકારક ક્ષમતા દર્શાવે છે.

(૭ ) કેરીયર : કેરીયર એટલે કે વ્યક્તિ કે જેના શરીરમાં રોગના જંતુઓ હોય છે, અને વ્યકિત રોગના લક્ષણો પણ ધરાવતું નથી. અને સંપૂર્ણ સાજો લાગે છે છતા પણ તેના શરીર વડે બીજાને ચેપ લગાવી શકે છે.

(8 )આઈસોલેસન : ચેપી રોગથી પીડાતા દર્દીને તંદુરસ્ત માણસના સંપર્કથી દુર રાખવાની પધ્ધતીઓને આઈશોલેશન કહેવાય છે.

પ્રશ્ન-૬ (ચ) પૂર્ણ રૂપ લખો.(05 માર્ક્સ)

(1) VVM – Vaccine Vial Monitor.(વેક્સીન વાયલ મોનિટર)

(2) NRHM – National Rural Health Mission.(નેશનલ રૂરલ હેલ્થ મિશન)

(3) NSSK – Navjaat Shishu Suraksha Karyakram.(નવજાત શિશુ સુરક્ષા કાર્યક્રમ)

(4 ) UNICEF – United Nations International Children’s Emergency Fund.(યુનાઇટેડ નેશન્સ ઇન્ટરનેશનલ ચિલ્ડ્રન્સ ઈમરજન્સી ફન્ડ)

(5 ) DOTS – Directly Observed Treatment, Short-course.(ડાયરેક્ટલી ઓબસર્વડ ટ્રીટમેન્ટ, સોર્ટ કોર્સ)

(બ) ખાલી જગ્યા પુરો.(05 માર્ક્સ)

(૧) અસ્થમાવાળા દર્દીને…………… બેડ આપવામાં આવે છે. ફાઉલર (Fowler’s)

(૨) રસીઓની જાળવણી………… તાપમાને કરવામાં આવે છે. +2°C થી +8°C

(3) SOS એટલે ……………….Save Our Souls અથવા Save Our Ship

(૪) ટાઈફોઈડમાં …………………..ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે. વિડાલ ટેસ્ટ (Widal Test)

(૫) નાકમાંથી લોહી નીકળે તેને………………… કહે છે. એપિસ્ટેક્સિસ (Epistaxis)

(A) નીચેના વિદ્યાનો ખરા છે કે ખોટા તે જણાવો.(05 માર્ક્સ)

(૧) ડ્રેસીંગમાં વપરાતા સાધનો જંતુમુકત હોવા જરૂરી નથી.❌

(૨) મીઝલ્સ વેક્સીન ૧૧ માસે આપવામાં આવે છે.❌

(3) રક્તસ્ત્રાવ બંધ કરવા માટે ટુર્નીકેટ બાંધવામાં આવે છે.✅

(૪) દાઝી ગયેલ વ્યક્તિ પર ઠંડું પાણી રેડવું હિતાવહ છે.✅

(૫) સ્વાઈન ફ્લૂનો ફેલાવો પ્રદુષિત પાણીથી થાય છે.❌