Anatomy and physiology (શરીર અને વિજ્ઞાન):

એનાટોમી એ ખૂબ જ જૂનું બેઝિક સાયન્સ છે સૌપ્રથમ તેનું અભ્યાસ ઇજિપ્તમાં થયેલો છે એના ટુ મી ઈ ગ્રીક વર્ડ છે તેનો મતલબ Anaatomy – cutting up or taking part (કોઈપણ ભાગ કાપીને તેની રચના જોવી)
ગ્રીકમાં hippocrates દ્વારા એનાટોમી શીખવવામાં આવતું હતું એણે એનાટોમી ની ઘણી બુક લખી છે.તેથી hippocrates ને father of medicine તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

Definition

Anatomy:શરીરના બંધારણ અને શરીર સાથે સંકળાયેલ વિવિધ ભાગનું અભ્યાસ કરવામાં આવે તેને એનાટોમી કહેવામાં આવે છે.

Physiology

• જેમાં માનવ શરીરના કાર્યો નો અભ્યાસ કરવામાં આવે તેને ફિઝિયોલોજી કહેવામાં આવે છે.
• એનાટોમી સ્ટ્રક્ચર (બંધારણ) જોડાઈ છે ત્યારે ફિઝિયોલોજી ફંકશન (કાર્યો)સાથે જોડાય છે.

શરીર રચના અને ક્રિયા વિજ્ઞાનના અભ્યાસની જરૂરિયાત:શરીર રચના અને ક્રિયા વિજ્ઞાનના અભ્યાસ દરેક વ્યક્તિએ કરવું જરૂરી છે ખાસ કરીને તબીબી ક્ષેત્રમાં કાર્ય કરતી વ્યક્તિઓનું તેનું પૂરતું જ્ઞાન હોવું જોઈએ આમ તેનો અભ્યાસ નીચેના હેતુ માટે જરૂરી છે.

1. પોતાનું આરોગ્ય જાળવવા અને જાણવા માટે.
2. રોગ થતા અટકાવવા અને તંદુરસ્તી વધારવા માટે.
3. રોગનું નિદાન અને સારવાર સારી રીતે કરવા માટે.
4. આરોગ્ય જ્ઞાનના બીજા વિષયોને સારી રીતે સમજવા માટે.
5. પોતાના શરીરની સામાન્ય દૈનિક ક્રિયાઓ વિશે જાણવા માટે.
6. શરીરના કાર્યમાં કંઈ ખામી કે અનિયમિતતા હોય તો તે જાણવા માટે.
7. શરીરની રોજીંદી જરૂરિયાતો જાણવા માટે.

એનાટોમીકલ પોઝિશન:એનાટોમી નો અભ્યાસ કરવા માટે
Standing or lying supine position આપવામાં આવે છે જેમાં બંને પગ ભેગા અને સીધા આંખ સામેની તરફ બંને હાથ બોડી (શરીર) ની સાઇડમાં સીધા બંને હથેળી આંગળાના ભાગે અને માથું સામેના ભાગે આવે તે રીતે આપવામાં આવે છે.

Commonly used anatomica terms

anatomica terms related to site of the body

• 1) superior -સુપેરિયર -માથા તરફ
• 2) Inferior. ઇન્ફેરિયર. પગ તરફ
• 3) Anterior. એન્ટેરિયન. આગળના ભાગે
• 4) Posterior. પોસ્ટેરિયર. પાછળના ભાગે
• 5) medical. મીડીયમ. મીડલાઈન તરફ
• 6 Lateral. લેટરલ. મીડલાઈનથી દૂર
• 7) Proximal. પ્રોઝીમલ. ઉદગમ સ્થાન તરફ
• 8.Distel. ડિસ્ટલ. ઉદગમ સ્થાનથી દૂર
• 9) Superficial. સુપર ફિશિયલ. સપાટીથી નજીક
• 10.Deep. ડીપ. સપાટી ની અંદર
• 11.external. એક્સ્ટર્નલ. બહારની તરફ
• 12) Internal. ઇન્ટરર્નલ. અંદરની તરફ
• 13.central. સેન્ટ્રલ. મધ્યમાં (વચ્ચે)
• 14.peripheral પેરીફરલ. ચારે તરફ (આજુ-બાજુ)
• 15) Particu. પરાઈટલ. બહારની દિવાલ
• 16.viscercel. વિસરલ. અંદરની દિવાલ

Anatomical terms related to shape of the body

• Deltoid -ડેલ્ટોઇડ. ત્રિકોણાકાર
• Sphenoid – સ્ફિનોઇડ. છીણી જેવો આકાર
• Styloid. સ્ટીલોઇડ. પીલોર જેવો
• Unula.યુવ્યુલા. દ્રાક્ષના જુમખા જેવો
• Piciform. પીસીફોર્મ. વટાણા જેવો
• Biceps. બાયસેપ. બે માથા વાળો
• Quadriceps. કવાડીચેપ. ચાર માથા વાળો
• Triceps. ટ્રાયસેપ. ત્રણ માથા વાળો
• Maximus. મેક્સિમસ. લંબાઇમાં મોટો
• Depressor. ડિપ્રેસર. દબાવવાનું કામ
• minimus. મીનીમસ. લંબાઈમાં નાનો
• medium. મીડીયમ. વચ્ચેનો (મધ્યમ)

Anatomical terms related to movement of the body

• Flexion. ફલેક્શન. વાળવું
• Extension. એકટેશન. સીધું કરવું
• Abduction. એબડક્શન. મધ્ય ભાગથી દૂર
• Aduction. એડકશન. મધ્ય ભાગ તરફ
• Rotation. રોટેશન. ધરી ઉપર ફેરવવું
• circumcdiction. સરકમડકશન. સર્ક્યુલર મુવમેન્ટ
• Eversion. એવરર્ઝન. મીડ લાઈનથી દૂર લઈ જવું
• Inversion. ઇનવર્ઝન. મીડ લાઈન ની તરફ લાવવું
• Supincetion. સુપાઈનેશન. ચતુ (સીધું)
• Poronation. પ્રોટેશન. ઊંધું (ઊલટું)
• protrusión. પોટ્રેર્જન. આગળ પડતું
• Retraction. રીટ્રેક્શન. પાછળ પડતું

Introduction:શરીરનું નાનામાં નાનો એકમ કોષ છે ઘણા કોષ ભેગા મળીને ટીસ્યુ બને છે ઘણા બધા ટીસ્યુ ભેગા મળીને ઓર્ગન બનાવે છે ઘણા બધા ઓર્ગન ભેગા મળીને સિસ્ટમ બને છે. જ્યારે બધા અંગ ભેગા મળીને તંત્ર બનાવે છે તથા ઘણા તંત્રો ભેગા મળીને માનવ શરીર ની રચના કરે છે.

કોષ(સેલ):કોષ એટલે આપણા શરીરનું નાનામાં નાનું બંધારણીય અને કાર્ય કરતું એકમ છે.

Definition:શરીરના નાનામાં નાના જીવિત એકમને કોષ કહે છે. કોષ ભેગા મળીને ટીશ્યુ બનાવે છે જે પોતાનું ચોક્કસ કાર્ય કરે છે.
Ex સ્નાયુ .હાડકા .લોહી વગેરે

1.કોષ દિવાલ (cell wall):કોષના ઉપરના ભાગમાં આવેલા પાતળા પડની દિવાલને કોષ દિવાલ કહે છે જેના મારફતે વિવિધ પ્રકારના કેમિકલ અને અંતઃસ્ત્રાવની આપલે થાય છે તે કોષનું રક્ષણ કરે છે તે બે ભાગમાં જોવા મળે છે.

• 1.અંદરની દિવાલ (ઈનર): જે મુલાયમ અને કોમળ હોય છે.
• 2.બહારની દિવાલ( આઉટર): જે સખત અને મજબૂત હોય છે.

2.કોષ કેન્દ્ર (cell nucleus):કોષની મધ્યમાં આવેલ ગોળાકાર કાળાશ પડતા ભાગને કોષ કેન્દ્ર કહે છે તેમાં રંગસૂત્રો. પ્રોટીન.RNA. DNA આવેલા હોય છે.

3.કોષરસ (protoplasm):કોષની અંદર મુરબ્બા જેવો ઘટ સફેદ અને દાણાદાર અર્ધ પારદર્શક પ્રવાહી જેવો રસ આવેલો છે જેમાં પ્રોટીન. વિટામિન. પાણી. ઓક્સિજન. કાર્બન ડાયોક્સાઇડ. અને ક્ષાર આવેલા હોય છે જે કોષને પોષણ પૂરું પાડે છે.

4.સેન્ટ્રોઝમ (Centrosome ):કોષ કેન્દ્રના ઉપરના ભાગમાં એક ધણાદાર ભાગ આવેલ છે જેને સેન્ટ્રોઝમ કહે છે તે કોષ ના વિભાજનમાં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.

5.ગોલ્ગીકાય (Golgi apparatus):કોષ કેન્દ્રની બાજુમાં એક કેનાલ જેવો પોલો ભાગ આવેલ છે તેને ગોલ્ગી એપ્ટ્રેસ કહેવાય છે.

6.મિટોકન્ડીયા(mitochondria)
(સેલનો પાવર હાઉસ)

કોષની દિવાલની અંદરની બાજુએ સળી આકારના ભાગો આવેલા છે તેને મિટોકન્ડીયા કહે છે તે કોષ ની રિસ્પીરેશનની ક્રિયામાં મદદ કરે છે.

7.ઈન્ડો પ્લાઝમીક રેટીક્યુલમ (endoplasmic reticulum):તે ટ્યુબ આકારના છીદ્રો હોય છે અને આઉટ વોલ સાથે જોડાયેલ હોય છે તે બે પ્રકારના છે.

• 1.રફ (ગ્રેન્યુંલર)
• 2.સ્મુથ (એગ્રેન્યુંલર)

8.રિબોઝોમ્સ (ribosomes):તે ગોળાકાર આકારના કણો છે તેમાં RNA હોય છે તે પ્રોટીનના નિર્માણનું કાર્ય કરે છે.

9.લાયસોઝોમ્સ (Lysosome):તે રાઉન્ડ અને ઓવેલ આકારના ભાગ છે તેમાં હાઇડ્રોલાઈટ્રીક કે એન્ઝાઈમ્સ હોય છે તે ફોગોસાઈટસનું કાર્ય કરે છે.

10.પ્રોકસિઝોમ (proxisome):તે રાઉન્ડ અને અંડાકાર આકારના ભાગ છે તેમાં ઓક્સિડેઝ અને ડેટાલેસ નામના એન્ઝાઈમ્સ હોય છે જે અનુક્રમે લીંપીડનું ઓક્સિડેશન કરી ઓક્સિજનને છૂટું પાડે છે.

સેલના કાર્યો

• તે શરીરનું વૃદ્ધિ અને વિકાસનું કાર્ય કરે છે.
• તે નાશ પામેલા ભાગને રીપેર કરે છે.
• તે હલનચલન અને સંવેદના નું કાર્ય કરે છે.
• શ્વાસોશ્વાસની ક્રિયા કરે છે.
• કોષ જ્યારે પુખ્ત ઉંમરનું થાય છે ત્યારે તે અમુક સાઈઝ સુધી તેનું વિભાજન થાય છે તેને મીટોસીસ કહેવામાં આવે છે.
• જાતીય અવયવોના કોષનું ફરી વખત વિભાજન થાય તેને મિયોસીસ કહેવામાં આવે છે.

Tissue (તંતુ):શરીરમાં ઘણા બધા સેલ ભેગા મળીને ટીસ્યુ બનાવે છે આ ટીસ્યુ રચના આકાર અને કાર્ય પ્રમાણે કુલ ચાર પ્રકાર પડે છે.

1.એપીથેલીયલ ટીશ્યુ:એપીથેલીયલ ટીસ્યુ સપાટી પર જોવા મળે છે એટલે કે તે શરીરના અંગોને કવર કરવાનું કાર્ય કરે છે તેના મુખ્ય ભાગ નીચે મુજબ છે.

1.simpal:આમાં સેલનું એક મોટું આવરણ હોય છે.

2.stratified

• આમાં સેલના ઘણા આવરણ હોય છે.
• એપીથિલિયલ નું મુખ્ય કાર્ય સિક્રિસન. પ્રોટેકશન.અને એક્રીશન કરવાનું છે.

2.કનેક્ટિવ ટીશ્યુ:આ પ્રકારના ટીશ્યુમાં બે સેલ હોય છે અને સેલ વચ્ચે જગ્યા હોય છે આ જગ્યા ને મેટ્રિક્સ કહેવાય તથા બે સેલ વચ્ચે જેની પ્રકારના પદાર્થો હોય છે. તેના બે ભાગ પડે છે.

• 1.એરી ઓલર ટિશ્યૂ
• 2.ડેન્સ ટીશ્યુ

3.મસલ્સ ટીશ્યુ:તે ટીશ્યુ ને જોડવાનું કાર્ય કરે છે બધા શરીરના અવયવોને સપોર્ટ આપી માળખું તૈયાર કરે છે તે ત્રણ પ્રકારના છે.

1.સ્કેલેટલ મસલ્સ:આ મસલ્સ હાડકા સાથે જોડાઈને શરીરના જુદા જુદા અવયવોનું હલનચલન કરે છે જે આપણી ઈચ્છા મુજબ કાર્ય કરે છે.

2.સ્મુથ મસલ્સ:બ્લડ વેસલ્સ (લોહીની નળી) જઠર આતરડું મૂત્રાશય વગેરેની દીવાલ બનાવે છે અનેચ્છીક રીતે હલનચલન કરે છે.

3.કાર્ડિયાક મસલ્સ:આ મસલ્સ હૃદયની રચના છે અને તેના સંકોચન અને વિસ્તરણ દ્વારા આખા શરીરમાં લોહી પહોંચાડવાનું કાર્ય કરે છે.

4.નર્વસ ટીશ્યુ (જ્ઞાનતંતુ)

• સંદેશાઓની આપ લે કરે છે બીજા મગજ કરોડરજ્જુ નર્વ બનાવે છે શરીરના એકબીજા અવયવ સાથે સંકલન કરે છે તે સંદેશા અવયવ થી મગજ સુધી લઈ જાય છે અને સંદેશાનુ અર્થઘટન કરી શરીરના અવયવોને રક્ષણ આપે છે.
• આમાં જુદા જુદા ટીસ્યુ મળીને અંગની રચના કરે છે અને આ અંગો દ્વારા તંત્રની રચના થાય છે જે નીચે મુજબ છે.

• સ્કેલેટર સિસ્ટમ. અસ્થિ તંત્ર
• મોસ્ક્યુલર સિસ્ટમ. સ્નાયુતંત્ર
• રેસ્પીરેશન સિસ્ટમ. શ્વસન તંત્ર
• કડિયો વાસ્ક્યુલર સિસ્ટમ. રુધિરાભિષણતંત્ર
• નર્વ સિસ્ટમ. ચેતાતંત્ર
• એન્ડોક્રાઇન સિસ્ટમ. અંતઃસ્ત્રાવ તંત્ર
• ડાઇજેસ્ટિવ સિસ્ટમ. પાચનતંત્ર
• જનાઈટો યુરીનરી સિસ્ટમ. ઉત્સર્જન તંત્ર
• રીપ્રોડક્ટિવ સિસ્ટમ. પ્રજનન તંત્ર
• સ્પેયલ સેન્સર સિસ્ટમ. સંવેદના
  (આંખ કાન જીભ)

Definition

Anatomy:એનાટોમી એટલે શરીરના જુદા જુદા અંગોની રચના તેના આકાર કદ અને ચોક્કસ સ્થાન એકબીજા અંગોનો સંબંધ વગેરેના અભ્યાસને એનાટોમી કહે છે.

કેવીટી (પોલાણ)

1.થોરાસીક કેવીટી:છાતિના ભાગમાં આવેલી કેવીટી આ કેવીટીમાં શ્વાસનળી. ફેફસા. હૃદય. અન્નનળી. આવેલા હોય છે.

2.એબ્ડોમિનલ કેવીટી:છાતિના નીચેના ભાગમાં આવેલી કેવીટી ને એબ્ડોમીનલ કેવીટી કહે છે. જેમાં જઠર. આતરડું. યકૃત. પિતાશય. કિડની વગેરે આવેલા હોય છે.

3.પેલ્વિક કેવીટી:પેટના ભાગમાં આવેલી કેવીટી ને પેલ્વિક કેવીટી કહે છે. મૂત્રાશય. મૂત્રવાહિની. મોટું આંતરડું. સ્ત્રીઓમાં ગર્ભાશય અંડપિંડ અને ફેલોપિયન ટ્યુબ આવેલી હોય છે.

આ સિવાય બક્લ કેવીટી અને ઓબ્રીટલ કેવીટી પણ આવેલી હોય છે.

4.કેનિલ કેવીટી:ખોપરીની અંદર આવેલ ખાલી ભાગને કેનિલ કેવીટી કહે છે જેમાં મગજ આવેલ છે.

1. Cardiovascular or circulatory system સરર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમ
   રુધિરાભિષણ તંત્ર

સરર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમ માં મુખ્યત્વે બે સિસ્ટમનું સમાવેશ થાય છે.

1. બ્લડ સરર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમ
2. લિમ્ફેટિક સરર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમ

સરર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમ તે શરીરની અંદર તમામ તેલને સતત બ્લડ સપ્લાય કરે છે અને જેલને જરૂરી એવું ઓક્સિજન અને પોષક તત્વો પહોંચાડે છે અને સેલમાંથી ઉત્પન્ન થયેલ નકામો કચરો તથા કાર્બન ડાયોક્સાઇડનું શરીરમાંથી નિકાલ કરે છે શરીરના તમામ સેલ ને ઓક્સિજન અને પોષક તત્વો પહોંચાડવા તથા તેમાંથી કાર્બન ડાયોક્સાઇડ અને વેસ્ટપ્રોડક બહાર કાઢવાનું કામ બ્લડ કરે છે.

Blood (લોહી):લોહી એ કનેક્ટિવ ટીશ્યુ નું બનેલું છે તે આપણા શરીરમાં તમામ સેલ વસે અને બહારના વાતાવરણ માટે કોમ્યુનિકેશન જાળવવાનું કામ કરે છે સામાન્ય રીતે માણસમાં આશરે 5 થી 6 લીટર બ્લડ હોય છે.

