AS PER INC SYLLABUS

Female Pelvis and foetal skull

• Structure of the pelvic bones-types of pelvis
• Pelvic diameters
• Muscles and ligaments of pelvic floor
• Foetal skull : bones,diameters, sutures, size, shape, moulding, skull areas, fontanelles

The Female Pelvis
ફિમેલ પેલ્વીસ :–

સ્ત્રીઓના સામાન્ય પેલ્વીસની રચના એવા પ્રકારની હોય છે કે બાળકને જન્મ સમયે કોઈ અવરોધો ઉત્પન્ન થતાં નથી. મીડવાઈફ તરીકે સ્ત્રીના પેલ્વીસના બંધારણને જાણવું બહુ જરૂરી છે. કારણ કે મીડવાઈફે ડીલેવરી કરાવવાની હોય છે, ડીલેવરી ની પ્રગતિ જોવાની હોય છે. મીડવાઈફ જો સામાન્ય સ્થિતી જાણતી હશે તો અસામાન્ય સ્થિતીને તુર જ પારખી શકશે અને સ્ત્રીને સમય મર્યાદામાં રેફરલ સેવાઓ માટે મોકલી શકશે.

PELVIS BONE પેલ્વીસ બોન :-

પેલ્વીસ બોન મુખ્ય ચાર બોનનું બનેલ હોય છે.

૧. ઈનોમીનેટ બોન (Innominate Bone)

૨. સેક્રમ બોન (Sacrum Bone)

૩. કોકસિક બોન (Coccyx Bone)

INNOMONATE BONE ઈનોમીનેટ બોન (હીપ બોન) :-

આ બે ની સંખ્યામાં હોય છે. દરેક બોનના ત્રણ ભાગ પડે છે,

ઈલીયમ (Ilium)
ઈસ્ચીયમ (Ischeum)
પ્યુબીસ (Pubis)

Ilium ઈલીયમ :-

→આ ચપટું અને મોટું હાડકું છે.

→તેની ઉપરની કિનારીને ઈલીયાક ક્રેસ્ટ કહે છે.

→ઈલીયાક ક્રેસ્ટની સામે ઉપસેલો ભાગ આવેલો હોય છે જેને એન્ટીરીયર સુપીરીયર ઈલીયાક સ્પાઈન કહે છે.

→ તેની નીચે આવેલા નાના ઉપસેલા ભાગને એન્ટીરીયર ઈન્ફીરીયર ઈલીયાક સ્પાઈન કહે છે.
→બીજી બાજુએ ઈલીયાક ક્રેસ્ટની આગળ ઉપસેલા ભાગોને પોસ્ટીરીયર સુપીરીયર અને પોસ્ટીરીયર ઈન્ફીરીયર એલિયાક સ્પાઈન કરે છે.
→ઇલિયાક ફોસા અંતર્ગત હોય છે તેની અંદરની સપાટી ગોળાકાર સ્મૂધ તથા બહારની તરફ હોય છે જેની ઉપર ગ્લુટીયલ મસલ્સ આવેલા હોય છે.

Ichium ઈસ્ચીયમ :-
➡આ હીપ બોનનો નીચેનો જાડો ભાગ છે.

➡બોનના મોટા ઉપસેલા ભાગને ઇસ્ચીયલ ટયુબરોસીટી કહે છે.

➡જયારે આપણે બેસીએ છીએ ત્યારે આપણા શરીરનું વજન આ ભાગ ઉપર હોય છે.
➡ટયુબરોસીટીની ઉપરના ભાગે અંદરની તરફ એક બીજો ઉપસેલો ભાગ આવેલો હોય છે,જેને
ઇસ્ચીયલ સ્પાઈન કહે છે. ડીલેવરીના સમયે બાળકનું માથું આ ભાગ ઉપર રહે છે.

Pubic Bone પ્યુબીક બોન :-
➡આ ઈન્નોમીનેટ બોનનો અંદરનો ભાગ છે.

➡તેને બોડી પણ હોય છે. તથા બે હલેસાં આકારના બહાર ઉપસી આવેલા ભાગો હોય છે, જેને
સુપીરીયર રેમસ તથા ઈન્ફીરીયર રેમસ કહે છે.

→બંને પ્યુબીક બોન જયાં મળે છે તે ભાગને સીમ્ફીસીસ પ્યુબીસ કહેવામાં આવ છે.

→ તેમાં આવેલા મોટા કાણાને ઓબ્લ્યુરેટર ફોરામેન કહે છે.

Secrum Bone સેક્રમ બોન :-

➡આ શંકુ આકારનું બોન છે.

→ તે એકબીજા સાથે જોડાયેલા પાંચ વટીબ્રાથી બનેલું હોય છે.

➡તેની ઉપરની કિનારીને સેક્રલ પ્રોમોટરી કહે છે. તેની અંદરની સપાટી અંતર્ગોળ હોય છે. જેને હોલો ઓફ ધ સેક્રમ કહે છે.

➡સેક્રમને બહારની બાજુએ પાંખો હોય છે. જેમાં ચાર જોડી કાણાં આવેલા હોય છે કે જેમાંથી નર્વ પસાર થાય છે. આ નર્વ પેલ્વીસમાં રહેલા અવયવોને સંવેદના પુરી પાડે છે.

Coccyx કોકસીક :-

➡આનો બહુ ઉપયોગ હોતો નથી. તે એકબીજા સાથે જોડાયેલા ચાર વટીબ્રાથી બનેલું હોય છે.આ નાનું અને ત્રિકોણાકાર બોન છે. તે ડીલેવરી સમયે ૧.૨૫ સેમી જેટલુ પાછળ ખસે છ.

PELVIC JOINTS & LIGAMENTS પેલ્વીક જોઈન્ટ તથા લીગામેન્ટ:- PELVIC JOINT પેલ્વીક જોઈન્ટ:-
બે કે તેથી વધુ હાડકાંઓ જોડાઈને જોઈન્ટ બને છે. કુલ ચાર પેલ્વીક જોઈન્ટ હોય છે.

