Maladjustment

Inlroduction :

કોઈપણ પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિ વખતે પરિપક્વ રીતે વર્ણન કરી તેને સ્વીકારીને તેને એડજસ્ટમેન્ટ કહે છે. પરંતુ જ્યારે કોઈ પણ પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિમાં સફળતાપૂર્વક અનુરૂપ થઈ શકતી નથી તેને માલ એડજસ્ટમેન્ટ કહે છે. જેમ કે પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિમાં અનુકૂળ વર્તન કરવું બાળપણમાં વ્યક્તિનો ઉછેર જો યોગ્ય રીતે થયો હોય તો વ્યક્તિને પોતાના જીવનમાં બચાવ પ્રવૃત્તિઓ ( ડિફેન્સ મિકેનિઝમમાં ) નો ઉપયોગ કરવો પડતો નથી અને તે સારી રીતે વ્યવસ્થિત જીવન જીવી શકે છે. તને પોતાની લાઇફમાં યોગ્ય રીતે ગોઠવાયેલ હોય છે.

માલ એડજસ્ટમેન્ટ વ્યક્તિના લક્ષણો :

ખરાબ પરિસ્થિતિમાં તે વ્યક્તિ જલ્દીથી વ્યાકુળ અથવા અપસેટ થઈ જાય છે.

તે જલ્દીથી ગુસ્સે થઈ જાય છે.

ઉંચે અવાજે બોલે છે.

બહાના કાઢે છે.

આસપાસના લોકોને પરેશાન કરે છે.

માલ એડજસ્ટમેન્ટના કારણો ( causes ) :

1.ફર્સ્ટ્રેશન ( હતાશા ) : જ્યારે વ્યક્તિને બેઝિક નીડ (મૂળભૂત જરૂરિયાત ) સંતોષાતી નથી. ત્યારે ફર્સ્ટ્રેશન જોવા મળે છે. હતાશાની તીવ્રતા નો આધાર તે વ્યક્તિની જરૂરિયાત કેટલા પ્રમાણમાં સંતોષાય નથી. તેના પર હોય છે. સતત હતાશા હોય તેવી વ્યક્તિમાં માલ એડજસ્ટમેન્ટ જોવા મળે છે.

2.ટેન્શન ( તણાવ ) : ચિંતા અને માનસિક તણાવ તે વ્યક્તિના માનસિક સંતુલનને ખોરવી નાખે છે. અમુક શરીરના રોગો જેવા કે કોરોનરી ડીસીઝ હાઈપર ટેન્શન કે પેપ્ટીક અલ્સર ( જઠરનું ચાંદુ ) વગેરે તે વ્યક્તિની ચિંતા અને તણાવમાં વધારો કરે છે.

3.ઇન સિક્યુરિટી ( અસલામતી ) : ગરીબાઈને ઈનસિક્યુરિટી માટેનું મુખ્ય પરિબળ ગણવામાં આવે છે. ગરીબ ઘરના બાળકોમાં અસલામતી વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. તેઓની પાયાની જરૂરિયાતો સંતોષતી નથી. તેથી આ સલામતી તેમને માલ એડજસ્ટમેન્ટ તરફ દોરી જાય છે.

4.એડવર્ઝ – ઇન્વાયરમેન્ટ ફેક્ટર્સ ( વિપરીત વાતાવરણીય પરિબળો ) : વ્યક્તિના વાતાવરણમાં રહેલા વિપરીત પાંચા માલ એડજેસ્ટમેન્ટ પૂરું કરે છે. આ માટે નીચેના સામાજિક કારણો જવાબદાર છે.

1.બ્રોકન હોમ (ભાંગેલા ઘર ) : કોઈપણ કારણસર માતા પિતા બાળકો સાથે ન રહેતા હોય તેને બ્રોકન હોમ કહે છે.