લોહીનું બંધારણ:બ્લડ એ મુખ્યત્વે બે પદાર્થનું બનેલું છે.

• 1.બ્લડ પ્લાઝમા (રુધિર રસ)
• 2.બ્લડ સેલ (રુધિર કોષો)

3.બ્લડ પ્લાઝમા:પ્લાઝમા બ્લડમાં આવેલું પ્રવાહી છે તે આછા પીળા રંગનું સ્વાદમાં સહેજ ખાટું હોય છે તે આલ્કલાઇન છે જેનું ph 7.4 છે કોષરસમાં 90 થી 92% પાણી હોય છે જેના હિસાબે આપણું બ્લડ પ્રેશર જળવાઈ છે આ ઉપરાંત તેમાં પ્રોટીન. મિનરલ્સ. ન્યુટ્રીશન. મટેરીયલ્સ. ઓર્ગેનિક. વેસ્ટ પ્રોડક્ટસ. હોર્મોન્સ. એન્ઝાઇમ્સ. એન્ટીબોડીઝ. એન્ટીજન. ગેસીસ વાયુઓ આવેલા હોય છે.

પ્લાઝમાના કાર્યો

• બ્લડનું ચિકાસપણું જાળવી રાખે છે.
• નોર્મલ સરર્ક્યુલેશન જાળવી રાખે છે.
• બ્લડનું પ્રમાણ જાળવે છે.

2.બ્લડ સેલ:બ્લડમાં કુલ ત્રણ પ્રકારના સેલ આવેલા છે.

• 1.એરિથ્રોસાઇટસ.R.B.C (રક્ત કણો)
• 2.લ્યુકોસાઇટસ.W.B.C (શ્વેત કણો)
• 3.થોમ્બોસાઇટસ. પ્લેટલેટસ(ત્રાક કણો)

1.R.B.C (રેડ બ્લડ સેલ)

• તે લાલ રંગના હોવાથી રક્તકણો (R.B.C) કહેવામાં આવે છે તે ગોળાકાર આકારના અને બંને બાજુથી સહેજ આંતરગોળ અને ન્યુક્લિયસ વગરના સેલ છે જે લોહીને લાલ રંગ આપે છે.
• રક્તકણોનું જીવનકાળ 120 દિવસનું છે રક્ત કણો હાડકાની વચ્ચે આવેલા રેડ બોન મેરો માંથી ઉત્પન્ન થાય છે રક્તકણોમાં હિમોગ્લોબિન નામનું તત્વ હોય છે જેના નિર્માણ માટે આપણે લોહતત્વની જરૂર પડે છે બ્લડમાં ઓક્સિજનનું વહન આ હિમોગ્લોબિન કરે છે.
• સામાન્ય રીતે વ્યક્તિમાં નોર્મલ રક્તકણોની સંખ્યા 4.5 થી 5 મિલિયન / ક્યુબિક મીલીમીટર ઓફ બ્લડ હોય છે જ્યારે તે તૂટે છે અને નાશ પામે છે આ ક્રિયાને હિમોલાઈસીસ કહે છે.

રક્ત કણો ના કાર્યો

• તે બોડી ટીશ્યુ ઓને O2 પૂરું પાડે છે.
• એસિડ અને બેઇઝનું બેલેન્સ જાળવે છે.
• તેમાં રહેલા હિમોગ્લોબિન દ્વારા ફેફસામાં o2 – co2 નું એક્સચેન્જની ક્રિયા થાય છે.

2.W.B.C (વાઈટ બ્લડ સેલ)

• તે સફેદ રંગના હોવાથી તેને વાઈટ બ્લડ સેલ કહે છે જે કુલ બ્લડ સેલમાં 75% જેટલા હોય છે તે રક્ત કણો કરતા કદમાં મોટા હોય છે WBC આપણા શરીરમાં રોગપ્રતિકારક શક્તિ માટે મહત્વનું કામ કરે છે.
• તે અનિયમિત ગોળાકાર ના અને રંગવિહીન હોય છે શરીરમાં બહારથી કોઈ જીવાણુઓ દાખલ થાય તો તેની સામે ફાઈટ કરીને તેને ગળી જાય છે અને નાશ કરે છે જીવવાનું સાથેની આ પ્રક્રિયાને ફેગોસાઈટોસીસ કહે છે.
• W.B.C વાઇટ બોન મેરો માથી ઉત્પન્ન થાય આ ઉપરાંત લીમ્ફેઇડ. ટોન્સિલ. એપેન્ડિક્સ અને બરોળ માંથી પણ ઉત્પન્ન થાય છે W.B.C આશરે 8 થી 10 દિવસ જીવે છે.
• પુખ્ત વયની વ્યક્તિમાં તેની નોર્મલ સંખ્યા 6,000 થી 10000 ક્યુબીકલ મિલિયન ઓફ બ્લડ હોય છે.

W.B.C ના કાર્યો

• તે ફેગોસાઈટોસીસ હની ક્રિયા કરીને રોગના જુવાણુઓનો શરીરમાં નાશ કરે છે.
• તે શરીરમાં રોગપ્રતિકારક શક્તિ ઉત્પન્ન કરી ચેપ સામે રક્ષણ આપે છે.
• ટીશ્યુ ડેમેજ થઈ હોય તો તેને રિપેર કરે છે.

W.B.C ના પ્રકારો

1. ન્યુટ્રોફિલ્સ
2. ઇઝીનોફિલ્સ
3. બેઝોફિલ્સ
4. લીમ્ફસાઈડ
5. પ્લેટલેટસ (ત્રાકકણો)

તે રક્ત કણો કરતા એક તૃતીયાંશ પ્રમાણમાં નાના અને ટુકડા ના સ્વરૂપમાં હોય છે તે સામાન્ય વ્યક્તિમાં 2.00.000 થી 3.5 ક્યુબીક મેલ્યુ મીટર ઓફ બ્લડ હોય છે તે બોનમેરો માંથી ઉત્પન્ન થાય છે તે જ્યારે ઈજા થવાથી તૂટી જાય છે ત્યારે તેમાંથી થુમ્બોકાઈનેઝ નામનું તત્વ ઉત્પન્ન થાય છે જેના કારણે લોહી ઝડપથી જામી જાય છે.

આમ બ્લડ જામી જવાની પ્રક્રિયામાં પ્લેટલેસ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે ત્રાકકણોનું આયુષ્ય લગભગ 10 દિવસ જેટલું હોય છે.

Function of the blood ( લોહીનું કાર્ય)

ફેફસામાંથી ઓક્સિજનની શરીરના કોષો સુધી અને શરીરના કોષમાંથી કાર્બન ડાયોક્સાઇડ ફેફસા સુધી લાવવાનું કામ કરે છે.

ખોરાકના પાચન બાદ પોષક તત્વોનું લોહીમાં શોષણ થાય છે અને શરીરમાં અલગ અલગ ભાગમાં પહોંચે છે તથા શરીરના ભાગમાંથી ઉત્પન્ન થયેલો નકામો કચરો બ્લડમાં ભળે છે અને કિડની દ્વારા તેનો નિકાલ થાય છે.

અલગ અલગ ગ્લેન્ડમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું હોર્મોન તેની યોગ્ય જગ્યાએ બ્લડ પહોંચાડે છે.

શરીરમાં ચેપ સામે બ્લડમાં રહેલા થોમ્બોકાંઇનેઝ લોહીને જામી જવા માટે મદદ કરે છે.

તે પ્લાઝમા ની મદદથી શરીરનું કોસ્મોટિક પ્રેસર જાળવી રાખે છે.

તે શરીરનું તાપમાન જાળવવામાં મદદ કરે છે.

Blood group (બ્લડ ગ્રુપ)

લોહીનું વર્ગીકરણ કરવા માટે તેને ચાર ગ્રુપમાં વેચવામાં આવેલ છે.
1.O
2.A
3.B
4.AB

O ગ્રુપને સર્વદાતા કે યુનિવર્સલ ડોનર કહે છે એટલે કે તે બધા લોકોને આપી શકે છે જ્યારે AB ગ્રુપ યુનિવર્સલ રિસીવિયર કહેજે એટલે કે જે દરેક ગ્રુપનું લોહી લઈ શકે છે.

આ સિવાય બ્લડ ગ્રુપમાં બે પ્રકાર ના Ph ફેક્ટર હોય છે.
1.+Rh
2.-Rh

સર્વ દાતા (O)
સર્વગ્રાહી (AB)

Heart (હદય):હદય તે માનવ શરીર અને સરર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમનો મુખ્ય અને ખૂબ જ અગત્યનો અવયવ છે તે સ્નાયુઓનો બનેલો ભોળો અને પોલો આવ્યો છે તે થોરાસિક કેવીટીમાં બંને ફેફસાની વચ્ચે સહેજ ડાબી બાજુએ ત્રાંસુ આવેલું હોય છે તેનો આકાર શંકુ આકારનો છે તેનું કદ સામાન્ય રીતે વ્યક્તિ નિ બંધ મુઠ્ઠી જેટલું હોય છે તેની લંબાઈ 10 cm અને પહોળાઈ 8 cm જેટલી હોય છે હૃદયનું વજન આશરે 300 ગ્રામ જેટલું હોય છે તેના ઉપરના પહોળા ભાગને બેઝ અને નીચેના સાકળા ભાગને એપેક્ષ કહે છે.

સ્થાન:હૃદય તે થોરસિક કેવીટીમાં બે લગ્સની વચ્ચે મીડિયાસ્ટીનમ સ્પેસ માં આવેલ છે સ્ટરનમ બોન ની પાછળ સહેજ ડાબી બાજુએ અને સહેજ ત્રાંસુ ગોઠવાયેલું છે.

હૃદય ની આજુબાજુ સંકળાયેલા અવયવો

1. Inferior – ડાયફામ – (ઉદરપટલ)
2. Superior – એઓટા સુપેરિઅર વેના કેવા પલમોનરી આટરી .વેઇન
3. Posterior- ટ્રેક્યો અને ઈસોફેગસ
4. Anterior- રિબ્સ અને સ્ટનમ
5. Lateral – લગ્સ

Parts and chamber પાર્ટ્સ એન્ડ ચેમ્બર (પોલાણ)

હૃદય માં મુખ્યત્વે બે વિભાજન પડે છે જે નીચે મુજબ છે.

1.રાઈટ સાઈડ હાર્ટ
જમણી બાજુ તરફના હાર્ટની રાઈટ સાઈડ હાર્ટ કહે છે

2.લેફ્ટ સાઈડ હાર્ટ
હૃદયમાં ડાબી તરફના ભાગને લેફ્ટ સાઈડ હાર્ટ કહે છે.
આ બંનેમાં બે- બે ચેમ્બર આવેલા છે.

ચેમ્બર

1.રાઈટ એટ્રીયલ (જમણું કર્ણક):તે રાઈટ સાઈડ હાર્ટના ઉપરના ભાગમાં આવેલ ચેમ્બર છે તેમાં હંમેશા અશુદ્ધ લોહી હોય છે તેમાં સૂપેરિયર વેના કેવા અને ઇન્ફેરિયર વેના કેવા દ્વારા અનુક્રમે શરીરના ઉપર તરફ અને નીચે તરફના અવયવો અને કોષોમાંથી અશુદ્ધ લોહી લાવે છે.

2.રાઈટ વેન્ટ્રીકલ (જમણું ક્ષેપક):તે જમણી તરફના હૃદયમાં નીચેના ભાગ તરફ આવેલી ચેમ્બર છે તેમાં પણ હંમેશા અશુદ્ધ લોહી હોય છે જે રાઈટ એટ્રિયલમાંથી ટ્રાયકસપીડ વાલ્વ દ્વારા આવે છે ત્યારબાદ આ વાલ બંધ થાય છે આ રાઈટ વેન્ટ્રિકલ માંથી અશુદ્ધ લોહી પલ્મોનરી આટરી દ્વારા ફેફસામાં શુદ્ધ થવા માટે જાય છે.

3.લેફ્ટ એટ્રીયલ (ડાબુ કર્ણક):લેફ્ટ સાઈડ હાર્ટની ઉપરની બાજુએ આવે હોય છે તેમાં હંમેશા સુદ બ્લડ હોય છે તેમજ શુદ્ધ બ્લડ ચાર પલ્મોનરી વેઇન દ્વારા આવે છે તે ભરાઈ ગયા બાદ તે લોહી માઈટ્રલ વાલ્વ ખુલવાથી લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલમાં જાય છે.

4.લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલ (ડાબુ ક્ષેપક):તે હાર્ટની ડાબી બાજુએ નીચે તરફ એપેક્ષ માં આવેલી ચેમ્બર છે. તેમાં હંમેશા શુદ્ધ લોહી હોય છે જે લેફ્ટ એટ્રીયલ માંથી આવે છે જ્યારે આ લેફ્ટ વેન્ટ્રીકલ બ્લડ થી સંપૂર્ણ ભરાય છે ત્યારે માઈટ્રલ વાલ્વ બંધ થાય છે અને તેનું સૂત લોહી શરીરના દરેક અવયવોમાં બ્લડ વેસલ્સ દ્વારા જાય છે.

રચના

1. પેરીકડિયમ લેયર
   તે હાર્ટનું સૌથી બહારનું પડ છે તે ફાઇબર ટીશ્યુનું બનેલું છે.
2. માયોકાડીયમ લેયર
   તે વચ્ચેનું પડ છે જે કાડીયાક મસલ્સ નું બનેલું છે.
3. એન્ડો કાડીયમ લેયર
   તે હાર્ટનું સૌથી અંદરનું પડ છે જે એન્ડો થેલીયમ ટીશ્યુ નું બનેલું હોય છે આ લેયરમાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં બ્લડ વેસલ્સ અને જ્ઞાનતંતુઓ આવેલા હોય છે.

Valva of the heart (હૃદયમાં આવેલા વાલ્વ)

હાર્ટમાં કુલ ચાર વાલ્વ આવેલા છે.

1.ટ્રાયકસપીડ (ત્રિદલ વાલ્વ)

તેને ત્રિદલ વાલ્વ પણ કહે છે તે હાર્ટનું રાઈટ એટ્રીયમ અને રાઈટ વેન્ટ્રિકલ ની વચ્ચે આવેલું હોય છે.

2.bicuspied valva (દ્વિદલ વાલ્વ)

તેની દ્વિદલ વાલ્વ પણ કહે છે તે હાર્ટની ડાબી બાજુના લેફ્ટ એટ્રીયમ અને લેફ્ટ વેન્ટ્રીકલ ની વચ્ચે આવેલું છે આ વાલ્વની નીચે ઘાસના તાતણા જેવા તંતુઓ આવેલા હોય છે તેને કોડા ટેન્ડીના કહે છે તે સંકોચવાથી માઇટ્રલ વાલ્વ ખુલે છે.

3. પલ્મનરી વાલ્વ

તે જમણા વેન્ટ્રિકલમાં પલ્મનરી આટરીના શરૂઆત ના છેડે આવેલું છે જેની મારફતે રાઈટ વેન્ટ્રીકલમાં રહેલ અશુદ્ધ બ્લડ પલ્મોનરી આટરી માં દાખલ થઈને ફેફસામાં શુદ્ધ થવા જાય છે.

4. એઓટીક વાલ્વ

લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલ માંથી નીકળતા એઓટા ના શરૂઆતના ભાગમાં આ વાલ્વ છે જેના મારફતે ડાબા વેન્ટ્રીકલમાં થી શુદ્ધ લોહી એઓટા માં દાખલ થાય છે.

Function of the heart(હૃદયના કાર્યો)

• તે પમ્પિંગ દ્વારા શરીરના દરેક ભાગો ને શુદ્ધ લોહી પૂરું પાડે છે.
• તે શરીરમાં અશુદ્ધ થયેલું બ્લડ ભેગું કરીને શુદ્ધ કરવા માટે ફેફસામાં મોકલે છે.
• તે શરીરમાં બ્લડ અને પ્રવાહીનું વોલ્યુમ જાળવી રાખવામાં મદદ કરે છે.
• રાઈટ સાઈડ હાર્ટ અને લેફ્ટ સાઈડ હાર્ટ વચ્ચે કોઈ કનેક્શન હોતું નથી આ બંનેને અલગ કરતું એક પડદો આવેલો હોય છે જેને પટલ કહે છે.

Blood supply:કોરોનરી આર્ટરી દ્વારા

Nerve supply:હૃદયને નર્વ સપ્લાય સિમ્પેથેરિક અને પેરા સિમ્પેથેરિક નર્વ સપ્લાય થાય છે.

Blood circulation (લોહીનું પરિભ્રમણ ):આપણા શરીરમાં મુખ્યત્વે ચાર પ્રકારે બ્લડનું સરર્ક્યુલેશન જોવા મળે છે.

1. સીસ્ટેમિક સરર્ક્યુલેશન
2. પલ્મોનરી સરર્ક્યુલેશન
3. પોર્ટલ સરર્ક્યુલેશન
4. કોરોનરી સરર્ક્યુલેશન
5. સિસ્ટેમીક સરર્ક્યુલેશન

તેને જનરલ બ્લડ સરર્ક્યુલેશન પણ કહે છે હાર્ટના લેફ્ટ વેન્ટ્રીકલ માંથી શુદ્ધ લોહી એઓટા મારફતે આખા શરીરમાં જાય છે અને તે બ્લડ અશુદ્ધ થઈને રાઈટ એરિકલમાં પાછું આવે છે આ બ્લડ સરર્ક્યુલેશન ને સિસ્ટેમીક બ્લડ સરર્ક્યુલેશન કહેવાય છે.

લેફ્ટ એટ્રીયમ
|. ——માયટ્રલ વાલ્વ (દ્વિદલ વાલ્વ) લેફ્ટ વેન્ટ્રિકલ – | એઓટા – | __—-એઓટીક વાલ્વ બોડી ટીશ્યુ આર્ટરી દ્વારા શરીરના ભાગો સુધી પહોંચે છે. – | – વેઇન દ્વારા – | સૂપેરીયર અને ઈન્ફેરિયર વેનાકેવા – | રાઈટ એટ્રીયમ – |I ———– ત્રિદલ વાલ્વ
રાઈટ વેન્ટ્રીકલ

2. પલ્મોનરી સરર્ક્યુલેશન

રાઈટ વેન્ટ્રીકલ માં સંકોચનથી અશોક બ્લડ પલ્મનરી આર્ટરી માં ધકેલાય છે આ પલ્મનરી આર્ટરી અશુદ્ધ બ્લડ ફેફસામાં શુદ્ધ થવા માટે લઈ જાય છે.