સીમ્ફીસીસ પ્યુબીક જોઈન્ટ – ૧
સેકોઈલીયાક જોઈન્ટ -૨
સેકો કોક્સી યલ જોઈન્ટ – ૧

સીમ્ફીસીસ ખુબીક જોઈન્ટ:-
બે ખુબીક બોન જોડાઈને આ જોઈન્ટ બનાવે છે.

સેક્રો ઈલીયાક જોઈન્ટ:-
સેક્રમ બોન તથા ઈલીયમ બોન બે જગ્યાએથી જોડાય છે, જે દરેકને સેકો ઈલિયાક જોઈન્ટ કહે છે.

સેક્રો કોક્સીજીયલ જોઈન્ટ:- સેક્રમની પુછડીનો ભાગ અને કોકસીકના પાયાનો ભાગ જોડાઈને સેક્રો કોકસીજીયલ જોઈન્ટ બનાવે છે. સ્ત્રી જયારે સગર્ભા હોતી નથી ત્યારે તેના પેલ્વીસમાં આ તમામ જોઈન્ટનું બહુ ઓછુ હલનચલન હોય છે. સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન તેમના હલનચલનમાં વધારો થાય છે, લીગામેન્ટસ નરમ બને છે. આમ થવાથી ગર્ભમાં રહેલા બાળકનો પેલ્વીસમાંથી જવાનો રસ્તો સરળ બને છે. ગર્ભાવસ્થાના પાછળના સમયમાં આવા ફેરફારો થવાન શરુ થઈ જાય છે.તે ડીલેવરી સમયે ૧.૨૫ સેમી જેટલુ પાછળ ખસે છ. જો આ જોઈન્ટ વચ્ચેની જગ્યા પહોળી હોય તો સ્ત્રીને ચાલવામાં તકલીફ પડે છે. પ્રસુતિ સમયે જયારે બાળકનું માથું બહાર આવે છે ત્યારે સેક્રો કોકસી યલ જોઈન્ટ કોકસીકને કોલેપ્સ(પાછળ ધકેલાવવુ.)
થવા દે છે.

ડીલેવરીમાં પેલ્વીક જોઈન્ટાનું મહત્વ :

સાંધા મુવેબલ હોય છે.

સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન પહોળા થાય છે.

બર્થ કેનાલને આસાન બનાવે છે.

ડીલેવરીમાં મદદરૂપ થાય છે.

ડીલેવરી સમયે 1.25 સેન્ટીમીટર જેટલો કોક્સીક જોઈન્ટ પાછળ ખસે છે ડીલેવરી આસાન બને છે.

PELVIC LIGAMENTS પેલ્વીક લીગામેન્ટ:-

ઈન્ટ્રાપ્યુબીક લીગામેન્ટસ કે જે સીમ્ફીસીસ ખુબીસના ભાગે આવેલ હોય છે.

►સેકો ઈલીયાક લીગામેન્ટસ

►સેકો કોકસીજીયલ લીગામેન્ટસ

►સેકો ટયુબરસ લીગામેન્ટસ ►સેકો સ્પાઈનસ લીગામેન્ટસ
►બ્રોડ લીગામેન્ટસ
►રાઉન્ડ લીગામેન્ટસ વગેરે

DIVISION OF PELVIS પેલ્વીસના ભાગો :-

પેલ્વીક કેવીટી એટલે કે પેલ્વીસ બે ભાગમાં વહેચાયેલ હોય છે

• ફોક્સ પેલ્વીસ (અપર પેલ્વીસ અથવા ખોટુ પેલ્વીસ) *
• ટુ પેલ્વીસ (લોઅર પેલ્વીસ અથવા સાચુ પેલ્વીસ)

False Pelvis: ખોટું પેલ્વીસ :-

• આ પેલ્વીસનો મોટો ભાગ છે.
• તે બાબર પેલ્વીક બ્રીમની ઉપરનો ભાગ છે
• ઈલીયો પેકટીનીયલ લાઈનથી ઉપરના ભાગને ફોલ્સ પેલ્વીસ કહેવાય છે.
• આ ભાગ ડીલેવરી દરમ્યાન કોઈપણ પ્રકારનો ભાગ ભજવતો નથી પરંતુ તેના પરથી ખ્યાલ આવી શકે છે ક ડીલેવરી નોર્મલ થશે કે કેમ ?
• આ ભાગમાં રીપ્રોડકટરી સીસ્ટીમના અવયવો આવેલા હોય છે

Diameter of False Pelvis: ફોલ્સ પેલ્વીસના ડાયામીટર :-

૧) ઈન્ટર ક્રિસ્ટલ ડાયામીટર :

એક બાજુની ઈલીયાક ક્રેસ્ટના સૌથી ઉપરના પોઈન્ટથી શરૂ કરીને બીજીી બાજુની ઈલીયાક ક્રેસ્ટના સૌથી ઉપરના પોઈન્ટ સુપીના ડાયામીટરને ઈન્ટર ક્રિસ્ટલ ડાયામીટર કહેવાય છે.

• આ નોર્મલ 28 સેમી હોય છે. PC

3) ઈન્ટર સ્પાઈનસ ડાયામીટર:

એક બાજુની એન્ટીરીયર સુપીરીયર ઈલીયાક સ્પાઈનથી શરૂ કરીને બીજી બાજુની એન્ટીરીયર સુપીરીયર ઈલીયાક સ્પાઈન સુધીના ડાયામીટરને ઈન્ટર સ્પાઈનસ ડાયામીટર કહેવાય છે.

• આ નોર્મલ 25 સેમી હોય છે.

૩) એકર્સ્ટનલ કોન્જયુગેટેડ ડાયામીટર:

• પાચમાં સેકલ વર્ટિબાથી શરૂ કરીને સીમ્ફેસીસ ખુબીસ સુધીના ડાયામીટરને એર્સ્ટનલ કોન્જયુગેટેડડાયામીટર કહેવાય છે.
• આ નોર્મલ 18 સેમી હોય છે.