1. મા બાપ બંનેમાંથી કોઈ એકનું મૃત્યુ થવું.
2. સ્ટેપ પેરેન્ટ્સ (સાવકા મા બાપ )
3. ગરીબાઈ દારૂનું વ્યસન વેશ્યા તથા અન્ય વ્યશનો
4. શિસ્તનો અભાવ
5. શિક્ષણનો અભાવ
6. વધુ પડતા બાળકો
7. તર છોડેલા બાળકો
8. મનોરંજન સુવિધા નો અભાવ
9. અર્બન નાઇઝેશન (શહેરીકરણ )
10. ઇન્ડસ્ટ્રીયા લાયજેશન(ઔદ્યોગિકરણ
11. સ્લમ ( ઝૂંપડપટ્ટી નું જીવન ) ઉપર જણાવેલ કારણો નથી વ્યક્તિના માલ એડજસ્ટમેન્ટ થાય છે.
12. માલ એડજસ્ટમેન્ટનો ઉપચાર :

mal agustment નો ઉપચાર નીચે મુજબ કરી શકાય છે.

1.કુટુંબ જીવનમાં સુધારો કરવો : જીવનમાં શરૂઆતમાં વર્ષામાં માનસિક આરોગ્યનું બંધારણ શરૂ થાય છે. સુખી કુટુંબિક વાતાવરણ mal agustment જોવા મળે છે. પ્રેમ સહાનુભૂતિ અને સમજણ તે માનસિક આરોગ્ય માટેની પાયાની જરૂરિયાત છે. જે વ્યક્તિમાં તેનો અભાવ હોય છે તેને mal agustment થવાની શક્યતા હોય છે. કુટુંબ નિયોજન નો હેતુ કુટુંબ કલ્યાણ છે. માં આપ prenthood માટે ( માતૃત્વ અને પિતૃત્વ ) તૈયાર હોવો જોઈએ.

2.schooling : બાળકોના વર્તન માટે ઘર પછી બીજા નંબરે શાળા આવે છે. અને તે માટે બાળકો અને ટીચર વચ્ચે સારા સંબંધો છે. કારણ કે એડજસમેન્ટ નું પહેલું નિદાન કરવા માટે શિક્ષકની ભૂમિકા અગત્યની છે. તેઓમાં મોટાભાગે બીક અને ચિંતા તેમજ મલાડ જસ્ટમેન્ટ જોવા મળે છે.

3.ચાઈલ્ડ guidance :

ચાઈલ્ડ guidance નો મુખ્ય હેતુ બાળકને તેના જીવનમાં માનસિક બીમારીથી બચાવવાનો છે. તે માટે સમાજમાં શાળામાં તેમજ હોસ્પિટલમાં ચાઈલ્ડ guidance રૂપે clinic હોવા જોઈએ પ્રેમ સહાનુભૂતિ અને સમજણ એ માનસિક આરોગ્ય માટેની પાયાની જરૂરિયાત છે.

4.maternal and child health services :

સમાજમાં પૂરતી માતૃ બાળ સેવાઓ મળી શકે તે ખૂબ આવશ્યક છે. Public health nurse,health visiter FHW બાળકોના સામાન્ય વૃદ્ધિ અને વિકાસથી માહિતગાર હોવા જોઈએ તેમજ બાળકોના પાયા ની જરૂરિયાતથી વફેક હોવા જોઈએ.

5.social wel fare services :

જેમાં મનોરંજન ની સેવા પૂરી પાડે છે. જેવી કે રમતનું મેદાન સિનેમા હોલ લાઇબ્રેરી ક્લબ વગેરે આ ઉપરાંત એજ્યુકેશન અને હેલ્થ service ને સુવિધાઓ અને શિક્ષણની સુવિધાઓ હોવી જોઈએ.

Counselling :

Counselling એટલે સંયરાંમર્ષ mal agustment માટે ખૂબ જ જરૂરી છે. જેનાથી mal agustment અટકાવી શકાય છે તેમજ થયેલું હોય તો તેમાં સુધારો લાવી શકાય છે.
સંપરામર્સ માટે mal agustment વાળી વ્યક્તિને મળી તેની વ્યક્તિગત મુલાકાત લઇ સંપરામર્શ દ્વારા તેના પ્રશ્નો જાણીને તેને શોધી કાઢવા અને તે પ્રોબ્લેમ પર્સનલ છે કે ફેમિલી પ્રોબ્લેમ છે. Community પ્રોબ્લેમ છે તે શોધી કાઢવું તથા બચાવ પ્રવૃત્તિ અપનાવે છે કે કેમ તે શોધે કાઢવો પ્રશ્નોના ઊંડાણમાં જવું અને સંપરામર્સ દ્વારા ઉકેલ લાવવો.