તે ફેફસામાં O2અને co2 આપ લે થાય છે અને ફેફસામાંથી શુદ્ધ લોહી લઈને ચાર પલ્મોનરી વેઇન નીકળે છે જે હાર્ટના લેફ્ટ એટ્રીયલ માં શુદ્ધ લોહીને ઠલવે છે.

રાઈટ વેન્ટ્રીકલ
– |__પલ્મોનરી વાલ્વ
પલ્મોનરી આર્ટરી
– |
રાઈટ અને લેફ્ટ લંગ્સ
– |___O2 અને co2 આપ લે
ચાર પલ્મોનરી વેઈન
– |
લેફ્ટ એટ્રીયમ

સિસ્ટેમિક અને પલ્મોનરી સરર્ક્યુલેશન

લેફ્ટ એટ્રીયમ
– |
લેફ્ટ વેન્ટ્રીકલ
– |__એઓટીક વાલ્વ
એઓટા
– |
બોડી ટીશ્યુ
– |
ઇન્ફેરીયર અને સુપેરિયર વેનાકેવા
– |
રાઈટ એટ્રીયમ
– |
રાઈટ વેન્ટ્રીકલ
– |
પલ્મોનરી આર્ટરી
– |
લંગ્સ
– |
પલ્મોનરી વેઈન
– |
લેફ્ટ એટ્રીયમ

3.પોર્ટલ સરર્ક્યુલેશન

આ સરર્ક્યુલેશન લીવર મારફતે થતું હોવાથી પોર્ટલ સરર્ક્યુલેશન કહે છે.

સ્ટમક. ઇન્ટરેસ્ટઈન. પેનક્રિયાસ.
સ્ટલીન માંથી નીકળેલી વેઇન ભેગી મળીને પોર્ટલ વેઇન બનાવે છે. આ વેઇનમાં અશુદ્ધ પરંતુ પોષક તત્વો વાળું લોહી હોય છે જે લીવરમાં દાખલ થાય છે અહીં તેમાંથી પોષક તત્વો શોષાઈ છે અને વધેલું અશુદ્ધ બ્લડ હિપેટિક વેઇન મારફતે ઇન્ફેરિયર વેના કેવા દ્વારા હાથના રાઈટ એટ્રીયમ માં ખુલે છે.

સ્ટમક + ઇન્ટરેસ્ટઈન + પેનક્રિયાસ +સ્ટલીન
|_—–અશુદ્ધ લોહી
પોર્ટલ વેઇન
|
લીવર (પોષક તત્વોનું શોષણ)
|
હિપેટીક વેઇન (અશુદ્ધ લોહી)
|
ઇન્ફીરિયર વેના કેવા
|
રાઈટ એટ્રીયમ

4,કોરોનરી સરર્ક્યુલેશન

• હાર્ટને શુદ્ધ લોહી કોરોનરી આર્ટરી પૂરી પાડે છે.
• હૃદયમાંથી જે એવોટા નીકળે છે તેની પ્રથમ શાખા ને કોરોનરી આ
  આર્ટરી તરીકે ઓળખાય છે. જે હૃદયના વિવિધ ભાગોની બ્લડ સપ્લાય કરે છે.
• હૃદયમાં ઉત્પન્ન થયેલું અશુદ્ધ બ્લડ કોરોનરી સાયન્સ મારફતે સીધું જ હાર્ટના રાઈટ એટ્રીયમ માં આવે છે.

કંન્ડકટિંગ સિસ્ટમ ઓફ ધ હાર્ટ

• હૃદયની ધબકવા માટે ઉત્તેજનાની જરૂર હોય છે આ ઉત્તેજના હૃદયમાં આવેલા નોડ ઉત્પન્ન કરે છે હૃદયમાં કુલ ચાર રચના આવેલી છે જે હૃદયને ધબકવા માટે જરૂર ઉતેજના પૂરી પાડે છે.

• 1)simo atrial Node (S.A)
• 2) Atrio ventricular Node (AV)
• 3) Bundle of His
• 4) Purkinje fibers.

1.સાયનો એટ્રીયમ નોડ

• તે right atrial માં ગોઠવાયેલ છે તેમાંથી ઇમ્પલસીસ ઉત્પન્ન થાય છે જેથી બંને એટ્રીયમ સંકોચાય છે. આ ક્રિયાને atrial સિસ્ટોલ કહે છે જેનો સમયગાળો 0.1 સેકન્ડનો છે.

2.એટ્રીયમ વેન્ટ્રીક્યુંલર નોડ

• આ નોડ નીચે આવેલા સપ્ટમ માં ગોઠવેલા છે. S.A નોડ માંથી ઇમ્પલસીસ AV નોડ માં આવે છે ત્યાંથી બન્ડલ ઓફ હિસ અને પાછી યાકિંનઝ ફાઇબર કે જે વેન્ટ્રીકલ ફરતે ગોઠવાયેલા છે તેમાં જાય છે જેના લીધે બંને વેન્ટ્રિકલ સંકોચાય આનો સમયગાળો 0.3 સેકન્ડ છે આ ક્રિયાને વેન્ટ્રીક્યુલ સિસ્ટોલ કહે છે.
• જ્યારે એન્ટ્રીયલ અને વેન્ટ્રીકલ બંને રિલેક્સની સ્થિતિમાં હોય તેને કમ્પ્લીટ કડીયા ડાઇસ્ટોલ કહે છે જેનો સમય ગાળો 0.4 સેકન્ડનો છે ટૂંકમાં 1 કડીયા સાયકલ નો સમય ગાળો 0.8 સેકન્ડનો છે.

2.Respiratory system
રેસ્પીરેટરી સિસ્ટમ

શ્વસનતંત્ર

આપણા શરીરમાં દરેક કોષ ઓક્સિજન (O2) લે છે અને co2 બહાર કાઢે છે આ કાર્ય રેસ્પીરેટરી સિસ્ટમ દ્વારા થાય છે.

રેસ્પીરેટરી ક્રિયા
મુખ્યત્વે ત્રણ પ્રક્રિયા થાય છે.

1.ઇન્સ્પ્રીરેશન (અંદર લેવું)

જેમાં આપણે નાક મારફતે શ્વાસની અંદર લઈએ છીએ એટલે કે o2 ને અંદર લઈએ છે.

2.એકસ્પીરેશન (બહાર કાઢવું)

આ પ્રક્રિયામાં આપણે ફેફસામાંથી co2 બહાર કાઢે છે જેને ઉછવાસ કહે છે.

3.પોઝ (વચ્ચેનું સમયગાળો)

એટલે કે આરામનું સમય ગાળો જેમાં થોડા સમય માટે શ્વાસોશ્વાસની ક્રિયા બંધ થાય છે.

1.Nose and nasal cavity. નોઝ એન્ડ નેઝલ કેવિટી. નાક અને નસકોરા

2. pharynx. ફેરીગ્ક્સ. ગળુ
3. Larynx. લેરિંગ્ક્સ. સ્વર યંત્ર
4. Trachea. ટ્રકિયા. શ્વસન નળી
5. Bronchi.બ્રોન્કાઇ. શ્વાસ વાહિનીઓ
6. Bronchiols. બ્રોન્ક્યોલ્સ. શ્વસન કેશિકાઓ
7. Allvioli & Air cells. એલ્વીઓલઈ એન્ડ એર સેલ્સ. શ્વસન તંતુ અને વાયુકોષો
8. Right and left lungs. રાઈટ એન્ડ લેફ્ટ લંગ્સ. જમણું અને ડાબું ફેફસા
9. Diaphragm. ડાયાફાર્મ. ઉદરપટલ
10. Ribs. રિબ્સ. પાંસળીઓ
11. Inter costal Muscles. ઇન્ટર કોસ્ટલ. બે પાંસળીઓ વચ્ચે આવેલી સ્નાયુઓ

1. નાક અને નસકોરા

તે રેસ્પીરેટ્રી સિસ્ટમનું પહેલું અવયવ છે અને શ્વસનતંત્રનું પ્રવેશ દ્વાર છે નાક અનિયમિત આકાર ની કેવીટીનું બનેલું છે જે વચ્ચેના એક પડદાથી અલગ પડે છે આ પડદાને સેપ્ટમ કહે છે નાકનું મુખ્ય કાર્ય ગંધ ઓળખવાનું છે. આ ઉપરાંત હોવાની અવરજવરનો માર્ગ હોવાથી તે ફેફસામાં જતી હોવાને ગાળે છે તથા તેને સહેજ હૂંફાળી બનાવે છે આ ઉપરાંત અવાજ ઉત્પન્ન કરવા ની ક્રિયામાં મદદ કરે છે.

રસના

નાકના મુખ્યત્વે બે ભાગ પડે છે આગળનો ભાગ એક્સ્ટર્નલ નોઝ તરીકે ઓળખાય છે તે ત્રિકોણ આકાર છે તથા બોનનું અને કાર્ટિલેઝનું બનેલું છે. તેના ઉપરના ભાગે સ્કિન હોય છે.

અંદરના ભાગને ઇન્ટર્નલ નોઝ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે તે કાર્ટિલેઝનું બનેલું છે તેમાં બે કાણા આવેલા છે જે ગળામાં ખુલે છે. નેઝલ કેવીટી અંદરની બાજુએ મ્યુકસ મેમ્બ્રેઇન આવેલી હોવાથી તે નાકની અંદરની સપાટી ભીની રાખે છે આ ઉપરાંત સેપ્ટમમાં ઓલ ફેક્ટરી નર્વ આવેલી છે જે ગંધ પારખવાનું કામ કરે છે.

નાકમાં જે બે ભાગ પડે છે તેને નોઝ સ્ટ્રીલ (નસકોરા) આ ઉપરાંત નાકમાં આવેલા વિવિધ બોનમાં નાની ખાલી જગ્યાઓ આવેલી છે તેને સાયનસ કહે છે જે નીચે મુજબ છે.

1.ફન્ટલ સાયનસ
2.ઇથમોઇડ સાયનસ
3.સ્ફીનોઇડ સાયનસ
4.મેક્સીલરી સાયનસ

બ્લડ સપ્લાય

મેકઝીલરી આર્ટરી દ્વારા નર્વ સપ્લાય ફેસીયલ નર્વ દ્વારા.

નાકના કાર્યો

શ્વાસમાં અંદર લેવાતી હોવાની ભીની કરવી તથા તેને ગાળવાનું કામ કરે છે એટલે કે બહારની હવામાં રહેલા રજકણ નાના જીવાણું અને ગાળે છે.

નાક તે ગંધ પારખવાનું કામ કરે છે અને બોલવામાં મદદ કરે છે.

જ્યારે નાકની અંદર ની સપાટીમાં ઈરીગેશન (અવરોધ) થાય છે ત્યારે સ્નીઝીગ (છીક) મારફતે હવા બહાર નીકળે છે.

2.ગળુ બુકમાં લખેલ નથી

3. સ્વર યંત્ર

જે અવાજ ઉત્પન્ન કરવાનું કાર્ય કરે છે તેથી તેને વોઈસ બોક્સ પણ કહે છે.

સ્થાન

તે જીભના પાછળના છેડે થી શરૂ થઈ ત્રેકિયા સુધી આવેલું છે તે લેરિંગો ફેરિંગ્સ ના ભાગે ગોઠવાયેલ છે.

લેરિંગ્સ ની અંદરના ભાગમાં બે છેડા જેવી રચના આવેલી છે જેને વોકલ કોડ (સ્વર યંત્ર) કહે છે જે અવાજ ઉત્પન્ન કરે છે આ ઉપરાંત તેમાંથી ધ્રુજારી ઉત્પન્ન થતા અવાજ ઉત્પન્ન થાય છે જે ઓરલ કેવીટી લિપ્સ અને ટંગ ની મદદથી શબ્દોમાં ફેરવાય છે ઉત્પન્ન થતા અવાજનો આધાર વોકલ પોડ ની લંબાઈ ધ્રુજારી તથા એપિગ્લોટીસ માંથી કેટલાક દબાણપૂર્વક હોવા નીકળે તેના ઉપર આધાર રાખે છે.

સ્વર યંત્રની સ્ત્રીમાં લંબાઈ 3.4 cm અને પુરુષમાં 4.4 cm જેટલી હોય છે.

કાર્યો

અવાજ ઉત્પન્ન કરવાનું કામ કરે છે ખોરાક ગળતી વખતે તે સહેજ ઓછું આવે છે જે ફેરિંગ્સ નું ભાગ બંધ કરે છે અને ખોરાક માત્ર અન્નનળીમાં જ રહે છે.

ફેરિંગ્સ અને ટ્રેકીયા વચ્ચે હવાની અવર જવાનું કામ કરે છે.

શ્વાસમાં અંદર લેવાની હવાને હુંફાળી બનાવે તથા ફિલ્ટર કરે છે.

4.શ્વાસનળી

તે 10 થી 11 cm લાંબી છે અને ઈસોફેગસ ના આગળના ભાગે ગોઠવાયેલી છે તે જ્યાં લેરીગ્સ પૂરું થાય છે ત્યાંથી શરૂ થઈ પાંચની થોરસિક વટીબ્રા સુધી લંબાયેલી છે જ્યાં તે બે ભાગમાં વહેંચાય છે તે ભાગ બ્રોકાઈ તરીકે ઓળખાય છે.

ટ્રેકીયો એ ઉપરના ભાગે લેરીગ્સ સાથે નીચેના ભાગે બંને બ્રોનકાઇ સાથે તથા પાછળના ભાગે ઈસોફેગસ અને લંગ્સ આવેલા છે તેની અંદરના ભાગે મ્યુક્સ મેમ્બ્રેન આવેલું છે જે ટ્રેકીયા ની અંદરની સપાટીને ભીની રાખે છે.

રચના

તે 16 થી 20 અનિયમિત આકારના c શેપમાં ગોઠવાયેલા કાટ્રીલેઝ ની બનેલી છે.

કાર્યો

તેમાં આવેલા કાર્ટીલેઝ અને ઇલાસ્ટિક ટીશ્યુ શ્વસન માર્ગે અવરોધતા રોકે છે.

તેમાં આવેલી મ્યુકસમેમ્બ્રેન અંદરની સપાટીને ભીની રાખે છે તથા બહારથી આવેલા રજકણને ફેફસામાં જતા અટકાવે છે.

લેરિંગ્સ અને લંગ્સ વચ્ચે હોવાની અવરજવર કરે છે.

જ્યારે શ્વસનતંત્રમાં ઈરીટેશન થાય છે ત્યારે કફિંગ કરવાનું કામ કરે છે જેથી કોઈપણ પ્રકારના ફોરેન બોડી બહાર નીકળી જાય છે.

5.શ્વાસ નલિકાઓ

તે પાંચમી થોરસિક વટીબ્રા ની બે ભાગમાં વિભાજીત થાય છે તેને બ્રોન્કાઇ કહે છે જે નીચે મુજબ છે.

1. રાઈટ બ્રોન્કાઇ 2.5 cm લાંબી છે.
2. લેફ્ટ બ્રોન્કાઇ 5 cm લાંબી છે.

બંને બ્રોન્કાઇ લગ્સમાં દાખલ થયા પછી અનેક શાખાઓમાં વહેંચાય છે જેને બ્રોન્કિયોલેસિસ કહે છે.

બ્રોન્કિયોલેસિસ ની ઝીણી ઝીણી અનેક શાખાઓ પડે છે અને તેમાંથી છેવટે એલ્વીઓલર ડફ્ટ બને છે આ એલ્વીઓલર ડફ્ટ ના છેડે દ્રાક્ષના જુમખા આકારની અનેક એરસેલ્સ આવેલી છે તેને એલ્વીઓલાઇ કહેવામાં આવે છે ત્યાં o2 અને co2 ની આપ-લે થાય છે.

6.ફેફસા

તે થોરસિક કેવીટી માં ટ્રેકિયા અને હૃદયની બંને બાજુએ એક એક એમ કુલ બે ફેફસા આવેલા છે.

આકાર
તે ત કોન શેઇપ નો અવયલ છે.

ફેફસાના વિભાગ

_ફેફસા ની અંદર જમણી બાજુ ના ફેફસા માં 3 લોબ ( વિભાગ)આવેલા હોય છે.
1.અપર લોબ
2.મિડલ લોબ
3.લોવર લોબ

જ્યારે ડાબી બાજુના ફેફસામાં કુલ બે વિભાગ આવેલા છે.

1. અપર લોબ
2. લોવર લોબ

ફેફસામાં આવેલા દરેક લોબ નાના ભાગમાં વેચાય છે જેને લોબ્પુલ્સ કહે છે જેમાં બ્રોક્યોલેસિસ અને એલ્વી ઓલાઈ દાખલ થાય છે અને કેસની આપ લે થાય છે.

ફેફસામાં કુલ ચાર ભાગ છે.

1.અપેક્ષ

2.બેઇઝ

3.કોસ્ટ સરફેસ

4.મીડીઅલ સરફેસ

1.અપેક્ષ
તે સહેજ ગોળાકાર અને ઉપર આવેલો ભાગ છે આશરે 1 ઇંચ લાંબો છે.

2.બેઇઝ
તે અર્ધ ચંદ્રાકાર આકારનો હોય છે અને પહોળો ભાગ છે.

3.કોસ્ટ સરફેસ
તે ફેફસાની બહારની સપાટી છે અને સહેજ બહિર્ગોળ છે તે પાસળી સાથે જોડાયેલ છે.

4.મીડીઅલ સરફેસ
તે ફેફસાની અંદર તરફ આવેલી અને અંદર ગોળ સપાટી છે જેમાંથી બ્રોનકાઇ ફેફસામાં દાખલ થાય છે.

બંને ફેફસામાં મીડીઅલ સરફેસ માં આવેલા રફ અને ત્રિકોણાકાર ખાડા જેવા ભાગને હાઈલમ ઓફ ધ લંગ્સ કહે છે.

જમણું ફેફસુ તે ડાબા ફેફસા કરતા લંબાઇમાં ટૂંક અને પોહળું હોય છે તેમજ વજનમાં વધારે હોય છે જમણી બાજુએ ઉદરપટલ સહેજ ઉચુ હોવાને કારણે તે લેફ્ટ લંગ્સ કરતા સહેજ ઓછું હોય છે.