TRUE PELVIS સાચું પેલ્વીસ :-

→ ટુ પેલ્સીસને લોઅર પેલ્વીસ પણ કહેવાય છે.

→ લેબર દરમ્યાન ફીટસ આ પેલ્વીસમાંથી પસાર થાય છે.

• આ પેલ્વીક બી્મની નીચેનો ભાગ છે.

ટુ પેલ્વીસના ત્રણ ભાગ પડે છે

• પેબ્લીક બ્રીમ
• પેલ્વીક કેવીટી
• આઉટલેટ

Pelvic Bream પેલ્વીક બ્રીમ :-

આ ભાગને ઈનલેટ પણ કહેવાય છે

-જે ગોળાકાર ભાગ છે

આ ભાગ સેક્રલ પામેન્ટરી લાઈન આગળ જતા ઈલીયો પેકટીનીપલ એમીન્નસ અને પ્યુબીસ બોન સાથે જોડાઈને ગોળાકાર ભાગ બનાવે છે.

બીમમાં લોક્સ, પોઈન્ટ હોય છે. ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ કે જે લેન્ડમાર્ક તરીકે ઓળખાય છે. આવા કુલ
આઠ પોઈન્ટ છે. (લેન્ડ માર્કસ ઓફ પેલ્વીસ)

૧ સેક્રલ પ્રોમોટરી
૨ સેક્રલ વિંગ
૩ સેક્રો ઈલીયાક જોઈન્ટ
૪ ઈલીયો પેક્ટીનીયલ લાઈન
પ ઈલીયો પેક્ટીનીયલ એમીનન્સ
૬ પ્યુબીક બોનનું સુપીરીયર રેમસ
૭. પ્યુબીક બોનની ઉપરની અને અંદરની કિનારી
૮ સિમ્ફેસિસ ઓફ પ્યુબીસ ની ઉપરની અને અંદરની કિનારી

• Pelvic cavity

આ કેવીટી બ્રીમ થી શરૂ થાય આઉટલેટ સુધીનો પાર્ટ છે.

anteriorly:  પ્યુબિક bone થી બને છે જે બે bone જોઇન્ટ થાય અને symphysis pubis બને છે.  જે 4 cm ઊંડી હોય છે.

posterior wall: જે 12 cm લાંબી હોય છે આ sacrum curve થી બને છે.

lateral wall: pelvic side wall થી બને. ખાસ કરીને obturator internal muscle થી cover  થયેલ હોય છે આ કેવીટી એ સર્ક્યુલર શેપમાં છે તેથી તેના ડાયામીટર exactly લઈશકાતા નથી.ત્રણેય ડાયામીટર 12 cm હોય છે.                

• TYPES OF PELVIC
• 

શેપ ઓફ બ્રીમ પરથી કેટેગરીઝ પડે છે ફીટલ હેડ બેસ્ટ pelvinoneter છે.

Gynecoid pelvis

Anthropoid

Android pelvis

Platy pelloid pelvic.

(1) Gynacoid pelvic:

ચાઈલ્ડ બર્થ માટે એક deal pelvic છે

Main feature (wide sciatic notch)

Round brim

Enerous fer pelvic

Stright side wall

Shallow cavity with broad wall

Curved sacrum

Blunt ischial spine

Pubic arc at 90′ angle

Average ladies ના shoulder કરતા પહોળા હોય છે શકે shoes ની સાઈઝ 4 થી વધારે 5.3 ની ઊંચાઈ હોઈ શકે છે.

(2) Android pelvic:

મેલ pelvic સાથે સરખાવી શકાય.

Brim હાર્ટ શેપ વિથ narrow fer હોય છે .

Transverse ડાયામીટર બેક હોય છે. સાઈડ wall ની અંદર તરફ વળેલી હોય છે.

કેવીટી ફનેલ શેપની હોય છે.

Sacrum સ્ટ્રેટ હોય છે. અને Ischial spine prominent હોય છે અને sciatic notch  narrow હોય છે.

Pubic area નું એંગલ 90 ડિગ્રીથી ઓછું હોય છે.

નિચી  અને જાડી સ્ત્રી  ના આખા શરીર પર વાળ વધારે હોય છે.

સામાન્ય રીતે occipito posterior પોઝિશન જોવા મળે છે.

Child બેરિંગ ઓછું જોવા મળે છે.

(3) Anthropoid pelvic:

large ઓવેલ શેપ brim હોય છે.

Anterior posterior ડાયામીટરથી transverse ડાયામીટર વધારે હોય છે.

સાઈડ વોલ બહાર તરફ વળેલી હોય છે .

સેક્રમ લોંગ અને ડીપલી concave  હોય છે .

Sciatic notch અને subpubic angle ખૂબ પહોળા હોય છે.

ઉંચી સ્ત્રી જેના શોલ્ડર સાંકડા હોય તેવી સ્ત્રીમાં આ પ્રકારનું pelvic જોવા મળે છે.

લેબરમાં સામાન્ય રીતે  તકલીફ પડતી નથી.એન્ટીયર કે પોસ્ટિર પોઝીશનમાં જોવા મળે છે.

(4) platy palloid pelvic:

ફ્લેટ કિડની શેપ brim  જોવા મળે છે .

જેમાં એન્ટિરિયર  posterior ડાયામીટર અને transverse ડાયામીટર વધારે જોવા મળે છે.

સાઈડ wall બહાર તરફ જોવા મળે છે.

સેક્રમ ફ્લેટ કેવીટી shallow જોવા મળે છે.

Ischial spine blunt જોવા મળે છે.

સાયટીક નોચ અને subpubic એંગલ વાઈડ હોય છે .

ફીટલ હેડ transverseડાયામીટર સાથે engaged થાય છે.