1.individaal counceling ( વ્યક્તિગત સંપરામસ ) :

માનસિક રીતે બીમાર વ્યક્તિ તથા અસાધારણ વ્યક્તિત્વ ધરાવતી વ્યક્તિનું જ્યારે સંપરામર્સ કરવાનું હોય અથવા તો તેના પ્રશ્નોની મૂંઝવણો દૂર કરવા માટે તેમ તેનો વિશ્વાસ પ્રેમ ભરોસો પ્રાપ્ત કરો જો વિશ્વાસ ભરોસો શક્ય હોય તો પરિસ્થિતિ પ્રત્યે સહાનુભૂતિ કેળવી શક્ય અને તેના વિચાર પ્રમાણે પ્રશ્ન પૂછી શકશો.

પ્રશ્ન પૂછવાની પણ એવી કળા હોવી જોઈએ કે સરળ અને સરળ હોય તેથી લાભાર્થીના અસંતોષના મૂળ સુધી પહોંચવામાં મદદ કરી શકીશું. ત્યારબાદ લાભાર્થી ભાષામાં જ અને તેની જ રૂબમાં તેને કરેલ વાક્યોને બીજા શબ્દ પ્રયોગથી કરવાની આ અલગ પદ્ધતિ છે. જરૂરિયાત મંદ વ્યક્તિ જરૂરિયાતનો હેલ્થ વર્કરને આ પદ્ધતિ મદદરૂપ થાય છે. તેના પ્રશ્નો જાણીને લાભાર્થી ના હિતમાં સારું હોયતેને તેવી સલાહ આપવો જેવી કે –

• માનસિક રીતે બીમાર
• કુટુંબના સભ્ય સાથે એકજેસ્ટ થતી ન હોય
• કુટુંબના સભ્યો તેને પ્રેમ કરતા ન હોય
• કુટુંબમાં તેને હાજરી ની ગણતરી ન થતી હોય.
• તેની જરૂરિયાત ન સંતોષાય હોય.
• જુદુ કરતી હોય

જો ઉપર જણાવેલ પરિસ્થિતિ જોવા મળે તો તેવી વ્યક્તિના કુટુંબ સાથે મીટીંગ ગોઠવવી અને યોગ્ય સલાહ સુસંનો હેલ્થ વર્કર એ આપવા જોઈએ. અને જરૂર પડે તો આ વ્યક્તિને હોસ્પિટલ એ reffer કરવા અને rehabititation ની ( પુનઃવસન ) center ની સલાહ આપવી

2.family councelling ( કુટુંબ સાથે સંબંધ ) :

માતા-પિતાની અગત્યની વ્યક્તિઓ તરફથી સ્વીકાર અને મહત્વ મેળવવાની જરૂરિયાત તો એ પાયાની જરૂરિયાત છે. જેથી કુટુંબની વ્યક્તિઓમાં આત્મસન્માનની લાગણીઓ જન્મે છે. ઘણા કુટુંબમાં અમુક બાળકો માનસિક રીતે નબળા હોય છે. આવા બાળકો જન્મ પાછળ ઘણા બધા પરિબળો કાર્ય કરે છે.

• વારસાગત પણ હોય છે.
• સગર્ભવસ્થા દરમિયાન માતાને કોઈ ગંભીર બીમારી હોય દા ત. રુબેલા
• સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન કોઈ એવી સારવાર કે જે અમુક ચોક્કસ પ્રકારના રોગ માટે લીધી હોય.
• અકસ્માત થવાની
• આયોડિન ની ખામીથી

આ બધા કારણોને લીધે માનસિક રીતે નબળા બાળકો જન્મે છે. આવા બાળકો કે કમ નસીબે એવો અનુભવ થાય છે.કે તે હકારાત્મક સમાજને લાયક નથી આવી પરિસ્થિતિમાં મુકાયેલું બાળક સતત આવા વિચારોથી પીડાય છે. પોતાનું વર્તન કુટુંબની વ્યક્તિને અનુકૂળ નથી. તેઓ અનુભવ થાય છે. તેથી સતત પોતાની જાતને નકામી ગણે છે. કુટુંબમાં બહારની કોઈ વ્યક્તિ મહેમાન બનીને આવે છે. તયારે આવી રીતે પીડાતા બાળકને રૂમમાં પૂરી દેવામાં આવે છે. ત્યારે આવી તેમને જરૂરિયાતને પણ બેધ્યાનપણુ રાખવામાં આવે છે.