જમણા ફેફસાનું વજન લગભગ 680 gm હોય છે જ્યારે ડાબા ફેફસાનું વજન 540 gm હોય છે.

લંગ્સ ના કાર્યો

તે O2 અને co2 ની આપ લે ની ક્રિયા દ્વારા લોહીનું શુદ્ધિકરણ કરે છે.

તે શરીરનું તાપમાન જાળવી રાખવામાં મદદ કરે છે.

તે શરીરમાં રહેલા વધારાના પ્રવાહીને નિયમન કરે છે.

તે શરીરના નકામા કચરાનો ઉછવાસ રૂપે બહાર કાઢે છે.

પ્લુરા ઓફ ધ લંગ્સ (ફેફસા પર આવેલા આવરણ)

તે ફેફસા પર આવેલું એક પ્રકારનું આવરણ છે જેના બે ભાગ પડે છે બહાર આવેલા પ્લૂરા ને પરાયટલ પ્લુરાં કહે છે જ્યારે અંદર આવેલા પ્લુરાં ને વિસરલ પ્લુરાં કહે છે.

વિસરલ પ્લુરાં અને પરાયટલ પ્લુરાં ની વચ્ચેની પોલી જગ્યાને પ્લુરલ કેવીટી કહે છે તેમાં સિરસ ફ્લૂઇડ ભરેલું હોય છે જેથી શ્વાસોશ્વાસ દરમિયાન ફેફસામાં વિસ્તરણ અને સંકોચનની ક્રિયામાં ઘર્ષણ થતું અટકે છે.

Bronchiolesis (શ્વાસ કેશીકાઓ)

કાર્યો
તે એરપેસેઝર તરીકે કાર્ય કરી બહારની હવાને ફેફસામાં જુદા જુદા ભાગોમાં લઈ જાય છે. અને ફેફસામાંથી હવા ની બહાર બોન્ક્રાઈ માં લાવે છે.

તે હવાનું યોગ્ય માત્રામાં વિસ્તરણ અને એકત્રીકરણ કરે છે.

Allvioli (શ્વસન તંતુ)

• બ્રોનકીયોલસ ની ઝીણી અનેક શાખાઓ પડે છે અને તેમાંથી છેવટે એલ્વીઓલાઇ ડફટ બને છે આ એલ્વીઓલાઇ ડફટ ના છેડે દ્રાક્ષના ઝુમખા જેવી રચના આવેલી છે તેને એલ્વીઓલાઇ કહે છે.
• એલ્વીઓલાઇ ની આજુબાજુ અનેક રક્તવાહિનીઓ આવેલી હોય છે જ્યાં આગળ એલ્વીઓલાઇ અને બ્લડ કેપીલારી વચ્ચે એક્સચેન્જ ઓફ પ્રોસીસ ની ક્રિયા થાય છે.
• એલ્વીઓલાઇ માં રહેલી તાજી હવા માં ઓક્સિજન વચ્ચે થાય છે અને રક્ત વાહિનીઓમાં કાર્બન ડાયોક્સાઇડ નું પ્રમાણ વધારે હોય છે આથી રક્તવાહિનીઓ માંથી co2 એલ્વીઓલાઇ માં જાય છે અને એલ્વીઓલાઇ માંથી ઓક્સિજન રક્તવાહિની માં જાય છે.
• આમાં ઓક્સિજન અને કાર્બન ડાયોક્સાઇડ બંને વાયુની આપ લે થાય છે જેથી બ્લડનું શુદ્ધિકરણ થાય છે.
• એલ્વીઓલાઇ એપીથિલિયમ ટીશ્યુ અને ઇલાસ્ટિક ટીશ્યુના સિંગલ લેયરનું બનેલી હોવાથી તે સ્થિતિ સ્થાપક હોય છે જ્યારે તેની અંદર હવા ભરાય છે ત્યારે તે ફૂલે છે અને જ્યારે ઉચ્છવાસ દરમિયાન તેની અંદર હોવાનું પ્રમાણ ઓછું થાય છે ત્યારે સંકો જાય છે.

શ્વસન તંત્ર ના સહાયક અવયવો

1. ડાયાફામ (ઉદરપટલ)
2. રીબ્સ (પાંસળીઓ)
3. ઇન્ટર કોસ્ટલ મસલ્સ
4. ડાયાફામ (ઉદરપટલ)

તે એબડોમીનલ અને થોરસિક કેવિટી ને અલગ પાડે છે અને ફેફસા અને છાતીના અવયવોને રક્ષણ પૂરું પાડે છે ચેસ્ટ કેવીટી ને નાની મોટી કરી શ્વાસોશ્વાસની ક્રિયામાં મદદ કરે છે તે થોરાસિક કેવીટી માં લંબર વટ્રીબ્રા થી શરૂ થઈ છઠ્ઠી પાંસળી સુધી આવેલ છે તે ઘુમ્મટ આકારનો અવયવ છે.

ડાયાફામ ના કાર્યો

તે રેસ્પીરેશન ની ક્રિયામાં મદદ કરે છે અને ચેસ્ટ કેવીટી ને નાની મોટી કરે છે.

તે સ્ટુલ અને યુરિન પાસ કરવા માટે દબાણ કરવામાં મદદ કરે છે.

તે ડીલેવરી સમયે લેબર પેઇન લેવામાં મદદ કરે છે.

રેસ્પીરેટરી વોલ્યુમ

1.tidal volum

સામાન્ય શ્વાસોશ્વાસ દરમિયાન લંગ્સ મા અંદર જતી કે બહાર નીકળતી હોવાના જથ્થાને tidal volum કહે છે તેનું નોર્મલ પ્રમાણ 500 ml જેટલું હોય છે.

2.inspiratory reserve volum

tidal volum ઉપરાંત ખૂબ જ પ્રયત્ન કરવાથી વધુમાં વધુ હવા ભરી શકાય તે કેપીસીટીને inspiratory reserve volum કહેવાય છે તેનું પ્રમાણ male માં 3.3 L અને female 1.9L હોય છે.

3.residual volum

એક્સીરેશન (ઉછવાસ) બાદ પ્રયત્નો કરવા સત્તા થોડી હવા લગ્સ માં રહી જાય છે ત્યારે રેસિડીવલ વેલ્યુમ કહે છે તેનું પ્રમાણ mail 1.2L અને femail 1L હોય છે.

4.વાયટલ કેપીસીટી

લંગ્સ મેગ્ઝીમમ વધુમાં વધુ કેટલી હવા અંદર લઈ શકે અને બહાર કાઢી શકે તે જતાને વાયટલ કેપીસીટી કહે છે. M.4.8L
F.3.2L હોય છે.

3.Digestive system

પાચન તંત્ર
Definition
શરીરમાં ખોરાક લેવાની તેનું પાચન કરવાની અને નકામો કચરો બહાર કાઢવાની ક્રિયા કરે તેવા અવયવોના સમૂહને પાચનતંત્ર કહે છે.

પાચન તંત્રના મુખ્ય અવયવો

1.Mouth – મો

2.Esophagus – અન્નનળી

3.Stomach – જઠર

4.Small intestine – નાનું આંતરડું

5.Large intestine- મોટું આતરડું

6.Rectum- મળાશય

પાચનતંત્રમાં સહાય કરતા અવયવો

1. સલાઈવરી ગ્લેન્ડ (લાળગ્રંથી)
2. પેનક્રિયાઝ (સ્વાદુપિંડ)
3. ગોલ બ્લેડર (પિતાશય)
4. ટિંથ (દાંત)
5. ટંગ (જીભ)

1.Mouth (મો)
માઉથ કેવીટી એ મસલ્સ અને ચહેરાના હાડકાની બનેલી છે. તેને બકલ કેવીટી પણ કહે છે.

મોની અંદર લાળગ્રંથિ ઓ આવેલી હોય છે જેમાંથી મ્યુંસીન નામના ઉત્સેકો નો સ્ત્રાવ થાય જે મુને ભીનું રાખે છે.

મુખની સાઈડમાં ગાલ અને આગળના ભાગે હોઠ આવેલા છે ઉપરના ભાગે તાળવું આવેલું છે પાછળના ભાગે એક ઉપસેલો અને લટકતો ભાગ છે યુવ્યુલા કહે છે મુખની પાછળના છેડાના ભાગને કાકડા કહે છે જે લીમ્ફોઇડ ટીશ્યુના બનેલા હોય છે આ ઉપરાંત મુખમાં જીભ અને દાંત આવેલા છે.

Teeth (દાંત)

દાંતનું કાર્ય

• મુખમાં મેકઝીલા મેન્ટ્રીબલ માં આવેલા ખાલી જગ્યામાં દાંત ગોઠવાયેલ છે.
• દરેક જબડામાં દાંત આવેલા છે દાંત ઉપર આવેલ ચોક્કસ પ્રકારના આવરણને ઈનેમલ કહે છે.
• તેનું મુખ્ય કાર્ય ખોરાકની ચાવવાનું અને ચહેરાને સુંદર આકાર આપવાનું અને બોલવામાં મદદ કરવાનું છે.

દાંત ના પ્રકાર

1. ટેમ્પરી ટિંથ (દુધિયા દાંત)
2. પરમેનેટ ટિંથ (કાયમી દાંત)

1.ટેમ્પરી ટિંથ (દુધિયા દાંત):તેને દુધિયા દાંત કહે છે બાળકને 6 મહિનાથી 24 મહિના સુધીમાં કુલ 20 દાંત આવે છે બાળકના ઉપરના જડબામાં અને નીચેના જડબામાં 10 – 10 એમ કુલ 20 દૂધિયા દાંત આવે છે.

2.પરમેનેટ ટિંથ (કાયમી દાંત):તેને કાયમી દાંત પણ કહે છે તેની કુલ સંખ્યા 32 હોય છે છ વર્ષની ઉંમરથી ટેમ્પરરી ટિંથ ની જગ્યાએ પર્મિનેટ ટિંથ આવે છે અને 24 વર્ષ સુધીમાં 32 દાંત આવી જાય છે દરેક અર્ધભાગમાં ચાર પ્રકારના દાંત આવે છે.

1.છેદક દાંત -2

2.રાક્ષી દાંત -1

3.અગ્ર ડાઢ -2

4.ડાઢ – 3
કુલ = 8

1.છેદક દાંત (ઇનસિઝર):તે પાવડા જેવા આકારના હોય છે તે કાપવા અને ચીરવાનું કામ કરે છે.

2.રાક્ષી દાંત (કેનાયલ):તે વધુ અણીધાર હોય છે તે કાપવાનું અને ચીરવાનું કામ કરે છે.

3.અગ્ર ડાઢ (પ્રીમોલર):તે ભરડવાનું દળવાનું અને ચાવવાનું કાર્ય કરે છે.

4.ડાઢ (મોલર):એ દળવાનું અને ચાવવાનું કાર્ય કરે છે.

દાંતમાં આવેલા ભાગ

1. કાઉન (મુંગટ)
   પેઢા ઉપર આવેલા દાંતના સફેદ ભાગને કાઉન કહે છે તે મજબૂત ઈનેમલનું બનેલું છે.
2. નેક (પેઢા)
   જે જગ્યાએ કાઉન અને રૂટ ભેગા થાય છે તેની પાસેના ખૂણાને નેક કહે છે.
3. રૂટ (મૂળ)
   પેદાની અંદરનો ભાગ કે જે બોનમાં ફિક્સ થયેલા છે કે જેને રૂટ કહે છે.

દાંત ની વચ્ચે પલ્પ કેવીટી (મજાગૃહા) આવેલી છે જેમાં બ્લડ વેસલ્સ અને ચેતા આવેલી છે.

Tongve (જીભ):તે મુખના તળિયા માં ગોઠવાયેલ છે જે સ્વાદ પારખવામાં અને લાગણી અનુભવવાનું કાર્ય કરે છે.

સ્થાન:ઓરલ કેવિટી પાછળના ભાગે હાઇયોઇડ બોન સાથે જોડાયેલી છે જ્યારે આગળ અને બંને સાઈડમાં છૂટા હોય છે.

રચના:જીભ એ ઈચ્છાવરતી સ્નાયુઓની બનેલી છે જીભના આગળના ભાગે ટીથ ઓફ ધ ટંગ (ટેરવું) કહેવામાં આવે છે.

જીભની નીચેની સપાટી લીચી અને ઉપરની સપાટી ખરબચડી હોય છે તેમાં અસંખ્ય રાયના દાણા જેવા ટપકાઓ આવેલા હોય છે તેને પેપેલી કહે છે.

જીભમાં ત્રણ પ્રકારની નર્વ આવેલી છે જે સ્વાદ અને સ્પર્શ નું કાર્ય કરે છે.

1.સરકમ વેલીટ પેપેલી:જીભના પાછળના તરફ V જેવા આકારે 8 થી 10 ની સંખ્યામાં આવેલા છે આ સૌથી મોટી પેપેલી છે તે કડવો સ્વાદ પારખવામાં મદદ કરે છે.

2.ફંગીફોમ પેપેલી:તે જીભની બંને બાજુએ અને ટેરવા ઉપર ફંગી જેવા આકારમાં આવેલી છે તે ખારો અને મીઠો સ્વાદ પારખવામાં મદદ કરે છે.

3.ફિલીફોમ પેપેલી:તે જીભ ની આખી સપાટી પર આવેલી હોય છે તેની આજુબાજુ સ્નાયુઓ અને જ્ઞાનતંતુઓ આવેલ હોવાથી સ્પર્શનું ભાન કરાવે છે.

જીભ ના કાર્યો:

• તે સ્વાદ પારખવાનું કાર્ય કરે છે.
• તે બોલવામાં પણ મદદ કરે છે.
• તે ખોરાકને ચાવવામાં મદદ કરે છે.
• ખોરાકની ગળવામાં આગળ ધકેલી ખોરાકને ગળવાનું કામ કરે છે.

Pherynx (ગળુ):ફેરિંનકસ એ ગળાનો ભાગ છે તે નાકમાં અને સ્વરપેટી ની પાછળ આવેલ છે નીચેની તરફ તે અન્નનળી સાથે જોડાયેલ છે આશરે 5 ઇંચ નું છે અને શંકુ આકારનું હોય છે તેના મુખ્ય ત્રણ ભાગ છે.

• નાક ની પાછળ આવેલા ભાગને નેઝો ફેરીગ્સ કહે છે.
• મો ના પાછળના ભાગ ને ઓરોફેરીગ્સ કહે છે.
• સ્વર યંત્રની પાછળ આવેલા ભાગને લેરિંનજીયલ ફેરીગ્સ
  કહે છે.

કાર્ય

• નાક અને મો વડે લીધેલી હવાની શ્વાસનળી સુધી પહોંચાડવામાં મદદ કરે છે.
• અવાજ ઉત્પન્ન કરી બોલવામાં મદદ કરે છે.
• ખોરાકને અન્નનળીમાં ધકેલવાનું કામ કરે છે.

2.Esoohagus (અન્નનળી):અન્ન નળી ની શરૂઆત ફેરીનગસ નાની નીચેના ભાગથી જઠરના કાડીયા એન્ડ સુધી લંબાયેલ હોય છે તે ટ્રેકિયા પાછળ આવેલી સ્નાયુઓની બનેલી પોહળી અને પોલી ટ્યુબ છે જે આશરે 25 cm લાંબી અને 2 cm પહોળી નળી છે.

3.Stomach (જઠર):સ્ટમક પાચનતંત્રનો મુખ્ય અવયવ છે તે J આકારનો ફોલો અવયવ છે.

સ્થાન

એબ્ડોમીનલ કેવીટીમાં એપીગ્રેસ્ટીક રીઝીયન અમ્બેલિકલ અને લિફ્ટ હાઇપો કોન્ડિર્યા રીઝીયન માં આવેલ છે.

જઠરના ત્રણ ભાગ પડે છે
વિભાગો
1.fundus
2.Body
3.Pyloric

1.fundus: સૌથી ઉપર ઘુમ્મટ જેવા ભાગને ફંડસ જ કહે છે.

2.Body વચ્ચેના વળાંક જેવા ભાગને બોડી કહે છે.

3.Pyloric: નીચેનો ભાગ જે નાના આંતરડા સાથે જોડાય તે ભાગને પાયલોરસ અથવા પાયલોરીક કહે છે.

ઓપનિંગ

• 1.કાર્ડિયાક ઓપનિંગ
• 2.પાયલોરીક ઓપનિંગ

1.કાર્ડિયાક ઓપનિંગ:આ ઓપનિંગ ઉપરની તરફ ઇસોફેગસ (અન્નનળી) સાથે જોડાય છે.

2.પાયલોરીક ઓપનિંગ:જેમાં જઠરની નીચેના છેડા સાથે જોડાયેલ છે અને નાના આંતરડા સાથે જોડાય છે.

કરવેચર (વળાંક):;સ્ટમકમાં બે વળાંક આવે છે તેમાંના બહિર્ગોળ વળાંકને ગ્રેટર કરવેચર અને અર્ધગોળાકારની લેચર કરવેચર કહે છે.

સ્ટમક ને બ્લડ સપ્લાય ગેસ્ટ્રીક આર્ટરી કરે છે સ્ટમક ને નર્વ સપ્લાય વેગસ નર્વ દ્વારા

જઠર ના કાર્યો

1. તે થોડા સમય માટે ખોરાકને સંગ્રહ કરે છે જેથી ખોરાકમાં વિવિધ પાચક રસ સારી રીતે ભળી જાય છે.
2. ખોરાકમાં રહેલા જીવજંતુઓનો નાશ કરે છે.
3. સ્ટમકમાં આવેલા ત્રણેય પ્રકારના મસલ્સ ખોરાકને વલોવાનું કાર્ય કરે છે.
4. સ્ટમકમાં ઉત્પન્ન થતો ગેસ્ટ્રીક જ્યુસ પ્રોટીનના પાચનમાં મદદ કરે છે.
5. સ્ટમકમાં ઉત્પન્ન થતો હાઈડ્રોક્લોરિક એસિડ ખોરાકની પચાવવા લાયક બનાવે છે તથા ખોરાકમાં રહેલા જીવજંતુઓનો નાશ કરે છે.
6. સ્ટમક અમુક પ્રમાણમાં પાણી ગ્લુકોઝ અને અમુક દવાઓ તથા આલ્કોહોલનું શોષણ કરે છે.