યુઝવલી કેવીટીમાંથી ડીફીકલ્ટી વગર બોડી આઉટ થઈ જાય છે.

ડાયામીટર

p_        oblique_               trasverse

Brim_                       11            12                      13

Cavity_                     12            12                      12

Outlet_                     13            12                      11

➡️ Diameter of the brim.

1. Anterior posterior brim diameter

2. Oblique diameter

3. Transverse diameter 

1.Anterior posterior brim diameter.

sacral promintary શરૂ થઈ symphysis of pubis ની upper border તેને anatomical conjugate કહે છે. તેની લંબાઈ 12 cm છે.

જ્યારે posterior border ની upper surface થી નીચે લેવામાં આવે છે , તેને obstetrical conjugate કહે છે તેની લંબાઈ  12 cm છે આ બંને true imgugate કહે છે.

2.Diagonal conjugate.

Symphysis of pubis ની lower border થી sacral promentary સુધી anterior posterior measurement 12 to 13 cm જેટલું હોય છે.

૩.Oblique diameter.

એક Bone ના Sacro Iliac joint થી opposite side ની iliopectineal line eminence સુધીનું માપ છે. જેની લંબાઈ  12 cm હોય છે. આ રીતે right and left side માં લેવામાં આવે છે.

2.Transverse diameter.

Pelvic બંને iliopectineal line ના points વચ્ચેની લંબાઈ છે .જે 13 cm  હોય છે .

Sacro Cataloid diameter.

Sacral promentary થી શરૂ થઈ બંને side ની iliopectineal eminence એ occipital ના સુધી લંબાઇ 9 to 9.5 cm જેટલી હોય છે. આનું મહત્વ એ એ foetal head જ્યારે parietal eminence એ occipital ના posterior position હોય ત્યારે ફસાઈ જાય છે, તેના સાથે સંબંધ ધરાવે છે.

➡️ Pelvic outlet.

બે Outlet છે.

1. Anatomical outlet

2. Obstetrical outlet

Anatomical outlet.

દરેક Bone ની lower border એ Sacro tuberous ligament સાથે ભેગા મળે છે.

Obstetrical outlet.

અનો ખૂબ practical significance છે કારણ કે આ pelvic નો સાંકડો ભાગ છે જેમાંથી foetus ને પસાર થવાનું હોય છે.

Pelvic outlet Sacro coccygeal joint બે ischial spine અને symphysis out pubic ની lower border વચ્ચે રહેલું છે આનો shape diamond shape છે આમાં ત્રણ diameter આવેલા છે.

Interior posterior diameter. Symphysis of pubis ની lower border Sacro coccygeal ની middle line સુધી લેવામાં આવે છે, જે સામાન્ય રીતે 13 cm ની છે. Labour દરમિયાન coccyx backward થવાથી space વધે છે.

Oblique diameter. Obturator foramen થી Sacro spinus ligament વચ્ચેની line છે, પણ fix point નથી તેની લંબાઈ 12 cm છે.

Transverse diameter.

તે Ischial spine વચ્ચેની line તેની લંબાઈ 10 to 11cm છે. આ pubis નો સૌથી નાનો diameter છે.

➡️ External diameter of pelvis.

External measurement દ્વારા pelvis ના આકારની તથા અપાની માહિતી અમુક અંશે માપ લઈ શકે છે. આ માપ લેવા માટે pelvinometer  નો use થાય છે.

Internal spinus.

જેમાં Left and right anterior superior iliac spine વચ્ચેના diameter ના માપને તેનું માપ 23 to 24 cm or 9 inch to 10 inch હોય છે. 

Inter Cristal.

આમાં બંને Iliac crest વચ્ચેની માપ લેવામાં આવે છે જે normally 26 to 27 cm છે, or 10.5 ” to 11.5 ” જેટલું હોય છે.

External conjugate.

આ Pelvic ના anterior posterior diameter છે ,જે બહારથી માપવામાં આવે છે.

આ pubis bone ના મધ્યબિંદુ ઉપર મૂકી પાછળ પાંચમા lumbar vertebrae ની spine ઉપર મૂકવાથી આ માપ જાણી શકાય છે જે 7.5″ to 8″ or 19 to 20 cm હોય છે.

5th lumber vertebrae ની spine જાણવા કમરના પાછળના part માં જ્યાં iliac bone ની superior illiac spine આવેલી છે. ત્યાં ખાડા જેવો part દેખાય છે, તેની મધ્ય part માં 5th lumber vertebrae આવેલ છે.

ઉપરના માપ નાના હોય તો pelvic નાનું છે . તેમ જાણી શકાય .સાધારણ રીતે આ માપ વચ્ચેનો તફાવત 2.5 cm હોય છે . આ માપ દ્વારા pelvic ની અંદરની સ્થિતિ જાણી શકાય છે.

ફીટલ સ્કલ:

ઇન્ટ્રોડક્શન:

ફીટલ સ્કલ નો શેપ ઓવોઇડ અથવા એગ શેપ નો હોય છે. ફીટલ સ્કલ એ અનબોર્ન બેબી નું સ્કેલેટલ સ્ટ્રક્ચર છે. ફિટલ સ્કલ માં ડ્યુરીંગ ડીલેવરી અમુક પ્રકારના ચેન્જીસ જોવા મળે છે.