આવા સમયે હેલ્થ વર્કર એ આવા કુટુંબની મુલાકાત લઇ માનસિક રીતે સલાહ સૂચન આપી તેમના વડીલોને યોગ્ય સલાહ સૂચન આપવા જોઈએ. દરેક બાબતે તેમને નકારવા જોઈએ નહીં બાળક પ્રત્યે પ્રેમ ભાવ રાખવો જોઈએ તેમને બહાર ફરવા લઈ જવા જોઈએ માનસિક રીતે નબળા બાળકોને rehabilitation contere માં મુકવા જેવા ત્યાં તે શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરી શકે શારીરિક કસરત કરી શકે તથા રમતો રમી શકે કુટુંબના સભ્યોને બાળકો માટે સારું હોય તે કરવા માટેની સલાહ આપવી જોઈએ.

3.community councell ( સામૂહિક સ્પરામર્સ ) : હેલ્થ વર્કર એ પોતાની Home visit sarver ferom ક્યાં ફેમિલી community માં અમુક સલાહ ની જરૂર હોય છે. હેલ્થ વર્કર એ આ જાતને delvise અમુક જૂથ ભેગા કરીને આપવી જોઈએ જેમાં સ્ત્રીઓનું ગ્રુપ બાળકોનું ગ્રુપ માતાઓનું ગ્રુપ etc અલગ અલગ ગ્રુપ ભેગા કરી સલાહ શોષણ આપવા જોઈએ અને લોકોને પોતાની જાતે નિર્ણયો લેવા માટે સમક્ષ બનાવવા જોઈએ.

સતત તથા નિયમિત ની હેબિટ હાઈજેન બધાને સ્વીકાર્ય હોય તેવી લેંગ્વેજ હસતા મુખે ભૂલો ન થાય તેવા question કઈ બાબતમાં તેઓ નબળાશે તેમાં પરિપક્વતા લાવવા માટે લોકોને પ્રોત્સાહન પૂરું પાડવું જોઈએ.

• માનસિક રોગનો ઉદ્ભવ અને ઉપચાર
• ઉપચાર માટેની જાણકારી
• ચોક્કસ રોગના લક્ષણો
• અંધશ્રદ્ધા દૂર કરવા માટે
• જાતીય રોગો માટે સહાનુભૂતી
• માનસિક અવસ્થા ની જાળવણી
• વ્યક્તિગત સમસ્યા ની સમજ
• પુન: વસવાટ અંગેના શિક્ષણની સ્થાપના

આ બધા જ મુદ્દાઓ વિશે ચર્ચા કરી જરૂરી સલાહ સૂચનો આપવા જોઈએ.

Roll of ANM નર્સ :

1.effective nurse :

effective nurse એને કહેવાય છે નર્સ પોતાની જાતને પોતાના prodectin સફળતાપૂર્વક adjust થાય છે. નર્સ ને જવાબદારી એ છે કે લોકોની શારીરિક હેલ્થની સાથે સાથે માનસિક હેલ્થ પણ સારી હોવી જોઈએ. નર્સ ને પોતાની જાતને પર અને પોતાના પ્રોડક્શન પર માન હોવું જોઈએ નર્સને કોમ્યુનિટી માં કામ કરવાનું હોવાથી લોકો સાથે IPR – inter personal reletionship સારી રાખવી જોઈએ નર્સ એ સગા સંબંધી પબ્લિક ડોક્ટર તેમજ સહકાર્યકર સાથે ટીમ વર્ક કરે કોમ્યુનિટી હેલ્થ અને દેશમાં હેલ્થનું stage ઉંચુ લાવવામાં પ્રયત્ન કરવા જોઈએ. આદર્શ નર્સ એને કહીએ જે હંમેશા પોતાની લાઈફમાં અને પોતાના ધયેય ને ઓળખી રહે અને પોતાના goal સિદ્ધ કરવામાં હેલ્પ કરે છે