Small intestine (નાનું આંતરડું) :તે પાચનતંત્રનો અગત્યનો અવયવ છે તે એબ્ડોમિનલ કેવીટી માં ગુંચળા સ્વરૂપે ગોઠવાયેલ છે જે સ્નાયુની બનેલી એક પોલીટ્યુબ જેવી છે તેની શરૂઆત જઠરના પાયલોરીક થી થાય છે અને મોટા આંતરડાના સિક્રમ સુધી પહોંચે છે તેની આજુબાજુ પેટના પોલાણમાં મોટું આંતરડું આવેલું હોય છે.

નાના આંતરડાની લંબાઈ 20 થી 22 ફૂટ જેટલી હોય છે અને પહોળાઈ 1 થી 1.5 ઇંચ જેટલી હોય છે.

નાના આંતરડાના ભાગો

1.ડીયોડીનમ: તે શરૂઆતનો ભાગ છે તેની લંબાઈ 10 થી 12 ઇંચ છે (25 cm )તેનો આકાર અંગ્રેજી અક્ષર C જેવો છે જેમાં પેન્ટ્રીયાટીક ડક્ટ અને કોમન બોઈલ ડક્ટ ખુલે છે આ જગ્યાને એમ્યુલા ઓફ વોટર કહે છે.

2.જેજુનમ: જ્યાં આગળ ડીયોડીનમ વળાંક લે છે ત્યાંથી શરૂઆત થાય છે અને ઇ સાથે જોડાય છે તેની લંબાઈ 8 ફૂટ (2 મીટર)જેટલી હોય છે જે ગુચળા આકારે રહેલું છે.

3.ઇલિયમ: તે જેજુનમ શરૂ થઈ મોટા આંતરડાના સીક્રમ સુધી પહોંચે છે તેની લંબાઈ 12 થી 13 ફૂટ (3 મીટર) જેટલી હોય છે અને તે પણ ગૂંચળા આકારે જોવા મળે છે.

નાના આંતરડાના કાર્યો

• તે ખોરાકના પાચન માટે જરૂરી એવું ઇન્ટેસ્ટાઈનલ જ્યુસ બનાવે છે.
• તે કાર્બોહાઈડ્રેટ પ્રોટીન અને ચરબી નું સંપૂર્ણ પાચન કહે છે અને તેમાંથી છૂટા પડેલા પોષક તત્વોનું શોષણ કરે છે.
• તેમાં આવેલા લીમ્ફનોઇડ ટીશ્યુ ખોરાકમાં રહેલા જીવજંતુઓનો નાશ કરે છે.
• નાના આંતરડાના ડીયોડીનમ એમયુલા ઓફ વોટર નામની જગ્યાએ બાઇલ ડકટ અને
  પેન્ટ્રીયાટીક ડક્ટ ખુલે છે જેની મારફતે ઇન્ટ્રેસ્ટાઈનમાં પિત્ત અને પેન્ટીએટીક જ્યુસ આવે છે જે અનુક્રમે ફેટ અને કાર્બોદિતના પાચનમાં મદદ કરે છે.
• તે c.c.k અને સેક્રીટીન નામ નો હો્મોન નો સ્ત્રાવ કરે છે.

5.large intestine (મોટુ આતરડું)

તે એલિમેનટ્રિક કેનાલનું અગત્યનું અવયવ છે તેને કોલન પણ કહેવામાં આવે છે તે પેટના પોલાણમાં નાના આંતરડાની આજુબાજુ આવેલું હોય છે તેની શરૂઆત નાના આંતરડાના ઇલીયો સિકલ વાલ્વથી થાય છે અને રેક્ટમ સુધી પહોંચે છે. મોટું આંતરડું એ સ્નાયુની બનેલી અને મ્યુંકસ મેમ્બ્રેઇન થી ટકાયેલી પોલી ટ્યુબ છે તેની લંબાઈ લગભગ 5 ફૂટ (1.5 મીટર) અને પહોળાઈ 2 ઇંચ (6.5 cm) જેટલી છે આમ વધારે પહોળાઈ ના લીધે તેને મોટું આંતરડું કહેવામાં આવે છે.

મોટા આંતરડાના ભાગો : મોટા આંતરડાના કુલ 6 ભાગ છે જે નીચે મુજબ છે.

1.સીક્રમ વીથ એપેન્ડિક્સ: તે મોટા આંતરડાનો શરૂઆતનો ભાગ છે તે પેટની જમણી બાજુએ ઇલીયાક ફોસા માં આવેલ છે સીક્રમ ના છેડા ઉપર કીડા આકારનું એપેન્ડિક્સ જોડાયેલું હોય છે.

2.એસેંડીગ કોલોન તેની શરૂઆત સીક્રમ થી પેટની જમણી બાજુએ તે ઉપરના ભાગે લીવર સુધી પહોંચે છે અને ત્યાંથી વળાંક લે છે અને ખૂણો બનાવે છે જેને લીવરનો ખૂણો કહેવામાં આવે છે.

3.ડિસેન્ડિંગ કોલોન :તેની શરૂઆત ટ્રાન્ઝવર્મ કોલનથી થાય છે અને સિગ્મોઇડ કોલોન સુધી પહોંચે છે.

4.ટ્રાન્સવર્મ કોલન: તેની શરૂઆત એસેન્ડીંગ કોલનથી થઈને ડિસેન્ડીંગ કોલન સુધી પહોંચે છે જ્યાં ટ્રાન્ઝવર્મ કોલન અને ડિસેન્ડીંગ કોલન ભેગા થઈ જોડાય છે ત્યાં આગળ splin આવેલી છે તેથી તેને splin (સ્પ્લીન) નો ખૂણો કહે છે.

5.સિગ્મોઈડ કોલોન: જે ડિસેન્ડીગ કોલન થી શરૂ થઈ રેકટમ સુધી પહોંચે છે તેનો આકાર પણ અંગ્રેજી અક્ષર S જેવો છે તે ડાબી બાજુએ આવેલું છે અને સહેજ વળાંક લે છે આથી જ જ્યારે આપણે દર્દીને એનીમાં આપીએ ત્યારે તેને લેફ્ટ લેટરલ આવે છે.

6.રેકટમ:તે મોટા આંતરડાનો છેડાનો ભાગ છે તેની લંબાઈ 4 થી 8 ઇંચ જેટલી હોય છે તેની શરૂઆત સીગ્મોઈડ કોલન તે થાય છે અને એનસ સુધી આવેલ છે એનસ ની લંબાઈ 1.5 ઇંચ જેટલી હોય છે અને તે શરીરની બહારના ભાગે ખુલે છે જેને એનસ કહેવામાં આવે છે. આ એનસ ની આજુબાજુ sphihcter મસલ્સ આવેલા છે જેના દ્વારા તે ખુલે અને બંધ થાય છે એનસના છેડે આર્ટરી અને વેઇન આવેલી છે જે ખુલી જાય છે ત્યારે તેને પાઈલ્સ (હરસ – મસા) કહે છે.

મોટા આંતરડાના કાર્યો

1. તે પોષક તત્વો અને વધારાના પાણીનું શોષણ કરે છે.
2. તે મ્યુસીન નું સ્ત્રાવ કરી નકામા કચરાને ઘટ્ટ સ્વરૂપ આપી ગતિ આપે છે.
3. તે સેલ્યુલોઝ ઉત્પન્ન કરીને કબજિયાત અટકાવે છે.
4. તે મોલ ઉત્સજન કરે છે (ડીફિકેશનની ક્રિયા)
5. તેનું રેકટમ નો ભાગ મળનું સંગ્રહ કરીને તેના યોગ્ય સમયે નિકાલ કરે છે.

એપેન્ડિક્સ
તે આપણા શરીરનું રક્ષણ કરતા અવયવ છે તે શરીરમાં જમણી બાજુએ નાના આતરડા અને મોટા આંતરડા ના જોડાણ પર ઇલયોસીકલ વાલ્વ પાસે આવેલા છે તેની લંબાઈ લગભગ 9 cm જેટલી છે તેનું આકાર લટકતા કીડા જેવો હોવાથી તેને વનીફોમ્સ(એપેન્ડિક્સ) કહે છે.

એપેન્ડિક્સ એ લીમ્ફોઇડ ટીશ્યુ માંથી બનેલ અંગ છે અને મ્યુકસ મેમ્બ્રેઇન કી કવર થયેલ હોય છે.

જ્યારે એપેન્ડિક્સ ને ચેપ લાગે ત્યારે તેને એપેન્ડિક્સ કસાઈટીસ કહે છે જેમાં દુ:ખાવો ઉકા અને ઉલટી થાય છે ત્યારે એપેન્ડિક્સ ને ઓપરેશન કરીને કાઢી નાખવામાં આવે છે તેને એપેન્ડેકટોમી કહે છે.

ડાયજેસ્ટિવ સિસ્ટમના સહાયક અવયવો

1. સલાઈવરી ગ્લેન્ડ (લાળ ગ્રંથિ)
2. લીવર (યકૃત)
3. પેનક્રિયાસ (સ્વાદુપિંડ)
4. ગોલ બ્લાડર (પિતાશય)

1.સલાઈવરી ગ્લેન્ડ (લાળ ગ્રંથિ): તેને લાળ ગ્રંથિઓ પણ કહે છે. સલાઈવરી ગ્લેન્ડ ને દ્રાક્ષના ધૂમખા જેવા આકારની ગ્રંથિઓ છે. આપણા મોમાં ત્રણ જોડી સલાઈવરી આવેલી છે જે નીચે મુજબ છે.

• 1.પેરોટિક ગ્લેન્ડ
• 2.સબ મેન્ટ્રીબ્યુલર ગ્લેન્ડ
• 3.સબ લીગ્વાલ ગ્લેન્ડ

1.પેરોટિક ગ્લેન્ડ:એ સૌથી મોટી લાળ ગ્રંથિ છે તે મોઢામાં કાનની સામે નીચેના ભાગમાં બંને બાજુએ આવેલી છે તે પોતાનું સીક્રીસન પેરોટિક ડકટ મારફતે મોના ઉપરના બીજા મોલરના તળિયાના ભાગમાં દાઢ પાસે લાવે છે.

2.સબ મેન્ટ્રીબ્યુલર ગ્લેન્ડ:કે ચહેરાની બંને બાજુ જડબાની બંને બાજુ ગોઠવાયેલ છે તે પોતાનું સીક્રીસનસબ મેન્ટ્રીબ્યુલર ગ્લેન્ડર ડકટ મારફતે મોના તળિયાના ભાગે લાવે છે.

3.સબ લીગ્વાલ ગ્લેન્ડ:તે સૌથી નાની લાળ ગ્રંથિ છે અને જીભની નીચે બંને બાજુ આવેલી છે તે નાના નાના છીદ્રો મારફતે પોતાનું સીક્રીસન મોમાં લાવે છે.

સલાઈવરી ગ્લેન્ડ નું કાર્ય

• ત્રણેય સલાઈવરી ગ્લેન્ડ લાળ રસ ઉત્પન્ન કરે છે. જે એક પ્રકારનું પાચક રસ છે તેનું મુખ્ય કાર્ય નીચે મુજબ છે.
• તે સલાઇવા (લાળરસ) ઉત્પન્ન કરે છે અને મોને ભીનું અને ચોખ્ખું રાખે છે.
• લાળ રસ એ પાચનની ક્રિયા પર અસર કરી ખોરાકને પચવામાં સરળ બનાવે છે.
• તે ખોરાકમાં રહેલા રોગના જીવાણુઓનો નાશ કરે છે.
• તે ખોરાકને નરમ પચવા લાયક અને સ્વાદિષ્ટ બનાવે છે મોંમાં આવેલા ખોરાકને ભીનો અને સોફ્ટ બનાવે છે જેથી તે કોળીયા સ્વરૂપમાં ફેરવાય છે.
• ખોરાકનું સ્વાદ જાણવા માટે તેમાં સલાઈવા મિક્સ થવું જરૂરી છે.

2.યકૃત (લીવર):લીવર એ શરીરમાં આવેલી સૌથી મોટામાં મોટી ગ્લેન્ડ (ગ્રંથિ)છે અને પાચનતંત્રનું મહત્વનું છે.

સ્થાન:લીવર (યકૃત) શરીરના ઉપરના જમણા ભાગમાં સ્થિત છે, diaphragmatic (ડાયાફ્રામ) નીચે અને પેટના ઉપરના ભાગમાં. લીવર પેટના જમણા ભાગમાં rib cage (પિંજરાક્ષ) દ્વારા સુરક્ષિત છે.

આકાર:લીવરનો આકાર અડધા ચાંદ અથવા તિકોનો આકારનો હોય છે. તે બે મુખ્ય ખંડોમાં વિભાજિત છે:

1. જમણું ખંડ (Right Lobe): આ ખંડ મોટું છે.
2. ડાબું ખંડ (Left Lobe): આ ખંડ નાનું છે.

લીવરનો ઉપરી ભાગ કપડા (diaphragm) અને પિંજરાક્ષ (rib cage) સાથે જોડાયેલો હોય છે, અને તેનું તળિયું ભાગ પેટ અને આંતરડાંઓ સાથે સાનિદ્ધ્યમાં હોય છે.

સપાટી:લીવરની સપાટી મૃદુ, ગાદલાવાળી અને ચિકણ હોય છે. આના બે મુખ્ય ભાગ છે:

1. ડાયાફ્રામેટિક સપાટી (Diaphragmatic Surface):
   • આ સપાટી ઉપરની બાજુએ હોય છે અને ડાયાફ્રામની નીચે ટકી રહે છે.
   • મજબૂત અને મૃદુ હોય છે.
2. વિસરલ સપાટી (Visceral Surface):
   • આ નીચેની બાજુએ હોય છે અને આંતરડાંઓ અને પેટ સાથે સંપર્કમાં હોય છે.
   • આ સપાટી પર કાંઠાઓ અને વાડીઓ (fissures and grooves) હોય છે, જ્યાં લોહી નળીઓ, નસો અને પિત્તનળી (bile duct) પસાર થાય છે.

લીવરનું બહારનું આવરણ ગ્લિસન કેપ્સ્યુલ (Glisson’s capsule) તરીકે ઓળખાય છે, જે તેના મૃદુપણાને સુરક્ષિત રાખે છે.

કલર:લીવરનો રંગ સામાન્ય રીતે ગાઢ લાલ-ભૂરો હોય છે. આ રંગ મુખ્યત્વે તેમાંથી પસાર થતી લોહી અને તેની અંદરના કોષોની રચનાની કારણે થાય છે.

વજન:સામાન્ય રીતે, પુખ્ત માણસના લીવરનો વજન અંદાજે 1.2 થી 1.5 કિલો (2.6 થી 3.3 પાઉન્ડ) જેટલો હોય છે. તે શરીરના સૌથી મોટા આંતરિક અંગોમાંથી એક છે અને શરીરના કુલ વજનના લગભગ 2% જેટલો ભાગ ધરાવે છે.

લીવર ના કાર્યો:લીવર શરીર માટે અનેક મહત્વપૂર્ણ કાર્યો કરે છે, જે તેને બહુ જ અગત્યનું અંગ બનાવે છે. તેના મુખ્ય કાર્યોમાં નીચેના શામેલ છે:

1. પાચન અને પોષણ:
   • પિત્ત રસ (બાઇલ)નું ઉત્પાદન, જે ચરબીના પાચનમાં મદદ કરે છે.
   • કાર્બોહાઇડ્રેટ, પ્રોટીન અને ચરબીનું પાચન અને પોષણ.
2. ડિટોક્સિફિકેશન:
   • લોહીમાંથી ઝેરી અને હાનિકારક પદાર્થો, દવાઓ અને અલ્કોહોલને દૂર કરવું.
   • એમોનિયાને યુરિયામાં રૂપાંતર કરવું.
3. પોષક તત્વોનું સંગ્રહ:
   • ગ્લાઈકોજન રૂપે ગ્લુકોઝનું સંગ્રહ.
   • વિટામિન A, D, E, K અને B12, તેમજ આયર્ન અને કોપર જેવા ખનિજોનું સંગ્રહ.
4. લોહીનું નિયમન:
   • લોહીના ઘટક, જેમ કે પ્લાઝમા પ્રોટીન (અલ્બ્યુમિન અને ક્લોટિંગ ફેક્ટર્સ)નું ઉત્પાદન.
   • લોહીના ફેક્ટરોનું સંતુલન જાળવી રાખવું.
5. મેટાબોલિઝમ:
   • કાર્બોહાઇડ્રેટ, ચરબી અને પ્રોટીનનું મેટાબોલિઝમ.
   • પ્લાઝમા લિપિડનું પ્રમાણ જાળવી રાખવું.
6. પ્રતિરોધક તંત્ર
   • રેટિક્યુલોએન્ડોથેલિયલ સેલ્સ (Kupffer cells) દ્વારા લોહીમાં રહેલા બેક્ટેરિયા અને જૂના લોહી કોષોને નષ્ટ કરવું.
7. બિલીરુબિનનો વિસર્જન:
   • રક્તના વસ્ત્રોના અવસાનથી ઉત્પન્ન બિલીરુબિનને પિત્ત રસમાં રૂપાંતરિત કરવું અને તેને શરીરમાંથી બહાર કાઢવું.

આ કાર્યો લીવરને શરીરના સામાન્ય કાર્ય માટે એક અનિવાર્ય અંગ બનાવે છે.

3.ગોલ બ્લાડર (પિતાશય):ગોલબ્લેડર (પિતાશય) એક નાનું, નાશપાતી આકારનું અંગ છે, જે જઠરાંત્રિય (ડાયજેસ્ટિવ) સિસ્ટમનો ભાગ છે. તે લીવરથી પિત્ત રસ (બાઇલ) સંગ્રહે છે અને પાચન પ્રક્રિયામાં મદદ કરે છે. ગોલબ્લેડર વિશે કેટલીક મહત્વપૂર્ણ જાણકારી:

સ્થાન:

• ગોલબ્લેડર લીવરની નીચે, જમણી બાજુએ, પેટના ઉપરના ભાગમાં સ્થિત છે.