ફિટલ સ્કલ એ બ્રેઇન તથા ફેશિયલ ફીચર્સ ને ગ્રોથ થવા માટે શેપ પ્રોવાઇડ કરે છે.
ફિટલ સ્કલ એ ઘણા બોન નું બનેલું હોય છે, જેમ કે, ફ્રન્ટલ બોન, પરાઇટલ બોન, ટેમ્પોરલ બોન, તથા ઓક્સિપીટલ બોન સાથે તેમાં બીજા નાના બોન જેમકે સ્ફીનોઇડ તથા ઇથમોઇડ બોન આવેલા હોય છે. આ બોન એ એકબીજા સાથે ફ્લેક્સિબલ જોઇન્ટ દ્વારા જોડાયેલા હોય છે જેને સુચર કહેવામાં આવે છે. જે ચાઇલ્ડ ને બર્થ વખતે હેડ ના કમ્પ્રેસન મા તથા થોડિક મુવમેન્ટ મા મદદ કરે છે. ફિટલ સ્કલ ની અંદર બે સોફ્ટ ફોન્ટાનેલ્સ પણ આવેલા હોય છે જે બર્થ પછી ફ્યુઝ થઇ જાય છે.
ફિટસ નુ સ્કલ એ અમુક અંશે દબાવી શકાય તેવુ હોય છે અને તે મુખ્યત્વે વોલ્ટ ની રચના કરતા થીન લાયેબલ ટેબ્યુલર (ફ્લેટ) બોન માથી બનેલુ હોય છે.
આ બોન ના બેઝ પરના રિજીડ અને ઇન કંમ્પ્રેસિબલ બોન પર એનકોર્ડ થયેલુ હોય છે.

એરીયા ઓફ ધ ફીટલ સ્કલ:
ફિટસ સ્કલ એ ઓબ્સ્ટ્રેટ્રિકલ ઇમ્પોરટન્સ માટે ઘણા ઝોનમાં ડિવાઇડ થાય છે.તેમા મુખ્યત્વે ત્રણ ભાગ મા ડિવાઇડ થયેલ હોય છે.
જેમ કે,
1)વર્ટેક્સ
2)બ્રો
3)ફેસ
1)વર્ટેક્સ:

તે એક ક્વાડ્રેન્ગ્યુલર (ચતુષ્કોણીય) એરીયા છે

તે જેના દ્વારા બંધાયેલો છે તે :
a) એન્ટિરિયરલી (આગળ):
બ્રેગ્મા અને કોરોનલ સ્યુચર્સ દ્વારા.

b) પોસ્ટીરીયરલી (પાછળ):
લેમ્બડા અને લેમ્બડોઇડ સ્યુચર્સ દ્વારા.

C)લેટરલી(સાઇડમા):
પરાઇટલ એમિનન્સ માંથી પસાર થતી રેખાઓ દ્વારા.

2)બ્રો:

તે એક બાજુએ એન્ટિરિયર ફોન્ટેનેલ અને કોરોનલ સ્યુચર્સ દ્વારા અને બીજી બાજુ એ નોઝ ના રુટ અને બંને બાજુ ના સુપ્રાઓર્ર્બિટલ રિજીસ (પટ્ટાઓ) દ્વારા બંધાયેલ એરિયા છે.

3)ફેસ:

તે એક બાજુ નાકના રુટ અને સુપ્રોર્બિટલ રિજીસ (પટ્ટાઓ) દ્વારા અને બીજી બાજુ નેક(ગરદન) સાથે માઉથ ના ફ્લોર ના જોડાણ થી બંધાયેલ એરિયા છે.

રિજીયન ઓફ સ્કલ:

ફિટલ સ્કલ એ સામાન્ય રીતે છ રિજીયનમાં ડિવાઇડ થયેલુ હોય છે:

1)વૉલ્ટ
2)બેસ
3)ફેસ
4)વર્ટેક્સ
5)ઓક્સીપુટ
6)સિન્સીપુટ ઓર બ્રો

1)વૉલ્ટ:

વૉલ્ટ બે પરાઇટલ બોન, ઓક્સિપિટલ બોન નો ઉપરનો ભાગ, ટેમ્પોરલ બોન અને ફ્રોન્ટલ બોન દ્વારા રચાય છે, તે લાર્જ ડોમ શેપ નો સ્કલ નો સૌથી ઉપર નો કંમ્પ્રેસિબલ પાર્ટ છે.

•> બોન્સ ઓફ વોલ્ટ:
સ્કલના વોલ્ટ માં નીચે પ્રમાણેના બોન આવેલા હોય છે:

a) બે ફ્રન્ટલ બોન:

ફ્રન્ટલ બોન્સ એ સ્કલ ના ફ્રન્ટ માં લોકેટેડ હોય છે. તેને ફોરહેડ અથવા સીન્સીપુટ કહેવાય છે.
તેના સેન્ટર ને ફ્રન્ટલ એમિનન્સ કહેવામાં આવે છે. ફ્રન્ટલ બોન એ ફ્રન્ટલ સુચર દ્વારા સેપરેટ થાય છે

b) બે પરાઇટલ બોન:

ફ્રન્ટલ બોન અને ઓક્સિપિટલ બોન વચ્ચે, સ્કલ માં બંને બાજુએ પરાઇટલ બોન્સ આવેલા હોય છે. તે સ્કલ ના સુપિરિયર તથા લેટરલ આસ્પેક્ટ નું ફોર્મેશન કરે છે.

સ્કલ ના બે પરાઇટલ બોન એ ફ્રન્ટ થી બેક સુધી રહેલા સજાઇટલ સુચર દ્વારા એકબીજા થી સેપરેટ થાય છે.

C) બે ટેમ્પોરલ બોન:

ટેમ્પોરલ બોન એ પરાઇટલ બોન ની નીચે સ્કલની બંને સાઇટ પર આવેલા હોય છે. તે ઇનર તથા મિડલ ઇયર ની રચના ધરાવે છે.

d) એક ઓક્સીપીટલ બોન:

ઓક્સીપીટલ બોન એ હેડની બેક સાઇડમાં આવેલ હોય છે જે ઓક્સિપુટ રિજીયન બનાવે છે. જે સ્કલ ના બેઝનો ભાગ છે. તેમાં ફોરામેન મેગ્નમ છે જે સ્પાઇનલ કોર્ડ ને સ્કલ માંથી બહાર નીકળતા પ્રોટેક્ટ કરે છે તેના સેન્ટર ને
ઓક્સિપિટલ પ્રોટ્રબરન્સ
કહેવામાં આવે છે.