સ્ટ્રક્ચર:

• ગોલબ્લેડર નાશપાતી આકારનું છે અને આશરે 7-10 સેન્ટીમીટર લાંબું હોય છે. તેમાં 60 ml જેટલો પિતરસ સમાઈ શકે છે.
• તે ત્રણ ભાગોમાં વિભાજિત છે:
• ફંડસ (Fundus): તે સૌથી નીચેનો ઘુમ્મટ જેવો આકારનો ભાગ છે (ગોલબ્લેડરના ચૌડા, ગોળ ભાગ.)
• બોડિ (Body): પિતાશયના વચ્ચેના ભાગને બોડી કહે છે (મધ્યભાગ).
• નેક (Neck):
  સૌથી ઉપરના સાંકડા ભાગને નેક કહે છે (સંકરાયેલો ભાગ, જે સિસ્ટિક ડક્ટમાં જોડાય છે.)

કાર્ય:

1.પિત્ત રસનું સંગ્રહ:

• પિત્ત રસ, જે લીવર દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે, ગોલબ્લેડરમાં સંગ્રહવામાં આવે છે.

2.પિત્ત રસનું ઘટાડવું અને સ્રાવ:

• જ્યારે ખોરાક લઘુત્તમ આંતરડામાં (ડ્યુઓડેનમ) પહોંચે છે, ત્યારે ગોલબ્લેડર সংকોચાય છે અને પિત્ત રસ સ્રાવ કરે છે.
• પિત્ત રસ સિસ્ટિક ડક્ટ અને સામાન્ય બાઇલ ડક્ટ દ્વારા લઘુત્તમ આંતરડામાં (ડ્યુઓડેનમ) પહોંચે છે.

3.ચરબીનું પાચન:

• પિત્ત રસ લઘુત્તમ આંતરડામાં ચરબીના આકારને નાની ગોળીઓ (માઇસેલ્સ)માં તોડવામાં મદદ કરે છે, જેને એમલ્સીફિકેશન કહેવામાં આવે છે, જેથી એન્ઝાઇમ્સ તેને વધુ સરળતાથી પાચી શકે.
  વિટામીન K ના શોષણ માટે જરૂરી છે

પિતાશયના પ્રશ્નો:

• પથરી (Gallstones): ગોલબ્લેડરમાં પિત્ત રસના ઘટકો જમા થઈ પથરી બનાવી શકે છે, જે પીડા અને આરોગ્યની સમસ્યાઓ પેદા કરી શકે છે.
• ગોલબ્લેડરનું દાહ (Cholecystitis): ગોલબ્લેડરમાં સોજો અથવા દાહ, સામાન્ય રીતે પથરીને કારણે.
• ગોલબ્લેડરનું કૅન્સર: ખૂબ જ દુર્લભ, પરંતુ ગંભીર સ્થિતિ.

સારવાર:

– ગોલબ્લેડરના કેટલાક રોગોમાં, ખાસ કરીને પથરીની સમસ્યામાં, ગોલબ્લેડર કાઢી નાખવું (cholecystectomy) જરૂરી બની શકે છે.

4.પેનક્રિયાઝ (સ્વાદુપિંડ) :પેનક્રિયાઝ (સ્વાદુપિંડ) એ પેટના પાછળના ભાગમાં સ્થિત લંબાકાર અંગ છે, જે શરિરની પાચન અને હોર્મોનલ સિસ્ટમ માટે મહત્વપૂર્ણ છે. તે સ્નાયુ કોષોનું બનેલું કોથળી જુઓ પાંદડા આકારનો અવયવ છે.આ અંગની લંબાઈ લગભગ 15 સેન્ટિમીટર (6 ઇંચ) હોય છે પહોળાઈ 2 ઇંચ અને વજન ૨.૩gm જેટલું હોય છે અને તે પાચન માટેના એન્જાઇમ્સ તેમજ ગ્લુકોઝના સ્તરને નિયંત્રિત કરવા માટે હોર્મોન ઉત્પન્ન કરે છે.

સ્થાન :એપીગ્રેસ્ટ્રિક અને લેફ્ટ હાઇપોકોન્ડીયમ રીઝયન માં આવેલું છે પેનક્રિયાઝ નું હેડ ડીયોડીન માં પાસે અને સ્ટમકની પાછળ ગોઠવાયેલું છે

રચના
પેનક્રિયાઝના મુખ્ય ભાગો
1. હેડ (મુંડ): તે સૌથી પહોળો અને શરૂઆતનો ભાગ છે તે ડીયોડીનમ માં ગોળાકાર ભાગમાં આવેલ છે.પેનક્રિયાઝનો પહોળો ભાગ જે ડ્યોડેનમ (પાતળી આંખની શરૂઆત) સાથે જોડાયેલો હોય છે.
2. બોડી (મધ્ય ભાગ): વચ્ચેના ભાગને બોડી કહે છે તે સ્ટમકની પાછળ આવેલ હોય છે.પેનક્રિયાઝનો મધ્ય ભાગ.
3. ટેલ (પૂછડી): તે સૌથી છેડા નો ભાગ છે જે સ્ટમક ની પાછળ આવેલ છે.પેનક્રિયાઝનો અસ્તમ ભાગ જે લેહના તરફ ફેલાય છે.

પેનક્રિયાઝના કાર્ય
1. એક્ઝોક્રાઇન કાર્ય: પેનક્રિયાઝ પાચન એન્જાઇમ્સ ઉત્પન્ન કરે છે જેમ કે એમાયલેસ, લિપેસ અને પ્રોટિએસ. આ એન્જાઇમ્સ પેનક્રિયાઝિક ડક્ટ મારફતે ડ્યુઓડેનમમાં છૂટે છે અને ખોરાકના પાચનમાં મદદ કરે છે.
2. એન્ડોક્રાઇન કાર્ય: પેનક્રિયાઝનાં આઇસ્લેટ્સ ઑફ લંગરહાન્સ ગ્લુકોઝ મેટાબોલિઝમને નિયંત્રિત કરવા માટે હોર્મોન ઉત્પન્ન કરે છે:
– ઈન્સુલિન: રક્તમાં ગ્લુકોઝની માત્રા ઘટાડે છે.
– ગ્લુકાગોન: રક્તમાં ગ્લુકોઝની માત્રા વધારતા.

પેનક્રિયાઝની બીમારીઓ
1. પેંક્રિયાટાઇટિસ: પેનક્રિયાઝની સોજો, જે તીવ્ર અથવા ક્રોનિક હોઇ શકે છે.
2. ડાયાબિટીસ: જ્યારે પેનક્રિયાઝ પૂરતી ઈન્સુલિન ઉત્પન્ન કરતો નથી અથવા શરીર ઈન્સુલિનનો યોગ્ય ઉપયોગ કરી શકતું નથી.
3. પેનક્રિયાઝનો કેન્સર: આ પેનક્રિયાઝમાં થાય છે અને તેની સારવાર મુશ્કેલ હોય છે.

સ્વસ્થ પેનક્રિયાઝ માટે ટિપ્સ
– સંતુલિત અને પોષક આહારનું પાલન કરો.
– આલ્કોહોલનું સેવન મર્યાદિત કરો.
– ધુમ્રપાનથી દૂર રહો.
– નિયમિત વ્યાયામ કરો.
– ડાયાબિટીસ અને પાચન સંબંધિત સમસ્યાઓનું યોગ્ય રીતે નિદાન અને સારવાર કરો.

પેરીટોનિયમ (ઉદર – આવરણ)

પેરીટોનિયમ એ ડબલ સીરસ મેમ્બ્રેન નું બનેલું પડ છે તે એબ્ડોમીનલ કેવીટી ના અંદર ના ભાગ માં આવેલું સોથી મોટું કવરિંગ (પડ) છે તેને બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવે છે.

1. પરાયટલ પેરીટોનિયમ (બહારના આવરણ)
2. વિસરલ પેરીટોનિયમ (અંદરના આવરણ)

1.પરાયટલ પેરીટોનિયમ (બહારના આવરણ)તે એબ્ડોમીનલ કેવીટી ની દિવાલમાં આવેલ છે.

2.વિસરલ પેરીટોનિયમ (અંદરના આવરણ)

• તે અવયવો ઉપર આવેલ છે.
• આ બંને ફળની વચ્ચેની જગ્યા ને
• પેરીટોનિયમ સ્પેસ (જગ્યા) કહે છે આ પેરીટોનિયમ પડ પુરુષોમાં બંધ અને સ્ત્રીઓમાં ખુલ્લું હોય છે.
• પેરીટોનિયમ માં ઘણા નાના મોટા ફોલ્ડર જોવા મળે છે જેને ઓમેનટમ કહે છે જેમાં ચરબી જમા થાય છે અને તે લટકતી સ્થિતિમાં સ્ટમકની સામેની બાજુએ આવેલ હોય છે.

પેરીટોનિયમ ના કાર્યો

• એ પેટ અને પેલ્વિકના અવયવોને ઢાંકવાનું કાર્ય કરે છે તે લીછું પણ બનાવી બે અવયવો વચ્ચેનું ઘર્ષણ થતું અટકાવે છે.
• તે દરેક અવયવોને પોતાની મૂળ જગ્યાએ રાખે છે.
• તે એકબીજા અવયવોનો સંબંધ અને કાર્ય જાળવવામાં મદદ કરે છે.
• કે દરેક અવયવોને ચેપ સામે રક્ષણ આપે છે.

• એબડોમીનલ કેવીટી(પેટનું પોલાણ) :એબડોમીનલ કેવીટી શરીરની સૌથી મોટી કેવીટી છે તેનો આકાર લંબગોળ છે તેના ઉપરના ભાગમાં ઉદરપટલ અને નીચેના ભાગે પેલ્વિક આવેલ છે એબ્ડોમીનલ ની આજુબાજુ સ્નાયુઓ અને પાસળીઓ આવેલી છે અને પાછળના ભાગમાં કરોડ સ્થંભ આવેલ છે.

એબ્ડોમીનલ કેવીટીમાં જઠર.નાનું આંતરડું. મોટું આંતરડું. લીવર. પિતાશય. પેનક્રિયા વગેરે આવેલ છે

એબ્ડોમીનલ કેવીટી ને નવ વિભાગમાં (રીઝિયન) વેચવામાં આવેલ છે.

કાર્બોહાઇડ્રેટ. પ્રોટીન. અને ફેટનું પાચન

1.કાર્બોહાઇડ્રેટ
અંગ
માઉથ
પાચક રસ
સલાઈવા (લાળ રસ)
અસર
પોલી સેકેરાઈટ એમાંઇલેઝ ડાયસેકેરાઈટ અંગ
સ્ટમક
પાચક રસ
ગેસ્ટ્રીક જ્યુસ. HCL
અસર

HCL તે એમાંઇલેઝની અસર નાબૂદ કરે છે.

અંગ
નાનું આંતરડું

પાચક રસ
પેન્ક્રિએટિક જ્યુસ

અસર
ડાયસેકેરાઈટ _મોનીસેકેરાઈટ

મોનીસેકેરાઈટ નું નાના આંતરડામાં આવેલું વિલાય માં શોષણ થાય છે અને પોર્ટલ સર્ક્યુલેશન દ્વારા લીવરમાં જાય છે.

2.પ્રોટીન

અંગ
માઉથ

પાચક રસ
સલાઈવા

. અસર
અસર નથી

અંગ
સ્ટમક

પાચક રસ
ગેસ્ટ્રીક જ્યુસ

અસર
પ્રોટીન પેપ્સીન પોલી પેપ્ટાઈલ

અંગ
નાનુ આતરડું

પાચક રસ
પેન્ક્રિએટિક જ્યુસ

અસર

પોલી પેપ્ટાઈલ ટેપ્સીન ડાઇપેરાઈટ એમિનો એસિડ

આ એમિનો એસિડનું નાના આંતરડામાં વિલાય મારફતે શોષણ થાય છે અને ત્યાંથી લીવરમાં જાય છે.

3.ચરબી
અંગ
માઉથ

પાચક રસ
સલાઇવા

અસર
અસર નથી

અંગ
સ્ટમક

પાચક રસ
ગેસ્ટીક જ્યુસ

અસર
અસર નથી

અંગ
નાનુ આતરડું

પાચક રસ
પેન્ક્રિએટિક જ્યુસ

અસર
ફેટ લાઇપેઝ ફેટી એસિડ અને ગ્રીસરોલ

4.Genito urinary system

ઉત્સર્જન તંત્ર

Introduction

યુરીનરી સિસ્ટમ વડે યુરીન ના બીજા જરૂરી પદાર્થો જેમ કે યુરિયા. યુરિક એસિડ વગેરે શરીરમાંથી બહાર કાઢવામાં આવે છે.

યુરીનરી સિસ્ટમમાં મુખ્યત્વે નીચે મુજબના અવયવો આવેલા છે.

1. કિડની (મૂત્રપિંડ)-2
2. યુરેટર (મૂત્રવાહિની)-2
3. યુરેનરી બ્લાડર (મૂત્રાશય)-1
4. યુરેથા (મૂત્રમાર્ગ)-1

1.Kidney મૂત્રપિંડ

આપણા શરીરમાં યુરિન ઉત્પન્ન કરવાનું કાર્ય કિડની કરે છે.

સ્થાન
કે શરીરમાં એબડોમીનલ કેવીટીમાં પાછળના બંને બાજુએ એક એક એમ કુલ બે આવેલી હોય છે તેની શરૂઆત 12મી થોરાશિક વર્ટીબ્રા થી શરૂ થઈને ત્રીજી લંબર વર્ટીબ્રા સુધી પહોંચે છે.

4.5 ઇંચ (12 cm) જેટલી લાંબી 2.5 ઇંચ (7cm ) જેટલી પહોળી અને 1 થી 1.5 ઇંચ (2.5 થી 3 cm) જેટલી જાડી હોય છે.

વજન
આશરે 140 થી 150 gm હોય છે.

આકાર:કિડની નો આકાર કાજુ જેવો હોય છે.

બોર્ડર (સપાટી)

1.ઇનર બોર્ડર:તે અર્ધગોળાકારની હોય છે તેને હાઈલમ પણ કહે છે. આ જગ્યાએથી રીનલ આર્ટરી અને રીનલ નર્વ કિડની માં દાખલ થાય છે જ્યારે રીનલ વેઇન અને યુરેટર તેમાંથી બહાર નીકળે છે.

2.આઉટર બોર્ડર:કિડનીની બહારની સપાટી બહિર્ગોળ છે અને કિડનીમાં ઉપરના ભાગે એક ગ્રંથિ આવેલી છે તેને એડ્રીનલ ગ્રંથિ કહે છે.

જમણી કિડની કે ડાબે કીડની કરતા સહેજ ટૂંકી જાડી અને સાહેબ નીચેની તરફ ગોઠવાયેલ હોય છે.

રચના

• બંને કિડનીની આસપાસ ફાઈબ્રશ ટીશ્યુના કેપ્ચ્યુલ આવેલી છે જે કિડનીની સાથે ચોટેલી રહે છે અને કવરિંગ બનાવે છે.
• કિડનીને ઉભો ચીરો મૂકી કાપવામાં આવતા ઉપર મુજબની રચના જોવા મળે છે.
• કિડનીના બહારના ભાગને કોટેકેસ કહે છે જે ઘેરા લાલશ કે બ્રાઉન કલરમાં હોય છે.
• કિડનીના અંદરના ભાગને મેડ્યુંલા કહે છે આમ 15 થી 16 પિરામિડ આકારની રચના આવે છે જે નીચેની તરફ જોડાઈને કેલીકસ બનાવે છે આ બધા કેલીકસ આગળની તરફ જોડાઈને પેલ્વીક ઓફ કિડની બનાવે છે. જેમાંથી યુરેટર બહાર નીકળે છે.

નેફ્રોન:કિડનીના નાનામાં નાનું યુનિટ ને નેફ્રોન કહે છે એટલે કે નેફ્રોન એ કિડની નું ફંક્શન યુનિટ છે નેફ્રોન વડે યુરીન ઉત્પન્ન કરવાનું કાર્ય થાય છે એક કિડનીમાં આશરે 10 લાખ જેટલા નેફ્રોન આવેલા હોય છે નેફ્રોન માં નીચે મુજબની રચના આવેલી હોય છે.

1.ગ્લોમેરૂલ્સ:કિડનીની અંદર દાખલ થતી રીનલ આર્ટરી અનેક નાની શાખાઓમાં વહેંચાય છે અને બાઉમેન કેપ્ચ્યુલમાં દાખલ થાય છે અને રક્તવાહિનીઓનું જાળું બનાવે છે આ જાળું ને ગ્લોમેરૂલ્સ કહે છે.
ગ્લોમેરૂલ્સ માં અંદર આવતી વેસલ્સને એફરન્ટ વેસલ્સ અને બહાર નીકળતી વેસલ્સ ને ઇફરન્ટ વેસલ્સ કહે છે.

2.બાઉમેન કેપ્સ્યુલ:તે સિંગલ એપીથેલીયમ લેયરની બનેલી કપ જેવી રચના છે આ કપની અંદરની કિનારી સેમીપરમીબલ (અર્ધપારદર્શક) મેમ્બ્રેન ની બનેલી હોય છે જેમાંથી માત્ર નકામા પદાર્થો અને પાણી ગળાય છે પરંતુ બ્લડ સેલ અને પોષક તત્વો ગણાય શકાતા નથી બાઉમેન કેપ્ચ્યુલ અને ગ્લોમેરૂલ્સ બંને ભેગા મળી જે રચના બનાવે તેને માંલ્યિધિયમ ઓફ ધ બોડી કહે છે.

3.પ્રોકઝીમલ – કન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ્સ:બાઉમેનની કેપ્સુલમાંથી એક ટ્યુબ જેવો ભાગ બહાર નીકળે છે તેને આગળ જતા વળાંક લે છે તેને પ્રોકઝીમલ – કન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ્સ કહે છે તે એપીથેલીયમ સેલ્સની બનેલી હોય છે આ ટ્યુબમાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં માઈક્રોવિલય આવેલા છે તેના દ્વારા શોષણની ક્રિયા થાય છે.

4.લૂપ ઓફ ધ હેન્લે:પ્રોકઝીમલ – કન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ્સ નીચે તરફ ગયા બાદ એક વળાંક લઈને ચીપિયા જેવો આકાર બનાવે છે તેને લૂપ ઓફ ધ હેન્લે કહે છે 5.ડીસ્ટલ કન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ્સ

લૂપ ઓફ ધ હેન્લે બાદ ફરીથી વળાંક લેતી ટ્યુબને ડસ્ટલ કન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ્સ કહે છે તેમાં પણ પુષ્કળ માઈક્રો વિલાય આવેલા છે જે કલેકટીવ ડકટ માં ખુલે છે.

5.કલેકટીવ ડકટ:સેવટ ના પહોળા અને ઝાડા ભાગને કલેકટીવ ટ્યુબ કહે છે. આ ટ્યુબ કિડનીના મેડ્યુંલામાં થઈ પેલ્વિક ના ઓફ ધ કિડનીમાં ખુલે છે જેથી યુરેટર મારફતે યુરિન કિડની ની બહાર નીકળે છે.

6.કિડનીનું કાર્ય

• તે શરીરમાં પાણી અને ખનીજ ક્ષારોનું સંતુલન જાળવે છે.

• શરીરમાં એસિડ અને બેઇઝ પ્રમાણ જાળવે છે.
• બ્લડનું નકામો કચરો જેમકે યુરિયા યુરિક એસિડ તથા વધારાના ક્ષારો અને શરીરને નુકસાનકારક ઝેરી તત્વોનું શરીરમાંથી બહાર નિકાલ કરે છે.
• તે શરીરમાં ઇલેક્ટ્રો લાઈટનું બેલેન્સ જાળવે છે.
• તે 24 કલાકમાં 170 થી 180 લીટર લોહીનું ગાળણ કરી આશરે 1 થી 1.5 લીટર યુરિન ઉત્પન્ન કરે છે.

બ્લડ સપ્લાય:કિડની ને બ્લડ સપ્લાય રીનલ આર્ટરી કરે છે.

યુરીન બનવાની પ્રક્રિયા (મૂત્ર નિર્માણ):તે મુખ્યત્વે ત્રણ સ્ટેજમાં બને છે.

1.ગ્લોમેરુંલ્સ ફિલ્ટ્રેશન:નેફ્રોનમાં આવેલું ગ્લોમેરુંલ્સ એ ફિલ્ટર તરીકેનું કામ કરે છે તેની પાતળી દીવાલમાંથી બ્લડ ફિલ્ટર થાય છે અને બ્લડમાંથી યુરિયા યુરિક એસિડ ખનીજ ક્ષારો અને વધારાના પાણી તથા ઘણીવાર અમુક પ્રમાણમાં ગ્લુકોઝ પણ ફિલ્ટર થાય છે પરંતુ પ્લાઝમા કે બ્લડ સેલ અને અન્ય પોષક તત્વો તેમાંથી ફિલ્ટર થઈ શકતા નથી.

2.ટયુબ્યુલર રીએબ્શોસન:ગ્લોમેરુંલ્સ મા ફિલ્ટર થયેલું પ્રવાહી ત્યારબાદ રીનલ ટ્યુબમાં આગળ વધે છે અને પ્રોકઝીમલ ટયુબ્યુલસ સુધી પહોંચે છે આ ટયુબ્યુલર માં મોટા ભાગનું પાણી તથા શરીરને જરૂરી એવા ખનીજ ક્ષારોનું તથા ગ્લુકોઝનું પુનઃશોષણ થાય છે અને વધારાનું પાણી ઉર્જા યુરિક એસિડ આગળ લૂપ ઓફ હેન્લી માધવી ડીસ્ટલ કન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ્સ માં પહોંચે છે અહીં ફરીથી અમુક પ્રમાણ માં પાણી અને ખનીજ ક્ષારોનું પુનઃશોષણ થાય છે હવે વધારેલા પ્રવાહીમાં માત્ર શરીરને બિન ઉપયોગી પદાર્થો એવા યુરિયા યુરિક એસિડ અને વધારાનું પાણી હશે જે કલેકટીંગ ડકટ માં આવે છે.

3.ટ્યુબ્યુલર સિક્રીશન:આમાં મુખ્યત્વે બે પ્રકારના હોર્મોન ભાગ ભજવે છે.

1. એન્ટી ડ્રાયયુરેટીક હોર્મોન (ADH)
2. આલ્ડોસ્ટેશન હોર્મોન

આમાં બે હોર્મોન ની અસર હેઠળ પ્રોકઝીમલ અને ડીસ્ટલ ટ્યુબ્યુંલ્સ કામ કરે છે અને પ્રવાહી તથા ખનીજ ક્ષારોના પુનઃશોષણ પર કંટ્રોલ રાખે છે જેમાંથી ADH તે પ્રવાહીના પુનઃશોષણ પર જ્યારે આલ્ડોસ્ટેરોન ખનીજ ક્ષારો ના પુનઃશોષણ પર કંટ્રોલ રાખે છે.

યુરેટર (મૂત્રવાહિની):કિડની માંથી નીકળે છે અને યુરીનરી બ્લાડર સુધી લંબા યેલી હોય છે તેની શરૂઆત કિડનીના પેલ્વિક થી થાય છે અને તે નીચેની તરફ યુરીનરી બ્લાડરમાં ખુલે છે.

જાડાઈ:0.5 ઇંચ જેટલી જાડાઈ હોય છે.

લંબાઈ:14 થી 16 ઇંચ જેટલી લંબાઈ હોય છે.

કાર્યો:કિડની માંથી યુરિનને યુરીનરી બ્લાડરમાં લાવે છે.

3.યુરીનરી બ્લાડર (મૂત્રાશય):તેને મૂત્રાશય પણ કહે છે તેનું મુખ્ય કામ થોડા સમય માટે યુરીનનો સંગ્રહ કરવાનો છે.

આકાર:પીઅરશેપ (નાસ્પતિ) જેવો હોય છે.

સ્થાન:પેલ્વિક કેવીટીમાં સીમ્ફેસીસ ટ્યુબિસની સહેજ ઉપર અને પાછળના ભાગમાં આવેલું છે.

સ્ત્રીમાં બ્લાડર નીચે ગર્ભાશય જ્યારે પુરુષમાં પાછળના ભાગે રેક્ટમ તથા તેની પાસે પોસ્ટેડ ગ્રંથિ આવેલી છે.

રચના:બ્લાડરમાં ઉપરના ભાગ ને ફડસ કહે છે જ્યારે નીચેના ભાગને બેઇઝ કહે છે.

બ્લડરમાં કુલ ત્રણ ઓપનિંગ આવેલા છે એક જમણું અને ડાબું એમ યુરેટર યુરીનરી બ્લાડરમાં પોસ્ટીરીઅલ વોલમાં ખુલે છે જ્યારે આગળની તરફ યુરેથ્રાનું એક ઓપનિંગ આવેલું છે.

કાર્ય

• યુરેટરમાંથી ટીપે ટીપે આવતા યુરીનનું થોડા સમય માટે સંગ્રહ કરે છે.
• ઉમર પ્રમાણે વધુમાં વધુ 400 થી 600 ml જેટલું યુરિન સંગ્રહ થઈ શકે છે.
• જ્યારે યુરીનરી બ્લડર ભરાઈ જાય ત્યારે યુરેથ્રા મારફતે શરીરમાંથી યુરીનનો બહાર નિકાલ કરે છે.

4.યુરેથ્રા

• સ્ત્રીમાં યુરેથ્રા ની લંબાઈ 1.5 થી 2 ઇંચ જ્યારે પુરુષમાં 7 થી 9 ઇંચ સુધી હોય છે.
• યુરેથ્રા એ ટ્યુબ જેવી રચના છે જે બ્લાડરના નેક પાસેથી શરૂ થાય છે અને એક્સટર્નલ યુરેથલ ઓપનિંગ સુધી લંબાયેલ હોય છે અંદરની તરફ તે કવર થયેલી હોય છે.

કાર્યો:યુરીનરી બ્લાડરમાંથી યુરીનને શરીરની બહાર કાઢે છે આ ઉપરાંત પુરુષમાં પ્રજનન ને લગતું કાર્ય પણ કરે છે તેના મારફતે સિમેન (વીર્ય) બહાર આવે છે.

નોર્મલ યુરીન ના ગુણધર્મો:પુખ્ત વયની વ્યક્તિમાં દરરોજ આશરે 1.5 થી 2 લીટર ઉત્પન્ન થાય છે.

યુરીનના પ્રમાણનો આધાર વ્યક્તિએ કેટલું પ્રવાહી લીધેલું છે વાતાવરણમાં અને કોઈ દવા લે છે તેના પર આધાર રાખે હોય છે.

કલર:તે કિલીયર અને પેઇલ યલો કલરનું હોય છે.

P.H વેલ્યુ:6 હોય છે થોડુંક એસિડિક રીએક્શન ધરાવે છે.

યુરીન નું બંધારણ:યુરીનમાં મુખ્યત્વે પાણી. યુરીયા. યુરિક એસિડ અને અમુક પ્રમાણમાં ક્ષારો હોય છે મોટાભાગે યુરિનમાં 96% પાણી અને યુરિયા અને યુરિક એસિડ 2% ખનીજ ક્ષારો જેમ કે સોડિયમ. પોટેશિયમ. અને કેલ્શિયમ વગેરે છે.

વ્યાખ્યાઓ
1.હિમેચ્યુરીયા:હિમેચ્યુરીયા (Hematuria) એટલે મૂત્રમાં લોહીનું હાજર હોવું. આ બે પ્રકારની હોય છે:

1. ગ્રોસ હિમેચ્યુરીયા (Gross Hematuria): જ્યારે મૂત્રમાં લોહી સ્પષ્ટપણે દેખાય છે, અને મૂત્ર લાલ અથવા ગુલાબી રંગનું હોય છે.
2. માઇક્રોસ્કોપિક હિમેચ્યુરીયા (Microscopic Hematuria): જ્યારે મૂત્રમાં લોહી નજરે ન દેખાય, પરંતુ માઇક્રોસ્કોપિક પરીક્ષણ દરમિયાન લોહીના કોષો જોવા મળે છે.

હિમેચ્યુરીયા એક મુખ્ય લક્ષણ છે અને અનેક કારણોસર હોઈ શકે છે, જેમ કે યૂરિનરી ટ્રેક્ટ ઈન્ફેક્શન (UTI), કિડની સ્ટોન, કેન્સર, ઈજા, અથવા અન્ય આરોગ્ય સમસ્યાઓ.

2.ઓલીગ્યુરિયા:ઓલીગ્યુરિયા (Oliguria) એ એવો તબીબી અવસ્થા છે જેમાં મૂત્રનું ઉત્પાદન ખૂબ ઓછું હોય છે. સામાન્ય રીતે, ઓલીગ્યુરિયાની વ્યાખ્યા દરરોજ 400 મિલી (મિલીલિટર) કરતા ઓછું મૂત્ર ઉત્પન્ન થવા પર થાય છે. આ સ્થિતિ ડિહાઇડ્રેશન, કિડની ફેલ્યોર, મૂત્ર નળીના અવરોધો, શોક, અથવા સીરિયસ ઇન્ફેક્શન જેવા કારણોસર થઈ શકે છે. ઓલીયુરિયા ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાનું સંકેત હોઈ શકે છે અને તે માટે તાત્કાલિક તબીબી સારવારની જરૂર છે.

3.પોલીયુરીયા:પોલીયુરીયા (Polyuria) એ એક તબીબી અવસ્થા છે જેમાં વ્યક્તિ દરરોજ અસામાન્ય રીતે વધુ મૂત્ર ઉત્પન્ન કરે છે. સામાન્ય રીતે, આ વ્યાખ્યા દરરોજ 3 લીટર (લિટર) કે તેથી વધુ મૂત્ર ઉત્પન્ન થવા પર લાગુ પડે છે. પોલીયુરીયા ઘણીવાર ડાયાબિટીસ મેલીટસ, ડાયાબિટીસ ઇન્સીપિડસ, વધુ પડતું પાણી પીવું, કે કેટલાક મેડિકલ કંડિશન્સ અથવા દવાઓના ઉપયોગને કારણે થતી હોય છે.

4.એન્યુરિયા:એન્યુરિયા (Anuria) એ એક તબીબી અવસ્થા છે જેમાં કિડની મૂત્રનું ઉત્પાદન કરવાનું લગભગ બંધ કરી દે છે. સામાન્ય રીતે, એન્યુરિયાની વ્યાખ્યા દરરોજ 100 મિલી (મિલીલિટર) કરતા ઓછું મૂત્ર ઉત્પન્ન થવા પર થાય છે. આ અવસ્થાના કારણોમાં કિડની ફેલ્યોર, ગુર્દા નિષ્ફળતા, મૂત્ર માર્ગના અવરોધો, તીવ્ર ડિહાઇડ્રેશન, અથવા તીવ્ર મેડિકલ સ્થિતિઓનો સમાવેશ થાય છે. એન્યુરિયા તાત્કાલિક તબીબી ધ્યાને લાયક સ્થિતિ છે, કારણ કે તે ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનું સંકેત આપી શકે છે.

5.પ્રોટીન્યુરિયા:પ્રોટીન્યુરિયા (Proteinuria) એ તબીબી અવસ્થા છે જેમાં મૂત્રમાં અસામાન્ય રીતે વધુ પ્રોટીનની ઉપસ્થિતિ હોય છે. સામાન્ય રીતે, મૂત્રમાં ખૂબ નાની માત્રામાં પ્રોટીન હોય છે, પરંતુ જ્યારે કિડની પ્રોટીનને ફિલ્ટર કરવામાં અસમર્થ હોય છે, ત્યારે આ અસ્થિતિ થાય છે. પ્રોટીન્યુરિયા અનેક કારણોસર હોઈ શકે છે, જેમ કે કિડની રોગો, ડાયાબિટીસ, હાઇપરટેન્શન, કે અન્ય આરોગ્ય સમસ્યાઓ. જો આ સ્થિતિ લાંબા સમય સુધી રહી, તો તે કિડનીના નુકસાનનો સંકેત હોઈ શકે છે અને તે માટે તબીબી તપાસ અને સારવાર જરૂરી છે.

6.ઇન્કન્ટિન્સ ઓફ યુરીન:મૂત્ર નિષ્ક્રમણ (Incontinence of urine) એ એક તબીબી અવસ્થા છે જેમાં વ્યક્તિને પોતાના મૂત્ર નિયંત્રણમાં રાખવામાં મુશ્કેલી થાય છે, જેનાથી આકસ્મિક રીતે મૂત્ર લીક થાય છે. આ સ્થિતિ વિવિધ પ્રકારની હોઈ શકે છે, જેમ કે:

1. સ્ટ્રેસ ઇન્કન્ટીન્સ (Stress Incontinence): ખાંસી, હાસ્ય, અથવા ભાર ઊઠાવતી વખતે મૂત્ર લીક થાય છે.
2. અર્જન્ટ ઇન્કન્ટીન્સ (Urge Incontinence): અચાનક, તીવ્ર મૂત્ર છોડવાની ભાવના આવે છે અને તાત્કાલિક મૂત્ર છૂટે છે.
3. ઓવરફ્લો ઇન્કન્ટીન્સ (Overflow Incontinence): બ્લેડર સંપૂર્ણપણે ખાલી ન થવાથી મૂત્ર ટપકવા લાગે છે.
4. ફંક્શનલ ઇન્કન્ટીન્સ (Functional Incontinence): શારીરિક અથવા માનસિક અવરોધોને કારણે બાથરૂમ પહોંચવામાં મુશ્કેલી હોય છે.

મૂત્ર નિષ્ક્રમણ વિવિધ કારણોસર થઈ શકે છે, જેમ કે સ્નાયુઓની નબળાઇ, નસની ક્ષતિ, ઈન્ફેક્શન, કે દવાઓનો પ્રભાવ.

7.રિટેન્સન ઓફ યુરિન:મૂત્ર અટકાવું (Urinary retention) એ તબીબી અવસ્થા છે જેમાં વ્યક્તિને બ્લેડર (મૂત્રાશય) સંપૂર્ણપણે ખાલી કરવામાં અથવા મૂત્ર છોડવામાં મુશ્કેલી થાય છે. આ સ્થિતિ બે પ્રકારની હોઈ શકે છે:

1. એક્યુટ રિટેન્શન (Acute Retention): આ અચાનક અને ગંભીર અવસ્થા છે જેમાં વ્યક્તિ મૂત્ર છોડી શકતો નથી, અને આ સ્થિતિ તાત્કાલિક તબીબી ધ્યાને લાયક છે.
2. ક્રોનિક રિટેન્શન (Chronic Retention): આ અવસ્થા લાંબા સમય સુધી રહે છે, જેમાં વ્યક્તિ બ્લેડર સંપૂર્ણપણે ખાલી કરી શકતો નથી, અને થોડું થોડીવાર મૂત્ર છૂટે છે.

મૂત્ર અટકાવાના કારણોમાં પ્રોસ્ટેટ ગ્લાન્ડના વિકૃતિઓ, મૂત્રનળીના અવરોધો, નર્વ ડેમેજ, ઈન્ફેક્શન, અથવા દવાઓના અસરનો સમાવેશ થાય છે. આ સ્થિતિ માટે યોગ્ય તબીબી તપાસ અને સારવાર જરૂરી છે.

8.નોકચુરીયા:જ્યારે રાતના સમયે વધારે પડતું યુરીન આવે તેને નોકચુરીયા કહે છે.

9.ડાયચુરીયા:જ્યારે યુરિન પાસ કરતી વખતે દુ:ખાવો થાય ત્યારે તેને ડાયચુરિયા કહે છે

10.ગ્લાયકોચુરિયા:ગ્લાયકોચુરિયા (Glycosuria) એ એક તબીબી સ્થિતિ છે જેમાં મૂત્રમાં શેરાનો (ગ્લુકોઝ) અભાવ હોય છે. સામાન્ય પરિસ્થિતિમાં, ગ્લુકોઝ મૂત્રમાં જોવા મળતો નથી કારણ કે તે કિડનીઓ દ્વારા ગાળવામાં આવે છે અને રક્તપ્રવાહમાં પાછો શોષવામાં આવે છે. જો કિડનીઓ ગ્લુકોઝને પૂરતા પ્રમાણમાં શોષી શકતી નથી અથવા જો લોહીમાં ગ્લુકોઝનું સ્તર અત્યંત વધે, તો મૂત્રમાં ગ્લુકોઝ જોવા મળે છે. આ સામાન્ય રીતે ડાયાબિટીસ અથવા કિડનીની કેટલીક બિમારીઓનો સંકેત હોઈ શકે છે.