2)બેસ:

તે સૌથી નીચો ભાગ છે જે મેડ્યુલા માં વાઇટલ સેન્ટર ને પ્રોટેકશન પ્રોવાઇડ કરે છે. તે ફિર્મલી (નિશ્ચિતપણે) યુનાઇટેડ બોન નું બનેલું હોય છે.

3)ફેસ:

તે એક બાજુ નાકના રુટ અને સુપ્રોર્બિટલ રિજીસ (પટ્ટાઓ) દ્વારા અને બીજી બાજુ નેક(ગરદન) સાથે માઉથ ના ફ્લોર ના જોડાણ થી બંધાયેલ એરિયા છે.

4)વર્ટેક્સ:

એન્ટિરિયર ફોન્ટેનેલ દ્વારા આગળ નો વિસ્તાર, બાજુમાં બે પરાઇટલ એમિનેન્સ દ્વારા અને પાછળના ભાગમાં પોસ્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ્સ દ્વારા બંધાયેલો એરિયા છે.

5)ઓક્સીપુટ:

પોસ્ટીરીયર ફોન્ટેનેલ થી ફોરેમેન મેગ્નમ સુધીનો એરિયા છે.

6)સિન્સીપુટ ઓર બ્રો:
તે આગળના ભાગમાં ઓર્બિટલ રિજીયન દ્વારા તથા પાછળ કોરોનલ સુચર થી બાઉન્ડેડ હોય છે અને તે મુખ્યત્વે ફ્રન્ટલ બોન થી બનેલું છે.

લેન્ડમાર્કસ ઓફ ફિટલ સ્કલ:

1)ઓક્સીપુટ,
2)લામડા,
3)વર્ટેક્સ,
4)પરાઇટર એમીનેન્સ,
5)બ્રેગ્માં,
6)સિન્સીપુટ,
7)ગ્લાબેલા,
8)નેસન,
9)મેન્ટમ

સ્યુચર્સ અને ફોન્ટેનેલ:

વોલ્ટ ના ફ્લેટ બોન એ બોન ના માર્જિન સાથે જોડાયેલા બિન- ઓસિફાઇડ મેમ્બરેન દ્વારા એકસાથે જોડાયેલા હોય છે. આને સ્યુચર અને ફોન્ટેનેલ્સ કહેવામાં આવે છે. એન્ટિરિયર ફોન્ટાનેલ ની સામે આવેલો અને બ્રો ના એરિયા ને અનુરૂપ વિસ્તારને સિન્સીપુટ કહેવામાં આવે છે.

સુચર્સ:

સુચર્સ એ ક્રેનીયલ જોઇન્ટ છે અને બે બોન ભેગા થાય ત્યારે ફોર્મ થાય છે તે ફાઇબ્રસ ટીશ્યુ ના બનેલા હોય છે તેના લીધે ક્રેનીયલ બોન્સ વચ્ચે મોબિલિટી રહે છે વોલ્ટ માં સામાન્ય રીતે ચાર સુચર્સ આવેલા હોય છે.

1) સજાઇટલ અથવા લોન્જીટ્યુડીનલ સુચર
2) કોરોનલ સુચર
3) ફ્રન્ટલ સુચર
4)લેમ્બડોઇડ સુચર

•>1) સજાઇટલ અથવા લોન્જીટ્યુડીનલ સુચર:

સજાઇટલ સુચર એ બે પરાઇટલ બોન ની વચ્ચે આવેલ હોય છે.

2) કોરોનલ સુચર:

કોરોનલ સુચર એ ફ્રન્ટલ અને પરાઇટલ બોન ની વચ્ચે હેડ ની બંને સાઇડ પર હોય છે.

3) ફ્રન્ટલ સુચર:

ફ્રન્ટલ સુચર એ બે ફ્રન્ટલ બોન ની વચ્ચે આવેલ હોય છે.

4)લેમ્બડોઇડ સુચર:બે લેમ્બડોઇડ સુચર છે.દરેક સુચર પરાઇટલ બોન અને ઓક્સિપિટલ બોન ની અપર માર્જિન મા હેડ ની બન્ને સાઇડમા છે. તેનો સેપ એ ગ્રીક લેટર લેમ્બડા ( λ )જેવો છે.

ઇમ્પોર્ટન્સ:

સુચર્સ એ લેબર દરમિયાન બોન ને એકબીજા ઉપર ઓવરલેપ થવામા અને મોલ્ડિંગ માં હેલ્પ કરે છે.જે હેડ જ્યારે લેબર વખતે પેલ્વિસ માથી પસાર થાય ત્યારે અગત્યનુ છે.લેબર માં ઇન્ટર્નલ એક્ઝામિનેશન વખતે સજાઇટલ સુચર્સ ને પાલ્પેટ કરવાથી હેડ નું એંગેજમેન્ટ, ઇન્ટર્નલ રોટેશન તથા મોલ્ડિંગ ની ડિગ્રી નો ખ્યાલ આવે છે.

ફોન્ટાનેલ્સ:

સ્કલ બોન ની વચ્ચે બે સુચર વચ્ચે વાઇડ ગેપ હોય છે જેને ફોન્ટાનેલ્સ કહેવામાં આવે છે.
ફોન્ટાનેલ્સ એ નોન ઓસિફાઇડ મેમ્બરેન ની બનેલી જગ્યા છે તે બે સુચર્સ એ ભેગા થયને બનાવે છે.
મેઇન છ ટાઇપના સુચર્સ આવેલા હોય છે.
જેમ કે,
1) બે એન્ટેરોલેટરલ અથવા સ્ફીનોઇડ ફોન્ટાનેલ,
( પરાઇટલ, ટેમ્પોરલ તથા ફ્રન્ટલ બોન ની વચ્ચે)

2) બે પોસ્ટેરોલેટરલ
અથવા અથવા માસ્ટોઇડ બોન ( પરાઇટલ, ટેમ્પોરલ અને ઓક્સિપીટલ બોન ની વચ્ચે) ,

3) એક એન્ટિરિયર ફોન્ટાનેલ

4) એક પોસ્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ

આમ, કુલ છ જેટલા ફોન્ટાનેલ્સ આવેલા હોય છે.