11.પાઈલાઈટસ:જ્યારે કિડનીમાં આવેલા પેલ્વિસ માં ચેપ લાગે છે તેને પાઇલાઇટિસ કહે છે.

12.નેફરાઇટિસ:
જ્યારે કિડનીને રોગના જંતુઓ દ્વારા ચેપ લાગે છે ત્યારે તેને નેફરાઇટિસ કહે છે

નેફરાઇટિસ (Nephritis) એ કિડનીઓની બળતરા (સૂજન) છે. આ બળતરા ઘણીવાર ચેપ, ауટોimmune રોગો, અથવા અન્ય તબીબી સ્થિતિઓના પરિણામે થાય છે. નેફરાઇટિસની હાલત કિડનીઓના નાની નળી (nephrons) ને અસર કરે છે, જેનાથી કિડનીઓની ગાળવાની ક્ષમતા ઘટી શકે છે. આ તબીબી સ્થિતિમાં મૂત્રમાં લોહી, પ્રોટીન, કીડનીઓમાં દુખાવો, સૂજો, થાક, અને ઊંચું રક્તચાપ જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે.

13.સિસ્ટાઇટીસ:
જ્યારે યુરીનરી બ્લાડરને ચેપ લાગે છે ત્યારે તેને સિસ્ટાઇટીસ કહે છે.

સિસ્ટાઇટીસ (Cystitis) એ મૂત્રાશયની બળતરા (સૂજન) છે, જે સામાન્ય રીતે બેક્ટેરિયલ ચેપના કારણે થાય છે. આ સ્થિતિમાં મૂત્રાશયના સ્તર પર ચેપ ફેલાય છે, જેને બેક્ટેરિયલ સિસ્ટમ કહેવામાં આવે છે. સિસ્ટમના મુખ્ય લક્ષણોમાં મૂત્રમાં દુખાવો અથવા બળતર, ઘણું પેશાબ આવવું, પેશાબમાં લોહી આવવું, અને પેટના નીચેના ભાગમાં તણાવ અને અસુવિધા અનુભવવી શામેલ છે. આ સમસ્યાનો ઇલાજ антибиотик દવાઓ, પ્રશ્રાવલાઇન રોગ નિવારણ, અને પૂરતું પાણી પીવા જેવી પદ્ધતિઓ દ્વારા થાય છે.

14.યુરેથ્રાઇટિસ:
જ્યારે યુરેથ્રા ને ચેપ લાગે છે તેને યુરેથ્રાઇટિસ કહે છે.

યુરેથ્રાઇટિસ (Urethritis) એ મૂત્રનળી (યુરેથ્રા) ની બળતરા (સૂજન) છે. આ બળતરા ઘણીવાર બેક્ટેરિયલ અથવા વાયરસ ચેપના કારણે થાય છે, પરંતુ તે ક્યારેક આલર્જી અથવા કેમિકલ્સના પ્રતિક્રિયા તરીકે પણ થઈ શકે છે. યુરેથ્રાઇટિસના લક્ષણોમાં પેશાબ કરતા સમયે દુખાવો અથવા બળતર, મૂત્રમાં લોહી, સતત પેશાબની ઇચ્છા, અને પુરુષોમાં પેનિસમાંથી પ્રવાહ કે જડસ્વરૂપ પદાર્થનો વહેવાર શામેલ હોઈ શકે છે. આ સ્થિતિનો ઇલાજ ચેપના કારણને ધ્યાને રાખીને антибиотик અથવા એન્ટીવાયરલ દવાઓ વડે થાય છે.

5.Skeletal system
બોન ઓફ સકલ (ખોપરી ના હાડકા)

1.કેનીયલ: કેનીયલ એટલે કે બ્રેઇન ને કવર કરે છે છાપરું બનાવે છે.

A. ફન્ટલ બોન (કપાળ અથવા ફોર હેડ):ફન્ટલ બોન કપાળ બનાવે છે તેમજ આંખનું રક્ષણ કરે છે આ ફ્લેટબોન છે ફન્ટલ બોન ની આગળ ના ભાગે બે વળાંક વાળી કિનારી આવેલી છે જે બંને આંખની ઉપર આવેલી છે ફન્ટલ બોન ની પાછળ ની કિનારીએ બે ફન્ટલ બોન જોડાય છે ત્યાં એક સાધુ બને છે જેને કોરોનરી ચુ્ચર કહે છે આ ફિક્સ જોઈન્ટ છે જેમાં હલન ચલન થતું નથી.

ફ્રન્ટલ બોન (Frontal Bone) એ ખોપરીનો મુખ્ય ભાગ છે જે મસ્તકના આગળના ભાગને રચે છે. આ હાડકીની કેટલીક મુખ્ય વિશેષતાઓ અને કાર્યો નીચે દર્શાવેલા છે:

1. સ્થાન: ફ્રન્ટલ બોન ખોપરીના આગળના ભાગમાં હોય છે અને माथાના ઉપરના ભાગમાંથી ચાલુ થઈને આંખની કોઠરીઓ (orbital cavities) અને નાકની ખૂણાઓને (nasal cavities) ઘેરી લે છે.
2. બાંધકામ: આ હાડકી બે ભાગમાં વહેંચાયેલી હોય છે, જેઓની જોડાણ રેખા (metopic suture) બાળપણમાં દેખાય છે, પરંતુ મોટા ભાગે બાલ્યાવસ્થામાં જોડાઈ જાય છે.
3. સુપ્રાઓર્બિટલ રિજ: ફ્રન્ટલ બોનના ઉપરના ભાગમાં આંખના ઉપર આવેલ થોડીક નીચી હોય છે, જેને સુપ્રાઓર્બિટલ રિજ કહેવામાં આવે છે. આ સ્થળ પર ત્વચા હેઠળ નસ અને રક્તવાહિનીઓ હોય છે.
4. ફ્રન્ટલ સિનસ: આ હાડકીમાં ફ્રન્ટલ સિનસ નામના ખાલી જગ્યા હોય છે, જે મોઢાના અવાજને પ્રસરવામાં અને શ્વાસનળીની ગરમ અને ભીની હવાની જાળવણીમાં મદદ કરે છે.
5. કાર્ય: ફ્રન્ટલ બોન ખોપરીને મજબૂત બનાવે છે, મગજને આગળથી સુરક્ષા આપે છે અને ચહેરાના હાડકાંઓ સાથે જોડાણ પૂરું પાડે છે. તે સાથે જ આંખો અને નાકના નીચેના ભાગને આવરી લે છે.
6. જોડાણ: ફ્રન્ટલ બોન પેરાયટલ બોન, નાસલ બોન, ઝાઇგომેટિક બોન અને મૅક્સિલા સાથે જોડાયેલ હોય છે.

ફ્રન્ટલ બોન મસ્તકના આકાર અને ખોપરીની મજબૂતી માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ હાડકીના કામકાજ અને રચનાને સમજવી જરૂરી છે, ખાસ કરીને મેડિકલ પ્રેક્ટિસ અને સર્જરીમાં.

B. પરાયટલ બોન:તે સ્કલ મા ઉપરના ભાગે આવેલું છે અને છાપરું બનાવે છે આ ફ્લેટબોન છે તે લંબચોરસ આકારનું છે પરાયટલ બોનની આગળની કિનારી ફ્ન્ટલ બોન સાથે જોડાય છે અને પાછળની બંને પરાયટલ બોન સાથે જોડાય છે. સાંધા બનાવે છે સજાઈટલ ચુચર કહે છે આ ફિક્સ જોઈન્ટ છે જેમાં હલન ચલન થતું નથી.

C.ટેમ્પોરલ બોન:ટેમ્પોરલ બોન કાનની બંને બાજુએ આવેલ છે તે પંખા આકારનું છે અને ફ્લેટ બોન છે આ બોનમાં એક કાણું આવેલું હોય છે જેનાથી કાનનો અંદર ભાગ બને છે કાનની નીચે એક ખાડા વાળો ભાગ આવેલો છે તેની સાથે મેન્ડિબલ જોડાય છે જે મુવેબલ હોય છે C.ટેમ્પોરલ બોન આગળ ફ્ન્ટલ બોન સાથે જોડાય છે.

D.સ્ફીનોઇડ બોન:સ્ફીનોઇડ બોન સ્કલ ની બેઇઝ બનાવે છે તેનો આકાર પતંગિયા જેવો છે જેથી બંને સાઈડ પાંખો આવેલી છે તેમાં ઝીણા છીદ્રો આવેલા છે તેમાંથી જ્ઞાન તંતુઓ પસાર થાય છે.

E.ઓક્સીપીટલ બોન:ઓક્સીપીટલ બોન સ્કલ ની પાછળના ભાગે આવેલ છે તે પાછળના ભાગે પહોળો તળિયાના ભાગે બનાવે છે જેમાં એક મોટું કાણું આવેલું છે જેને ફોરામેન મેગનમ કહે છે જેમાંથી સ્પાઇનલ બોન ની આગળની કિનારી બંને પરાયટલ બોન સાથે જોડાય છે અને નીચે સ્પાઇનલ બોન સાથે જોડાયેલ છે બંને પરાયટલ અને ઓક્સિપિટલ બોન જોડાઈને જે ચૂચર બનાવે છે તેને લેમ્બડોઇડલ ચુચર કહે છે.

F. ઈથેમોઈન બોન:ઈથેમોઈન બોન બંને આંખ વચ્ચે આવેલું છે તે નાકનું છાપરું બનાવે છે અને તે નાક ના મુળ માં આવેલું છે તેમાં ઝીણા છીદ્રો આવેલા છે તેમાંથી ઓલફેક્ટરી નર્વ પ્રચાર થાય છે જે ગંધ પારખવાનું કામ કરે છે.

સ્યુચર ઓફ ધ સ્કલ (ખોપરીમાં આવેલા સાંધાઓ)

ખોપરીમાં આવેલા સાંધાઓને સ્યુચર (sutures) કહેવાય છે. આ સાંધાઓ હાડકાં વચ્ચેની ફાઈબરસ જોડાણો છે જે ખોપરીના હાડકાંઓને એક સાથે રાખે છે. માનવ ખોપરીમાં કુલ ચાર મુખ્ય સ્યુચર હોય છે:

1. કોરોનલ સ્યુચર (Coronal Suture): આ ફ્રન્ટલ હાડકાને બંને પરાયટલ હાડકાંઓ સાથે જોડે છે.
2. સૈજીટલ સ્યુચર (Sagittal Suture): (સજાઈટલ સ્યુચર) 3. આ બંને પરાયટલ હાડકાંઓને એકબીજા સાથે જોડે છે.
3. લેમ્બોડોઇડ સ્યુચર (Lambdoid Suture): આ ઓક્સિપિટલ હાડકાને પરાયટલ હાડકાંઓ સાથે જોડે છે.
4. સ્ક્વેમસ સ્યુચર (Squamous Suture)
   (ટેમ્પોરલ સ્યુચર)
   : આ પરાયટલ અને ટેમ્પોરલ હાડકાંઓને જોડે છે.

જન્મ સમયે, આ સ્યુચર કઠોર હોતાં નથી, જેનાથી ખોપરીમાં ઉછેર અને વિકાસ શક્ય બને છે. કાળક્રમે, આ સાંધાઓ કઠોર બની જાય છે.

ફન્ટાનેલ
જન્મ સમયે બાળકના સ્કલ ના બોન પુરા જોડાયેલા હોતા નથી જેથી વચ્ચે ખાડા જેવું હોય છે જેને ફંન્ટાનેલ કહે છે બાળકના સ્કલ માં બે આવેલા હોય છે.

• 1.એન્ટીરિયર ફંન્ટાનેલ
• 2.પોસ્ટીરિયર ફંન્ટાનેલ

1. એન્ટીરિયર ફંન્ટાનેલ
   એન્ટીરિયર ફંન્ટાનેલ મોટો હોય છે તેનો આકાર હીરા જેવો છે આ ફંન્ટાનેલ કોરોનર સ્યુચર અને સજાઈટલ સ્યુચર જ્યાં મળે છે તેને એન્ટીરિયર ફંન્ટાનેલ કહે છે તેની લંબાઈ 2.5 cm અને પહોળાઈ 1.5 cm હોય છે આ ફન્ટાનેલ દોઢ વર્ષે (18 માસે) બંધ થાય છે.
2. પોસ્ટીરિયર ફંન્ટાનેલ
   પોસ્ટીરિયર ફંન્ટાનેલ એ સજાઈટલ ફન્ટાનેલ સ્યુચર અને લેમ્બડોઇલ સ્યુચર જ્યાં જોડાઈ છે તેને પોસ્ટીરિયર ફંન્ટાનેલ કહે છે તેનો આકાર ત્રિકોણ જેવો હોય છે અને તે દોઢ માસે બંધ થાય છે.

Bone of the face (ચહેરાના હાડકાઓ)

face માં કુલ 14 બોન આવેલા છે તેમાંના નિચેના જડબામાં મોન્ડબલ બોન સિવાયના બધા બોન સ્યુરથી જોડાયેલ છે. અને ઇમ્યુવેબ્લ છે.

1.નેઝલ બોન = 2
તે નાકની કિનારી નો ભાગ છે તે બંને બોન વચ્ચેથી જોડાઈ છે.

2.પ્લેટ બોન-2
તે હાર્ડ પ્લેટ બનાવે છે તે L આકારનું છે તે નેઝલ કેવીટીનો પાછળનો ભાગ અને ઓરલ કેવીટીનો આગળનો ભાગ બનાવે છે.

3.લેકિમલ બોન-2
આ બંને બોન ભેગા મળીને આંખની ઓબીટ કેવીટી નો ખૂણો અને અસ્ત્રગ્રંથિની ચેમ્બર બનાવે છે.

4.ઝાઈગોમેટીક બોન-2
મોઢાના આગળના ભાગે ગાલની ઉપરના સૌથી મોટો ઉપસેલો ભાગ છે બંને બાજુએ આ બોન આવેલું છે તે ઓબ્રિટલ કેવીટીનું તળિયું બનાવે છે.

5.વોમર બોન – 2
તે નાક નો પડદો બનાવે છે તે સિહનોઇડ અને ઈથમોઇડ બોન સાથે જોડાયેલ છે.

6.ઈન્ફેરિયર ટર્બીનેટ બોન – 2
આ બોન નાક ની અંદર ઉપસેલા ભાગે આવેલું છે તે મેક્ઝીલરી બોન ની બહાર ની દિવાલ બનાવે છે.

7.મેક્સીલરી બોન – 1
તે અનિયમિત આકાર નો ઉપલું જડબું બનાવતા બોન છે તેની ઉપર નો ભાગ ઓબ્રીટ કેવીટિ ની ફ્લોર બનાવે છે તે બંને બાજુએ ગાલ ના ઝાયગોમેટીક બોન સાથે જોડાય છે.

8.મેન્ડીબલ બોન – 1(નીચલું જડબું)
આ ચહેરા માં આવેલું સોથી મોટું અને મજબૂત બોન છે તે નીચલું જડબું બનાવે છે તે C આકાર નું છે તેની ઉપર ની સાઈડ માં દાત આવેલા છે અને ટેમ્પરોલ બોન સાથે જોડાય ને ટેમ્પરો મેન્ડીબ્યુલર જોઈન્ટ બનાવે છે જેના દ્વારા નીચલા જડબા નું હલન – ચલન અને ચાવવાની ક્રિયા થાય છે.

9.હાયોઈડ બોન – 1
તેનો આકાર ઘોડાની નાળ જેવો છે તે ગળાના આગળના ભાગ સોફ્ટ ટીસ્યુ લેરિંગ્સ ઉપર અને મેન્ડિબલ નીચે આવેલું છે તે કોઈપણ બોન સાથે જોડાયેલું હોતું નથી પણ ટેમ્પરોલ બોન લિંગામેન્ટી થી જોડાયેલું હોય છે તે લેરિંગ્સ ને સપોર્ટ કરે છે અને જીભના તળિયાની સાથે જોડાય છે.

કાનના હાડકાઓ
બને કાન માં 3-3 એમ 6 બોન આવેલા છે આ 3 બોન એક બીજા સાથે જોડાય છે જેનાથી અવાજ ના તરંગ પસાર થાય છે ત્યારે આ બોન માં ધ્રુજારી થાય છે અને અવાજ સાંભળવા નું કામ કરે છે.

• 1.હથોડી (મિલિયસ)
• 2.એરણ (ઇન્કાસ)
• 3.પેગડું (સ્ટેપીસ) સૌથી નાનું હાડકું

વર્ટીબ્રા (કરોડરજ્જુ)
આપણા શરીરમાં 33 વર્ટીબ્રા આવેલી છે.
સર્વાઇકલ – 7
થોરાસિક – 12
લંબર – 5
સેક્રમ – 5
કોકીસ – 4

છાતિ ના હાડકાઓ
1.હાયોઇડ બોન
તે શ્વાસનળીની ઉપર આવેલું છે અને એક માત્ર છૂટું બોન છે.

2.સ્ટ્રનમ બોન
તેની લંબાઈ આશરે 6 ઇંચ અને પહોળાઈ 2 થી 3 ઇંચ જેટલી છે તેને છાતીનું હાટકું પણ કહેવાય છે તે ચપટું લાંબુ અને સાંકડું છે તેમાં પાંસળીઓ કોસ્ટલ કટીલેજ થી જોડાય છે તે ત્રણ ભાગનું બનેલું છે.

1. મેન્યુબિયમ સ્ટ્રની
2. બોડી ઓફ ધી સ્ટરનમ
3. ક્ષહોઇડ પ્રોસેસ

3.રીબ્સ (પાંસળી ઓ)
શરીરમાં પાંસળીઓની 12 જોડી આવેલી છે તે પાછળના ભાગે વટીબ્રા સાથે અને આગળના ભાગે સ્ટરનમ બોન સાથે જોડાય છે.

તેમાં પ્રથમ 7 પાસળી તે આગળ તરફ સ્ટરનમ બોન સાથે સીધી જોડાઈ છે તેની સાચી પાંસળીઓ (કલુરિબસ ) કહે છે અને 8. 9. 10 પાસળી આડકતરી રીતે જોડાય છે. તેને ખોટી પાસળી કોલ્સીરબ્સ કહે છે 11.અને 12 જોડી આગળ ના ભાગે છુંટી હોય છે તેને તરતી પાસળી (કલોટિંગ રીબ્સ) કહે છે.