તેમાંથી બે ફોન્ટાનેલ્સ એટલે કે , 1) એન્ટિરિયર ફોન્ટાનેલ/ફ્રન્ટલ અથવા બ્રેગ્મા અને
2) પોસ્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ/ઓક્સિપિટલ અથવા લેમ્બડા આ ઓબ્સ્ટ્રેટ્રિક મા મહત્વના છે.

•>1) એન્ટિરિયર ફોન્ટાનેલ/ફ્રન્ટલ અથવા (બ્રેગ્મા):

એન્ટિરિયર/ફ્રન્ટલ અથવા બ્રેગ્મા સુચર એ, •એન્ટિરિયરલી:= ફ્રન્ટલ સુચર્સ
•પોસ્ટીરીયરલી:= સજાઇટલ સુચર્સ અને
•બંને સાઇટ પર:= કોરોનલ સુચર્સ એમ ચાર સુચર્સ ના જોઇનિંગ થવાથી એન્ટિરિયર ફોન્ટાનેલ અથવા બ્રેગ્માં બને છે.

તેનો શેપ એ ડાઇમન્ડ (🔹)જેવો હોય છે.

તેનો એન્ટિરિયર -પોસ્ટીરીયર ડાયામીટર:= 4 cm તથા ટ્રાન્સવર્સ ડાયામીટર:= 2.5 cm જેટલો હોય છે.

એન્ટિરિયર ફોન્ટાનેલ નો ઓસિફીકેશન(ક્લોઝ) થવાનો ટાઇમ 16 – 18 મંથ નો હોય છે.

ઇમ્પોર્ટન્સ:

• ઇન્ટર્નલ એક્ઝામિનેશન માં હેડ ના પાલપેશન થી હેડ ની ડિગ્રી ઓફ ફ્લેક્સનની ખબર પડે છે.
• હેડ નું મોલ્ડિંગ થય શકે છે.
• બ્રેઇન ગ્રોથમાં હેલ્પ થાય છે.
• ફ્લોર ના પલ્પેશનથી ઇન્ટ્રા ક્રેનીયલ સ્ટેટસ નો ખ્યાલ આવે છે .
  ઉદાહરણ: ડીહાઇડ્રેશનમાં ડિપ્રેશન તથા ઇન્ટ્રા ક્રેનીયલ ટેન્શન વધે ત્યારે એલિવેટ થાય છે.
• ક્યારેક જ સુપિરિયર લોન્જીટ્યુડીનલ સાઇનસ દ્વારા બ્લડ કલેક્શન કરવા તથા એક્સચેન્જ ટ્રાન્સફયુઝન માટે ઉપયોગ થાય છે.

•CSF લેવા માટે રેરલી લેટરલ વેન્ટ્રિકલ માંથી એન્ટિરિયર ફોન્ટાનેલ ના લેટરલ એંગલ દ્વારા ઉપયોગ થાય છે.

2) પોસ્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ/ઓક્સિપિટલ અથવા (લેમ્બડા):

પોસ્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ એ એન્ટિરિયરલી સજાઇટલ સુચર અને બંને સાઇડમાં લેમડા સુચર્સ ના જોઇનિંગ થવાથી પોસ્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ અથવા લાંબડા બને છે.

તે ટ્રાયએન્ગ્યુલર શેપ ( 🔺️ ) નું હોય છે.

આની સાઇઝ એ 1.2 ×1.2 cm જેટલી હોય છે.

તેનો ઓસીફિકેશન ( ક્લોઝ થવાનો) ટાઇમ એ દોઢ મંથ (6- 8 વિક્સ) હોય છે.

•> ફીટલ સ્કલ ના ડાયામીટર:

એન્ટિરીયો પોસ્ટીરીયર ડાયામીટર

1) સબઓક્સિપીટો બેગ્મેટીક:=
9.5 CM ,
નેપ ઓફ ધ નેક ના નીચે ના પાટૅ થી લય ને બ્રેગ્મા( એન્ટિરિયર ફોન્ટાનેલ) ના સેન્ટર પાર્ટ સુધી.

2)સબઓક્સિપીટો ફ્રન્ટલ:= 10 CM
નેપ ઓફ નેક ના નીચેથી લઇ એન્ટીરિયર ફોન્ટાનેલ ના એન્ટીરિયર એન્ડ સુધી અથવા સિંસીપુટ ના સેન્ટર પાર્ટ સુધી.

3) ઓક્સીપીટો ફ્રન્ટલ:= 11.5 CM
ઓક્સીપીટલ એમિનેન્સ થી લય નોઝના રૂટ સુધી એટલે કે ગ્લાબેલા સુધી.

4)મેન્ટોવર્ટીકલ:= 14 CM
મેન્ટોવર્ટીકલ ડાયામીટર એ ચીન ના મીડ પોઇન્ટ થી લઇ સજાઇટલ સુચર ના હાઇએસ્ટ પોઇન્ટ સુધી.

5) સબમેન્ટો વર્ટીકલ:= 11.5 CM
સબમેન્ટો વર્ટીકલ ડાયામીટર એ માઉથ ફ્લોરના જંકશન થી લય હાઇએસ્ટ પોઇન્ટ ઓફ સજાઇટલ સુચર સુધી.

6) સબમેન્ટો બ્રેગ્મેટીક:= 9.5 CM
સબમેન્ટો બ્રેગ્મેટીક એ માઉથ ફ્લોર ના જંકશન થી લય બ્રેગ્મા( એન્ટિરિયર ફોન્ટાનેલ)ના સેન્ટર સુધી.

ટ્રાન્સવર્સ ડાયામીટર

1) બાયપરાઇટલ ડાયામીટર:= 9.5 CM
બાયપરાઇટલ ડાયામીટર એ બે પરાઇટલ એમીનન્સ વચ્ચે નો ડાયામીટર.

2) સુપ્રા સબપરાઇટલ ડાયામીટર:= 8.5 CM
એક બાજુના પરાઇટલ એમિનન્સ ના નીચે થી લઇ અપોઝિટ સાઇડ માં પરાઇટલ એમિનન્સ ના ઉપર સુધી.

3) બાયટેમ્પોરલ ડાયામીટર:= 8.2 CM
બંને કોરોનલ સુચર ના એન્ટિરિયર – ઇન્ફિરિયર એન્ડ વચ્ચેનું અંતર.

4)બાયમાસ્ટોઇડ ડાયામીટર:= 7.5 CM
બંને માસ્ટરોઇડ પ્રોસેસના ટીપ વચ્ચે નું અંતર.

મોલ્ડિંગ:

ફિટસ એ બર્થ કેનાલ માંથી પસાર થતી વખતે ફિટસના હેડ મા બર્થ પેસેજ તરફથી રેઝિસ્ટન્ટ આવવાથી ફિટસ ના હેડ ના શેપમાં અલ્ટ્રેશન (ચેન્જીસ) આવે છે તેને “મોલ્ડિંગ” કહેવામાં આવે છે.

નોર્મલ ડીલેવરી વખતે ફિટસ નુ સ્કલ એ સામાન્ય રીતે 4 mm જેટલું ચેન્જીસ થાય છે તેનાથી બ્રેઇન મા કોઇપણ તકલીફ થતી નથી.

ન્યુબોર્ન બેબી ના સ્કલ ના બોન એ સોફ્ટ અને ફ્લેક્સિબલ હોય છે, જેમાં બોન ની પ્લેટો વચ્ચે ગેપ હોય છે. સ્કલ ના બોન ની પ્લેટો વચ્ચેની જગ્યા ને ક્રેનિયલ સ્યુચર કહેવામાં આવે છે. એન્ટિરિયર અને પોસ્ટીરીયર ફોન્ટેનેલ એ બે ગેપ ધરાવે છે જે ખાસ કરીને મોટા હોય છે. બાળક ના માથાના ઉપરના ભાગને ટચ કરવા પર આ નરમ સ્પોટ્સ અનુભવાય છે.

હેડ- ફર્સ્ટ ડિલિવરી દરમિયાન, નેરોવિંગ બર્થ કેનાલ (વજાઇના અને પેલ્વિક બોન) ને કારણે માથા પર દબાણ ના કારણે માથા ને લંબચોરસ આકારમાં મોલ્ડિંગ કરી શકે છે.

આ ગેપ અથવા સ્પેસ એ બાળક ના માથાને પ્રેસર ની માત્રા અને લંબાઇ ના આધારે આકાર બદલવાની મંજૂરી આપે છે, સ્કલ બોન ઓવરલેપ પણ થય શકે છે. આ ગેપ અથવા સ્પેસ એ બ્રેઇન ને સ્કલ ના બોન ની અંદર ગ્રો થવા દે છે. જેમ જેમ બ્રેઇન એ તેના ફુલ સાઇઝ સુધી પહોંચે છે તેમ તેમ તેઓ બંધ થય જશે.

મિકેનિઝમ:

હેડના એંગેજીંગ ડાયામીટરમાં કમ્પ્રેશન થવાથી તેના રાઇટ એન્ગલ ડાયામીટર ની લંબાઇ વધે છે.

Ex:= એન્ટિરિયર વર્ટેક્સ પ્રેઝન્ટેશન માં વેલ ફ્લેક્સ્ડ હેડ માં એંગેજીંગ સબઓક્સિપીટો બ્રેગ્મેટીક ડાયામીટર કમ્પ્રેસ થવાથી તેના રાઇટ એંગલ મેન્ટો- વર્ટીકલ ડાયામીટર ની લંબાઇ વધે છે.

આ પ્રોસેસ દરમિયાન પરાઇટર બોન એ નજીકના બોન પર ઓવરલેપ થાય છે જેમ કે પાછળની તરફ ઓક્સિપિટલ બોન, ફ્રન્ટમાં ફ્રંટલ બોન તથા સાઇડ માં ટેમ્પોરલ બોન તરફ ઓવરલેપ થાય છે. વર્ટેક્સ માં રાઇટ પરાઇટલ બોન તે લેફ્ટ પરાઇટલ બોન પર ઓવરરાઇડ થાય છે. બર્થ પછી થોડા કલાકોમાં મોલ્ડિંગ એ અદ્રશ્ય થય જાય છે.

ગ્રેડિંગ:

ગ્રેડ:= 1 ( બોન એ એકબીજાને ટચ થાય છે પરંતુ ઓવરલેપ થતા નથી).

ગ્રેડ:= 2( તેમાં બોન એ ઓવરલેપ થાય છે પરંતુ ઇઝીલી સેપરેટ થય જાય છે).

ગ્રેડ:=3( બોન એ ફિક્સ ઓવરલેપિંગ થાય છે).

ઇમ્પોર્ટન્સ:

• થોડા પ્રમાણમાં મોલ્ડિંગ એ જરૂરી અને ફાયદાકારક હોય છે તેનાથી ફિટલ હેડ ઇઝીલી બર્થ કેનાલ માંથી પસાર થય શકે છે.

• મોલ્ડિંગ ના શેપ થી પેલ્વિસ મા ફિટલ હેડ ની પોઝીશન કય જગ્યા પર ઓક્યુપાઇ થાય છે તેનો ખ્યાલ આવી શકે છે. નોટ : વધારે પ્રમાણમાં ફિટસ હેડ ના મોલ્ડિંગ થી હેડ મા સિવ્યર ઇન્ટ્રા ક્રેનિઅલ ડિસ્ટર્બન્સ થવાથી ટેન્ટોરિયમ સેરેબેલી ફાટી જાય અથવા સબડ્યૂરલ હેમરેજ પણ થય શકે છે.